7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

31
KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 2-32 AΦIEPΩMA H μαγεία τυ Eλύ- τη. O δημιυργς πυ άνιε νέυς ρί- ντες πιητικής έκρα- σης στη ώρα μας και παγκσμίως. Xρνλγι τυ Oδυσσέα Eλύτη. Στιεία απ τη ωή και τ έργ τυ πιη- τή. O καιρς. Tυ Eυ- γένιυ Aρανίτση. O Kρυσταλλγρά- ς. Tυ Kώστα Γε- ωργυσπυλυ. O Eλύτης, Walt Disney και τ σίριαλ ψυής. Γιώργη Γιατρμανωλάκη. Oσι πιητές. Tης Iυλίτας Hλιπύλυ. H άλλη μεριά της διαάνειας. Tυ Δι- νύση Kαψάλη. «Nα τ πιπίνι»! Aγρια σκέψη και πρωτγνη έκραση στ Aιν Eστί. Tυ M.Z. Kπιδάκη. Kαλημέρα θλίψη. Tυ Γιώργυ Kρ- πύλη. Tα πτικά πιήμα- τα τυ Oδυσσέα Eλύ- τη. Tης Mαρίνας Λα- μπράκη-Πλάκα. O Eλύτης μ’ ανι- τά αρτιά. Aνδρέα Λεντάκη. H «Kρη με τ Λη- κύθιν». Tυ Aνδρέα Mπελείνη. Eλύτης «Δημσις» και «Iδιωτικς». Aρη Mπερλή. H ευμρία στην πίηση τυ Eλύτη. Tυ Παντελή Mπυ- κάλα. 14 πρτάσεις για τη γλώσσα και την πιη- τική τυ Eλύτη. Aνδρέα Παγυλάτυ. Eργα τυ σ’ λ τν κσμ. Yπεύθυνς «Eπτά Hμερών»: BHΣ. ΣTAYPAKAΣ A ΦIEPΩMA 2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 H μαγεία τυ Eλύτη O δημιυργς πυ άνιε νέυς ρίντες πιητικής έκρασης στη ώρα μας και παγκσμίως O Oδυσσέας Eλύτης έυγε... Kάτς της άρης πυ έρυν μνν ι περιύσιι, μας μίλησε για την αία τυ έσω Eλληνισμύ, τν Eρωτα, τ ρώμα των λέεων, τ άθαρτ γαλάι, τ Aιγαιπε- λαγίτικ νειρ. Kαι ενώ τώρα ε- κείνς ταιδεύει μακριά, λα αυ- τά θα μείνυν για πάντα εδώ. Δι- κά μας. Πσα και πσα πλλά δεν ρωστάμε σ’ αυτν. Eνα αιέρωμα στν Oδυσσέα Eλύτη δημιυργεί απ μν τυ δυσκλίες ιδιαίτερες και πρλη- ματισμύς για τν τρπ της πα- ρυσίασής τυ. Eπί πλέν, και τ σπυδαιτερ, ένα δές. O Oδυσσέας Eλύτης... Tα 13 κείμενα πυ ακλυθύν, πρσεγγίυν, απ τη δική τυ τ καθένα σκπιά, τ έργ τυ πιη- τή. Γενικτερ μως σκεπτικ στάθηκε η απαση να παρυσια- στεί στις επμενες σελίδες πι- ητής πυ στυς αλεπύς μας καιρύς γνωρίει και μπρεί να μιλήσει για τυς άλλυς δρμυς πυ αν είαμε την ικαντητα να αδίσυμε, θα γινμαστε καλύτε- ρι. Eτσι, Eλύτης πρέπει ν’ αντι- μετωπιστεί σαν ένας δάσκαλς. Kύρις πλέν της μριάς μάς πρτρέπει με μια απασιστικ- τητα μναδική ν’ ακλυθήσυμε την δ τυ ωραίυ. «Δεν είναι μικρ πράγμα να ’εις τυς αιώνες με τ μέρς συ». Tυς έει απκτήσει και τυς απλώνει μπρς στα μάτια μας. Eίναι πρλημα ενς εκά- στυ να νιώσει τ θάμς και να ητήσει τη μάθηση. O Eλύτης μπαίνει επικεαλής για να μας δείει έναν άλλ κ- σμ, έναν ώρ στν πί διατί- θεται ακμη λίγ ή τνι λκλη- ρι απ μ. Συγρνως, απδεικνύει την ύ- παρη μιας μαγείας, ενώ τρυερά σ’ αήνει ν’ ανακαλύπτεις μνς συ τ επμεν σκαλπάτι πυ - δηγεί ψηλτερα. Mπρείς να γράεις ακατάπαυ- στα για τν Eλύτη. Aλλτε σε πη- γαίνει σε κάπια ρια πυ λες να, τώρα θα εμανιστεί τ άγγιγμα της έκστασης, άλλτε, πι ήρεμα, πρσπαθείς να αγγίεις τα ελλη- νικά τυ έτσι πως θα έπρεπε να μιλιύνται, να μην παρσυρθείς α- π την έννια αλλά μνν τν ή ν’ ακύς. Aυτά τα σύμωνα και τα ωνήεντα, τυς θγγυς, τυς στίυς τυ, πυ διατρέυν σε μια αδιαίρετη ελληνική γλώσσα α- π την αυγή της ώς τα σήμερα την πρεία αυτής της γης. Oμως, αν η Eλλάδα τν εμπνέει, Eλύτης είναι ικυμενικς· μ- νν ι «ρι» είναι ελληνικί. Aκμη και για τ Aιγαί μιλώντας Eλύτης, για τα ιδιαίτερα εκεί- να πυ συνθέτυν τ δικ τυ ως και υραν, τη δική τυ θά- λασσα και τν δικ τυ ασέστη, τα καΐκια και τυς Πσειδώνες, δεν κάνει την περιγραή ενς τ- πυ αλλά υπδεικνύει έναν τρπ ωής. Eπίσης, με μιαν έννια ευρύτα- τη, Eλύτης είναι πιητής πλιτι- κς. Mε έναν λγ αθύτατα π- λιτικ, πυ δεν άνει την αισθητι- κή τυ η πία εμπεριέει πάντα μία πλιτική πλευρά. Aν είναι σωστ –και είναι– τι η πιαδήπτε ένταη θα μας υπ- ρεώσει κάπια στιγμή να πύμε ψέματα, ττε Eλύτης είναι με- γάλς ανέντακτς, και συνεπώς μεγάλς ειλικρινής. Γυρνώντας και πάλι στ σημερι- ν μας αιέρωμα (τι ωραί να μα- θαίνεις τι Oδυσσέας Eλύτης έ- ει περάσει απ αυτήν την εη- μερίδα γράντας κάπτε εδώ σελίδες για την τένη), τα κείμε- να συνδεύνται απ ωτγρα- ίες τυ πιητή και κυρίως απ έργα τυ εικαστικύ Eλύτη, η άλ- λη πρσρά, τ άλλ δώρ πυ μας κάνει πιητής. Oμως, «συνελντι ειπείν», «πρέπει να κάνεις άλμα πάνω απ τη συγκίνηση» για να νιώσεις και την αναγκαία «δνηση». Kαι εδώ πιητής ήταν αυστηρς... Oι «Eπτά Hμέρες», ως ελάιστ ρ τιμής στν Oδυσσέα Eλύτη, επανεκδίδυν σήμερα τ παλαι- τερ αιέρωμά (25 Σεπτ. 1994) τυς στ μεγάλ πιητή ώστε να τάσει στα έρια σ τ δυνατν περισστερων αναγνωστών πυ ττε δεν είε τύει να τ απκτή- συν. Eπιμέλεια αιερώματς: KΩΣTHΣ BATIKIΩTHΣ H πρώτη σελίδα της «Kαθημερινής», 19 Mαρτίυ 1996. Aνήγγειλε τ θάνατ τυ πιητή με κτάστηλ τίτλ.

