2Ο ΓΕΝΙΚΟ ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ ΛΥΚΕΙΟ 2012-2013 ΖΑΚΥΝΘΟΥ

ΕΝ∆ΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ ΚΑΙ

ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ Α΄7 Σούρµπης Ρένος Τσερεγκούνης Γιώργος Σπίνος Νίκος Τσουράκης Κωνσταντίνος Στεφανοπούλου Αναστασία Τσώλης Ιάσονας Στόγια Aναστασία Φεραδούρος Χρήστος Στραβολαίµου Μαρία Νεφέλη Φετσάνης Άγγελος Τεοδόροβα Μαρίνα Χαϊκάλης Μαρίνος Τέρπο Άντζελα Χασάνη Αντζελίνα Τετράδης Σπυρίδων Χειµαριού Άννα ∆ιονυσία Τζανάρη Τζόνυ Χριστοφόρου Νικολέττα Τοσκολάρι Συλβάνα Ψάλλας Κωνσταντίνος Τουρίκης Τάσος

Επιβλέπουσες καθηγήτριες: Κολοκοτρώνη Μαρία

Μπάκα Νεκταρία

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΜΕΡΟΣ 1ο

Έκθεση των πραγµατοποιούµενων εργασιών ανά οµάδα

Οµάδα Α΄……………………………………………………………….σελ. 4

Οµάδα Β΄……………………………………………………………….σελ. 6

Οµάδα Γ΄………………………………………………………………..σελ. 8

Οµάδα ∆΄………………………………………………………………..σελ. 10

Οµάδα Ε΄………………………………………………………………..σελ. 12

ΜΕΡΟΣ 2ο

Το θεωρητικό µέρος της εργασίας

Εισαγωγή…………………………………………………………………σελ. 15

Ορισµός -µορφές της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισµού……..σελ. 16

Εµπλεκόµενοι στην ενδοσχολική βία και τον εκφοβισµό……………σελ. 21

Αιτίες της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισµού……………………σελ. 30

Συνέπειες της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισµού………………σελ. 36

Τρόποι αντιµετώπισης της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισµού..σελ. 40

ΜΕΡΟΣ 3ο

Η έρευνά µας

Αποτελέσµατα…………………………………………………………….σελ. 44

ΜΕΡΟΣ 4ο

Παράρτηµα ………………………………………………………………σελ. 60

Τεχνήµατα …………………………………………………………..........σελ. 61

Ερωτηµατολόγιο …………………………………………………………σελ. 65

Βιβλιογραφία………………………………………………………………σελ. 69

3

ΜΕΡΟΣ 1Ο

4

ΟΜΑ∆Α Α΄

ΟΡΙΣΜΟΣ – ΜΟΡΦΕΣ

Α. ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΑ

Αρχικά, µε ψηφοφορία (µεταξύ 8 θεµάτων) και έπειτα κλήρωση µας

ανατέθηκε το θέµα. Έπειτα, στην πρώτη µας συνάντηση ενηµερωθήκαµε

γενικώς για τα projects και ειδικότερα για την παρούσα εργασία. ∆ουλεύοντας

όλοι µαζί συνδιαµορφώσαµε το θέµα και βρήκαµε τα υποθέµατα, που

θεωρήσαµε ενδιαφέροντα. Μετά χωριστήκαµε σε οµάδες, καθώς η βασική

µέθοδος για την πραγµατοποίηση αυτής της εργασίας είναι η

ΟΜΑ∆ΟΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ.

Για να συλλέξουµε πληροφορίες σχετικά µε τον ορισµό και τις µορφές

βίας εργαστήκαµε εφαρµόζοντας δυο µεθόδους: την ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ και τη

∆ΗΜΟΣΚΟΠΙΚΗ

Β. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ

Ερµηνευτική µέθοδος

Προκειµένου να συγκεντρώσουµε το υλικό για την εργασία µας

επισκεφτήκαµε διάφορες ιστοσελίδες από τις οποίες προσκοµίσαµε χρήσιµα

στοιχεία, ακόµη καταφύγαµε σε σχετική βιβλιογραφία αλλά και σε εργασίες

που ήδη είχαν γίνει πάνω στο συγκεκριµένο θέµα.

Έπειτα κρατήσαµε σηµειώσεις από την εκποµπή

«ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ», από τις διαλέξεις της κ. Κάπαρη και της κ. Στήθου, που

µας βοήθησαν στο να εµπλουτίσουµε την εργασία µας ( 9/11/2012

παρακολούθηση «ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΩΝ», 23/11/2012 παρακολούθηση οµιλίας

κ. ΚΑΠΑΡΗ και 6/3/2013 παρακολούθηση οµιλίας κ. Στήθου )

∆ηµοσκοπική µέθοδος

Μοιράσαµε 145 ερωτηµατολόγια (δείγµα παρατίθεται στο παράρτηµα

αυτής της εργασίας) σε δυο τµήµατα κάθε τάξης του σχολείου, τα οποία

αποτελούνταν από 20 ερωτήσεις και αφορούσαν όχι µόνο στον ορισµό και

στις µορφές της ενδοσχολικής βίας αλλά το φαινόµενο στο σύνολο του. Κάθε

οµάδα ασχολήθηκε µε 30 περίπου ερωτηµατολόγια και µε συγκεκριµένες

5

ερωτήσεις από τις οποίες έπρεπε να εξαγάγει συµπεράσµατα. Αφού

καταµετρήσαµε τις απαντήσεις των µαθητών, δηµιουργήσαµε γραφήµατα και

στη συνέχεια παραθέσαµε και σχολιάσαµε τα αποτελέσµατα της έρευνάς µας.

Η δική µας οµάδα δηµιούργησε 2 τεχνήµατα, µια αφίσα και ένα video.

Τέλος, φτιάξαµε power point για να παρουσιάσουµε το υλικό µας στο κοινό.

Γ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Τα αποτελέσµατα αυτής της ερευνητικής εργασίας τα διατυπώνουµε

στο 2ο και 3ο Μέρος που ακολουθεί.

∆. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Από την ερευνητική διαδικασία συµπεράναµε ότι ο ορισµός της

ενδοσχολικής βίας δεν µπορεί να προσδιορισθεί µε ακρίβεια καθότι αυτή η βία

είναι πολύµορφη και εποµένως ο ορισµός του φαινοµένου ποικίλλει.

Οι κύριες µορφές της ενδοσχολικής βίας είναι 5: λεκτική, σωµατική,

ψυχολογική, ηλεκτρονική και σεξουαλική. Με βάση τις απαντήσεις του

ερωτηµατολόγιου η µορφή που κυριαρχεί είναι η λεκτική, ακολουθεί η

σωµατική και σε σηµαντικά µικρότερο βαθµό έρχονται οι άλλες 3 µορφές.

6

ΟΜΑ∆Α B΄

ΟΙ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΟΙ

Α. ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΑ

Αφού µας δόθηκε το θέµα (ύστερα από ψηφοφορία ανά τµήµα και

κλήρωση) είχαµε το πρώτο 2ωρο µε τις καθηγήτριές µας, κατά το οποίο µας

ενηµέρωσαν γενικά για τα projects αλλά και πιο συγκεκριµένα για το θέµα

µας. Όλοι µαζί κάναµε µια πρώτη προσέγγιση του θέµατος, εντοπίσαµε τα

ενδιαφέροντα στοιχεία του και διατυπώσαµε τα υποθέµατά του.

Έπειτα χωριστήκαµε σε οµάδες, αφού έπρεπε να εργαστούµε µε την

οµαδοσυνεργατική µέθοδο. Μοιράσαµε µε κλήρωση τα υποθέµατα και στη

δική µας οµάδα ανατέθηκε το θέµα των εµπλεκόµενων στην ενδοσχολική βία.

Για τη συλλογή του υλικού µας αξιοποιήσαµε την ερµηνευτική και τη

δηµοσκοπική µέθοδο.

Β. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ

Κάθε µέλος της οµάδας ανέλαβε να ασχοληθεί µε µια κατηγορία των

εµπλεκοµένων. Οι κατηγορίες αυτές ήταν ο θύτης, το θύµα καθώς και

παρατηρητές-ενισχυτές. Στη συνέχεια το κάθε µέλος της οµάδας ξεκίνησε να

κάνει έρευνα πάνω στο θέµα που του είχε δοθεί. Αρχίσαµε να

συγκεντρώνουµε πληροφορίες από το διαδίκτυο, (από τις εξής πηγές: Ψάλτη

Αν και Κωνσταντίνου Κ.(2007)'Το φαινόµενο του εκφοβισµού στα σχολεία της

δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης', η επίδραση του φύλου της εθνοπολιτισµικής

προέλευσης ψυχολογία, διπλωµατική εργασία από την Αδαµαντία

Γιαννάκουρα) πληροφορίες από την τηλεοπτική εκποµπή ''ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ''

που παρακολουθήσαµε στην αίθουσα της βιβλιοθήκης. Ακόµη, αξιοποιήσαµε

κάποια στοιχεία από την εισήγηση της κ.Κάπαρη για την ενδοσχολική βία και

τον εκφοβισµό αλλά και από τη διάλεξη της κ. Στήθου για το ίδιο θέµα.

Αφού ολοκληρώσαµε το θεωρητικό κοµµάτι της εργασίας µας,

ξεκινήσαµε τη σύνταξη του ερωτηµατολογίου διατυπώνοντας τις ερωτήσεις

µαζί µε τις υπόλοιπες οµάδες. Στη συνέχεια δώσαµε τελική µορφή στο

ερωτηµατολόγιο, τυπώσαµε µεγάλο αριθµό αντιγράφων και τα µοιράσαµε σε

έξι τµήµατα του σχολείου µας. Εφόσον έγινε η επεξεργασία τους βγάλαµε

κάποια αποτελέσµατα και ποσοστά και έπειτα δηµιουργήσαµε γραφήµατα.

7

Τέλος, κατασκευάσαµε τεχνήµατα. Η δική µας οµάδα έφτιαξε µια αφίσα

προβάλλοντας σηµαντικά στοιχεία του φαινοµένου της ενδοσχολικής βίας.

Γ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Παρατίθενται στο 2ο και 3ο Μέρος αυτής της εργασίας

∆. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τα γενικά συµπεράσµατα που προκύπτουν από την έρευνα είναι ότι ένας

µεγάλος αριθµός µαθητών έχει ασκήσει βία, έχει δεχτεί βία ή έχει παρευρεθεί

σε κάποιο περιστατικό βίας.

Επίσης, συµπεράναµε ότι τα παιδιά που ασκούν βία (θύτες) ωθούνται

από διάφορους παράγοντες σε µια τέτοια πράξη. Είναι κυρίως διασπαστικά

άτοµα που έχουν ως κύρια χαρακτηριστικά την επιθετικότητα και την

παρορµητική συµπεριφορά. Ακόµα, έχουν περιορισµένες κοινωνικές και

διαπροσωπικές δεξιότητες και διακατέχονται από χαµηλό πνεύµα

συνεργασίας. Ένας ακόµα σηµαντικός παράγοντας που επηρεάζει αρνητικά

αυτά τα άτοµα είναι το οικογενειακό περιβάλλον. Είναι οι κακές σχέσεις

παιδιού και οικογένειας, η έλλειψη στοργής και ζεστασιάς, ο λάθος τρόπος

επιβολής πειθαρχίας αλλά και η µη τακτική επικοινωνία ανάµεσα στα µέλη.

Απ’ την άλλη, τα παιδιά που έχουν χαµηλή αυτοπεποίθηση, είναι

ντροπαλά και εσωστρεφή ή ξεχωρίζουν από τους άλλους λόγω κάποιων

εξωτερικών χαρακτηριστικών τους είναι συχνά τα θύµατα της βίας και του

εκφοβισµού. Επίσης, είναι γνωστό ότι µεγάλο µέρος αυτών των µαθητών που

έχουν υπάρξει θύµατα παρουσιάζει ψυχολογικά προβλήµατα στο µέλλον ή και

ακόµα µετατρέπονται οι ίδιοι σε θύτες.

Τέλος, υπάρχουν τα άτοµα που έχουν παρευρεθεί σε τέτοια

περιστατικά(παρατηρητές-µάρτυρες) και φαίνεται ότι οι περισσότεροι αγνοούν

το συµβάν ή µένουν αδρανείς. Λίγοι είναι αυτοί που θα έσπευδαν να

υπερασπιστούν το θύµα, διότι κυρίως φοβούνται πως θα βρεθούν και οι ίδιοι

σε αυτή τη δύσκολη θέση του θύµατος. Βέβαια, αντιµετωπίζουν και οι ίδιοι

ανάλογες συνέπειες ως θεατές, κυρίως µετατραυµατικό άγχος, ψυχικά

τραύµατα, κατάθλιψη, επιθετική συµπεριφορά, αποµόνωση ή και αποδοχή

του εκφοβισµού ως µέσου επικράτησης και υπεροχής έναντι στους άλλους.

8

ΟΜΑ∆Α Γ΄

ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΕΝ∆ΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

Α. ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΑ – ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ

Στην αρχή της σχολικής χρονιάς κατόπιν ψηφοφορίας και έπειτα

κλήρωσης ανατέθηκε στο τµήµα µας το θέµα: «Ενδοσχολική βία και

εκφοβισµός». Στην πρώτη συνάντηση µε τις καθηγήτριές µας ενηµερωθήκαµε

για τα projects και το θέµα µας. Σε επόµενη συνάντηση αρχίσαµε να συζητάµε

όλοι µαζί για το θέµα µε σκοπό να βρούµε ενδιαφέροντα υποθέµατα. Έπειτα

χωριστήκαµε σε οµάδες και µε νέα κλήρωση, η οµάδα µας ανέλαβε να

αναλύσει τα αίτια του φαινοµένου.

Ασχοληθήκαµε αναλυτικά µε το σοβαρό αυτό θέµα αναζητώντας

πληροφορίες στο διαδίκτυο, σε σχετικά βιβλία και εργασίες (ερµηνευτική

µέθοδος). Στη συνέχεια, συντάξαµε ερωτηµατολόγιο (δηµοσκοπική µέθοδος)

το οποίο δώσαµε να απαντήσουν οι µαθητές και των τριών τάξεων του

Λυκείου µας. Συγκεντρώσαµε τις απόψεις των συµµετεχόντων,

κατηγοριοποιήσαµε τις απαντήσεις τους, τις αναλύσαµε, και κάναµε

γραφήµατα.

Αφού ολοκληρώθηκε η έρευνα δηµιουργήσαµε τεχνήµατα. Η οµάδα

µας έφτιαξε 2 αφίσες που παρατίθενται στο παράρτηµα αυτής της εργασίας.

Τέλος, φτιάξαµε Power Point για το υπόθεµά µας, για να παρουσιάσουµε

συνοπτικά τη δουλειά µας στο κοινό.

Β. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Τα αποτελέσµατα της έρευνάς µας βρίσκονται στο 2ο και 3ο µέρος της

εργασία αναλυτικά.

Γ. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Σχετικά µε τα αίτια της ενδοσχολικής βίας διαπιστώσαµε ότι είναι πολλά

και ποικίλα. Τα πιο σηµαντικά έχουν να κάνουν µε την οικογένεια, το σχολείο,

τα ΜΜΕ, τον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο. Επίσης, από την έρευνά µας

προέκυψε ότι η κατάσταση που επικρατεί στην οικογένεια αποτελεί το

σηµαντικότερο από όλα τα αίτια της εκδήλωσης του φαινοµένου της σχολικής

9

βίας και του εκφοβισµού, ενώ ακολουθούν τα αίτια που προέρχονται από το

σχολείο και τους άλλους παράγοντες που αναφέραµε.

10

ΟΜΑ∆Α ∆ ΄

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΝ∆ΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

Α. ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΑ – ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ

Στην αρχή ψηφίσαµε ανά τµήµα προκειµένου να επιλέξουµε 1 από τα 8

θέµατα που µας προτάθηκαν. Μετά την ψηφοφορία ακολούθησε κλήρωση,

καθώς υπήρχαν ισοψηφίες µεταξύ ορισµένων θεµάτων. Αφού ολοκληρώθηκε

αυτή η διαδικασία ανατέθηκε στο τµήµα µας το θέµα «Ενδοσχολική βία και

εκφοβισµός».

