7 Ημέρες - Χίος

T�υ Στέργι�υ Φασ�υλάκη

H ENTYΠΩΣH π�υ απ�κ�μί�ει � με-λετητής των μεσαιωνικών και νεώ-τερων ιστ�ρικών γεγ�ν�των π�υσ�ετί��νται με τη Xί� είναι στις γε-νικές γραμμές της η εικ�να π�υ έ-��υμε απ� τα ανάλ�γα σ’ �λ�ν τ��ώρ� τ�υ Aνατ. Aιγαί�υ (νησιά καιακτές της M. Aσίας). Kι αυτ� γιατί ��ώρ�ς αυτ�ς και ιδίως τα νησιά τ�υAνατ. Aιγαί�υ απ�τελ�ύν τ�υς συν-δετικ�ύς κρίκ�υς Eυ�είν�υ Π�ντ�υκαι Mεσ�γεί�υ, δηλαδή τ�υ �ωτικ�ύά��να γύρω απ� τ�ν �π�ί� ανα-πτυσσ�ταν η �ικ�ν�μική �ωή (παρα-γωγή, εμπ�ρι� και ναυτιλία). Tερά-στια συμ!έρ�ντα διεθν�ύς εμ#έλει-ας συναντι�νταν και συγκρ�ύ�ντανσ’ αυτ�ν τ� �ώρ� και τα νησιά τ�υAιγαί�υ ήταν υπ��ρεωμένα να υ!ί-στανται τις σκληρές συνέπειες των

�ικ�ν�μικών ανταγωνισμών και τωνκατ’ επέκταση π�λιτικών απ�!άσε-ων και στρατιωτικών συγκρ�ύσεων.Bυ�αντιν�ί, Iταλ�ί, T�ύρκ�ι, Γάλλ�ι,Iσπαν�ί, κ.ά., ιππ�τες, τυ��διώκτες

και πειρατές επέ#αλαν τη θέλησήτ�υς και ά!ηναν #αθιά τα ί�νη τ�υςαπ� τ�ν 11� αιώνα και μετά.

H περίπτωση της Xί�υ είναι πε-ρισσ�τερ� εντυπωσιακή και �αρα-κτηριστική, λ�γω των ιδιαιτερ�τή-των της. H ανάπτυ�ή της, �ι σ�έσειςτης με τη M. Aσία (Σμύρνη, Φώκαια)και κυρίως η παραγωγή και εμπ�ρίατης μαστί�ας, πρ�ϊ�ντ�ς μ�ναδικ�ύκαι εκτιμώμεν�υ, της δημι�ύργη-σαν ιστ�ρικά γεγ�ν�τα, των �π�ίων

η π�λυπλ�κ�τητα απ�τελεί ένα ελ-κυστικ� π�λ� για τ�υς μελετητέςτης. Aς σημειώσ�υμε �τι σ’ �λη τηνιστ�ρική διαδρ�μή της, τ�υλά�ι-στ�ν απ� τ�ν 16� αιώνα και μετά, ταπι� γνωστά κράτη της Eυρώπηςδιατηρ�ύσαν πρ��έν�υς στ� νησίγια να υπερασπί��νται τα συμ!έρ�-ντά τ�υς.

Bυ�αντινή επαρ�ία

Eίναι αλήθεια �τι η μεγάλη σιγήτων πηγών ως τ�ν 11� αιώνα δεν επι-τρέπει παρά μ�ν� σ�ετικές υπ�θέ-σεις. Aσήμαντες μαρτυρίες σε κείμε-να, ελά�ιστες σ!ραγίδες και κάπ�ια�ν�ματα δεν α!ήν�υν περιθώρια γιαεπαρκείς διαπιστώσεις και ερμηνεί-ες: μια #υ�αντινή επαρ�ία τ�υ νησιω-τικ�ύ συγκρ�τήματ�ς τ�υ Aιγαί�υ.

Aπ� τ�ν 11� αιώνα γραπτές πη-

KYPIAKH 31 IOYΛIOY 1994

2-19 AΦIEPΩMA� Iστ�ρική διαδρ�μή της ιώτικης κ�ινωνίας. Aπ�τ� Bυ�άντι� και τη γεν�υ-ατική κυριαρ ία στ�υς νε-ώτερ�υς ρ�ν�υς.� Tα μεσαιωνικά ωριά.Oμάδα �ικισμών με μ�να-δικ� αρ ιτεκτ�νικ� ενδια-�έρ�ν και κύρι� πρ�ϊ�ντη μαστί α.� Tα αρ �ντικά τ�υ Kά-μπ�υ. Aπ�τελ�ύν εν�τη-τα, με αρ ιτεκτ�νική, π�-λε�δ�μική, �ικ�λ�γικήκαι ιστ�ρική σημασία.� Παλαι� ριστιανική Xί-�ς. Bασιλικές, �ικισμ�ί,ψη�ιδωτά και άλλα ευρή-ματα μαρτυρ�ύν την ακ-μή τ�υ νησι�ύ.� Nέα M�νή Xί�υ. T� κα-θ�λικ� της είναι απ� τιςσημαντικ�τερες "υ�αντι-νές εκκλησίες της Eλλά-δ�ς.� Tα ψη�ιδωτά της NέαςM�νής. Kατέ �υν ε#αιρε-τικά σημαντική θέση στηνιστ�ρία της "υ�αντινής�ωγρα�ικής. � Bυ�αντινές εκκλησίες.Πλήθ�ς μνημείων μαρτυ-ρεί την ακμή της Xί�υ κα-τά τη "υ�αντινή περί�δ�.� Παναγία η Kρήνα.Xρ�ν�λ�γείται τ� 1197και πρ�σ�έρει π�λύτιμαστ�ι εία για τη "υ�αντινή�ωγρα�ική και αρ ιτε-κτ�νική.� Mαστί α και Xί�ς.Yπήρ#ε "ασικ�ς παράγ�-ντας για τη διαμ�ρ�ωσητης ιδιαίτερης �υσι�γνω-μίας τ�υ νησι�ύ.

20-21 KPITIKHKριτική θεάτρ�υ απ� τ�νΓ. Bαρ"έρη.

22 BIBΛIONέες εκδ�σεις.

23 ΘEAMATAKινηματ�γρά��ι και θέα-τρα.

24 ΓEYΣEIΣOίν�ς � αγαπητ�ς καισυνταγή μαγειρικής.

25-31 THΛEOPAΣHT� πρ�γραμμα της ε"δ�-μάδας.

Φωτ�γραία ε�ωύλλ�υ: O πύρ-γ�ς τ�υ Γιαμ�ύ, στην ανατ�λικήάκρη τ�υ Kάμπ�υ.

Yπεύθυν�ς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

AΦIEPΩMA

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς

EΛEYΘEPIA TPAΪOY

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 IOYΛIOY 1994

Iστ�ρική διαδρ�μήτης ιώτικης κ�ινωνίαςAπ� τ� Bυ�άντι� και τη γεν�υατική κυριαρ�ία στ�υς νεώτερ�υς �ρ�ν�υς

Xάρτης της Xί�υ.

γές και μνημεία δίν�υν διαυγέστε-ρη εικ�να.

T� ενδια!έρ�ν τ�υ #υ�αντιν�ύκράτ�υς δεν πρέπει να είναι άσ�ετ�με την τ�υρκική απειλή. Σε μικρές�ρ�νικές απ�στάσεις απ� την ίδρυ-ση της Nέας M�νής (1042) �ι Σελ-τ��ύκ�ι επέδραμαν στη Xί� τ� 1072και τ� 1089–90. Στην τελευταία επι-δρ�μή, τ�υ εμίρη T�α�ά, τη #υ�αντι-νή κυριαρ�ία απ�κατέστησε � ναύ-αρ��ς Kωνσταντίν�ς Δαλασσην�ς.

Στ� 12� αιώνα κάν�υν την εμ!άνι-σή τ�υς �ι Bενετ�ί. E��ντας ήδη απ�τ� 1082 την άδεια να ασκ�ύν εμπ�-ρι� στη Xί� κατά!εραν δυ� !�ρές(1124–5 και 1171–2) να καταλά#�υντ� νησί για σύντ�μα �ρ�νικά διαστή-ματα. Στην πρώτη τ�υς έ!�δ� δενπαρέλειψαν να αρπά��υν τα λείψανατ�υ Aγί�υ Iσιδώρ�υ.

O ανταγωνισμ�ς των ισ�υρών δι-ευρύνθηκε τ� 13� αιώνα. Mε τ� δια-μελισμ� της #υ�αντινής αυτ�κρατ�-ρίας π�υ ήλθε ως επακ�λ�υθ� της Δ΄σταυρ�!�ρίας (1204), η Xί�ς κατακυ-ρώθηκε στ�ν Λατίν� αυτ�κράτ�ρα.T� 1225 �μως � Iωάννης Bατάτ�ης,ήταν σε θέση να την απελευθερώσει.Παρά την ανακατάληψη, �ι σύμ!υ-τες αδυναμίες τ�υ ανασυσταθέντ�ςκράτ�υς ανάγκασαν τ�υ Bυ�αντι-ν�ύς να ανταπ�κριθ�ύν στ� αίτηματων Γεν�υατών για ίδρυση εμπ�ρι-κ�ύ σταθμ�ύ στη Xί� (Συνθήκη τ�υNυμ!αί�υ, 1261) και αργ�τερα ναμην απ�τρέψ�υν την π�λι�ρκία τ�υνησι�ύ απ� τ�υς Kαταλαν�ύς τ�υP�γήρ�υ ντε Λ�ρια.

Tα πρ�ν�μια τ�υ 1261 άν�ι�αν την�ρε�η των Γεν�υατών. Oι τυ��διώ-κτες Zaccaria κατέλα#αν αυθαίρετατη Xί� τ� 1304 και τη διατήρησαν,παρά την τ�υρκική απειλή (1319), ώςτ� 1329, π�υ �ι Bυ�αντιν�ί κατ�ρθω-σαν να την ανακαταλά#�υν. Iωαννί-τες ιππ�τες και παπικ�ς στ�λ�ς ήλ-θαν συνεπίκ�υρ�ι στις διεκδικήσειςτων Zaccaria (1343). H #υ�αντινή πε-ρί�δ�ς έλη�ε �υσιαστικά τ� 1346.

Γεν�υατική περί�δ�ς

Tην αστάθεια των τριών πρ�η-γ�ύμενων αιώνων (μέσα 11�υ - μέ-σα 14�υ αιώνα) διαδέ�θηκε η σ�ετι-κή σταθερ�τητα της γεν�ατικής πε-ρι�δ�υ. O Γεν�υάτης ναύρα��ς S.Vignoso κατέλα#ε τη Xί� τ�ν I�ύνι�τ�υ 1346. T� #υ�αντιν� κράτ�ς, α-πειλ�ύμεν� συνε�ώς απ� τ�υςT�ύρκ�υς, πρ�τίμησε να δε�θεί τατετελεσμένα γεγ�ν�τα. Iσως κάπ�ι-ες κρυ!ές ελπίδες τ� �δήγησανστην υπ��ρεωτική επιλ�γή των εκ-μεταλλευτών Γεν�υατών απ� τηνε�άπλωση των T�ύρκων στην Eυ-ρώπη.

Aπ� τ� 1347 η γεν�υατική κυ#έρ-νηση παρα�ώρησε τη Xί� για εκμε-τάλλευση στην επι�είρηση Mahona.H παρα�ώρηση έγινε για 20 �ρ�νιακαι σ’ αυτή συγκατατέθηκε και τ�Bυ�άντι�. Aπ� τ�τε και μετά άρ�ισεμια αλυσίδα διαπραγματεύσεων με-τα�ύ γεν�ατικής κυ#ερνήσεως καιMahonesi, κα�υπ�ψιών και πρ�θε-σμιακών ανανεώσεων της παρα�ω-ρήσεως. O 14�ς αιώνας σ!ραγίσθη-κε και απ� τ�ν καταστρεπτικ� σει-σμ� τ�υ 1389.

H ιδι�τυπη #υ�αντιν�γεν�ατικήκ�ινωνία συνέ�ι�ε έτσι την π�ρείατης αλλά συ�νά �ι σ�έσεις της γεν�-

ατικής κυ#ερνήσεως και των ιδιω-τών Mahonesi π�υ κυ#ερν�ύσαν τηXί� δεν ήταν �μαλές. Oι διενέ�ειςμητρ�π�λεως και απ�ικίας �δήγη-

σαν στην ερωτ�τρ�πία Xί�υ και Γαλ-λίας (1409). Tέτ�ιες ενδ�γεν�ατικέςαδυναμίες απ�τέλεσαν τ� ερέθισμαεπανεμ!ανίσεως παλαιών ανταγω-

νιστών. Oι Bενετ�ί π�λι�ρκησαν τηXί� τ� 1431 και � τ�υρκικ�ς στ�λ�ςέκανε επίδει�η δυνάμεως τ� 1455.Aπ�τέλσμα να υπ��ρεωθ�ύν �ιMahonesi σε κατα#�λή ετήσι�υ !�-ρ�υ στ�υς T�ύρκ�υς.

H παρακμή ήρθε τ� 16� αιώνα. Oισυνε�ώς αυ�αν�μενες απαιτήσειςτων T�ύρκων επεκτάθηκαν ακ�μηκαι στη γεν�ατική δι�ίκηση, ώσπ�υτ� 1566 � Πιαλή πασάς κατέλα#ε τηXί� αμα�ητί.

T�υρκ�κρατία

Mετά τις πρώτες καταστρ�!ές,λεηλασίες, δημεύσεις, αι�μαλωσίεςκαι σ!αγές, � σ�υλτάν�ς παρα�ώρη-σε στη Xί� πρ�ν�μια (1567) επειδή τ�νησί καταλή!θηκε �ωρίς αντίσταση.Tα πρ�ν�μια ανανεώθηκαν και μετά·ανάμεσά τ�υς πι� σημαντικ� η συ-γκρ�τηση μιας τετραμελ�ύς δημ�-γερ�ντίας (δεπ�υτάτ�ι) με στ�ι�είααυτ�δι�ικήσεως.

Για τρεις και περισσ�τερ� αιώνεςμια νέα κ�ινωνία διαμ�ρ!ων�τανστη Xί�, πάνω στ� υπ�στρωμα τηςπαλιάς #υ�αντιν�γεν�ατικής. H �ικ�-ν�μία των ντ�πιων, απ� αγρ�τική με-τατρεπ�ταν σε εμπ�ρι�, #ι�τε�νίακαι τ�κισμ�, και η παλιά αριστ�κρα-τία �δευε στην αστικ�π�ίηση.

Ως τ� 1912 π�υ απελευθερώθηκε,η Xί�ς γνώρισε �ικ�ν�μική άνθηση,αλλά και !�#ερές καταστρ�!ές. O19�ς αιώνας τη λύγισε. Oι σ!αγέςτ�υ 1822 και �ι σεισμ�ί τ�υ 1881 απ�-τέλεσαν �ρ�σημα απ�!ασιστικάστην ε�έλι�ή της. Θα �ρεια��ταν έναδεύτερ� τα�ίδι για την π�ρεία απ� τ�1566 ώς τις αρ�ές τ�υ 20�ύ αιώναγια να δεί�ει τις νέες ιδιαιτερ�τητες.

KYPIAKH 31 IOYΛIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 3

Xαλκ�γρα�ία της Xί�υ απ� τ� �ι�λί� τ�υ O. Dapper «Description exacte des iles de l’ Archipelag», 1707. (Aπ� τ� έργ� «T�-π�ς και εικ�να», εκδ. «OΛKOΣ»).

Eπι�ώντες μετά την καταστρ��ή π�υ πρ�κάλεσαν �ι μεγάλ�ι σεισμ�ί τ�υ 1881στη Xί�. �υλ�γρα�ία τ�υ 1884. (Aπ� τ� �ι�λί� «Tα �αρακτικά της Xί�υ», εκδ.«AKPITAΣ», 1994).


Tης Mαρίας �ύδα

Aρ�ιτέκτ�ν�ς

TA MAΣTIXOXΩPIA ή Mαστι��ωρα,�πως �ν�μά��νται στη Xί�, είναι μια�μάδα �ικισμών στ� ν�τι� τμήμα τ�υνησι�ύ, με κύρι� πρ�ϊ�ν τ�υς τη μα-στί�α. T� δεύτερ� �αρακτηριστικ�τ�υς είναι �τι παρ�υσιά��υν τέτ�ι�αρ�ιτεκτ�νικ� ενδια�έρ�ν, ώστε νακατατάσσ�νται στα παλαι�τερα καισημαντικ�τερα ιστ�ρικά συγκρ�τή-ματα της Eλλάδας. Oρισμένα απ�αυτά (Mεστά, Oλύμπ�ι, Πυργί, Aμ�-λια, Kαλαμωτή) "ρέθηκαν έ$ω απ� τησεισμ�γ�ν� �ώνη στ�ν καταστρεπτι-κ� σεισμ� τ�υ 1881 και έτσι διεσώθη�λ�ς σ�εδ�ν � αρ�ικ�ς �ργανισμ�ςτ�υς.

Γεν�υάτεςTα Mαστι��ώρια δημι�υργήθη-

καν μετά την κατάκτηση της Xί�υ α-π� τ�υς Γεν�υάτες (1346 - 1566) στ�πλαίσι� της συστηματικής �ργάνω-σης και εκμετάλλεσης τ�υ νησι�ύ α-π� την γεν�"έ�ικη εταιρία Maona deiGiustiniani. Kτίστηκαν δηλαδή "άσεισ�εδί�υ π�υ στάλθηκε απ� τη Γέν�-"α, συν�δευ�μεν� ίσως απ� κάπ�ι�μη�ανικ�. Στ��ς των Γεν�υατών ή-

ταν να συγκεντρώσ�υν και να ελέγ-��υν τ� εργατικ� δυναμικ� και τηνπαραγωγή τ�υ νησι�ύ π�υ ήταν: τ�κρασί στη "�ρεια Xί� (απανωμερέα),η μαστί�α στη ν�τια Xί� (κατωμερέα)και τ� μετά$ι στ�ν Kάμπ� και τα Kα-μπ��ωρα. Eτσι ε$ηγείται γιατί τασύγ�ρ�νά τ�υς �ωριά γύρω απ� τηΓέν�"α έ��υν ακρι"ώς τ�υς ίδι�υςτρ�π�υς δ�μής και �ργάνωσης τηςκατ�ικίας και τ�υ �ικισμ�ύ.

Oυρωμέν�ι �ικισμ�ί

Tα σ�έδια αυτά πρ�έ"λεπαν ένανκεντρικ� πύργ� στη μέση τ�υ �ικι-σμ�ύ. O πύργ�ς περι"αλλ�ταν απ�τεί��ς τ� �π�ί� εί�ε ένα μικρ�τερ�στρ�γγυλ� πυργκίσκ� στην κάθεγωνιά τ�υ. Γύρω απ� τ� τεί��ς καιγύρω απ� μια μικρή πλατεία ε$ελισ-σ�ταν � �ικισμ�ς π�υ σ�ημάτι�ε ένασυμπαγές συγκρ�τημα τ� �π�ί�κλειν�ταν σε ένα τεί��ς π�υ σ�ημά-τι�αν �ι ε$ωτερικ�ί τ�ί��ι των τε-λευταίων σπιτιών. Σε κάθε γωνίατ�υ ε$ωτερικ�ύ τεί��υς, τ� �π�ί�σ�ημάτι�ε γεωμετρικά σ�ήματα (Tε-τράγων� στ�υς Oλύμπ�υς, πεντά-πλευρ� στα Mεστά), υπήρ�ε ��υρω-ματικ�ς πυργίσκ�ς.

Oι �ικισμ�ί αυτ�ί κτίστηκαν σε ε-

O πύργ�ς, στ�ν �π�ί� ��είλει τ� �ν�μά τ�υ τ� �ωρι� Πυργί. Παρ�λ� π�υ έ�ασε τρία μέτρα απ� τ� ύψ�ς τ�υ, ε�ακ�λ�υθεί να δεσπ��ει στ� �ωρι�. (Φωτ. Π. Πα-πα�ατ�ηδάκη, 1929).

Tα μεσαιωνικά ωριάOμάδα �ικισμών με μ�ναδικ� αριτεκτ�νικ� ενδια�έρ�ν και κύρι� πρ�ϊ�ν τη μαστία

Δρ�μ�ς στ� Πυργί. Kαμάρες π�υ υπ�στηρί��υν δωμάτια και εγκάρσια τ��α, π�υαντιστηρί��υν τ�υς θ�λ�υς των σπιτιών, σκεπά��υν κατ’ απ�στάσεις τ�υς δρ�-μ�υς επαυ�άν�ντας την εντύπωση τ�υ λα$ύρινθ�υ π�υ δεσπ��ει στα μεσαιωνικά�ωριά. (Φωτ. Eκδ. «MEΛIΣΣA»).

κτάσεις με μικρή κλίση εδά��υς π�υδεν ήταν �ρατές απ� τη θάλασσα,πάνω και κ�ντά σε "υ�αντινές γεωρ-γικές εγκαταστάσεις. T� μ�ν� ση-μεί� τ�υ �ικισμ�ύ π�υ ήταν �ρατ� α-π� ��υρωμένα παρατηρητήρια (τις"ίγλες) ήταν � τελευταί�ς �ρ��ςτ�υ κεντρικ�ύ πύργ�υ. Oι "ίγλες ή-ταν κτισμένες πάνω σε ε$άρσεις τ�υ"ρά��υ κ�ντά στη θάλασσα, (μερι-κές σώ��νται ακ�μα σε καλή κατά-σταση) και δημι�υργ�ύσαν ένα δί-κτυ� επικ�ινωνίας μετα$ύ των �ικι-σμών και των παραλίων.

Στα ε$ακ�σια περίπ�υ �ρ�νια π�υπέρασαν απ� την ιδρυσή τ�υς, άλλα-$ε � τρ�π�ς δι�ίκησης, η πληθυσμια-κή και �ικ�ν�μική τ�υς κατάσταση,έγιναν επεκτάσεις των �ικισμών έ$ωαπ� τ� τεί��ς, επισκευές και πρ�-σθήκες στα σπίτα και μ�ρ��λ�γικέςεπεμ"άσεις π�υ ε$έ�ρα�αν την τ�πι-κή τέ�νη και τ�ν πλ�ύσι� λαϊκ� π�λι-τισμ� τ�υς. Kάθε �ωρι� έ�ει ιδιαίτε-ρη πρ�σωπικ�τητα, τρ�π� ένδυσης,τραγ�ύδια και ��ρ�ύς, ήθη και έθιμακαι τ� κάθε ένα συνέ"αλε με τ�ντρ�π� τ�υ στην �ικ�ν�μική και πνευ-ματική ανάπτυ$η της Eλλάδας.

Yπ�λείμματα μεσαιωνικών ��υρω-μένων εγκαταστάσεων υπάρ��υν ε-πίσης στη "�ρεια και κεντρική Xί�.Aναμεσά τ�υς � Πύργ�ς τ�υ Πυτι�ύςκαι της Πυραμάς, τ� κάστρ� της B�-λισσ�ύ, τ� κάστρ� των Aπ�λί�νωνκαι � Aνά"ατ�ς.

Aνά�ατ�ςΣτ�ν Aνά"ατ�, απ� τ�ν αρ�ικ� �ι-

κισμ� π�υ πρέπει να ήταν μια μεσαι-ωνική, ��υρωματική εγκατάσταση,

απέμειναν μ�ν� ερείπια. Ωστ�σ�, λ�-γω τ�υ τρ�π�υ με τ�ν �π�ί� είναικτισμέν�ς πάνω στ� "ρά�� και �άρηστη λιτή μ�ρ�ή των σπιτιών τ�υ, �Aνά"ατ�ς π�υ "λέπ�υμε σήμερα έ-�ει μεγαλύτερη σ�έση, αισθητικήτ�υλά�ιστ�ν, με τ�ν Mεσαίωνα παράμε τα νεώτερα �ρ�νια.

Tα κύρια και κ�ινά �αρακτηριστι-κά αυτών των �ωριών είναι: � κε-ντρικ�ς πύργ�ς, τα σπίτια, �ι δρ�μ�ικαι �ι κ�ιν��ρηστ�ι �ώρ�ι. O κεντρι-

κ�ς πύργ�ς, ήταν κτίρι� �ρθ�γώνι�μεγάλων διαστάσεων, τριώρ�� ήτετραώρ��, τ�υ �π�ί�υ � τελευ-ταί�ς �ρ��ς εί�ε επάλ$εις και ή-ταν υπαίθρι�ς.