description

7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

Transcript of 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

Page 1: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

2-32 AΦIEPΩMA

� H μαγεία τυ Eλύ-τη. O δημι�υργς π�υάν�ι�ε νέ�υς �ρί��-ντες π�ιητικής έκ�ρα-σης στη �ώρα μας καιπαγκ�σμίως.

� Xρνλ�γι τυOδυσσέα Eλύτη.Στ�ι�εία απ τη �ωήκαι τ� έργ� τ�υ π�ιη-τή.

� O καιρ�ς. T�υ Eυ-γένι�υ Aρανίτση.

� O Kρυσταλλγρά-�ς. T�υ Kώστα Γε-ωργ�υσπ�υλ�υ.

� O Eλύτης, WaltDisney και τ σίριαλψυ�ής. T�υ ΓιώργηΓιατρ�μανωλάκη.

� Oσι πιητές. TηςI�υλίτας Hλι�π�ύλ�υ.

� H άλλη μεριά τηςδια�άνειας. T�υ Δι�-νύση Kαψάλη.

� «Nα τ πιπίνι»!Aγρια σκέψη καιπρωτγ�νη έκ�ρασηστ� A�ι�ν Eστί. T�υM.Z. K�πιδάκη.

� Kαλημέρα θλίψη.T�υ Γιώργ�υ K�ρ�-π�ύλη.

� Tα πτικά πιήμα-τα τυ Oδυσσέα Eλύ-τη. Tης Mαρίνας Λα-μπράκη-Πλάκα.

� O Eλύτης μ’ ανι-�τά �αρτιά. T�υAνδρέα Λεντάκη.

� H «K�ρη με τ Λη-κύθιν». T�υ AνδρέαMπελε�ίνη.

� Eλύτης «Δημ�σις»και «Iδιωτικ�ς». T�υAρη Mπερλή.

� H ευμρ�ία στηνπίηση τυ Eλύτη.T�υ Παντελή Mπ�υ-κάλα.

� 14 πρτάσεις για τηγλώσσα και την πιη-τική τυ Eλύτη. T�υAνδρέα Παγ�υλάτ�υ.

� Eργα τυ σ’ �λ τνκ�σμ.

Yπεύθυν�ς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

AΦIEPΩMA

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

H μαγεία τ�υ EλύτηO δημι�υργς π�υ άν�ι�ε νέ�υς �ρί��ντες π�ιητικής

έκ�ρασης στη �ώρα μας και παγκ�σμίως

O Oδυσσέας Eλύτης έ�υγε...Kάτ���ς της �άρης π�υ �έρ�υνμ�ν�ν �ι περι�ύσι�ι, μας μίλησεγια την α�ία τ�υ έσω Eλληνισμ�ύ,τ�ν Eρωτα, τ� �ρώμα των λέ�εων,τ� ά�θαρτ� γαλά�ι�, τ� Aιγαι�πε-λαγίτικ� �νειρ�. Kαι ενώ τώρα ε-κείν�ς τα�ιδεύει μακριά, �λα αυ-τά θα μείν�υν για πάντα εδώ. Δι-κά μας. Π�σα και π�σα π�λλά δεν�ρωστάμε σ’ αυτ�ν.

Eνα α�ιέρωμα στ�ν OδυσσέαEλύτη δημι�υργεί απ� μ�ν� τ�υδυσκ�λίες ιδιαίτερες και πρ�!λη-ματισμ�ύς για τ�ν τρ�π� της πα-ρ�υσίασής τ�υ. Eπί πλέ�ν, και τ�σπ�υδαι�τερ�, ένα δέ�ς.

O Oδυσσέας Eλύτης...Tα 13 κείμενα π�υ ακ�λ�υθ�ύν,

πρ�σεγγί��υν, απ� τη δική τ�υ τ�καθένα σκ�πιά, τ� έργ� τ�υ π�ιη-

τή. Γενικ�τερ� �μως σκεπτικ�στάθηκε η απ��αση να παρ�υσια-στεί στις επ�μενες σελίδες � π�ι-ητής π�υ στ�υς �αλεπ�ύς μαςκαιρ�ύς γνωρί�ει και μπ�ρεί ναμιλήσει για τ�υς άλλ�υς δρ�μ�υςπ�υ αν εί�αμε την ικαν�τητα να!αδίσ�υμε, θα γιν�μαστε καλύτε-ρ�ι. Eτσι, � Eλύτης πρέπει ν’ αντι-μετωπιστεί σαν ένας δάσκαλ�ς.Kύρι�ς πλέ�ν της �μ�ρ�ιάς μάςπρ�τρέπει με μια απ��ασιστικ�-τητα μ�ναδική ν’ ακ�λ�υθήσ�υμετην �δ� τ�υ ωραί�υ.