Έπειτα, στο πρώτο µάθηµα ενηµερωθήκαµε για τα projects και το θέµα

µας από τις καθηγήτριές µας. Αφού αναλύσαµε όλοι µαζί το θέµα και

προβληµατιστήκαµε πάνω σε αυτό, βρήκαµε κάποια σηµαντικά υποθέµατα.

Στη συνέχεια χωριστήκαµε σε οµάδες και η δική µας ανέλαβε µετά από

κλήρωση να ερευνήσει τις συνέπειες του φαινοµένου στα θύµατα, στους θύτες

και στους παρατηρητές.

Ερευνήσαµε το θέµα µε την ερµηνευτική και την δηµοσκοπική µέθοδο.

Ξεκινήσαµε να ερευνούµε το θέµα βρίσκοντας υλικό από το διαδίκτυο, από

διάφορα βιβλία, εργασίες αλλά και από την παρουσίαση της κυρίας Κάπαρη,

που µας ενηµέρωσε περισσότερο για τις συνέπειες. Στη συνέχεια αρχίσαµε να

γράφουµε το θεωρητικό κοµµάτι στους υπολογιστές.

Η επόµενη δουλειά µας ήταν η σύνταξη ενός ερωτηµατολογίου

προκειµένου να πραγµατοποιήσουµε τη δική µας έρευνα. Αφού το φτιάξαµε,

µοιράσαµε 150 αντίτυπα σε 2 τµήµατα της πρώτης, σε 2 τµήµατα της

δευτέρας και σε 2 τµήµατα της τρίτης τάξης του σχολείου µας. Αφού τα

συµπληρώσανε, τα µαζέψαµε και τα επεξεργαστήκαµε. Η κάθε οµάδα πήρε

κάποιες ερωτήσεις και δηµιούργησε γραφήµατα. Στις 6 Μαρτίου, ηµέρα κατά

της ενδοσχολικής βίας, η οµάδα µας δηµιούργησε µια αφίσα την οποία την

παραδώσαµε στην κυρία Στήθου, που ενηµέρωνε όλη την πρώτη τάξη για

αυτό το φαινόµενο. Τέλος, η κάθε οµάδα έφτιαξε power point, για να

παρουσιάσει το υπόθεµά της στο κοινό.

11

Β. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Έχουµε εκθέσει αναλυτικά τα αποτελέσµατα της έρευνάς µας στο 2ο και

3ο µέρος αυτής της εργασίας.

Γ. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Μέσω του project καταλάβαµε πόσο σοβαρή είναι η βία στα σχολεία

και ειδικότερα οι συνέπειες, που µπορούν να προκαλέσουν σοβαρά σωµατικά

και πιο πολύ ψυχικά τραύµατα.

Ακόµη, βγάλαµε το συµπέρασµα πως οι παρατηρητές, επειδή

φοβούνται µπορούν να αποµονωθούν για να µην γίνουν θύµατα ή ακόµα

χειρότερα είναι δυνατόν να γίνουν οι ίδιοι θύτες.

Επίσης, τα παιδιά θύτες µπορεί να επέλεξαν αυτό το δρόµο, γιατί οι

οικογένειές τους δεν τους έδιναν σηµασία ή δεχόντουσαν κάποιου είδους βία

από την ίδια την οικογένεια ή τους συµµαθητές τους. Έτσι προτίµησαν να

γίνουν αυτοί οι θύτες.

Τα θύµατα βρίσκονται στη χειρότερη θέση κατά την γνώµη µας, διότι

µπορούν να δέχονται πάνω από ένα είδος βίας και να µην κάνουν τίποτα για

αυτό, γιατί φοβούνται µην γίνουν για άλλη µια φορά στόχος. Από την άλλη

µεριά όµως, µπορούν να µην αντέξουν άλλο και να βάλουν ένα τέλος στη ζωή

τους ή να γίνουν και αυτοί θύτες και να πάρουν εκδίκηση.

Για να ξεπεραστούν όλα αυτά πρέπει να ληφθούν κάποια µέτρα και για

να πραγµατοποιηθεί αυτό πρέπει να βοηθήσει το σχολείο και η οικογένεια.

12

ΟΜΑ∆Α Ε΄

ΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

Α. ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΑ

Μετά από την πρώτη ενηµερωτική συνάντηση της ολοµέλειας του

τµήµατος χωριστήκαµε σε οµάδες και µοιράσαµε τα υποθέµατα της εργασίας

µας. Η δική µας οµάδα ανέλαβε να ερευνήσει τους τρόπους αντιµετώπισης

της σχολικής βίας. Ξεκινήσαµε αποτυπώνοντας το θέµα και αναπτύσσοντας

την προβληµατική του. Ερευνήσαµε το θέµα µέσω της ερµηνευτικής και της

δηµοσκοπικής µεθόδου.

Β. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ

Ερµηνευτική µέθοδος

Αρχικά συλλέξαµε το υλικό µας για το θεωρητικό µέρος της εργασίας

χρησιµοποιώντας πολλές σχετικές πηγές. Ανατρέξαµε σε βιβλία,

διπλωµατικές εργασίες, σχετικές σελίδες του διαδικτύου. Έπειτα συλλέξαµε

υλικό από την ενηµερωτική εκποµπή «Πρωταγωνιστές» και στη συνέχεια

ενηµερωθήκαµε από την καθηγήτριά µας, κ. Κάπαρη, που ειδικεύεται πάνω

στο φαινόµενο του σχολικού εκφοβισµού. Τέλος, παρακολουθήσαµε ηµερίδα

που οργανώθηκε από την κ. Στήθου (κοινωνιολόγο του σχολείου µας) και

παρουσιάστηκε τη µέρα κατά του σχολικού εκφοβισµού. Μετά από τη

συλλογή ακολούθησε η επεξεργασία του υλικού και η συγγραφή του

θεωρητικού µέρους της εργασίας.

∆ηµοσκοπική µέθοδος

Παράλληλα µε το θεωρητικό µέρος πραγµατοποιήσαµε και τη δική µας

έρευνα µέσα στο σχολείο µας. Φτιάξαµε ένα ερωτηµατολόγιο και το

µοιράσαµε σε 2 τµήµατα από κάθε τάξη. Όταν πια µαζέψαµε τα απαντηµένα

ερωτηµατολόγια ξεκινήσαµε την επεξεργασία και τον σχολιασµό τους

καταµετρώντας τις απαντήσεις των παιδιών. Φτιάξαµε γραφήµατα στα οποία

φαίνονται καθαρά τα ποσοστά των απαντηµένων ερωτήσεων. Αφού

τελειώσαµε µε τα ερωτηµατολόγια, στη συνέχεια η οµάδα µας έφτιαξε, ως

13

τέχνηµα, ένα ενηµερωτικό φυλλάδιο κατά της βίας, στο οποίο και αναφέρουµε

τρόπους αντιµετώπισης του φαινοµένου.

Γ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Τα αποτελέσµατα της έρευνάς µας βρίσκονται αναλυτικά στο 2ο και 3ο

µέρος αυτής της εργασίας.

∆. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Μετά από το τέλος της εργασίας µας διαπιστώσαµε ότι είναι πολύ

σηµαντικό να αντιµετωπιστεί το φαινόµενο της βίας. Βρήκαµε και προτείναµε

κάποιους πολύ σηµαντικούς τρόπους αντιµετώπισης, όπως τα παιδιά να

µιλάνε στους γονείς, στους εκπαιδευτικούς και στον διευθυντή του σχολείου.

Επίσης, τα παιδιά που έχουν υποστεί βία θεωρούµε ότι είναι καλό να

επισκεφτούν κάποιον ειδικό. Τέλος, η οµάδα µας προτείνει ο διευθυντής του

σχολείου να κάνει κάποια προγράµµατα για την ενδοσχολική βία και να

τιµωρεί παραδειγµατικά τον θύτη.

14

ΜΕΡΟΣ 2Ο

15

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η βία µεταξύ των παιδιών δεν είναι σύγχρονο φαινόµενο αλλά

εµφανιζόταν ανέκαθεν, καθώς πηγάζει από τη βία και την παραβατικότητα

που εκδηλώνεται σε κάθε κοινωνία.

Τα εµπλεκόµενα παιδιά σε περιστατικά σχολικής βίας, δηλ. ο θύτης, το

θύµα, οι παρατηρητές, ουσιαστικά προβάλλουν στάσεις και συµπεριφορές

που βλέπουν ή υφίστανται από το οικογενειακό ή το ευρύτερο κοινωνικό τους

περιβάλλον.

Η βία και ο εκφοβισµός που εκδηλώνεται µέσα στο σχολικό περιβάλλον

είναι ένα σύνθετο και πολυδιάστατο φαινόµενο. Καταρχάς εµπλέκονται σ’

αυτό πολλά άτοµα και έπειτα µπορεί να πάρει διάφορες µορφές. Επίσης, οι

συνέπειές του επηρεάζουν πολλούς και µάλιστα κατά διαφορετικούς τρόπους.

Γι’ αυτούς ακριβώς τους λόγους κρίνεται αναγκαίο να αντιµετωπιστεί µε τον

καλύτερο δυνατό τρόπο.

Τα παραπάνω ζητήµατα αποτελούν το αντικείµενο αυτής της

ερευνητικής εργασίας. Θα τα προσεγγίσουµε από θεωρητική άποψη και

παράλληλα θα προσπαθήσουµε µέσω της δικής µας έρευνας να

αποτυπώσουµε τη διάσταση του φαινοµένου στο δικό µας σχολικό

περιβάλλον.

16

1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΟΡΦΕΣ

ΟΡΙΣΜΟΣ

Ο ορισµός της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισµού είναι σχετικός και

εξαρτάται από το ισχύον κάθε φορά κοινωνικό και πολιτισµικό πλαίσιο. Η

ενδοσχολική βία και η κύρια µορφή της, ο εκφοβισµός, είναι ένα συχνό

κοινωνικό πρόβληµα που εµφανίζεται ανάµεσα στους µαθητές στο σχολικό

περιβάλλον και έχει αρχίσει να γίνεται αντικείµενο προσοχής, συζήτησης και

µελέτης και στην Ελλάδα µε βάση έρευνες που έχουν διεξαχθεί σε σχολεία της

χωράς.

Επειδή ο όρος «ενδοσχολική βία» είναι γενικότερος, όπως

προαναφέρθηκε, είναι σωστότερο να παραθέσουµε τους διάφορους ορισµούς

για τον «εκφοβισµό» (bullying) προκειµένου να γίνει απολύτως κατανοητό το

φαινόµενο που εξετάζουµε.

Ο εκφοβισµός (bullying) είναι µια ιδιαίτερη µορφή επιθετικότητας που

εκδηλώνεται στο σχολείο (και όχι µόνον). Είναι τόσο παλαιό φαινόµενο όσο

και η ύπαρξη του σχολείου. Τις τελευταίες δεκαετίες όµως παρατηρείται µια

διεθνής κινητοποίηση για τον περιορισµό του εκφοβισµού και της άµεσης

συνέπειάς του, που είναι η θυµατοποίηση (victimization) των παιδιών και των

εφήβων.

Ως «εκφοβισµός» (bullying) oρίζεται µια κατάσταση κατά την οποία

ασκείται εσκεµµένη, απρόκλητη και συστηµατική βία και επιθετική

συµπεριφορά από κάποιον (ή κάποιους) για να καταδυναστεύσει και να

προκαλέσει σωµατικό και ψυχικό πόνο στους άλλους µαθητές όχι µόνο εντός

αλλά και εκτός του σχολείου, καθότι αυτό το ραγδαία αναπτυσσόµενο

φαινόµενο δεν περιορίζεται µόνο στον σχολικό χώρο αλλά και έξω από αυτόν.

Σύµφωνα µε τον ορισµό του Olweus (2001, σσ. 5-6), «ένα παιδί

εκφοβίζεται ή θυµατοποιείται όταν εκτίθεται επανειληµµένα και για αρκετό

διάστηµα σε αρνητικές ενέργειες εκ µέρους ενός ή περισσότερων άλλων

µαθητών». «Ο εκφοβισµός είναι µια συστηµατική κατάχρηση δύναµης» (Smith

& Sharp, 1994, σ. 2). Είναι απρόκλητος, επαναλαµβανόµενος, ασκείται από

ένα θεωρούµενο ως ισχυρότερο παιδί (το «δράστη») προς ένα θεωρούµενο

17

ως ασθενέστερο (το «θύµα»), έχει στόχο να προκαλέσει φόβο, ανησυχία ή

πόνο, το ισχυρότερο παιδί αντλεί από αυτήν κάποιο όφελος (π.χ.,

ευχαρίστηση, κοινωνικό κύρος, απόκτηµα) και το ασθενέστερο παιδί δεν

µπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του.

Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισµός είναι σύνθετο φαινόµενο και στην

εκδήλωσή του συµβάλλει η αλληλεπίδραση ατοµικών και περιβαλλοντικών

παραγόντων. ∆υστυχώς, σε πολλές περιπτώσεις τα περιστατικά βίας και

εκφοβισµού στα σχολεία δεν αντιµετωπίζονται κατάλληλα. Σε ορισµένες

περιπτώσεις µάλιστα τα περιστατικά βίας αποσιωπούνται διότι θεωρείται ότι

εκθέτουν και στιγµατίζουν τους θύτες, τα θύµατα και το κύρος του σχολείου.

Γενικά, παρατηρείται έλλειµµα ενηµέρωσης, περιορισµένη ευαισθητοποίηση

και σχετική άγνοια για τον τρόπο αντιµετώπισης του προβλήµατος, καθώς οι

γονείς µιλούν ελάχιστα για το πρόβληµα µε τα παιδιά τους, οι µαθητές-θύµατα

συχνά αντιδρούν µε απόσυρση και αποφεύγουν να ζητήσουν βοήθεια από

τους ενήλικες και τέλος οι εκπαιδευτικοί συζητούν ελάχιστα στην τάξη τις

συµπεριφορές βίας και εκφοβισµού.

Ο εκφοβισµός και η θυµατοποίηση λαµβάνουν ποικίλες µορφές και

συνήθως συµβαίνουν στο προαύλιο, στους διαδρόµους, στις τουαλέτες, στην

τάξη και στο δρόµο προς και από το σχολείο, µε αποτέλεσµα αρκετά

περιστατικά εκφοβισµού να µη γίνονται αντιληπτά από τους ενηλίκους.

Σωµατική βία

Η σωµατική βία περιλαµβάνει σπρωξίµατα, σκουντήµατα,

αγκωνιές, κλοτσιές, τρικλοποδιές, γροθιές, τράβηγµα µαλλιών ή

χτυπήµατα µε όπλα ή αντικείµενα. Σωµατική βία θεωρείται επίσης, όταν

κάποιος µαθητής περιορίζει τον άλλο µε σωµατικές πρακτικές.

Θεωρείται µια από τις συχνότερες µορφές βίας που εµφανίζεται στα

σχολεία.

Λεκτική βία

Η πιο συνηθισµένη µορφή βίας που εµφανίζεται στα σχολεία είναι

η λεκτική. Εκδηλώνεται πολύ συχνά σε παιδιά κυρίως του γυµνασίου και

18

του δηµοτικού. Περιλαµβάνει τη συστηµατική χρησιµοποίηση

υβριστικών εκφράσεων και µπορεί να επιφέρει την ταπείνωση και τον

εξευτελισµό. ∆ηλαδή οι µαθητές που ασκούν λεκτική βία

χρησιµοποιούν λέξεις µε σκοπό να βλάψουν ή να ταπεινώσουν και να

εξευτελίσουν ένα άλλο άτοµο. Αυτό το είδος του bullying προκαλεί

ευκολότερα πόνο στα θύµατα, καθώς είναι γρήγορο και άµεσο.

Αναφέρεται ότι συχνά υποσκάπτει την αυτοπεποίθηση του παιδιού και

το καθιστά ανίκανο να προσαρµοστεί και να αφεθεί στις σχέσεις του µε

τους συµµαθητές του.

