ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΤΟ ΚΑΜΑΡΙ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

Κατερίνα Παπανικολάου

ΠΡΟΛΟΓΟΣΗ Αγία Σοφία ήταν μια έμπνευση του Μέγα Κωνσταντίνου, το όραμα του Ιουστινιανού, το σχέδιο των σημαντικότερων αρχιτεκτόνων της Αυτοκρατορίας. Αναμφίβολα,η Αγία Σοφία είναι ό,τι πιο μεγαλειώδες, πιο δοξασμένο και πιο ιερό υπάρχει μέσα στα επιτεύγματα της χριστιανικής αρχιτεκτονικής. Είναι το αριστούργημα της αρχιτεκτονικής αυτής και ταυτόχρονα ένα από τα μνημεία της ορθοδοξίας, που οι χριστιανοί της εποχής εκείνης-σύμφωνα με τον ιστορικό Προκόπιο- πίστευαν ότι «δεν είναι έργο ανθρώπινης προσπάθειας ή τεχνικής, αλλά της επενέργειας του Θεού».

Χρονολόγιο 324 μ.Χ. Ο Μέγας Κωνσταντίνος ξεκινά το χτίσιμο της Αγίας του Θεού

Σοφίας 360 μ.Χ. Ο Κωνσταντίνος Β' ολοκληρώνει το χτίσιμο του ναού και κάνει

τα εγκαίνια του 404-405 μ.Χ Ο Θεοδόσιος Β' προχωρά σε σημαντικές βελτιώσεις στην

κατασκευή του ναού 532 μ.Χ. Ολοκληρωτική καταστροφή του πρώτου ναού στη Στάση του

Νίκα 532-537 μ.Χ Ανέγερση του σημερινού ναού από τους Ισίδωρο και Ανθέμιο.

Θυρανοίξια από τον Ιουστινιανό 558 μ.Χ. Κατάρρευση του τρούλου του ναού, ο οποίος ήταν αρκετά

χαμηλός 558-563 μ.Χ. Ανακατασκευή του τρούλου του ναού, σε ψηλότερο και πιο

λεπτό, από τον Ισίδωρο Β΄ 1204 μ.Χ. Μετατροπή της Αγίας Σοφίας στο καθολικό ναό 1261 μ.Χ Μιχαήλ Παλαιολόγος επαναφέρει την Εκκλησία στην ορθόδοξη

λατρεία 1453 μ.Χ. Τέλεση της τελευταίας χριστιανικής λειτουργίας

Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

Ο ναός ήταν αφιερωμένος στη σοφία του Θεού και γι’ αυτό ονομάστηκε Αγία Σοφία.Ουσιαστικά ήταν αφιερωμένος στο δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, δηλαδή στον Χριστό.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

Ο Μ.Κωνσταντίνος ξεκίνησε να χτίζει έναν ναό, ο οποίος όμως ολοκληρώθηκε απο τον διάδοχό του Κωνσταντίνο Β’ το 360. Ο αρχιτεκτονικός τύπος του ναού ήταν ξυλόστεγη βασιλική.Το 404 μ.Χ. ο ιεράρχης Άγιος Χρισόστομος εξορίστηκε από την αυτοκράτειρα Ευδοξία και τους επισκόπους της. Γι’ αυτό οι υποστηριχτές του έκαψαν το ναό.Το 415 μ.Χ. Ξαναχτίστηκε πάλι ως ξυλόστεγη από τον Θεοδόσιο Β’. Πυρπολήθηκε όμως το 532 μ.Χ. κατά τη διάρκεια της «Στάσης του Νίκα».Η τελική μορφή δόθηκε από τον Ιουστινιανό τον 6ο αιώνα, ο οποίος αποφάσισε να χτίσει έναν νέο ασύγκριτα πιο ευρύχωρο και πιο μεγαλοπρεπή ναό.

Η αφορμή για να χτιστεί ο ναόςΗ αφορμή για να χτιστεί ο ναός ήταν η«στάση του Νίκα». Λέγεται ,όμως, ότι υπάρχει μια ιστορία ίντριγκας μεταξύ του Ιουστινιανού και μιας αριστοκράτησας της εποχής, η οποία διεκδικούσε τον αυτοκρατορικό θρόνο για το γιό της. Ο Ιουστινιανός ζήτησε τα λεφτά της για να ενισχύσει τον αυτοκρατορικό θρόνο. Αυτή συγκέντρωσε τα χρήματα, τα έκανε χρυσό και τα έβαλε στον τρούλλο μια εκκλησίας που η ίδια είχε ανακαινίσει. Όταν ο Ιουστινιανός την επισκέφθηκε για να πάρει τα χρήματα, εκείνη του είπε ότι όλη η περιουσία της είναι επάνω στον τρούλλο και ότι μπορεί να την κάνει ότι θέλει. Λέγετε λοιπόν ότι για να ξεπεράσει ο Ιουστινιανός την αντίπαλό του έχτισε την Αγία Σοφία.