O πύργ�ς ήταν τ� δι�ικητικ� κέ-ντρ� και τ� μέγεθ�ς τ�υ ήταν ανά-λ�γ� με εκείν� τ�υ �ικισμ�ύ και τ�μέγεθ�ς της παραγωγής της περι�-�ής π�υ ήλεγ�ε. Oι π�ρτες εισ�δ�υδεν ήταν στ� ισ�γει�, αλλά στ�ν �-ρ��, στ� ύψ�ς των δωμάτων των

σπιτιών. Δεν διασώθηκε, κανένα κτι-στ� στ�ι�εί� αλλά υπ�θέτ�υμε �τι ηεπικ�ινωνία ελεγ��ταν απ� τ� εσω-τερικ� τ�υ πύργ�υ �π�υ ήταν εγκα-τεστημένη η γεν�"έ�ικη podest΄a. Oιπρ��υλά$εις αυτές γιν�ταν για τηνπρ�στασία τ�υ πρ�ϊ�ντ�ς και της δι-�ίκησης.

Σε περίπτωση π�υ � κίνδυν�ς α-πειλ�ύσε και τ�υς κατ�ίκ�υς υπήρ�εαρκετ�ς �ώρ�ς γι’ αυτ�ύς στ�ν πύρ-

Συνέ�εια στην 7η σελίδα

Mεστά. Στα μεσαιωνικά �ωριά η πλατεία είναι � μεγαλύτερ�ς κ�ιν��ρηστ�ς �ώρ�ς, $ρίσκεται κ�ντά στ�ν κεντρικ� πύργ� και �ρ�θετείται απ� τις πρ�σ�ψειςτων σπιτιών. (Φωτ. M. �ύδα).

Aερ��ωτ�γρα�ία τ�υ �ωρι�ύ Mεστά (αριστερά) και τ�υ �ωρι�ύ Πυργί (δε�ιά) τ� 1934. Διακρίν�νται τα κύρια �αρακτηριστι-κά των μεσαιωνικών �ωριών: � κεντρικ�ς πύργ�ς, η πυκν�τητα τ�υ π�λε�δ�μικ�ύ ιστ�ύ, τ� αμυντικ� τεί��ς π�υ σ�ηματί�ε-ται απ� τ�υς ε�ωτερικ�ύς τ�ί��υς των ακραίων σπιτιών, κ.ά. (Φωτ. Eκδ. «MEΛIΣΣA»).



Mερική άπ�ψη τ�υ Aνά$ατ�υ απ� τα ανατ�λικά. O αρ�ικ�ς �ικισμ�ς τ�υ �ωρι�ύ πρέπει να ήταν μία μεσαιωνική, ��υρωματική εγκατάσταση απ� την �π�ία α-πέμειναν μ�ν� ερείπια. Ωστ�σ�, λ�γω τ�υ τρ�π�υ με τ�ν �π�ί� είναι κτισμέν�ς πάνω στ� $ρά�� και �άρη στη λιτή μ�ρ�ή των σπιτιών τ�υ, � Aνά$ατ�ς, π�υ$λέπ�υμε σήμερα, έ�ει μεγαλύτερη σ�έση, αισθητική τ�υλά�ιστ�ν, με τ�ν Mεσαίωνα παρά με τα νεώτερα �ρ�νια. (Φωτ�γρα�ία απ� τ� $ι$λί� «Xί�ς» τ�υ Xα-ράλαμπ�υ Θ. Mπ�ύρα. Eκδ. «MEΛIΣΣA», 1992).


γ� ή τ�υλά�ιστ�ν τ�ν περί"�λ� τ�υ.Aυτά είναι "έ"αια συμπεράσματα

π�υ "γαίν�υν απ� παρατηρήσειςστα κτίσματα. Eγγρα�ες πληρ��-ρίες δεν έ��υμε για τ� δι�ικητικ�σύστημα, παρ’ �τι τ� αρ�εί� της Γέ-ν�"ας έ�ει ερευνηθεί αρκετά απ�τ�ν Φ. Aργέντη και ε$ακ�λ�υθεί ναερευνάται απ� Iταλ�ύς της έδραςτης παλαι�γρα�ίας τ�υ καθηγητήGeo Pistarino τ�υ πανεπιστημί�υτης Γέν�"ας. Γεγ�ν�ς είναι πάντως�τι στη μνήμη των κατ�ίκων η lατινι-κή κυριαρ�ία έμεινε σκληρή και α-"άστα�τη.

Oταν �ι κατακτητές έ�υγαν απ�τη Xί� �ι εγκαταλελειμμέν�ι πύργ�ι�ρησιμ�π�ιήθηκαν για κατ�ικίες(Πυργί) ή ως κ�ιν��ρηστ�ι �ώρ�ι(κα�ενεί� στ�υς Oλύμπ�υς, εκκλη-σία στα Mεστά).

Tα σπίτιαTα σπίτια είναι απλές, κυ"�ειδείς

κατασκευές με δύ� ή τρεις �ρ�-��υς και ένα ή δύ� δωμάτια στ� ι-σ�γει� και τ�ν �ρ��. Tα ισ�γεια�ρησίμευαν για τ�ν σταυλισμ� των�ώων και υπήρ�ε ένα ενδιάμεσ� πα-τάρι για την απ�θήκευση των τρ�-�ών τ�υς. Mια πέτρινη σκάλα �δη-γ�ύσε στ� αίθρι� τ�υ �ρ��υ (τ�π�υντί) και στα δωμάτια τ�υ �ρ�-��υ, �π�υ ήταν η κατ�ικία και εί�ανσυνήθως ένα $ύλιν� μεσ�πάτωμαγια τ�ν ύπν�. Tα σπίτια είναι κτισμέ-να με ντ�πια, σκληρή αν�ι�τ��ρω-μη πέτρα είναι και στεγασμένα μεκαμάρα ή σκα��ειδείς θ�λ�υς π�υδημι�υργ�ύν επίπεδα, "ατά δώμα-τα στ�υς ε$ώστες (τα $άτα).

Aπ� τις ε$ώπ�ρτες τ�υ κάστρ�υ,(δύ� ή τρεις) �ι �π�ίες έκλειναν καιάν�ιγαν �ρισμένες ώρες, $εκιν�ύ-σαν �ι κεντρικ�ί δρ�μ�ι π�υ �δη-γ�ύσαν στην πλατεία. H πλατεία εί-ναι � μεγαλύτερ�ς κ�ιν��ρηστ�ς�ώρ�ς π�υ "ρίσκεται κ�ντά στ�νκεντρικ� πύργ� και �ρ�θετείται α-π� τις πρ�σ�ψεις των σπιτιών. Mι-κρ�τερ�ι δρ�μ�ι συνδέ�υν τ�υςμεγαλύτερ�υς ή καταλήγ�υν σε α-διέ$�δα, ε$υπηρετώντας �λες τιςεισ�δ�υς των σπιτιών. Eυκ�λ�τερηκυκλ��ρία γιν�ταν στα �ωριά απ�τα δώματα, τις ταράτσες, π�υ κ�λ-λημένες η μία κ�ντά στην άλλη καιεκτεθειμένες στ�ν ήλι�, �ρησιμ�-π�ιήθηκαν πάρα π�λύ για κυκλ��-ρία, $έραμα των καρπών ακ�μα καιγια τ�ν καλ�καιριν� ύπν�.

Oταν απ��ώρησε η Mα�να (1566)και η καλλιέργεια α�έθηκε κατά κά-π�ι� τρ�π� στ�υς κατ�ίκ�υς, μα�ίμε την ανάπτυ$η και την �ικ�ν�μικήάνθηση των �ικισμών, έ��υμε π�λ-λές ανακαινίσεις στα σπίτια και επέ-κτασή τ�υς έ$ω απ� τ� κάστρ�. Tασπίτια έ$ω απ� τ�ν παλι� �ικισμ� εί-ναι κτισμένα με τ� ίδι� υλικ� καιτ�υς ίδι�υς τρ�π�υς δ�μής. Eίναι�μως μεγαλύτερης κλίμακας, άνε-σης και π�λυτέλειας.

Πυργί και MεστάT� Πυργί ήταν τ� πι� γνωστ� απ�

τα Mαστι��ώρια της Xί�υ, γιατί εί-�ε πρ�σ"αση στην πρωτεύ�υσα τ�υνησι�ύ. Eτσι μπ�ρεσαν να τ� επι-σκε�θ�ύν π�λλ�ί περιηγητές π�υτ� περιέγραψαν ως έναν τ�π� ευ-�άριστ�, γεμάτ� απ� γνήσι� π�λιτι-

σμ� και �ωντάνια. Tην �ν�μασία τ�υτην ��είλει στ�ν �γκωδέστατ�πύργ� τ�υ � �π�ί�ς, παρ’ �τι έ�ασε3 μέτρα απ� τ� ύψ�ς τ�υ, ε$ακ�-λ�υθεί να δεσπ��ει στ� �ωρι�.

Tα τελευταία εκατ� �ρ�νια απα-σ��λησε τρεις σπ�υδαί�υς μελετη-τές. O Γάλλ�ς Eλληνιστής H. Pernot�ωτ�γρά�ησε και περιέγραψε μεγλα�υρ�τητα στιγμι�τυπα απ� τηδιαμ�νή τ�υ εκεί. O Γιάννης Ψυ�ά-ρης, μαγεμέν�ς απ� τ� ανε$άρτη-τ�, ελεύθερ� πνεύμα των Πυργ�ύ-σων τ�υς συνέστησε με θέρμη «ναμη πηγαίν�υν σ��λεί�». Δεν είναιτυ�αί� π�υ � Γιώργ�ς Θε�τ�κάς,γι�ς τ�υ ν�μ�μαθή και π�λιτικ�ύ M.Θε�τ�κά γρά�ει τ� 1929 «T� Eλεύ-θερ� Πνεύμα», �ύτε �τι � Γ. Ψυ�ά-ρης στ� έργ� τ�υ «T� �νειρ� τ�υΓαιννίρι» ανα�έρεται στ� νεαρ� τ�-τε ��ιτητή της Iατρικής και αργ�τε-ρα πρωτ�π�ρ� και διαπρεπή ψυ�ία-τρ� Mι�αήλ Γαιννίρι.

Tέλ�ς, � Zακ Λακαριέρ στ� "ι-"λί� τ�υ «T� Eλληνικ� καλ�καίρι»γρά�ει για τ� «Zωγρα�ισμέν� �ω-ρι�» (τ� Πυργί): «Σας γρά�ω απ� έ-να άγνωστ�, νεραϊδένι� �ωρι�, �-π�υ τα �ρώματα μπερδεύ�νται σ’ένα �υράνι� τ�$� απ� σπίτια, �π�υ�ι πρ�σ�ψεις είναι κ�σμημένες μεκύκλ�υς, με ρ�μ"�υς, με "έλη καιμε καμπύλες, σας γρά�ω απ� τηνκαρδιά εν�ς μεγάλ�υ εμ"λήματ�ς,απ� δρ�μ�υς �π�υ τα σπίτια τ�υςσαν τραπ�υλ��αρτα για γίγαντεςκαθρε�τί��υν τα α�ηρημένα �νει-ρα κάπ�ι�υ άγνωστ�υ κτίστη, σαςγρά�ω απ� ένα ρ�διν� και �ρυσα�ίμέρ�ς π�υ τ� κυκλών�υν $ερ�ί"ρά��ι και �π�υ έ�ω $ε�άσει τηθάλασσα».

Tα Mεστά συνδέθηκαν �δικώς μετην π�λη της Xί�υ τ� 1936 και έτσιήταν λιγ�τερ� γνωστά απ� τ� Πυρ-γί. Γνωστά έγιναν περισσ�τερ� με-τά τις διακριτικές και επιτυ�ημένεςαναστηλώσεις π�υ έκανε τ� τμήματων Παραδ�σιακών Oικισμών τ�υE.O.T. με τη διεύθυνση τ�υ AρηKωνσταντινίδη. Oι εργασίες αυτέςέ"αλαν έγκαιρα σε σωστ� δρ�μ�τις μετέπειτα ιδιωτικές επεμ"άσεις.Tα Mεστά είναι τ� πι� ήσυ��, καλ�-διατηρημέν� και ήπι� �ωρι� τωνMαστι��ώρων.

Bι�λι�γραία

1. W.A. Eden. «The plan of Mesta», Chios (inperiodical Annual of British School of Athens)London 1951; No XLX 1950 p, 16-20.

Jaqueline Tyrwitt. Chios. Tha Arcitecture Review,June 1966 p, 475-478.

2. Π. Mι�ελή. «T� ελληνικ� λαϊκ� σπίτι» εκ.E.M.Π. X. Mπ�ύρα - Λαμπάκη. Tα Mεσαιωνικά�ωριά της Xί�υ, Aθήναι σελ. 5-76.

3. George Lavas. «Urbanistische Ideen ausChios» Werk, Heft 7 Juli 1967. Jahrgang.

4. Θ. Γα�αλάς - Θ. M�ν�ύδη. «H κατ�ικία σταMεσαιωνικά �ωριά της Xί�υ», Xιακά �ρ�νικά,Aθήναι 1977, σελ. 6-17 T�μ�ς Θ΄.

5. K. Aμάντ�υ, «Tα Mεσαιωνικά �ωριά της Xί-�υ», Aθήναι 1953.

R. Stringa. «Genova e la Liquria nelMediterraneo». Genova 1982.

6. A. Neri. Michelozzo Michelozzi a Scio»,Giornale Liguristiko di Archeologia, Storia eLitteratura, Genova 1883 p. 456.

7. Mαρίας "ύδα, «Aναστήλωση και νέα �ρήσητ�υ κεντρικ�ύ Πύργ�υ στ� Πυργί της Xί�υ». Aρ�.Θέματα Aθήνα 1974 σ. 276 - 277.

8. F. Argenti. «The occupation of Chios by theGenoese», Cambridge 1958.

9. Φ. Aργέντη - Στ. Kυριακίδη, H Xί�ς παράτ�ις γεωγρά&�ις και περιηγηταίς, 3 τ�μ. Aθήνα1946.

10. H. Pernot. H νήσ�ς Xί�ς, Aθήνα 1981 (σε με-τά&ραση K. Xωρεάνθη).

Συνέ�εια απ� την 5η σελίδα

Mεστά (πάνω) και Triora Λυγ�υρίας (κάτω). Iδι�ι τρ�π�ι δ�μής και �ργάνωσης τηςκατ�ικίας και τ�υ �ικισμ�ύ. Tα μεσαιωνικά �ωριά της Xί�υ κτίστηκαν $άσει σ�εδί-�υ π�υ στάλθηκε απ� τη Γέν�$α. (Φωτ. M. �ύδα).

AΦIEPΩMA


Tων Φανής Aναιρύση

Λεωνίδα Mυλωνάδη

Aρ�ιτεκτ�νων

«...Mπ�ρεί κανείς να πλανιέται ώραπ�λλή στ�ν Kάμπ�, ανάμεσα στ�υςτ�ί��υς, �ωρίς να �λέπει τίπ�τα απ’τ� δάσ�ς, αναπνέ�ντας μ�νά�α τηνατμ�σ�αιρά τ�υ. Kάπ�τε αν�ίγειμια �αριά π�ρτα. T� δάσ�ς επιτέ-λ�υς απ��ασί�ει να �ανερωθείπλ�ύσι�, �ωνταν�, σπαρταριστ� α-π� δρ�σιά και τρυ�ερά μ�υρμ�υρη-τά και �λ�ι�λίσματα. Eνας πλακ�-στρωτ�ς σκιερ�ς δρ�μάκ�ς διασ�ί-�ει τη �λ�η. Eνα μαγγαν�πήγαδ�τρί�ει αργά και ρυθμικά. T� νερ�στά�ει στις πλάκες μ�ν�τ�να. Mεςστην πυκνή πρασινάδα ένα παλαιϊ-κ� σπίτι κρύ�ει �ηλιάρικα τη μ�νω-σή τ�υ, τις κιτρινισμένες �ι�λι�θή-κες τ�υ και τα μελαγ��λικά π�ρ-τραίτα των κ�ριτσιών τ�υ 19�υ αιώ-να. O Kάμπ�ς είναι � ιδανικ�ς τ�-π�ς της ιδιωτικής �ωής, της κλει-στής, της εσωτερικής �ωής, των πε-ρι�ραγμένων π�λύτιμων πραγμά-των. O τ�π�ς �π�υ θα ήθελε κανείς,σε �ρισμένες στιγμές, να σταθμεύσειγια πάντα...». Γ. Θετκάς

AYTH η περιγρα�ή και π�λλές άλλες,περιηγητών απ’ τ� 14� αιώνα και με-τά, είναι �αρακτηριστικές για τ�ν Kά-μπ� της Xί�υ, μια �ε�ωριστή γωνιάτης Mεσ�γεί�υ, �π�υ επί αιώνες συν-δυά�εται με τρ�π� ιδανικ� ή κατ�ικίαμε τ�υς κήπ�υς των εσπεριδ�ειδώνκαι �π�υ διαμ�ρ�ώθηκαν τρ�π�ι �ω-

ής συνεπείς με τη μεσ�γειακή �ύση,τ� κλίμα και τ�ν π�λιτισμ�.

O Kάμπ�ς είναι πεδιάδα (5 �λμ. X 2�λμ.) στη συνέ�εια της π�λης της Xί-�υ, πρ�ς ν�τ�ν, �υτεμένη με λεμ�-νιές, π�ρτ�καλιές, μανταρινιές καινεραντ�ιές. T�ν Kάμπ� άρ�ισαν νακαλλιεργ�ύν, �ργανών�ντας και τ�ε�αγωγικ� εμπ�ρι�, �ι Γεν�υάτες(1346 - 1566) και στη συνέ�εια �ι Xιώ-τες πλ�ύσι�ι έμπ�ρ�ι π�υ κατά τηνπερί�δ� της T�υρκ�κρατίας (1566-1912), αλλά κυρίως μέ�ρι τη σ�αγήτ�υ 1822, κρατ�ύσαν την �ικ�ν�μική�ωή τ�υ νησι�ύ στα �έρια τ�υς.

O Mansuette de Nauteuil –Γάλλ�ς ιε-ραπ�στ�λ�ς– γρά�ει τ� 1684: «O,τι επί-σης είναι ευ�άριστ�ν εις την νήσ�ν ταύ-την, είναι �τι �λ�ι �ι κάτ�ικ�ι έ��υν έ-παυλιν �π�υ διέρ��νται μέγα μέρ�ς τ�υθέρ�υς…» και παρακάτω: «Yπάρ��υνεπαύλεις π�λύ ωραίες, με ωραί�υς κή-π�υς, πρ�πάντων εις τ� μέρ�ς τ� �ν�μα-��μεν�ν Kάμπ�ς, παρά την θάλασσαν».

Πύργ�ι'

T�ν 18� αιώνα, επ��ή μεγάλης ακ-μής και ευημερίας για τη Xί�, � Kά-μπ�ς γνώρισε την «�ικ�δ�μική» τ�υάνθηση. Oι παλι�ί πύργ�ι ανασκευά-σθηκαν και καιν�ύργι�ι �τίστηκαν,για να ανταπ�κριθ�ύν στις νέες ανά-γκες μιας αστικής κ�ινωνίας σε πλή-ρη άν�δ� και συνε�ή επα�ή με τηΔύση.

Για τις μεγάλες �ιώτικες εμπ�ρι-κές �ικ�γένειες –Mαυρ�γ�ρδάτ�ι,P�δ�κανάκηδες, Pάλληδες και άλλαγνωστά �ν�ματα– 200 περίπ�υ �ικ�-

γένειες και κτήματα ("λ. Ph. Argenti:«Libro d’ Oro de la noblesse deChios») με δραστηρι�τητα στα μεγά-λα διεθνή εμπ�ρικά κέντρα, � πύρ-γ�ς και τ� περι"�λι τ�υ Kάμπ�υ ήτανη «εστία» της �ικ�γένειας.

Mετά την τραγική σ�αγή τ�υ 1822,� Kάμπ�ς ερημώθηκε και �ι πύργ�ιλεηλατήθηκαν. Oι μεγάλες �ικ�γέ-νειες διασκ�ρπίσθηκαν σ’ �λ� τ�νκ�σμ�, τ�υς απαγ�ρεύτηκε η επι-στρ��ή στ� νησί και τα κτήματα–πλην ελα�ίστων περιπτώσεων– άλ-λα�αν ιδι�κτήτες.

Mε τα �ρ�νια και π�λύ πριν απ�την απελευθέρωση τ�υ 1912, τ� νησίάρ�ισε να �ανα�ωντανεύει (κ�ινωνι-κές ανακατατά�εις, νέες επι�ειρημα-τικές δραστηρι�τητες, επιδ�σεις στηναυτιλία, με σημερινή παγκ�σμιαπρωτ�π�ρία). Oμως, τ� 1881 τ� νησίέπλη�ε ��"ερ�ς σεισμ�ς με απ�τέ-λεσμα να πέσ�υν �λ�ι σ�εδ�ν �ιπύργ�ι τ�υ Kάμπ�υ.

Oι νέες κατ�ικίες –των αρ�ών πιατ�υ 20�ύ αιώνα– κτίστηκαν κυρίωςπάνω στα ισ�γεια των παλιών. Eίναιμεγάλες, απ� την ίδια πέτρα, με ε-πιρρ�ές νε�κλασικισμ�ύ. Tα π�λύτι-μα στ�ι�εία της αυλής π�υ διατηρή-θηκαν γύρω της �πως η αυλ�θυρα,τ� πηγάδι, η στέρνα κ.ά. –μνήμες, αι-σθητικές α�ίες και λειτ�υργικά στ�ι-�εία μα�ί– σε συνδυασμ� με τ�υς μα-ντρ�τ�ι��υς απ� την ίδια πέτρα π�υσυνδέ�υν μέ�ρι σήμερα σ�ι�τά ταπερι"�λια μετα�ύ τ�υς, συνέ"αλαννα διατηρηθεί σημαντικά η ιδιαίτερη�υσι�γνωμία τ�υ Kάμπ�υ και να α-

Tα αρ��ντικάτ�υ Kάμπ�υ

Oικία Kαλ�κρέση. Eπιμελημένς συνδυασμ�ς των νεκλασικών στι�είωνμε τα παλαι�τερα.

T πηγάδι στ κτήμα Aργέντη. Aπτελεί αναπαρά Συνέ�εια στην 10η σελίδα

Aπ�τελ�ύν μνημειακή εν�τητα με αρ�ιτεκτ�-

νική, �ικ�λ�γική και ιστ�ρική σημασία

KYPIAKH 31 IOYΛIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 9 σταση της τυπικής παραδσιακής κατασκευής.

Δρμάκι στν Kάμπ. Yψηλί μαντρ�τι�ι, ωραίες αυλ�θυρες, σκιερά δέντρα.

H πύλη για τ περι��λι στ αρ�ντικ� Pάλλη. T κτήμα �ρίσκεται σήμερα σεπλήρη εγκατάλειψη.

O εγκαταλειμμένςπύργς τυ Mέρ-μηγκα στις ��θεςτυ Kκκαλά.


Γενική άπψη τυ Kάμπυ. Yδατγρα%ία τυ Sir William Gell (Bρετανικ� Mυσεί). Eντυπωσιακή η απεικ�νιση λεπτμερειών.

π�τελεί μια εν�τητα. H εν�τητα αυ-τή, αρ�ιτεκτ�νική, π�λε�δ�μική, �ι-κ�λ�γική, με την ιδιαίτερη ιστ�ρικήκαι καλλιτε�νική της σημασία διεκδι-κεί να θεωρείται σήμερα ένα μνη-μεί� στ� σύν�λ� τ�υ.

Kατ�ικία και περι��λιO «πύργ�ς» και τ� περι"�λι τ�υ

Kάμπ�υ τ�ν καιρ� της ακμής (18�ςαιώνας) εκ�ρά�ει τ�ν τρ�π� �ωήςκαι την τάση ανάδει�ης τ�υ γ�ήτρ�υτων �ικ�γενειών π�υ διαμ�ρ�ωσαν

την αστική κ�ινωνία της Xί�υ. H �ωή στ� ύπαιθρ�, �ι δραστηρι�-

τητες στ� περι"�λι, η κ�ινωνική �ωή,η ανάγκη θέας πάνω απ� τα δέντραδιαμ�ρ�ωσαν έναν τύπ� κατ�ικίας«αν�ιγμένης» πρ�ς τ� περι"�λι, διώ-ρ��ης ή και τριώρ��ης π�υ παρά τιςμεταγενέστερες αλλαγές στ� κτίρι�,διατηρείται και σήμερα απ�τελώ-ντας τ� "ασικ� �αρακτηριστικ� τ�υτρ�π�υ �ωής στ�ν Kάμπ�.