«Δεν είναι μικρ� πράγμα να’�εις τ�υς αιώνες με τ� μέρ�ςσ�υ». T�υς έ�ει απ�κτήσει καιτ�υς απλώνει μπρ�ς στα μάτιαμας. Eίναι πρ�!λημα εν�ς εκά-στ�υ να νιώσει τ� θάμ!�ς και να�ητήσει τη μάθηση.

O Eλύτης μπαίνει επικε�αλήςγια να μας δεί�ει έναν άλλ� κ�-σμ�, έναν �ώρ� στ�ν �π�ί� διατί-θεται ακ�μη λίγ� ή τ�ν�ι �λ�κλη-ρ�ι απ� μ�!.

Συγ�ρ�νως, απ�δεικνύει την ύ-παρ�η μιας μαγείας, ενώ τρυ�εράσ’ α�ήνει ν’ ανακαλύπτεις μ�ν�ςσ�υ τ� επ�μεν� σκαλ�πάτι π�υ �-δηγεί ψηλ�τερα.

Mπ�ρείς να γρά�εις ακατάπαυ-στα για τ�ν Eλύτη. Aλλ�τε σε πη-γαίνει σε κάπ�ια �ρια π�υ λες να,τώρα θα εμ�ανιστεί τ� άγγιγματης έκστασης, άλλ�τε, πι� ήρεμα,πρ�σπαθείς να αγγί�εις τα ελλη-νικά τ�υ έτσι �πως θα έπρεπε ναμιλι�ύνται, να μην παρσυρθείς α-

π� την ένν�ια αλλά μ�ν�ν τ�ν ή��ν’ ακ�ύς. Aυτά τα σύμ�ωνα και τα�ωνήεντα, τ�υς �θ�γγ�υς, τ�υςστί��υς τ�υ, π�υ διατρέ��υν σεμια αδιαίρετη ελληνική γλώσσα α-π� την αυγή της ώς τα σήμερατην π�ρεία αυτής της γης.

Oμως, αν η Eλλάδα τ�ν εμπνέει,� Eλύτης είναι �ικ�υμενικ�ς· μ�-ν�ν �ι «�ρ�ι» είναι ελληνικ�ί.Aκ�μη και για τ� Aιγαί� μιλώντας� Eλύτης, για τα ιδιαίτερα εκεί-να π�υ συνθέτ�υν τ� δικ� τ�υ�ως και �υραν�, τη δική τ�υ θά-λασσα και τ�ν δικ� τ�υ ασ!έστη,τα καΐκια και τ�υς Π�σειδώνες,δεν κάνει την περιγρα�ή εν�ς τ�-π�υ αλλά υπ�δεικνύει έναν τρ�π��ωής.

Eπίσης, με μιαν ένν�ια ευρύτα-τη, � Eλύτης είναι π�ιητής π�λιτι-κ�ς. Mε έναν λ�γ� !αθύτατα π�-λιτικ�, π�υ δεν �άνει την αισθητι-κή τ�υ η �π�ία εμπεριέ�ει πάνταμία π�λιτική πλευρά.

Aν είναι σωστ� –και είναι– �τι η�π�ιαδήπ�τε έντα�η θα μας υπ�-�ρεώσει κάπ�ια στιγμή να π�ύμε

ψέματα, τ�τε � Eλύτης είναι � με-γάλ�ς ανέντακτ�ς, και συνεπώς �μεγάλ�ς ειλικρινής.

Γυρνώντας και πάλι στ� σημερι-ν� μας α�ιέρωμα (τι ωραί� να μα-θαίνεις �τι � Oδυσσέας Eλύτης έ-�ει περάσει απ� αυτήν την ε�η-μερίδα γρά��ντας κάπ�τε εδώσελίδες για την τέ�νη), τα κείμε-να συν�δεύ�νται απ� �ωτ�γρα-�ίες τ�υ π�ιητή και κυρίως απ�έργα τ�υ εικαστικ�ύ Eλύτη, η άλ-λη πρ�σ��ρά, τ� άλλ� δώρ� π�υμας κάνει � π�ιητής.

Oμως, «συνελ�ντι ειπείν»,«πρέπει να κάνεις άλμα πάνω απ�τη συγκίνηση» για να νιώσεις καιτην αναγκαία «δ�νηση». Kαι εδώ� π�ιητής ήταν αυστηρ�ς...

Oι «Eπτά Hμέρες», ως ελά�ιστ���ρ� τιμής στ�ν Oδυσσέα Eλύτη,επανεκδίδ�υν σήμερα τ� παλαι�-τερ� α�ιέρωμά (25 Σεπτ. 1994)τ�υς στ� μεγάλ� π�ιητή ώστε να�τάσει στα �έρια �σ� τ� δυνατ�νπερισσ�τερων αναγνωστών π�υτ�τε δεν εί�ε τύ�ει να τ� απ�κτή-σ�υν.

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

KΩΣTHΣ BATIKIΩTHΣ

H πρώτη σελίδα της «Kαθημερινής», 19 Mαρτί�υ 1996. Aνήγγειλε τ� θάνατ� τ�υπ�ιητή με �κτάστηλ� τίτλ�.

Page 2: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

1911 Στις 2 N�εμ!ρί�υ γεννιέταιστ� Hράκλει� Kρήτης στη συν�ικίαE�τά Mπαλτάδες (γωνία των �δώνAριάδνης και Πασι�άης) � OδυσσέαςEλύτης, έκτ� παιδί τ�υ Παναγιώτη Θ.Aλεπ�υδέλη και της Mαρίας Bρανάπ�υ κατάγ�νται απ� τη Mυτιλήνη. Oπατέρας έ�ει ιδρύσει απ� τ� 1895μα�ί με τ�ν αδελ�� τ�υ Θρασύ!�υ-λ�, εργ�στάσι� σαπων�π�ιίας καιπυρηνελαι�υργίας τα πρ�ϊ�ντα τ�υ�π�ί�υ έγιναν πασίγνωστα στηνEλλάδα.

1914 O πατέρας μετα�έρει τ� ερ-γ�στάσι� τ�υ στ�ν Πειραιά και η �ι-κ�γένεια εγκαθίσταται στην Aθήνα,Σ�λων�ς 98α. Στ� σπίτι αυτ� θα πα-ραμείν�υν έως τ� 1930.

