1

‘ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΟΙ’

Υπεύθυνος καθηγητής: Γιαννακός Παναγιώτης

Τμήμα: Β΄1, B΄2, Β΄3

Σχολείο: 8ο Γενικό Λύκειο Λάρισας

2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι παραδοσιακοί χοροί αφενός δηλώνουν πολλά για την ιστορία του τόπου από τον

οποίο προέρχονται αφετέρου δε για τις συνήθειες διασκέδασης και ψυχαγωγίας των

κατοίκων. Η διδασκαλία των χορών δεν πρέπει να περιορίζεται στο πρακτικό σκέλος,

στο να μάθουν οι νέοι απλώς κάποια βήματα και να μετατοπίζουν μηχανικά το σώμα

τους, αλλά αυτά να συνοδεύονται από πολιτιστικά και λαογραφικά στοιχεία,

πληροφορίες σχετικές με τις φορεσιές (πολύ σημαντικό κομμάτι της παρουσίασης ενός

χορού), από παρότρυνση για αυτοσχεδιασμό, αυτοέκφραση, συμμετοχή με χτύπημα των

χεριών και τραγούδι. Στοιχεία δηλαδή που θα βοηθήσουν τους νέους να αποκτήσουν

αυτοπεποίθηση και υπευθυνότητα. Σημαντικό είναι επίσης να αφιερώνεται χρόνος για

την εκμάθηση των λόγων του τραγουδιού και αν κάποιοι το επιθυμούν και κάποιων

οργάνων. Γιατί μπορεί ο χορός να αποτελεί καλλιτεχνική δημιουργία που συνδέεται

άμεσα με την κοινωνία και την ιστορία κάθε τόπου αλλά συγχρόνως δίνει στον νέο την

αίσθηση ότι διασκεδάζει πραγματικά και με την ψυχή του.

ΟΡΙΣΜΟΣ ΧΟΡΟΥ Ο χορός είναι η ρυθμική κίνηση ενός ή περισσότερων προσώπων, συνήθως

χορευτών που εκτελείται με συνοδεία μουσικής ή τραγουδιού. Στην αρχαιότητα λεγόταν

χορός το «άσμα» των ορχουμένων και αυτή η ομάδα των ορχουμένων. Είναι μία

ιδιαίτερη μορφή καλλιτεχνικής και αθλητικής έκφρασης η οποία γενικά αναφέρεται στην

κίνηση του σώματος σύμφωνα με τη μουσική. Ο χορός σαν συνδυασμός της μουσικής

και της κινήσεως αποτελεί μία από τις κυριότερες ψυχαγωγικές εκφράσεις της

κοινωνικής ζωής των ανθρώπων που εμφανίζεται ήδη από την πρωτόγονη φάση των

διάφορων λαών. Οι εμπειρίες και τα συναισθήματα ακόμη και τα πρώτα χρόνια επαφής

του κάθε ανθρώπου με την τέχνη και τα σημαίνοντα του χορού μπορούν και πρέπει να

είναι μαγικά, να δημιουργούν και να ωριμάζουν εμπειρίες και συναισθήματα που

ταυτίζονται σε σημαντικό βαθμό με την μαγεία της πρώτης ζωτικής εξερεύνησης του

«είναι». Ο χορός συνοδεύεται με τραγούδι ή μουσική. Ο χορός συνόδευε τους

θρησκευτικούς ύμνους.

ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΧΟΡΩΝ

Από τότε που εμφανίστηκε ο άνθρωπος στη γη χόρευε. Ο χορός όπως και το

παιχνίδι έχουν αρχαιότατη προέλευση. Έκανε την εμφάνιση του όταν ο πρωτόγονος

3

άνθρωπος για πρώτη φορά άρχισε να εκφράζεται συναισθηματικά και τελειοποιήθηκε

στο πέρασμα του χρόνου. Χρονολογικά ο χορός τοποθετείται στην εποχή της Θεογονίας.

Στην Αίγυπτο, η πλούσια εικονογράφηση των Βασιλικών τάφων, μας

επιτρέπουν σχηματίζουμε σαφή ιδέα για τον Αιγυπτιακό μουσικό πολιτισμό. Η βίβλος

παρέχει στοιχεία για την στενή σύνδεση της θρησκείας με το χορό, πολύ πριν την

κλασική εποχή. Από την εποχή του Μωϋσή (15ος

αιώνας π.Χ), μετά την έξοδο των

Ιουδαίων από την Αίγυπτο και τη διάβαση της Ερυθράς θάλασσας, καθιερώθηκε ο χορός

των ιερών στις τελετές, για να εκφράζεται ευγνωμοσύνη προς το Θεό για τη διάσωση.

Κανένας άλλος λαός δεν έδωσε μεγαλύτερη αξία στο χορό όσο οι αρχαίοι

Έλληνες. Ο χορός για πρώτη φορά στην ελληνική ζωή παρουσιάζεται στους αγώνες σαν

αγώνισμα με κριτές που επιλέγονται από το λαό. Η μυθολογία αναφέρει, πως ο

αρχαιότερος από όλους είναι ο χορός των Κουρητών

της Κρήτης, που τον δίδαξε η θεά Ρέα στους

Κουρήτες της Κρήτης και στους Κορύβαντες της

Φρυγιάς. Μέγαλη διάδοση είχε τότε ο πυρρίχιος που

ήταν πολεμικός χορός και χορεύονταν από ένοπλους.

Η Μούσα Τερψιχόρη είχε τη χάρη πάνω στην

τέχνη του χορού που το όνομα της σημαίνει «χαρά

στο χορό». Ο Πλάτωνας έλεγε ότι ο χορός πηγάζει από φυσική επιθυμία όλων των

πλασμάτων να εκφράσουν τη συγκίνηση και ιδιαίτερα τη χαρά με την κίνηση του

σώματος και έκανε ένα συσχετισμό ανάμεσα στις λέξεις χορός και χαρά. Ο περίφημος

Σιμωνίδης έλεγε ότι ο χορός είναι «βωβή ποίησις».

Ο χορός αποτελούσε κοινωνική εκδήλωση για τον Έλληνα και εξωτερίκευε μ’ αυτή,

όλες του τις προσωπικές και ομαδικές συγκινήσεις χαράς και λύπης, συνόδευε τα μεγάλα

γεγονότα της προσωπικής του ζωής. Κατείχε πολύ υψηλή θέση στη Σπάρτη, όπου

χόρευαν όλοι «νέοι και γέροι», το δε κέντρο της αστικής ζωής η αγορά, ονομαζόταν και

χορός.

4

Στην Αθήνα δεν περιορίστηκε ο χορός μόνο στη στρατιωτική εκπαίδευση, αλλά

καλλιεργήθηκε και αναπτύχθηκε σύμφωνα με το πολιτιστικό πνεύμα που διέκρινε τους

Αθηναίους. Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης ασχολήθηκε με τη θέση του χορού στην

εκπαίδευση. Τον υποστήριξε σαν πηγή διανοητικής και αισθητικής ικανοποίησης του

υψηλοτέρου επιπέδου. Υπήρχαν ρεαλιστικοί, ιδεαλιστικοί και χονδροειδείς χοροί.

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΧΟΡΩΝ

Οι Ελληνικοί χοροί, στη διαμόρφωση των οποίων επέδρασε η ωραιότητα του

τοπίου, οι περίφημες κλιματολογικές συνθήκες, η γεωγραφική θέση που συνέβαλε στη

δημιουργία ενός ανώτερου πνευματικού πολιτισμού, κατέχουν μορφή της εκφράσεως

όλων εκείνων των ωραίων συναισθημάτων που προάγουν το άτομο και που δεν έχουν

καμία σχέση με την ύλη, αλλά με το δημιουργικό πνεύμα.

ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ-ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ

Οι σημερινοί ελληνικοί χοροί υπερβαίνουν κατά πολύ τους 350 και έχουν αρκετοί

τις ρίζες τους στους αρχαίους. Οι παραδοσιακοί χοροί αποτελούν ένα κοινωνικό

φαινόμενο, που διατηρεί τη λειτουργικότητα του σε υψηλό βαθμό, ακόμη και σήμερα

στην σύγχρονη Ελληνική κοινωνία παρά τις μη ευνοϊκές γι’αυτό συνθήκες και τις

διάφορες εσωτερικές η εξωτερικές επιδράσεις, που δέχεται.

ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥ ΧΟΡΟΥ

Ερμηνευτικά παράδοση είναι καθετί που μεταδίδεται

προφορικά από γενιά σε γενιά (παραδόσεις, ηθικές

αντιλήψεις καθιερωμένες). Παραδοσιακός λοιπόν, είναι ο

χορός εκείνος που αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα μιας

παραδοσιακής κοινωνίας. Όταν όλη η παιδεία μεταδίδεται

παραδοσιακά θα μεταδοθεί έτσι και ο χορός, οπότε θα είναι

5

οργανικά δεμένος με τα υπόλοιπα στοιχεία της παιδείας, εκφράζοντας πάντα την

κοινωνία που την χορεύει. Η παράδοση μεταδιδόμενη από γενιά σε γενιά είναι στίγμα

της ταυτότητας και συνέχειας της κοινότητας σ’ έναν τόπο και πέρα από το χρόνο. Οι

παραδόσεις είναι τρόποι έκφρασης, σκέψεις, πράξης και παρουσίας. Οι παραδόσεις

ενεργοποιούν τις φυσικές ικανότητες, εκπαιδεύοντας άτομα σύμφωνα με το σύνολο των

κανόνων συμπεριφοράς που έχουν καθιερωθεί σε κάποια περιοχή και ορίζουν την

παράδοση της.

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΧΟΡΩΝ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ

Στην παραδοσιακή κοινωνία όπου η

ομάδα κυρίως εξασφαλίζει την εκπαίδευση των

παιδιών, η διαδικασία εξοικείωσής τους με το

χορό αρχίζει από την τρυφερή ηλικία της μάνας

με τα νανουρίσματα και τα ρυθμικά

ταχταρίσματά της. Αργότερα στις ιδιωτικές

συγκεντρώσεις η οικογένεια θα αποτελέσει το

πρότυπο και τον οδηγό του παιδιού στην επαφή του με τα πρώτα διαβατήρια έθιμα.

Η εσωτερίκευση των εντυπώσεων που είναι ηχητικές, οπτικές και μυϊκές αρχίζει από

νωρίς να αποτυπώνει στο παιδί την δυναμική εικόνα των ρυθμών των κινήσεων και του

ύφους που ανήκει στο δικό του περιβάλλον. Αυτή την εικόνα δοκιμάζει να αναπαραγάγει

στα παιχνίδια του και τα ρυθμικότερα από αυτά προετοιμάζουν σιγά-σιγά την είσοδό του

στις διάφορες κοινοτικές χορευτικές εκδηλώσεις. Εδώ πλέον η ομάδα που έχει τους

κανόνες και τις αξίες της αναλαμβάνει να διδάξει και να διαμορφώσει τον χορευτή

εγκρίνοντας τη χορευτική του έκφραση, την δημιουργία του που σαν ιδιαίτερο άτομο

μπορεί να καταθέσει χωρίς να διακινδυνεύσει την ενότητα του συνόλου της.

Σ’ αυτή την μακρόχρονη διαδικασία μετάδοσης και μέχρι να επέλθει η

προσωπική χορευτική ταύτιση με την παράδοση της ομάδας τους τα παιδιά δέχονται

6

συνεχώς ερεθίσματα που έχουν σχέση όχι μόνο με τον χορό αλλά με το σύνολο των

μορφών και των εκφράσεων της παραδοσιακής τους κοινωνίας. Συμμετέχοντας δε στις

τελετουργικές και ψυχαγωγικές εκδηλώσεις της κοινότητάς τους τραγουδούν μαζί την

χαρά, τη λύπη, την ξενιτιά μοιράζονται την κοινή αντίληψη για τον γάμο, τη ζωή, το

θάνατο και κάποια στιγμή χορεύουν την αγάπη ακούγοντας τους γεροντότερους

συμβουλευτικά να τους τραγουδούν.

Ο χορός για τους νέους μπορεί να μεσολαβήσει ως ενωτικός κρίκος του παλαιού

και του νέου, του χθες και του αύριο υπό τους όρους της εποχής μας σε μια νέα πολυ-

πολιτισμική κοινωνία. Έχει τη δύναμη να δώσει διέξοδο στην ανάγκη έκφρασης

εξωτερίκευσης του λαού μας σήμερα. Μπορεί να απελευθερώσει τον αυθορμητισμό, το

γέλιο, τη χαρά, τη λύπη, τη στενοχώρια. Να αντισταθεί στην κούραση, στην αρρώστια.

Μπορεί; Έχει τα εχέγγυα ενός ζωντανού φαινομένου απελευθερωμένου από τη

νοσταλγία μιας ωραιοποιημένης

παραδοσιακής κοινωνίας; Έχει

παιδαγωγική-παιδευτική σημασία

και μορφωτική δύναμη ώστε να

αποτελέσει παιδαγωγικό και

μορφωτικό αγαθό σήμερα; Εάν έχει

τέτοιο περιεχόμενο παιδείας και

μορφωτικής δύναμης μπορεί να συμβάλλει ως διαδικασία ανθρωποποίησης,

κοσμοποίησης.

Ο χορός ως γλώσσα έκφρασης και επικοινωνίας των νέων δίνει τη δυνατότητα

αντίληψης και ταξινόμησης του περιβάλλοντος κόσμου μ’ ένα ιδιαίτερο τρόπο. Η

αυτογνωσία και η κοσμογνωσία με μέσον το χορό αρχίζει με την αρχή της ζωής του

παιδιού μέσω της εποπτικής γνώσης του σώματός του, του άμεσου οικογενειακού

περιβάλλοντος, της γλωσσοποίησης και συμβολοποίησης της φύσης. Γνωρίζει το σώμα

του ως ολότητα και αποκτά σχέση μαζί του μέσω της κιναίσθησης και της εκφραστικής

του κίνησης. Γνωρίζει τις σκέψεις του, τους συλλογισμούς του και μέσα από το χορό

ελευθερώνει τη δημιουργική του φαντασία.

7

Η παράδοση του χορού δείχνει ότι: Η μάθηση του χορού είναι μία εξελλικτική

διαδικασία η οποία συμπορεύεται με το στάδιο ανάπτυξης του παιδιού. Το κέντρο αυτής

της διαδικασίας είναι το ίδιο το παιδί. Η φύση του παιδιού είναι εκείνη που το οδηγεί στο

χορό δηλαδή ενεργοποιημένες φυσικές τάσεις όπως η ομιλιτική τάση, δημιουργική τάση,

κοινωνική τάση κλπ. Το περιβάλλον οικογενειακό και κοινωνικό συμβάλλει στην

ενεργοποίηση τέτοιων τάσεων μέσω της παραίνεσης, της καθοδήγησης, της αποδοχής,

της ενίσχυσης, της σύμπραξης.

Ο νέος βρίσκεται διαρκώς σε διαδικασία μάθησης στην οποία κύρια θέση έχουν α)

η εξοικείωση που σημαίνει ότι οικειοποιείται, κάνει δικά του οικεία γνώρισμα όλα τα

στοιχεία που αφορούν το χορό του. β) Η αυτοδιδασκαλία δηλαδή το παιδί μορφώνει,

αναμορφώνει και διαμορφώνει διαρκώς το χορό του. Εδώ οφείλουμε να επισημάνουμε

ότι χορός του νέου σημαίνει χορός στην πρώτη

θέση του κύκλου και όταν αυτοδιδάσκεται χωρίς

συντροφιά, δεύτερος χορευτής είναι το κλαδί

δέντρου ή άλλο αντικείμενο που επινοεί ο ίδιος.

Στην σημερινή εποχή οι νέοι δεν βιώνουν

τον παραδοσιακό χορό αλλά τον μαθαίνουν μέσα

από μια οργανωμένη διδασκαλία που έχει

μορφωτικό και παιδαγωγικό χαρακτήρα. Οι νέοι σήμερα έχουν την δυνατότητα

να έρθουν σε επαφή με τους ελληνικούς χορούς στην Πρωτοβάθμια και Β/θμια

εκπαίδευση (όχι σε πολύ μεγάλο βαθμό), στο Πανεπιστήμιο (περισσότερο στην

ειδικότητα παραδοσιακού χορού στα ΤΕΦΑΑ), σε μαθήματα από δασκάλους

παραδοσιακού χορού διάφορων πολιτιστικών συλλόγων, σε παραστάσεις και

φεστιβάλ ελληνικών χορών, σε γάμους, γλέντια και πανηγύρια, σε κέντρα διασκέδασης,

ακόμα και στα ΜΜΕ κλπ. Ωστόσο, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η πλειοψηφία

της ελληνικής νεολαίας ακολουθεί αυτόν τον δρόμο μέσα στην σύγχρονη

πραγματικότητα. Είναι τόσα πολλά, διαφορετικά και ξενόφερτα τα ερεθίσματα που ο

σημερινός νέος δέχεται σε όλους τους τομείς (διασκέδαση, μόρφωση, μουσική, ντύσιμο,

διατροφή κλπ), ώστε δεν μπορεί να διαθέσει χρόνο για τους ελληνικούς χορούς. Θα

8

μπορούσαμε να τολμήσουμε να πούμε ότι , ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό των νέων

μπορεί και να μην γνωρίζει και την ύπαρξή τους.