Στ� ισ�γει� γίν�νται �ι "�ηθητικέςεργασίες και διαμένει τ� πρ�σωπικ�.H μεγαλ�πρεπη υπαίθρια πέτρινη

σκάλα –στενά δεμένη, με π�ικίλ�υςσ�ηματισμ�ύς –με την αυλ�θυρα �-δηγεί στ�υς �ώρ�υς υπ�δ��ής καιστα υπν�δωμάτια. Πλακ�στρωμένη ήμε "�τσαλωτά, δρ�σερή, σκεπασμέ-νη με αιων�"ια δέντρα, αθέατη απ�τ� δρ�μ�, απ�τελεί τ�ν υπαίθρι� �ώ-ρ� υπ�δ��ής και καθημερινής �ωής.Kύρια στ�ι�εία της περίτε�να δ�υλε-μένα, τ� μαγγαν�πήγαδ�, η στέρνα,η πύλη πρ�ς τ� περι"�λι και �ι αμέ-τρητες πέτρινες πε��ύλες.

Περιηγητές π�υ επισκέ�θηκαν κα-τά καιρ�ύς τ�ν Kάμπ� μιλ�ύν για υ-π�δ��ές �ένων επισήμων π�υ συν�-δεύ�νται με πρ�γραμμα μ�υσικήςκαι τ�πικών ��ρών, και για τ� πε-ρίεργ� πλήθ�ς των υπηρετών κατάτην υπ�δ��ή των �ένων.

O Aυστριακ�ς διπλωμάτης Prokeschvon Osten γρά�ει τ� 1825: «Σε καμιάπρωτεύ�υσα της Eυρώπης δεν έ�ω δειτ�σ� �αριτωμένα, στέρεα και π�λυτελήε#��ικά σπίτια. Σ�εδ�ν έ��υν για στ�λί-δι μια ωραία πύλη για είσ�δ� και �αρ-διές σκάλες π�υ �δηγ�ύν απ’ την κάτωαίθ�υσα υπ�δ��ής στ� πάνω σαλ�νι.Δυ� ειδών πέτρες, η μια �αθυκ�κκινη, ηάλλη αν�ι�τ�κίτρινη, συναρμ�λ�γ�ύ-νται στη δ�μή με τέτ�ι� γ�ύστ� π�υ καιμ�ν� με αυτ�ν τ�ν τρ�π� καλλωπί�εταιτ� �λ� κτίρι�».

Oι �ένες επιρρ�ές είναι εμ�ανείςστην αρ�ιτεκτ�νική τ�υ Kάμπ�υ.Oμως εδώ η α��μ�ίωση ανατ�λικώνκαι δυτικών στ�ι�είων –�αρακτηρι-στική στις �ώρες της �ψιμης Oθωμα-νικής Aυτ�κρατ�ρίας– εντά�θηκεστη διαμ�ρ�ωση τ�πικ�ύ �αρακτή-ρα, τ�υ �π�ί�υ "ασικ�ί παράγ�ντεςήταν η άψ�γη τέ�νη και η αυστηρήπαράδ�ση των ντ�πιων μαστ�ρωνκαθώς επίσης και �ι δυνατ�τητεςτ�υ �ρωματισμ�ύ πωρ�λιθ�υ.

O Kάμπ�ς σήμερα υπάρ�ει ακ�μη�ωνταν�ς με τα περι"�λια τ�υ, ταλ�υλ�ύδια τ�υ, τ�υς μαντρ�τ�ι-

��υς, τις μνήμες απ’ τ� παρελθ�ναλλά και τις αλλ�ιώσεις τ�υ αρ�ιτε-κτ�νικ�ύ τ�υ πλ�ύτ�υ –σημάδια τωνκ�ινωνικών αλλαγών των νεώτερων�ρ�νων– τα πρ�"λήματα παραγωγήςκαι ύδρευσης, τις πιέσεις για κατά-τμηση κ.ά.

Aναγκαι�τητα

διάσωσηςTα τελευταία �ρ�νια έ�ει α�υπνι-

σθεί τ� ενδια�έρ�ν για τη διάσωσηκαι ανα"ίωσή τ�υ και έ��υν εκπ�νη-θεί μελέτες π�υ στ��εύ�υν στην πα-ράλληλη ανάπτυ�η κατ�ικίας – γεωρ-γίας, τ�υρισμ�ύ και άλλων δραστη-ρι�τήτων π�λιτιστικών και εκπαιδευ-τικών ώστε να πρ�κύψει μια δυναμι-κή κ�ινωνικ��ικ�ν�μικής ανάπτυ-�ης, με "ασικ� �μως �αρακτηριστικ�τη διατήρηση τ�υ αγρ�τικ�ύ τ�υ �α-ρακτήρα.

Hδη έ�ει κηρυ�θεί ιστ�ρικ�ς τ�-π�ς και παραδ�σιακ�ς �ικισμ�ς και ι-σ�ύει αυστηρ�ς καν�νισμ�ς δ�μη-σης. Oι τάσεις αναστήλωσης αρ��-ντικών για κατ�ικία ή �ενώνες είναιενθαρρυντικές. Aπαιτείται �μως η«στρατηγική» παρέμ"αση απ� τηνπ�λιτεία και η έντ�νη παρ�υσία τ�υδήμ�υ Xί�υ.

O Kάμπ�ς της Xί�υ, ��ρτωμέν�ς ι-στ�ρία αιώνων και α�ίες κάθε είδ�υς,π�λιτιστικές, π�ι�τητας �ωής, πρέπειμε κάθε τρ�π� να διασωθεί και να πα-ραδ�θεί στις νέες γενιές, ε�ασ�αλί-��ντας τη συνέ�εια της εθνικής καιπ�λιτιστικής μας ταυτ�τητας.

Aνάγλυ%η πλάκα ε&αίρετης τέ�νης σε κρυν� στέρνας.


Oι �ωτ�γρα�ίες τ�υ κειμέν�υ είναιαπ� τ� �ι�λί� «O Kάμπ�ς της Xί�υ,κατ�ικία και περι�άλλ�ν τ�ν καιρ�της ακμής», των Φανής Aναιρύσηκαι Λεωνίδα Mυλωνάδη. Eκδ.«AKPITAΣ», Aθήνα 1992.

T αρ�ντικ� Σαλ�άγυ, με δύ κτιριακύς �γκυς, σε αρμνική σ�έση μετα&ύ τυς.


H αυλ�πρτα στ κτήμα Πλατή (πρώην Mηταράκη), απ� τις πι αντιπρσωπευ-τικές τυ είδυς.

Aπψη τυ πύργυ Pάλλη απ� την αυλή. H μικρή κλίμακα πυ δηγεί στν η-μιώρ%.


Tης Bάσως Πέννα

Eπιμελήτριας Aρ�αι�τήτων στ� N�μισματικ�M�υσεί�

TO TEΛOΣ της αραι�τητας στάθηκεσκληρ� για τ� άλλ�τε πλ�ύσι�, εμπ�-ρικά δραστήρι� και π�ικιλ�μ�ρ�α«ακμά��ν» νησί της Xί�υ. T� 86 π.X.,η εκδικητική συμπερι��ρά τ�υ Mι-θριδάτη ανέτρεψε τ� status quo τηςπ�λης. Oι κάτ�ικ�ι τ�υ νησι�ύ παγι-δευμέν�ι στ� θέατρ� της π�λης, α-νήμπ�ρ�ι να αντιδράσ�υν στις παρά-λ�γες �ικ�ν�μικές απαιτήσεις τ�υστρατηγ�ύ Zην��ι�υ με απ�γυμνω-μέν�υς τ�υς να�ύς και τα σπίτιατ�υς απ� κάθε π�λύτιμ� αντικείμε-ν�, �ρίσκ�νται σε απελπιστική κατά-σταση. Aνδράπ�δες απ��ι�ά��νταιστ�ν Eύ"ειν� Π�ντ�... H μεσ�λά�ησητ�υ Pωμαί�υ Σύλλα και η επιστρ��ήτων κατ�ίκων στη γενέτειρα δεν άλ-λα"ε την τρ�ιά της παρακμής. T� 78ή 76 π.X. � Kικέρων επισκεπτ�μεν�ςτ� νησί αντικρύ�ει τα τείη της π�-λης ερειπωμένα.

Aπ�γύμνωση

Oι πρώιμ�ι αυτ�κρατ�ρικ�ί ρ�-ν�ι εμ�ανί��νται ελπιδ��ρ�ι γιατην τύη τ�υ νησι�ύ. Tα τιμητικάψη�ίσματα υπέρ των κυρίαρων καιευεργετικών Pωμαίων αυτ�κρατ�-ρων, η επίσκεψη τ�υ Tι�έρι�υ και,πιθαν�ν, τ�υ Nέρωνα στ� νησί κα-θώς και η συνέιση της λειτ�υργίαςτ�υ τ�πικ�ύ ν�μισματ�κ�πεί�υ,δείν�υν μια τάση ανάκαμψης.Ωστ�σ� η επί�αση της ρωμαϊκήςπ�λιτικής απ��αίνει καταλυτική. HXί�ς σταδιακά απ�γυμνώνεται απ�τα έργα τένης, ενώ �ι διαδ�ικ�ίσεισμ�ί στα ρ�νια τ�υ αυτ�κράτ�-ρα Aντωνί�υ τ�υ Eυσε��ύς έρ�-

νται να επι�αρύν�υν τη κατάσταση.Για τρεις περίπ�υ αιώνες ακ�λ�υ-

θεί η σιωπή των γραπτών πηγών. Hκυρίαρη πληρ��ρία στρέ�εταιγύρω απ� τ� μαρτύρι� τ�υ Aγ. Iσι-δώρ�υ, τ� 250 μ.X., επί Δεκί�υ. Π�-λύ αργ�τερα, στ�υς επισκ�πικ�ύςκαταλ�γ�υς της Δ΄ Oικ�υμενικήςΣυν�δ�υ (451) έ�υμε την πρώτημνεία Xί�υ επισκ�π�υ. Στη γλα�υρήα�ήγηση των θαυμάτων τ�υ Aγ.Δημητρί�υ (7�ς αι.), η Xί�ς ανα�έ-ρεται ως σταθμ�ς των εμπ�ρικών

πλ�ίων απ� την Aλε"άνδρεια μεπρ��ρισμ� την Kωνσταντιν�ύπ�λη.

H αραι�λ�γική έρευνα, έρεταινα συμπληρώσει τη σκ�ρπια και ε-μπερίστατη ιστ�ρική μαρτυρία. Πα-λαι�ριστιανικές �ασιλικές, παράλι-�ι αμυντικ�ί �ικισμ�ί, αγρ�ικίες με�ικ�τενικές εγκαταστάσεις, ψη�ι-δωτά δάπεδα δημ�σίων και ιδιωτι-κών κτιρίων, έργα γλυπτικής και μι-κρ�τενίας, η ενεργ�π�ίηση της κα-θημερινής αστικής �ωής, �πως αυτήινηλατείται απ� την κυκλ��ρία

των ν�μισμάτων, �λα δείν�υν �τιαπ� τα μέσα τ�υ 4�υ έως τα μέσατ�υ 7�υ αιώνα τ� νησί ακμά�ει.

T� 1915 � K�υρ�υνιώτης δίπλαστ�ν αραί� να� τ�υ Aπ�λλων�ς,στα Kάτω Φανά, απ�καλύπτει τρί-κλιτη �ασιλική, καθώς και λείψανασπιτιών. O παραθαλάσσι�ς �ικισμ�ςτων Φανών, κατα�ύγι� και σταθμ�ςανε��διασμ�ύ στη ναυσιπλ�ΐα τ�υανατ�λικ�ύ Aιγαί�υ �αίνεται να�ρισκ�ταν σε πλήρη ακμή στα ρ�-νια τ�υ I�υστινιαν�ύ A΄ μέρι τα μέ-σα τ�υ 7�υ αι.

Mνημεία

T� 1952-55 η Bρετανική Aραι�λ�-γική Σ�λή της Aθήνας με Διευθυντήτ�ν M.S.F.Hood, πραγματ�π�ιώνταςανασκα�ική έρευνα στ� Eμπ�ρι�, μι-κρ� �υσικ� λιμάνι της ν�τιας Xί�υ, έ-�ερε στ� �ώς λείψανα σημαντικ�ύ�υρωμέν�υ �ικισμ�ύ, � �π�ί�ς κα-ταστρέ�εται απ� Aρα�ικές επιδρ�-μές μετα"ύ τ�υ 668 και 673. Aργ�τε-ρα στις αρές τ�υ 9�υ αι., παρατη-ρείται σύντ�μη και περι�ρισμένη α-να�ίωση τ�υ �ικισμ�ύ. Παλαι�ρι-στιανική �ασιλική με Bαπτιστήρι�π�υ απ�καλύ�θηκε κατά τη διάρκειατων ίδιων ανασκα�ών, σετί�εται ά-μεσα με τ�ν �ικισμ�.

H ιστ�ρική και αραι�λ�γική μαρ-τυρία για την π�λη της Xί�υ κατάτην περί�δ� π�υ ε"ετά��υμε παρα-μένει �ειδωλή. H μακρ�ρ�νη γεν�-�έ�ικη και τ�υρκική κυριαρία κα-θώς και �ι συν�ί καταστρεπτικ�ίσεισμ�ί π�υ έπλη"αν τ� νησί αλλ�ί-ωσαν ή ε"α�άνισαν σε μεγάλ� �αθ-μ� τα κτίρια αυτής της περι�δ�υ καιεπέ�εραν μεγάλες στρωματ�γρα�ι-κές διαταραές.

Mεμ�νωμένα μαρμάρινα αριτε-

Παλαι��ριστιανική Xί�ςBασιλικές, �ικισμ�ί, ψη�ιδωτά και άλλα ευρήματα μαρτυρ�ύν την ακμή τ�υ νησι�ύ

Bασιλική Aγί�υ Iσιδώρ�υ. A�ιερωματική ψη�ιδωτή επιγρα�ή.

Παλαι��ριστιανικ� κι�ν�κραν�. H σπανι�τητα τ�υ τύπ�υ και η π�ι�τητα τ�υ μαρ-μάρ�υ τ� συνδέ�υν άμεσα με εργαστήρι της Kωνσταντιν�ύπ�λης.

Λεπτ�μέρεια απ� τ� ψη�ιδωτ� δάπεδ� της �δ�ύ Δημ�γερ�ντίας.

κτ�νικά μέλη καθώς και ταλαιπωρη-μένα �ικ�δ�μικά λείψανα απ�δει-κνύ�υν την εγκατ�ίκηση τ�υ μεσαι-ωνικ�ύ κάστρ�υ ήδη απ� την παλαι-�ριστιανική επ�ή. Πιθαν�τατα εδώείε αν�ικ�δ�μηθεί � καθεδρικ�ςνα�ς τ�υ Aγί�υ Nικ�λά�υ, π�υ σύμ-�ωνα με τ�ν Xί� ιστ�ρικ� Z�λώτα ή-ταν μία απ� τις πι� παλιές εκκλησίεςτης π�λης.

H επέκταση της π�λης ��ρεια καιν�τια τ�υ κάστρ�υ είναι �ε�αιωμέ-νη, μ�λ�ν�τι είναι δύσκ�λ� να διευ-κρινιστεί η ακρι�ής �ρ�θέτηση τηςπ�λης της Xί�υ κατά την παλαι�ρι-στιανική περί�δ�.

Στην �δ� Δημ�γερ�ντίας, κ�ντάστ� σημεριν� εμπ�ρικ� κέντρ� τηςπ�λης, απ�καλύ�θηκε τμήμα στ�άςμε ψη�ιδωτ� δάπεδ�, π�υ ρ�ν�λ�-γείται στις αρές τ�υ 6�υ αιώνα. Mέ-σα σε �κταγωνικά πλαίσια πρ��άλ-λ�νται γυναικείες μετωπικές μ�ρ�έςπ�υ �έρ�υν διάλιθα διαδήματα,σκ�υλαρίκια και πλ�ύσιες ενδυμα-σίες. H έλλειψη συν�δευτικών επι-γρα�ών ή διακριτικών συμ��λων δυ-σκ�λεύ�υν την ταύτιση των μ�ρ�ώνμε πρ�σωπ�π�ιήσεις Eπ�ών ή Aρε-τών. Ωστ�σ� η πρ�σπάθεια δια��ρ�-π�ίησης και απ�δ�σης υπ�κειμενι-κών αρακτηριστικών, δεν απ�κλείειτην περίπτωση απεικ�νισης συγκε-κριμένων πρ�σώπων, με επαγγελμα-τική ή ιδι�κτησιακή σέση πρ�ς τ�κτίρι�. Δυστυώς η ταύτιση τ�υ κτι-ρί�υ παραμένει πρ��ληματική α��ύτ� μεγαλύτερ� τμήμα τ�υ �αίνεταινα συνεί�εται κάτω απ� τα γειτ�νι-κά �ικ�δ�μήματα.

N�τι�τερα, στην �δ� Aργέντη, α-π�καλύ�θηκε επίσης τμήμα �ικ�δ�-μικ�ύ συγκρ�τήματ�ς, π�υ κατα-στρά�ηκε απ� ισυρ� σεισμ� στ�πρώτ� μισ� τ�υ 5�υ αιώνα. Σε κ�γητ�ί�υ �ρέθηκε καλά κρυμμέν�ς μι-κρ�ς «θησαυρ�ς» ρυσών ν�μισμά-των (σ�λιδων) τ�υ αυτ�κράτ�ρα Θε-�δ�σί�υ B΄.

Aγι�ς Iσίδωρ�ς

B�ρεια της π�λης, στη συν�ικίαΛέτσαινα, μέσα σε εκτεταμέν� πα-λαι�ριστιανικ� νεκρ�τα�εί�, �ρί-σκεται η Bασιλική τ�υ Aγ. Iσιδώρ�υ.H ανασκα�ική έρευνα έδει"ε �τι �αρικ�ς να�ς κτίστηκε πάνω σε πρ�-γενέστερ� ρωμαϊκ� κτίσμα και απ�-κάλυψε πέντε επάλληλες �ικ�δ�μι-κές �άσεις. Tμήματα ψη�ιδωτώνδαπέδων, μερικά κ�ρινθιακά παλαι�-ρ�νιστικά κι�ν�κρανα με στυλι�αρι-σμένη άκανθα, ιωνί��ντες κί�νες μερα�δώσεις μέρι τη μέση, π�υ πρ�-έρ�νται απ� παλι�τερα α"ι�λ�γα ε-θνικά κτίρια, spolia άλλων αριτε-κτ�νικών μελών, τ� μικρ� σύγρ�ν�εκκλησάκι, απ�τελ�ύν σήμερα τιςμ�νες «in situ» ενθυμήσεις τ�υ άλ-λ�τε «περικαλλ�ύς να�ύ». H μαρμά-ρινη τράπε�α πρ�σ��ρών με την επι-γρα�ή «Kύριε ��ήθει τη δ�ύλη σ�υAγαθή �έρ�υσα», μερικά παλαι�ρι-στιανικά κ�ρινθιακά κ�ιν�κρανα,π�υ πρ�έρ�νται απ� τη Bασιλικήτ�υ Aγ. Iσιδώρ�υ και �υλάσσ�νταισήμερα στ� T�αμί της Πλατείας B�υ-νακί�υ, έρ�νται να συμπληρώσ�υντη γνώση. H �λ�κλήρωση μακρινή, ηδικιά μας πρωτ��υλία ανεπαρκής,μπερδεμένη απ� «αρμ�δι�τητες»αμένη σε �ικ�ν�μικά πρ��λήματα...H ευθύνη παραμένει δική μας...

KYPIAKH 31 IOYΛIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 13Bασιλική Aγί�υ Iσιδώρ�υ. B�ρει�ς στυλ�!άτης.


Nέα M�νή Xί�υT� καθ�λικ� της είναι απ� τις σημαντικ�τερες �υ�αντινές εκκλησίες της Eλλάδ�ς

T�υ Σωτήρη B�γιατ�ή

Aρ�ιτέκτ�να-αναστηλωτή

ENAΣ ανη��ρικ�ς δρ�μ�ς απ� τηXώρα περνάει απ� τη Nέα M�νή. Eί-ναι τ� πι� σπ�υδαί� �υ�αντιν� μνη-μεί� της Xί�υ και απ� τις σημαντικ�-τερες �υ�αντινές εκκλησίες τηςEλλάδ�ς. H ίδρυση της μ�νής ��εί-λεται σε τρεις Xιώτες μ�να��ύς, �ι�π�ί�ι πρ�λέγ�ντας την ανάρρησηστ� θρ�ν� τ�υ Kωνσταντίν�υ M�ν�-μά��υ �ταν αυτ�ς ήταν ε!�ριστ�ςστη Λέσ��, ε!ασ�άλισαν αυτ�κρατ�-ρική ��ρηγία για την κατασκευή τηςμ�νής, �ταν η πρ��ητεία τ�υς α-πρ�σδ�κητα εκπληρώθηκε τ� 1042.T� έργ� κατασκευής της μ�νής διήρ-κεσε μέ�ρι τ� 1055, ημερ�μηνία θα-νάτ�υ τ�υ M�ν�μά��υ. O ίδι�ς, πέρααπ� τις δαπάνες για την ανέγερσήτης, πρ�ίκισε τη μ�νή με κτήματα καιάλλα εισ�δήματα. Tην ίδια πρακτικήακ�λ�ύθησαν και άλλ�ι αυτ�κράτ�-ρες, ώστε η Nέα M�νή μέ�ρι τ�ν 19�αιώνα ήταν απ� τα πι� πλ�ύσια και �-ν�μαστά μ�ναστήρια τ�υ Aιγαί�υ.

H συνέ�εια αυτή διακ�πηκε �ίαιατ� 1822 με την καταστρ��ή της Xί-�υ. Oι T�ύρκ�ι κατέλα�αν τ� μ�να-στήρι έσ�α!αν τ�υς μ�να��ύς καιτ�υς υπερασπιστές τ�υ, πυρπ�λη-σαν και ανέσκαψαν για θησαυρ�ύςτην εκκλησία και διασκ�ρπισαν τηνπλ�υσι�τατη �ι�λι�θήκη και σκευ�-�υλάκι� της μ�νής. T� τελευταί�

πλήγμα ήρθε με τ� σεισμ� τ�υ 1881,�π�τε κατέρρευσε � τρ�ύλλ�ς, τ�κωδων�στάσι� και η καμάρα τ�υ ιε-ρ�ύ και έπαθαν μεγάλες �ημιές ταψη�ιδωτά. T� 1891 η εκκλησία ανα-στηλώθηκε απ� τ�υς μ�να��ύς σεδια��ρετική �μως μ�ρ�ή απ� τηναρ�ική και παρ’ �τι �ι γενικές δια-στάσεις διατηρήθηκαν, �μως τ� μ�-ναστήρι ήταν πλέ�ν σε πλήρη πα-ρακμή. Mετά τ�ν π�λεμ� τ� μ�να-στήρι μετατράπηκε σε γυναικεί�.

M�ρ�ή �ωρι�ύ

Στ�ν περί��λ� της μ�νής, π�υ δενπαρ�υσιά�ει τη �ρ�υριακή μ�ρ�ή μετην �π�ία έ��υμε συνδέσει τη μ�να-στηριακή αρ�ιτεκτ�νική, αλλά μάλ-λ�ν τη μ�ρ�ή μικρ�ύ �ωρι�ύ, δεσπ�-�ει τ� καθ�λικ�, η μεγάλη εκκλησίατης Παναγίας. Aνήκει στ�υς λεγ�με-ν�υς νησιώτικ�υς �κταγωνικ�ύς να-�ύς, �ι �π�ί�ι απαντ�ύν στη Xί� καιτην Kύπρ�. Aπ� νωρίς τρά�η!ε τηνπρ�σ��ή των ειδικών και η μελέτητης αρ�ιτεκτ�νικής τ�υ �λ�κληρώ-θηκε τη δεκαετία τ�υ ’80 με τις μελέ-τες τ�υ Xαράλαμπ�υ Mπ�ύρα.

H κάτ�ψη τ�υ κυρίως να�ύ είναιτετράγωνη, ενώ μ�ν� ψηλ�τερα δια-μ�ρ�ώνεται σε �κταγωνική για να ε-πιτευ�θεί η στήρι!η τ�υ τρ�ύλλ�υ,�ωρίς άλλα εσωτερικά στηρίγματα.T� απ�τέλεσμα είναι ένας ευρύτα-τ�ς εσωτερικ�ς �ώρ�ς, πάμ�ωτ�ς,

στεγασμέν�ς με έναν τεράστι�τρ�ύλλ�, � �π�ί�ς εντυπωσιά�ει καισήμερα τ�ν επισκέπτη.

Mε τ�ν κυρίως να� συνδέεται τ�καμαρ�σκέπαστ� ιερ� και � �αμηλ�ςεσωνάρθηκας. Πρ�σκ�λλημέν�ς σεελα�ρά μεταγενέστερη επ��ή είναικαι � ε!ωνάρθηκας, � �π�ί�ς καλύ-πτεται απ� τρεις συνδεδεμέν�υςτρ�υλλίσκ�υς, ενώ και άλλα διαμερί-σματα πρ�στέθηκαν στα δυτικά τ�ν17� αιώνα. T� σημεριν� κωδων�στά-σι�, κατασκευασμέν� στις αρ�ές τ�υεικ�στ�ύ αιώνα, αντικατέστησε πα-λαι�τερ�, πυργ�ειδ�ύς μ�ρ�ής.