1915 O μικρ�ς Oδυσσέας περνά τιςπρώτες τ�υ καλ�καιρινές διακ�πέςστ� πατρικ� κτήμα τ�υ Aκλειδι�ύ, �-π�υ την άν�ι�η εί�ε �ιλ��ενηθεί εκεί� Eλευθέρι�ς Bενι�έλ�ς μετά τηνπαραίτησή τ�υ λ�γω δια�ωνίας μετ�ν !ασιλιά Kωνσταντίν�.

1917 E�ι ετών και γρά�εται στ� ι-διωτικ� λύκει� τ�υ Δ.N. Mακρή, τ�τεστην �δ� Iππ�κράτ�υς, �π�υ θα ��ι-τήσει για μια επταετία. Mετα�ύ τωνδασκάλων τ�υ �ι I. M. Παναγιωτ�-π�υλ�ς, Γ. Aπ�στ�λάκης, I.Θ. Kακρι-δής.

1918 Bαρύ πένθ�ς για την �ικ�γέ-νεια Aλεπ�υδέλη. Πεθαίνει η εικ�σά-�ρ�νη αδελ�ή τ�υ Oδυσσέα, Mυρσί-νη, απ� τη μεγάλη επιδημία της ισπα-νικής γρίππης.

1919 Διακ�πές στις Σπέτσες.

1920 Hττα τ�υ Bενι�έλ�υ στις ε-κλ�γές. H �ικ�γένεια Aλεπ�υδέλη υ-�ίσταται διώ�εις λ�γω των !ενι�ελι-κών της �ρ�νημάτων. Συλλαμ!άνε-ται � πατέρας Παναγιώτης Aλεπ�υ-δέλης.

1921 Kαλ�καιρινές διακ�πές καιπάλι στις Σπέτσες.

1922 O μικρ�ς Oδυσσέας έρ�εταιπρώτ�ς στ�υς σ��λικ�ύς αγώνεςτων 100 μέτρων. Oι καλές τ�υ επιδ�-σεις θα συνε�ισθ�ύν και τα επ�μενα�ρ�νια. H �ικ�γένειά τ�υ περιθάλπειπρ�σ�υγες απ� τη Mικρά Aσία.

1923 Kαλ�καιρινές διακ�πές σεδιά��ρες π�λεις της Eυρώπης. ΣτηΛω�άννη, � δωδεκά�ρ�ν�ς Oδυσσέ-ας έ�ει τη μεγάλη ευκαιρία να συνα-ντήσει τ�ν Eλευθέρι� Bενι�έλ�.

1924 Διακ�πές στις Σπέτσες στην�ικία Kαρακαλλά και στη συνέ�ειαεγγρα�ή στ� Γ΄ Γυμνάσι� Aρρένων(Λυκα!ηττ�ύ και Σ�λων�ς γωνία).Aρ�ί�ει η συνεργασία τ�υ με τ� πε-ρι�δικ� η «Διάπλασις των Παίδων».

1925 Στις 15 I�υλί�υ πεθαίνει απ�

πνευμ�νία � πατέρας τ�υ. Aρ�ί�ει ηπερί�δ�ς –μαθητής ακ�μη– �π�υ εκ-δηλών�νται τα πρώτα πνευματικάτ�υ ενδια�έρ�ντα.

1926 Aρ�ί�ει η γνωριμία με τα νησιάτ�υ Aιγαί�υ, επισκέπτεται τη Σαντ�-ρίνη, την Tήν�, τη Mύκ�ν�.

1927 Πρώτη επα�ή με την π�ίησητ�υ Kωνσταντίν�υ Kα!ά�η. Δια!ά�ειελληνικά και γαλλικά !ι!λία, ενώ εκ-δηλώνεται �λ� και περισσ�τερ� ηπρ�τίμησή τ�υ στη λ�γ�τε�νία.

1928 Παίρνει τ� απ�λυτήρι� τ�υ

Γυμνασί�υ. Kαλ�καίρι στη Mυτιλήνη,�π�υ � Bενι�έλ�ς επισκέπτεται καιπάλι τ� πατρικ� τ�υ κτήμα. Πιέ�εταιαπ� την �ικ�γένειά τ�υ να σπ�υδά-σει �ημικ�ς.

1929 Eίναι τ� έτ�ς π�υ πραγματ�-π�ιείται η μεγάλη τ�υ στρ��ή στηνπ�ίηση. Δια!ά�ει Eλιάρ και Λ�ρκα, ε-νώ ανακαλύπτει τ�ν υπερρεαλισμ�.Oριστικ� ναυάγι� για τις σπ�υδέςτης Xημείας. Γρά�ει τα πρώτα τ�υπ�ιήματα με διά��ρα ψευδώνυμα.

1930 H �ικ�γένεια μετακ�μί�ειστην �δ� M�σ��νησίων 14! (κ�ντά

στην πλατεία Aγάμων). Eγγρά�εταιστη N�μική Σ��λή. Mετα�ρά�ει κεί-μενα τ�υ Tρ�τσκι για την ε�ημερίδατων ��ιτητών.

1933 Γίνεται μέλ�ς της «Iδε�κρα-τικής Φιλ�σ��ικής Oμάδας τ�υ Πα-νεπιστημί�υ Aθηνών» π�υ έ��υν ι-δρύσει �ι Kανελλ�π�υλ�ς, Tσάτσ�ς,Θε�δωρακ�π�υλ�ς, Συκ�υτρής.Γνωρί�ει τ�ν Γιώργ� Σαραντάρη.

1934 Γρά�ει τα «Πρώτα π�ιήματα»π�υ αργ�τερα θα παρ�υσιαστ�ύνστ�υς «Πρ�σανατ�λισμ�ύς».

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 3Συνέ�εια στην 4η σελίδα

Xρ�ν�λ�γι� τ�υ Oδυσσέα EλύτηΣτ�ι�εία απ τη �ωή και τ� έργ� τ�υ π�ιητή

H Παναγιά τα Πέλαγα (1977)

Page 3: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

1935 Γνωρί�ει τ�ν Aνδρέα Eμπειρί-κ�. Tα�ιδεύ�υν μα�ί στη Mυτιλήνη �-π�υ ανακαλύπτει τη �ωγρα�ική τ�υΘε��ιλ�υ π�υ θα τ�ν συγκινήσει καιεπηρεάσει ιδιαίτερα. Tην ίδια �ρ�νιά,μέσω τ�υ Σαραντάρη, συναντά τ�υςΣε�έρη, Kατσίμπαλη, Θε�τ�κά, Kα-ραντώνη π�υ εκδίδ�υν τ� περι�δικ�«Nέα Γράμματα». Eκεί θα δημ�σιευ-θεί, στ� ενδέκατ� τεύ��ς τ�υ N�εμ-!ρί�υ, μια σειρά π�ιημάτων με τ�ψευδώνυμ� «Eλύτης». Aυτ� είναι τ��ν�μα με τ� �π�ί� θα καθιερωθεί α-μέσως και για πάντα � μεγάλ�ς μαςπ�ιητής.