Πολλοί παρομοιάζουν την παράδοση με μια συμπαθητική (γραφική) λαογραφική

έκφραση που καταναλώνεται σε μικρές δόσεις και σε συγκεκριμένες στιγμές έως μια

τέχνη ξεπερασμένη που αναφέρεται σε απαρχαιωμένες ή δύσκολες συνθήκες ζωής.

Συμμετέχοντας στους παραδοσιακούς χορούς οι νέοι απευθύνουν μια πρόσκληση στους

συνομήλικους της γενιάς τους για συμμετοχή στο χορό ώστε να αναζητήσουν μαζί τα

σύμβολα, τις διαχρονικές ιδέες και τις αξίες της παράδοσής μας που θα αποτελέσουν το

αντίβαρο στην αλλοτρίωση στην μαζοποίηση την ομοιομορφία του σημερινού

πολιτισμού και θεμέλιο στο χτίσιμο του δικού τους κόσμου.

Ο ΧΟΡΟΣ ΜΕΙΩΝΕΙ ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΝΕΙ ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

Λιγότερο άγχος φαίνεται ότι έχουν οι νέοι, που ακούν λαϊκή μουσική και

χορεύουν παραδοσιακούς χορούς. Αλλά οι παραδοσιακοί χοροί έχουν ωφέλιμες

επιδράσεις και στα ηλικιωμένα άτομα, διότι τα βοηθούν να είναι λειτουργικά στην

καθημερινή τους ζωή, συμβάλλοντας έτσι στη βελτίωση της ευεξίας και της ποιότητας

ζωής τους.

ΧΟΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Τα τελευταία χρόνια γνωρίζουμε όλο και περισσότερο τις θεραπείες μέσω της

Τέχνης (εικαστικά, δραματοθεραπεία, μουσικοθεραπεία, χοροθεραπεία) που επιτρέπουν

στον άνθρωπο να προσεγγίσει τη ψυχική του υγεία μέσα από τη δημιουργία. Ο χορός

από τα πανάρχαια χρόνια αποτελούσε

αναπόσπαστο μέρος των δραστηριοτήτων των

ανθρώπων, επιτρέποντας τους να είναι

συμμετέχοντες δημιουργοί και όχι θεατές. Το

9

όργανο που χρησιμοποιεί ο χορός για να εκφραστεί είναι το ανθρώπινο σώμα. Η

χοροθεραπεία, ακριβώς επειδή κινητοποιεί το σώμα για να «ξυπνήσει» τα βασικά

πρότυπα και να τα «εκφράσει» στην πράξη, αποτελεί ένα ισχυρό θεραπευτικό εργαλείο.

Είναι μια ψυχοθεραπευτική δραστηριότητα που επιτρέπει στον άνθρωπο να αφυπνίσει τη

λειτουργική ευχαρίστηση του σώματος, να ξαναβρεί τη ψυχοσωματική ενότητα.

Ο χορός θεωρείται ως η αρχαιότερη των τεχνών. Οι ρίζες του χάνονται στις ρίζες

των ανθρώπων και η βιολογική του βάση αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της

θεραπευτικής του αποτελεσματικότητας. Πρέπει να παραδεχτούμε ότι πρόκειται για μια

φυσική δραστηριότητα που προκαλεί φυσιολογικά φαινόμενα : κυκλοφορία του αίματος,

οξυγόνωση και μάλαξη των οργάνων, διεγερτικά ή χαλαρωτικά αποτελέσματα, καλή

φυσική κατάσταση των αρθρώσεων, της καρδιάς κτλ. Αν ήταν δυνατό να ξεχωρίσουμε

το φυσικό επίπεδο από τα υπόλοιπα συστήματα που συνθέτουν το ανθρώπινο όν, θα

λέγαμε ότι αυτό είναι το πρώτο που ευεργετείται από τις αναζωογονητικές επιδράσεις

του χορού.

Μπορεί κανείς να θεραπευτεί μέσω του χορού; Η αλήθεια είναι πως ο άνθρωπος

ανέκαθεν εφάρμοζε αυτή την πρακτική σε όλα τα γεωγραφικά πλάτη και σε όλους τους

πολιτισμούς. Ο εικοστός αιώνας, μόνο, ανακαλύπτοντας εκ νέου τα οφέλη της

θεραπευτικής λειτουργίας του χορού, δημιούργησε τον όρο «χοροθεραπεία», ο οποίος

αφορά κινησιακές πρακτικές που στόχο έχουν να θεραπεύσουν όλα τα είδη

προβλημάτων, σωματικών, ψυχικών και ψυχοσωματικών. Οι παραδοσιακές πρακτικές

της χοροθεραπείας άνθισαν στη Δύση μέχρι το τέλος του Μεσαίωνα και τις συναντάμε

σε κάποιες περιοχές της Ευρώπης. Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι με τους βακχικούς

χορούς και τα τραγούδια ξεπερνιούνται οι κρίσεις κατάθλιψης καθώς καθαίρονται

(κάθαρσις) από τις οδυνηρές, βλαβερές τους συνέπειες.

Ο χορός είναι φυσική και συνάμα ψυχική δραστηριότητα. Οι κινήσεις του

συνδέονται με συγκινήσεις, τις οποίες ξυπνούν ή εκφράζουν. Πιο συγκεκριμένα, οι

κινήσεις συλλαμβάνονται «μιμητικά» από ένα εξωτερικό μοντέλο και ξυπνούν στο

χορευτή μια συναισθηματική αντίδραση ή παράγονται από αυτόν «σε αυτοσχεδιασμό»

και γίνονται φορείς των ψυχικών του καταστάσεων. Και στις δύο περιπτώσεις, ο χορός

10

αποτελεί το ενωτικό σημείο ανάμεσα στο έξω και στο μέσα και χρησιμοποιεί το σώμα ως

δηλωτικό μέσο. Ο χορός είναι μια γλώσσα που λειτουργεί με «το σώμα και το πνεύμα»

αντιπροσωπεύει επομένως μια προνομιούχα δραστηριότητα αρμονικής επανενοποίησης

των δύο πλευρών του ανθρώπου. Σύμφωνα με τον Αμερικανικό Σύλλογο

Χοροθεραπείας, η χοροθεραπεία ορίζεται σαν «ψυχοθεραπευτική τεχνική η οποία

χρησιμοποιεί την κίνηση σαν μια διαδικασία προώθησης της συναισθηματικής, νοητικής

και φυσικής ολοκλήρωσης του ατόμου». Η χοροθεραπεία χρησιμοποιεί την εκφραστική

άποψη της κίνησης και του χορού σαν ένα θεραπευτικό εργαλείο για την προσωπική

ολοκλήρωση και ανάπτυξη.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥ ΧΟΡΟΥ

ΣΤΗ ΧΟΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Ο χορός θεραπευτικά έχει πολλές διαστάσεις. Αρχικά βοηθά τα άτομα να

επικοινωνήσουν και να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματά τους, μέσα από το κράτημα

των χεριών προωθείται η προσαρμοστικότητα και η αποδοχή των άλλων. Τα άτομα μέσω

του χορού αλληλεπιδρούν κοινωνικά. Με τον χορό οι συμμετέχοντες εκτονώνονται, με

την μουσική ξεχνούν την κούραση. Το σημαντικό πλεονέκτημα του χορού είναι ότι ο

χορός δημιουργεί, φτιάχνει άνθρωπο πολιτισμένο και ανώτερο ψυχικά και πνευματικά.

Πολύ σημαντικό ρόλο στον χορό παίζει ο ρυθμός, οι παλμοί της καρδιάς μας είναι

ρυθμός.

Έχουμε πολλούς ρυθμούς, σε ένα πρόγραμμα επιλέγουμε τους αργούς ρυθμούς

στην αρχή, αυτή είναι η προθέρμανση, στην συνέχεια περνάμε σε πιο έντονους ρυθμούς

με μεγαλύτερη ένταση, φτάνουμε στο αποκορύφωμα. Το τελευταίο στάδιο του

προγράμματος είναι η αποθεραπεία, όπου ξαναγυρνάμε σε χαλαρούς ρυθμούς για να

μειώσουμε την ένταση. Είναι πολύ μεγάλο λάθος να παραλείψουμε την αποθεραπεία.

Δεν μπορούμε να αφήσουμε τους συμμετέχοντες φορτισμένους, πρέπει να τους

χαλαρώσεις και να τους αποφορτίσεις. Ο παραδοσιακός χορός μπορεί να έχει κάποια

σημαντική θεραπευτική αξία, γιατί είναι μέσο εκτόνωσης από το άγχος και τα

καθημερινά προβλήματα. Δεν παύει να είναι βίωμα του καθενός.

11

Ο παραδοσιακός χορός έχει τη δυνατότητα να εξωτερικεύει το ‘‘εγώ» του

συμμετέχοντος, τον συναισθηματικό και ψυχικό του κόσμο. Ο νεοελληνικός χορός

εκφράζεται με τις κινήσεις, τη γλώσσα του σώματος. Οι χορευτικές κινήσεις μεταφέρουν

κάποια μηνύματα, πρόκειται για μια δραστηριότητα όπου τα άτομα εκδηλώνονται

αβίαστα, αυθόρμητα, μέσα στα πλαίσια του σεβασμού, της αξιοπρέπειας και της

ευπρέπειας. Η επαφή και ο διάλογος ορίζονται και χορογραφικά, δηλαδή στην

χορογραφία του χορού, το σύνολο των χορευτών συμμετέχει διαφοροποιημένα στον

χορό του πρώτου και εναρμονίζεται συνήθως με αυτόν.

Η διαδικασία ανάπτυξης επικοινωνίας, βασίζεται στην συγκινησιακή φόρτιση και

το κάνει πιο ευαίσθητο. Οι διαστάσεις της ανθρώπινης οντότητας είναι , ψυχολογική,

κοινωνική, βιολογική και γνωστική, μέσω της δραστηριότητας συμμετέχουν και οι 4

διαστάσεις. Από κοινωνικής πλευράς έχουμε ανάπτυξη των σχέσεων επικοινωνίας,

φιλίας, συναδελφικότητας, αλληλεγγύης, συνεργασίας, ευγενούς άμιλλας, ομαδικού

πνεύματος. Στον ψυχολογικό τομέα, ο χορός δημιουργεί άτομο με αυτοπεποίθηση,

θέληση, έλεγχο κινήσεων, πρωτοβουλία, καλλιέργεια αισθησιακού κριτηρίου, ψυχική

καλλιέργεια. Γνωστικά, μέσου του χορού το άτομο μαθαίνει από τον δάσκαλο όχι μόνο

τα βήματα του κάθε χορού αλλά και πληροφορίες για την καταγωγή του κάθε χορού, τι

σήμαινε για τους ανθρώπους, για την ενδυμασία, για τις διατροφικές συνήθειες των

ανθρώπων σε κάθε περιοχή. Ο παραδοσιακός χορός έχει θεραπευτική αξία, γιατί

ενεργοποιεί το ένστικτο του κάθε ενός και εξωτερικεύει και ξυπνά ενδιαφέροντα,

κινησιακά και ψυχικά. Δεν είναι τυχαίο ότι στα ειδικά σχολεία, διδάσκεται

παραδοσιακός χορός.

ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ

ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΝΑ ΑΣΧΟΛΗΘΟΥΝ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥΣ

ΧΟΡΟΥΣ Οι πλέον καθοριστικοί παράγοντες για τις λειτουργίες των χορών είναι οι

κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, ο τρόπος ζωής και η χωροταξική και γεωγραφική

κατάταξη των κοινωνικών ομάδων. Το περιεχόμενο, η μορφή και η διαμόρφωση τους

12

καθορίζεται από τη διαλεκτική σχέση της φύσης και του κόσμου, που περιβάλλει τις

κοινωνικές ομάδες. Η σχέση αυτή σε ορισμένες περιπτώσεις είναι εντονότερη, όπως

στην κοινωνία της υπαίθρου, ενώ σε άλλες είναι λιγότερο έντονη, όπως στην αστική

κοινωνία.

ΟΦΕΛΗ ΚΑΙ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΧΟΡΩΝ

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ

Οι ελληνικοί χοροί προσφέρουν πολλά οφέλη στους νέους: Διακρίνονται για την

ιδιαίτερη αισθητική τους, τη ρυθμικότητά τους, το συντονισμό χεριών και ποδιών, την

έκφραση υψηλών ιδανικών, αλλά και της αισιόδοξης και χαρούμενης διάθεσης του λαού,

δίνουν ευκαιρίες στους νέους να εκδηλώσουν τη ζωντάνια τους, να σύρουν το χορό, να

νιώσουν τη χαρά της δημιουργικής έκφρασης, να τραγουδήσουν, να συγκινηθούν, να

αποκτήσουν σχέση με την ελληνική μουσική και το τραγούδι. Ο παραδοσιακός χορός

είναι φυσική κίνηση και γι’ αυτό αποτελεί μια εξαιρετική φυσική άσκηση για το σώμα

και το πνεύμα ενός παιδιού. Διδάσκει την περηφάνια και την απογείωση, ενώ με την

αναβίωση των ηθών, εθίμων και συνηθειών της λαϊκής μας παράδοσης γίνεται το μέσο

13

που συνδέει το παρελθόν και την ιστορία με τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα. Οι

παραδοσιακοί χοροί αφενός δηλώνουν πολλά για την ιστορία του τόπου από τον οποίο

προέρχονται αφετέρου δε για τις συνήθειες διασκέδασης και ψυχαγωγίας των κατοίκων.

Η διδασκαλία των χορών να μην περιορίζεται στο πρακτικό σκέλος, στο να

μάθουν οι νέοι απλώς κάποια βήματα

και να μετατοπίζουν μηχανικά το

σώμα τους, αλλά αυτά να

συνοδεύονται από πολιτιστικά και

λαογραφικά στοιχεία, πληροφορίες

σχετικές με τις φορεσιές (πολύ

σημαντικό κομμάτι της παρουσίασης

ενός χορού), από παρότρυνση για

αυτοσχεδιασμό, αυτοέκφραση,

συμμετοχή με χτύπημα των χεριών και τραγούδι. Στοιχεία δηλαδή που θα βοηθήσουν

τους νέους να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση και υπευθυνότητα.

Η αισθητική του καλλιέργεια, η κοινωνικοποίησή, η καλή συνεργασία και το

πνεύμα ομαδικότητας που αναπτύσσεται στους κόλπους μιας χορευτικής (ιδίως για τις

ανάγκες της προετοιμασίας και της διοργάνωσης μιας παράστασης) συμπληρώνουν τα

οφέλη που μπορεί να αποκομίσει η νεολαία. Πρέπει να τονιστεί στους νέους ότι οι

πανανθρώπινες αξίες όπως, ο σεβασμός, η απλότητα, το ήθος, η αυτοπειθαρχία, η

λιτότητα, η ευπρέπεια, η αρμονία, το μέτρο, η εργατικότητα, η ομορφιά,

η αυτοσυγκράτηση, η υπομονή η ειλικρίνεια, η τιμιότητα και χίλιες άλλες βρίσκονται

μέσα στον ελληνικό χορό και έρχονται μέσα από την πείρα και τα βάθη των αιώνων και

το υπέροχο αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.