Aπ� την Π�λη

Σύμ�ωνα με τις σω��μενες πληρ�-��ρίες � αρ�ιτέκτων τ�υ καθ�λικ�ύεί�ε σταλεί απ� τ�ν αυτ�κράτ�ρα α-π� την Kωνσταντιν�ύπ�λη και εί�ε ε-�αρμ�σει τ� αρ�ιτεκτ�νικ� σ�έδι�τ�υ να�ύ των Aγίων Aπ�στ�λων τωνMικρών, εν�ς άγνωστ�υ σήμερα να-�ύ, τ�ν �π�ί� εί�αν επιλέ!ει �ι τρειςιδρυτές της μ�νής. Φυσικά δεν είναιγνωστ� σε π�ι� �αθμ� πρ�κειται γιααντιγρα�ή ή αυθεντική δημι�υργία,αλλά είναι σίγ�υρ� �τι συνδέεται μετις ιδέες και τα μνημεία της Π�ληςτ�υ 11�υ αιώνα και ��ι με τ�υς σύγ-�ρ�ν�υς τ�υς ελλαδικ�ύς να�ύς(Δα�νί, Oσι�ς Λ�υκάς, κ.λπ.). O να�ςκ�σμήθηκε με ε!αιρετικής τέ�νηςψη�ιδωτά και με �ρθ�μαρμάρωση, η

�π�ία άρ�ι�ε κάτω απ� τη �ώνη τωνψη�ιδωτών, με π�λύτιμα μάρμαρα,μεγάλ� μέρ�ς των �π�ίων μετα�έρ-θηκε απ� την πρωτεύ�υσα. Aκ�μαμαρμάρινα θυρώματα πλαισίωναν τιςεισ�δ�υς και π�λυτελή έγ�ρωμαμάρμαρα διακ�σμ�ύσαν τα δάπεδατ�υ να�ύ σε μαρμαρ�θέτημα με τ�θέμα των «πέντε άρτων», π�λλά απ�τα �π�ία σώ��νται και σήμερα.

E!ωτερικά � να�ς καλύπτεται απ�λευκ� επί�ρισμα και δεν είναι γνω-στ� εάν εί�ε αυτή τη μ�ρ�ή ε!αρ�ήςή ήταν ανεπί�ριστ�ς, �λ�κληρ�ς ήεν μέρει. Σε τμήματα των τ�ί�ων π�υέ��υν απ�καλυ�θεί κατά καιρ�ύς,στα κατώτερα μέρη η τ�ι��π�ιία εμ-�ανί�εται ακαν�νιστη, απ� λίθ�υςκαι πλίνθ�υς, ενώ στ�υς τρ�υλλί-σκ�υς τ�υ ε!ωνάρθηκα �ρησιμ�π�ι-ήθηκε τ� σύστημα της «απ�κρυμμέ-νης πλίνθ�υ». Ωστ�σ� και με τη ση-μερινή επι�ρισμένη μ�ρ�ή μπ�ρείκανείς να αναγνωρίσει τα �αρακτη-ριστικά των εκκλησιών της Kωνστα-ντιν�ύπ�λης, �πως την κάλυψη μεμ�λύ�ι, τα π�λλαπλά τυ�λά αψιδώ-ματα στ�υς τ�ί��υς, τις π�λυγωνι-κές αψίδες τ�υ ιερ�ύ, κ.ά.

Aνε!άρτητα πάντως απ� την πλή-ρη γνώση μας για την αρ�ική μ�ρ�ήτ�υ, � να�ς κρατάει τ� μεγαλεί� τ�υκαι εντυπωσιά�ει και σήμερα τ�ν ε-πισκέπτη με τις αρμ�νικές αναλ�-γίες τ�υ και τ�ν πλ�ύτ� της διακ�-σμησής τ�υ.

Nέα M�νή Xί�υ. Στ� κέντρ� της M�νής, π�υ δεν παρ�υσιά�ει τη �ρ�υριακή μ�ρ�ή με την �π�ία έ��υμε συνδέσει τη μ�ναστηριακή αρ�ιτεκτ�νική, αλλά μ�ρ-�ή μικρ�ύ �ωρι�ύ, δεσπ��ει τ� καθ�λικ�, η μεγάλη εκκλησία της Παναγίας. H τελευταία συνδέεται με τα μνημεία της Π�λης τ�υ 11�υ αι. και είναι απ� τις ση-μαντικ�τερες �υ�αντινές εκκλησίες της Eλλάδ�ς.


AΦIEPΩMA

Tα ψη�ιδωτά της Nέας M νήςKατέ��υν ε�αιρετικά σημαντική θέση στην ιστ�ρία της �υ�αντινής �ωγρα�ικής

T�υ Xαράλαμπ�υ Πέννα

Aρ�αι�λ�γ�υ–Bυ�αντιν�λ�γ�υ

O 11�ς αιώνας απ�τελεί �ρ�ν�λ�γία�ρ�σημ� για την ιστ�ρία της �υ�α-ντινής Xί�υ. Iστ�ρικές πηγές, μνη-μεία και αρ�αι�λ�γικά ευρήματαδεί�ν�υν �τι κατά τη διάρκεια αυτήςτης περι�δ�υ αρ�ί�ει η αναδι�ργά-νωση τ�υ νησι�ύ ύστερα απ� τρειςπερίπ�υ αιώνες παρακμής και �ικ�-ν�μικής κατάρρευσης, �αιν�μεν�άλλωστε π�υ παρ�υσιά�εται και στιςπερισσ�τερες περι��ές της M.Aσίας και τ�υ Eλλαδικ�ύ �ώρ�υ. Aυ-τ�κρατ�ρικά �ρυσ��υλλα αυτήςτης περι�δ�υ μνημ�νεύ�υν πλήθ�ςδι�ικητικών και στρατιωτικών α�ιω-ματ�ύ�ων.

Kωνσταντίν�ς

M�ν�μά��ςEπισ�ράγισμα αυτής της άνθη-

σης απ�τελεί η ίδρυση της NέαςM�νής, στ� Πρ��άτει� Oρ�ς, στ�μέσ� ακρι�ώς τ�υ νησι�ύ, απ� τ�νίδι� τ�ν αυτ�κράτ�ρα Kωνσταντίν�Θ’ τ�ν M�ν�μά��. Eντυπωσιακ�ς �ρ�λ�ς τ�υ ως Mαικήνα των τε�νών�πως τεκμηριώνεται απ� τις γρα-πτές πηγές και τις εικαστικές μαρ-τυρίες π�υ σώ��νται.

T� μ�ναστήρι είναι τ� σπ�υδαι�-τερ� μεσαιωνικ� μνημεί� τ�υ νησι-�ύ και απ�τελεί ένα απ� τα πι� λα-μπρά σω��μενα δείγματα τ�υ μνη-μειακ�ύ πλ�ύτ�υ της �υ�αντινής ε-π��ής. Eπαθε σ��αρές �ημιές στ�νκαταστρεπτικ� σεισμ� τ�υ 1881 καιτ� 1891 άρ�ισαν αναστηλωτικές ερ-γασίες στ� καθ�λικ�.

Aπ� τ� 1927 η Aρ�αι�λ�γική Yπη-ρεσία άρ�ισε μακρ��ρ�νιες πρ�-σπάθειες συντήρησης των ψη�ιδω-τών, τα �π�ία εί�αν την τύ�η να με-λετηθ�ύν και να δημ�σιευτ�ύν σεδίτ�μη μνημειώδη έκδ�ση απ� τηναείμνηστη καθηγήτρια Nτ�ύλαM�υρίκη.

Ψη�ιδωτά

O κυρίως να�ς �ωρί�εται κατά τ�ύψ�ς τ�υ σε τέσσερις �ώνες με τημεσ�λά�ηση κ�σμητών. H ψη�ιδω-τή διακ�σμηση αρ�ί�ει απ� τ� ύψ�ςτης τρίτης �ώνης ενώ �ι δύ� κατώ-τερες καλύπτ�νται με �ρθ�μαρμα-ρώσεις. Στην κ�γ�η της αψίδας τ�υIερ�ύ Bήματ�ς διατηρείται τμήμααπ� την Παναγία δε�μένη π�υ πατάσε �ρθ�γώνι� υπ�π�δι�.

H Θε�τ�κ�ς δ�ρυ��ρείται απ�τ�υς αρ�αγγέλ�υς Mι�αήλ και Γα-�ριήλ π�υ διακ�σμ�ύν τα τεταρτ�-σ�αίρια των αψίδων της Πρ�θεσηςκαι τ�υ Διακαν�νικ�ύ αντίστ�ι�α.

Δυστυ�ώς, τα ψη�ιδωτά τ�υ

τρ�ύλλ�υ έ��υν τελείως κατα-στρα�εί. Aπ� παλι�τερες περιγρα-�ές �αίνεται �μως �τι στ� κέντρ�τ�υ τρ�ύλλ�υ δέσπ��ε η μ�ρ�ήτ�υ Παντ�κράτ�ρα, ενώ στις εννέαπλευρές τ�υ υπήρ�ε αντίστ�ι��ςαριθμ�ς �λ�σωμων αγγέλων σεμετωπική παράσταση ντυμένων μεαυτ�κρατ�ρική στ�λή. Aμέσως κά-τω απ� τ�ν τρ�ύλλ� σώ��νται καλά�ι Eυαγγελιστές Mάρκ�ς και Iωάν-νης � Θε�λ�γ�ς καθώς και δύ� Σε-ρα�είμ.

Στις �κτώ κ�γ�ες ισάριθμες Xρι-στ�λ�γικές παραστάσεις, σκηνέςδηλαδή π�υ ε�ιστ�ρ�ύν σημαντι-κ�ύς σταθμ�ύς της επίγειας �ωής

τ�υ Iησ�ύ Xριστ�ύ: O Eυαγγελι-σμ�ς στη B.A. κ�γ�η η Γέννησηστην A. κ�γ�η καταστρά�ηκε τελεί-ως στην πυρκαγιά των αρ�ών τ�υ19�υ αιώνα. H Yπαπαντή, στη N.A.κ�γ�η. Aπ� την παράσταση διατη-ρείται η πρ��ήτισσα Aννα, � �ωμ�ςκαι μέρ�ς απ� την μ�ρ�ή τ�υ Συμε-ών. H Bάπτιση στη N., η Mεταμ�ρ-�ωση στη N.Δ. η Σταύρωση στην Δ.,η Aπ�καθήλωση στη B.Δ. και η Aνά-σταση στη B. κ�γ�η.

Στ�ν εσωνάρθηκα απεικ�νί��νται�ι υπ�λ�ιπες �ριστ�λ�γικές σκη-νές. B�ρει� τμήμα: H Eγερση τ�υΛα�άρ�υ με αρκετές �θ�ρές, η Bαϊ-��ρ�ς με ακέ�αλες τις κύριες

μ�ρ�ές, η Πρ�ετ�ιμασία τ�υ Nιπτή-ρα και � Nιπτήρας. N�τι� τμήμα: HΠρ�σευ�ή στη Γεθσημανή και ηΠρ�δ�σία σε κακή κατάσταση, ηAνάληψη με π�λλές �θ�ρές και ηΠεντηκ�στή. Στ� μικρ� τρ�ύλλ�τ�υ εσωνάρθηκα υπάρ�ει η παρά-σταση της Παναγίας π�υ δ�ρυ��-ρείται απ� �κτώ �λ�σωμ�υς μάρτυ-ρες: Σέργι�ς, Θε�δωρ�ς � Στρατη-λάτης, Bάκ��ς, Oρέστης, Mαρδά-ρι�ς, Eυγένι�ς, Aυ�έντι�ς και Eυ-στράτι�ς.

Στα σ�αιρικά τρίγωνα τ�υ τρ�υλ-λίσκ�υ μέσα σε στηθάρια παριστά-ν�νται �ι γ�νείς της Παναγίας Iωα-

O Xριστ�ς και � απ�στ�λ�ς Πέτρ�ς. Λεπτ�μέρεια απ� τ�ν Nιπτήρα.

Συνέ�εια στην 16η σελίδα


H Aνάστασις. Mε π�λλά στ�ι�εία απ� την αυτ�κρατ�ρική εικ�ν�γρα�ία της Oψιμης Aρ�αι�τητας � Xριστ�ς, κρατώντας με τ� ένα �έρι τ�νλης τ�υ Aδη για να ελευθερώσει τ�υς δικαί�υς. Σηκώνει πρώτα με δύναμη τ�ν Aδάμ π�υ αντιπρ�σωπεύει, μα#ί με την Eύα, �λη την ανθρω

O αρ�άγγελ�ς Mι�αήλ, λεπτ�μέρεια. O Aγι�ς Θε�δωρ�ς � Στ�υδίτης.


H Bάπτιση. (Oι �ωτ�γρα�ίες είναι απ� τ� �ι�λί� «Tα ψη�ιδωτά της Nέας M�νής Xί�υ» της Nτ�ύλας M�υρίκη. Eκδ�ση Eμπ�-ρικής Tραπέ#ης της Eλλάδ�ς, Aθήνα 1985).

ν θριαμ�ικ� σταυρ�, συντρί�ει τα θυρ��υλλα της πύ-ωπ�τητα.

O απ�στ�λ�ς Iωάννης. Λεπτ�μέρεια απ� τη Mεταμ�ρ�ωση.


κείμ και Aννα, � πρωτ�μάρτυραςΣτέ�αν�ς και � ιαματικ�ς άγι�ς Πα-ντελεήμων. Στα δυ� τ��α εικ�νί��-νται μ�ναστικ�ί άγι�ι.

Tα ψη�ιδωτά της Nέας M�νής κα-τέ��υν μια ε�αιρετικά σημαντική θέ-ση στην ιστ�ρία της �υ�αντινής �ω-γρα�ικής. H τεκμηριωμένη πρ�έλευ-σή τ�υς απ� καλλιτέ�νες της πρω-τεύ�υσας π�υ πρ��ανώς εί�αν άμε-ση σ�έση με αυτ�κρατ�ρικά εργα-στήρια, τα καθιστ�ύν ένα απ� τα ε-λά�ιστα σω��μενα μνημειακά σύν�-λα της ακμά��υσας τέ�νης της μακε-δ�νικής δυναστείας. Tα κύρια στ�ι-�εία π�υ �αρακτηρί��υν της τε�ν�-τρ�πία αυτών των ψη�ιδωτών είναι� κυρίαρ��ς ρ�λ�ς τ�υ �ρώματ�ς, ηε�ωπραγματική απεικ�νιση τ�υ τ�πί-�υ, η γεωμετρική απ�δ�ση των πτυ-�ώσεων, η έλλειψη της τρίτης διά-στασης, η ανα�ήτηση τ�υ πρ�σωπ�-γρα�ικ�ύ �αρακτήρα στα πρ�σωπατων Aγίων. Oλα αυτά πρ�σδίδ�υν μιαπνευματικ�τητα και μια τάση �υγήςαπ� τ�ν επίγει� κ�σμ�. Kαταλήγ�-ντας παρατίθενται αυτ�ύσιες �ι καί-ριες παρατηρήσεις της Nτ�ύλαςM�υρίκη π�υ υπήρ�ε για την Eλλάδαμια �ε�ωριστή πρ�σωπικ�τητα στημελέτη της �υ�αντινής τέ�νης.

«Aναμ�ισ�ήτητα, η σημασία τωνψη�ιδωτών αυτών πηγά�ει απ� τηνεκ�ραστική δύναμη της ανθρώπινηςμ�ρ�ής, τ�ν έ�� ειρισμ� τ�υ�ρώματ�ς π�υ γίνεται πρωταρ�ική α-�ία –�πως αργ�τερα στις μεγάλεςπερι�δ�υς της ευρωπαϊκής �ωγρα�ι-κής– και απ� την τέλεια εναρμ�νισητων παραστάσεων με την αρ�ιτεκτ�-νική τ�υ να�ύ.

T� σύν�λ� αυτ� εκ�ρά�ει με δύνα-μη τα κύρια στ�ι�εία της �υ�αντινήςαισθητικής, π�υ ανταπ�κρίν�νταιστα ιδεώδη τ�υ πνευματικ�ύ �ί�υτων �υ�αντινών. Oι απτικές α�ίεςστ� �ειρισμ� της ανθρώπινης μ�ρ-�ής και η ιλλ�υ�ι�νιστική απ�δ�σητης πραγματικ�τητας π�υ επικρα-τ�ύν στην αρ�αία τέ�νη, παραμερί-��νται. T� ανθρώπιν� σώμα π�υ λά-τρεψε � αρ�αί�ς ελληνικ�ς κ�σμ�ςμετα�άλλεται, κάτω απ� τη διακ�-σμητική, α�ηρημένη διάτα�η τηςπτυ��λ�γίας, σ’ ένα εκ�ραστικ�στ�ι�εί� π�υ υπ�τάσσεται στη ν�μ�-τέλεια τ�υ ρυθμ�ύ τ�υ �ωγρα�ικ�ύσυν�λ�υ.

Στη �υ�αντινή τέ�νη, μ�ν� τ� πρ�-σωπ� με τα μάτια, τα «μάτια της ψυ-�ής» σύμ�ωνα με μια νε�πλατωνικήαντίληψη, απ�κτά ιδιαίτερη σημασία.Oπως απαιτ�ύν �ι αρ�ές της �ριστια-νικής πνευματικ�τητας, � άνθρωπ�ςπρέπει να απ�μακρύνεται απ� τηνκαθημερινή πραγματικ�τητα. Kαι α-κρι�ώς στα ψη�ιδωτά της Xί�υ, ιδιαί-τερα εκείνα π�υ �ρίσκ�νται σε κ�γ-�ες, δίν�ντας έτσι την εντύπωσημιας ε�ωγήινης �πτασίας.

O παραμερισμ�ς τ�υ τυ�αί�υ και �απαλ�ς ρυθμ�ς π�υ συνέ�ει ταστ�ι�εία της �υ�αντινής �ωγρα�ι-κής υπ�γραμμί��υν τις σταθερές,αιώνιες αρ�ές π�υ διέπ�υν την π�-ρεία τ�υ �ριστιανικ�ύ κ�σμ�υ, σύμ-�ωνα με την π�λιτική και θρησκευ-τική ιδε�λ�γία των �υ�αντινών.Eτσι, πέρα απ� τις σ��αρές αισθητι-κές α�ιώσεις, τα ψη�ιδωτά της Nέ-ας M�νής εκ�ρά��υν σε τέλει��αθμ� τα ιδεώδη τ�υ μεσαιωνικ�ύκ�σμ�υ τ�υ Bυ�αντί�υ».


Bυ�αντινές εκκλησίεςΠλήθ�ς μνημείων μαρτυρ�ύν την ακμή της Xί�υ κατά τη �υ�αντινή περί�δ�

T�υ Σωτήρη B�γιατ�ή

Aρ�ιτέκτ�να - αναστηλωτή

H OIKOΔOMHΣH της Nέας M�νής, ε-ν�ς να�ύ τ�σ� μεγαλ�πρεπ�ύς καιπρωτ�τυπ�υ για τα μέτρα τ�υ νησι-�ύ, δεν μπ�ρεί παρά να άσκησε με-γάλη επιρρ�ή στ�υς συγ�ρ�ν�υςτ�υ. T� απ�τέλεσμα είναι �τι σε σύ-ντ�μη σ�ετικά περί�δ� εμ�ανί��νταιαντίγρα�ά της, αλλά μικρ�τερωνδιαστάσεων. T� πι� ενδια�έρ�ν απ�αυτά είναι η Παναγία η Kρήνα για τ��ωγρα�ικ� της διάκ�σμ�, αλλά καιτην π�ικιλία της ε�ωτερικής της εμ-�άνισης. Ωστ�σ� στην ίδια �ρ�νικήπερί�δ� τ�π�θετ�ύνται και άλλαμνημεία ��ι λιγ�τερ� ενδια�έρ�ντα.

Eκκλησίες

Στ� �ωρι� Πυργί, πασίγνωστ� γιατα �εστά π�υ στ�λί��υν τις �ψειςτων σπιτιών, υπάρ�ει � να�ς τωνAγίων Aπ�στλων, ένα άριστα διατη-ρημέν� %υ�αντιν� εκκλησάκι, αντί-γρα�� και αυτ� της Nέας M�νής μεμικρ� πτυ�ωτ� τρ�ύλ�. Διατηρεί α-νέπα�� λ�ν τ�ν πλ�υσι�τατ� ε�ω-τερικ� τ�υ κεραμικ� τ�υ διάκ�σμ�.Παρ�λ� �τι γραπτές επιγρα�ές ανα-�έρ�υν �τι η ανέγερσή τ�υ έγινε α-π� τ�ν ιερ�μ�να�� Συμεών τ� 1564«εκ %άθρ�υ», τε�ν�τρ�πικές παρα-τηρήσεις μας πείθ�υν �τι μάλλ�νπρ�κειται για απλή ανακαίνιση τ�υμνημεί�υ, π�υ εί�ε αρ�ικά κατα-σκευαστεί τ�ν 13� ή 14� αιώνα.

T� πιστ�τερ� αντίγρα�� μως τηςNέας M�νής, ήταν � Aγι�ς Γεώργι�ς� Συκ�ύσης στ� �μώνυμ� �ωρι�. H ί-δρυσή τ�υ πιθαν�λ�γείται στ�ν 12�αιώνα, αλλά σε νε�τερη επ��ή υπέ-στη ρι�ικές μετασκευές π�υ άλλα�αντελείως τ� �αρακτήρα τ�υ. Kατεδα-�ίστηκαν η %�ρεια και δυτική πλευ-

ρά και δημι�υργήθηκε πλάγι� κλίτ�ςμε την παρεμ%�λή μιας τ��στ�ι-�ίας. Ωστ�σ� τ� απ�τέλεσμα λ�γωτ�υ ενιαί�υ λαϊκ�ύ τ�υ ύ��υς δεν εί-ναι δυσάρεστ�.

Στ� δρ�μ� π�υ �δηγεί στ� �ωρι�Kαλαμωτή στη N�τι��ωρα %ρίσκεταιένα ακ�μα %υ�αντιν� μνημεί� της Xί-�υ η Παναγία η Σικελιά, π�υ ανήκε σεκατεδα�ισμέν� σήμερα μ�ναστήρι.

Aνήκει στ�ν σπάνι� τύπ� των καμα-ρ�σκέπαστων %ασιλικών με τρ�ύλ�.E�ωτερικά �ι �ψεις π�ικίλλ�νται μεά�θ�ν� κεραμικ� διάκ�σμ�, ενώ ε-σωτερικά δεν διατηρ�ύνται τ�ι��-γρα�ίες. Πιστεύεται �τι κτίστηκε τ�ν12� ή 13� αιώνα, αλλά περισσ�τεραστ�ι�εία δεν υπάρ��υν. K�ντά στ� ί-δι� �ωρι� %ρίσκεται μια άλλη ενδια-�έρ�υσα %υ�αντινή εκκλησία, περισ-σ�τερ� για τις τ�ι��γρα�ίες της πα-ρά για την αρ�ιτεκτ�νική της μ�ρ�ή:η Παναγία τ�υ Aγρελωπ�ύ. Kαι αυτήανήκε σε ε�α�ανισμένη σήμερα μ�-νή. Πρ�κειται για μικρή καμαρ�σκέ-παστη %ασιλική με τετράγων� νάρ-θηκα. Στ�υς τ�ί��υς της έ��υν εν-σωματωθεί αρ�αία μέλη πιθαν�ν απ�τ� γειτ�νικ� �ωρι� Eμπ�ρι�.

Δύ� ακ�μα %υ�αντινές εκκλησίεςσώ��νται στ� �ωρι� Παλαι�ς Kαταρ-ράκτης, εγκαταλελειμμέν� μετάτ�υς σεισμ�ύς τ�υ 1881, � Aγι�ς Iω-άννης � Aργέντης και � Tα�ιάρ�ης ε-ρειπωμέν�ς σήμερα. O πρώτ�ς είναικαμαρ�σκέπαστη %ασιλική με τετρά-γων� νάρθηκα. Πιστεύεται �τι κατα-σκευάστηκε τ�ν 14� αιώνα και απ�-τελ�ύσε μέρ�ς μικρής μ�νής. Στ�νάρθηκα σώ��νται λείψανα α�ι�λ�-γων τ�ι��γρα�ιών.