Ψυχολογική Βία

Ψυχολογική βία αποτελούν τα διάφορα πειράγµατα, τα παρατσούκλια,

η κοροϊδία, η διάδοση φηµών, η εξύβριση, η ταπείνωση, ο εξευτελισµός, τα

ρατσιστικά σχόλια, οι απειλές ή και η τροµοκρατία. Η Ψυχολογική βία

περιλαµβάνει επίσης και τον εσκεµµένο αποκλεισµό µαθητών από διάφορες

κοινωνικές και σχολικές δραστηριότητες. Η ψυχολογική παιδική κακοποίηση

µπορεί να έχει άµεσα αποτελέσµατα τόσο στην παιδική όσο στην εφηβική και

ενήλικη ζωή. Μερικά από αυτά είναι τα ακόλουθα:

1.Κατάθλιψη, άγχος, χαµηλή αυτοεκτίµηση

2. Αυτοτραυµατισµός

3. ∆ιατροφικές διαταραχές (βουλιµία, ανορεξία)

4. Προβλήµατα στο σχολείο

5. Προβλήµατα στον ύπνο

6.Χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών

7.Απόπειρα αυτοκτονίας

Ορισµένα σηµάδια της ψυχολογικής βίας στο παιδί είναι τα ακόλουθα:

1.Απάθεια

2.Κατάθλιψη

3. ∆υσκολία στη συγκέντρωση

19

Ηλεκτρονική βία (Cyber bullying):

Ο όρος Cyber bullying χρησιµοποιείται για να χαρακτηρίσει τις

διάφορες µορφές ψυχολογικής κακοποίησης, οι οποίες συνδέονται µε το

συµβατικό εκβιασµό, µέσω του διαδικτύου (ηλεκτρονικό ταχυδροµείο,

διαδικτυακοί τόποι κοινωνικής δικτύωσης) ή παρεµφερούς τεχνολογίας

(κινητά τηλέφωνα), µε σκοπό τη σκόπιµη ζηµιά ενός ατόµου ή µιας οµάδας.

Πιο συγκεκριµένα ο διαδικτυακός εκφοβισµός µπορεί να περιλαµβάνει τις

ακόλουθες πράξεις:

• ∆ιακωµώδηση - εξευτελισµό ενός προσώπου

• Συνεχή αποστολή µηνυµάτων άσεµνου περιεχοµένου µέσω Internet.

• Αποστολή προσβλητικών µηνυµάτων µέσω των διάφορων

διαδικτυακών εφαρµογών.

• Άσεµνο περιεχόµενο κατά τη διάρκεια συνοµιλιών

• Εξευτελισµό παιδιού ή εφήβου, µε τη δηµιουργία ενός προφίλ ή µπλοκ

το οποίο περιλαµβάνει σκόπιµα λανθασµένο και εξευτελιστικό

περιεχόµενο.

• Αποστολή απειλών

• ∆ηµοσιοποίηση προσωπικών βίντεο ή φωτογραφιών χωρίς τη

συγκατάθεση του ατόµου.

Σεξουαλική βία

Οι συµπεριφορές που υιοθετούνται από τους µαθητές µέσα στο

σχολείο είναι ποικίλες. Μια από αυτές είναι τα σεξουαλικά πειράγµατα και

υπονοούµενα µεταξύ των µαθητών. Η εµφάνιση και υιοθέτηση τέτοιων

συµπεριφορών καταγράφεται ήδη από την τελευταία τάξη της πρωτοβάθµιας

εκπαίδευσης, σε µια ηλικία όπου οι σεξουαλικές αναζητήσεις

πρωτοεµφανίζονται και εκδηλώνονται οι ορµές. ∆εδοµένου ότι από το

δηµοτικό ήδη, τα παιδιά παρουσιάζουν τέτοιες σεξουαλικές συµπεριφορές,

τίθεται το ερώτηµα αν συνεργούν και άλλοι παράγοντες ώστε να αυξηθεί η

συχνότητά τους στην εφηβεία.

20

Σύµφωνα µε τη διεθνή βιβλιογραφία η σεξουαλική παρενόχληση

ορίζεται ως οποιοδήποτε είδος συµπεριφοράς που είναι ανεπιθύµητη ή

ακατάλληλη. Μπορεί να είναι λεκτική (µειωτικά σχόλια, βρώµικα αστεία µε

σεξουαλικό περιεχόµενο), ή οπτική (σχέδια µε σεξουαλικό περιεχόµενο).

Αναζητώντας µελέτες για τα ελληνικά δεδοµένα διαπιστώνουµε ότι το

φαινόµενο δεν έχει επαρκώς διερευνηθεί, αφού ναι µεν έχουν

πραγµατοποιηθεί έρευνες για τη σεξουαλική παρενόχληση, εστιάζονται όµως

στην παρενόχληση µε βάση το γυναικείο φύλο και κυρίως στους χώρους

εργασίας. Η σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο του σχολείου έχει µελετηθεί

µόνο ως µορφή ενδοσχολικής βίας. Σε πρόσφατη έρευνα, η σχολική

σεξουαλική παρενόχληση αναγνωρίστηκε µόνο από το 6% των µαθητών, ενώ

4 χρόνια αργότερα αναφέρθηκε από το 22% των µαθητών.

Η σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο του σχολείου

Ως σεξουαλική παρενόχληση εννοείται κάθε συµπεριφορά που: α)

συνιστά µια διάκριση λόγω φύλου εις βάρος του θύµατος. β) προσβάλλει την

αξιοπρέπειά του γ) λειτουργεί εκφοβιστικά ή απειλητικά. Μιλώντας για

σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο του σχολείου, αυτή πρέπει να οριστεί ως

η οµιλία ή η συµπεριφορά που στοχεύει σε ένα συγκεκριµένο άτοµο ή σε µια

οµάδα ατόµων µε έναν τρόπο που αποτρέπει το συγκεκριµένο άτοµο από τη

συµµετοχή και µάλιστα ισάξια µε τους υπόλοιπους στη µαθητική κοινότητα.

∆εν µπορεί να θεωρηθεί σεξουαλική παρενόχληση η προσβολή ενός

ατόµου από ανούσια και άστοχα σχόλια, αν και εδώ τίθενται κάποια θέµατα

φραστικών ορίων που µπορεί να έχουν ψυχολογικές προεκτάσεις. Επίσης,

καµιά φράση δεν µπορεί να θεωρηθεί ως σεξουαλική παρενόχληση βάσει του

περιεχοµένου, αν χρησιµοποιείται για ακαδηµαϊκούς λόγους. Σεξουαλική

παρενόχληση είναι µια µορφή σχολικής βίας, η οποία µάλιστα φαίνεται να

αυξάνεται ραγδαία.

21

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΟΙ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΟΙ

ΤΟ ΘΥΜΑ

Το προφίλ του θύµατος

Το θύµα είναι συνήθως ένα ευγενικό παιδί που προσπαθεί να είναι

''εντάξει'' απέναντι στην κοινωνία και στο σχολείο, απέναντι στους συµµαθητές

του.

Όταν το θύµα δέχεται απόρριψη και διάφορες µορφές βίας κλείνεται

στον εαυτό του και φοβάται να µιλήσει και να µαρτυρήσει τη βία που

υφίσταται. Στο σχολείο φοβάται να βγει στο προαύλιο και φοβάται γενικά να

κάνει οτιδήποτε λόγω των διαφόρων ειδών βίας που δέχεται.

Τα θύµατα είναι συνήθως άτοµα ντροπαλά και συνεσταλµένα,

επιφυλακτικά, ευαίσθητα, ήσυχα, µε περισσότερες αγωνίες και ανασφάλειες

από το µέσο µαθητή. Έχουν χαµηλή αυτοεκτίµηση και αρνητική αυτο-εικόνα,

που τα ωθεί στο σηµείο να θεωρούν τους εαυτούς τους αποτυχηµένους. Η

χαµηλή αυτοεκτίµηση µάλιστα χαρακτηρίζει τα θύµατα του σχολικού

εκφοβισµού και στην ενήλικη ζωή. Έχει υποστηριχθεί ότι τα τυπικά θύµατα

υπολείπονται ως προς τις κοινωνικές τους δεξιότητες .

∆ιακατέχονται από χαµηλό πνεύµα συνεργασίας. Έχουν λίγους φίλους

στο σχολείο και ακόµη λιγότερους έως κανέναν στενό φίλο, µε αποτέλεσµα να

περνούν συχνά το διάλειµµα µόνα και να κατακλύζονται από ένα γενικότερο

αίσθηµα µοναξιάς έως εγκατάλειψης στο σχολείο. Ως εκ τούτου τόσο οι

µαθητές όσο και οι µαθήτριες που γίνονται θύµατα εκφοβισµού, σε όλη τη

σχολική τους πορεία απολαµβάνουν λιγότερο το σχολείο από ότι οι θύτες και

οι παρευρισκόµενοι.

Η πολύ χαµηλή δηµοτικότητά τους µπορεί να ερµηνευθεί ως αιτία και

συνάµα ως απότοκος του εκφοβισµού που υφίστανται από τους συµµαθητές

ή/και τις συµµαθήτριές τους. Μπορεί ένας λόγος για τον οποίο µπαίνουν αυτοί

στο στόχαστρο του εκφοβισµού να είναι η προϋπάρχουσα χαµηλή

δηµοτικότητά τους. Από την άλλη µπορεί, καθώς η θυµατοποίησή τους

παρατείνεται χρονικά, να αποµονώνονται σταδιακά ή να αποκλείονται από την

22

οµάδα οµηλίκων όλο και περισσότερο, οπότε η δηµοτικότητά τους ολοένα

µειώνεται και εισπράττουν απόρριψη.

Η διεκδικητικότητά τους βρίσκεται σε ιδιαίτερα χαµηλά επίπεδα, καθώς

τους είναι δύσκολο να υποστηρίξουν τον εαυτό τους, να διεκδικήσουν τα

δικαιώµατά τους και να επιβληθούν στην οµάδα. Η συνήθης αντίδρασή τους

στις προσβολές και επιθέσεις που δέχονται από τους συµµαθητές τους είναι

το κλάµα (τουλάχιστον στις µικρότερες τάξεις) και η απόσυρση. Πρόκειται για

τα λεγόµενα παθητικά θύµατα. Η στάση τους απέναντι στη βία και την

επιθετικότητα είναι κατά κανόνα αρνητική. Υπάρχουν κάποιες ιδιότητες που

χαρακτηρίζουν ειδικά τα αγόρια-θύµατα και πριν ακόµα από την έναρξη του

εις βάρος τους εκφοβισµού. Συνεντεύξεις µε τους γονείς τους κατέδειξαν ότι

από µικρή ηλικία διακρίνονται από µια συγκεκριµένη επιφυλακτικότητα και

ευαισθησία.

Επίσης από σωµατικής πλευράς τα αγόρια-θύµατα είναι κατά πάσα

πιθανότητα πιο αδύναµα από το συνολικό πληθυσµό των αγοριών. Ο

συνδυασµός τέτοιων χαρακτηριστικών µπορεί να καταστήσει εξ αρχής τα

αγόρια αυτά εύκολους στόχους εκφοβισµού, ενώ µε την ακόλουθη

επαναληψιµότητα των παρενοχλήσεων συνθέτουν έναν φαύλο κύκλο: από τη

µία ο εκφοβισµός που υφίστανται αυξάνει τις αγωνίες, τις ανασφάλειες και την

αρνητική τους αυτοεκτίµηση και από την άλλη η αύξηση αυτή τα καθιστά

ακόµη πιο ευάλωτα στον εκφοβισµό.

Επίσης, υπάρχουν ενδείξεις ότι τα αγόρια θύµατα έχουν από πριν

στενότερες και καλύτερες σχέσεις µε τους γονείς τους από ότι τα αγόρια

συνολικά, και ιδιαίτερα µε τις µητέρες τους· κάτι που συχνά οι δάσκαλοι

εκλαµβάνουν ως υπερπροστατευτικότητα από την πλευρά των µητέρων.

Ακόµη, έχει υποστηριχθεί ότι οι µητέρες των θυµάτων είναι αυταρχικές

απέναντί τους, θέλουν να ελέγχουν τα παιδιά τους σε υπερβολικό βαθµό και

ότι οι οικογένειές τους είναι τόσο συνεκτικές που δεν ευνοούν τη σύναψη

διαπροσωπικών σχέσεων των παιδιών εκτός οικογένειας.

Το θύµα πρέπει να αγωνίζεται και να αντιστέκεται απέναντι στους

θύτες, γιατί διαφορετικά θα έχει επιπτώσεις που µπορούν να το στιγµατίσουν

και να του µείνουν τραύµατα για την υπόλοιπη ζωή του. Τα θύµατα µπορούν

να αντιδράσουν λεκτικά και να 'αφοπλίσουν' τους θύτες µε αυτόν τον τρόπο.

23

Όταν το θύµα αντιδρά και διεκδικεί τα δικαιώµατά του, µπορεί να γίνει

υπόδειγµα και να ενθαρρύνει και τα άλλα παιδιά που είναι θύµατα βίας.

Ενδείξεις θυµατοποίησης

Μπορούµε να υποψιαστούµε ότι κάποια παιδιά εκφοβίζονται µε βάση

κάποια δευτερεύοντα σηµάδια θυµατοποίησης:

-ένα ασυνήθιστα ήσυχο παιδί γίνεται όλο και πιο απόµακρο

-ένα παιδί που συνήθως είναι συγκρατηµένο γίνεται επιθετικό (ως

αποτέλεσµα της απογοήτευσης και της ανικανότητας να αντιµετωπίσει τη

θυµατοποίηση µε άλλον τρόπο)

-πτώση της σχολικής επίδοσης χωρίς προφανή λόγο

-απροθυµία συµµετοχής σε εξωσχολικές δραστηριότητες

-ασθένεια πριν από οµαδικές δραστηριότητες

-στις οµαδικές σχολικές δραστηριότητες κανείς δε θέλει να σχηµατίσει ζευγάρι

µε αυτό το παιδί

-απουσίες από το σχολείο χωρίς πειστικές εξηγήσεις

-τα προσωπικά αντικείµενα του παιδιού είναι µονίµως κατεστραµµένα ή έχουν

χαθεί

Οµάδες υψηλού κινδύνου θυµατοποίησης

Οµάδα υψηλού κινδύνου θυµατοποίησης συνιστούν και οι µαθητές και

µαθήτριες που µε κάποιον τρόπο ξεχωρίζουν, που γίνονται αντιληπτοί από

την πλειοψηφία ως διαφορετικοί, για παράδειγµα άτοµα µε πασιφανή

σωµατική αδυναµία ή µε ειδικές ανάγκες, µαθητές και µαθήτριες µε ήπιες

µαθησιακές δυσκολίες ή στο άλλο άκρο µε εξαιρετικά καλές επιδόσεις, καθώς

επίσης αλλοδαποί, οπότε πρόκειται για προφανή περίπτωση ρατσιστικού

εκφοβισµού.

Σύµφωνα µε τα παραπάνω, τα εξωτερικά, οφθαλµοφανή σηµάδια

διαφορετικότητας παίζουν πολύ µικρότερο ρόλο στην έναρξη της

θυµατοποίησης από ότι γενικά εικάζεται σε συγκεκριµένες περιπτώσεις.

24

Τα «είδη» των θυµάτων

Εκτός από τα κλασικά θύµατα, που ένα από τα βασικότερα

χαρακτηριστικά τους είναι η παθητικότητα, οι επιστήµονες διακρίνουν και τις

παρακάτω κατηγορίες:

1. Προκλητικά θύµατα (provocative victims)

Είναι τα παιδιά που προκαλούν τους συµµαθητές τους

συµπεριφερόµενα τα ίδια ακατάλληλα: χώνονται στο παιχνίδι και δεν τηρούν

τους κανόνες του παιχνιδιού και της τάξης και γενικά γίνονται µπελάς για τους

συµµαθητές τους και όταν οι τελευταίοι αντιδρούν, αυτά σπεύδουν να

διαµαρτυρηθούν. Αυτά κατονοµάζονται προκλητικά θύµατα (provocative

victims), γιατί θεωρείται ότι τουλάχιστον εν µέρει προκαλούν τα ίδια τον εις

βάρος τους εκφοβισµό.