14

XOΡΟΙ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

1. Παρτάλος

2. Συρτός Άνω Ορεινής Σερρών

3. Ζάμαντας

4. Γερακίνα

5. Νικολός

6. Λυτός

7. Μπουγατσιάς ή Διπλός

(Αρραβωνιάσματα)

8. Γερόντικος

9. Παναγιώτα

10. Τ’άστριν κι’ του φεγγαράκι

11. Σύρε-Σύρε

12. Μακρυνίτσα

13. Καγγελευτός Ιερισσού

14. Νιζάμικος

15. Μελικές

16. Γκάιντα

17. Τσουράπια

18. Κόρη Ελένη

19. Παρτούλα ή Πατρώνα

20. Ράϊκο

21. Κοφτός Ράϊκο

22. Μπαϊντούσκινου

23. Κυρά Μαρία

24. Τρεχάτος -Φιδίσιος

25. Ομορφούλα

26. Συμπεθέρα

27. 3ος Αντικριστός Μακεδονίας

28. Καστοριανός

29. Μάρινα

30. Τρίτα Πάτα

31. Δημητρούλα

32. Μακεδονικός χορός

33. Συρτός Μακεδονίας

34. Ακριτικός Φλώρινας ή

Μπουφιώτικος

15

ΠΑΡΤΑΛΟΣ : Είναι ανδρικός χορός που χορεύεται κυριώς στην Πυλαία(ή

Καπουτζήδα)της Θεσσαλονικής. Την ονομασία του την οφείλει μάλλον σε κάποια

όμορφη γυναίκα η οποία φορούσε παρτάλια(κουρελιασμένα ρούχα)

ΣΥΡΤΟΣ ΑΝΩ ΟΡΕΙΝΗΣ ΣΕΡΡΩΝ : Χορεύεται στην περιοχή της Άνω Ορεινής

Σερρών απ’όπου πήρε και την ονομασία του.

ΓΕΡΑΚΙΝΑ : Είναι γυναικείος χορός της Μακεδονίας που χορεύεται στη Νιγρίτα

Σερρών. Την ονομασία του ο χορός την οφείλει στα λόγια του τραγουδιού που

αναφέρονται σε μια όμορφη νέα με το όνομα Γερακίνα.

ΝΙΚΟΛΟΣ : Ο χορός αυτός χορεύεται κυριώς από γυναίκες στην περιοχή Σιάτιστα

της Μακεδονίας.

ΛΥΤΟΣ : Χορεύεται στη Δυτική Μακεδονία και κύρια στην περιοχή της Φλώρινας,

όπου τον λένε και «Πουστσένο». Στην τοπική

διάλεκτο «πουστένο» σημαίνει «λυτός» ή

«χαλαρός».

ΜΠΟΥΓΑΤΣΙΑΣ : Είναι χορός της

Μακεδονίας και χορεύεται κυρίως στην περιοχή της

Φλώρινας από άνδρες και γυναίκες.

ΓΕΡΟΝΤΙΚΟΣ : Χορεύεται κυριώς από

γέροντες στα Αλώνια της Φλώρινας. Είναι μεγαλοπρεπής και βαρύς χορός όπως

ταιριάζει στους γέροντες.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ : Είναι γυναικείος χορός και χορεύεται στα χωριά Δρυμός και

Άσσηρος της Θεσσαλονίκης. Το όνομα του το πήρε από τα τραγούδια με τη συνοδεία

του οποίου χορεύεται.

Τ’ΑΣΤΡΙΝ ΚΙ’ΤΟΥ ΦΙΓΓΑΡΑΚΙ : Είναι γυναικείος χορός που χορεύεται στην

περιοχή του Δρυμού και της Άσσυρου Θεσσαλονίκης.

ΣΥΡΕ –ΣΥΡΕ : Χορεύεται στη Δυτική Μακεδονία από γυναίκες.

ΜΑΚΡΥΝΙΤΣΑ : Είναι γυναικείος χορός της Μακεδονίας που χορεύεται ιδιαίτερα

στη Νάουσα. Χορεύεται κυρίως κατά τη διάρκεια του εθίμου της Αποκριάς.

16

ΚΑΓΓΕΛΕΥΤΟΣ ΙΕΡΙΣΟΥ : Χορεύεται στην Ιερισσό της Χαλκιδικής από άνδρες

και γυναίκες και αναπαριστά τη σφαγή πάνω από 400 κατοίκων της Ιερισσό από τους

Τούρκους.

ΝΙΖΑΜΙΚΟΣ : Είναι ανδρικός χορός της Νάουσας. Την ονομασία του ο χορός την

οφείλει στους Νιζάμηδες, οι οποίοι ήταν Τούρκοι οπλίτες υπεύθυνοι για την

είσπραξη των φόρων.

ΜΕΛΙΚΕΣ : Είναι γυναικείος χορός της Μακεδονίας, που χορεύεται κυριώς στη

Νάουσα μεταξύ των τοπικών χορών που χορεύουν οι Μπούλες.

ΓΚΑΙΝΤΑ : Είναι ανδρικός χορός και χορεύεται σ’ολόκληρη την Μακεδονία με

μικές παραλλαγές. Την ονομασία του ο χορός την οφείλει στο παραδοσιακό μουσικό

όργανο «Γκαϊντα».

ΤΣΟΥΡΑΠΙΑ : Είναι χορός της

Κεντρικής Μακεδονίας και χορεύεται

από άνδρες και γυναίκες. Την

ονομασία ο χορός την πήρε από τα

«Τσουράπια» που φορούν οι χορευτές

και είναι ένα είδος υποδήματος που

φορούν στις ορεινές περιοχές της

Μακεδονίας.

ΚΟΡΗ ΕΛΕΝΗ : Χορεύεται σ΄όλη τη Μακεδονία και κύρια στην Κεντρική, από

άνδρες και γυναίκες.

ΠΑΤΡΟΥΛΑ : Συναντάται με το όνομα Πατρώνα, Πατρούνια ή Πετρούλα.

Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες της Μακεδονίας.

ΡΑΙΚΟ : Χορεύεται στις περισσότερες περιοχές της Μακεδονίας, από άνδρες και

γυναίκες.

ΚΟΦΤΟΣ ΡΑΙΚΟ : Χορεύεται σε αρκετές περιοχές της Μακεδονίας, από άνδρες

και γυναίκες.

ΜΠΑΙΝΤΟΥΣΚΙΝΟΥ : Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες στο χωριό Προμάχοι

της Αριδαίας.

17

ΚΥΡΑ ΜΑΡΙΑ : Είναι γυναικείος χορός που χορεύεται στην περιοχή της

Αλεξάνδρειας(Γιδάς).

ΤΡΕΧΑΤΟΣ : Χορεύεται στο χωριό Νεοχωρούδα του Νομού Θεσσαλονίκης . Είναι

μικτός κυκλικός χορός.

ΟΜΟΡΦΟΥΛΑ : Είναι μικτός κυκλικός χορός. Ο χορός είναι ζωηρός, πηδηχτός

και γρήγορος.

ΣΥΜΠΕΘΕΡΑ : Είναι γυναικείος χορός που χορεύεται σ’ανοικτό κύκλο. Γρήγορος

και ζωηρός γαμήλιος χορός που χορεύουν οι συμπεθέρες πριν πάνε από το σπίτι του

γαμπρού πριν τις στέψεις.

3ος

ΑΝΤΙΚΡΙΣΤΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ : Είναι χορός της Μακεδονίας και χορεύεται

από άνδρες και γυναίκες αντικριστά (καρσί-απέναντι), σε ζευγάρια με απόσταση 3-4

μέτρα.

ΚΑΣΤΟΡΙΑΝΟΣ : Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες στην περιοχή της Καστοριάς

απο όπου πήρε και το όνομα του, καθώς και στα Σέρβια-Κοζάνης.

ΜΑΡΙΝΑ : Γυναικείος, νυφιακός χορός από την περιοχή Γιδά που διαδόθηκε και

στους άλλους γειτονικούς νομούς της Μακεδονίας.

ΤΡΙΤΑ ΠΑΤΑ : Χορεύεται στην περιοχή Αριδαίας, Νάουσας και Έδεσσας. Είναι

κυκλικός ανδρικός χορός.

ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΑ : Ο χορός χορεύεται στην περιοχή της Αλεξάνδρειας. Είναι

γυναικείος χορός.

18

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΧΟΡΟΣ : Ο πλέον διαδεδομένος χορός σ’όλη τη Μακεδονία,

από το ομώνυμο τραγούδι: «Μακεδονία Ξακουστή».

ΣΥΡΤΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ : Λέγεται και Πυλαίας, γιατί είναι χορός των κατοίκων

της Πυλαίας ή Καπουτζήδας, που βρίσκεται στην Ανατολική Θράκη.

ΑΚΡΙΤΙΚΟΣ ΦΛΩΡΙΝΗΣ : Είναι ζωηρός και γρήγορος χορός που χορεύεται στο

χωριό Ακρίτα ή Μπούφι της Φλώρινας, από όπου πήρε και την ονομασία του.

ΧΟΡΟΙ ΘΡΑΚΗΣ

1. Σουφλιουτούδα (Σουλτάνα)

2. Γιάννη μ’ Γιαννάκη μ’

3. Του Μαμά τα παλικάρια

4. Γίκνα

5. Της Παπαδιάς τα παραθύρια

6. Μαντηλάτος (Καρσιλαμάς)

7. Κουτσός

8. Ποδαράκι-Ταχτί η Ζερβοδέξιος

9. Μπαϊντούσκα

10. Μπαϊντούσκα (Μοναστηριώτικη)

11. Ζωναράδικος

12. Τριπάτης

19

ΣΟΥΦΛΙΟΥΤΟΥΔΑ : Γυναικείος χορός που χορεύεται στη Θράκη

κυρίως στο Σουφλί, όπου οφείλει και την ονομασία του. Επίσης λέγεται

και «Σουλτάνα» από τα λόγια του

τραγουδιού με τη συνοδεία του οποίου

χορεύεται.

ΓΙΑΝΝΗ Μ’ ΓΙΑΝΝΑΚΗ Μ’ : Είναι

χορός από το Σουφλί και χορεύεται από

άνδρες και γυναίκες με λαβή των χεριών

από τις παλάμες τεντωμένα κάτω. Την

ονομασία του ο χορός την οφείλει στα λόγια του τραγουδιού με τη

συνοδεία του οποίου χορεύεται.

ΤΟΥ ΜΑΜΑ ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ : Είναι χορός από τη Γρατινή Κομοτηνής

και πήρε την ονομασία του από τα λόγια του τραγουδιού με τη συνοδεία

του οποίου χορεύεται.

ΤΗΣ ΠΑΠΑΔΙΑΣ ΤΑ ΠΑΡΑΘΥΡΙΑ : Χορεύεται από άνδρες και

γυναίκες στην περιοχή του Έβρου, στο Σουφλί. Την ονομασία του την πήρε

από το τραγούδι με τη συνοδεία του οποίου χορεύεται, «Της παπαδιάς τα

παραθύρια».

ΓΙΚΝΑ : Είναι χορός του γάμου και χορεύεται στη Θράκη, στην περιοχή

Ορεστιάδος, από άνδρες και γυναίκες. Την ονομασία του ο χορός την

οφείλει στην μπογιά «Κνα» με την οποία βάφουν οι γυναίκες τα νύχια τους

και την τελευταία φάλαγγα των δακτύλων.

ΜΑΝΤΗΛΑΤΟΣ : Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες οι οποίοι κρατούν

μαντίλια και στα οποία οφείλει την ονομασία του. Είναι αντικριστός χορός

γι’αυτό τον συναντάμε και με την ονομασία «Καρσιλαμάς».

20

ΚΟΥΤΣΟΣ : Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες στην περιοχή της

Ορεστιάδος. Οι άνδρες τοποθετούνται μπροστά και ακολουθούν οι

γυναίκες.

ΠΟΔΑΡΑΚΙ : Ο χορός προέρχεται από την Ανατολική Ρωμυλία και

χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σ’ ολόκληρη τη Θράκη. Το όνομα του

το πήρε από τα ζωηρά χτυπήματα που κάνει στο έδαφος ο χορευτής.

ΜΠΑΙΝΤΟΥΣΚΑ : Είναι ζωηρός χορός, που χορεύεται από άνδρες και

γυναίκες σ’ ολόκληρη τη Θράκη. Σήμερα τον συναντάμε και στην

Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία.

ΜΠΑΙΝΤΟΥΣΚΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ : Χορεύεται από πρόσφυγες

που προέρχονται από το Μεγάλο και Μικρό Μοναστήρι της περιοχής

Καβακλί Αν. Ρωμυλίας. Αποτελείται από 11 κινήσεις.

ΖΩΝΑΡΑΔΙΚΟΣ : Χορεύεται σ’όλες τις περιοχές της Θράκης και στην

Ανατολική

Ρωμυλία, από

άνδρες και

γυναίκες. Την

ονομασία του

ο χορός την

πήρε από την

λαβή που

είναι από τα

ζωνάρια, με το δεξί χέρι του κάθε χορευτή κάτω από το αριστερό του

επομένου.

ΤΡΙΠΑΤΗΣ : Χορεύεται στην περιοχή της Ορεστιάδος. Χορεύεται σε

ευθεία παράταξη με μέτωπο προς το κέντρο του κύκλου. Είναι μικτός

χορός.

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

21

ΠΗΛΙΟΡΕΙΤΙΚΟΣ

Χορός της περιοχής του Πηλίου που χορεύεται από άνδρες και γυναίκες με

λαβή καλαματιανού. Κατά τη διάρκεια του χορού οι χορευτές σχηματίζουν

λαβύρινθο. Αποτελείται από 12 βήματα εκ των οποίων τα οκτώ πρώτα

εκτελούνται προς τη φορά ξεκινώντας με το δεξί. Εναλλάξ το πόδι που

ακολουθεί τοποθετείται έτσι ώστε η καμάρα του να έρχεται σε επαφή με τη

φτέρνα του προπορευόμενου ποδιού.

ΣΒΑΡΝΙΑΡΑ

Είναι μια μορφή συρτού στα δύο με έντονο «σουστάρισμα». Χορεύτεται

από άνδρες και γυναίκες, ελεύθερα και με κατεύθυνση προς τη φορά του

κύκλου. Η ονομασία του χορού προέρχεται από τα βήματά του που είναι

βαριά, σβαρνιστά. Συνήθως χορεύεται χωρίς λαβή με τους άνδρες να έχουν

τα χέρια είτε στην έκτταση είτε το ένα χέρι ελεύθερο και το άλλο πίσω στη

μέση, ενώ οι γυναίκες έχουν τα χέρια στη μεσολαβή. Σ’ ορισμένες όμως

περιοχές, χορεύουν πιασμένοι από τις παλάμες και με λυγισμένους τους

αγκώνες.

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΣ (ΓΙΟΥΡΙΑ ΣΤΑ ΠΑΛΙΟΥΡΙΑ)

Ανδρικός και γυναικείος χορός που χορεύεται στην περιοχή του Τυρνάβου

με λαβή από τις παλάμες και τους αγκώνες λυγισμένους. Σχηματίζεται

κύκλος ανοιχτός με μέτωπο λοξώς δεξιά. Η φτέρνα του δεξιού ποδιού είναι

μέσα στην καμάρα του αριστερού. Αποτελείται από πέντε χορευτικά μοτίβα

καθένα από τα οποία έχει δικό της αριθμό βημάτων. Όλα τα βήματα

εκτελούνται ισόχρονα.

ΠΕΡΑ ΣΤΟΝ ΠΕΡΑ ΜΑΧΑΛΑ

Χορός που χορεύεται στην περιοχή της Καρδίτσας. Χαρακτηρίζεται όπως

και οι περισσότεροι Θεσσαλικοί χοροί, από αργές και μεγαλοπρεπείς

κινήσεις. Κατ’ εξοχήν γυναικείος χορός· χορεύεται από τη νύφη σαν

αποχαιρετιστήριος, έξω από το σπίτι της πριν από τα στέφανα. Θεωρείται

από τους πιο παλιούς χορούς και χορεύεται και σήμερα σε κάθε γάμο,

κυρίως στα χωριά. με οκτώ βήματα.

22

ΚΑΓΚΕΛΙ

Χορεύεται στη Θεσσαλία και στην Ήπειρο από άνδρες και γυναίκες. Είναι

ελεύθερος πηδηχτός χορός στον οποίο οι χορευτές εκτελούν πολλές

στροφές. Χορεύεται με τα βήματα του Καλαματιανού, πάνω στα οποία

γίνονται διάφορες φιγούρες. Η λαβή των χεριών είναι στην αρχή από τις

παλάμες και πιασμένοι σε κύκλο τελείως κλειστό. Στη συνέχεια οι χορευτές

γίνονται ζευγάρια και χορεύουν ελεύθερα με πολλές φιγούρες.

ΑΡΒΑΝΙΤΟΒΛΑΧΙΚΟΣ

Ο Αρβανιτοβλάχικος χορεύεται συνήθως ελεύθερα από άνδρες και

γυναίκες και στη συνέχεια σχηματίζουν ζευγάρια. Η κίνηση των χεριών

στους άνδρες είναι ελεύθερη, φέρνοντας πάντα μπροστά ίδιο χέρι και πόδι,

ή έχουν τα χέρια τους πιασμένα στη μεσολαβή. Όταν γίνονται ζευγάρια, η

γυναίκα βρίσκεται από την εσωτερική πλευρά του κύκλου. Οι χορευτές

πιάνονται με τα χέρια λυγισμένα στο ύψος του κεφαλιού, ενώ τα εξωτερικά

τους χέρια, αριστερό για τη γυναίκα και δεξί για τον άντρα, βρίσκονται στη

μεσολαβή και ελεύθερα ψηλά αντίστοιχα.