1936 Γνωρί�εται με τ�ν Nίκ� Γκά-τσ�. Στενή �ιλία θα ενώσει έκτ�τετ�υς δύ� άντρες... Συνε�ί�εται η συ-νεργασία με τα «Nέα Γράμματα», πα-ρ�υσιά��νται π�ιήματα απ� τ�υς«Πρ�σανατ�λισμ�ύς» και μετα�ρά-σεις απ� τ�ν Eλιάρ. Στ� τέλ�ς τ�υ έ-τ�υς κατατάσσεται στ� στρατ�.

1937 Στη Σ��λή E�έδρων A�ιωμα-τικών της Kέρκυρας απ� τ�ν Iαν�υά-ρι� έως τ�ν Σεπτέμ!ρι�. O Σε�έρηςμε επιστ�λές τ�υ τ�ν παρηγ�ρεί γιατις σκληρές συνθήκες τ�υ στρατεύ-ματ�ς, ενώ γνωρί�ει και τ�ν μ�νιμ�κάτ�ικ� Kερκύρας συγγρα�έα Λ�-ρενς Nτάρελ και τη γυναίκα τ�υ. Στατέλη τ�υ �ρ�ν�υ μετατίθεται στηνAθήνα. Στα «Nέα Γράμματα» δημ�σι-εύ�νται «Oι κλεψύδρες τ�υ αγνώ-στ�υ» και �ι «Σπ�ράδες»...

1938 T�ν Mάρτι� απ�λύεται απ� τ�στρατ�. Mε τ�ν N. Γκάτσ� καθιερώ-ν�υν ως στέκι τ� πατάρι τ�υ «Λ�υμί-δη» στην �δ� Σταδί�υ και τ� κα�ε-νεί�ν «Hραί�ν» (γωνία Πατησίων καιAγ. Mελετί�υ). Γρά�ει τα π�ιήματα«Mαρίνα των !ρά�ων» και «Hλικίατης γλαυκής θύμησης». Eπίσης, συ-μπληρώνει τις σειρές «Aιθρίες» και«H συναυλία των υακίνθων».

1939 Eκδίδ�νται �ι «Πρ�σανατ�λι-

σμ�ί» απ� τ�ν «Πυρσ�». Mετα�ρά�ειLautréamont και γρά�ει τη «Θητείατ�υ καλ�καιρι�ύ». Γνωρί�εται με τ�νXένρι Mίλερ.

1940 .H �ικ�γένειά τ�υ μετακ�μί�ειστην �δ� Iθάκης 31. O S. Baud - Bovyμετα�ρά�ει π�ιήματα τ�υ Eλύτη σταγαλλικά, ενώ δημ�σιεύεται στα «NέαΓράμματα» η μελέτη τ�υ A. Kαρα-ντώνη «H π�ίηση τ�υ Oδυσσέα Eλύ-τη». Kήρυ�η τ�υ π�λέμ�υ στις 28Oκτω!ρί�υ. Kατατάσσεται ως ανθυ-π�λ��αγ�ς στ� 24� Σύνταγμα Πε�ι-κ�ύ. B�ρει�ηπειρωτικά !�υνά, �ώνηπυρ�ς.

1941 Mε !αρύ κρ�ύσμα κ�ιλιακ�ύτύ��υ στ� ν�σ�κ�μεί� Iωαννίνων(26 Φε!ρ�υαρί�υ). H κατάστασή τ�υείναι σ�!αρ�τατη. Kάτω απ� τραγι-κές συνθήκες διασώ�εται και �θάνειστην Aθήνα. Aρ�ί�ει να γρά�ει τηνπ�ιητική σειρά «Hλι�ς � Πρώτ�ς».

1942 Δημ�σιεύει τ� δ�κίμι� «H α-ληθινή �υσι�γνωμία και η λυρικήτ�λμη τ�υ Aνδρέα Kάλ!�υ». Mετέ�ειστην ίδρυση τ�υ «Kύκλ�υ Παλαμά».

1943 Kυκλ���ρεί � «Hλι�ς � Πρώ-τ�ς» και τ� δ�κίμι� «T.T.T. 1935».

1944 Eπανεκδίδεται τ� περι�δικ�«Nέα Γράμματα». Γρά�ει τ� δ�κίμι�«Tα κ�ρίτσια». Kαλείται σε ανάκρισηαπ� τη γερμανική λ�γ�κρισία.

1945 Δημ�σιεύεται στ� περι�δικ�«Tετράδι�» τ� «Aσμα Hρωκ� καιΠένθιμ� για τ�ν �αμέν� Aνθυπ�λ�-�αγ� της Aλ!ανίας». Eπίσης κυκλ�-��ρεί στα γαλλικά επιλ�γή π�ιημά-των τ�υ, σε μετά�ραση R. Levesque.Mε εισήγηση τ�υ Σε�έρη δι�ρί�εταιδιευθυντής πρ�γράμματ�ς της νε�-σύστατης ραδι��ωνίας. Γρά�ει επί-σης επι�υλλίδες στην ε�ημερίδα«Eλευθερία» και άρθρα στην Aγγλ�-ελληνική Eπιθεώρηση τ�υ Γ.K. Kα-τσίμπαλη.

1946 Συνάντηση με τ�ν Π�λ Eλιάρ.Παραιτείται απ� τ� EIP. Συνεργασίαμε την ε�ημερίδα «Kαθημερινή».Γρά�ει τε�ν�κριτικά σημειώματα.

1947 Γρά�ει δύ� δ�κίμια για τ� �ω-γρά�� Θε��ιλ�. Tα�ιδεύει στα απε-λευθερωμένα Δωδεκάνησα.

1948 Eπειτα απ� π�λλές πρ�σπά-θειες, τ�υ ��ρηγείται δια!ατήρι� καιανα�ωρεί για τ� ε�ωτερικ�. Eγκαθί-σταται μ�νιμα στ� Παρίσι, �π�υ έρ-�εται σε επα�ή με τ�υς κυρι�τερ�υςεκεί πνευματικ�ύς ανθρώπ�υς. Συν-δέεται με στενή �ιλία με τ�ν E.Teriant.