Πλ�ύτ�ς

Tέλ�ς, σε ερειπιώδη κατάστασησώ��νται η Παναγία Kυρά Bελίδαινακ�ντά στ� �ωρι� Nένητα και � Σωτή-ρας έ�ω απ� την Kαλαμωτή. T� πλή-θ�ς και τ� αρ�ιτεκτ�νικ� ενδια�έ-ρ�ν των %υ�αντινών μνημείων τηςXί�υ δεί�ν�υν τη σημασία αλλά καιτ�ν πλ�ύτ� τ�υ νησι�ύ κατά τη διάρ-κεια της %υ�αντινής περι�δ�υ. H συ-νέ�εια αυτή διακ�πηκε μ�ν� τ� 1822με την καταστρ��ή της Xί�υ απ� τ�ντ�υρκικ� στ�λ�.

H Παναγιά στ� Aγι� Γάλα. Bυ�αντιν�ς να�ς με κυκλικ�, επι�ρισμέν� τρ�ύλ�. H Παναγία η Σικελιά. Σπάνι�ς τύπ�ς καμαρ�σκεπ�ύς �ασιλικής με τρ�ύλ�.

T� άριστα διατηρημέν� �υ�αντιν� εκκλησάκι των Aγίων Aπ�στ�λων στ� Πυργί. Eί-ναι αντίγρα�� της Nέας M�νής με μικρ� πτυ�ωτ� τρ�ύλ�.

AΦIEPΩMA

Παναγία η KρήναXρ�ν�λ�γείται απ� τ� 1917 και πρ�σ�έρει στ�ι�εία για τη �υ�αντινή �ωγρα�ική και αρ�ιτεκτ�νική

T�υ Xαράλαμπ�υ Πέννα

Aρ�αι�λ�γ�υ–Bυ�αντιν�λ�γ�υ

H BYZANTINH εκκλησία Παναγία ηKρήνα, �ρίσκεται περίπ�υ 10 �λμ. ν�-τι�δυτικά της π�λεως Xί�υ, κ�ντά στ��ωρι� Bα�ύλ�ι, στ�υς πρ�π�δες τ�υ�ρ�υς Πένθ�δ�ς. Θεωρείται ένα απ�τα πι� πιστά αντίγρα�α τ�υ Kαθ�λι-κ�ύ της Nέας M�νής Xί�υ και ανήκεισε μια σειρά απ� πλ�ύσια μνημεία π�υπρωτ�εμ�ανί��νται στις αρ�ές τ�υ11�υ αιώνα. "ε�ωρί��υν απ� τ�υς α-ναλ�γικά μεγάλ�υς τρ�ύλλ�υς π�υδεν στηρί��νται σε σ�αιρικά τρίγωνααλλά σε γωνιακά ημι�ώνια, δηλ. πάνωσε �κταγωνική �άση. H διαμ�ρ�ωσηαυτή εί�ε ως απ�τέλεσμα την αύ#ησητ�υ μεγέθ�υς τ�υ τρ�ύλλ�υ, τ�ν τ�νι-σμ� τ�υ κατακ�ρυ��υ ά#�να και έτει-νε στην εν�π�ίηση τ�υ εσωτερικ�ύ�ώρ�υ τ�υ να�ύ.

H αρ�ική κατασκευή τ�υ να�ύ περι-λαμ�άνει τ� ιερ�, τ�ν κυρίως να� καιτ�ν εσωνάρθηκα, ενώ � ε#ωνάρθη-κας, π�υ �ρίσκεται σήμερα σε ερει-πιακή κατάσταση, είναι μεταγενέστε-ρη πρ�σθήκη τ�υ 16�υ αι. O κατα-στρεπτικ�ς σεισμ�ς τ�υ 1881 εί�ε ωςαπ�τέλεσμα την πτώση τ�υ τρ�ύλλ�υ,τ� σ�αιρικ� κέλυ��ς τ�υ �π�ί�υ ανα-κατασκευάστκε τ� 1884, σύμ�ωνα μεγραπτή επιγρα�ή.

H τ�ι��δ�μία με την τε�νική τηςκρυμμένης πλίνθ�υ «recessed bricksystem», τα δίδυμα τυ�λά αψιδώματαπ�υ �αιδρύν�υν τις επι�άνειες τωντ�ί�ων, η διακριτική �ρήση κεραμ�υρ-γημάτων σε συνδυασμ� με τα εντ�ι�ι-σμένα μαρμάρινα «spolia» δίν�υν μια#ε�ωριστή γ�ητεία στ� μνημεί� και τ�συνδέ�υν με κωνσταντιν�υπ�λίτικαμνημεία.

H Kρήνα �ρ�ν�λ�γείται με γραπτήεπιγρα�ή τ� 1197 και μας πρ�σ�έρειπ�λύτιμα στ�ι�εία τ�σ� για τη �ωγρα-�ική και την αρ�ιτεκτ�νική, �σ� καιγια την κ�ινωνική δ�μή τ�υ νησι�ύστα τέλη τ�υ 12�υ αιώνα. Δύ� �ν�μα-τα �υ�αντινών �ικ�γενειών της επ�-�ής περιλαμ�άν�νται στ�ν τ�ι��γρα-�ικ� διάκ�σμ� της εκκλησίας: K�δρά-τ�ς και Πεπαγωμέν�ς.

Kτίτ�ρας

O κτίτ�ρας τ�υ να�ύ Eυστάθι�ς K�-δράτ�ς, �έρ�ντας τ�ν τίτλ� σε�α-στ�ς, παριστάνεται στ�ν ανατ�λικ�τ�ί�� τ�υ νάρθηκα. Στ� ν�τι� αρκ�-σ�λι� σε τιμητική θέση παριστάνεταιη γυναίκα τ�υ κτίτ�ρα με τ� επίθετ�Παγωμένη. Tέλ�ς, στ� Iερ� Bήμα, σεε#αιρετικά τιμητική θέση, ανάμεσαστ�υς μεγάλ�υς Πατέρες της Eκκλη-σίας απεικ�νί�εται, σύμ�ωνα με συ-ν�δευτική επιγρα�ή, � Στέ�αν�ς Πε-παγωμέν�ς, Mητρ�π�λίτης Yπαίπωνκαι θεί�ς τ�υ κτίτ�ρα. Oι παραπάνωπρ�σωπικ�τητες, άγνωστες απ� άλ-λες ιστ�ρικές μαρτυρίες, συμπληρώ-ν�υν την πρ�σωπ�γρα�ία της �υ�α-

ντινής αριστ�κρατίας, στα τέλη τ�υ12�υ αιώνα.

O να�ς, μέ�ρι να αρ�ίσει η επίπ�νηπρ�σπάθεια απ�κάλυψης, συντήρησηςκαι διάσωσης τ�υ αρ�ικ�ύ στρώματ�ςτων τ�ι��γρα�ιών (καλ�καίρι 1983),μετά τη �ίαιη απ�κ�λληση και κλ�πήτμημάτων τ�ι��γρα�ιών απ� αρ�αι�-καπήλ�υς, ήταν κατάγρα��ς κυρίωςμε τ�ι��γρα�ίες τ�υ Mι�αήλ Aναγνώ-στ�υ, Xωματ�ά τ�υ έτ�υς 1734.

Aπ� τ� αρ�ικ� στρώμα των τ�ι��-γρα�ιών τ�υ τέλ�υς τ�υ 12�υ αιώνα,έ�ει απ�καλυ�θεί σ�εδ�ν �λ�κληρ�τ� εικ�ν�γρα�ικ� πρ�γραμμα. Στ� τύ-μπαν� τ�υ τρ�ύλλ�υ σώ��νται �ι δώ-δεκα Πρ��ήτες και κάτω απ� τη στε-

�άνη σε τέσσερα στηθάρια ισάριθμ�ιΠατριάρ�ες. Tα σ�αιρικά τρίγωνα πε-ριλαμ�άν�υν παραστάσεις των Eυαγ-γελιστών με Σερα�είμ και Xερ�υ�ίμ.Στην κ�γ�η τ�υ �ήματ�ς απεικ�νί�εταιη Θε�τ�κ�ς δε�μένη, ενώ δε#ιά και α-ριστερά τ�υ τρίλ��υ παραθύρ�υ ηK�ινωνία των Aπ�στ�λων.

Σκηνές απ� τ� Δωδεκά�ρτ� καλύ-πτ�υν τις επτά κ�γ�ες της ανωδ�μήςτ�υ κυρίως να�ύ, καθώς και τις ημικυ-λινδρικές καμάρες τ�υ Bήματ�ς, τηςΠρ�θεσης και τ�υ Διακ�νικ�ύ. Στ�νκυρίως να� η μεσαία �ώνη, με ε#αίρε-ση την K�ίμηση της Θε�τ�κ�υ, πάνωαπ� την είσ�δ� τ�υ δυτικ�ύ τ�ί��υ,περιλαμ�άνει πρ�τ�μές μ�ναστικών

αγίων. Oλ�σωμ�ι άγι�ι καλύπτ�υν τηντρίτη �ώνη. T� κατώτερ� τμήμα τωντ�ί�ων, η π�δέα, �έρει απ�μιμήσεις�ρθ�μαρμάρωσης. Oι παραστάσειςτης Δευτέρας Παρ�υσίας, της Aπ�κα-θήλωσης στ� ��ρει� αρκ�σ�λι� και �ιαπεικ�νίσεις των κτιτ�ρων στ� ν�τι�επι�ε�αιών�υν τη λειτ�υργία τ�υ ε-σωνάρθηκα ως τα�ικ�ύ �ικ�γενειακ�ύπαρεκκλησί�υ.

�ε�ωριστή σημασία

H διάθεση πληρ�τητας της �ωγρα�ι-κής διακ�σμησης και η ακρι�ής �ρ�ν�-λ�γηση τ�υ μνημεί�υ τ� 1197, δίν�υνμια #ε�ωριστή σημασία στ� μνημεί�.Tε�ν�τρ�πικά στ� B΄ μισ� τ�υ 12�υ αι-ώνα κυριαρ�εί η γραμμικ�τητα τ�σ�στη «δυναμική» τε�ν�τρ�πία (dynamicstyle) γύρω στ� 1160, �σ� και στ� λε-γ�μεν� «μπαρ�κ» γύρω στ� 1180, κα-θώς και στις μανιεριστικές τάσεις τηςεπ��ής. Δύσκ�λα ε#ηγείται, η εμ�άνι-ση της «κλασικής» τε�ν�τρ�πίας«classical style» πενήντα �ρ�νια αργ�-τερα, περίπ�υ στα 1230, με τα μνημείατης Mileseva Sopocani και Aγ. Σ��ίαTραπε��ύντας. H γραμμικ�τητα εγκα-ταλείπεται δίν�ντας τη θέση της στη�ωγρα�ικ�τητα �ωρίς να είναι δυνα-τ�ν να πρ�σδι�ριστεί τι έ�ει συμ�είστη μετα�ατική περί�δ�. H Kρήνα �α-ρακτηρί�εται απ� μια «ήπια» τε�ν�-τρ�πία π�υ ως μετα�ατικ�ς και συνδε-τικ�ς κρίκ�ς απ�μακρύνεται απ� τηγραμμικ�τητα, �ωρίς να εντάσσεταιστην «κλασική» τε�ν�τρ�πία και απ�-τελεί μνημεί�-κλειδί για τη μελέτη της�υ�αντινής �ωγρα�ικής στ� γύρισματ�υ αιώνα.

Παναγία η Kρήνα. E�ωτερική άπ�ψη απ� B.Δ. �ε�ωρί�ει � αναλ�γικά μεγάλ�ς τρ�ύλ�ς και διακρίνεται η τ�ι��δ�μία με τηντε�νική της κρυμμένης πλίνθ�υ (recessed brick system).

Mυρ�!�ρες. Λεπτ�μέρεια απ� τη Σταύρωση στην Παναγία Kρήνα.


BINYΛIO & C.D.

BINYΛIO & C.D.

T�υ Γιάννη Bαρέρη

«Eγειρ’ η μάνα στ’ ά�αρ πρ σκέ-�αλ της κ�ρης της, π υ �εψυ� ύσε αγά-λια...Πέντε � ρές με δάκρυα κατά�ρε�ετέτ ια �αρ καμένα πρ σκε�άλια».

Iωάννης Π�λέμης, «T� παλι� ι�λί»

TO ΣOBAPOTEPO πρ�λημα τ�υ ε-πίδ��υ σκην�θέτη της «Eκάης»(425 π.X.)δεν είναι η υπ��ώρηση τ�υτυπικ�ύ λυρικ�ύ μέρ�υς. Aν η πα-ρέμαση τ�υ X�ρ�ύ παρ�υσιά�εισυρρίκνωση σ’ αυτή την τραγωδία,τ�ν θεατή απ��ημιών�υν �ι λυρικέςμ�νωδίες και διωδίες των στασίμων.

T� πρ�λημα είναι η διπλ�τυπίατ�υ έργ�υ: άλλ�ς � θρήν�ς τηςEκάης για τα δεινά των Tρώων καιγια την τύ�η της Π�λυ�ένης και άλ-λη η μεταμ�ρ"ωση της άνασσας σεθήλει� «κύνα» με τη "ρικτή της εκ-δίκηση στ� πρ�σωπ� τ�υ Π�λυμή-στ�ρ�ς.

Aπ� τ� μέσ�ν τ�υ έργ�υ τ� �λ� ή-θ�ς αντιστρέ"εται και καθιστά πιακρίσιμ� τ� ερώτημα της παραστα-σιακής συν��ής. Aυτή τη ίαιη ανα-τρ�πή της πλ�κής θα επεσήμανε και� ίδι�ς � Eυριπίδης για να επε�ερ-γασθεί, δέκα �ρ�νια αργ�τερα, τ� ί-δι� θέμα τ�υ πρώτ�υ μέρ�υς στις«Tρωάδες».

Eτσι, η «Eκάη» ανα�ητεί μια συν-

δυαστική εν�π�ι� μετα�είριση γιανα επ�υλωθεί η συγκεκριμένη δ�μι-κή απ�κλιση. Mετα�είριση π�υ δενμπ�ρεί να ασιστεί σε μια απ�πειρααπλής ψυ��λ�γικής διείσδυσηςστ�ν κ�σμ� της κεντρικής ηρωίδας.H ευριπίδεια διαλεκτική κατά άθ�ςθριαμεύει και η σκην�θεσία �"εί-λει να παρακ�λ�υθήσει τα δραματι-κά γεγ�ν�τα ως στ�ι�εία συστατικάτης ένν�ιας της ιστ�ρικής ίας.

M’ αυτή τη λ�γική μιας π�ιητικήςανάπτυ�ης �π�υ ως τραγικ� θα ανα-γνωρισθεί η επικάλυψη της τυπικήςλ�γικής απ� τ�ν παραλ�γισμ� τηςίας, αίρεται η διπλ�τυπία και απ�-καθίσταται η επισ"αλής εν�τητατ�υ δράματ�ς. Pητ�ρεία και δράσηαλληλ�διαψεύδ�νται με θύμα τ�νάνθρωπ�: να η υψηλή σ�"ιστική καιτελικά η θεατρική ιδι�"υΐα τ�υ Eυ-ριπίδη. O κ�σμ�ς ερμηνεύεται ωςσυμπερι"�ρές και ��ι ως συμπερι-"�ρά, η Iστ�ρία ως σύνθεση και ��ιως σύμπτωμα. Eλληνες νικητές διάτ�υ Oδυσσέως και Tρώες ηττημέν�ιδιά της Eκάης απ�τελ�ύν τ� ίδι�"�νικ� �έρι: τ� �πλί�ει � αιμ�διψής�ίστρ�ς της Iστ�ρίας, δηλαδή τ� ι-σ�δύναμ� τ�υ τραγικ�ύ.

O K. Tσιάν�ς, �πως και στ�υς«Φ�ιτητές» τ�υ Θεσσαλικ�ύ (π�υθα σ��λιάσω στη «Λέ�η») πρ�σήλθεστη λυρική μετά"ραση P�ύσσ�υ μεκάπ�ι� σκεπτικ�: να συνενώσει ταμέρη και να ε�άρει τ� αντιπ�λεμικ�μήνυμα μέσα απ� τη "ρυγική θρη-

νητική καταγωγή τ�υ X�ρ�ύ π�υ θαπλαισίωνε ρεαλιστικές ερμηνείες.Kι η αλήθεια είναι �τι σ’ αυτ� τ�ν�ήθησε σ�αρά ένα π�λύ ενδια"έ-ρ�ν σύν�λ� ανατ�λίτικων ελεγεια-κών ρυθμών τ�υ Xρ. Λε�ντή, γεμά-τ� αίσθημα και εναλλαγές. Tα ��ρι-κά, �άρη και στις Ση"άκη, Mπασλή,Aνδρι�π�ύλ�υ, ακ�ύστηκαν λαγαράκαι συγκίνησαν, ενώ η �ρ�ηση δενεκμεταλλεύθηκε �σ�ι θα μπ�ρ�ύσετ� μ�υσικ� υλικ�.

Πάντως, η λύση αυτή δεν στάθηκεικανή να απαντήσει στ� πρ�λημαεν�τητας, με απ�τέλεσμα μια ανά-γνωση της «περιπέτειας» δί�ως ε-κ�λή στ� τραγικ� ρίγ�ς. Eτσι, στ�πρώτ� μέρ�ς παρατηρ�ύσες μια συ-γκινησιακή �αλαρ�τητα και τ�ύτ� �-"ειλ�ταν ιδίως στην καταν�ητή α-π�"αση τ�υ Tσιάν�υ να τ� «καθαρί-σει» απ� γ�ερ�ύς θρήν�υς �ωρίς �-μως να επε�εργαστεί ιδιαίτερα τηλ�γική τ�υ ω�ύ π�ν�υ. Eπρεπενα τ� κάνει; Mήπως έτσι στέρησετην κ. Συν�διν�ύ απ� ένα σημαντικ�της επι�είρημα και την ά"ησε ναδώσει τ� κύρ�ς της «μερ�ληπτικά»στις πρ�σ"ιλείς της διδακτικές καιγνωμικές νησίδες τ�υ κειμέν�υ;

T� πρώτ� μέρ�ς επίσης δεν �η-θήθηκε απ� τ�ν πε��, καθημεριν�Oδυσσέα τ�υ Δ. Zακυνθιν�ύ. A"ήνωτ�υς εκιασμέν�υς λαρυγγισμ�ύςτ�υ B. P�κκ�υ ("άσμα Π�λύδωρ�υ).Xάρηκα �μως την υπερη"άνεια ή-θ�υς στην Π�λυ�ένη της M. Σκ�υλά.

O Ψαρράς (Tαλθύι�ς) με άκε"η ώ-ρα: �τυπώντας τις "ράσεις και ταρω, θύμισε τις με γενναι�τητα �επε-ρασμένες παλιές ατέλειες.

Στ� δεύτερ� μέρ�ς η παράστασημάλλ�ν ευτύ�ησε. H Συν�διν�ύ α-ναδιάτα�ε με δυναμικ� σ�εδιασμ�τ�ν �αρακτήρα.

Oργάνωσε ύπ�υλη, λ��ή, σαρκα-στική σκληρ�τητα κι έδωσε ήρεμ�μέγεθ�ς στις "ρικτές πρά�εις. O

KPITIKH

«Tων τεθνηκτων άλις»«Eκά�η» τ�υ Eυριπίδη απ� τ� Eθνικ� στην Eπίδαυρ�


«T αίμα είναι �υμέν μέταλλ ·�λα τα ε�αγ ρά�ει»

K. Γ. Παπαγεωργί�υ«T� σκ�τωμέν� αίμα»

T�υ Γιάννη Bαρέρη

«TO AIMA είναι �υμέν� μέταλλ�.Oλα τα ε�αγ�ρά�ει». Mε πρώτ�,την πρά�η της Aντιγ�νης π�υ στέ-κεται ανάμεσα στ�ν θεί� και στ�νανθρώπιν� ν�μ�. T� μ�ν� π�υ δενε�αγ�ρά�ει είναι την παρα�άρα�ητης πρά�ης αυτής. Kαι η παρα�ά-ρα�η διαθέτει π�λλ�ύς τρ�π�υς.

O ρ�υμανικ�ς θίασ�ς BulandraBoυκ�υρεστί�υ παρ�υσίασε στηνEπίδαυρ� κάπ�ια «Aντιγ�νη» τ�υΣ�"�κλή. T� «"ιλ��εν�» κ�ίλ�νσυνιστά τελικά τ�ν μαγικ� γνώμ�-να τ�ύ κατά π�σ�ν ένας �έν�ς π�-λιτισμ�ς μπ�ρεί να α"�μ�ιώσει καινα επαναπρ�σ"έρει γ�νιμ�π�ιημέ-ν� μέσα απ� τη δική τ�υ �πτική έ-να θεμελιακ� κείμεν� της δικήςμας γραμματείας. Oι διαπιδύσειςτων π�λιτισμών μπ�ρ�ύν έαιανα πραγματωθ�ύν μ�ν�ν υπ� �-ρ�υς αναλ�γίας.

Δύ� αλλ�τρι�ι ηθικ�ί και αισθη-

τικ�ί κώδικες, αγ�ιστείς μετα�ύτ�υς, δυνατ�ν να συγκλίν�υν μέσαστ�ν ιστ�ρικ� �ρ�ν� και έτσι να α-ναγνωρίσ�υν, αν αναγνωρίσ�υν,συγγενείς "�ρμες για να εκ"ρά-σ�υν τη δυναμική εν�ς υπ� μετα-"�ρά κειμέν�υ τ�υς. Kαι �ταν μιλώγια αλλ�τρι�υς κώδικες δεν ενν�ώαναγκαστικά εκείν�υς π�υ ανα"έ-ρ�νται σε αλλ�εθνείς α"ετηρίες.

Oταν π.�. τ� 1990 η Eπίδαυρ�ς"ιλ��ένησε στ� πρ�σωπ� της κ.Aλ. B�υγι�υκλάκη τ�ν υπ� ταρί-�ευση μύθ� μιας τσα�πίνας Aντι-γ�νης με τα ανα�λικά ε�ωπαρα-στασιακών εμπ�ρευματικών πρ�α-π�"άσεων, �ι κώδικες αυτ�ί ήτανεπίσης αλλ�τρι�ι πρ�ς τ�ν Σ�"�-κλή �σ� και εκείν�ι τ�υ θεάτρ�υBulandra.

Eπίσης αλλ�τρι�ι, αλλ’ ��ι �μ�ί-

ως αλλ�τρι�ι. Θέλει πρ�σ��ή. Oιπρ�θέσεις ως πρ�ς τ� κείμεν� δενήταν �ι ίδιες.

O ρ�υμανικ�ς μάλιστα θίασ�ςπρ�σήλθε στ� εγ�είρημα με έναμεγάλ� ατ�ύ: τ� κ�ιν� κατά τεκμή-ρι� αγν��ύσε τη θεατρική ι�γρα-"ία τ�υ, κι αυτ� ήταν ένα στ�ι�εί�εκατέρωθεν αθω�τητας και ε�έγ-γυ� καλ�πιστίας.

Πρ�ϊ�ύσης �μως της παράστα-σης έμ�ια�ε μάλλ�ν σίγ�υρ� τ� �τιη πρ�σέγγιση τ�υ σ�"�κλει�υ συ-στήματ�ς σκ�π�ύσε στην γκαρ-νταρ�μπα των ηθών και ��ι στ� ί-δι� τ� ιδε�λ�γικ� σώμα τ�υ μύθ�υ.

Aν � συνδυασμ�ς τ�υ σεσημα-σμέν�υ απ� τις τ�σες παραστάσειςεπιδαύρει�υ �ώρ�υ και της �ικείας"ύσης τ�υ δράματ�ς �πως εμείςτ� γνωρί��υμε δεν έ�ει καμία σ�έ-

ση μ’ εκείν� π�υ σκιτσάρησαν �ιP�υμάν�ι, δεν μπ�ρ�ύμε γι’ αυτ�να τ�υς εγκαλέσ�υμε επί πρ�δ�-σία �πως τ� μπ�ρ�ύμε για τη α-σανιστική γατ�ύλα.

T�υς εγκαλ�ύμε �μως για «ε-γκληματική» πρ�σ��λική α"έλεια.T� Bulandra είναι ένας πειραματι-κ�ς θίασ�ς ιδρυμέν�ς τ� 1947 με ι-στ�ρία νεωτεριστικών παραστάσε-ων στη �ώρα τ�υ και στ� ε�ωτερι-κ�. Aυτ� �μως δεν τ� ν�μιμ�π�ιείνα τσαλα�υτάει σ’ ένα κλασικ�κείμεν� �π�ιασδήπ�τε γραμματεί-ας και να τ�υ αλλα�ει τα "ώτα �ω-ρίς καν να δηλώνει �τι πρ��ωρείσε διασκευή.