2. Colluding victims

Επίσης υπάρχει περίπτωση κάποιος µαθητής ή κάποια µαθήτρια να

υποδύεται το θύµα ώστε να κερδίσει αποδοχή από τους συµµαθητές του/της

και να αυξήσει τη δηµοτικότητά του/της. Ο µαθητής αυτός ή η µαθήτρια παίζει

το ρόλο του κλόουν της τάξης και υποκρίνεται ότι είναι θύµα κατόπιν

συµπαιγνίας µε τους συµµαθητές του/της (colluding victim).

3. Ψευδοθύµατα (false victims)

Επιπλέον, υπάρχει η περίπτωση να παραπονιέται κάποιος µαθητής ή

κάποια µαθήτρια για την οµάδα οµηλίκων χωρίς να συντρέχει πράγµατι

λόγος, οπότε πρόκειται για ψευδό θύµα (false victim) .

Παρά τη διαπιστωµένη διαφοροποίηση θυτών και θυµάτων ως προς τα

παραπάνω χαρακτηριστικά και συνάµα λόγω αυτής, οφείλεται προσοχή εκ

µέρους των εκπαιδευτικών και των σχολικών ψυχολόγων, ώστε να µην

προβούν σε στερεοτυπικές κατηγοριοποιήσεις των µαθητών και µαθητριών.

Κάτι τέτοιο εκτός από ανώφελη προκατάληψη, θα ήταν και άτοπο, καθώς οι

παραπάνω παρατηρήσεις δεν έχουν απόλυτη ισχύ: µερικοί από τους πιο

φρόνιµους και εξυπηρετικούς µαθητές µπορεί να φέρονται σκληρά στους

συµµαθητές τους, όπως µερικοί από τους πιο φιλικούς και κοινωνικούς

25

µπορεί να βιώνουν τακτικά θυµατοποίηση ή ακόµη και από τους πιο

ρωµαλέους και γυµνασµένους που απαξιώνουν όµως τη χρήση βίαιων µέσων

και έτσι δεν ανταποδίδουν τον εκφοβισµό.

Ο ΘΥΤΗΣ

Ο κίνδυνος ανάµειξης σε εκφοβιστική συµπεριφορά από οποιαδήποτε

θέση παραµονεύει για όλους τους µαθητές και µαθήτριες. Υπάρχουν όµως

κάποια χαρακτηριστικά που εντάσσουν αυτούς που τα φέρουν στην οµάδα

κινδύνου ή καθιστούν αυτούς που τα φέρνουν ιδιαίτερα επιρρεπείς στο να

υποπέσουν σε εκφοβιστική συµπεριφορά είτε ιδιαίτερα ευάλωτους στη

θυµατοποίηση. Μερικά από αυτά τα στοιχεία αφορούν στην προσωπικότητα,

το οικογενειακό περιβάλλον και το υπόβαθρο, τη φύση και την ποιότητα των

σχέσεων µε τους συνοµηλίκους και κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους,

όπως είναι η τυχόν αναπηρία.

Προφίλ θυτών

Γενικά το ρόλο του θύτη διαδραµατίζουν αγόρια είτε µεµονωµένα είτε

σε οµάδες, µικτές οµάδες µαθητών και µαθητριών ή λιγότερο συχνά κορίτσια,

κατά κανόνα σε οµάδες.

Συνηθέστερα η εκφοβιστική συµπεριφορά λαµβάνει χώρα µεταξύ

µαθητών ή και µαθητριών του ίδιου τµήµατος ή έστω της ίδιας τάξης και

εποµένως µεταξύ συνοµηλίκων. Στις περιπτώσεις όµως που υπάρχει διαφορά

ηλικίας ο µεγαλύτερος είναι κατά κανόνα ο θύτης. Μάλιστα σε κάθε σχολικό

ίδρυµα ο εκφοβισµός «ανθεί» ιδιαίτερα σε συγκεκριµένα σχολικά τµήµατα.

Οι δράστες είναι διασπαστικά άτοµα, που αρέσκονται να αρχίζουν

καυγάδες και διακρίνονται από επιθετικότητα τόσο προς τους οµήλικούς τους

όσο και προς τους ενήλικες, γονείς και δασκάλους. ∆εν µπορούν να

διακρίνουν την επιθετικότητα από τη διεκδικητικότητα. Γενικά, η στάση τους

απέναντι στη βία και τη χρήση βίαιων µέσων είναι πιο θετική από του µέσου

µαθητή. Επιπλέον, διακρίνονται από παρορµητικότητα και χαµηλή

ενσυναίσθηση, αλλά θετική αυτοεικόνα.

26

Αισθάνονται την ανάγκη να κυριαρχούν και να χαλιναγωγούν ή και να

υποτάσσουν τους άλλους και απολαµβάνουν την αίσθηση ελέγχου της

οµάδας οµηλίκων. Όταν έχουν τον έλεγχο, δηλώνουν ότι νιώθουν µεγαλύτερη

ασφάλεια και λιγότερο άγχος.

Ως προς τη σωµατική διάπλαση, κατά κανόνα υπερέχουν από το µέσο

συµµαθητή τους και πολύ περισσότερο από τους συγκεκριµένους συµµαθητές

τους που επιλέγουν για στόχο της επιθετικής τους συµπεριφοράς.

Όσον αφορά στο κοινωνικό τους προφίλ, δεν υπολείπονται από τους

συµµαθητές τους σε κοινωνικές δεξιότητες. Έχει υποστηριχθεί πάντως και το

αντίθετο, ότι δηλαδή έχουν περιορισµένες κοινωνικές και διαπροσωπικές

δεξιότητες, ενώ υπάρχουν και στοιχεία ότι τρέφουν αισθήµατα ανεπάρκειας,

διακατέχονται από χαµηλό πνεύµα συνεργασίας και χαµηλή αυτοεκτίµηση.

Όσο πιο συχνά εκφοβίζει ένας µαθητής/ µία µαθήτρια, τόσο πιο χαµηλή

αυτοεκτίµηση έχει. Γενικά όµως η σχέση µεταξύ εκφοβιστικής συµπεριφοράς

και αυτοεκτίµησης είναι αµφιλεγόµενη, καθώς οι διαπιστώσεις των διαφόρων

ερευνητών για την αυτοεκτίµηση των θυτών είναι αντικρουόµενες.

Το άγχος των έφηβων θυτών κινείται σε σηµαντικά χαµηλότερα επίπεδα

από των µαθητών, χαρακτηριστικό που τους προσδίδει µία άνεση και

επικαλύπτει ίσως το αίσθηµα ανεπάρκειας τους, οπότε προς τα έξω δείχνουν

σκληροί, δηµοφιλείς και µε αυτοπεποίθηση. Συνήθως περιβάλλονται από δυο-

τρείς φίλους που τους υποστηρίζουν.

Αντλούν ικανοποίηση και µια αίσθηση κύρους από το να βλάπτουν τους

άλλους. Βέβαια αποκοµίζουν και υλικά οφέλη από το να εκφοβίζουν τους

συµµαθητές τους, καθώς συχνά τους αναγκάζουν να τους παραδώσουν το

χαρτζιλίκι τους, το κολατσιό τους, αναψυκτικά ή σε µεγαλύτερες τάξεις

µπύρες, τσιγάρα και άλλα αντικείµενα αξίας, οπότε η αίσθηση κύρους που

αποκτούν ίσως σχετίζεται µε τα υλικά οφέλη που εξασφαλίζουν, όταν

εκφοβίζουν.

Οι περιγραφές των θυτών εκ µέρους των θυµάτων στην έρευνα που

έγινε το 2007, δείχνουν ότι πρόκειται για άτοµα:

• Που κάνουν φασαρία στην τάξη

• ∆εν παρουσιάζουν υψηλές επιδόσεις

• Φέρονται άσχηµα στους συµµαθητές ή/και τις συµµαθήτριες τους

27

Πώς µερικά παιδιά γίνονται επιθετικά

Οι σύγχρονοι ερευνητές θεωρούν ότι είναι λάθος να αναζητάµε µια και

µοναδική αιτία για την εκδήλωση συµπεριφορών.

Στην πραγµατικότητα στην εκδήλωση της επιθετικής συµπεριφοράς

συµβάλλουν πολλοί παράγοντες κινδύνου. Όσο περισσότεροι παράγοντες

κινδύνου συσσωρεύονται τόσο περισσότερες πιθανότητες έχει ένα παιδί να

εκδηλώσει επιθετικότητα.

Χαρακτηριστικά της οικογένειας του θύτη.

• Ασυνεπείς πρακτικές επιβολής της πειθαρχίας

• Ελλιπής γονεϊκός έλεγχος

• Προτροπές προς το παιδί να επιτίθεται για το παραµικρό

• Έλλειψη στοργής και ζεστασιάς

• Αυταρχικότητα και χρήση σωµατικών τιµωριών, σωµατική ή

ψυχολογική κακοποίηση.

ΟΙ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΕΣ- ΜΑΡΤΥΡΕΣ

Εκτός από το θύτη και το θύµα η έρευνα εξετάζει και έναν τρίτο

παράγοντα της ενδοσχολίκης βίας, τους µη άµεσα εµπλεκόµενους στις βίαιες

συµπεριφορές, καθώς και η δική τους επίδραση είναι σηµαντική. Αυτοί είναι οι

µάρτυρες ή αλλιώς παρατηρητές περιστατικών βίας, που µπορεί να είναι οι

συµµαθητές, καθηγητές ή και ακόµα γονείς.

Στις περισσότερες περιπτώσεις οι παρατηρητές απλά παρακολουθούν

ή µερικές φορές υποστηρίζουν ενεργά το θύτη. Όσο περισσότεροι είναι οι

παρατηρητές, τόσο περισσότερο διαρκεί το επεισόδιο, κάτι που φανερώνει ότι

έτσι προσελκύει όλο και περισσότερους παρατηρητές, καθώς αυξάνεται η

ένταση του. Όσο περισσότεροι είναι οι παριστάµενοι, τόσο σπανιότερη είναι η

παρέµβαση για να βοηθηθεί το θύµα, ίσως επειδή µε την αύξηση του αριθµού

των παρισταµένων η ευθύνη επιµερίζεται, έτσι ώστε τελικά κανείς να µη

νιώθει την υποχρέωση να κάνει κάτι.

28

Ωστόσο, όταν ο µάρτυρας εκφράσει την αποδοκιµασία του για το

περιστατικό υπάρχει πιθανότητα να σταµατήσει ο εκφοβισµός.

Η µελέτη των Flannery, Singer & Wester (2004)δείχνει ότι η έκθεση

στη βία, από την πλευρά τόσο του θύµατος όσο και του αυτόπτη

µάρτυρα/παρευρισκόµενου, σχετίζεται µε πλήθος συναισθηµατικών

δυσκολιών και διαταραχών συµπεριφοράς, όπως µετατραυµατικό άγχος,

γενικό άγχος, θυµό/οργή, κατάθλιψη, διασχιστική διαταραχή και

αυτοκαταστροφική ή επιθετική συµπεριφορά. Και πιο συγκεκριµένα, οι

επιδράσεις της έκθεσης στη βία διαφέρουν σηµαντικά, ανάλογα µε την ένταση

της παρατηρούµενης βίας. ∆ηλαδή οι µαθητές που εκτίθενται σε υψηλά

επίπεδα βίας είναι σηµαντικά πιο πιθανό να παρουσιάσουν συµπτώµατα

ψυχικού τραύµατος από αυτούς που εκτίθενται σε χαµηλά επίπεδα βίας.

Παρόµοιες επιπτώσεις έχει η έκθεση στη βία σε οποιοδήποτε περιβάλλον, για

παράδειγµα στο σπίτι ή στην κοινότητα. Ειδικά αν επιτραπεί η συνέχιση της

επιθετικής ή βίαιης συµπεριφοράς, οι παριστάµενοι µαθαίνουν να µην

αναλαµβάνουν την ευθύνη των πράξεών τους.

Ακόµη, η µελέτη των Flannery, Singer και Wester (2004) κάνει µνεία

στις υποθέσεις του Hazler (1996) για την αίσθηση αδυναµίας που δηµιουργεί

η θέα των εκφοβιστικών επεισοδίων στους παρευρισκοµένους, καθώς

νιώθουν ανίκανοι να δράσουν προς αρωγή του θύµατος ή φοβούνται ότι

τυχόν παρέµβασή τους µπορεί να δυσχεράνει ακόµη περισσότερο τη θέση

του θύµατος. Προσέχουν υπερβολικά τις κινήσεις τους και γίνονται

επιφυλακτικοί στις συναναστροφές τους ή ακόµη και καχύποπτοι, από φόβο

µην µπουν και οι ίδιοι στο στόχαστρο των νταήδων.

Είναι φανερό λοιπόν ότι εκεί που επικρατεί η βία υποφέρουν όλα τα

µέρη του συστήµατος, διαταράσσεται η ισορροπία του σχολικού συστήµατος

και το κλίµα βίας και φόβου παρατείνει τον κύκλο του σχολικού εκφοβισµού.

Επιπλέον, η έκθεση στη βία σχετίζεται θετικά µε τον κίνδυνο διάπραξης

επιθετικής και βίαιης συµπεριφοράς, καθώς αυξάνει τα επίπεδα οργής και

κατάθλιψης. Οι Harper & Ibrahim (1999) διατύπωσαν τη θεωρία ότι ήσυχοι ή

και αποσυρµένοι νέοι µπορεί να καταφύγουν στη διάπραξη βίαιης

συµπεριφοράς ωθούµενοι από ένα διαρκές αίσθηµα ψυχικής οδύνης ή

αποµόνωσης ακολουθούµενο από την παρόρµηση να βλάψουν τον κόσµο

γύρω τους ή αυτούς που θεωρούν υπεύθυνους για τον πόνο τους. Οι

29

παρευρισκόµενοι, τέλος, µπορεί να µάθουν ότι ο εκφοβισµός είναι ένας

γρήγορος και αποτελεσµατικός τρόπος για να επιτύχει κανείς αυτό που θέλει.

Και ως ενήλικες µπορεί να συνεχίσουν να αποδέχονται την υιοθέτηση

επιθετικών µορφών συµπεριφοράς από κάποιον τρίτο ως φυσιολογικές και να

του παράσχουν τη σιωπηρή τους συναίνεση.

30

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ

ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ – BULLYING

Ο ρόλος της οικογένειας

Η οικογένεια αποτελεί τον κύριο φορέα κοινωνικοποίησης και

ανάπτυξης για το παιδί. Μέσα σε αυτή κάθε παιδί αναπτύσσει κάποιες

δεξιότητες, δηµιουργεί και διαµορφώνει την προσωπικότητά του. Η

οικογένεια, λοιπόν, έχει σαν αποστολή την ένταξη του ατόµου στο κοινωνικό

σύνολο. Αν όµως η οικογένεια δεν βοηθήσει το παιδί να ενταχθεί στο

κοινωνικό σύνολο, αυτό δεν µπορεί από µόνο του να πραγµατοποιήσει αυτή

την ένταξη και έτσι παρουσιάζει αντικοινωνική συµπεριφορά και τάσεις για

επιθετικότητα.

Ένας από τους βασικούς παράγοντες που προκαλεί επιθετική

συµπεριφορά στα παιδιά είναι η ύπαρξη βίας µέσα στην ίδια την οικογένεια. Η

ενδοοικογενειακή βία µπορεί να πάρει τις εξής µορφές: επιθετικότητα των

γονέων προς παιδιά, των παιδιών προς γονείς, µεταξύ συζύγων αλλά και

ανάµεσα στα αδέρφια. Τα παιδιά λοιπόν, που µέσα στο οικογενειακό

περιβάλλον βιώνουν καταστάσεις συγκρούσεων και επιθετικότητας,

µεταφέρουν και µεταδίδουν αυτή την επιθετικότητα στο σχολικό τους

περιβάλλον.