1949 To ελληνικ� πρ��ενεί� αρνεί-ται να ανανεώσει τ� δια!ατήρι� τ�υ.Γνωρί�ει και συνδέεται στεν�τεραμε τ�υς Picasso, Leger, Matisse,Shagal, Giacometti, Char και άλλ�υς.

1950 Tα�ίδι στην Iσπανία. ΣτηνAθήνα � Aλέ�ης Σ�λωμ�ς παρ�υσιά-�ει σε θεατρική μ�ρ�ή τ� «Aσμα η-ρωικ� και πένθιμ�». Συνεργά�εταιστ� Λ�νδίν� με τ� BBC και πρώτηγρα�ή τ�υ «A�ι�ν Eστί».

1951 Παραμένει στ� Λ�νδίν� έωςτ�ν Mάι� και στη συνέ�εια στην Iτα-λία συναντά τ�ν Ungatetti, π�υ τ�υπαρ�υσιά�ει τ�ν Mάρι� Bίτι. T� κα-λ�καίρι στη Bίλα Nατάσσα με τ�νPicasso. T�ν Σεπτέμ!ρι� επιστρέ�ειστην Eλλάδα.

1952 Γίνεται μέλ�ς της «Oμάδαςτων Δώδεκα». Kυκλ���ρ�ύν π�ιήμα-τά τ�υ στη Pώμη.

1953 Δι�ρί�εται και πάλι διευθυ-ντής πρ�γράμματ�ς τ�υ EIP. Παραι-τείται απ� την «Oμάδα των Δώδεκα».Oρί�εται μέλ�ς τ�υ Δ.Σ. τ�υ Θεά-τρ�υ Tέ�νης.

1954 Παραιτείται απ� τ� EIP.

1955 Πρώτη γρα�ή τ�υ «E�ι και μίατύψεις για τ�ν �υραν�». Eκλέγεταιπρ�εδρ�ς τ�υ Δ.Σ. τ�υ «Eλληνικ�ύX�ρ�δράματ�ς».

1956 Σε μετά�ραση Eλύτη ανε!αί-νει στ� Eθνικ� Θέατρ� η «Nεράιδα»τ�υ Giraudoux και στ� Θέατρ� Tέ-�νης «O κύκλ�ς με την κιμωλία» τ�υBrecht.

1957 Mετακ�μί�ει στην �δ� Πελλή-νης 1. Mετα�ρά��νται π�ιήματά τ�υσε γερμανικά και αγγλικά.

1958 Δημ�σιεύ�νται απ�σπάσματατ�υ «A�ι�ν Eστί» στην «EπιθεώρησηTέ�νης».

1959 T� Δεκέμ!ρι� εκδίδεται απ�τ�ν «IKAPO» τ� «A�ι�ν Eστί».

1960 Kαι άλλ� !αρύ κτύπημα στ�νπ�ιητή. Πεθαίν�υν η μητέρα τ�υ και� αδελ��ς τ�υ Kωνσταντίν�ς. Kυ-κλ���ρεί τ� «E�ι και μία τύψεις γιατ�ν �υραν�», επίσης στη Γερμανία ε-πιλ�γή π�ιημάτων τ�υ με τίτλ�Korper des Sommers. T�υ απ�νέμε-ται τ� A΄ Kρατικ� Bρα!εί� Π�ίησης.

1961 Tα�ίδι στην Aμερική. Συνεργα-σία με τ�ν Teriade για την ίδρυσητ�υ «M�υσεί�υ Θε��ιλ�υ».

1962 Mετακ�μί�ει στ� διαμέρισματης �δ�ύ Σκ�υ�ά 23. Tα�ίδι στη Σ�-!ιετική Eνωση και συνάντηση με τ�νΓε�τ�υσένκ�.

1963 T� «Xρ�νικ� μιας δεκαετίας»και άλλα πε�ά για τ�ν τ�μ� «Aν�ι�τάXαρτιά».

1964 Γίνεται η πρώτη εκτέλεση τ�υλαϊκ�ύ �ρατ�ρί�υ τ�υ Mίκη Θε�δω-ράκη πάνω στ� «A�ι�ν Eστί».

1965 Eπίσημ� τα�ίδι στη B�υλγα-ρία. Mέλ�ς τ�υ Δ.Σ. τ�υ Eθνικ�ύ Θε-

Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα

Παρίσι 1951. (Φωτ.: Mario Vitti). Pώμη 1951. (Φωτ.: Mario Vitti).

4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Page 4: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

άτρ�υ. Παράσημ� Tα�ιάρ��υ τ�υΦ�ίνικ�ς.

1966 Nέα έκδ�ση των «Πρ�σανατ�-λισμών». Aσ��λείται με �ωγρα�ικήκαι κ�λλά�. Kυκλ���ρεί στη Γερμα-νία τ� «E�ι και μία τύψεις».

1967 Aπ��ή απ� τη δημ�σι�τηταμετά τ� πρα�ικ�πημα της 21ης Aπρι-λί�υ. Mετα�ρά�ει απ�σπάσματα τηςΣαπ��ύς και τις «Δ�ύλες» τ�υGenet.

1968 Eκδ�ση π�ιημάτων τ�υ στ�Παλέρμ�.

1969 Eγκαθίσταται στ� Παρίσι. Kυ-κλ���ρεί σε δίσκ� � «Hλι�ς � Πρώ-τ�ς» σε μ�υσική Mαρκ�π�υλ�υ: T�«A�ι�ν Eστί» μετα�ρά�εται στα γερ-μανικά.

1970 Παραμ�νή 4 μηνών στην Kύ-πρ�. Συνε�ί�ει να γρά�ει τ� «Φωτ�-δεντρ�» και τ� «O Hλι�ς � Hλιάτ�-ρας».

1971 Tυπώνεται στις Bρυ�έλλες«T� M�ν�γραμμα». Tυπών�νται στηνAθήνα «T� Φωτ�δεντρ� και η δέκατητέταρτη �μ�ρ�ιά» και «O Hλι�ς �Hλιάτ�ρας» απ� τ�ν «IKAPO».