Eίδαμε μια «Aντιγ�νη» Tσα�υσέ-σκ�υ στ� κρεάτι τ�υ Πρ�κρ�ύ-στη, με πρ�σθα"αιρέσεις αυθαίρε-των επεισ�δίων, α"ελείς αντιπ�-

P�υ-μανία καταδιώ εως«Aντιγ�νη» τ�υ Σ��κλή απ� P�υμάν�υς στην Eπίδαυρ�

Θέατρ� Eπιδαύρ�υ. «Eκάη» τ�υ Eυριπίδη, απ� τ� E Mαρία Kε!αγι�γλ�υ (τη δεύτερη ημέρα στ� ρ�λ� τ

B�γλης συνδύασε έ��α τη δ�λι�-τητα με τ� αραρικ� ήθ�ς στ� Π�-λυμήστ�ρα. Kαι � Πάρλας επέαλεέναν επικ� Aγαμέμν�να με σ�"έςαμ"ιταλαντεύσεις διαν�ίας κι έναε�αιρετικ� "ινάλε έμ"��υ διαλ�-γ�υ με τα �σα πρ�λέγει σε �ρησμικ��ίστρ� � τυ"λ�ς Π�λυμήστ�ρας.

H καθαρή, σεαστική ευσυνείδη-τη αυτή «Eκάη» π�υ πιστεύω πωςεί�ε περιθώρια ελτίωσης, ντύθηκε

ως συνήθως με γνώση γυμνή "α-ντασίας απ� την Iω. Παπαντωνί�υ.Oλ�ι �ι Eλληνες μάλιστα έμ�ια�ανιερείς δυσε�ι�νίαστ�υ δ�γματ�ς, �δε στρατάρ�ης Aγαμέμνων μ’ έναγελ�ί� σπαθάκι π�υ πρ�καλεί τ�νEκτ�ρα σε νεκρ�"άνεια, ήταν ντυ-μέν�ς ακριώς �πως � Oδυσσέαςκαι �... Tαλθύι�ς! Tέτ�ια... εκθρ�-νιση ισ�ύει μ�ν� στ� «ασιλεύς ήστρατιώτης, πλ�ύσι�ς ή πένης»!


Jane Hissey: «Eνα �ε�ασμέναρκυδάκι», μετ. Pένα Pώσ-ση–Zαΐρη, εκδ�σεις «Pώσση»,Aθήνα 1994.

Πριν απ π�λλά �ρνια � αρκ�ύδ�ςμε τη λερωμένη και �ε�τισμένη γ�ύναεί�ε κατα�ωνιαστεί στη σ��ίτα. Kαι έ-μεινε εκεί μέ�ρι π�υ �ι �ίλ�ι τ�υ, τα άλ-λα παι�νίδια, απ��άσισαν να τ�ν σώ-σ�υν. H σ��ίτα μως �ρίσκεται ψηλάκαι σκάλα δεν υπάρ�ει. Θα κατ�ρθώσεινα �αναδεί � αρκ�ύδ�ς τ� παιδικ δω-μάτι�;

Aλκης Γυλιμή «O γις τυ τρ-μκράτη και άλλα διηγήματα»,«Line publications», Aθήνα1994.

Συγγρα�έας π�υ έ�ει συντρ��εύσειπ�λλές γενιές παιδιών και ε�ή�ων, ηAλκη Γ�υλιμή εμ�ανί&ει τ� νέ� �ι�λί�της με πέντε διηγήματα για παιδιά: «Oγι�ς τ�υ τρ�μ�κράτη», «T� παράπ�ν�ενς σκύλ�υ», «O Παναγής με τη �υ-σαρμνικα», «O κι�τής» και «T’ αστέριτης αγάπης».

«O Aλ�ρεντ Xίτσκκ και τ μυ-στήρι τ �λγερύ ματιύ»,εκδ�σεις «Ψυ�γι�ς», Aθήνα1994, σ.σ. 167.

Θα μπ�ρέσ�υν �ι τρεις ντέτεκτι� να��ηθήσ�υν απ�τελεσματικά τ�ν Aγγλ��ίλ� τ�υς να �ρει «τ� �λ�γερ μάτι», τημυστηριώδη κληρ�ν�μιά π�υ τ�υ ά�ησε� θεί�ς τ�υ; Θα κατα�έρ�υν να �εγελά-σ�υν την π�νηρή συμμ�ρία και τ�ν Iνδιερέα π�υ τ�ν ανα&ητ�ύν για λ�γαρια-σμ τ�υς;

Suzzane Sens «H �ε�ασμένηευτυ�ία της Mπερενίς», μετ.Eυγενία X�ρτη, εκδ�σεις «Πα-παδπύλυ», Aθήνα 1994, σ.σ.175.

H Mπερενίς μεγαλώνει στην ε��ή,κάτω απ την πρ�στασία τ�υ �ικ�λ-γ�υ παππ�ύ της και της γιαγιάς της π�υλατρεύει τη μ�υσική. Στα δέκα της �ρ-

νια πρέπει να έρθει να &ήσει στην πλη,στ�ν έκτ� ρ�� μιας π�λυκατ�ικίας,μα&ί με τη μητέρα της π�υ είναι παρ�υ-σιάστρια στ�ν τ�πικ ραδι��ωνικσταθμ. Πώς θα πρ�σαρμ�σθεί στηνκαιν�ύργια της &ωή;

Λ�ρα Iνγκάλς–Oυάιλντερ: «Tμικρ� σπίτι στ λι#άδι», γ’ #ι-#λί, μετ. Γ. K#αλένκ, εκδ�-σεις «Aγκυρα», Aθήνα 1994,σ.σ. 188.

H δύναμη της �ικ�γένειας Iνγκάλς �ε-πηδά απ την αγάπη π�υ έ��υν μετα�ύτ�υς τα μέλη της και απ την πίστη τ�υςστις ανθρώπινες α�ίες. Mε αυτ τ�ντρπ� �επερν�ύν τις δυσκ�λίες και στέ-κ�νται πάλι γερά στα πδια τ�υς.

Kάρλ Γυάτσν «H πρώτη μυεγκυκλπαίδεια», εκδ�σεις «Mί-νωας», Aθήνα 1994.

Στην π�λύ πρ�σεγμένη σειρά «Mα-θαίνω τ�ν κσμ�» των εκδσεων «Mί-νωας» πρ�στίθεται ένας ακμα τμ�ς

για παιδιά απ 5–9 ετών με εικνες καιπληρ��ρίες για τ�ν άνθρωπ�, τα &ώα,τ�υς τπ�υς, τις μη�ανές, τα �υτά, τ�νκαιρ, τα κτίρια, τ� διάστημα κ.λπ.

Παιδικά �ι�λία

λεμικ�ύς συμ�λισμ�ύς και μια με-τρι�τατη ρεαλιστική υπ�κριση π�υκαθιστ�ύσε ακ�μη πι� ασήμαντ��,τι "λύαρ� και εντυπωσι�θηρικ�τεκταιν�ταν στην �ρ�ήστρα.

Στ� σκηνικ� μιας σύγ�ρ�νης κα-τεστραμμένης π�λης ένα σμάρικ�υρελιάρηδων "ιδ�σερν�ταν α-ναίτια υπ� τ�υς ή��υς �μαρδι-σμών και υπ� τις κραυγές και τ�υςπυρ��λισμ�ύς εν�ς αυταρ�ικ�ύKρέ�ντ�ς.

T� θλιερ� σμάρι σηκώνεται τ�πρωί και κάνει γυμναστική, παί�ειεκτ�νωτικ� π�δ�σ"αιρ� για να �ε-�άσει τα δεινά τ�υ ή, καταργώντας�π�ιαδήπ�τε σύμαση π�υ � ίδι�ς� σκην�θέτης (Alexandru Tocile-scu) έ�ει θέσει, παρ�μ�ιά�ει την«Aντιγ�νη» με ...άλλες τραγω-δίες(!) O Kρέων-Σαντάμ, ακ�ύγ�-ντας τα νέα της τα"ής απ’ τ�ν "ύ-λακα, τσαντί�εται, γά�ει ένα πι-στ�λάκι και τ�υ την μπ�υμπ�υνί�ει

H δια"ωνία Iσμήνης-Aντιγ�νηςε�ελίσσεται σε μαλλι�τράηγμακαι κατιναρι� λαϊκής αγ�ράς. Aι"-νιδίως ένας "ύλακας παντρεύεταιμια ν�σ�κ�μα (δηλ. � λα�ς αντι-

στέκεται στην τυραννία και η �ωήτραάει την ανη"�ρα). O Aίμωνπρ�σπαθεί να δ�λ�"�νήσει τ�νμπαμπά τ�υ. Kαι πλήθ�ς άλλα τ�ύ-τ�ις �μ�ια, διανθισμένα με άσ�ετατραγ�υδάκια (��ι δυσάρεστα, �μ�-λ�γώ, ως ανε�άρτητα μ�υσικά α-κ�ύσματα) τ�υ George Marcu.

Aς είναι. T� ευτυ�ώς ελά�ιστ�κ�ιν� υπέστη και πάλι μια αδιά"�-ρη σκην�θετική καθημεριν�τηταεν�ς μύθ�υ π�υ έ�ω απ� τ� μέγε-θ�ς και την αυστηρή σύστασή τ�υκακ�π�ιείται για «ιδι�τελείς» σκ�-π�ύς σύγ�ρ�νων συμ�λισμών.

Aν η τραγωδία σας α"�ρά, αγα-πητ�ί �μ�εθνείς και αλλ�εθνείς,σας α"�ρά π�λύ καιρι�τερα απ’�,τι "αντά�εστε. Σας α"�ρά ως π�-λίτες της δια�ρ�νίας και ��ι ως ε-ιασμένη εικ�ν�γρά"ηση των πε-περασμένων ιστ�ρικών σας δεινώνμιας συγκεκριμένης περι�δ�υ.

Aν μάλιστα "ιλ�δ��είτε να ψαύ-σετε τις ισαιώνιες αυτές αλήθειες,έστω διαμέσ�υ τ�υ δικ�ύ σας π�λι-τισμικ�ύ δ�ρατ�ς, σκύψτε με ευ-λάεια στ� κείμεν�: «Oμηρ�ς Oμη-ρ�ν σα"ηνί�ειν».

BIBΛIO

θνικ� Θέατρ�. Eκάη: Aννα Συν�διν�ύ. Φάντασμα Π�λύδωρ�υ: Bαγγέλης P�κκ�ς. Π�λυ�ένη: ης Π�λυ�ένης η Mαρία Σκ�υλά) και � X�ρ�ς. (Σκίτσ� Eλλης Σ�λ�μωνίδ�υ-Mπαλάν�υ).

� A"ιερωμέν� στ� καλ�καίρι εί-ναι τ� τελευταί� τεύ��ς της «Λέ-�ης». Γρά"�υν �ι: Mαργαρίτα Λυ-μπεράκη «Aργ�σαρωνικ�ς», MάρωΔ�ύκα «Kαλ�καίρι», Γιάννης Kι-�υρτσάκης «Kαλ�καιρινά σκιρτή-ματα», Aλκη Zέη «Eκείν� τ� καλ�-καίρι στη Xί�», Σπύρ�ς Πλασκ�ί-της «Kαλ�καίρι στην Aίγινα», Aδα-μάντι�ς Πεπελάσης «Oνειρα και�ημερώματα», Bασίλης Bασιλικ�ς«Παλιά καλ�καίρια στη Θάσ�», Tά-κης Bαριτσιώτης «A�ι�λάτρευτ�γαλά�ι�», Δημ. Mητρ�π�υλ�ς «T�-��», Γιώργ�ς X�υλιάρας «T�υ κα-λ�ύ καιρ�ύ», Γιώργ�ς Bέης «Eντε-κα καλ�καίρια έ�ω», Eλένη Σπαν�-π�ύλ�υ «H ατα�ίδευτη θάλασσα»,Mαν�λης Πρατικάκης «O τ�π�ς

μ�υ» και «H �ρ�ήστρα», Mαργαρί-τα Kαραπάν�υ «O μεγάλ�ς καύσω-νας» Eκτωρ Kακναάτ�ς «Aκαρεί»και «Φωνές», Nανά Hσαΐα «Σελίδες�έστης», Γιώργ�ς Mανιώτης «Σμα-ραγδένια νερά», Nένη Eυθυμιάδη«Mαταίωση», Φ.Δ. Δρακ�νταειδής«T� καλ�καίρι π�υ � θεί�ς Στάθηςκατάλαε...». Λία Mεγάλ�υ - Σε"ε-ριάδη «T� καλ�καίρι δεν είναι για�νειρα» και Γιώργ�ς Zεελάκης «H�έστη μέσα απ� �ρ�ν�γρα"ήματατ�υ Mεσ�π�λέμ�υ».

� Στ� δεύτερ� τεύ��ς τ�υ πε-ρι�δικ�ύ «Eλί-τρ�ς» των «A�αϊ-κών Eκδ�σεων» της Πάτρας δημ�-σιεύ�νται δύ� α"ιερώματα για τ�νπ�ιητή Γιώργη Παυλ�π�υλ� και γιατ�ν πε��γρά"� Aνδρέα Φραγκιά.

ΠEPIOΔEYONTAΣ


�ένη λ�γ�τε�νίαΠατρίτσια Xάισμιθ «T� ημερ�-λ�γι� της Hντιθ», μετ. Δημή-τρης Kωνσταντίν�υ, εκδ�σεις«Oλκ�ς», Aθήνα 1994, σ.σ. 421,τιμή 2.900 δρ�.

Πώς πέθανε � θεί�ς T �ρτ , έναςκατάκ�ιτ�ς γέρ�ς π�υ �ρ�ντι αν ηIντιθ και � Kλί�ι; Γιατί � δρ Kάρστερς«�έ�ασε» να διατά�ει αυτ�ψία; Mε��ντ� την Aμερική μετά τ�ν B. Πα-γκ�σμι� Π�λεμ� –K�ρέα, δ�λ��-νίες Kένεντι, Γ�υ�τεργκέιτ– παρα-κ�λ�υθ�ύμε την Iντιθ, κεντρικ� πρ�-σωπ� τ�υ μυθιστ�ρήματ�ς, να #ιώ-νει την απ�τυ�ία της ωής της με μια�ανταστική απ�δραση μέσα απ� τιςσελίδες τ�υ ημερ�λ�γί�υ της.

Eλι� Bιττ�ρίνι «T� κ�κκιν� γαρί-�αλ�», μετ. Φ�ί��ς Γκικ�π�υ-λ�ς εκδ�σεις «Δελ�ίνι», Aθήνα1994, σ.σ. 253.

Γραμμέν� στη δεκαετία τ�υ ’30, τ�μυθιστ�ρημα δημ�σιεύθηκε μετάτ�ν π�λεμ� λ�γω της �ασιστικής λ�-γ�κρισίας. «T� κ�κκιν� γαρί�αλ�»,δώρ� μιας μαθήτριας λυκεί�υ σε ένασυμμαθητή της θα εμπλέ�ει σε π�λ-λές περιπέτειες τ�ν συγγρα�έ-α–πρωταγωνιστή. Bρισκ�μαστε στηνπερί�δ� 1920-24, επ��ή της δ�λ��-νίας τ�υ Mατε�τι και μέσα σε αυτ�τ� κλίμα ακ�μα και ένα αθώ� κ�κκιν�γαρί�αλ� στ� πέτ�, μια αθώα υπ�-σ�εση αγάπης μπ�ρεί να �ανεί σύμ-#�λ� ανατρεπτικ�.

Mίλ�ραντ Πά�ιτς «H εσωτερικήπλευρά τ�υ ανέμ�υ ή H αγάπηκαι � θάνατ�ς της Hρώς και τ�υ

Λέανδρ�υ», μετ. Γκάγκα P�-σιτς, εκδ�σεις «Eστία», Aθήνα1994, σ.σ. 144, τιμή 1.500 δρ�.

Eναυσμα για την «Eσωτερικήπλευρά τ�υ ανέμ�υ» είναι η έμμετρηερωτική ιστ�ρία π�υ έγραψε � M�υ-σαί�ς γραμματικ�ς πριν απ� �ίλιαπερίπ�υ �ρ�νια «Tα καθ’ Hρώ και Λέ-ανδρ�ν». Γρά��ντας δύ� ιστ�ρίες«Hρώ» και «Λέανδρ�ς» π�υ συνα-ντώνται με τ� τέλ�ς τ�υς στη μέσητ�υ #ι#λί�υ, � Σέρ#�ς συγγρα�έαςσυνθέτει ένα μυθιστ�ρημα για τ�ν�ρ�ν� «π�υ πρ�έρ�εται απ� τ� θά-νατ�». Kαι υ�αίνει έναν πυκν�τατ� ι-στ� απ� παγανιστικά σύμ#�λα καιμύθ�υς πρ�καλώντας συγ�ρ�νως μι-κρές υπερρεαλιστικές εκρή�εις.

Σεμπαστιάν� Bασάλι «H �ίμαι-ρα», μετ. Mαίρη Παπαγεωργί�υ,

εκδ�σεις «Σ. I. Zα�αρ�π�υλ�ς»,Aθήνα 1994, σ.σ. 396.

Δεισιδαιμ�νία, αμάθεια, θρησκ�-ληψία, ε�αθλίωση. O Σεμπαστιάν�Bασάλι α�ηγείται την ιστ�ρία μιαςκ�πέλας π�υ έ ησε ανάμεσα στα1590 και 1610 και π�υ η �μ�ρ�ιά τηςέγινε αιτία να τη �θ�νήσ�υν �ι πά-ντες στ� �ωρι� T αρντίν� και για νατην κάψ�υν στ� τέλ�ς ως «στρί-γκλα».

Xάινρι� Mπελ «Aσ�υκτική πρ�-στασία», μετ. Iάκω��ς K�περτίεκδ�σεις «Π�λις», Aθήνα 1994,σ.σ. 378, τιμή 3.800 δρ�.

Πώς μπ�ρεί να ήσει κανείς �ταν ηασ�άλεια π�υ τ�υ περέ�εται, σημαί-νει παρακ�λ�ύθηση και της παραμι-κρ�τερης κίνησής τ�υ; Oταν κανένατηλε�ώνημα δεν είναι απ�ρρητ�, �-ταν κάθε �άδι τ�υ καταγρά�εται, �-ταν κάθε αυθ�ρμητη εκδήλωση πρ�ςτ�υς �ίλ�υς παύει να είναι υπ�θεσηιδιωτική; Bρισκ�μαστε στη Γερμανίατης δεκαετίας τ�υ 1970 και τ� �αιν�-μεν� της τρ�μ�κρατίας έ�ει μπει α-π��ασιστικά στην καθημερινή ωή.O ήρωας τ�υ μυθιστ�ρήματ�ς ΦριτςT�λμ, ιδι�κτήτης σειράς ε�ειμερί-δων και επικε�αλής μεγάλ�υ εργ�-δ�τικ�ύ συνδέσμ�υ έ�ει ανάγκηπρ�στασίας και τ� κράτ�ς τ�υ τηνπρ�σ�έρει α�ειδώς.

Aν στην «Xαμένη τιμή της Kατερί-νας Mπλ�υμ» � Mπελ επέμενε σταθύματα της καταστ�λής, σημειώνει �Tάσ�ς Tέλλ�γλ�υ στ�ν πρ�λ�γ� τ�υ#ι#λί�υ, στην «Aσ�υκτική πρ�στα-σία» ανα ητεί τη μ�ρ�ή της τά�ηςπ�υ π�λι�ρκείται. T� �άσμα τ�υ κ�ι-νωνικ�ύ πρ�#λήματ�ς απ�τελεί τ��ντ� της π�λι�ρκίας τ�υ T�λμ.

Πέντε νέες εκδσεις

BIBΛIOΛ�υκάς A�ελ�ς «Kύπρ�ς, η α-ν�ι�τή πληγή τ�υ ελληνι-σμ�ύ», εκδ�σεις «Στ��α-στής», Aθήνα 1994, σ.σ. 391.

Πιστεύ�ντας �τι τ� Kυπριακ� α-π�τελεί σημεί� – κλειδί για την ερ-μηνεία της σύγ�ρ�νης ελληνικήςπραγματικ�τητας, σημεί� στ� �-π�ί� δ�κιμά��νται �ι απ�ψεις και�ι ευαισθησίες τ�υ καθεν�ς με τ�νπι� απ�λυτ� τρ�π�, � συγγρα�έαςεπι�ειρεί να παρ�υσιάσει με συστη-ματικ�τητα και να αναλύσει εις �ά-θ�ς δια��ρετικές πτυ�ές της αιμα-τηρής εθνικής περιπέτειας �πως:γλώσσα και εθνική ταυτ�τητα, πα-τριωτισμ�ς, διεθνισμ�ς και Kυπρια-κ�, η στάση των π�λιτικών ηγεσιώνσε Eλλάδα και Kύπρ�, �ι πάγιεςστρατιωτικές επιδιώ"εις της T�υρ-κίας και � ρ�λ�ς τ�υ στρατ�ύ, � ελ-λην�τ�υρκικ�ς διάλ�γ�ς και τα �-ρια τ�υ.

Zωή Bαλάση «H πριγκίπισσατης Παλμύρας», εκδ�σεις«Kέρδ�ς», Aθήνα 1994, σ.σ. 65.

Tρία παρά"ενα διηγήματα με α-τμ�σ�αιρα �υ�αντιν�ύ μυστηρί�υ

και πρ�σωπα π�υ κιν�ύνται ανάμε-σα στην πραγματικ�τητα και τη �α-ντασία απ�τελ�ύν τ� νέ� �ι�λί� τηςZωής Bαλάση. Hρωες της είναι ηπριγκίπισσα της Παλμύρας, η �ευ-γαλέα ευτυ�ία κάθε ελεύθερ�υ ά-ντρα και τ� κρυ�� νειρ� κάθεσκλά��υ στην Aντι��εια, ένας μελ-λ�ντικ�ς �ασιλιάς τ�υ Bυ�αντί�υπ�υ "αγρυπνά στη �ασανισμένηκλίνη τ�υ, καθώς και η μ�να�ήΠανσέμνη π�υ έ�ει τ� �άρισμα να�ωγρα�ί�ει αγί�υς σαν να τ�υς�λέπει μπρ�στά της.

Handury Brown «H σ��ία της ε-πιστήμης», μετ. Δημ. Γκ�ύ-σκ�ς, Γ. Πε�άνης, εκδ�σεις «Δ-ίαυλ�ς», Aθήνα 1994, σ.σ. 236.

Z�ύμε σ’ ένα π�λιτισμ�, ανα�έ-ρει � συγγρα�έας στ�ν πρ�λ�γ�τ�υ, � �π�ί�ς αν και ε"αρτά την υλι-κή τ�υ ευμάρεια απ� την επιστήμη,αγν�εί σε π�λύ μεγάλ� �αθμ� τιςνέες, και συ�νά συναρπαστικές α-ντιλήψεις και πρ��πτικές στις �π�ί-ες στηρί�εται η τελευταία. H κ�ινω-νία μας γνωρί�ει τ�σα λίγα για τηνεπιστήμη ώστε, εκτ�ς απ� την ανυ-ση�ία για τ� π�σ� κ�στί�ει, να μηνθέτει άλλ� ερώτημα για την επιστη-μ�νική έρευνα και σε τι �ρησιμεύει.

KYKΛOΦOPHΣAN

� Για την Kική Δημ�υλάγρά�ει � Kαναδ�ς νε�ελ-ληνιστής Jacques Bou-chard στ� ελλην�γαλλικ�δελτί� CTL, τ� �π�ί� εκδί-δει τ� Kέντρ� Λ�γ�τε�νι-κής Mετά�ρασης τ�υΓαλλικ�ύ Iνστιτ�ύτ�υAθηνών. H T �ύλια Tσιακί-ρη μετα�ρά ει απ� τ� α-�ηγηματικ� έργ� τ�υγαλλ��ων�υ Kαμά Kαμά-ντα απ� τ� Zαΐρ και ηHelene Zervas απ� τ� «Πε-ρί μέθης» τ�υ Kωστή Πα-παγιώργη.

� Στ� 5� τεύ��ς τ�υ πε-ρι�δικ�ύ «Σύγκριση» γρά-��υν � Γ. Γαλάντης, Θ.Γραμματάς, Π. E�άρ��υ,Π. K�υτσ�γιανν�π�ύλ�υ,Eμ. Kριαράς, Λ.Mαράκα, Σ.Πατσαλίδης, E. Σακελλα-ρίδ�υ, Z. Σαμαρά, A. Σι#ε-τίδ�υ και A. Tσατσάκ�υγια θέματα �πως η πρ�-

σληψη των �ένων πρ�τύ-πων απ� τ� μεταπ�λεμικ�μας θέατρ�, τ� θέατρ�-ντ�κ�υμέντ� και τ� παρά-λ�γ�, η θεατρική α�ι�π�ί-ηση της ιστ�ρίας, της αρ-�ιτεκτ�νικής τ�υ �ώρ�υκαι της κίνησης, η γυναι-κεία δραματ�λ�γική δρα-στηρι�τητα κ.λπ.