ΡΟΥΓΚΑΤΣΙΑΡΙΚΟΣ

Χορεύεται τη μέρα των Φώτων στην

περιοχή Φαρσάλων στο Πεδινό Καρδίτσας

και σε άλλες Θεσσαλικές περιοχές, σαν

τοπικό έθιμο. Ο Ρουγκατσιάρης είναι αυτός

που χλευάζει τους γύρω του. Φορά προβιές,

έχει πολλά κουδούνια στο λαιμό του. Αυτοί

που ντύνονται μ’ αυτό τον τρόπο

σχηματίζουν μια παρέα, η οποία γυρίζει

από γειτονιά σε γειτονιά χορεύοντας τον χορό με ανταπόδοση φιλέματα και

κεράσματα. Τα βήματα του χορού είναι έξι και χορεύονται όπως τα πρώτα

βήματα του καλαματιανού. Ο χορός χορεύεται ελεύθερα (χωρίς λαβή) και

πηδηχτά. Ο χορευτής έχει μεγάλο περιθώριο να αυτοσχεδιάσει, με

πηδήματα, στροφές κλπ.

ΜΠΕΡΑΤΙ

Ανδρικός και γυναικείος χορός που συναντάται και στην Ήπειρο. Είναι

χορός «συγκαθιστός», και χορευόταν συνήθως στους γάμους, όταν οι

συγγενείς συνόδευαν τη νύφη και το γαμπρό στην εκκλησία. Γι’ αυτό και

δεν έχει καθορισμένο σχήμα και διακρίνεται για την ελευθερία και την

μεγάλη ποικιλία των βημάτων του. Τα βήματα του χορού είναι έξι και

χορεύονται τρία δεξιά και τρία αριστερά ή και τα έξι προς τα εμπρός.

23

Εντούτοις ο χορευτής είχε το

περιθώριο να αυτοσχεδιάσει

με καθίσματα, στροφές,

χτυπήματα κλπ.

ΤΑΪ-ΤΑΪ

Ο χορός αυτός, κατά τον είναι

ένας «ιδιάζων» τοπικός χορός

του είδους των διπλών ή

θηλυκωτών, που εκτελείται από

άνδρες και γυναίκες μόνο κατά

την Τρίτη του Πάσχα. Την ημέρα

εκείνη η διασκέδαση είναι πιο

ελεύθερη για άνδρες και

γυναίκες. Ο εν λόγω χορός

ονομάζεται «τάι τάι» πιθανώς από τις επαναλαμβανόμενες συλλαβές του «τ’

αϊνέβενε», λέξης που υπάρχει στο δεύτερο στίχο του τραγουδιού. Χορεύεται με

γραφικότητα και μεγαλοπρέπεια, ενώ κάνει εντύπωση η εναλλαγή των

ανδρικών και γυναικείων φωνών, οι

οποίες διαδέχονται ομαδικά η μια την

άλλη, πριν ακόμα τελειώσουν.

Σημειώνεται ότι οι κάτοικοι του χωριού

Αϊδονοχώρι, οι οποίοι χόρευαν το χορό,

αρνούνταν να τον χορέψουν σε

οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, ακόμα και

σε γιορτή, διότι τον εκτελούσαν με

λατρευτική αποκλειστικότητα μόνο τη

βδομάδα του Πάσχα.

ΧΟΡΟΙ ΗΠΕΙΡΟΥ

24

1.Φυσούνι

2. Βασίλ' αρχόντισσα

3. Ζαγορίσιος

Η Ήπειρος είναι μια σχετικά μεγάλη ιστορική και γεωγραφική περιοχή της

Δυτικής Ελλάδας. Είναι η πιο ορεινή περιοχή της Ελλάδας αφού στο

μεγαλύτερο μέρος της καλύπτεται από την οροσειρά της Πίνδου. Στην περίοδο

της Τουρκοκρατίας γνώρισε μεγάλη ακμή, με σπουδαία γεγονότα, σαν αυτά

του μεγάλου πολέμου του Αλή πασά με τους Σουλιώτες, τις αλλεπάλληλες

επαναστάσεις ενάντια στον Οθωμανικό Ζυγό κτλ.

Όλα αυτά τα γεγονότα ήταν φυσικό να

επηρεάσουν το χαρακτήρα και την ζωή των

Ηπειρωτών, πράγμα που φαίνεται σε κάθε τους

κοινωνική εκδήλωση· Ως αποτέλεσμα, το

τραγούδι και ο χορός, αποτέλεσαν αναπόσπαστα

στοιχεία όλης σχεδόν της καθημερινότητάς τους.

Όλοι οι ηπειρώτικοι παραδοσιακοί χοροί

χορεύονται σε σχήμα «ανοιχτού» κύκλου, με

εξαίρεση τον «καγκελάρη» του χωριού

25

Παπαδάτες, ο οποίος έχει σχήμα λαβύρινθου και τον «χορό των κοριτσιών»

του Μέτσοβου και της Μηλιάς ο οποίος έχει σχήμα «κλειστού» κύκλου.

Κάποιοι από τους χορούς είχαν ιδιαίτερη χρήση, υπήρχαν για συγκεκριμένη

γιορτή ή ώρα και συγκεκριμένους θεατές. Για παράδειγμα το «Πώς το τρίβουν

το πιπέρι» χορευόταν μόνο από τους άνδρες, κυρίως στους γάμους, τις πρωινές

ώρες όταν κάποιοι έρχονταν σε μεγάλο κέφι. Επίσης μπορεί να χορευόταν και

στα καφενεία, υπό τις ίδιες συνθήκες, ποτέ όμως στο χοροστάσι, σε κοινή θέα,

κατά την διάρκεια μεγάλων πανηγυρικών εκδηλώσεων.

Αυτό που χαρακτηρίζει γενικά τους Ηπειρώτικους χορούς σε ότι αφορά

το ύφος ήταν οι περιορισμένες και συγκρατημένες κινήσεις. Ο τρόπος όμως

εκτέλεσης διέφερε ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες. Τα βήματα των

γυναικών ήταν πιο στρωτά και μικρά κι εκτελούνταν σ’ ολόκληρο το πέλμα,

χωρίς ένταση, άρσεις, πηδήματα και καθίσματα. Λίκνισμα του σώματος δεν

συγχωρούνταν, ενώ το κεφάλι παρέμενε σκυμμένο ως ένδειξη σεμνότητας.

Αντίθετα οι άνδρες χορευτές είχαν την άνεση να κινηθούν εντονότερα, να

κάνουν μεγαλύτερα βήματα με

αναπλάσεις και άρσεις. Επίσης το

ελεύθερο δεξί χέρι του

πρωτοχορευτή μπορούσε να κινείται

μπρος – πίσω, τεντωμένο ή

λυγισμένο και να ακουμπάει στον

αυχένα ή τη μέση του. Μια τέτοια

κίνηση –φυσικά- ήταν αδιανόητη για

τις γυναίκες.

ΖΑΓΟΡΙΣΙΟΣ

Χορεύονταν σε ανοιχτό κύκλο από άνδρες και γυναίκες. Η λαβή των

χεριών ήταν από τις παλάμες με λυγισμένους τους αγκώνες ή θηλυκωτά. Το

χορευτικό του μοτίβο σχηματιζόταν από 16 κινήσεις που επαναλαμβανόταν σ’

όλη την διάρκεια της μουσικής. Συνοδευόταν είτε από οργανική μουσική είτε

με μουσική και τραγούδι, όπως «ο Κωσταντάκης», η «Αλεξάνδρα» το

26

«Πουλάκι» ή τη «Βεργινάδα» που έχει μεταφορική σημασία και εννοεί τη

λυγερόκορμη κόρη. Μετά το Ζαγορίσιο το γύριζαν συνήθως σε τσάμικο ή

συρτό στα δύο.

ΒΑΣΙΛ' ΑΡΧΟΝΤΙΣΣΑ

Χορός ανοιχτού κύκλου που χορευόταν σε διπλοκάγκελο ή

τριπλοκάγκελο, ανάλογα με την περιοχή. Το τραγούδι αναφέρεται στην

Βασίλω, κόρη του Νικολάκη Αβέρωφ από το Μέτσοβο, την οποία άρπαξαν οι

κλέφτες για να την ανταλλάξουν με τόσο χρυσάφι όσο ήταν το βάρος της. Στα

Τζουμέρκα χορευόταν όπως ο Συγκαθιστός Συρράκου, ενώ στα Ζαγοροχώρια

με τις κινήσεις του Ζαγορίσιου συν 4 επιπλέον κινήσεις , που ήταν ίδιες με τις

4 τελευταίες κινήσεις του Ζαγορίσιου προς τ’ αριστερά.

ΦΥΣΟΥΝΙ

Κυκλικός χορός της Πρέβεζας που χορεύονταν κυρίως από γυναίκες, με

λαβή από τις παλάμες και λυγισμένους τους αγκώνες. Το όνομά του το πήρε

από κάποιον αέρα που φυσούσε στην περιοχή. Η μουσική του είναι πολύ

χαρακτηριστική και θεωρείται από τις πιο ωραίες μελωδίες των Ελληνικών

Παραδοσιακών χορών. Είναι σημαντικό να σημειωθεί εδώ ότι η λαβή του

χορού άλλαξε πρόσφατα σε λαβή από τους ώμους, και φαίνεται πως έπαιξε σ’

αυτό ρόλο η παρουσίασή του από διάφορα χορευτικά συγκροτήματα. Στην

εικόνα η κινητική ανάλυση των δύο μοτίβων.

27

ΧΟΡΟΙ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

ΤΣΑΚΩΝΙΚΟΣ

Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες στην Τσακωνιά της επαρχίας Κυνουρίας,

του Νομού Αρκαδίας από την οποία πήρε και το όνομά του, με λαβή των

χεριών από τους αγκώνες (αγκαζέ). Ο χορός αναπαριστάνει την είσοδο και

έξοδο του Θησέα από το λαβύρινθο. Γι΄αυτό, όταν χορεύεται, κουλουριάζει

όπως το φίδι. Είναι ο χορός που χόρεψε ο Θησέας με τους συντρόφους του,

όπως έμεινε να λέγεται παραδοσιακά. Όταν όμως θέλει να ξεκουλουριάσει, ο

πρωτοχορευτής γυρίζει αμέσως δεξιά, και με την πλάτη προς τους υπόλοιπους.

Όταν ξεκουλουριάσουν, οι δύο πρώτοι χορευτές, κάνουν καμάρα για να

περάσουν οι άλλοι από κάτω. Το ότι ο χορός χορεύεται στην Τσακωνιά, δεν

πρέπει να μας φαίνεται καθόλου παράξενο, από το γεγονός ότι πολλές φορές

έγιναν μετακινήσεις από την Κρήτη στη Πελοπόννησο και από την

Πελοπόννησο στην Κρήτη, ανάλογα βέβαια με τις συνθήκες που

δημιουργούσαν οι πόλεμοι και οι καταστροφές.

"ΑΡΑΧΩΒΙΤΙΚΟΣ" (ΧΟΡΟΣ ΤΩΝ ΚΑΡΥΑΤΙΔΩΝ)

Χορεύεται από γυναίκες, στην Αράχωβα Πελοποννήσου. (Παλιότερα η

Αράχωβα λεγόταν Καρυαί). Ο χορός

στηρίζεται στην «προμενάντ βαλς». Οι

χορεύτριες σχηματίζουν δύο χωριστούς

ομόκεντρους ανοιχτούς κύκλους, με λαβή των

χεριών από τις παλάμες. Στον εσωτερικό

μπαίνουν οι χαμηλότερες. Ο έξω κύκλος

βρίσκεται κοντά στον εσωτερικό και στα

διάκενά του. Οι χορεύτριές του, με

συγχρονισμένη, γρήγορη κίνηση, πάνω από τα

κεφάλια των χορευτριών του μέσα κύκλου, τα

κατεβάζουν συνδεμένα μπροστά από τη μέση

τους και έτσι μετασχηματίζονται σε ένα κύκλο. Οι πρώτες και οι τελευταίες

χορεύτριες των δύο κύκλων συνδέουν τα χέρια τους. Ταυτόχρονα με το

τελευταίο βήμα, οι χορεύτριες του έξω κύκλου υψώνουν γρήγορα και

28

συγχρόνως τα χέρια τους πάνω από τα κεφάλια των χορευτριών του μέσα

κύκλου, τα κατεβάζουν συνδεμένα επίσης, στο ύψος της δικής τους μέσης και

έτσι επανέρχονται στους δύο αρχικούς ομόκεντρους κύκλους.

"ΜΑΝΙΑΤΙΚΟΣ"

Χορεύεται κυρίως στην περιοχή της Μάνης. Ο χορευτές σχηματίζουν κύκλο

ανοιχτό με μέτωπο προς το κέντρο. Τα χέρια συνδέονται με τη λαβή της

Τράτας (σταυρωτά). Ο χορός αποτελείται από δύο στροφές, κάθε μια από τις

οποίες έχει ξεχωριστό αριθμό βημάτων.

ΧΟΡΟΙ ΚΡΗΤΗΣ

1. Γιτσικιά σούστα

2. Χανιώτικος ή χανιώτης.

3. Πεντοζάλι.

4. Ρόδο

5. Γλυκομηλίτσα

6. Φτερωτός συρτός

7. Κουτσαμπαδιανός

8. Σούστα

9. Τριζάλης

10. Απανωμερίτης

11. Μικρό μικράκι

12. Σιγανός

13. Μαλεβιζώτης

14. Μπρ(α)ϊμιανός - πρινιώτης

15. Πηδηχτός

16. Αγκαλιαστός

17. Ζερβόδεξος

18. Λαζότης

19. Ντουρνεράκια

29

Σύμφωνα με τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, ο χορός πρωτο-

εμφανίστηκε στην Κρήτη, όπου αναπτύχθηκε ως τέχνη κάτω από θεία έμπνευση και

καθοδήγηση, και από εκεί διαδόθηκε στον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο. Οι αρχαίοι

συγγραφείς αναφέρονται στη γέννηση του χορού, αποδίδοντας την πατρότητά του στη

Μητέρα των Θεών (Ρέα ή Κυβέλη), η οποία τον δίδαξε στους Κρήτες και συγκεκριμένα

στους Κουρήτες, κάποια φυλή ή υποδιαίρεση του κρητικού λαού, αρχαιότατη αν

κρίνουμε από την παράδοση που τους ονομάζει «γιους της Γης»,

Ο πιο φημισμένος κρητικός χορός ήταν ο πυρρίχιος και με τη γενική ονομασία

«πυρρίχη» χαρακτηρίζονταν όλοι οι πολεμικοί χοροί της αρχαιότητας. Οι πηγές μας

πληροφορούν ότι με τα χρόνια ο χορός εξαπλώθηκε σε όλη την Ελλάδα και η κάθε πόλη

που άρχιζε να τον χορεύει, δίνοντάς του και διαφορετικό όνομα, φιλοδοξούσε την

πατρότητά του.

Ιδιαίτερα ονομαστοί στην Κρήτη, από τη μινωική εποχή, ήταν επίσης οι

τελετουργικοί κυκλικοί χοροί, κλειστοί και ανοιχτοί, ως απαραίτητα στοιχεία των

θρησκευτικών τελετουργιών. Οι αρχαίοι Έλληνες

πίστευαν ότι οι Κρήτες είχαν εφεύρει αυτού του

είδους τις τελετουργίες με τους συρτούς χορούς,

που χορεύονταν κατά τη διάρκεια θυσίας γύρω

από το βωμό.

Στη ζωντανή χορευτική κληρονομιά της

Κρήτης περιλαμβάνονται είκοσι πέντε, περίπου,

παραδοσιακοί χοροί. Μέχρι πριν μερικά, μόλις,

χρόνια οι περισσότεροι από αυτούς ήταν

περιορισμένης διάδοσης. Γνωστοί σε όλη την Κρήτη ήταν μόνο: η σούστα, ο σιγανός, ο

μαλεβιζώτης, ο χανιώτικος (συρτός) και το πεντοζάλι. Να σημειωθεί, πάντως, ότι και οι

χοροί αυτοί (πλην του σιγανού) μέχρι το Μεσοπόλεμο δεν ήταν παγκρήτιας εμβέλειας.