1972 Aρνείται να δε�θεί !ρα!εί�π�υ έ�ει θεσπίσει τ� δικτατ�ρικ� κα-θεστώς. H��γρα�είται τ� «Θαλασσι-ν� τρι�ύλλι» τ�υ Λίν�υ K�κ�τ�υ.

1973 Eκδίδεται εκτ�ς εμπ�ρί�υ τ�«Villa Natacha». Kαι πάλι στην Kύ-πρ�.

1974 Kυκλ���ρ�ύν στην Aμερικήτ� «A�ι�ν Eστί» και επιλ�γή π�ιημά-των τ�υ. Πρ�εδρ�ς τ�υ Δ.Σ. τ�υEIPT. Kυκλ���ρ�ύν «Tα Eτερ�θαλή»και τα «Aν�ι�τά Xαρτιά».

1975 A�ιέρωμα στ�ν π�ιητή τ�υ α-μερικανικ�ύ περι�δικ�ύ «BooksAbroad». Eπίτιμ�ς διδάκτωρ τ�υ Πα-νεπιστημί�υ Θεσσαλ�νίκης.

1976 Eκδίδεται τ� δ�κίμι� «H μα-γεία τ�υ Παπαδιαμάντη».

1977 Aρνείται να γίνει Aκαδημαϊ-κ�ς. Tελειώνει τα «Tρία π�ιήματα μεσημαία ευκαιρίας». Γρά�ει την «Aνα-��ρά στ�ν Aνδρέα Eμπειρίκ�».

1978 Kυκλ���ρεί η «Mαρία Nε�έ-λη».

1979 T�υ απ�νέμεται τ� Δεκέμ!ρι�τ� !ρα!εί� N�μπελ.

1980 Mετά�ραση τ�υ «A�ι�ν Eστί»στα ισπανικά. Eπίτιμ�ς δημ�της T�-λέδ�. Eκθεση κ�λλά� με τίτλ� «Συ-

νεικ�νες» στην Aθήνα. Kυκλ���-ρ�ύν π�λλά !ι!λία για τ� έργ� τ�υπ�ιητή.

1981 Nέες μετα�ράσεις έργων τ�υστ� ε�ωτερικ�. Mε�ικ�, Oυγγαρία,Aργεντινή, Iταλία, Γαλλία. Eπίτιμ�ςδιδάκτωρ τ�υ Πανεπιστημί�υ τ�υΛ�νδίν�υ.

1982 Aπ�ν�μή τ�υ Xρυσ�ύ Mεταλ-λί�υ Tιμής τ�υ Δήμ�υ Aθηναίων.Δεύτερη έκδ�ση τα «Aν�ι�τά Xαρ-τιά». Eκδίδ�νται τα «Tρία π�ιήματαμε σημαία ευκαιρίας».

1983 Kυκλ���ρ�ύν νέες μετα�ρά-σεις τ�υ «A�ι�ν Eστί» στη N�ρ!ηγίακαι την Aργεντινή. Παρθενικ� τα�ίδιεπι!ατηγ�ύ πλ�ί�υ με τ� �ν�μα τ�υπ�ιητή.

1984 Kυκλ���ρεί � τ�μ�ς «Σαπ�ώ»με ανασύνθεση και απ�δ�ση τ�υ π�ι-ητή. Eπίσης «H απ�κάλυψη τ�υ Iωάν-νη» και «O Mικρ�ς Nαυτίλ�ς».

1986 Eκδίδεται σε νέα έκδ�ση «Hμαγεία τ�υ Παπαδιαμάντη».

1987 Tα�ίδι στην Iταλία και ανακή-ρυ�ή τ�υ σε επίτιμ� διδάκτ�ρα τ�υΠανεπιστημί�υ της Pώμης. T�ν Mάι�αναγ�ρευσή τ�υ σε επίτιμ� διδάκτ�-ρα τ�υ Πανεπιστημί�υ Aθηνών.

1988 Συνε�ί�ει την απασ��λησήτ�υ με τη �ωγρα�ική. Bρα!εί�«MEΣOΓEIOΣ» της K�ιν�τητας τωνMεσ�γειακών Πανεπιστημίων. Oργα-νώνεται μεγάλη έκθεση στ� Mπ�-μπ�ύρ για τ� έργ� τ�υ. Kυκλ���ρείστα γαλλικά τ� «Avant tous» απ� τα«Aν�ι�τά Xαρτιά».

1989 Eργά�εται στ� καιν�ύργι� τ�υ!ι!λί� «Iδιωτική Oδ�ς». Στη γαλλική

πρωτεύ�υσα τ�υ απ�νέμεται τ� πα-ράσημ� τ�υ Aνωτάτ�υ Tα�ιάρ��υτης Λεγεών�ς της Tιμής. Eκδίδ�νταιστα σ�υηδικά � «Hλι�ς � Πρώτ�ς»και τ� «Hμερ�λ�γι� εν�ς αθέατ�υAπριλί�υ» τ� �π�ί� κυκλ���ρεί τηνίδια �ρ�νιά και στα τ�υρκικά.

1990 Kυκλ���ρ�ύν τα !ι!λία τ�υ«Δημ�σια και Iδιωτικά» και «IδιωτικήOδ�ς» μα�ί με μια σειρά �ωγρα�ικώντ�υ έργων. Δ�υλεύει την καιν�ύργιατ�υ π�ιητική συλλ�γή «Tα ελεγείατης O�ώπετρας».

1991 Eκτ�ς εμπ�ρί�υ εκδίδεται τ�π�ίημα «I�υλί�υ λ�γ�ς» με �ωτ�-γρα�ίες απ� την παιδική τ�υ ηλικία.T� περι�δικ� «Λέ�η» α�ιερώνει ειδι-κ� τεύ��ς στ� έργ� τ�υ. Στις 2 N�εμ-!ρί�υ τ� Γ΄ Πρ�γραμμα με την ευκαι-ρία των γενεθλίων τ�υ �ργανώνει ει-δικά �λ� τ� πρ�γραμμά τ�υ α�ιερω-μέν� στ� έργ� τ�υ. Eκδίδεται τ�«A�ι�ν Eστί» στ� Iράκ. Kυκλ���ρ�ύντα «Eλεγεία της O�ώπετρας».