� Π�ίηση Wordsworthμετα�ρά ει η Aντ. H. Σα-κελλαρί�υ στ� τελευταί�τεύ��ς τ�υ περι�δικ�ύ«Eυθύνη» και η XρύσαΣπυρ�π�ύλ�υ «Φύλλα η-μερ�λ�γί�υ» της KάθρινMάνσ�ιλντ.

� Kαθώς συμπληρών�-νται είκ�σι �ρ�νια απ� τηντ�υρκική εισ#�λή στη Mε-γαλ�νησ�, τ� περι�δικ�«Γρα�ή», π�υ εκδίδει �Π�λιτιστικ�ς Oργανισμ�ςΔήμ�υ Λαρίσης, δημ�σιεύ-ει π�ίηση, πε �, δ�κίμι�

και θέατρ� 45 Kυπρίωνσυγγρα�έων.

� A�ιέρωμα στ�ν W.H.Auden περιλαμ#άνει τ�περι�δικ� «Πλανώδι�ν» μετ� σημαντικ� δ�κίμι� «Oπ�ιητής και η π�λιτεία» σεμετά�ραση Aργύρη Xι�νηκαι Aγγελ�υ Tσιριμώκ�υ,εισαγωγικ� κείμεν� γιατ�ν π�ιητή τ�υ R. Ellman,καθώς και εκτενή συνέ-ντευ�ή τ�υ πρ�ς τ�νMichael Newman. Δημ�σι-εύεται επίσης μαρτυρίαμιας παράδ��ης συνάντη-σης τ�υ Aλέ�ανδρ�υ Pί �υPαγκα#ή με τ�ν Aμερικα-ν� π�ιητή Walt Whitmanστις 13 I�υνί�υ 1867.

� Στην τρίμηνη π�λιτι-στική έκδ�ση λ�γ�υ, τέ-�νης και ιστ�ρίας τ�υ B�-λ�υ «Eλευσίς» η Λίνα Θω-μά πραγματ�π�ιεί μια κρι-τική πρ�σέγγιση της κριτι-

κής αρθρ�γρα�ίας για τ�πρώιμ� έργ� τ�υ K�σμάΠ�λίτη, � K.N. Kαλλιαν�ςγρά�ει μια σκ�πελίτικηδιαθήκη τ�υ 1828, η MαίρηMι�αηλίδ�υ για τ�ν Θε�-�ιλ� και τ�ν Teriade και ηΠέπη Pηγ�π�ύλ�υ για τιςιδέες, τις εικ�νες και τασύμ#�λα στ�ν Θε��ιλ�.

� Στ�ν κερκυραϊκ� «Π�-�υρα» � Nτέι#ιντ K�ν�λι,σ��λιά ει τις αγγλικές με-τα�ράσεις τ�υ Eλύτη, η Γ.Σαρρή ασ��λείται με τηντύ�η τ�υ έργ�υ τ�υ Kα α-ντ άκη στην τέως Σ�#ιετι-κή Eνωση και τη Σ�υηδία,η Eλ. Σελλά γρά�ει για τιςκ�ινωνικές διαλέκτ�υςτης ελληνικής γλώσσας, �Γ. Παπανικ�λά�υ για τημη�ανική μετά�ραση και �Φ�ί#�ς Γκικ�π�υλ�ς γιατις μετα�ράσεις των Iτα-λών π�ιητών.

ΠEPIOΔEYONTAΣ

AA££HHNNAA™™

A' ΠPOBOΛHΣΣYNEXOYΣ ΛEITOYPΓIAΣ

ME AIR CONDITIONAABOPA* (T. Iππ�κράτ�υς, 6423271 AirConditionBρ��ή απ� πέτρες (περιπ. K-13) 9-11 μ.μ.ΠΛAZA* (Λ. Kη�ισίας Φλ�κα, τηλ. 6921667)Bρ��ή απ� πέτρες (περιπ. K-13) 9-11 μ.μ.

A' ΠPOBOΛHΣABANA AΣΣOΣ-ONTEON* (Λ. Kη�ισίας 234.6715905) Θεριν�Aνθρωπ�ς �ωρίς παρελθ�ν (περιπ.) 9-11 μ.μ.AEΛΛΩ* (Πατησίων, 8214675) Aνθρωπ�ς �ωρίς παρελθ�ν (περιπ.) 9-11 μ.μ.AΘHNAIA (Xάρητ�ς 50 K�λωνάκι, τηλ. 7215717)Aνθρωπ�ς �ωρίς παρελθ�ν (περιπ.) 9-11 μ.μ.AIΓΛH (Zάππει�, τηλ. 3224104)T��υράσικ Παρκ (περιπ. K)AΛΦABIΛ–BAR CINEMA* (T. Mαυρ�μ., τηλ.6460521) Θεριν�Aντί� Παλλακίδα (περιπ. K) Ωρες 7.50-10.50 μ.μ.AMOPE ( Oδ�ς Πριγκιπ�νήσων 10, τηλέ�ων�6462519)T’ απ�μεινάρια μιας μέραςAMYNTAΣ (Πλατεία Yμηττ�ύ Tηλ. 7668500)Iνδ�κίνα (περιπ. K)ANEΣIΣ* (Tέρμα Aμπελ�κήπων τηλ. 7782316 -7785449)Oι τσιλιαδ�ρ�ι (κωμωδ. K) Ωρες 9-11 μ.μ.AΠOΛΛΩN* (Oδ�ς Σταδί�υ τηλ. 32.36.811)Kλειστ� λ�γω ρι"ικής ανακαίνισηςAΣTPON* (Tέρμα Aμπελ�κήπων τηλ. 6922614)Kλειστ� λ�γω ανακαίνισηςATTENE (Λευκωσίας 41 Πλατεία Aμερικής τηλ.8676871)Oι τσιλιαδ�ρ�ι (κωμωδ. K) Ωρες 9-11 μ.μ.BO (Θεμιστ�κλέ�υς 82 E#άρ$εια τηλ. 3301020- 3301014) H �ίρμα (περιπ. K-13)ΔEAMENH REFRESH* (Πλατεία Δε#αμενήςK�λωνάκι τηλ. 3623942)P�μπιν Γ�υίλλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμ. K)ΔIONYΣIA (Λ. Συγγρ�ύ 286, στρ. N. Σμύρνης,9515514-3221983) O εραστής της κ�μμώτριας Ωρες 9-11 μ.μ.EKPAN (Zωναρά - Aγαπί�υ Στάση Παναθήναιατηλ. 6461895)Aγρυπν�ς στ� Σιάτλ (κ�ινωνικ� K)EΛENA (Στάση Oύλεν Iλίσσια τηλ. 7789120-7753303)Σ�έση �ωής (περιπ.) Ωρες 9-11 μ.μ.EΛΛHNIΣ (Tέρμα Aμπελ�κ., τηλ. 6464009) Στρα��ί πιλ�τ�ι σε F-16 μέρ�ς δεύτερ� (κω-μωδ. K) Ωρες 9-11 μ.μ.ZEΦYPOΣ (Tρώων 36 Θησεί�, 3462677) T� τρέν� των δ�λ��νων (περιπ. A)HΛEKTPA* (Πατησίων 292 Aγ. Λ�υκάς τηλ.2284185) O εραστής της κ�μμώτριας Ωρες 9-11 μ.μ.ΘHΣEION (Aπ�στ�λ�υ Παύλ�υ 7 τηλέ�ων�3470980 - 3420864)Sliver (ερωτικ� A)ΛAOYPA (Nικη��ρίδη 24 Nέ� Παγκράτι, τηλ.76.62.060) Φιλαδέλ�εια (κ�ινωνικ� K)ΛIΛA (Nά#�υ 115 Πατήσια, τηλ. 2016849 Σινέ Tέ-$νης) Δύ� μέσα στη σ�ύπα (περιπ.) Ωρες 9-11 μ.μ.METPOΠOΛ (Θήρας 18 Πλ. Aμερικής τηλ.8672006) T��υράσικ Παρκ (περιπ. K) Ωρες 8.50-11 μ.μ.MΠPONTΓOYAIH* (Πατησίων - Aγ. Mελετί�υ,τηλ. 8620232 - 8642665) Θεριν�Σε απ�σταση ��λής (περιπ. A) Ωρες 9-11 μ.μ.NEA ΠANAΘHNAIA (Tέρμα Mαυρ�μι$άλη τηλ.6425714)Blink τ� �λέμμα τ�υ μάρτυρα (περιπ. A) Ωρες 9-11 μ.μ.OAΣIΣ (Παγκράτι, τηλ. 7244015) Iνδ�κίνα (περιπ. A)ΠAΛAΣ* (Παγκράτι 7515434) Θερ.Oι τσιλιαδ�ρ�ι (κωμωδ. K) Ωρες 9-11 μ.μ.PIBIEPA (Bαλτετσί�υ 46 E#άρ$εια τηλ. 3637716- 3644827)O �υγάς (περιπ. K)ΣINE ΠAPI (Πλάκα τηλ. 3222071 - 3248057)T� σπίτι των πνευμάτων (περιπ. K-13) Ωρες8.50-11 μ.μ.ΣINE TAPATΣA* (Mατ"αγριωτάκη 76 Δημαρ-

$εί�, τηλ. 9373150-9)Λευτέρης Δημακ�π�υλ�ς (ελληνικ�)ΣTEΛΛA (Oδ�ς Tενέδ�υ 34 - Φωκίων�ς Nέγρη,τηλ. 8674260) Aπέραντ� γαλά�ι�. Oλ�κληρωμένη Bερσι�ν (K)Ωρα 9.30 μ.μ.TPIANON (Πατησίων-K�δριγκτών�ς, τηλ.8215469)Aπ�ρρητ�ς �άκελ�ς Blue Ice (περιπέτεια) Ωρες9-11 μ.μ.TPOΠIKAΛ AΣΣOΣ-ONTEON* (Kαλλιθέα,9594422) Aνθρωπ�ς �ωρίς παρελθ�ν (περιπέτεια) Ωρες9-11 μ.μ.ΦΛEPY (Kαλλιθέα, τηλ. 9585247)Eις τ� �ν�μα τ�υ πατρ�ς (περιπ. K-13)

HMIKENTPIKOIAΛEKA (Zωγρά��υ, τηλ. 7773608)H �ίρμα (K)AΛΣOΣ NEAΣ ΣMYPNHΣ ΔHMOTIKOΣ KI-NHMATOΓPAΦOΣ (τηλ. 9336933)M�ν�ς στ� σπίτι 2 (κωμωδ. K)ANEMΩNH (Περιστέρι τηλ. 5713077)Tα �ρ�νια της αθω�τητας (περιπ. K)ΔHMOTIKOΣ KIN/ΦOΣ ΔHMOY ΔAΦNHΣ: HΓEITONIA (Hλία Hλι�ύ)Reservoir dogs (A)MAPINA (Πλ. Γυμν. Tαύρ�υ, 3470012)Aνήθικη πρ�ταση (αισθηματική περιπέτεια K)NTAΛIA (Aιγάλεω, τηλ. 5981432)Kάθε μέρα ώρα 9.00 μ.μ. Θέατρ� ΣκιώνΣΠOPTIΓK (N. Σμύρνη, τηλ. 9333820)Oι 3 σωματ��ύλακες (K) Ωρες 9-11 μ.μ.ΦIΛIΠ (Nέα Σμύρνη, τηλ. 9335587)Mαθήματα πιάν�υ (K) Ωρες 9-11 μ.μ.

ΣYNOIKIAKOIANNA NTOP (πλ. Γλυ�άδας, τηλ. 89.46.617)Σ�έση �ωής (περιπ.) Ωρες 9-11 μ.μ.AXIΛΛEION (Kαλαμάκι έναντι παλαι�ύ P�ντέ�,τηλ. 9810515)Sliver (ερωτικ� A)ΠOΛENA (Oδ�ς Ωρωπ�ύ 78 Λαμπρινή, τηλ.2910695)Mαθήματα πιάν�υ (K)

ΠPOAΣTIΩNAEΛΛΩ (Pα�ήνα, τηλ. 22117-23420) H λίστα τ�υ Σίντλερ (περιπ. A)AΘHNAIA (Xαλκ�ύτσι τηλ. 0295/71515)Pelican Brief (K)AIΓΛH (Σαρωνίδα, τηλ. 0291-54941) Π�λιτιστικές εκδηλώσειςAKTH* (Pα�ήνα, τηλ. 22138) T��υράσικ Παρκ (περιπ. K)AKTH (Πλα" B�υλιαγμένης, τηλ. 8961337) Iνδ�κίναAΛE (Π�ρτ� Pά�τη, τηλ. 76034) Πράσινες τηγανητές ντ�μάτες (κ�ινωνικ� K-13)AΛIKH (Πλ. Δρ�σιάς τηλ. 6229645 - 2281563) Eις τ� �ν�μα τ�υ πατρ�ς (περιπ. K-13)AΛOMA (Aργυρ�ύπ�λη Π�ντ�υ 39, τηλ.

9922397-3211208) Eλευθερώστε τ�ν Γ�υίλι (K)AΛΣOΣ* (Δεκελείας 154, N. Φιλαδέλ�εια τηλ.2532003 - 2513563) Eις τ� �ν�μα τ�υ πατρ�ς (περιπ. K-13)AMAPYΛΛIΣ (Aγ. Παρασκευή, 6396315) T��υράσικ Παρκ (περιπ. K)AMIKO* (Eπιδαύρ�υ - Aνδρ�ύτσ�υ, Xαλάνδριτηλ. 6215532-6826372) Φιλαδέλ�εια (κ�ινωνικ� K)ANEΣIΣ (Aγ. Θε�δωρ�ι Tηλ. 0274-67515) P�μπέν των δασών �ι ήρωες με τα κ�λάν (K)ANNA (N. Eρυθραία, τηλ. 8072827)Aνήθικη πρ�ταση (αισθημ. περιπ. K)ANOIIΣ (N. Hράκλει�, τηλ. 2833345) Sliver (ερωτικ� A)ANTZEΛA (Λ�ύτσα τηλ. 0294/24.030)O θαυματ�π�ι�ς (κωμωδ. K)APΓYPOYΠOΛIΣ (Tηλ. 9620010) Oι τσιλιαδ�ρ�ι (κωμωδ. K)APHΣ (Παραλία Mαρκ�π�υλ�υ Ωρωπ�ύ τηλ.0295-32595) O �υγάς (περιπ. K)APHΣ (Λ�ύτσα τηλ. 0294-82249) O τελευταί�ς μεγάλ�ς ήρωας (περιπ. K)AΣTPON (Λ�ύτσα, τηλ. 0294-82249) Eλευθερώστε τ�ν Γ�υίλι (K)AYPA (Λ�ύτσα, τηλ. 0294-83524) P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (K)AΦPOΔITH (Eλληνικ�, τηλ. 9619044) O �υγάς (περιπ. K)AXAPNIΣ (Mενίδι, τηλ. 2469970) H απαγωγή (θρίλερ A)BAPKIZA (Tηλ. 8973926) Aνήθικη πρ�ταση (αισθημ. περιπ. K)BIOΛETTA (Aνω B�ύλα, τηλ. 8956719) Sliver (ερωτικ� A)BΛAΣTOΣ (Aγ. Aπ�στ�λ�ι Παραλία Kαλάμ�υ,τηλ. 0295-82765) Στρα��ί πιλ�τ�ι σε F-16 μέρ�ς δεύτερ� (κωμω-δία K)ΓAΛAZIA AKTH (Tηλ. 0291/22.241)T��υράσικ Παρκ (περιπ.. K)ΔHM. KIN/ΦOΣ HΛIOYΠOΛHΣ MEΛINAMEPKOYPH (Eθν. Aντιστάσεως, Hλι�ύπ�λης,τηλ. 9919818) Γαμήλι� πάρτυ (A)ΔHM. KIN. IΛION (AΣTEPI) (Φιλ�κτήτ�υ και Nέ-στ�ρ�ς, N. Λι�σια 2628391) O �υγάς (περιπ. K)ΔHM. KIN/ΦOΣ NOΣTAΛΓIA (N. Hράκλει�, τηλ.2756894) Aνήθικη πρ�ταση (περιπ. K)ΔHM. KIN. ΠETPOYΠOΛHΣ (Tηλ. 5012391) Aγριες νύ�τες (περιπ. A)ΔHM. KIN/ΦOΣ XOΛAPΓOY (Tηλ. 6511758) Στιγμι�τυπα (K)KAΛOΣ ΓIAΛOΣEλευθερώστε τ�ν Γ�υίλι (K) Ωρες 9-11 μ.μ.KATEPINA (Xαϊδάρι ) Addams Family 2 (κωμωδ. K)KATIA (Kαμένα B�ύρλα τηλ. 0235-22353) M�ν�ς στ� σπίτι 2 (κωμωδ. K)KINHMATOΓPAΦIKH ΛEΣXH EΛEYΣINAΣ (Πα-ραλία τηςλ. 55.46.335)Στιγμι�τυπα (K)KOPAΛI* (Σαρωνίδα τηλ. 54097) Sommersby (K)KYZIKOΣ (Mεγάλ� Πεύκ�, τηλ. 0296/33154) Nτένις � τρ�μερ�ς (K)ΛAΓONHΣI (Λαγ�νήσι 0291-23911) The Pelican Brief (περιπ.)MAΪAMI (Mάτι, τηλ. 0294-34372) P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμωδ. K)

MAPΓAPITA (Xαλάνδρι, τηλ. 6014284) Mια καρδιά τ�ν �ειμώναMAPIANA (Παραλία Kαλάμ�υ - Aγ. Aπ�στ�λ�ι,τηλ. 0295-81.277) Mαθήματα πιάν�υ (K)MAPIEΛ (Π�ρτ� Pά�τη, τηλ. 0299-71335) Φιλαδέλ�εια (κ�ινωνικ� K)MAPIΛENA (Aιγύπτ�υ 123, Tερψιθέα, Aνω Γλυ-�άδα, τηλ. 9612229) Mαντ Nτ�γκ και Γκλ�ρια (περιπ. K-13)MΠOMΠONIEPA (Kη�ισιά, τηλ. 8019687) Σ�έση �ωής (περιπ.)NINET (Aνά;υσσ�ς, τηλ. 0291-36037) T�μ και T�έρι (K)ΠAΛΛAΣ (Eλευσίνα, τηλ. 5546990) O �υγάς (περιπ. K)ΠAPKINΓK KINETTA (Kινέττα, τηλ. 0296-62994) T� �ι�λί� της ��ύγκλας (κιν�ύμενα σ$έδια K)ΠΛANHTHΣ (Aνω B�ύλα, τηλ. 899152)Στρα��ί πιλ�τ�ι σε F-16 μέρ�ς δεύτερ� (κωμ. K)ΠOPTO PAΦTH (Tηλ. 73479)H λίστα τ�υ Σίντλερ (περιπ.) Ωρα 9.15 μ.μ.PIA (Bάρκι"α , τηλ. 8970844)P�μπέν των δασών �ι ήρωες με τα κ�λάν (κωμω-δία K)PIA (Mάτι, τηλ. 0294-34778) T’ απ�μεινάρια μιας μέρας (K)PIO* (Zέππ�υ και Mιλτιάδ�υ Γλυ�άδα, τηλ.9628758) Oι τσιλιαδ�ρ�ι (κωμωδ. K) Ωρες 9-11 μ.μ.ΣIΣΣY (N. Mάκρη, τηλ. 91811)T��υράσικ Παρκ (περιπ. K)TPIANON (Σαρωνίδα, 0291-54931)Mistress (περιπ.)TYMBOΣ (Παρ. Mαραθώνα, 55604-55603)Oι 3 σωματ��ύλακες (περιπ. K)ΦIΛOΘEH* (Φιλ�θέη τηλ. 6833398 - 6844708)Mαθήματα πιάν�υ (K)ΦΛΩPIΔA (Z�ύμπερι, τηλ. 0294-96923)Eις τ� �ν�μα τ�υ πατρ�ς (περιπ. K)ΨYXIKO COINTREAU KISS* (Στάση Φάρ�υ, τηλ.6476437) Blink τ� �λέμμα τ�υ μάρτυρα (περιπ. A)

¶¶EEIIPPAAIIAA

A' ΠPOBOΛHΣANEΣIΣ ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ(Eυαγγελίστρια, τηλ. 4119629)Aνήθικη πρ�ταση (αισθημ. περιπ. A)ΔHMOTIKOΣ KIN/ΦOΣ MOΣXATOY (Hλεκτρ.Σταθμ�ς, τηλ. 4816276) Oι 3 σωματ��ύλακες (K)ZEA (Πασαλιμάνι Tηλ. 4521388)Kλειστ� λ�γω επισκευώνKATEPINA ΔHM. KIN/ΦOΣ (Bύρων�ς και XιλήςAγ. Eυθύμι�ς Kερατσίνι) H �ίρμα (περιπ. K-13) KINHMATOΓPAΦIKH ΛEΣXH ΔHMOY NIKAIAΣ(Kύπρ�υ - Πρ�ύσσης τηλ. 4926248)Kάθε Tετάρτη και Πέμπτη ώρα 9.00 μ.μ.Reservoir DogsΣINE AKPOΠOΛ (Tα#ιαρ$ών 44-K�ρυδαλλ�ς,4952232)Oι �λά��ι τ�υ Mπέ�ερλι Xιλς (κωμωδ. K)ΣINE MEΛINA (Σωκράτ�υς 65 Δραπετσώνα τηλ.4625249)O �υγάς (περιπ. K)ΣINE ΠAPAΔEIΣOΣ (Zάππα 44, K�ρυδαλλ�ς,τηλ. 4960955).T��υράσικ Παρκ (περιπ. K)ΦΩΣ (B΄ Mεραρ$ίας τηλ. 4520982)Eναρ#η απ� πρωίας δύ� έργα. Aτσαλένι�ς αετ�ς- σε'

ΘEAMATA

KINHMATOΓPAΦOIEπειδή �ι ώρες πρ��λών μπ�ρεί να δια��ρ�π�ιηθ�ύν κατά μερικά λεπτά, πρ�τιμήστε

πρώτα να τηλε�ωνείτε.Oι κινηματ�γρά��ι π�υ έ+�υν * διαθέτ�υν Nτ0λμπι Στέρε�.

ΘEATPAAΘHNA (Δεριγνύ και Πατησίων, τηλ. 82.37.330). Δημήτρη Ψαθά «>ύ-

πνα Bασίλη». Σπύρ�ς Παπαδ�π�υλ�ς.AΘHNAION (Πατησίων 53, τηλ. 82.14.000). «Kωλ�;αράτε είναι μεταδ�-

τικ�». A. Kα�ετ"�π�υλ�ς, Eλ. Γερασιμίδ�υ, Xρ. Pώπα, N. Mεντή.AΛΣOΣ (Πεδί�ν τ�υ Aρεως, είσ�δ�ς απ� Eυελπίδων, τηλ. 88.15.524,

82.12.271). Eπιθεώρηση «Mπρ�κ�λα και λα$ανίδες... Kάπ�ι� λάκκ�έ$ει η �ά;α». Xάρρυ Kλυνν, Kώστας B�υτσάς, Γιώργ�ς Kωνσταντί-ν�υ, Σωτήρης M�υστάκας.

BEAKEIO (Πειραιάς, τηλ. 41.25.498). Δη.ΠE.ΘE. Iωαννίνων: «Λ�καντιέ-ρα» τ�υ K. Γκ�λντ�νι (31/7).

ΔEΛΦINAPIO (Nέ� Φάληρ�, δίπλα στ� Στάδι� Eιρήνης και Φιλίας, τηλ.41.26.340). Eπιθεώρηση «Eίπα... >είπα... και Mαύρη Tρύπα». K. Kαρ-ράς, N. Bαλσάμη, Γ. Mι$αλ�π�υλ�ς.

EΠIΔAYPOΣ (τηλ. 0753-22.006). Aισ$ύλ�υ «Oρέστεια», Πίτερ Στάιν(31/7), Σ��κλή «Tρα$ίνιες», «Aμ�ιθέατρ�» Σπύρ�υ Eυαγγελάτ�υ(6,7/8).

HPΩΔEIO (Tηλ. 32.21.459). Iαπωνικ� Θέατρ� «Noh-Kyogen» (1, 2/8),Σαί#πηρ «Aμλετ», Θίασ�ς Πίτερ X�λ (5, 6/8).

ΘEATPO BPAXΩN «MEΛINA MEPKOYPH» (Bύρωνας, τηλ. 76.45.330,76.45.315). Eταιρεία Oρ$ηστρικής Tέ$νης «X�ρευτές» (27/7).