Πιο συγκεκριμένα, η σούστα ήταν ευρέως γνωστή στο νομό Ρεθύμνου, ο μαλεβιζώτης

στο νομό Ηρακλείου και ο χανιώτικος και το πεντοζάλι στο νομό Χανίων. Μόνο ο

σιγανός ήταν γνωστός, σε παραλλαγές, στους νομούς Ρεθύμνου, Ηρακλείου και

Λασιθίου.

ΓΙΤΣΙΚΙΑ ΣΟΥΣΤΑ

30

Είναι χορός της επαρχίας Κισσάμου του νομού Χανίων. Ανήκει στην κατηγορία

των πηδηχτών χορών. Στις μέρες μας χορεύεται μόνον από άνδρες, παλαιότερα όμως

ήταν μικτός χορός. Η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων (με λυγισμένους τους

αγκώνες). Τα τελευταία χρόνια ο χορός λέγεται και Ρουματιανή σούστα.

ΧΑΝΙΩΤΙΚΟΣ Ή ΧΑΝΙΩΤΗΣ

Η παλαιότερη μορφή του χορού εντοπίζεται στην επαρχία Κισσάμου Χανίων. Ανήκει

στην κατηγορία των συρτών χορών. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι τις τελευταίες

δεκαετίες ακούγεται περισσότερο ως χανιώτικος συρτός. Χορεύεται από άνδρες και

γυναίκες σε κύκλο. η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων. Χορεύεται σε

κύκλο.

Κατά τη λαϊκή πίστη, η παλαιότερη

μελωδία του χανιώτικου, «ο πρώτος»,

δημιουργήθηκε με βάση δύο μελωδίες που

είχαν συνθέσει οι Κρήτες εθελοντές

μαχητές της Κωνσταντινούπολης στα

1453, οι οποίοι, ως γνωστόν, ήταν και οι

τελευταίοι υπερασπιστές της. Οι μελωδίες

αυτές, που όσοι από τους αγωνιστές

σώθηκαν επιστρέφοντας τις έφεραν στην

Κρήτη, διατηρήθηκαν για δύο αιώνες ως

τραγούδια.

ΠΕΝΤΟΖΑΛΙ

Ανήκει στην κατηγορία των πηδηχτών χορών. Στις μέρες μας αποδίδεται από

άνδρες και γυναίκες, παλαιότερα όμως χορευόταν μόνον από άνδρες. Συνοδεύεται από

πλήθος μελωδιών, τις γνωστές κοντυλιές. Χορεύεται σε κύκλο.

Ονομάστηκε πεντοζάλι, και όχι πεντοζάλης, γιατί συμβολίζει το πέμπτο ζάλο

(δηλαδή βήμα), όπως ειπώθηκε η θεωρούμενη πέμπτη κατά σειρά ελπίδα των Κρητικών

31

για απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους και όχι γιατί έχει πέντε βήματα, όπως

αβασάνιστα έχουν πει αρκετοί. Η μουσική του αποτελείται από δώδεκα πάρτες, δηλαδή

δώδεκα μουσικές φράσεις (γυρίσματα ή σκοπούς τις

λένε στην Κίσσαμο), προς τιμήν των δώδεκα

πρωτεργατών της εξέγερσης. Το μαύρο κρουσάτο

μαντήλι (σαρίκι) που φορά στο κεφάλι ο χορευτής

μαρτυρά τις θυσίες του κρητικού λαού. Έχει παλιές

ρίζες και έχει σχέση με την αρχαία Πυρρίχη, που

ήταν χορός ένοπλος ανδρών και ιδίως της αρχαίας

δωρικής πολιτείας. Ο Πυρρίχιος, ως δωρικός,

πολεμικός χορός, χορευόταν και στην Αθήνα και

στη Σπάρτη. Με το χρόνο διατηρήθηκε και διαμορφώθηκε στην Κρήτη ως Πεντοζάλης, ο

χορός που χορεύεται τώρα στην Κρήτη.

ΡΟΔΟ

Είναι, επίσης, χορός της επαρχίας Κισσάμου Χανίων. Ανήκει στην κατηγορία των

συρτών χορών. Στις μέρες μας αποδίδεται κυρίως από γυναίκες, παλαιότερα όμως ήταν

μικτός χορός. Η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων. Χορεύεται σε κύκλο.

Το όνομά του συνδέεται με τις πάμπολλες μαντινάδες με αναφορά στο ρόδο, που

τραγουδιόνται κατά την εκτέλεση του χορού. Παρακάτω, αναφέρουμε ορισμένες

σχετικές παλαιές μαντινάδες:

Ρόδο μου μη μαραίνεσαι, μη χάνεις τη θωριά σου,

κράτα τη δροσεράδα σου, την τόση ομορφιά σου.

Ρόδα και τριαντάφυλλα κι άνθη του παραδείσου

εσύναξεν ο έρωτας κι έφτιαξεν το κορμί σου.

-

Ρόδο και ‘συ, ρόδο κι εγώ, μαζί να φυτευτούμε,

32

να σμίξουμε τους κλώνους μας να σφιχταγκαλιαστούμε.

ΓΛΥΚΟΜΗΛΙΤΣΑ

Είναι και αυτός χορός της επαρχίας Κισσάμου Χανίων. Ανήκει στην κατηγορία

των συρτών χορών. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε κύκλο. Το μουσικό μέτρο του

χορού είναι 2/4 , τα βήματά του 12 και η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων.

Ο χορός παίρνει το όνομά του από το ριζίτικο τραγούδι Το μήλον όσο κρέμεται εις

τη γλυκομηλίτσα, με το οποίο μοιράζεται και την ίδια μελωδία. Η αναβίωση του χορού, η

οποία είναι εξαιρετικά πρόσφατη, είναι αποτέλεσμα της ερευνητικής προσπάθειας του

πολιτισμολόγου Θρασύβουλου Τσουχλαράκη.

ΦΤΕΡΩΤΟΣ ΣΥΡΤΟΣ

Ο χορός, που λέγεται και ντάμα στο Ρέθυμνο ή πάσο στα Χανιά, αποτελεί

παραλλαγή του χανιώτικου με διαφοροποιημένη τη φόρμα του. Ο χορός την περίοδο της

Αποκριάς, αλλά κι εν γένει σε εύθυμες περιστάσεις, έπαιρνε τη μορφή παιχνιδιού.

ΚΟΥΤΣΑΜΠΑΔΙΑΝΟΣ

Λέγεται και κα(ρ)τσιμπα(ρ)διανός ή κατσαμπαδιανός ή κουτσιστός. Είναι χορός

της επαρχίας Αμαρίου Ρεθύμνου. Στην ουσία πρόκειται για παραλλαγή του πεντοζαλιού,

κάτι που επιβεβαιώνεται από τη σχετική με τη διαμόρφωση του χορού προφορική

παράδοση. Το γεγονός δε ότι οι δύο χοροί αυτοί έχουν κοινά πολλά τεχνικά στοιχεία,

κάνει ακόμα πιο ισχυρή τη θεώρηση που θέλει τον κουτσαμπαδιανό να προκύπτει από το

πεντοζάλι.

ΣΟΥΣΤΑ

33

Είναι χορός του νομού Ρεθύμνου. Ανήκει στην κατηγορία των πηδηχτών χορών.

Χορεύεται από ένα ή περισσότερα ζευγάρια (άνδρας με γυναίκα). Ξεκινάει σαν κύκλιος

χορός. Άνδρες και γυναίκες, με λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων, αφού

χορέψουν έναν κύκλο χωρίζονται σε δύο ομάδες (ανδρών και γυναικών), η μια απέναντι

από την άλλη, φροντίζοντας να βρεθούν αντικριστά οι χορευτές που θα αποτελέσουν

ζευγάρι. Στη συνέχεια κάθε άνδρας πλησιάζει το ταίρι του. Από εκεί κι έπειτα

αναπτύσσεται μεταξύ των χορευτών του κάθε ζευγαριού ένας χορευτικός διάλογος,

γεμάτος συμβολισμούς, με τα ζευγάρια αρχικά σε παράλληλη διάταξη και κατόπιν σε

ελεύθερη.

ΤΡΙΖΑΛΗΣ

Είναι, επίσης, χορός της επαρχίας Αμαρίου

Ρεθύμνου. Ανήκει στην κατηγορία των πηδηχτών

χορών. Στις μέρες μας αποδίδεται κυρίως από

γυναίκες, παλαιότερα όμως ήταν μικτός χορός.

Χορεύεται σε κύκλο.

ΑΠΑΝΩΜΕΡΙΤΗΣ

Είναι χορός της Κεντρικής Κρήτης.

Συναντάται σε αρκετές περιοχές των νομών

Ρεθύμνου και Ηρακλείου. Στις μέρες μας

χορεύεται κυρίως από γυναίκες, παλαιότερα όμως ήταν μικτός χορός. Χορεύεται σε

κύκλο.

ΜΙΚΡΟ ΜΙΚΡΑΚΙ

Είναι και αυτός ένας χορός που συναντάται σε αρκετές περιοχές των νομών

Ρεθύμνου και Ηρακλείου. Ανήκει στην κατηγορία των συρτών χορών. Στις μέρες μας

αποδίδεται κυρίως από γυναίκες, παλαιότερα όμως ήταν μικτός χορός. Χορεύεται σε

κύκλο.

34

ΣΙΓΑΝΟΣ

Είναι χορός αργός και ίσως γι αυτό ονομάστηκε έτσι. Χορεύεται από άνδρες και

γυναίκες σε κύκλο. Διάφορες μορφές του χορού συναντώνται στους νομούς Ρεθύμνου,

Ηρακλείου και Λασιθίου. Μέχρι πριν μερικά χρόνια ήταν ο χορός της νύφης στην

Κεντρική και Ανατολική Κρήτη και το λέμε αυτό γιατί στις μέρες μας ο χανιώτικος

(συρτός) έχει επικρατήσει να είναι ο χορός της νύφης στα περισσότερα μέρη της Κρήτης.

Παλαιότερα ο σιγανός χορευόταν κυρίως από γυναίκες. Σύμφωνα με τις ιστορικές

πηγές, επί Τουρκοκρατίας οι αγάδες συνήθιζαν να καλούν τις οικογένειες των Κρητικών

σε δήθεν γλέντια, για να βάζουν τις γυναίκες και τις κόρες τους να χορεύουν στους

οντάδες τους.

ΜΑΛΕΒΙΖΩΤΗΣ

Λέγεται και καστρινός πηδηχτός. Είναι χορός της επαρχίας Μαλεβιζίου του

νομού Ηρακλείου. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε κύκλο. Το μουσικό μέτρο του

χορού είναι 2/4, τα βήματά του 16 (8 μπροστά και 8 πίσω) και η λαβή από τις παλάμες

στο ύψος των ώμων (με λυγισμένους τους

αγκώνες).

ΜΠΡ(Α)ΪΜΙΑΝΟΣ – ΠΡΙΝΙΩΤΗΣ

Είναι χορός της επαρχίας Ιεράπετρας.

Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε

κύκλο. Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4.

Τον συναντούμε σε παραλλαγές, στην

Ιεράπετρα, στον Κρούστα, στους

Μεσελέρους (όπου τον λένε μεσελεριανό)

και αλλού, καθώς και στο οροπέδιο

Λασιθίου, όπου και παίρνει την ονομασία

35

πρινιώτης, μία εξαιρετικά ξεχωριστή έκφραση του χορού.

ΠΗΔΗΧΤΟΣ

Είναι χορός του νομού Λασιθίου. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε κύκλο. Η

λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων (με τους αγκώνες λυγισμένους). Τον

συναντούμε σε παραλλαγές, στο ύφος του βηματισμού και στη συνοδευτική μουσική, ως

στειακό στην επαρχία Σητείας, και ως ιεραπετρίτικο στην επαρχία Ιεράπετρας.

ΑΓΚΑΛΙΑΣΤΟΣ

Είναι χορός της επαρχίας Ιεράπετρας. Είναι απλός, περπατητός. Χορεύεται από

άνδρες και γυναίκες σε εύθυμες περιστάσεις. Το όνομά του το πήρε από το ιδιόμορφο

πιάσιμο των χορευτών, που μοιάζει να αγκαλιάζει κάθε χορευτής τον μπροστινό του. Ο

μουσικός ή η «πλουμίστρα» (μια γυναίκα με πείρα στο χορό αυτό, που πιάνει στην αρχή

του κύκλου) «πλουμίζει», δηλαδή «στολίζει», κάθε χορευτή και χορεύτρια με επαινετικά

δίστιχα, ενώ ταυτοχρόνως εξελίσσεται η ομολογουμένως ξεχωριστή διαδικασία του

αγκαλιάσματος, ξεκινώντας από τους τελευταίους του χορού, με τη διαμόρφωση αψίδας

και πορείας φουρκέτας. Τον αγκαλιαστό ακολουθεί, σχεδόν πάντα, ως συνέχεια, ένας

πηδηχτός χορός του νομού Λασιθίου.

ΖΕΡΒΟΔΕΞΟΣ

Είναι χορός της επαρχίας Ιεράπετρας. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες, με τον ένα

πίσω από τον άλλον, στην αρχή σε κύκλο και μετά σε ελεύθερη πορεία. Έχει 6 βήματα

και ιδιόμορφη λαβή, που γίνεται

με τη βοήθεια μαντηλιού. Οι

χορευτές τεντώνουν το δεξί τους

χέρι και πιάνουν το αριστερό του

μπροστινού (μπροστά από τον

36

αριστερό ώμο). Με το ξεκίνημα της μουσικής όλοι χορεύουν πηγαίνοντας προς τα

εμπρός. Όταν ο μουσικός, βιολάτορας ή λυράρης, κάνει με το δοξάρι του ένα

χαρακτηριστικό και κοφτό ήχο σαν στριγκλιά, τότε όλοι οι χορευτές αλλάζουν

φορά. Έτσι ο πρώτος γίνεται τελευταίος και ο τελευταίος πρώτος. Η ονομασία του

χορού οφείλεται στην εναλλασσόμενη φορά του, μία μπροστά μία πίσω ή αλλιώς μία

ζερβά (αριστερά) μία δεξιά. Οι παλιοί οργανοπαίχτες συνήθιζαν να παίζουν το χορό αυτό

στα γλέντια, τις προχωρημένες ώρες, όταν ήθελαν να τονώσουν το κέφι.

ΛΑΖΟΤΗΣ

Είναι ένας εύθυμος κυκλικός χορός που χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε

αρκετές περιοχές της Κρήτης. Η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων. Να

σημειωθεί ότι ο χορός δεν είναι πηδηχτός, παρότι, στο βηματισμό του ενσωματώνονται

στοιχεία από δύο χορούς των Ποντίων, τους ομάλ απλό και τικ σο γόνατον. Για τη

διαμόρφωση του χορού υπάρχουν δύο απόψεις. Σύμφωνα με την πρώτη, ο χορός

προέκυψε από την επαφή των Κρητών με τους Ποντίους κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο

και σύμφωνα με τη δεύτερη, από Πόντιους (Λαζούς) που βρέθηκαν στην Κρήτη το 19ο

αιώνα.

Κρήτες εθελοντές αγωνιστές, που έλαβαν μέρος στους Μακεδονικούς και

Ηπειρωτικούς αγώνες και οι οποίοι εξακολουθούσαν να βρίσκονται στη Βόρεια Ελλάδα,

συνάντησαν τους Ποντίους σε κάποιες

στρατοπεδειές, άκουσαν το συνθηματικό τους, αλλά,

λόγω της ποντιακής προφοράς, το συγκράτησαν ως

μια λέξη, «ΛΑΖΙ», γι΄ αυτό και τους είπαν

«ΛΑΖΟΥΣ». Τους είδαν μάλιστα να χορεύουν,

θαύμασαν τους χορούς τους και επηρεασμένοι απ΄

αυτούς δημιούργησαν έναν άλλο, τον

37

οποίον ονόμασαν «λαζότη», αφού τον εμπνεύστηκαν από τους «Λάζους». Μετά το

τέλος του πολέμου, οι Κρήτες που σώθηκαν, γυρίζοντας έφεραν το «λαζότη» στη

Μεγαλόνησο.

ΝΤΟΥΡΝΕΡΑΚΙΑ

Είναι άλλος ένας χορός κεφιού, που, σύμφωνα με το Γιώργο Μουζουράκη, έκανε

την εμφάνισή του στην Κρήτη ταυτόχρονα με το λαζότη. Χορεύεται από άνδρες και

γυναίκες σε κύκλο. Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4, τα βήματά του 6 και η λαβή από τις

παλάμες στο ύψος των ώμων. Μοιάζει με το χασαποσέρβικο.