Οι αρχιτέκτονεςΟ Ιουστινιανός ανέθεσε την κατασκευή του ναού σε δύο αρχιτέκτονες, τον Ανθέμιο από τις Τράλλεις (σημερινό Αϊδίνιο) και τον Ισίδωρο από τη Μίλητο. Οι δύο αυτοί αρχιτέκτονες έδωσαν νέες λύσεις σε άλυτα ως τότε αρχιτεκτονικά προβλήματα. Εφάρμοσαν το σύστημα θολοδομίας που ίσχυε στην Ανατολή και δημιούργησαν έναν νέο μεταβατικό ρυθμό,τη βασιλική με τρούλο.

Το χτίσιμοΤο χτίσιμο κράτησε 5 χρόνια και 10 μήνες (532-537) και ήταν το μεγαλύτερο εργοτάξιο της εποχής. Οι τεχνίτες και οι εργάτες είχαν μοιραστεί σε 100 ομάδες. Η κάθε ομάδα αποτελούνταν από 50 αρχιτέκτονες και 5.000 εργάτες.Ο Ιουστινιανός ήθελε να δημιουργήσει ένα κτίσμα διαφορετικό και πιο εντυπωσιακό από κάθε άλλο, γι’ αυτό έφερε σπάνια, πολύτιμα και δυσεύρετα υλικά, που μεταφέρθηκαν από όλες τις περιοχές της αυτοκρατορίας και είχαν να προσφέρουν κάτι το ξεχωριστό.Το αποτέλεσμα ήταν εκπληκτικό και ο Ιουστινιανός μόλις αντίκρισε το ναό είπε: «Νενίκηκα σε Σολομών!»

ΑρχιτεκτονικήΟ ναός της Αγίας Σοφίας είχε μέγιστες διαστάσεις 77 Χ 72 και ο εντυπωσιακός και ευρύς τρούλλος που κυριαρχεί σε όλη τη σύνθεση έχει διάμετρο 33 μέτρα και ύψος από το δάπεδο 62 μέτρα.Τέσσερις ογκώδεις πεσσοί με τη βοήθεια τόξων και σφαιρικών τριγώνων βαστάζουν τη στεφάνη πάνω στην οποία εδράζεται ο τεράστιος τρούλος.Το τύμπανο του τρούλου διατρυπούν στη σειρά 40 μονόβυλα παράθυρα από τα οποία μπαίνουν δέσμες φωτός.Μεγάλα παράθυρα επίσης ανοίγονται βόρεια και νότια στο τύμπανο που βρίσκεται πάνω από τις διώροφες κιονοστοιχίες.

Το βάρος του τρούλλου εξουδετερώνεται με τα ημιθόλια που υπάρχουν ανατολικά και δυτικά και αντίστοιχα, με τις πελώριες, ογκώδεις αντιρίδες βόρεια και νότια. Δυτικά υπάρχουν δύο νάρθηκες, ο εξωνάρθηκας και ο εσωνάρθηκας που καλύπτονται με σταυροθόλια. Βόρεια και νότια του εσωνάρθηκα ανοίγονται «οι κοχλίες» στεγασμένοι, περιστρεφόμενοι διάδρομοι που οδηγούν στα υπερώα.

Εντυπωσιακά και μοναδικά στοιχεία, τα δαντελωτά κιονόκρανα με το μονόγραμμα του Ιουστινιανού. Οι σπάνιες αποχρώσεις της ορθομαρμάρωσης και οι ξεχωριστές μπρούτζινες πόρτες με τα μονογράμματα δημιουργούν την αίσθηση του πολύτιμου και του αναντικατάστατου.

Ο ναός χωρούσε 23.000 ανθρώπους. Την εποχή του Ιουστινιανού, η Αγία Σοφία είχε χίλιους κληρικούς. Πρεσβυτέρους 80 Διακόνους 150 Διακόνισσες 40 Υποδιάκονους 70 Αναγνώστες 160 Ψάλτες 25 Θυρωρούς 75 Σύνολο: 600

Τα εγκαίνια

Το 337 μ.Χ. στα θυρανοίξια έγινε πλουσιοπάροχη γιορτή.Έσφαξαν 1.000 βόδια, 6.000 πρόβατα, 1.000 χοίρους και 700 ελάφια. Επίσης το σιτάρι και το ψωμί ξεπερνούσαν τους 600 τόνους.