Ακόµη, η άδικη τιµωρία και η κακοποίηση από την οικογένεια οδηγούν

τα παιδιά σε επιθετικές συµπεριφορές. Όµως πολλές φορές τα ίδια τα παιδιά

µε τη συµπεριφορά τους επηρεάζουν την εκδήλωση της αντίστοιχης γονεϊκής

συµπεριφοράς στο σπίτι. Παιδιά µε επιθετική συµπεριφορά δηµιουργούν

αυταρχικό γονεϊκό σχήµα, ενώ αντίθετα τα παιδιά - θύµατα δηµιουργούν

γονεϊκό σχήµα, πιο ελαστικό. Τα δυο γονεϊκά σχήµατα µε τη σειρά τους, µέσα

στην κυκλική σχέση, επηρεάζουν αντίστοιχα τα παιδιά.

Επίσης, οι υπέρ-προστατευτικοί γονείς είναι δυνατόν να

δηµιουργήσουν επιθετικά παιδιά. Αυτού του τύπου οι γονείς σχηµατίζουν έναν

ασφυκτικό προστατευτικό κλοιό γύρω από τα παιδιά τους εµποδίζοντας τα να

γίνουν ολοκληρωµένες προσωπικότητες και παράλληλα καταπιέζοντάς τα.

Εκφράζουν µια αγχώδη υπέρ-προστατευτική συµπεριφορά αντιµετωπίζοντας

31

τα παιδιά σαν ευάλωτα και άβουλα πλάσµατα. Αυτή η στάση των γονιών

προκαλεί την αντίδραση των παιδιών, η οποία πολλές φορές εκδηλώνεται ως

επιθετικότητα.

Επιπλέον, οι υπερβολικά ελαστικοί γονείς είναι δυνατόν να

δηµιουργήσουν επιθετικά παιδιά, καθώς δεν θέτουν όρια στη συµπεριφορά

του παιδιού τους. Το παιδί µην έχοντας τον έλεγχο των γονιών αισθάνεται ότι

µπορεί να αντιδράσει, όπως αυτό επιθυµεί, δηλαδή ακόµη και µε βία.

Χαρακτηριστικό τους γνώρισµα είναι οι συνεχείς υποχωρήσεις στις απαιτήσεις

και τα θέλω των παιδιών τους ακόµα και στις περιπτώσεις που αυτές είναι

παράλογες και απαιτητικές.

Επιθετικά και βίαια παιδιά επίσης, προκύπτουν από αδιάφορους

γονείς, οι οποίοι αγνοούν ή και απορρίπτουν το παιδί. Οι γονείς αυτοί δεν

µπορούν να αναπτύξουν δεσµό µε το παιδί και υιοθετούν µια απορριπτική

στάση απέναντι σ’ αυτό. Του υπενθυµίζουν ότι είναι ανεπιθύµητο, δεν

ενδιαφέρονται αν το παιδί θα φύγει από το σπίτι και συχνά το θεωρούν

υπαίτιο για όλα τα προβλήµατα τα οποία αντιµετωπίζει η οικογένεια. Αυτή η

απάθεια, η αποστροφή και η έλλειψη αγάπης που νιώθει το παιδί από τους

γονείς το επηρεάζει συναισθηµατικά και µπορεί να οδηγήσει στην υιοθέτηση

επιθετικής συµπεριφοράς εκ µέρους του παιδιού.

Σηµαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του παιδιού και στην εµφάνιση ή µη

επιθετικής συµπεριφοράς παίζει η δοµή και η λειτουργία της οικογένειας αλλά

και οι ρόλοι και οι θέσεις των µελών της (οικογενειακός αστερισµός). Έτσι, το

µέγεθος της οικογένειας και οι σχέσεις που αναπτύσσονται ανάµεσα στα µέλη

της είναι δυνατόν να αποτελέσουν σοβαρά αίτια για τη γένεση εκφοβιστικής

συµπεριφοράς από τα παιδιά. Αυτό συµβαίνει γιατί τα κοινωνικά και

ψυχολογικά δεδοµένα σε µια πολυµελή οικογένεια είναι διαφορετικά από αυτά

σε µια ολιγοµελή. Για παράδειγµα, σε µία ολιγοµελή οικογένεια οι γονείς έχουν

τη δυνατότητα να διαθέσουν περισσότερο χρόνο για κάθε παιδί και να

συµµετέχουν στην αγωγή των παιδιών τους. Να κατανοούν ευκολότερα τα

προβλήµατά τους και να γίνονται λιγότερο αυταρχικοί, απότοµοι και επιθετικοί.

Αντίθετα, σε οικογένειες όπου η ατµόσφαιρα χαρακτηρίζεται από λιγότερες

αλληλεπιδράσεις και εποµένως µειωµένη επικοινωνία, µπορεί ευκολότερα να

εκδηλώνεται η επιθετικότητα των γονέων.

32

Πολύ συχνά, όµως, επιθετικότητα εκδηλώνεται ύστερα από τη γέννηση

ενός παιδιού. Τότε αρχίζει να κυριαρχεί ο ανταγωνισµός για τη συµπάθεια και

προτίµηση των γονιών, η προσπάθεια του παιδιού να διεκδικήσει τη θέση που

νοµίζει πως του αξίζει µεταξύ των αδελφών του αλλά και «ο αγώνας» του

πρώτου παιδιού να διατηρήσει τα πρωτεία πολλές φορές µε µη θετική

συµπεριφορά.

Όλες οι προαναφερθείσες συµπεριφορές µπορούν να αποτελέσουν

προϋποθέσεις για εµφάνιση έντασης και επιθετικότητας µέσα στο

οικογενειακό περιβάλλον, η οποία όµως µεταφέρεται και έξω από αυτό

(σχολικό περιβάλλον).

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού και της σχολικής κοινότητας

Μετά την οικογένεια ο δεύτερος φορέας κοινωνικοποίησης είναι το

σχολείο. Αν λοιπόν αυτό δεν επιτελεί σωστά το ρόλο του, η προσπάθεια

κοινωνικοποίησης των παιδιών αποβαίνει ανεπιτυχής και έτσι είναι δυνατή η

εκδήλωση βίας και επιθετικότητας από τη µεριά των παιδιών.

Οι παράγοντες που µπορούν να δηµιουργήσουν βία µέσα στο σχολείο

είναι πολλοί και ποικίλοι, ορισµένοι απ’ αυτούς είναι οι εξής:

• Η επιθετικότητα ορισµένων εκπαιδευτικών προς τους µαθητές τους

µπορεί να δηµιουργήσει βία και επιθετικότητα, καθώς ο εκπαιδευτικός

λειτουργεί πολλές φορές ως πρότυπο προς µίµηση. Εκτός αυτού όµως

η επιθετική συµπεριφορά του δασκάλου είναι πιθανό να προκαλέσει

την αντίδραση των µαθητών κατά τον ίδιο τρόπο.

• Η επιθετική συµπεριφορά κάποιων µαθητών εναντίον των

εκπαιδευτικών. Η απείθεια, οι συνεχείς ερωτήσεις και αντιρρήσεις στις

απαντήσεις του εκπαιδευτικού εκλαµβάνονται σαν αµφισβήτηση του

ρόλου που η κοινωνία του ανέθεσε και κατ’ επέκταση ως προσωπική

προσβολή.

• Οι µη αρµονικές σχέσεις µεταξύ των µαθητών.

• Η µη ορθή αξιολόγηση των µαθητών από τους εκπαιδευτικούς.

Πρόκειται για την κακή αξιολόγηση ή την αξιολόγηση που αφορά µόνο

στη σχολική επίδοση και στη συνέπεια των µαθητών στο σχολικό

33

πρόγραµµα αγνοώντας σχεδόν τη συνολική τους προσωπικότητα.

Κάτι τέτοιο δηµιουργεί στους µαθητές το αίσθηµα της αδικίας και όπως

είναι φυσικό προκαλεί την αντίδρασή τους, η οποία µπορεί να είναι και

η επιθετικότητα ή η βία.

• Ο ανταγωνισµός των µαθητών για την καλύτερη επίδοση είναι δυνατό

να δηµιουργήσει βία, καθώς εξασθενεί τους όποιους φιλικούς δεσµούς

υπάρχουν µεταξύ των µαθητών. Τα παιδιά αγωνιζόµενα για την πρωτιά

συχνά αντιµετωπίσουν τους συµµαθητές τους ως αντιπάλους, που

πρέπει να κερδίσουν.

Ο ρόλος των Μ.Μ.Ε και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών στην ανάπτυξη

συµπεριφορών εκφοβισµού

Τα Μ.Μ.Ε. και κυρίως η τηλεόραση, προβάλλουν καθηµερινά βία

διαφόρων µορφών και επηρεάζουν σήµερα όσο ποτέ άλλοτε τη ζωή των

παιδιών. Το περιεχόµενο των προγραµµάτων που παρακολουθούν και ο

χρόνος που αφιερώνουν για την τηλεόραση έχουν αντίκτυπο στην ψυχική και

σωµατική τους υγεία.

Βία εντοπίζεται σε διαφόρων ειδών εκποµπές:

• ∆ελτία ειδήσεων: Προβάλλουν πολλές µορφές βίας, από την πιο ήπια

µέχρι την πιο σκληρή. Κλοπές, ληστείες, βιασµοί, εγκλήµατα βρίσκονται

σε καθηµερινή βάση στους δέκτες µας. Πολλά από τα παραπάνω

µάλιστα αναλύονται µε εξαιρετικές λεπτοµέρειες µε σκοπό την αύξηση

του ποσοστού της τηλεθέασης.

• Ταινίες: Πλήθος τηλεοπτικών ταινιών που προβάλλουν σκηνές βίας

είναι διαθέσιµες στα παιδιά τα οποία τις λαµβάνουν ως µέσο

διασκέδασης και ψυχαγωγίας.

• Κινούµενα σχέδια και παιχνίδια: Πολλά από αυτά βασίζονται στη βία

και επηρεάζουν σε µεγάλο βαθµό τον ψυχισµό των ανηλίκων. Επίσης

προκαλούν σύγχυση στα παιδιά, καθώς κάποιες φορές φτάνουν στο

σηµείο να συγχέουν τα όρια µεταξύ εικονικής πραγµατικότητας και

πραγµατικότητας.

34

• Η συνεχής προβολή επιθετικών ηρώων και αρνητικών κοινωνικών

προτύπων από την τηλεόραση και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια σπρώχνει

τα παιδιά στην υιοθέτηση και τη µίµηση παρόµοιων συµπεριφορών και

στάσεων. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι τα βίαια ηλεκτρονικά παιχνίδια είναι

µια πηγή µάθησης και εφαρµογής βίαιων λύσεων σε συγκρούσεις.

Έτσι, παίζοντας στην αρχή παρουσιάζονται µόνο επιθετικές σκέψεις

αλλά στη συνέχεια και µετά από πολύχρονη χρήση ο παίκτης µαθαίνει

κατά κάποιο τόπο να εφαρµόζει στη ζωή του τα επιθετικά σενάρια που

χρησιµοποιεί στα παιχνίδια. Η συνεχόµενη έκθεση στη βία συµβάλλει

στην αύξηση της επιθετικότητας και των φόβων του παιδιού.

Αποτέλεσµα είναι, σύµφωνα µε µελέτες, ότι τα παιδιά που βλέπουν

τηλεοπτικά προγράµµατα µε σκηνές βίας αντιµετωπίζουν αυξηµένο κίνδυνο

ανάπτυξης επιθετικής συµπεριφοράς, όπως το σπρώξιµο, το χτύπηµα και το

βρίσιµο, ενώ στην καθηµερινή τους ζωή προτιµούν βίαιες µεθόδους για να

λύνουν τα προβλήµατα µε τους φίλους τους. Η τηλεοπτική βία επιδρά στο

άτοµο εξοικειώνοντας το σε τέτοιο βαθµό ώστε τελικά να θεωρεί το αίµα, τους

φόνους, τους ακρωτηριασµούς κ.τ.λ. κάτι συνηθισµένο.

Σύµφωνα µε έρευνες στη χώρα µας το 60-70% των µικρών παιδιών

προσχολικής και σχολικής ηλικίας παρακολουθούν κατά µέσο όρο 2-5 ώρες

την ηµέρα τηλεόραση και βλέπουν έντεκα περίπου εγκληµατικές πράξεις την

ηµέρα µε δολοφονίες, διαρρήξεις και καταστροφές. Είναι φυσικό όλες αυτές οι

πράξεις βίας και επιθετικότητας που βλέπουν τα παιδιά να έχουν αρνητική

επίδραση σ’ αυτά, µε περισσότερες πιθανότητες σε εκείνα που έχουν

προδιάθεση για την ανάπτυξη της επιθετικής συµπεριφοράς.

Επειδή το παιδί σύµφωνα µε τη θεωρία της κοινωνικής µάθησης έχει

την τάση να µιµείται, θεωρείται από τους µελετητές ότι το παιδί µιµείται την

άσκηση βίας που βλέπει στην τηλεόραση. Η σχέση µεταξύ της προβολής βίας

από τα Μ.Μ.Ε. και της επιθετικής συµπεριφοράς του ανθρώπου έχει

ερευνηθεί στο παρελθόν και η έρευνα έχει καταλήξει, ύστερα από µελέτες που

έγιναν σε πειράµατα εργαστηρίου, ότι τα άτοµα που παρακολουθούν για

παράδειγµα τηλεοπτικές ταινίες που προβάλλουν βία, έχουν την τάση να

συµπεριφέρονται µε πιο επιθετικό τρόπο από ό, τι άτοµα σε ελεγχόµενες

οµάδες. Μάλιστα, οι τηλεοπτικές επιδράσεις είναι ουσιαστικές και προκαλούν

αντίστοιχη συµπεριφορά µε αυτήν που προβάλλεται.

35

Ο ρόλος της κοινωνίας στην ανάπτυξη εκφοβιστικών συµπεριφορών

Η εκδήλωση βίας από την πλευρά των παιδιών δε σχετίζεται µόνο µε

την ανεπιτυχή προσπάθεια κοινωνικοποίησης από την οικογένεια ή το

σχολείο. Ορισµένες αιτίες της βίας πηγάζουν από καταστάσεις του ευρύτερου

κοινωνικού περιβάλλοντος των παιδιών, όπως είναι οι ακόλουθες:

• Η αναµφισβήτητη ύπαρξη βίας στη σηµερινή κοινωνία.

• Οι διαφόρων ειδών πιέσεις που ασκεί η κοινωνία στα παιδία πολλές

φορές µπορεί να προκαλέσει εξέγερση εκ µέρους τους.

• Η µαζική προβολή και ηρωοποίηση της βίας.

• Η αύξηση της φτώχειας.

• Το άγχος για το µέλλον και ο φόβος της ανεργίας.

• Οι απρόσωπες σχέσεις κυρίως στις µεγαλουπόλεις.

• Η αύξηση της εγκληµατικότητας.

• Η αύξηση του κοινωνικού ρατσισµού.

• Το αίσθηµα της αδικίας.

• Το έλλειµµα φυσικού και κοινωνικού ζωτικού χώρου.

Έτσι, δεν θα πρέπει να εξετάσουµε το µαθητικό εκφοβισµό

µεµονωµένα και ανεξάρτητα από τον κοινωνικό περίγυρο του παιδιού. ∆ιότι τα

παιδιά αναπαράγουν τα κοινωνικά αδιέξοδα που βιώνουν µέσα στο ίδιο το

σχολικό περιβάλλον.

36

4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

Συνέπειες ενδοσχολικής βίας και εκφοβισµού

Οι συνέπειες του σχολικού εκφοβισµού είναι αρνητικές τόσο για τα

θύµατα όσο και για τους θύτες -τουλάχιστον µακροπρόθεσµα-καθώς επίσης

για τους αµέτοχους παρευρισκόµενους, µέσω των µηχανισµών της

κοινωνικής µάθησης και λόγω του ότι ο εκφοβισµός διαβρώνει τις σχέσεις

µεταξύ όλων των συµµαθητών.