XOΡΟΙ

ΙΟΝΙΟΥ

1. Αη-Γιώργης

2. Κορακιανίτικος

3. Θιακός

4. Συρτός Κεφαλλονιάς

5. Μπάλος Κεφαλλονιάς

6. Μέρμυγκας Κεφαλλονιάς

7. Κερκυραϊκός (Ρούγα)

8. Μπάλος Λευκάδος

9. Μηλιά

38

10. Μπαρμπούνι

ΑΗ ΓΙΩΡΓΗΣ : Χορεύεται στη Κέρκυρα με τη συνοδεία του τραγουδιού. Είναι

γυναικείος χορός.

ΘΙΑΚΟΣ : Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες στη Λευκάδα . Την ονομασία του ο

χορός την οφείλει μάλλον στην Ιθάκη, το Ομηρικό Θιάκι.

ΣΥΡΤΟΣ ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑΣ : Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες στην

Κεφαλλονιά.

ΜΠΑΛΟΣ ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑΣ : Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες στην

Κεφαλλονιά. Οι χορευτές χορεύουν πιασμένοι εναλλάξ σε κύκλο σε αντίθεση με τους

μπάλους των νησιών του Αιγαίου που χορεύονται ελεύθερα σε ζευγάρια.

ΜΕΡΜΥΓΚΑΣ ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑΣ :

Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες στην

Κεφαλλονιά. Την ονομασία την οφείλει στο

ομώνυμο τραγούδι.

ΚΕΡΚΥΡΑΙΚΟΣ : Χορεύεται από γυναίκες

σε κύκλο, με λαβή των χεριών από τις παλάμες και

έναν άνδρα μπροστά και δεύτερο πίσω. Κατά την

παράδοση ο χορός πρωτοπαίχτηκε από τον

Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων (σημερινή

Κέρκυρα) με την κόρη του βασιλιά Αλκίνοου,

Ναυσικά και τις άλλες κοπέλες της αυλής κατά το

γλέντι που έγινε προς τιμή του «ξένου». Επίσης ο χορός είναι γνωστός και ως

«Ρούγας» από τα στενοσόκακα της Κέρκυρας που

λέγονται «Ρούγες» και από τα λόγια του τραγουδιού.

ΜΠΑΛΟΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ : Χορεύεται στη Λευκάδα

από άνδρες και γυναίκες.

ΜΗΛΙΑ : Γυναικείος χορός από τη Λευκάδα. Σήμερα

χορεύεται από άνδρες και γυναίκες. Έχει αργό και

39

γρήγορο μέρος.

ΜΠΑΡΜΠΟΥΝΙ : Χορός από τη Λευκάδα. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες.

Έχει δύο μέρη, αργό και γρήγορο μέρος που επαναλαμβάνονται.

ΧΟΡΟΙ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΓΑΪΤΑΝΑΚΙ ΡΟΔΟΥ: Χορός των Δωδεκανήσων που συναντάται και με το όνομα

Ροδίτικος και χορεύεται κυρίως από γυναίκες

ΙΚΑΡΙΩΤΙΚΟΣ: Ο Ικαριώτικος προέρχεται από την Ικαρία και χορεύεται σε όλα τα

νησιά του κεντρικού Αιγαίου. Χορεύεται από άντρες και γυναίκες με λαβή κυρίως

από τους ώμους. Στο πρώτο μέρος έχουμε περπατητά βήματα, ενώ στο δεύτερο που

ζωντανεύει ο ρυθμός έχουμε γρήγορα βήματα και κινητικότητα τόσο των ποδιών όσο

και του σώματος. Το πιο γνωστό τραγούδι που συνοδεύει τον Ικαριώτικο, λέγεται «Η

αγάπη μου στην Ικαριά», σε στίχους και μουσική του Γιώργου Κονιτόπουλου.

Μάλιστα στον δίσκο του 1975, αναφέρεται ως συρτό. Ο πραγματικός όμως

Ικαριώτικος (ή Καριώτικος όπως λέγεται στην Ικαρία), όπως υποστηρίζουν οι

ντόπιοι, δεν έχει σχέση με τον Ικαριώτικο που όλοι

γνωρίζουμε

ΧΙΩΤΙΚΟΣ: Χορός της Χίου απ όπου πήρε και το

όνομά του. Λαβή από τους ώμους ή Καλαματιανού.

ΣΥΡΤΟΣ ΡΟΔΟΥ

ΜΠΑΛΟΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ: Ο μπάλος είναι νησιώτικος

αντικρυστός χορός. Πρόκειται για ένα χορό παντομίμας

που εκφράζει την ερωτική έλξη, γι? αυτό και είναι ένας

χορός χωρίς απότομες κινήσεις, ενώ υπάρχει αρκετή

ελευθερία όσο αφορά τόσο στις κινήσεις όσο και στις

φιγούρες. Είναι δημοτικός χορός που δέχτηκε δυτικές

επιδράσεις στα χρόνια της φραγκοκρατίας. Οι κινήσεις

του χορού είναι κομψές και οι δύο χορευτές κρατούν μαντήλια. Ο καβαλιέρος κάνει

διάφορες φιγούρες προσπαθώντας να εντυπωσιάσει τη ντάμα του, ενώ εκείνη τον

αποφεύγει κάνοντας νάζια.

ΣΟΥΣΤΑ ΚΩ: Δωδεκανησιακός χορός που χορεύεται κυρίως στην Κω. Χορευτές

και χορεύτριες σχηματίζουν κύκλο ανοιχτό με μέτωπο προς τον κέντρο. Τα χέρια

40

συνδέονται με λαβή Τράτας (σταυρωτά).

ΧΟΡΟΣ ΠΑΤΜΟΥ: Δωδεκανησιακός χορός της Πάτμου, με λαβή Τράτας

(σταυρωτά). Ο χορός συνοδεύεται από το τραγούδι «Ο Σι(γ)ανός».

ΧΟΡΟΣ ΝΙΣΥΡΟΥ: Λαβή και στήσιμο όπως των προηγούμενων χορών.

ΧΟΡΟΣ ΚΑΛΥΜΝΟΥ: Χορευτές και χορεύτριες σχηματίζουν κύκλο ανοιχτό με

μέτωπο προς το κέντρο. Τα χέρια συνδέονται με λαβή Τράτας (σταυρωτά). Ο χορός

συνοδεύεται από το τραγούδι «Μελαχρινό».

ΙΣΟΣ ΚΑΛΥΜΝΟΥ

ΠΗΔΗΧΤΟΣ ΡΟΔΟΥ: Ο πηδηχτός Ρόδου είναι μικτός κυκλικός χορός που

χορεύεται στη Ρόδο αλλά και σε άλλα γειτονικά νησιά με μικροπαραλλαγές. Ο χορός

παρουσιάζει ομοιότητα με τον Χανιώτικο συρτό. Είναι χορός που χορεύεται σε όλες

τις περιστάσεις .

ΒΛΑΧΑ ΝΑΞΟΥ: Η Βλάχα είναι χορός κυκλικός και χορεύεται από άντρες και

γυναίκες με λαβή από τους ώμους. Χορευόταν κυρίως την εποχή των

Αποκριών και το όνομά της το πήρε

μάλλον από ένα τραγούδι γνωστό

πανελληνίως : «Στην κεντημένη

σου ποδιά, βρε βλάχα, βλάχα,

βλαχοπούλα κι αρβανιτοπούλα», οι

εναλλαγές στο σκοπό του οποίου

αναλογούσαν με τον υπάρχων σκοπό

που παιζόταν στα χωριά.

ΧΟΡΟΙ ΠΟΝΤΟΥ

41

Πιο γνωστοί ποντιακοί χοροί είναι ο πολεμικός χορός σέρα, τον οποίο πολλοί ταυτίζουν

με τον αρχαίο πυρρίχιο και ο χορός πιτσάκ ή χορός των μαχαιριών. Ακολουθεί

κατάλογος των χαρακτηριστικότερων ποντιακών χορών.

Ανεφορίτσα

Από παν και κα

Αρματσούκ

Αρχουλαμάς: Είναι ποντιακός χορός από την περιοχή της Μπάφρας. Τα όργανα που

χρησιμοποιούνται ο ζουρνάς και το νταούλι ήλύρα και κεμανές. Χορεύεται σε

κλειστό κύκλο από άντρες και γυναίκες.

Καρά πουνάρ(Μαύρη Βρύση), περιοχής Πάφρας.

Κότσαρι

Πιτσάκ ή Χορός των μαχαιριών

Σέρα

Τικ μονό

Τρύφων ή Τυρφών, περιοχής Πάφρας.

ΧΟΡΟΙ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ

42

ΤΣΙΦΤΕΤΕΛΙ: Το τσιφτετέλι (τουρκικό ciftetelli: δύο χορδές, επειδή αρχικά ήταν

μια μελωδία που την παίζανε σε δίχορδο βιολί) ξεκίνησε στα καφέ-αμάν, όπου

προσελάμβαναν γυναικεία ντουέτα που τραγουδούσαν και χόρευαν εναλλάξ.

ΚΑΡΣΙΛΑΜΑΣ, ΚΑΜΗΛΙΕΡΙΚΟ, ΑΠΤΑΛΙΚΟ: Συνηθίζεται ιδιαίτερα στις

γαμήλιες τελετές και διασκεδάσεις. Στην παραδοσιακή εκτέλεση του χορού, οι

γυναίκες κρατούν μαντίλι από δύο διαγώνιες άκρες, με τεντωμένες ή λυγισμένα τα

χέρια στους αγκώνες, και κινούν τα χέρια δεξιά κι αριστερά, ή περιστρέφουν το

μαντίλι κυκλικά στη μία κατεύθυνση, ώσπου να διπλωθεί και μετά, αυτό

ξεδιπλώνεται στην αντίθετη κίνηση.

ΖΕΪΜΠΕΚΙΚΟ: Οι Ζεϊμπέκηδες ήταν Έλληνες από την Θράκη που μετανάστευσαν

στην Προύσα και τ΄ Αϊδίνι. Αποτελούσαν επίλεκτη κοινωνική τάξη από την οποία οι

Τούρκοι «Δερεβέηδες» στρατολογούσαν μια ένοπλη δύναμη που αποτελούσε την

τοπική χωροφυλακή (βασιβουζούκοι). Οι Τούρκοι τους αποκαλούσαν γκιαούρηδες

(άπιστους).

ΧΑΣΑΠΟΣΕΡΒΙΚΟΣ: Το χασαποσέρβικο αποτελεί μετασχηματισμένο και

διευρυμένο χορευτικό μοτίβο τού ήδη γηγενούς χασάπικου και διαμορφώθηκε από τις

επιδράσεις άλλων λαών της βαλκανικής και της Ανατολικής Ευρώπης. Ο χασάπικος

έχει πολίτικη καταγωγή και ανάγεται στον βυζαντινό χορό των μακελάρηδων, ο

οποίος συνηθιζόταν σε συνοικία της Κωνσταντινούπολης. Δεν είναι τυχαίο που

υπάρχει και σιφναίικος χασάπικος, προφανώς γιατί στη Σίφνο μετοίκησαν πολλοί

Κώνσταντινουπολίτες.

ΕΝΔΥΜΑΣΙΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ

ΧΟΡΩΝ

Η ιστορία και η εξέλιξη του ενδύματος συνδέεται

στενά με την κοινωνική ζωή του ατόμου, αφού είναι

γνωστό ότι το ένδυμα χαρακτηρίζει την

προσωπικότητα ενός ανθρώπου, Όπως κάθε έκφραση

λαϊκής δημιουργίας, έτσι και οι παραδοσιακές

φορεσιές πήραν τη σημερινή τους μορφή, έπειτα από μακραίωνη διαδρομή

αλληλοεπιδράσεων και εξελίξεων, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Ιδιαίτερα, κατά τη

βυζαντινή περίοδο, η εξέλιξη της ενδυμασίας ήταν επαναστατική, όχι μόνο λόγω της

χρήσης πολύτιμων υφασμάτων, χρυσοκέντητων και ασημοκέντητων σχεδίων και

43

βαρύτιμων κοσμημάτων, αλλά και λόγω της στερεότητας και κομψότητας των

κατασκευών. Στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, παρά την καταπίεση, τους διωγμούς και

τις λεηλασίες που υπέστη ο ελληνικός λαός, μετά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα,

δημιουργήθηκαν θαυμαστά έργα τέχνης, βασισμένα πάνω στη βυζαντινή εκκλησιαστική

και κοσμική παράδοση. Ειδικότερα, στον τομέα της αργυροχρυσοχοΐας, τα εργαστήρια

της Ηπείρου και της Αρκαδίας παρήγαγαν θαυμαστά έργα τέχνης.

Η μεγάλη ποικιλία, οι παραλλαγές και η ομορφιά των παραδοσιακών ενδυμασιών

διαφόρων περιοχών της πατρίδας μας προκαλεί κατάπληξη, αλλά ταυτόχρονα και μεγάλη

δυσκολία σε όποιον αποφασίσει να ασχοληθεί περισσότερο με τη μελέτη τους.

Παλαιότερα, στον ίδιο χώρο, η κοινωνική τάξη, το επάγγελμα, η ηλικία, το φύλο, η

κοινωνική θέση, η γεωγραφία της περιοχής κ.ά., καθόριζαν τον ιδιαίτερο τύπο της

φορεσιάς που έπρεπε να φορέσει κάθε άτομο, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια

πραγματικά μοναδική και ταυτόχρονα τεράστια ποικιλία παραδοσιακών φορεσιών.

44

Η κατασκευή των παραδοσιακών φορεσιών απασχολούσε τις μανάδες αμέσως μετά τη

γέννηση των παιδιών τους, εντάσσοντάς την στα πλαίσια της ετοιμασίας των προικιών

τους. Κάθε γυναίκα από πολύ μικρή ηλικία έπρεπε να μάθει, εκτός των άλλων, και την

κατεργασία του μαλλιού. Ήταν υποχρεωμένη, επίσης, να μάθει να γνέθει, να υφαίνει, να

πλέκει, να ράβει, να κεντάει και γενικά να ξέρει να δουλεύει την ακατέργαστη πρώτη ύλη.

Όλη η ευθύνη για την επεξεργασία και παραγωγή των απαραίτητων για την κατασκευή των

φορεσιών υλικών ήταν δική τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η οικοτεχνία να αναπτυχθεί σε

τέτοιο βαθμό, ώστε, ειδικότερα στον τομέα της γυναικείας χειροτεχνίας και του

κεντήματος, να δημιουργηθούν πραγματικά αριστουργήματα τέχνης” τρεις γνωστές

κατηγορίες της ελληνικής φορεσιάς -καθημερινή, γιορτινή, νυφική- και η λεπτομερειακή

μελέτη και ανάλυση των υλικών που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες και οι λαϊκοί τεχνίτες

για την κατασκευή τους, οδήγησε την Αγγελική Χατζημιχάλη στην παρατήρηση ότι η

κατασκευή της φορεσιάς προσδιορίζεται από δύο ακόμη παράγοντες: Την ηλικία του

ανθρώπου (κόρη, νύφη, νιόπαντρη, παντρεμένη χρόνια, ηλικιωμένη για τις γυναίκες και

αντίστοιχα για τους άντρες) και την κοινωνική τάξη. Τα στοιχεία αυτά καθορίζουν τον

τρόπο με τον οποίο έραβαν και κεντούσαν κάθε κομμάτι φορεσιάς. Γιατί στη ζωή τους το

καθένα παίρνει τη λειτουργική του θέση με απόλυτη καθορισμένη τάξη. Μετά τις

παραπάνω διαπιστώσεις και από την εικόνα που σχημάτισε με την εποπτεία του συνόλου

του υλικού, η Αγγελική Χατζημιχάλη κατέληξε σε μια νέα και

πρωτότυπη κατάταξη, πολύ σημαντική για την έρευνα: τη

μορφολογική. Η μορφή της φορεσιάς είναι αυτό που θα λέγαμε

απλά, ο καθρέπτης του ανθρώπου που τη φορεί. Έτσι οι

γυναικείες φορεσιές χωρίστηκαν σε τρεις βασικές κατηγορίες. Οι

φορεσιές με το σιγκούνι… Οι φορεσιές με το καβάδι… Οι

φορεσιές με το φουστάνι… Και σε άλλες δύο οι αντρικές. Η

φουστανέλα, η βράκα”. Επίσης, ότι οι περισσότερες (γυναικείες)

φορεσιές αποτελούνται από: Το πουκάμισο, το αντερί ή σαγιά

(είδος φορέματος – παλτού, φτιαγμένο συνήθως από πολύτιμη

στόφα), το σιγκούνι (είδος παλτού από “σαγιάκι”, μάλλινο

υφαντό ύφασμα γνωστό στην αρχαιότητα με το όνομα

“σαγίον”), τη βράκα (εσώρουχο σε όλες σχεδόν τις γυναικείες

φορεσιές), τα πολύπλοκα κεφαλοδέματα, κυρίως νυφικά.