Αγία Σοφία και εικονομαχίαΤον 8ο και 9ο αιώνα ξέσπασε στο Βυζάντιο η θρησκευτική και πολιτική διαμάχη για τη λατρεία των εικόνων. Λόγω της οικονομαχίας καταστράφηκαν όλες οι εικόνες που υπήρχαν στο ναό και καλύφθηκαν οι υπάρχουσες αγιογραφίες με μονόχρωμα ψηφιδωτά. Η διαμάχη αυτή έλαβε τέλος το 843 μ.Χ. με την αποκατάσταση των εικόνων.

Η Αγία Σοφία και το Σχίσμα (1054)Ο πάπας ο Λέων ο Θ’ και ο Πατριάρχης Μιχαήλ Α’ Κυρουλάριος

αντάλλαξαν αναθέματα.Το Σχίσμα ήταν γεγονός! Επισημοποιήθηκε μέσα στην Αγία Σοφία.Στις 16 Ιουλίου 1054, ο Καρδινάλιος Ουμβέρτος και δύο άλλοι λεγάτοι εισέρχονται στην Αγία Σοφία κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας και επιδίδουν παπική βούλα σύμφωνα με την οποία αφορίζεται ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Μιχαήλ Α’ Κηρουλάριος. Το γεγονός οδήγησε στο Σχίσμα, που διαίρεσε την Δυτική και Ανατολική Χριστιανική Εκκλησία.

Η πρώτη άλωση (1204)Το 1204 οι Φράγκοι ξεκίνησαν να ελευθερώσουν την Ιερουσαλήμ από τους Μουσουλμάνους.Η στρατιά τους όμως έμεινε στο Βυζάντιο και εκμεταλλευόμενοι τη στρατιωτική παρακμή της αυτοκρατορίας κατέλυσαν την Πόλη.Ακολούθησαν σφαγές και βιασμοί. Οι Φράγκοι λεηλάτησαν τον πλούτο της Αγίας Σοφίας. Πιο συγκεκριμένα κατέστρεψαν τον διάκοσμο του ναού, πήραν τα άγια λείψανα, υφάσματα, ιερά κειμήλια, χρυσό και εικόνες. Οι Φράγκοι λοιπόν εξευτέλησαν την ορθοδοξία παρόλο που ήταν Χριστανοί.

Η Άλωση της Πόλης (1453)Οι Οθωμανοί μεταφέρουν το στρατό (150.000 άνθρωποι) και τα κανόνια τους από την Ανδριανούπολη στα τοίχη της Πόλης.Η Αυτοκρατορία ήταν χρεοκωπημένη, γι’ αυτό και ο τελευταίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος ζήτησε από τους πλούσιους οικονομική βοήθεια, ώστε να αγοράσουν τρόφιμα και να επισκευάσουν τα τοίχη. Αυτοί, όμως, αρνήθηκαν. 5.000 βυζαντινοί και 2.000 γενουάτες Βενετοί προσπαθούν να υπερασπιστούν την Πόλη όμως δεν τα καταφέρνουν.Η Κωνσταντινούπολη, παρά την ηρωική αντίσταση των ολιγάριθμων υπερασπιστών της έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Ακολούθησαν φοβερές σφαγές και λεηλασίες.Μετά την άλωση ο Μωάμεθ υποκλίθηκε μπροστά στο ναό της Αγίας Σοφίας και τον μετέτρεψε σε τζαμί.

Η Αγία Σοφία σήμεραΣήμερα ο χώρος είναι μουσείο και μπορούν να τον επισκεφτούν άνθρωποι από κάθε θρησκεία και καταγωγή.Τα τελευταία χρόνια έγιναν και γίνονται εργασίες στερέωσεις, συντήρησης και καθαρισμού των εσωτερικών χώρων του ναού και αποκαλύφθηκαν σπουδαία ψηφιδωτά που χρονολογούνται από τον 9ο μέχρι τον 13ο αιώνα.

Τα ψηφιδωτά της Αγίας Σοφίας είχαν υποστεί σημαντικές ζημιές και σήμερα γίνονται προσπάθειες για τη διάσωσή τους. Στις παρακάτω εικόνες φαίνονται λεπτομέρειες ορισμένων από αυτά.

Βιβλιογραφία Εγκυκλοπαίδεια Δομή τόμος 1 Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα Ιστορία του Μεσαιωνικού και του Νεότερου Κόσμου Β’

Γενικού Λυκείου

Δικτυογραφία https://www.youtube.com/watch?v=mq83VISpxCg https://el.wikipedia.org/wiki