Συχνά το «ισχυρότερο» παιδί αντλεί από την πράξη του κάποιο

όφελος, όπως ευχαρίστηση, κύρος, υλικά αποκτήµατα, ενώ το «αδύναµο»

παιδί δεν µπορεί να προστατέψει µε ουσιαστικό και ριζικό τρόπο τον εαυτό

του.

Συνέπειες στα θύµατα

Οι µαθητές/-ήτριες που βιώνουν πιο άµεσα τις οδυνηρές συνέπειες του

σχολικού εκφοβισµού είναι αναµφίβολα τα θύµατα. Στην περίπτωση του

άµεσου εκφοβισµού υφίστανται καταρχάς σωµατικό πόνο και τραύµατα, ενώ

σε όλες τις µορφές του αναµφίβολη είναι και η ψυχική οδύνη που βιώνουν και

που µπορεί να είναι τραυµατική.

Οι ψυχολογικές επιπτώσεις στα παιδιά που θυµατοποιούνται

ποικίλλουν. Έτσι αυτά ενδέχεται να παρουσιάσουν:

1.συµπτώµατα άγχους

2.συµπτώµατα ανασφάλειας

3.χαµηλή αυτοεκτίµηση

4.µειωµένη αυτοπεποίθηση

5.συναίσθηµα κατωτερότητας

6.φόβο

7.αρνητικό εσωτερικό διάλογο

8.αρνητική αυτοκριτική

9.πανικό

10.απόγνωση

37

11.σύγχυση

12. κατάθλιψη

13. απόπειρα αυτοκτονίας

Σχετικά µε την εκφοβιστική συµπεριφορά που βιώνουν εναντίον τους,

τα θύµατα σπάνια υπερασπίζονται τον εαυτό τους ή αντεπιτίθενται. Παρόλο

που αναστατώνονται, εκδηλώνουν συνήθως την αναστάτωση µε απόσυρση

και αποµόνωση ή θυµό. ∆ρουν παθητικά, καθώς δεν εµφανίζουν επιθετική ή

προκλητική συµπεριφορά και σπάνια αµύνονται ακόµα και όταν δέχονται

προσβολές. Στις συγκρούσεις τους λοιπόν µε κάποιον ή κάποιους

συνοµηλίκους, που µερικές φορές είναι αναπόφευκτες, καταφεύγουν σε

υποτακτική συµπεριφορά µε παραχώρηση και δίχως διεκδίκηση.

Επιπροσθέτως, όταν υφίστανται εκφοβισµό και βία, τα θύµατα αντιδρούν µε

αδυναµία αντιπαράθεσης λόγω της έλλειψης αυτοεκτίµησης και

αυτοπεποίθησης. Φοβούνται µήπως υποστούν περαιτέρω βία ή ακόµα και

τιµωρία από τους µεγάλους.

Ορισµένες ενδείξεις που πιθανόν να υποδηλώνουν ότι το παιδί έχει

πέσει θύµα βίας και εκφοβισµού στο σχολείο είναι:

• η µειωµένη διάθεσή του ή η άρνησή του να πάει στο σχολείο µε πρόσχηµα

κάποια αδιαθεσία

• οι αδικαιολόγητες απουσίες του

• η απροσδόκητη µαθησιακή του πτώση που αποτυπώνεται µε βαθµούς που

πέφτουν

• το γεγονός ότι περνά το χρόνο του στα διαλείµµατα κοντά στους

εκπαιδευτικούς και τα γραφεία

• το ότι καθυστερεί να πάει στο σχολείο ή αργεί να επιστρέψει στο σπίτι

• το ότι τα ρούχα του είναι συχνά σκισµένα και κατεστραµµένα

• το ότι έχει σηµάδια και µελανιές στο σώµα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και

αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν

38

• το ότι χάνει συχνά τα πράγµατά του

• το ότι ζητάει συχνά χρήµατα από τους γονείς του γιατί χάνει αυτά που του

δίνουν

• το ότι υπάρχουν ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του που επιµένουν

• το ότι παραπονιέται για ψυχοσωµατικά προβλήµατα

Εάν ισχύουν κάποια από τα προηγούµενα, τότε ίσως να υπάρχει

περιστατικό βίας και εκφοβισµού και το παιδί να χρειάζεται άµεση βοήθεια και

υποστήριξη.

Συνέπειες στους θύτες

Το φαινόµενο της ενδοσχολικής βίας εκτός από τα αίτια που

σχετίζονται µε το θύτη και το προφίλ του, περιλαµβάνει και τις επιπτώσεις στο

πρόσωπό του. Οι συνέπειες αυτές, οι οποίες είναι σηµαντικές και σοβαρές,

ποικίλλουν τόσο σε σχέση µε τον ψυχικό κόσµο του ατόµου όσο και µε την

κοινωνική λειτουργικότητά του.

Αρχικά, οι µαθητές που ασκούν βία βιώνουν τις επιπτώσεις του

φαινοµένου πολύ έντονα, εφόσον η άπρεπη αυτή συµπεριφορά τους είναι

πολύ πιθανό να έχει αντίκτυπο στο κοινωνικό περιβάλλον του σχολείου και να

επηρεάζει τη σχέση µε τους συµµαθητές τους. Τα άτοµα που ασκούν βία,

δηλαδή, µπορεί να αντιµετωπίζουν δυσκολίες σε επίπεδο κοινωνικής

ενσωµάτωσης, αφού η παραβατική τους συµπεριφορά είναι ο κυριότερος

παράγοντας που µπορεί να τους οδηγήσει σε αποµόνωση.

Ωστόσο, η συµµετοχή τους σε καβγάδες και σε άλλου τέτοιου είδους

άπρεπη συµπεριφορά έχει και άλλες εξίσου σηµαντικές επιπτώσεις, οι οποίες

µπορούν να εξεταστούν από δύο όψεις. Από τη µια πλευρά, δηλαδή, ο θύτης

είναι πολύ πιθανό να αποκτήσει µε τις πράξεις του υψηλή αυτοεκτίµηση, την

οποία θα εκµεταλλευτεί λανθασµένα και θα εξακολουθεί να συµπεριφέρεται

βάνδαλα, όχι µόνο στους συνοµηλίκους του και στους συµµαθητές τους αλλά

και στην οικογένεια του, πράγµα παράλογο και τραγικό.

Απ' την άλλη πλευρά, όµως, ο θύτης δηµιουργώντας αναστάτωση και

ένταση στην σχολική του δράση και µετανιώνοντας για ό,τι και αν έχει κάνει,

39

µπορεί να δώσει µια τελείως διαφορετική τροπή στην συνέχιση της ζωής του.

Συγκεκριµένα, ο µαθητής είναι πολύ πιθανόν να περάσει µια περίοδο

κατάθλιψης και αντί για υψηλή να αποκτήσει χαµηλή αυτοεκτίµηση,

σηµατοδοτώντας έτσι την διατάραξη της ψυχικής του υγείας.

Επίσης, εκτός από κοπάνες και αποβολές απ' το σχολείο, ο θύτης

παρουσιάζει έντονη επιθυµία για διακοπή της φοίτησης του σε αυτό. Όλα αυτά

µπορούν να τον οδηγήσουν σε κατανάλωση αλκοόλ, χρήση ναρκωτικών και

ψυχοτρόπων ουσιών αλλά ακόµα και στον αυτοκτονικό ιδεασµό.

Απ' την αναφορά των παραπάνω πληροφοριών γίνεται αντιληπτό ότι η

παραβατική συµπεριφορά του θύτη είναι δυνατό να συνεχιστεί κατά την

ενηλικίωση του και να έχει αντίκτυπο στο κοινωνικό του περιβάλλον. Θα τον

εµποδίσει στη δηµιουργία εποικοδοµητικών σχέσεων και στην ανάπτυξη και

διατήρηση µιας οµαλής κοινωνικής ζωής, καθώς θα έχει συνηθίσει στον

τρόπο µε τον οποίο µεταχειρίζεται τους συνανθρώπους του και θα τον

αποµακρύνει από κάθε είδους σχέση, ιδιαίτερα σεξουαλική.

Συνέπειες στους µαθητές-παρατηρητές

Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του εκφοβισµού και της ενδοσχολικής

βίας είναι πολλές και σοβαρές. Εκτός από το θύτη και το θύµα, και οι ίδιοι οι

µάρτυρες επηρεάζονται σηµαντικά από περιπτώσεις εκφοβισµού.

Όσον αφορά στα παιδιά, οι συνέπειες πέρα από σοβαρές είναι και

καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη. Το

συνηθέστερο συναίσθηµά τους είναι ο φόβος µήπως αποτελέσουν οι ίδιοι τον

επόµενο στόχο, µήπως πληγωθούν ή έστω µια αντίδρασή τους οδηγήσει σε

ακραίες καταστάσεις. Αυτό έχει σαφώς ως αντίκτυπο να παραµένουν απλοί,

αδρανείς παρατηρητές, εφόσον αρνούνται να αναµειχθούν στο θέµα για να

βοηθήσουν τα θύµατα. Έτσι παρατηρείται σταδιακή κλιµάκωση της βίας.

Παραθέτοντας τα παραπάνω στοιχεία, συµπεραίνουµε ότι οι συνέπειες

άσκησης της ενδοσχολικής βίας είναι πολύ σοβαρές και ανυπολόγιστες για το

µελλοντικό προφίλ του παιδιού. Κρίνεται αναγκαία, εποµένως, η πρόληψη του

φαινοµένου και η απόφαση για άµεση αντιµετώπιση ή έστω περιορισµό της

ενδοσχολκής βίας. Η άγνοια και η αδιαφορία, ωστόσο, για το συγκεκριµένο

φαινόµενο δεν θα οδηγήσει πουθενά, παρά µόνο σ' ένα µέλλον µε υψηλά

ποσοστά εγκληµατικότητας και βίας.

40

5ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

Κάθε µέλος της σχολικής κοινότητας έχει το ρόλο του και την ευθύνη

για την αντιµετώπιση του σχολικού εκφοβισµού. Ο βαθµός εµπλοκής κάθε

µέλους, σχετίζεται τόσο µε την ιδιότητα του, όσο και µε τη σοβαρότητα, τη

συχνότητα και την ένταση του περιστατικού εκφοβισµού. Άλλος είναι ο ρόλος

και η ευθύνη του διευθυντή του σχολείου, άλλος του εκπαιδευτικού, άλλος των

συµµαθητών, άλλος των γονιών.

Ωστόσο, θα πρέπει όλοι να συνεργαστούν σε ένα πλαίσιο παράλληλων

δράσεων, διότι, αφού η αιτιολογία του εκφοβισµού είναι πολυπαραγοντική και

η αντιµετώπισή του θα πρέπει να είναι πολυεπίπεδη.

Άµεσες δράσεις

∆ιευθυντής:

•Καταγράφει το περιστατικό, δίνοντας πληροφορίες για το που και πότε

συνέβη το περιστατικό, για το ποίοι συµµετείχαν, ποίοι παρατηρούσαν, τι

µορφή εκφοβισµού ασκήθηκε και περιγράφοντας το τι ακριβώς έγινε.

•∆ιατηρεί αρχείο καταγραφής των περιστατικών, ώστε να µπορούν να έχουν

εύκολη πρόσβαση σε αυτό και τα υπόλοιπα ενδιαφερόµενα µέρη.

•Προσδιορίζει αν πρόκειται για επαναλαµβανόµενη εκφοβιστική συµπεριφορά

παραβίασης των κανόνων ενάντια στη βία, και στην συνέχεια επικοινωνεί µε

τους γονείς του παιδιού τηλεφωνικά και κανονίζει µια συνάντηση για να το

συζητήσουν.

•Καθορίζει τις συνέπειες για το παιδί που εκφοβίζει, ύστερα από την συζήτηση

µε τους γονείς.

•Σχεδιάζει τον τρόπο παρακολούθησης του προβλήµατος ώστε να έχει την

εποπτεία της εξέλιξης της κατάστασης.

41

Εκπαιδευτικοί:

•Μιλάνε στο παιδί που εκφοβίζεται και ακούνε µε προσοχή και

σοβαρότητα αυτά που έχει να τους πει. ∆ιαβεβαιώνουν το παιδί ότι θα

ανταποκριθούν άµεσα για να το προστατεύσουν και ότι είναι διαθέσιµοι να

παράσχουν κάθε δυνατή βοήθεια. Ζητούν από το παιδί να τους κρατά

ενήµερους σχετικά µε οποιαδήποτε εξέλιξη.

•Συζητούν µε τους γονείς του παιδιού, εκφράζουν τις ανησυχίες τους και

δείχνουν ότι είναι αποφασισµένοι να αναλάβουν δράση.

•Εξακριβώνουν ποιο παιδί είναι αυτό που εκφοβίζεται ή αυτό που εκφοβίζει.

•Εξακριβώνουν αν υπάρχει οµάδα παιδιών η οποία ενθαρρύνει ή υποστηρίζει

το παιδί που εκφοβίζει.

•Οδηγούν το παιδί που εκφοβίζει στο γραφείο του ∆ιευθυντή και συζητούν

σοβαρά µαζί του για το περιστατικό.

•Υποστηρίζουν το παιδί που εκφοβίζεται σε συνεργασία µε τον ∆ιευθυντή.

Συµµαθητές µέσα στην τάξη:

•Προσδιορίζουν ποιοι συµµαθητές τους είναι παρόντες στο περιστατικό

εκφοβισµού.

•Ξεκαθαρίζουν αν συµµετείχαν ως ουδέτεροι παρατηρητές ή αν ενθάρρυναν

το παιδί που εκφοβίζει.

•Συζητούν µαζί τους για το ποια θα είναι η κατάλληλη συµπεριφορά σε µια

τέτοια περίπτωση (π.χ. να µιλήσουν σε κάποιον ενήλικα για να βοηθήσει) και

για το ποιες ευθύνες έχουν όταν παρατηρούν να συµβαίνει το περιστατικό

εκφοβισµού.

•Συζητούν σχετικά µε το τι θα µπορούσαν να έχουν κάνει για να αποφευχθεί ο

εκφοβισµός και να εξασφαλίσουν ένα ασφαλές περιβάλλον τόσο για του

ίδιους όσο και για τους συµµαθητές τους.

Γενικοί τρόποι αντιµετώπισης

♦ Επιµορφωτικά σεµινάρια. Θα µπορούσαν να οργανωθούν επιµορφωτικά

σεµινάρια σε γονείς, δασκάλους, καθηγητές και γενικότερα σε όσους

σχετίζονται µε τα παιδιά για την πρόληψη και αντιµετώπιση φαινοµένων

τέτοιου είδους.

42

♦ Αποφυγή βίαιων αντιδράσεων και συµπεριφορών. Καλό είναι να

αποφεύγεται η βία, γιατί ως γνωστό γεννάει βία. Τέτοιου είδους συµπεριφορές

µοιραία θα αναπαραχθούν και στο σχολείο.

♦ Καθορισµός ορίων στα παιδιά. Τα παιδιά πρέπει µε σαφήνεια να

γνωρίζουν τι µπορούν και τι δεν επιτρέπεται να κάνουν. Τι είναι θεµιτό και τι

όχι. Τι είναι σωστό, σεβαστό και τι επικριτικό.

♦ Συµβουλές ειδικών. Αναγκαίο κρίνεται να απευθυνόµαστε σε κάποιον

ειδικό όταν κρίνεται ότι µια κατάσταση έχει βγει εκτός ελέγχου και υπάρχει µια

γενικότερη δυσφορία.

♦ Σε περίπτωση έντονης έκρηξης θυµού, πρέπει να ηρεµήσει το παιδί και να

προβεί σε άµεση βοήθεια.

♦ Ουσιαστική συναισθηµατική επαφή. Η σχολική κοινότητα θα πρέπει να

είναι συναισθηµατικά κοντά στα παιδιά, για να µπορούν να µιλάνε ελεύθερα

για το τι συµβαίνει στο σχολικό χώρο.