Για τις ανδρικές φορεσιές, η ίδια υπογραμμίζει ότι έχουν πανάρχαιες ρίζες, είναι

αυστηρές στο χρώμα και λιτές στη διακόσμηση, έτσι ώστε το βασικό τους σχήμα να

μένει ξεκάθαρο. Διαιρούνται γενικά σε στεριανές και θαλασσινές και κάθε μία από αυτές

σε χωρικές και αστικές. Όλες οι ελληνικές φορεσιές, τονίζει, έχουν για εσώρουχα τη

φανέλα και το σώβρακο και από καμιά δεν λείπει το πουκάμισο, που συνήθως είναι

κοντό. Στη Θράκη επικρατεί το πουτούρι, είδος σκουρόχρωμου μάλλινου παντελονιού.

Στη Μακεδονία επικρατεί το μαύρο πανωβράκι (παντελόνι) και η πουκαμίσα. Στην

Πελοπόννησο, την Αττική και, γενικά, τη Στερεά Ελλάδα, συναντάμε τη Φουστανέλα,

είδος πολύπτυχης λευκής φούστας που καθιερώθηκε ως το κατεξοχήν ελληνικό ένδυμα.

Στις παραθαλάσσιες περιοχές και τα νησιά συναντάμε τη βράκα, είδος φουφουλωτού

παντελονιού σε διάφορες παραλλαγές.

45

Τέλος, η φορεσιά της Ελληνίδας κατατάσσεται σε τρεις τύπους: Τη χωρική, που

συνήθως κατασκευαζόταν από χειροποίητα υφάσματα, με τα βαμβακερά πουκάμισα και

σαγιάδια και τα μάλλινα σεγκούνια από πάνω, όπως των Αλώνων Φλώρινας, της

Κορινθίας και της Καραγκούνας, τη φορεσιά ανατολικού αστικού τύπου, με τα καβάδια,

τα αντεριά και τους τζουμπέδες, που ράβονταν από ακριβά υφάσματα,

όπως η παλιά

γιαννιώτικη, η

ποντιακή, η της

Σίλης Ικονίου και όλες σχεδόν οι

παλαιότερες φορεσιές των αστικών

κέντρων και τη νεότερη φορεσιά

δυτικού αστικού τύπου, της οποίας

χαρακτηριστικό είναι το μακρύ

πολύπτυχο φόρεμα από μεταξωτή

πολυτελ

ή στόφα,

το οποίο

αντικαθι

στά τα

καβάδια

ή πέφτει

από

πάνω και

ντύνει τα

παλιά

βαμβακε

ρά

πουκάμι

σα. Έχει ως πανωφόρι είτε ένα μάλλινο κεντημένο σεγκούνι, όπως η φορεσιά της

Βοβούσας, του Μετσόβου της Βλάστης, είτε ένα τσόχινο κεντημένο με λεπτό

χρυσογαϊτανο γιλέκο, όπως της Βέροιας, της Νάουσας, της Καστοριάς, της Σαμαρίνας

και της “Αμαλίας”.

46

ΤΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΚΑΘΕ

ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΛΑΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ

Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα

για το δημοτικό τραγούδι και μουσική, διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: έγχορδα,

πνευστά και κρουστά.

Έγχορδα είναι το λαούτο, το βιολί, οι λύρες (κρητική, ποντιακὴ ἢ θρακιώτικη), το

σαντούρι κ.α.

Πνευστὰ είναι το κλαρίνο, η φλογέρα, η γκάϊντα, ο ζουρνάς κ.α.

Κρουστὰ είναι το νταούλι, το ντέφι, το τουμπερλέκι κ.α.

Η κάθε περιοχή ανάλογα μὲ τὰ τραγούδια καὶ τοὺς χορούς της, χρησιμοποιεῖ καὶ

διαφορετικὰ μουσικὰ ὄργανα. Ἐπίσης, συναντᾶμε κι ἄλλα ὄργανα, νέα γιὰ τὴν κάθε

περιοχὴ πρὶν ἑκατὸ χρόνια, τὰ ὁποῖα μεταφέρθηκαν ἀπὸ τοὺς Μικρασιάτες πρόσφυγες,

κατὰ τὴν ἐγκατάστασή τους στὴν κάθε περιοχή. Ἄλλωστε, κατὰ τὸ 1600 καὶ μετά,

ἔχουμε τὴν εἴσοδο τῶν εὐρωπαϊκῶν ὀργάνων καὶ χορῶν. Τὰ ὄργανα ποὺ

47

κυριαρχοῦσαν, συνήθως στὰ σπίτια τῶν πλούσιων, ἦταν τὸ πιάνο καὶ τὸ βιολί.

Ἀναγνωρισμένοι δάσκαλοι, τόσο ἕλληνες,

ὅσο καὶ εὐρωπαῖοι μετακαλοῦνται ἀπὸ τὶς

πατρίδες τους, γιὰ νὰ διδάξουν εὐρωπαϊκὴ

μουσικὴ σὲ εὐπόρους. Ἔτσι, σιγὰ-σιγά, ἡ

παραδοσιακὴ μουσικὴ περνᾶ στὸ

περιθώριο γιὰ τοὺς πλούσιους, ἐνῷ

παραμένει μέσο διασκέδασης μόνο γιὰ τὰ

ὑπόλοιπα λαϊκὰ κοινωνικὰ στρώματα.

ΛΑΙΚΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ

α) Αερόφωνα (Φλογέρες, σουραύλια, μαντούρες,

τσαμπούνες, γκάιντες, ζουρνάδες)

β) Χορδόφωνα (Ταμπουράδες, λαγούτα, ούτια, κιθάρες,

μαντολινάτα, σαντούρια, κανονάκια, αχλαδόσχημες

λύρες, κεμεντζέδες, κεμανέδες)

γ) Μεμβρανόφωνα (Τουμπελέκια, νταούλια, ντέφια)

δ) Ιδιόφωνα (Κουδούνια (χυτά και σφυρήλατα), ζίλια, κουτάλια, μασιές, τρίγωνα).

Με τον ίδιο τρόπο ταξινομούνται και τα Ηχητικά αντικείμενα (Λαλίτσες, σφυρίχτρες,

μπουρού, αρτηκόλυρα, διολί, γουργούρα, νουνούρα, σήμαντρο, ροκάνα κ.ά.).

ΦΛΟΓΕΡΑ - ΣΟΥΡΑΥΛΙ – ΜΑΝΤΟΥΡΑ: Είναι τα κατεξοχήν ποιμενικά μουσικά

όργανα. Με διάφορες ονομασίες ανά περιοχή, διακοσμημένα ή όχι, φτιάχνονται από τους

ίδιους τους μουσικούς σε διάφορα μεγέθη και υλικά: καλάμι, ξύλο, σίδερο ή μπρούντζο,

κόκαλο φτερούγας αετού. Διαφέρουν μεταξύ τους κυρίως στην κατασκευή του μέρους

του οργάνου που παράγει τον ήχο:

Η φλογέρα ή καλάμι παίζεται κυρίως στη στεριανή Ελλάδα και είναι ένας σωλήνας

ανοιχτός και στα δυο άκρα..Το σουραύλι παίζεται κυρίως στη νησιωτική Ελλάδα. Το

επιστόμιό του είναι λοξοκομμένο στα κοντά σουραύλια και ίσιο στα μακριά και

κλείνεται με μια «τάπα» που αφήνει μια λεπτή σχισμή απ’ όπου περνάει το

φύσημα. Η μαντούρα παίζεται κυρίως στην Κρήτη και φτιάχνεται μόνο από καλάμι. Το

επιστόμιό της, κλειστό από τον κόμπο του καλαμιού, έχει ένα λεπτό γλωσσίδι που

μπαίνει ολόκληρο μέσα στο στόμα του μουσικού, όπου με το φύσημα πάλλεται και

δημιουργεί τον ήχο

48

ΤΣΑΜΠΟΥΝΑ – ΓΚΑΪΝΤΑ: Ο άσκαυλος έρχεται στην Ελλάδα από την Ασία τον 1ο

με 2ο αιώνα μ.Χ. και τον συναντάμε σε δύο τύπους: την τσαμπούνα (στα νησιά) και

την γκάιντα (στη Μακεδονία και Θράκη). Κατασκευαστής είναι ο ίδιος ο τσαμπουνιάρης

ή γκαϊντατζής, που χρησιμοποιεί για το ασκί δέρμα κατσίκας ή εριφίου ειδικά

κατεργασμένο και για το επιστόμιο καλάμι, ξύλο ή κόκκαλο. Οι δυο τύποι διαφέρουν

κυρίως στη συσκευή για την παραγωγή του ήχου.

ΖΟΥΡΝΑΣ: Ο ζουρνάς ονομάζεται

επίσης καραμούζα ή πίπιζα. Είναι όργανο με διπλό

γλωσσίδι, στο οποίο οφείλει τον οξύ διαπεραστικό

ήχο του. Στην ίδια οικογένεια ανήκε και ο αρχαίος

ελληνικός αυλός. Τους κοντούς ζουρνάδες τους

συναντάμε στη δυτική Ρούμελη και τον Μωριά,

ενώ τους μακρύτερους στη Μακεδονία. Συνήθως

παίζονται δυο ζουρνάδες μαζί (ο ένας για τη

μελωδία κι ο άλλος για το ίσο).

ΚΛΑΡΙΝΟ - «ΚΟΜΠΑΝΙΑ»: Το κλαρίνο, ως

λαϊκό μουσικό όργανο, έρχεται στην Ελλάδα από την Τουρκία με τους Τουρκόγυφτους

γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα. Από την Ήπειρο και τη Δυτική Μακεδονία διαδίδεται

στην υπόλοιπη χώρα και μαζί με το βιολί, το λαγούτο και το ντέφι (αργότερα και με

το σαντούρι) αποτελούν την κομπανία, το κατεξοχήν λαϊκό συγκρότημα της στεριανής

Ελλάδας, που αντικαθιστά σιγά-σιγά την πατροπαράδοτη ζυγιά: ζουρνάς-νταούλι. Στο

λαϊκό κλαρίνο περνούν τα «πιασίματα» της φλογέρας και του ζουρνά κι έτσι πετυχαίνει,

με μία ιδιότυπη τεχνική, σ’ ένα δυτικό μουσικό όργανο τα μη συγκερασμένα διαστήματα

των παραδοσιακών ελληνικών κλιμάκων. Από την εποχή του μεσοπολέμου παίρνει την

πρώτη θέση ανάμεσα στα μελωδικά όργανα, αναγνωρίζεται ως όργανο «εθνικό» και

οδηγεί την οργανική μουσική σε μια νέα, λαμπρή περίοδο, μέσα από την επεξεργασία

παλαιών μελωδιών στα χέρια άξιων δεξιοτεχνών.

ΜΕΜΒΡΑΝΟΦΩΝΑ ΝΤΑΟΥΛΙ: Γνωστό ήδη από τους βυζαντινούς χρόνους, το νταούλι είναι το κατεξοχήν

ρυθμικό όργανο της στεριανής Ελλάδας, με

μεγάλη ποικιλία στις διαστάσεις, το δέσιμο

των σχοινιών, την επεξεργασία του δέρματος και

την κατασκευή του. Φτιάχνεται από τον ίδιο τον

νταουλιέρη και παίζεται, κρεμασμένο από τον

αριστερό ώμο, χτυπώντας και τις δύο

49

δερμάτινες επιφάνειες, με τα νταουλόξυλα, ένα χοντρό και βαρύ για το δεξί χέρι

(κόπανος) κι ένα λεπτό για το αριστερό (βέργα ή βίτσα).

ΤΟΥΜΠΕΡΛΕΚΙ: Ονομάζεται επίσης ταραμπούκα ή στάμνα. Το τουμπελέκι συνοδεύει

ρυθμικά διάφορα μελωδικά όργανα στη Β. Ελλάδα (Μακεδονία, Θράκη), στα νησιά του

Αιγαίου και στη Μ. Ασία.

ΝΤΕΦΙ: Το αρχαίο ελληνικό τύμπανον ονομάζεται στο Βυζάντιο σείστρον ή

(τα) πληθία και στη νεότερη Ελλάδα ντέφι ή νταχαρές (Μακεδονία, Θράκη). Συνοδεύει

ρυθμικά τα περισσότερα μελωδικά όργανα σ’ όλες τις περιοχές. Στον ξύλινο σκελετό του

συχνά προσαρμόζονται μεταλλικά κύμβαλα (ζίλια).

ΤΑΜΠΟΥΤΣΑ – ΤΟΥΜΠΑΝΑΣ: Η ταμπουτσά παίζεται με τα δύο χέρια ή με δύο

μικρά ξύλα, ακουμπισμένη όρθια στον μηρό του καθισμένου παίχτη. Παίζεται στην

Κύπρο και είναι ένα απλό κόσκινο (με δέρμα χωρίς τρύπες) που χρησιμοποιείται ως

ρυθμικό όργανο. Κόσκινο είναι και ο τουμπανάς που χρησιμοποιούν σαν ντέφι στους

Φούρνους Ικαρίας.

ΧΟΡΔΟΦΩΝΑ ΤΑΜΠΟΥΡΑΣ: Η ονομασία ταμπουράς χρησιμοποιείται για μια σειρά από νυκτά

όργανα της οικογένειας του λαγούτου, ανεξάρτητα από τις διαστάσεις, τον αριθμό των

χορδών και το κούρδισμά τους. Τα αρχέτυπα, γνωστά ήδη από τη 2η χιλιετία π.Χ. στη

Μεσοποταμία και Αίγυπτο, έχουν μικρό ηχείο, μακρύ χέρι και παίζονται με πλήκτρο-

πένα ή με τα δάχτυλα. Στην αρχαία Ελλάδα ο τύπος αυτός είναι γνωστός

σαν τρίχορδο ή πανδούρα, στο Βυζάντιο σαν θαμπούρα (το όργανο του Διγενή Ακρίτα)

και στη νεότερη Ελλάδα ως ταμπουράς,μπουζούκι, μπαγλαμάς, κ. α.

ΛΑΓΟΥΤΟ: Το ελληνικό λαγούτο αποτελεί σύνθεση στοιχείων από την

αρχαιοελληνική πανδούρα (μακρύ χέρι) και το αραβικό ούτι (μεγάλο αχλαδόσχημο

ηχείο). Με 4 διπλές χορδές, κουρδισμένες κατά πέμπτες, είναι το κυριότερο όργανο

αρμονικής και ρυθμικής συνοδείας τόσο στην κομπανία της στεριανής Ελλάδας, όσο και

στη νησιώτικη ζυγιά μαζί με το βιολί ή τη λύρα. Παλαιότερα παιζόταν και ως μελωδικό

σόλο όργανο, παράδοση που διατηρείται στην Κρήτη από τους πριμαδόρους

λαουτιέρηδες.

ΟΥΤΙ: Προέρχεται από το αραβικό al oud (=ξύλο) με μεγάλο αχλαδόσχημο ηχείο, κοντό

χέρι χωρίς τάστα και πέντε διπλές εντέρινες

χορδές. Το ούτι παίζεται σόλο ή με άλλα

όργανα στη μουσική παράδοση των

Ελλήνων της Μ. Ασίας και της Θράκης.

50

ΛΑΓΟΥΤΟΚΙΘΑΡΑ – ΚΙΘΑΡΑ: Μετά τον Β' Παγκόσμιο

Πόλεμο, η κιθάρα αντικαθιστά σταδιακά το λαγούτο στα δύο

παραδοσιακά οργανικά συγκροτήματα: τη ζυγιά και την

κομπανία. Ενδιάμεσος σταθμός, την εποχή του

μεσοπολέμου, η λαγουτοκιθάρα: κιθάρα στη μορφή αλλά με

τον αριθμό των χορδών και το κούρδισμα του λαγούτου.

ΜΑΝΤΟΛΙΝΑΤΑ: Η μαντόλα, ή το μαντολίνο και

το μαντολοτσέλλο, μαζί με την κιθάρα, αποτελούν τα βασικά όργανα της μαντολινάτας,

του συγκροτήματος που συνοδεύει την αστική λαϊκή μουσική (αθηναϊκή κι επτανησιακή

καντάδα) από τα τέλη του 19ου αιώνα. Στην Κρήτη το

μαντολίνο παίζεται σόλο ή συνοδεύει την αχλαδόσχημη

λύρα.