ΛAMΠETH (Λ. Aλε#άνδρας 106, τηλ. 64.63.685). Γ�υίλιαμ Nτάγκλας

Xι�υμ «Πρ�σε#ε τ� σκαλ�πάτι». Γρ. Bαλτιν�ς, Γ. B�ύρ�ς, Xρ.Θε�δωρ�π�ύλ�υ.

ΛYKABHTTOΣ (τηλ. 72.27.909). Λ�ρκα «O Περλιμπλίν και η Mπελίσα»,Kατερίνα Bασιλάκ�υ (1/8), Δη.ΠE.ΘE. Iωαννίνων «H Λ�καντιέρα»(3/8).

METPOΠOΛITAN (Λ. Aλε#άνδρας 16, τηλ. 82.23.333). N. Kαμπάνη - B.Mακρίδη «Kαι μα"ί και... μ�ν�ς». B. Tσι;ιλίκας, A. Kαλ�υτά, Π. Eυαγ-γελ�π�υλ�ς.

MEΓAPO ΠΛAKENTIAΣ (Πεντέλη, τηλ. 92.38.227, 80.42.333) ΣυναυλίαBύρωνα Φιδετ"ή - ;ι�λ�ντσέλλ� και Aρρη Γαρ�υ�αλή - πιάν� (1/8).

MINΩA (Πατησίων 91, τηλ. 82.10.048, 82.32.578). K. Παπαπέτρ�υ «T�κλ�υ;ί με τ�υς τρελ�ύς». K. Γι�υλάκη, Π. Mι$αλ�π�υλ�ς.

MΠOYPNEΛΛH (Λ. Aλε#άνδρας 22-24, τηλ. 82.25.310). Λ. Mι$αηλίδη -B. Mακρίδη - A. Πυρι�$�υ - Π. Xατ"ηκ�υτσέλη «Xασάπη... Γράμμα-τα!».

ΠAPK (Λ. Aλε#άνδρας 36, τηλ. 82.17.369). Nίκ�υ Φώσκ�λ�υ «Π�ρνεςκαι “Π�ρνες”...!». Φ. Γεωργίτσης, Aπ. Γκλέτσ�ς, Λ. Mαρκάκη.

ΣMAPOYΛA (Eυελπίδων 11, τηλ. 88.33.145). Aγκάθα Kρίστι «Π�ντικ�-παγίδα». Στρ. T"ώρτ"�γλ�υ, M. Γεωργιάδη, T". Θε�δωρίδης.

ΦΛOPINTA (Πατησίων 52 και Mετσ�;�υ, τηλ. 82.28.501). Π�λ Bασιλει-άδη - Λ. Mι$αηλίδη «T� #έν� είναι πι� γλυκ�». N. Tσ�ύκας, N. Γκίνη.


ΠPIN απ� �ιλιάδες �ρ�νια τώρα, αγαπητ�ίμ�υ αναγνώστες, στ�υς πρ�π�δες τ�υ Oρ�υς των Θε-ών στ�ν Oλυμπ�, έ�τια�ναν ένα ευγενικ� κρασί π�υεθεωρείτ� � πρωταγωνιστής μιας τέρψης μ�ναδικής, �επίκ�υρ�ς π�λλών πνευματικών συ�ητήσεων θεώνκαι ανθρώπων, περιέ��ντας μια γεύση π�υ πρ�έτρεπεσε επικ�ινωνία.

Γι’ αυτ� τ�ν λ�γ� κυριάρ�ησε ως τ� κρασί π�υ μετέ-�ερε σημαντικά γευστικά μηνύματα μέσα σε αμ��ρείςκαι κύλικες, σ’ �λ� τ�ν Eλληνισμ�. Θά ’ταν πρ��ανώςκάπ�ι�ς T�πικ�ς Θεσσαλικ�ς Oίν�ς.

Σήμερα, απ� την ίδια γη, και απ� τις αρ�έγ�νες αυ-τές γηγενείς π�ικιλίες στα�υλιών π�υ ευδ�κιμ�ύν πά-νω στις πρ�ν�μι�ύ�ες, μυθικές πλαγιές τ�υ επι$λητι-κ�ύ Oλύμπ�υ, γεννήθηκε κάτι αντίστ�ι�� με εκείν� τ�θεϊκ� κρασί.

H �ικ�γένεια Tσάνταλη με γνώση, πείρα, σύγ�ρ�ν�ε&�πλισμ� αλλά και σε$ασμ� πρ�ς την τεράστια �ινι-κή μας παράδ�ση, έ�τια&ε τ�ν σημεριν� Θεσσαλικ�Tσάνταλη, π�υ πρ�κειται να κυκλ��ρήσει για πρώ-τη ��ρά στην ελληνική αγ�ρά.

H συνέ�ιση της μυθικής ελληνικής ταυτ�τητας σ’αυτ� τ� κρασί, εμ�ανί�εται τ�σ� στη �ιάλη, στην ετι-κέτα αλλά ακ�μα και στη γεύση.

H �ιάλη τ�υ Θεσσαλικ�ύ Tσάνταλη είναι εμπνευσμέ-νη απ� αγγεί� �ίν�υ π�υ $ρέθηκε σε ανασκα�ές στ�υςπρ�π�δες τ�υ Oλύμπ�υ, μια τρανή μαρτυρία της κύ-ριας θέσης π�υ κατεί�ε � �ίν�ς στην π�λιτιστική και �ι-κ�ν�μική �ωή της Θεσσαλίας στ� διά$α των αιώνων.

T� πλατύ �ρι��ντι� �είλ�ς, � ψηλ�ς σωληνωτ�ς λαι-μ�ς, τ� σ�αιρικ� τ�υ σώμα, με τ�υς γνωστ�ύς ανάγλυ-��υς κύκλ�υς και στις δύ� �ψεις, &ανα�έρνει στη μνή-μη μας τα π�λυτελή κεραμικά αγγεία της αρ�αι�τητας,απ� τα �π�ία απ�λάμ$αναν �ι θε�ί τ� κρασί τ�υς.

Στην ετικέτα κυριαρ�εί η παράσταση τ�υ Γανυμήδη,τ�υ αγαπημέν�υ �ιν��υ τ�υ Δία, � �π�ί�ς τ�υ πρ�-σ�έρει τ� κρασί για τις σπ�νδές.

H πετυ�ημένη �ιν�π�ίηση ε&ασ�αλί�εται στ� σύγ-�ρ�ν� �ιν�π�ιεί� τ�υ Oλύμπ�υ, απ� ένα α&ι�λ�γ� επι-τελεί� �ιν�λ�γων, κάτω απ� την επί$λεψη τ�υ δρ�ςΓιώργ�υ Tσάνταλη π�υ είναι και � εμπνευστής αυτήςτης πρ�σπάθειας.

H π�ικιλία π�υ συνθέτει τη γεύση αυτή μέσα στη�ιάλη είναι κυρίως � ρ�δίτης, π�υ πρ�έρ�εται απ�τ�υς θεσσαλικ�ύς �ρειν�ύς αμπελώνες τ�υ Oλύμπ�υκαι της Eλασσ�νας.

O Θεσσαλικ�ς τ�πικ�ς τ�υ Tσάνταλη εμ�ανί�ει ένααπαλ� και ευ�άριστ� κιτριν�πράσιν� �ρώμα με σμα-ραγδένιες ανταύγειες, ένα έντ�ν� �ρ�υτώδες άρωμασε ��ντ� ώριμων εσπεριδ�ειδών και μια μαλακή γλυ-κ�πι�τη σύνθεση στ� στ�μα, π�υ αντανακλά την ισ�ρ-ρ�πία π�υ ανα�ητεί � μεσ�γειακ�ς �υρανίσκ�ς.

T� λευκ� αυτ� κρασί συν�δεύει θαυμάσια �λα ταθαλασσινά, τα μύδια σαγανάκι, την πεσκανδρίτσα, αλ-λά και άλλα λιπαρά ψάρια στη σ�άρα, �ωρίς να απ�-κλεί�νται �ι λευκές σάλτσες και �ι μαλακές πρωτεΐνεςτων π�υλερικών.

Σερ$ίρεται δρ�σερ� (στ�υς 10 $αθμ�ύς Kελσί�υ) σεκ�λλωνάτ� π�τήρι, δεν επιδέ�εται μακρ��ρ�νη παλαί-ωση και εναρμ�νί�εται ιδανικά με τ� κύμα της ακρ�-γιαλιάς, την καλή παρέα και τ�υς διακριτικ�ύς ή��υςτης Aνατ�λής...

Tις πρ�άλλες � ίδι�ς � Θεσσαλικ�ς τ�πικ�ς, έκανετην πρεμιέρα τ�υ, μα�ί με μια καιν�ύργια δισκ�γρα�ι-κή δ�υλειά «τ�ν διερ��μεν�» της PolyGram, �π�υ στηνταράτσα τ�υ ιδρύματ�ς Γ�υλανδρή - X�ρν, κάτω απ�την �ωταγωγημένη Aκρ�π�λη, � παραγωγ�ς τ�υ δί-σκ�υ και κρυ��ς �ιν�γνώστης, Δι�νύσης Σα$$�π�υ-λ�ς, έκανε τη δι�νυσιακή πρ�π�ση και τ�υ ευ�ήθηκε ναευ�ραίνει τ�ν κ�σμ� με την �υράνια τ�υ ευω�ία.

ΓEYΣEIΣOINOΣ O AΓAΠHTOΣ

T� κρασί στη μύτηT�υ Δημήτρη Xατ�ηνικ�λά�υ

T�υ Hλία Δελλ�γλ�υ

Ψωμάκια μ�ιραίαTης Mαρίας Xαραμή

EΠEIΔH �υ�! κάνει τ�ση �έστη θέλω μ�ν�να σέρν�μαι, στ� δρ�σερ� πάτωμα με τηναιώνια �ανελίτσα μ�υ, να λέω, �ρωμ�λ�γα,να με μαλών�υν, να κλαίω με αληθινά δά-κρυα και μύ�ες στ� μ�ύτρ� και πίσω ν’ α-κ�ύγ�νται jazzy �ρα"νές μ�υσικές αράπη-δων. Aς έπιανε και μια καταιγίδα να μ�ιά�ειμε τ�υς τρ�πικ�ύς. Kαλ�καίρι και κατα"νιά.And the life is easy.

Στρώνω ε�ημερίδα στις κ�κκινες πλάκεςτης κ�υ�ίνας και μα�ί με τ�ν Kωνσταντίν�Σκ. πλάθ�υμε ψωμάκια με τα δύ� (επί δυ�)"εράκια. Bυθισμένη σε μια ψωμένια πραγ-ματικ�τητα �υμώνω καθημερινώς. Yπ�κω-�α πα� θαύμα! T� �υμαράκι μ�υ σήμερα έ-γινε λαστι"ωτ� κι α�ράτ�.

Mε τρελλαίνει η για�υρτένια μυρ�υδιάδια της μαγιάς. Mα στ�ν �ίλ� μ�υ δεν λέω�λα τα μυστικά τ�υ ��ύρναρη.

Eτσι για γ�ύστ�. Xα! δεν τ�υ ε�ήγησαπως πρέπει να �ρέ"ει τα "έρια τ�υ με "λια-ρ� νερ� και κ�ιτά�τε τ�ν πώς πασαλεί�τη-κε ώς τη μύτη. Mισή ώρα στ�ν θερμ�θάλα-μ� και η μπάλα ��υσκώνει. Tης �αναδίν�υ-με μπ�υνίτσες και �τιά"ν�υμε μακρ�υλές�ραντ��λίνες. Kύριε ημών, κύριε Iησ�ύ Xρι-στέ, ψιθύρισε μια κυρία π�υ εί"αμε παλιά��ηθ� στ� σπίτι πριν ��υρνίσει. Kύριε η-μών, επαναλαμ�άνω καθ’ �τι θε�ύσα και α-πιθώνω τ� ταψί στη μεσαία σκάλα στ�υς200°.

Mε τ� κ�ύτελ� κ�λλημέν� στην τ�αμένιαπ�ρτα καμαρώνω τις κ�υκλίτσες αυτές, τιςεπι�ύσιες π�υ ρ�δί��υν και ανε�αίν�υν. 40λεπτά. Eτ�ιμα και θρασύτατα θα πάρω μερι-κά στ� εστιατ�ρι�.

Στ� INTEAΛ � μακρ�θυμ�ς ιδι�κτήτης κύ-ρι�ς Aντρέας Bλασ�π�υλ�ς αγαπά την πε-λατεία τ�υ. A��ύ ανέ"εται την εκκεντρικ�-τητα να �γάλ�υμε απ� τ� σε�ερτάσι και να�άμε τ� σπιτικ�, δικ� μας ψωμί. Tα υπ�λ�ι-πα αρτίδια διενεμήθησαν σε �ίλ�υς.

� Πρ�"ωρημένη νύ"τα πια, εκεί π�υ πλέ-νω τα ά�ια "έρια μ�υ... μια �ρικώδης στριγ-γλιά σαν Edgar Allen Poe, σ"ί�ει τ� �ωτα-γωγ�. Tρ�μά�ατε; Eγώ ήμ�υν, συγγνώμηαλλά τ� δα"τυλίδι μ�υ; Δεν γυαλί�ει στ� με-σαί� δάκτυλ� τ�υ αριστερ�ύ "ερι�ύ μ�υ!

Kύριε ημών. Πέρλες ιδρώτα... Π�ύ �ρίσκε-ται λ�ιπ�ν τ� μ�ν�πετρ� των πρ�γ�νων;Iλιγγ�ς και... – Λυπ�ύμαι δια τ� ακατάλλη-λ�ν της ώρας, Kωνσταντίνε, �μως έ"ασα τ�διαμάντι...

— A! �ι ν�ικ�κυράδες δεν �υμών�υν ��-ρώντας κειμήλια, θα ’πεσε απ� κάπ�ι� ψω-μάκι. Eπ�νται πυρετώδεις εκκλήσεις σε τη-λε�ωνητές. «Σας παρακαλώ να �ρενάρετετ� κ�σμημα στ�ν λάρυγγα και �υ"ί παρακά-τω, ει δυνατ�ν».

Tην επ�μένη παίρνω μήνυμα τραγ�υδι-στ� «Nάτ�, νάτ� τ� δα"τυλίδι, ψά�ε, ψά�ε...Hρέμησε τ� �ρήκα. Θα σ�υ τ� �έρω πρ�σε-"ώς». E"�υν πάντως περάσει δυ� �δ�μά-δες κι ακ�μη άδει� τ� δα"τυλάκι μ�υ. Aνη-συ"ώ, λέτε να τ� π�ύλησε για να πληρώσειτ�υς υπηρέτες;

Iδ�ύ και η συνταγή τ�υ σκανδάλ�υ.

Yλικά για 8-10 μερίδες

1 π�τήρι σιμιγδάλι1 π�τήρι αλεύρι σκληρ�1/2 π�τήρι καλαμπ�κάλευρ�1/3 π�τηρι�ύ κρίθιν� �λικής αλέσεως200 γρ. για�ύρτι στραγγιστ�1/3 π�τηρι�ύ �εστ� νερ�30 γρ. μαγιά της μπίρας3 κ�υταλάκια �ά"αρη1 κ�υταλάκι αλάτι3 κ. σ. λάδι ελιάςθρ�ύμπι�ύσμα λεμ�νι�ύ

Eκτέλεση

Oταν τ� νερ� γίνει "λιαρ� (37°) διαλύ-�υμε τη μαγιά της μπίρας. Aναμιγνύ�υμε�λα τα υλικά εκτ�ς απ� τ� σκληρ� αλεύριπ�υ θα πρ�σθέτ�υμε τμηματικά. Iσως"ρειαστεί λίγ� περισσ�τερ� απ� την υπ�-λ�γισμένη π�σ�τητα. Φτιά"ν�υμε μιαμπάλα και την α�ήν�υμε 30΄ στ�ν θερμ�-θάλαμ� ενώ πρ�θερμαίν�υμε στ�υς 200°τ�ν ��ύρν�. 5ανα�υμών�υμε επί 5 ΄.

Πλάθ�υμε ατ�μικά �ρατ��λάκια. Ψή-ν�υμε επί 40΄.


AΦIEPΩMA


Mαστί�α και XίςYπήρ�ε ασικ�ς παράγ�ντας για τη διαμ�ρ�ωση της ιδιαίτερης �υσι�γνωμίας τ�υ νησι�ύ

T�υ Γιώργ�υ N. Zησιμ�π�υλ�υ

O MAΣTIXOΦOPOΣ σ�ίν�ς είναι δέ-ντρ� �ωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις, ι-καν� να αναπτυ�θεί και να απ�δώσειστα πι� άνυδρα και άγ�να εδά�η, ε-κεί �π�υ δεν �υτρώνει τίπ�τε άλλ�,εκτ�ς απ� θάμν�υς. Δεν ευδ�κιμεί�μως π�υθενά αλλ�ύ παρά μ�ν� στηXί�, και μάλιστα στ� ν�τι� τμήμα τ�υνησι�ύ π�υ �ιλ�!ενεί τα περί�ημαMαστι��ωρα και είναι η μ�ναδικήστ�ν κ�σμ� περι��ή �π�υ παράγεταιτ� μαστί�ι (μαστί�α).

Eως σήμερα δεν μπ�ρεί να δ�θείκαμία πειστική επιστημ�νική ερμη-νεία στ� �αιν�μεν� αυτ�. Kαι �πωςείναι �υσικ�, �ι Xιώτες εμπλ�ύτισανμε θρύλ�υς την ιστ�ρία τ�υ μαστι�ι-�ύ π�υ ταυτί"εται με τη μ�ίρα και έ-να σημαντικ� μέρ�ς της αίγλης καιτης �ικ�ν�μικής ευρωστίας τ�υ νη-σι�ύ τ�υς.

Σύμ�ωνα με τη λαϊκή, θρησκευτι-κή δ�!ασία, τ� μαστί�ι συνδέεται μετη μαρτυρική διαδρ�μή τ�υ Aγί�υIσιδώρ�υ, π�λι�ύ��υ τ�υ τ�π�υ, απ�τα δάκρυα τ�υ �π�ί�υ και δημι�υρ-γήθηκε. Aνε!άρτητα απ� τ� θρύλ�,τ� εκκλησάκι π�υ �ρί"ει τ� σημεί�τ�υ τ�π�υ τ�υ θανάτ�υ τ�υ, κ�ντάστ� Nε�ώρι, �ρί"ει και τ�ν παράλλη-λ� ν�τίως τ�υ �π�ί�υ παράγεται ημαστί�α.

Στην απ�κλειστική αυτή εύν�ιατης �ύσης, τα Mαστι��ωρα ��εί-λ�υν τ�σ� την αρ�ιτεκτ�νική τ�υς �-

σ� και τα ειδικά πρ�ν�μ�ια, π�υ απ�-λαυσαν κατά καιρ�ύς. T� γεγ�ν�ς �-τι είναι �ικισμ�ί με ενιαί� τρ�π� δ�-μησης και απ�μακρυσμέν�ι απ� τηθάλασσα (εκτ�ς απ� τ�ν Kαταρρά-κτη π�υ είναι μεταγενέστερ�ς) απ�-

δεικνύει �τι ιδρύθηκαν $άσει �ργα-νωμέν�υ σ�εδί�υ.

Oπως ήδη γνωρί"�υμε, την περί�-δ� της γεν�ατικής κατ��ής (1346-1566) η επικαρπία τ�υ νησι�ύ ανήκεστη «Mα�να», εταιρία της �π�ίας τα

μερίδια ήλεγ�ε η �ικ�γένεια I�υστι-νιάνι. Λ�γικ� είναι να δε�τ�ύμε �τιπρώτ� μέλημα της εταιρείας ήταν ηδιασ�άλιση των εσ�δων της, τα �-π�ία, �σ�ν α��ρά τ� μαστί�ι, κινδύ-νευαν απ� τις συ�νές πειρατικές επι-δρ�μές και $έ$αια τ� λαθρεμπ�ρι�.

Γι’ αυτ� επέ$αλε τη μετεγκατά-σταση των κατ�ίκων π�υ "�ύσανστ�υς διάσπαρτ�υς απ�μ�νωμέν�υςκαι ανασ�αλείς �ικισμ�ύς της περι�-�ής, στα ��υρωμένα �ωριά π�υ σώ-"�νται μέ�ρι τις μέρες μας. Oπως �-μως σημειώνει � Φιντέλ ντε K�υλάν"στ� $ι$λί� τ�υ «Memoire sur l’ ile deChio» (1856), η συν�ίκηση αυτή εί�εαρ�ίσει ήδη απ� τη $υ"αντινή επ��ή,συστηματ�π�ιήθηκε �μως και �λ�-κληρώθηκε κατά τη γεν�ατική πε-ρί�δ�.

Oπως ήδη ανα�έραμε την επιλ�γήτων τ�πων την καθ�ρι"ε η απ�στασήτ�υς απ� τη θάλασσα, ώστε �ι �ικι-σμ�ί να είναι αθέατ�ι απ� τα πλ�ία.Tαυτ��ρ�να, τα �ωριά εί�αν ιδιαίτε-ρα πυκνή δ�μηση, �ι ε!ωτερικ�ί τ�ί-��ι των σπιτιών διαμ�ρ�ωναν ένα α-μυντικ� τεί��ς και η επικ�ινωνίατων κατ�ίκων με τ�ν έ!ω κ�σμ� γι-ν�ταν μ�ν� απ� δύ� πύλες, �ι �π�ί-ες τη νύ�τα έκλειναν.

H �ργάνωση αυτή ε!ασ�άλι"ε τηναπ�τελεσματικ�τερη άμυνα των κα-τ�ίκων σε περίπτωση επίθεσης. Tαυ-τ��ρ�να, �μως, έδινε στ�υς Γεν�$έ-"�υς τη δυνατ�τητα να ελέγ��υν τηδιακίνηση τ�υ μαστι�ι�ύ.

O έλεγ��ς συνε�ίστηκε, $έ$αια,και στην T�υρκ�κρατία, κατά τηδιάρκεια της �π�ίας �ι μαστι��πα-ραγωγ�ί ��ειλαν να παραδίδ�υν �-λη την παραγωγή στ� Σ�υλτάν� καιδι�ρισμέν�ι �ύλακες ερευν�ύσανκάθε δια$άτη της περι��ής για να α-π�τραπεί δια�υγή της π�λύτιμης�υσίας. Eτσι, παρά τ� γεγ�ν�ς �τι ηXί�ς απ�λαύανε ειδικών πρ�ν�μίων,δεν μπ�ρ�ύμε να π�ύμε �τι τα Mα-στι��ωρα ευημερ�ύσαν.

H κατάσταση αυτή άρ�ισε να αλ-λά"ει μετά την απελευθέρωση καικυρίως μετά τ� 1938 �ταν, με πρω-τ�$�υλία τ�υ γιατρ�ύ και μαστι��-παραγωγ�ύ Γ. Σταγκ�ύλη, ιδρύθη-κε η Eνωση Mαστι��παραγωγών Xί-�υ, π�υ έ�ει τ� απ�κλειστικ� πρ�-ν�μι� της συγκέντρωσης, επε!ερ-γασίας, τυπ�π�ίησης και εμπ�ρίαςτ�υ συν�λ�υ της παραγωγής τ�υμαστι�ι�ύ.

Oσ�ν α��ρά τα Mαστι��ωρα, σεπ�λλά απ� αυτά έ��υν διασωθεί τ�-σ� η αρ�ική ρυμ�τ�μία �σ� και �λ�-κληρα συγκρ�τήματα, ακ�μα σε�ρήση, με απ�τέλεσμα η σημερινήτ�υς μ�ρ�ή να έ�ει άμεση σ�έση μετ� μαστί�ι, π�υ υπήρ!ε $ασικ�ς πα-ράγ�ντας για τη διαμ�ρ�ωση της ι-διαίτερης �υσι�γνωμίας της Xί�υ.H συγκ�μιδή της μαστί�ας. �υλ�γρα�ία τ�υ 1878 (απ� τ� �ι�λί� «Tα �αρακτικά της Xί�υ», εκδ. «AKPITAΣ»).

Mά�εμα πριναπ� τ� κέντη-μα. Kατά τηδιάρκεια τ�υ καλ�καιρι-�ύ �ι καλλιερ-γητές «κε-ντ�ύν» ελα-�ρές �αρακιέςστ�ν κ�ρμ�τ�υ μαστι��-��ρ�υ σ�ί-ν�υ, με συ�ν�-τητα δύ� ��-ρές την ε�δ�-μάδα. Aπ� ’κεί θα α-να�λύσει τ� υπ�λευκ�κ�μμι π�υ θα σταλά"ειστ� �ώμα. Θα ακ�λ�υθή-σει � καθαρι-σμ�ς της μα-στί�ας π�υ απαιτεί, �πως και ησυλλ�γή της,λεπτή και επίπ�νη εργασία.

7 Ημέρες - Χίος

Documents

Transcript of 7 Ημέρες - Χίος