♦ Θετικά κίνητρα. Να προσφέρονται θετικά κίνητρα στα παιδιά µε τη

συµµετοχή τους σε διάφορες δραστηριότητες της προτίµησής τους και

εκδηλώσεις κάθε είδους. Αυτό θα τα βοηθήσει να εκτονώνουν τη

συσσωρευµένη ενέργεια τους, κυρίως στη δύσκολη φάση της εφηβείας.

♦ Αποφυγή αρνητικών ερεθισµάτων. Τα παιδιά καλό είναι να µην έρχονται

σε επαφή µε ερεθίσµατα αρνητικά (βίαια τηλεοπτικά έργα, παιχνίδια έντονα

ανταγωνιστικά κ.ά.), καθώς υπάρχει η πιθανότητα να µιµηθούν και να

εκδηλώσουν αντίστοιχες πράξεις και συµπεριφορές.

♦ Προβολή θετικών προτύπων. Τέλος, προβάλλοντας στα παιδιά θετικά

παραδείγµατα και πρότυπα και διδάσκοντάς τα µε ειλικρίνεια, υπευθυνότητα,

κατανόηση, πολλή αγάπη και συναισθηµατική θαλπωρή µπορεί να λειανθεί το

έδαφος, ώστε σε δεδοµένη στιγµή να µπορέσουν να αντιµετωπίσουν

οποιαδήποτε δυσκολία που θα προκύψει.

43

3ο ΜΕΡΟΣ

44

Η ΕΡΕΥΝΑ ΜΑΣ

Προκειµένου να µελετηθεί το φαινόµενο της ενδοσχολικής βίας και του

εκφοβισµού στο 2ο Γενικό Λύκειο Ζακύνθου πραγµατοποιήθηκε έρευνα που

στηρίχθηκε σε ερωτηµατολόγιο 20 ερωτήσεων. Το δείγµα της έρευνας

αποτέλεσαν 145 µαθητές και των τριών τάξεων του λυκείου.

Στη συνέχεια παρατίθενται τα αποτελέσµατα της έρευνας και τα

συµπεράσµατα που προέκυψαν από αυτή.

Ερώτηση 1: Φύλο;

Απάντηση: αγόρια 75 (52%)

κορίτσια70 (48%)

ΕΡΩΤΗΣΗ 1: ΦΥΛΟ

52%48%

Αγόρια Κορίτσια

Ερώτηση 2: Τάξη;

Απάντηση: Α΄ λυκείου 55 (39%) Β΄ λυκείου 45 (31%) Γ΄ λυκείου. 43 (30%)

ΕΡΩΤΗΣΗ 2: ΤΑΞΗ

39%

31%

30%

Α'Λυκείου Β'Λυκείου Γ'Λυκείου

45

Ερώτηση 3: Έχεις αδέρφια;

Απάντηση:

Από τα 145 παιδιά του δείγµατος απάντησαν στην ερώτηση τα 141. Από αυτά

τα 128 (91%) απάντησαν θετικά, ενώ τα υπόλοιπα 13 (9%) αρνητικά.

ΕΡΩΤΗΣΗ 3: ΕΧΕΙΣ Α∆ΕΛΦΙΑ

91%

9%

Ναι Όχι

Ερώτηση 4: Σειρά γέννησης;

Απάντηση: πρωτότοκοι 80 (56%)

δευτερότοκοι 41 (29%)

τριτότοκοι 13 (9%)

διαφορετική σειρά γέννησης (6%)

Σειρα γέννησης

56%29%

9% 6%Πρωτότοκος

∆ευτερότοκος

Τριτότοκος

Άλλο

46

Ερώτηση 5: Ζεις µε Απάντηση: Τα περισσότερα παιδιά στο σχολείο µας ζουν µε τους δύο γονείς

τους (123), δεύτεροι είναι αυτοί που ζουν µε την µητέρα τους (13), τρίτοι είναι

αυτοί που δεν ζουν µε τους γονείς τους αλλά µε κάποιο άλλο πρόσωπο (4),

ενώ στην τελευταία θέση βρίσκονται αυτοί που ζουν µόνο µε τον πατέρα τους

(2).

Σύµφωνα µε τα παραπάνω αποτελέσµατα µπορούµε να πούµε ότι οι

περισσότεροι µαθητές ζουν στα πλαίσια µιας τυπικής οικογένειας, έτσι τα

παιδιά ελέγχονται και παίρνουν σωστή αγωγή. Αυτό το ποσοστό φαίνεται

απόλυτα φυσιολογικό και δεν προκαλεί καµία απορία. Στις επόµενες

κατηγορίες τα ποσοστά είναι και αυτά φυσιολογικά. Οι περισσότεροι ζουν µε

την µητέρα τους, λιγότεροι µε τον πατέρα τους και λιγοστά είναι τα παιδιά που

δεν ζουν µε κανέναν γονέα, ποσοστό που δεν προκαλεί έκπληξη.

Ζείς µε:

86%

10%

1%

3%

Τους δύο γονείς

Τη µητέρα

Τον πατέρα

Με άλλον

Ερώτηση 6: Πόσο χρόνο περνάς µε την οικογένειά σου καθηµερινά;

Απάντηση: Τα περισσότερα παιδιά του σχολείου µας, κάθε µέρα περνούν

πάνω από τέσσερις ώρες µε την οικογένεια τους (57, δηλαδή 41%), δεύτεροι

έρχονται αυτοί που περνούν 3 µε 4 ώρες µε την οικογένεια τους (40, δηλαδή

28%), τρίτοι είναι όσοι περνούν 1 µε 2 ώρες µε την οικογένεια τους (39,

δηλαδή 27%) και τελευταίοι αυτοί που πιστεύουν ότι δεν περνούν καθόλου

χρόνο µε την οικογένεια τους (6, δηλαδή 4%).

Παρατηρούµε ότι οι περισσότεροι µαθητές του σχολείου µας έχουν

καλή επικοινωνία µε την οικογένεια τους δηλαδή πάνω από 4 ώρες την

47

ηµέρα, αντίθετα αυτοί που απάντησαν ότι δεν επικοινωνούν καθόλου µε την

οικογένεια τους είναι ελάχιστοι. Στις ενδιάµεσες απαντήσεις υπάρχει µια πολύ

µικρή διαφορά και από αυτό συµπεραίνουµε ότι τα περισσότερα παιδιά του

λυκείου µας επικοινωνούν ικανοποιητικά µε την οικογένεια τους. Με λίγα

λόγια, σχεδόν όλα τα παιδιά του σχολείου µας, έχουν επικοινωνία σε µεγάλο

βαθµό µε την οικογένειά τους, το ποσοστό αυτό είναι ικανοποιητικό και δείχνει

ότι όλα τα παιδιά βρίσκονται κοντά µε την οικογένεια τους και συζητάνε τα

διάφορα πράγµατα που αφορούν στις δύο πλευρές.

Πόσο χρόνο περνάς µε την οικογένειά σου καθηµερινα;

41%

28%

27%

4%

Πάνω από 4 ώρες

3-4 ώρες

1-2 ώρες

Καθόλου

Ερώτηση 7: Σε ποιο βαθµό σου προσφέρει η οικογένειά σου: α) υλικά

αγαθά β) αγάπη, φροντίδα στοργή γ) βοήθεια στα µαθήµατα δ)

ενθάρρυνση, παρακίνηση για µελλοντικά σχέδια ε) επικοινωνία

Απάντηση:

Πάρα πολύ Πολύ Μέτρια Καθόλου Υλικά αγαθά 49 59 33 5 Αγάπη, φροντίδα, στοργή 89 40 44 56 Βοήθεια στα µαθήµατα 36 68 42 5 Ενθάρρυνση 54 57 28 3 Επικοινωνία 52 58 30 5

Σύµφωνα µε τον πίνακα και το γράφηµα από τις προσφορές της

οικογενείας τα µεγαλύτερα ποσοστά συγκέντρωσαν «η αγάπη, φροντίδα,

στοργή» και ακολουθεί «η ενθάρρυνση» και µετά «η επικοινωνία». Άρα το

48

τελικό συµπέρασµα είναι ότι προσφέρουν οι γονείς περισσότερη αγάπη,

φροντίδα, στοργή στα παιδιά τους και λιγότερη βοήθεια στα µαθήµατα.

ΕΡΩΤΗΣΗ 7: ΣΕ ΠΟΙΟ ΒΑΘΜΟ ΣΟΥ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΟΥ

01020

30405060

708090

Πάρα Πολύ

Πολύ

Μέτρια

Καθόλου

Ερώτηση 8: Νιώθεις ότι σου φέρονται δίκαια;

Απάντηση: Τα παιδιά νιώθουν ότι οι φίλοι, η οικογένεια και οι συµµαθητές

τους φέρονται πιο δίκαια. Αυτό συµβαίνει γιατί η οικογένεια είναι κοντά στο

παιδί και τους παρέχει στήριξη, αγάπη και φροντίδα. Όσον αφορά στους

φίλους και τους συµµαθητές, αυτοί φέρονται δίκαια γιατί συµµερίζονται τις

ανάγκες τους και αποτελούν πρόσωπα πιο οικεία, ενώ οι καθηγητές πολλές

φορές δεν µπορούν να καταλάβουν την ψυχοσύνθεση του παιδιού και για

αυτό τα παιδιά πολλές φορές τους βλέπουν σαν εχθρούς.

Νιώθεις οτι σου φέρονται δίκαια:

52

9

36

67

23

6141

6852 48

23

64

4222

41

719

5 114

0

50

100Πάρα πολύ

Πολύ

Μέτρια

Καθόλου

Πάρα πολύ 52 9 36 67 23

Πολύ 61 41 68 52 48

Μέτρια 23 64 42 22 41

Καθόλου 7 19 5 1 14

Οικο

γένει

Καθη

γητές

Συµµ

αθητΦίλοι

Άλλε

ς

49

Ερώτηση 9: Έχεις υποστεί ενδοσχολική βία;

Απάντηση: Στην ερώτηση αυτή 51 µαθητές (37%) απάντησαν «ΝΑΙ», ενώ 86

(63%) απάντησαν «ΟΧΙ». Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα τα περισσότερα

παιδιά το σχολείου µας ευτυχώς δεν έχουν υποστεί ενδοσχολική βία. Το

ποσοστό όµως της θετικής απάντησης είναι πολύ υψηλό και αυτό είναι

αξιοσηµείωτο και ιδιαίτερα ανησυχητικό.

9.ΕΧΕΙΣ ΥΠΟΣΤΕΙ ΕΝ∆ΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ.

37%

63%

ΝΑΙ

ΌΧΙ

Ερώτηση 10 : Ποιες µορφές βίας έχεις υποστεί;

Απαντήσεις:

Πολύ συχνά Συχνά Σπάνια Καθόλου

Μορφές Σωµατική 6 5 33 92 Λεκτική 13 30 32 37 Σεξουαλική 8 11 21 96 Ψυχολογική 4 9 34 90 Ηλεκτρονική 3 4 16 113

Η πιο συχνή µορφή βίας που έχουν υποστεί τα παιδιά στο σχολείο µας

είναι η λεκτική, ακολουθεί η σεξουαλική και η σωµατική. Πιο σπάνια µορφή

είναι η ψυχολογική, ενώ σχεδόν καθόλου δεν εµφανίζεται η ηλεκτρονική.

50

10. Ποιες µορφές βίας έχεις υποστεί;

0

20

40

60

80

100

120

Σωµατική Λεκτική Σεξουαλική Ψυχολογική Ηλεκτρονική

Πολύ συχνά

Συχνά

Σπάνια

Καθόλου

Ερώτηση 11: Ποια τα συναισθήµατά σου µετά το περιστατικό βίας;

Απάντηση: Βλέπουµε ότι το µεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών (31%) ένιωσε

στενοχώρια και αυτό είναι εύλογο και φυσιολογικό. Αυτό όµως που µας έκανε

ιδιαίτερη εντύπωση είναι ότι το δεύτερο µεγαλύτερο ποσοστό (25%)

συγκέντρωσε η απάντηση «άλλο» συναίσθηµα, το οποίο κιόλας δεν

διευκρινίστηκε τις περισσότερες φορές. Επίσης, το 23% των µαθητών

απάντησε ότι ένιωσε απογοήτευση πράγµα που είναι φυσιολογικό. Τέλος άξιο

παρατήρησης είναι το γεγονός ότι ο «Φόβος – Τρόµος» συγκέντρωσε το

µικρότερο ποσοστό (10%).

11.ΠΟΙΑ ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΜΕΤΑ ΤΟ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟ ΤΗΣ ΒΙΑΣ

31%

23%10%

11%

25%

ΣΤΕΝΟΧΩΡΙΑ

ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΗ

ΦΟΒΟΣ-ΤΡΟΜΟΣ

ΑΠΟΓΝΩΣΗ-ΑΠΕΛΠΙΣΙΑ

ΆΛΛΟ…

Ερώτηση 12: Σε ποιον απευθύνεσαι συνήθως όταν γίνεσαι θύµα βίας;

Απάντηση:

∆ιευθυντής 8

51

Καθηγητές 12

Γονείς 41

Παρέα 69

Κανένας 36

Το µεγαλύτερο ποσοστό (41%) απευθύνεται στην παρέα/ φίλους και

έπειτα στην οικογένεια (25%), ενώ το µικρότερο ποσοστό στον διευθυντή

(5%) και στους καθηγητές (7%). Τα παραπάνω αποτελέσµατα θεωρούνται

αναµενόµενα, αν σκεφτούµε πως τα παιδιά νιώθουν πιο κοντά τους

συνοµηλίκους και µετά τους γονείς. Αυτό όµως που µας έκανε µεγάλη

εντύπωση και θεωρείται ανησυχητικό είναι το πολύ µεγάλο ποσοστό των

παιδιών που δεν απευθύνεται σε κανέναν (22%). Για το λόγο αυτό θα πρέπει

να υπάρχει ενηµέρωση και µεγαλύτερη ευαισθητοποίηση πάνω στο θέµα της

ενδοσχολικής βίας.

12.ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΑΠΕΥΘΥΝΕΣΑΙ ΣΥΝΗΘΩΣ ΟΤΑΝ ΓΙΝΕΣΑΙ ΘΥΜΑ ΒΙΑΣ

5%7%

25%

41%

22%

ΣΤΟ ∆ΙΕΥΘΥΝΤΗ

ΣΤΟΥΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ

ΣΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΜΟΥ

ΣΤΗΝ ΠΑΡΕΑ/ΣΕ ΦΙΛΟΥΣ

ΣΕ ΚΑΝΕΝΑΝ

52

Ερώτηση 13: Έχεις ασκήσει ποτέ βία;

Στην ερώτηση αυτή οι απαντήσεις ήταν σχεδόν µοιρασµένες (ναι:69,

όχι:65). Λίγοι περισσότεροι από τους µισούς απάντησαν ότι έχουν ασκήσει

βία, δηλαδή το 51% των µαθητών. Ιδιαίτερο προβληµατισµό δηµιουργεί το

τεράστιο ποσοστό των παιδιών που έχουν ασκήσει έστω και µια φορά κάποια

µορφή βίας.

ΝΑΙ 69 51%

ΟΧΙ 65 49%

13.Έχεις ασκήσει ποτέ βία;

ΝΑΙ

ΟΧΙ

Ποιας µορφής; Πολύ συχνά Συχνά Σπάνια Καθόλου Σωµατική 14 18 34 52 Λεκτική 25 23 34 35 Σεξουαλική 11 6 11 71 Ψυχολογική 7 5 22 79 Ηλεκτρονική 7 3 15 89

53

Σωµατική Λεκτική Σεξουαλική Ψυχολογική Ηλεκτρονική

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Πολύ συχνά

Συχνά

Σπάνια

Καθόλου

Με βάση τον παραπάνω πίνακα και το γράφηµα συµπεραίνουµε ότι η

πιο συχνή µορφή βίας που ασκείται στο σχολείο µας είναι η λεκτική και έπειτα

ακολουθεί η σωµατική. Σε µικρότερα ποσοστά εµφανίζονται η σεξουαλική, η

ψυχολογική και τέλος η ηλεκτρονική βία.