ΛΥΡΑ: Τα όργανα αυτής της οικογένειας διατήρησαν το

όνομα του κυριότερου αρχαιοελληνικού χορδόφωνου

(λύρα), που όμως από τη βυζαντινή περίοδο αποδόθηκε

σε διαφορετικό οργανολογικό τύπο, σε όργανο με δοξάρι.

Η τεχνική του δοξαριού ανιχνεύεται στο Βυζάντιο ήδη

τον 10ο αιώνα μ.Χ., με προέλευση από την Κεντρική

Ασία. Η λύρα έχει τρεις χορδές Παλαιότερα παιζόταν σ’ όλη την Ελλάδα και κάθε

λυράρης ή λυριστής έφτιαχνε ο ίδιος τη λύρα του. Στις μέρες μας,

με την εξάπλωση του λαϊκού βιολιού, περιορίζεται πλέον στην

Κρήτη, στα Δωδεκάνησα (Κάσος, Κάρπαθος) και στη

Μακεδονία (Δράμα, Σέρρες και πρόσφυγες από τη Β. Θράκη). Από

την εποχή του μεσοπολέμου, στα εργαστήρια των Κρητικών

οργανοποιών, το αρχέτυπο λυράκι υπέστη μια σειρά από

μορφολογικές αλλαγές, σύμφωνα με το πρότυπο του λαϊκού

βιολιού, καταλήγοντας στη βιολόλυρα και στο νεότερο τύπο

κρητικής λύρας, με περισσότερες δεξιοτεχνικές δυνατότητες για

τους επαγγελματίες λυράρηδες.

ΒΙΟΛΙ: Το βιολί, ως λαϊκό μουσικό όργανο, παρουσιάζεται

στην Ελλάδα ήδη από το 17ο αιώνα. Σήμερα είναι ένα συγκροτήματα από τα κύρια

μελωδικά όργανα τόσο στη στεριανή όσο και στη νησιωτική Ελλάδα, στα τυπικά

μουσικά κομπανία και ζυγιά.

ΚΕΜΕΝΤΖΕΣ: Η φιαλόσχημη λύρα των Ελλήνων του Πόντου, με τρείς χορδές

κουρδισμένες σε τέταρτες καθαρές, λέγεται κεμεντζές. Οι μικρές διαστάσεις του

51

καβαλάρη επιτρέπουν στο δοξάρι να παίζει συχνά ταυτοχρόνως σε δύο χορδές,

δημιουργώντας την ιδιόρρυθμη πολυφωνία που αποτελεί γνώρισμα της ποντιακής

μουσικής παράδοσης.

ΚΕΜΑΝΕΣ: Το φιαλόσχημο έγχορδο με δοξάρι των Ελλήνων της Καππαδοκίας,

λέγεται κεμανές. Έχει 6 κύριες χορδές, καθώς και (πίσω απ’ αυτές) χορδές

«συμπαθητικές», που συντονίζονται με τις κύριες και πλουτίζουν το ηχόχρωμα του

οργάνου.

ΚΑΝΟΝΑΚΙ: Το κανονάκι (ονομασία που προέρχεται από τον κανόνα, το πειραματικό

μονόχορδο του Πυθαγόρα) είναι γνωστό στην Ελλάδα από την αρχαιότητα

(τρίγωνο ή επιγόνειο) και το Βυζάντιο (ψαλτήριο). Νυκτό όργανο, με εντέρινες χορδές,

παίζεται με δύο πένες που προσδένονται με μεταλλικές δακτυλήθρες στους δείκτες των

δύο χεριών. Σε κάθε χορδή, κινητοί

καβαλάρηδες υψώνουν τους φθόγγους

σύμφωνα με τα μικροδιαστήματα της

παραδοσ

ιακής

μουσική

ς

κλίμακα

ς όπου

κινείται

ο

οργανοπαίκτης.

ΣΑΝΤΟΥΡΙ: Η πλατιά διάδοση του σαντουριού στον ελλαδικό χώρο οφείλεται στους

Έλληνες της Μικράς Ασίας, κυρίως μετά την Καταστροφή του ’22. Οι καλοί

σαντουριέρηδες κατασκεύαζαν οι ίδιοι το όργανό τους. Είναι όργανο μελωδικό και

πολυφωνικό, αρμονικής και ρυθμικής συνοδείας, που χάρη στις τεχνικές κι εκφραστικές

του δυνατότητες προστέθηκε τόσο στη στεριανή κομπανία όσο και στη νησιώτικη ζυγιά.

ΙΔΙΟΦΩΝΑ

ΖΙΛΙΑ, ΚΟΥΤΑΛΙΑ, ΠΟΤΗΡΙΑ, ΚΟΜΠΟΛΟΪ, ΤΡΙΓΩΝΟ, ΜΑΣΙΑ:

Τα ζίλια (μετάλλινα κύμβαλα), τα ξύλινα κουτάλια, τα ποτήρια του κρασιού και

τοκομπολόι που τρίβεται μ’ ένα ποτήρι, αποτελούν όργανα ρυθμικής συνοδείας για το

τραγούδι και το χορό. Ανάλογο ρόλο παίζουν και το τρίγωνο και η μασιά (απλή μασιά

52

για το τζάκι, όπου προσαρμόζονται ζίλια) που συνοδεύουν τα κάλαντα του 12ημέρου των

Χριστουγέννων. Η μασιά παίζεται πλέον κυρίως στη Θράκη.

ΜΑΣΟΥΡ-ΠΛΕΞΙΔΕΣ, ΣΟΥΡΓΟΥΤ: Οι μασούρ-πλεξίδες (στολίδια σε γυναικείες

φορεσιές της Αττικής, Σαλαμίνας κ.α.καθώς και το σουργούτ (στολίδι στον κεφαλόδεσμο

της γυναικείας φορεσιάς των Καπουτζήδων Θεσσαλονίκης) λειτουργούν ως ρυθμικό

μουσικό όργανο, συνοδεύοντας το βάδισμα και τον χορό με τον λεπτό «ασημένιο» τους

ήχο.

ΗΧΗΤΙΚΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ Τα ηχητικά αντικείμενα χρησιμοποιούνται για τον ήχο

που δίνουν σ’ ένα ευρύ φάσμα εκδηλώσεων, από τη μαγεία και τη θρησκεία ως την

καθημερινή ζωή και το παιχνίδι. Η εθνομουσικολογία τα μελετά με το ίδιο ενδιαφέρον

όπως και τα μουσικά όργανα, καθώς συχνά μας οδηγούν πίσω στις ρίζες του έντεχνου

ήχου.

ΛΑΛΙΤΣΕΣ: Σφυρίχτρες είναι και οι λαλίτσες, (που λέγονται

και νεροσφυρίχτρες, αηδονάκια ή κούκοι. Μικρά και κοίλα κεραμουργήματα (πουλιά,

ψάρια, κοκοράκια, σταμνάκια κλπ.). Μ’ ένα επιστόμιο και συνήθως μισογεμισμένα με

νερό, χρησιμοποιούνται ως σφυρίχτρες.

ΤΖΑΜΑΛΑ: Ρυθμικό όργανο που συνοδεύει τα κάλαντα του 12ημέρου των

Χριστουγέννων στις Καστανιές της Θράκης.

ΡΟΚΑΝΑ: Ξύλινο κρόταλο, παιχνίδι μικρών και μεγάλων ιδιαίτερα τις ημέρες της

Αποκριάς. Παλαιότερα τη χρησιμοποιούσαν για ν’ αναγγείλουν τις εκκλησιαστικές

ακολουθίες.

ΣΗΜΑΝΤΡΟ: Τα σήμαντρα (ξύλινα φορητά, ξύλινα μόνιμα κρεμασμένα και

σιδερένια), συνεχίζουν να τα χρησιμοποιούν, μαζί με τις καμπάνες, στα μοναστήρια (Αγ.

Όρος, Μετέωρα, κ.α.) για να καλούνται οι μοναχοί στις διάφορες ακολουθίες.

Παραδοσιακοί Σύλλογοι Ν. Λάρισας

1) Σύνδεσμος Σαρακατσαναίων Ν. Λάρισας

2) Πολιτιστικός Σύλλογος Τυρνάβου

3) Ακαδημία Έρευνας Παραδοσιακών Χορών Ελασσόνας

4) Πολιτιστικός Σύλλογος Αμπελοκήπων

5) Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Καλοχωρίου (1969)

6) Πολιτιστικός Μορφωτικός Σύλλογος Βλαχογιαννίου (24/1/1999)

7) Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος Όσσας

8) Εξωραϊστική Μορφωτική Λέσχη Φιλιππούπολης

53

9) Σύλλογος Κρανιωτών Λάρισας και Περιχώρων ΄΄Η Ξηροκρανιά΄΄

10) ΄Ενωση Ποντίων Επαρχίας Ελασσόνας

11) Εκπολιτιστικός Σύλλογος Νέων Πυθίου ΄΄Πύθιος Απόλλωνας΄΄

12) Λαογραφική Αρχαιολογική Εταιρία Ελασσόνας

13) Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Δρυμού

14) Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Καρυωτών Λάρισας και Περιχώρων ΄΄Ο

Ζεύς΄΄

15) Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Κοκκινόγης ΄΄Ο Αγ. Αντώνιος΄΄

16) Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Λουτρού Ελασσόνας

17) Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Μικρού Ελευθεροχωρίου

18) Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Γιαννωτών ΄΄Ο Νικοτσάρας΄΄

19) Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Παλαιοκάστρου

20) Μορφωτικός Σύλλογος Αραδοσιβίων

21) Μορφωτικός Σύλλογος Βαλανίδας

22) Μορφωτικός Σύλλογος Βαροσίου

23) Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Ευαγγελισμού

24) Μορφωτικός Σύλλογος Καλλιθέας

25) Μορφωτικός Σύλλογος Ολυμπιάδας

26) Πολιτιστικός Εξωραϊστικός Σύλλογος Βλαχογιαννίου

27) Πολιτιστικός Σύλλογος Αετοράχης

28) Πολιτιστικός Σύλλογος Απανταχού Κρυοβρυσιωτών Λάρισας ΄΄Ο Ξένος Ζευς΄΄

29) Πολιτιστικός Σύλλογος Δολίχης ΄΄ Η Τριπολίτιδα΄΄

30) Πολιτιστικός Σύλλογος Ελασσονιτών ΄΄Περραιβική Εστία΄΄

31) Πολιτιστικός Σύλλογος Λυκουδίου

32) Πολιτιστικός Σύλλογος Πυθιωτών Λάρισας ΄΄Οι Σέλλοι του Ολύμπου΄΄

33) Πολιτιστικός Σύλλογος Φαρμάκης

34) Σύλλογος Γυναικών Κοκκινοπήλου Επαρχίας Ελασσόνας

35) Σύλλογος Γυναικών Μικρού Ελευθεροχωρίου

36) Σύλλογος Ελασσονιτών Λάρισας ΄΄ Ο ΟΛΥΜΠΟΣ΄΄

37) Σύλλογος Κρανιωτών Λάρισας και Περιχώρων ΄΄ Η Ξηνοκρανιά΄΄

38) Εκπολιτιστικός Μορφωτικός και Λαογραφικός Σύλλογος Φίλων Προϊστορικών,

Βυζαντινών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Πυθίου ΄΄ Ο Πατρώος Ποσειδών΄΄

39) Σύλλογος Φίλων του Ολύμπου

40) Σύλλογος Απανταχού Αποδήμων Σκαμνιωτών

41) Σύλλογος Λιβαδιωτών Ελασσόνας ΄΄ Ο Γεωργάκης Ολύμπιος΄΄

42) Σύλλογος Λυκείου Ελληνίδων Λάρισας

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Συμπερασματικά, η διδασκαλία των παραδοσιακών χορών πέρα από τη λαογραφική και

πολιτιστική αξία που έχει, αναφέρεται στην ψυχοκινητική ανάπτυξη ενός νέου, την καλή

54

του ισορροπία, τη σωματική άσκηση. Οι ειδικοί δεν διακρίνουν το χορό ως άσκηση

όπως αθλήματα του τύπου ποδόσφαιρο, μπάσκετ, βόλεϊ, κ.λπ. για αυτούς ο χορός

αποτελεί ξεχωριστή, αυτόνομη ενότητα. Η αισθητική του καλλιέργεια, η

κοινωνικοποίηση, η καλή συνεργασία και το πνεύμα ομαδικότητας που αναπτύσσεται

στους κόλπους μιας χορευτικής (ιδίως για τις ανάγκες της προετοιμασίας και της

διοργάνωσης μιας παράστασης) συμπληρώνουν τα οφέλη που μπορεί να αποκομίσει η

νεολαία.

Χρειάζεται προσπάθεια γνωριμίας, επαφής των νέων με την παράδοση, την λαογραφία

με εκδρομές, επισκέψεις σε μουσεία, σε αρχαιολογικούς χώρους, σε πολιτιστικούς

συλλόγους και φορείς, προβολή φωτογραφικού, κινηματογραφικού, μουσικών εκδόσεων

σχετικά με αυτήν την παράδοση. Πρέπει να τονιστεί στους νέους ότι οι πανανθρώπινες

αξίες όπως, ο σεβασμός, η απλότητα, το ήθος, η αυτοπειθαρχία, η λιτότητα, η ευπρέπεια,

η αρμονία, το μέτρο, η εργατικότητα, η ομορφιά, η αυτοσυγκράτηση, η υπομονή, η

ειλικρίνεια, η τιμιότητα και χίλιες άλλες βρίσκονται μέσα στον ελληνικό χορό και

έρχονται μέσα από την πείρα και τα βάθη των αιώνων και το υπέροχο αρχαίο ελληνικό

πολιτισμό.

Το πρόβλημα υπάρχει, τα αίτια του προβλήματος εντοπίζονται, η θεραπεία του είναι

πολύ απλή, το κακό είναι ότι δεν υπάρχει η βούληση για την εφαρμογή της, ούτε από την

οικογένεια, ούτε από την πολιτεία και έτσι συνεχίζουμε την πορεία μας σαν ένας λαός,

έρμαιος, άπραγος και ανήμπορος στα χέρια της παγκοσμιοποίησης και του ξένου τρόπου

ζωής. Η ενασχόληση των νέων με τους χορούς, προσφέρει μέγιστα αγαθά σε πολλά

επίπεδα. Πρώτα απ’ όλα η ενασχόληση των νέων με το χορό είναι μια διαδικασία

ελεύθερης έκφρασης και φαντασίας, γιατί, μέσα απ’ αυτόν, αναδύονται δυνάμεις που

οδηγούν σε δημιουργία, επικοινωνία, διάλογο, σχέσεις. Συγχρόνως ο χορός αποτελεί

αναβάπτιση, ανανέωση και πολιτιστική αναζωογόνηση, μια νέα πνοή για τους νέους, που

θα τους βγάλει από το στενό και ξερό τεχνολογικό περιβάλλον του διαδικτύου, twitter,

facebook κ.α.

Ο χορός είναι μια μορφή παράδοσης. Η ενασχόληση, συνεπώς, της νέας γενιάς δίνει το

έναυσμα και το κίνητρο για εμβάθυνση και στενότερη σχέση με τα ήθη και τα έθιμα

κάθε τόπου, τις συνήθειες, τον τρόπο ζωής. Για αυτό το λόγο, ο χορός αποτελεί ένα

μορφωτικό αγαθό και ως ιστορικό, ανθρωπολογικό και πολιτιστικό φαινόμενο μαθαίνει

τους νέους να γλωσσοποιούν τον εθνικό πολιτισμό και να εκφράζονται μέσα από αυτόν.

Οι μαθητές που συμμετείχαν είναι:

Α΄ ΟΜΑΔΑ: Πουλίτση Βασιλική, Σταύρου Ευανθία, Τσινίδη Μαρία, Πρίφτη

Άντζελα

Ρέντας Ερρίκος

55

Β΄ ΟΜΑΔΑ: Κυζάκης Πασχάλης, Παναγιώτου Νίκος, Γερμάνης Θοδωρής,

Μπασλής Θάνος, Ξυνόπουλος Αναστάσης

Γ΄ ΟΜΑΔΑ: Νικολαΐδη Δέσποινα, Καφαδάρη Δήμητρα, Σακκά Σπυριδούλα,

Λυτροκάπης Χρήστος, Σεΐζης Γιώργος

Δ΄ ΟΜΑΔΑ: Παπαθανασίου Βάγια, Παπαγγελής Αντώνης, Μπουλασίκης Ιωάννης,

Γούλας Νέστορας

56