Ερώτηση 14: Τι ένιωσες αφού άσκησες βία;

Απάντηση:

∆υσφορία 1 1%

Ικανοποίηση 20 22%

Χαρά/Εκτόνωσης 2 2%

Ενοχή 24 27%

Άλλο 42 48%

Καταλήγουµε στο συµπέρασµα πως τα περισσότερα παιδιά έχουν

νιώσει κάτι άλλο που δεν γνωρίζουµε και αυτό µας προκαλεί ιδιαίτερη

εντύπωση, ενώ δεύτερο σε ποσοστό έρχεται το συναίσθηµα της ενοχής. Απ’

την άλλη µεριά µόνο ένα παιδί απάντησε ότι ένιωσε δυσφορία.

54

Τι ένιωσες, αφού άσκησες βία;

1%

22%

2%

27%

48%

∆υσφορία

Ικανοποίηση

Χαρά/Εκτόνωσης

Ενοχή

Άλλο

Ερώτηση 15: Έχεις ποτέ παραβρεθεί σε περιστατικό βίας;

Στην παραπάνω ερώτηση 116 άτοµα απάντησαν ΝΑΙ πράγµα που

σηµαίνει πως το φαινόµενο της βίας έχει εµφανιστεί και συνεχίζει να

εµφανίζεται αρκετά συχνά στο σχολείο µας.

ΕΧΕΙΣ ΠΟΤΕ ΠΑΡΑΒΡΕΘΕΙ ΣΕ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟ ΒΙΑΣ

85%

15%

ΝΑΙ

ΌΧΙ

55

Ποιας µορφής;

Με βάση τα παρακάτω αποτελέσµατα η µορφή βίας που κυριαρχεί

είναι η λεκτική, ακολουθεί η σωµατική και έπειτα η ψυχολογική. Το θετικό είναι

ότι η σεξουαλική κι η ηλεκτρονική είναι οι µορφές βίας που ασκούνται σε

µικρότερο βαθµό.

0

20

40

60

80

100

Μορφές και ποσοστά βίας

πολύ συχνάσυχνά

σπάνια

καθόλου

πολύ συχνά 25 47 11 15 8

συχνά 44 51 13 25 6

σπάνια 43 12 41 33 34

καθόλου 20 19 67 58 81

Σωµα

τική

Λεκτι

κή

Σεξου

αλική

Ψυχο

λογικ

Ηλεκτ

ρονικ

Ερώτηση 16: Ποια η αντίδρασή σου ως παρατηρητής περιστατικού

βίας;

Στην παραπάνω ερώτηση οι περισσότεροι µαθητές απάντησαν (47) ότι θα

προσπαθούσαν να βοηθήσουν το θύµα. Παράλληλα όµως ακριβώς ίδιος

αριθµός µαθητών (47) απάντησε ότι θα αδιαφορούσαν για το συµβάν.

Λιγότεροι µαθητές (24) απάντησαν ότι θα αναφέρονταν σε κάποιον

µεγαλύτερο για αυτό το επεισόδιο, ενώ ακόµα λιγότεροι (7) ήταν αυτοί που θα

έπαιρναν το µέρος το θύτη.

56

Ποια η αντίδρασή σου ως παρατηρητής περιστατικού βίας;

6%

37%

38%

19%

Συµµετείχα παίρνοντας τηθέση του θύτη

Προσπάθησα να βοηθήσωτο θύµα

Αδιαφόρησα

Το ανέφερα σε κάποιον

µεγαλύτερο

Ερώτηση 17: Ποιοι πιστεύετε ότι είναι οι παράγοντες που οδηγούν στη

βία;

Απαντήσεις:

Οικογενειακό περιβάλλον 54 Συναναστροφές µε συνοµηλίκους 35 Μ.Μ.Ε. πρότυπα 32 Ρατσισµός 63 Ο χαρακτήρας του ανθρώπου 67 Άλλo 12

Τα περισσότερα παιδιά πιστεύουν ότι βασικότερη αιτία της βίας είναι ο

ίδιος ο χαρακτήρας του ανθρώπου (25%) και έπειτα ο ρατσισµός (24%).

Αξιοσηµείωτο είναι και το µεγάλο ποσοστό που συγκέντρωσε «το

οικογενειακό περιβάλλον» (21%).

57

Ποιοί πιστεύετε ότι είναι οι παράγοντες που οδηγούν στη βία;

12%24%

25%

5%

13%

21%Οικογενειακό

περιβάλλον

Συναναστροφές µεσυνοµηλίκους

Μ.Μ.Ε. πρότυπα

Ρατσισµός

Ο χαρακτήρας τουανθρώπου

Άλλo

Ερώτηση 18: Οι καθηγητές – το σχολείο παρεµβαίνουν στα

περιστατικά;

Στην ερώτηση αυτή µας έκανε εντύπωση το γεγονός ότι οι απαντήσεις

σπάνια και καθόλου συγκέντρωσαν το 63%. Ενώ οι απαντήσεις συχνά και

πολύ συχνά µόνο το 37%. Τα αποτελέσµατα αυτά δείχνουν ότι µάλλον

χρειάζεται περισσότερη ευαισθητοποίηση από τη µεριά του σχολείου πάνω

στο θέµα της ενδοσχολικής βίας.

οι καθηγητές - το σχολείο παρεµβαίνουν στα περιστατικά;

8%

29%

43%

20%

πολύ συχνά

συχνά

σπάνια

καθόλου

58

Ερώτηση 19: Με ποιον τρόπο παρεµβαίνουν;

Απάντηση:

Πολύ συχνά Συχνά Σπάνια Καθόλου Απλή επίπληξη 45 44 25 18 Συµβουλές/∆ιάλογος 21 45 44 38 Αποβολές 88 37 10 5 Αναφορά στους γονείς 33 34 36 15

Από τον παραπάνω πίνακα και το γράφηµα καταλαβαίνουµε ότι ο πιο

συχνός τρόπος παρέµβασης των καθηγητών/ του σχολείου σε περιστατικά

βίας είναι οι αποβολές και οι απλές επιπλήξεις. Ενώ προτιµούν σε µικρότερο

βαθµό τις συµβουλές/διάλογο και τις αναφορές στους γονείς. Αυτό συµβαίνει

ίσως είτε γιατί δεν ξέρουν πώς να αντιδράσουν σε τέτοιου είδους περιστατικά,

είτε γιατί δεν επιθυµούν να "µπλέξουν" σε τέτοια φαινόµενα, είτε δεν θέλουν

να δώσουν µεγαλύτερη διάσταση.

19. Με ποιον τρόπο παρεµβαίνουν οι καθηγητές - το σχολείο;

0102030405060708090

100

Απλή επ ίπληξη Συµβουλές/∆ιάλογος Αποβολές Αναφορά στουςγονείς

Πολύ συχνά

Συχνά

Σπάνια

Καθόλου

Ερώτηση 20: Που παρατηρούνται περιστατικά βίας;

α) Στην τάξη 64 23% β) Στο προαύλιο 94 34% γ) Στους διαδρόµους 61 22% δ) Στις τουαλέτες 58 21%

Στην παραπάνω ερώτηση οι περισσότεροι µαθητές (94, δηλαδή το 34%)

απάντησαν το προαύλιο ως κύριο χώρο άσκησης βίας. Σχετικά µε τους

άλλους χώρους, όπου είναι πιθανό να ασκηθεί βία, τα ποσοστά είναι πολύ

κοντινά µεταξύ τους.

59

πού παρατηρούνται περιστατικά βίας;

0

20

40

60

80

100

Στην τάξη Στο προαύλιο Στους

διαδρόµους

Στις τουαλέτες

Σειρά1

60

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

61

ΟΜΑ∆Α Α΄ Μη φοβάσαι… δεν είσαι µόνος!

Τσώλης Ιάσονας Τσερεγκούνης Γιώργος

Ψάλλας Κώστας Τουρίκης Τάσος

62

ΟΜΑ∆Α Β΄ Τέλος στο φόβο…

Στεφανοπούλου Νατάσα Τζανάρη Τζόνη

Τοσκολάρη Συλβάνα Τεοδόροβα Μαρίνα

Στραβολαίµου Νεφέλη

63

ΟΜΑ∆Α Γ΄ Τα τεχνήµατά µας …

Φεραδούρος Χρήστος Χασάνη Αντζελίνα

Τέρπο Άντζελα Χειµαριού Άννα

64

ΟΜΑ∆Α ∆΄ Η αφίσα µας…

Τσουράκης Κωνσταντίνος Σούρµπης Ρένος Χαϊκάλης Μαρίνος

Στόγια Αναστασία

65

2ο ΓΕΛ Ζακύνθου Σχολ. Έτος : 2012 -2013 Τµήµα: Α7

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝ∆ΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

(ανώνυµο) 1.Φύλο: α) Αγόρι β) Κορίτσι 2.Τάξη: α) Α' λυκείου β) Β' λυκείου γ) Γ' λυκείου 3.Έχεις αδέρφια: α) Ναι β) Όχι 4.Σειρά γέννησης: α) Πρωτότοκος/η β) ∆ευτερότοκος/η γ) Τριτότοκος/η δ) Άλλο..................................... 5.Ζεις µε: α) Τους δύο γονείς β) Τη µητέρα γ) Τον πατέρα δ) Με άλλον................................. 6.Πόσο χρόνο περνάς µε την οικογένειά σου καθηµερινά: α) Πάνω από 4 ώρες β) 3-4 ώρες γ) 1-2 ώρες δ) Καθόλου 7.Σε ποιο βαθµό σου προσφέρει η οικογένεια σου: Πάρα πολύ Πολύ Μέτρια Καθόλου

Υλικά αγαθά (χρήµατα, ρούχα, δώρα κτλ)

Αγάπη, φροντίδα, στοργή κτλ.

66

Βοήθεια στα µαθήµατα

Ενθάρρυνση, παρακίνηση για µελλοντικά σχέδια (πχ. για την επιλογή επαγγέλµατος)

Επικοινωνία

8.Νιώθεις ότι σου φέρονται δίκαια: Πάρα πολύ Πολύ Μέτρια Καθόλου Οικογένεια (γονείς, αδέρφια)

Καθηγητές

Συµµαθητές

Φίλοι

Άλλες συναναστροφές

9.Έχεις υποστεί ενδοσχολική βία: α) Ναι β) Όχι 10.Ποιες µορφές βίας έχεις υποστεί: Μορφές Πολύ συχνά Συχνά Σπάνια Καθόλου

Σωµατική (σπρώξιµο, µπουνιές, κλωτσιές, ξυλοδαρµός κτλ)

Λεκτική (βρισιές, παρατσούκλια κτλ)

Σεξουαλική (άσεµνες λέξεις, υπονοούµενα, άσεµνες πράξεις κτλ)

Ψυχολογική (εκβιασµός, απειλές κτλ)

Ηλεκτρονική (µέσω διαδικτύου, µέσω κινητών)

11. Ποια τα συναισθήµατά σου µετά το περιστατικό της βίας; (Μπορείς να σηµειώσεις περισσότερες από 1 απαντήσεις) α) Στενοχώρια β) Απογοήτευση γ) Φόβος – τρόµος δ) Απόγνωση – απελπισία

67

στ) Άλλο ..................................... 12. Σε ποιον απευθύνεσαι συνήθως όταν γίνεσαι θύµα βίας; (Μπορείς να σηµειώσεις περισσότερες από 1 απαντήσεις) α) Στο διευθυντή β) Στους καθηγητές γ) Στους γονείς µου δ) Στην παρέα/σε φίλους ε) Σε κανέναν 13.Εχείς ασκήσει ποτέ βία: α) Ναι β) Όχι Μορφές Πολύ συχνά Συχνά Σπάνια Καθόλου

Σωµατική (σπρώξιµο, µπουνιές, κλωτσιές, ξυλοδαρµός κτλ)

Λεκτική (βρισιές, παρατσούκλια κτλ)

Σεξουαλική (άσεµνες λέξεις, υπονοούµενα, άσεµνες πράξεις κτλ)

Ψυχολογική (εκβιασµός, απειλές κτλ)

Ηλεκτρονική (µέσω διαδικτύου, µέσω κινητών )

14. Τι ένιωσες, αφού άσκησες βία: α) ∆υσφορία β) Ικανοποίηση γ) Χαρά γιατί εκτονώθηκα δ) Ενοχή ε) Άλλο 15. Έχεις ποτέ παραβρεθεί σε περιστατικό βίας: α) Ναι β) Όχι Μορφές Πολύ συχνά Συχνά Σπάνια Καθόλου

Σωµατική (σπρώξιµο, µπουνιές, κλωτσιές, ξυλοδαρµός κτλ)

68

Λεκτική (βρισιές, παρατσούκλια κτλ)

Σεξουαλική (άσεµνες λέξεις, υπονοούµενα, άσεµνες πράξεις κτλ)

Ψυχολογική (εκβιασµός, απειλές κτλ)

Ηλεκτρονική (µέσω διαδικτύου, µέσω κινητών)

16. Ποια η αντίδρασή σου ως παρατηρητής περιστατικού βίας; α) Συµµετείχα παίρνοντας τη θέση του θύτη. β) Προσπάθησα να βοηθήσω το θύµα. γ) Αδιαφόρησα δ) Το ανέφερα σε κάποιον µεγαλύτερο. 17. Ποιοι πιστεύτε ότι είναι οι παράγοντες που οδηγούν στη βία: α) Οικογενειακό περιβάλλον β) Συναναστροφές µε συνοµηλίκους γ) Μ.Μ.Ε πρότυπα δ) Ρατσισµός ε) Ο χαρακτήρας του ανθρώπου (επιθυµία επιβολής/διάκρισης, αίσθηση δύναµης, ανωτερότητας) στ) Άλλο....................................................... 18.Οι καθηγητές - το σχολείο παρεµβαίνουν στα περιστατικά: α) Πολύ συχνά β) Συχνά γ) Σπάνια δ) Καθόλου 19.Με ποιον τρόπο παρεµβαίνουν: Τρόποι Πολύ συχνά Συχνά Σπάνια Καθόλου

Απλή επίπληξη

Συµβουλές/∆ιάλογος

Αποβολές

Αναφορά στους γονείς

20.Πού παρατηρούνται περιστατικά βίας: (µπορείτε να σηµειώσετε πάνω από 1 απαντήσεις) α) Στην τάξη β) Στο προαύλιο γ) Στους διαδρόµους δ) Στις τουαλέτες Ευχαριστούµε πολύ για το χρόνο που µας διέθεσες...

69

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ

• Ψάλτη Αν και Κωνσταντίνου Κ.(2007) «Το φαινόµενο του

εκφοβισµού στα σχολεία της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης» «Η επίδραση του φύλου της εθνοπολιτισµικής προέλευση»

• Γιαννάκουρα Αδαµαντία «Σχολικός εκφοβισµός και σχολικό κλίµα στο Γυµνάσιο», διπλωµατική εργασία

• Τηλεοπτική ενηµερωτική εκποµπή ''ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ'' Θέµα: Η τροµοκρατία της αθωότητας

• «Το φαινόµενο του σχολικού εκφοβισµού» (διάλεξη) Κ. Κάπαρη.

• Καρκανάκη Μ. Καφφετζή Π. Πτυχιακή εργασία « Το φαινόµενο του σχολικού εκφοβισµού – BULLYING σε δηµοτικά σχολεία του ∆ήµου Ηρακλείου »,

• ΕΨΥΠΕ «Ενδοσχολική βία και εκφοβισµός» • Γαλανάκη Ευαγγελία «Σχολικός εκφοβισµός: Πόσο αποτελεσµατικές

είναι οι παρεµβάσεις;» Μάιος 2010 (Πρακτικά του Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρµοσµένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης)

• ΜΕΝΤΟΡΑΣ για την Παιδική Προστασία και Ευηµερία «Ενηµερωτικό φυλλάδιο για το σχολικό εκφοβισµό»

• Όλγα Τσικρίκα «Το φαινόµενο του Σχολικού Εκφοβισµού»