1992 A�ιέρωμα στ� έργ� τ�υ απ�τ� περι�δικ� «ANTI». Eκθεση τωνεικαστικών τ�υ στ� M�υσεί� M�-ντέρνας Tέ�νης της Aνδρ�υ. Συγ-�ρ�νως συ�ήτηση στρ�γγύλης τρα-πέ�ης για τ�ν π�ιητή. Συμμετέ��υνυπ� την πρ�εδρία της EλένηςAρ!ελέρ �ι Γ. Mπαμπινιώτης, Θ.Γιανναράς και Πά�λα Mιν�ύτσι.

Eκδίδεται !ι!λι�γρα�ία Eλύτη.Kυκλ���ρεί � δεύτερ�ς τ�μ�ς τωνπε�ών τ�υ με τ�ν τίτλ� «Eν λευκώ»(«Iκαρ�ς»). Kυκλ���ρ�ύν τα «Tρίαπ�ιήματα με σημαία ευκαιρίας»στην Iταλία.

1993 T� περι�δικ� «Eντευκτήρι�»α�ιερώνει ειδικ� τεύ��ς στ�ν π�ιη-τή. Πρ�!άλλεται στην ET-1 τ� ντ�κι-μαντέρ της I�υλίτας Hλι�π�ύλ�υ «Oκήπ�ς !λέπει» – μια κινηματ�γρα�ι-κή μ�ν�γρα�ία των εικαστικών τ�υ.

1994 Διεθνές Συνέδρι� για τ�νOδυσσέα Eλύτη στην Kω �ργανωμέ-ν� απ� τ� Πανεπιστήμι� Iωαννίνων.Kυκλ���ρεί τ� «A�ι�ν Eστί» στηνMπ�γκ�τά της K�λ�μ!ίας.Kαλ�καίρι στ� Π�ρτ� Pά�τη επε�ερ-γά�εται και συνε�ί�ει να γρά�ει τ�καιν�ύργι� τ�υ !ι!λί� π�υ τ�ν απα-σ��λησε �λη τη �ρ�νιά.

1995 Eκδίδεται η π�ιητική τ�υ συλ-λ�γή «Δυτικά της λύπης» («Iκαρ�ς»)και «O κήπ�ς με τις αυταπάτες» πε�άμε 49 συνεικ�νες («Yψιλ�ν»).

1996 Eίναι η τελευταία �ρ�νιά της�ωής τ�υ Oδυσσέα Eλύτη σ’ αυτή τηΓη. Στις 18 Mαρτί�υ, σε μια !ρ��ερήAθήνα, δύ� τ� μεσημέρι, � π�ιητήςα�ήνει την τελευταία τ�υ πν�ή στ�σπίτι της �δ�ύ Σκ�υ�ά 23. Δεν πρ�-λα!ε να δει την παρ�υσίαση μιας ε-πανέκδ�σης τ�υ !ι!λί�υ τ�υ για τηΣαπ�ώ και τα τελευταία γραπτά π�υπρ�σ�ατα εί�ε δ�υλέψει.

Σημείωση:Στ�ι�εία για τ� �ρ�ν�λ�γικ� σημείωμα έ-��υν λη�θεί και απ� τη μελέτη τ�υ Tάσ�υΛιγνάδη «T� A�ι�ν Eστί τ�υ Eλύτη»,(Aθήνα 1976), τ� έργ� τ�υ Mario Vitti,«Oδυσσέας Eλύτης» («Eρμής» Aθήνα1984) και τ� περι�δικ� «Xάρτης» - �ρ�ν�-λ�γι� (τεύ��ς 21-23, N�έμ�ρι�ς 1986) τ�υΔημήτρη Δασκαλ�π�υλ�υ.

Συνέ�εια απ� την 4η σελίδα

O π�ιητής τ� 1976 στη Villa Natacha.

1987. Eπίτιμ�ς διδάκτωρ τ�υ Πανεπιστημί�υ Aθηνών. (Φωτ. N. Aργυρ�π�υλ�ς).

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 5

Page 5: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

O καιρ�ςT�υ Eυγένι�υ Aρανίτση

ΔIABAZONTAΣ, στην Aziyadé τ�υΠιέρ Λ�τί, τ� �εθωριασμέν� �ρ�νι-κ� εν�ς αργ�σ��λ�υ π�υ τριγύρι�εστην Aνατ�λή ψά�ν�ντας στην πε-ρι��ή της ερωτικής επιθυμίας, γιατίπ�τα –τ�– συγκεκριμέν�, � P�-λάν Mπαρτ έλεγε �τι τ�ύτ� τ� μυ-θιστ�ρηματικ� τίπ�τα, τ� διάκεν�αυτ� στην εμπειρία των ανθρώπωνκαθώς κιν�ύνται μέσα στ� �ρ�ν�και τ� �ώρ�, αυτή η ε�ωτερικά �ρ-γανωμένη ασημαντ�τητα δεν $ρί-σκει, στη γλώσσα, την αντιστ�ι�ίατης, παρά μ�ν�ν σε εκείν� τ� κλα-σικ� ερώτημα: τ� ερώτημα «τι και-ρ� κάνει;». Πρ�ς �άριν τ�υ τίπ�τα,τ� διάκεν� αυτ� στην εμπειρία τωνανθρώπων καθώς κιν�ύνται μέσαστ� Λ�τί ενδια%έρεται π�λύ για τ�κλίμα, για τη λ�γ�τε�νική εκ%�ράεν�ς ψυ�ισμ�ύ παραιτημέν�υ απ�την ερμηνεία εν�ς κ�σμ�υ και γι’αυτ� πρ�σηλωμέν�υ στα σύννε%α,τις $ρ��ές, τις λιακάδες. T� να μι-λάς για τ�ν καιρ� σημαίνει τ� ναμην έ�εις τίπ�τα να πεις· είναι τ� ί-δι� τ� κεν� μιας �μιλίας π�υ �εδι-πλώνεται �ωρίς αντίκρισμα· με τημετεωρ�λ�γική αυτή αγωνία τωνσαλ�νιών, �ι άνθρωπ�ι της π�ληςτρ�%�δ�τ�ύν, καθησυ�αστικά, μιαπρ�%�ρική λ�γ�τε�νία, δί�ως �υ-σιαστικ� σημαιν�μεν�, δηλαδή ε-πιτυγ�άν�υν τ� κ�ινωνικά τέλει�,την πεμπτ�υσία της κ�σμικ�τητας:κανένα $άθ�ς, κανένα ν�ημα, άρακαι κανένας κίνδυν�ς. T�ύτη η μα-νία τ�υ «τι καιρ� κάνει» δεν στιγ-ματί�ει $έ$αια μ�ν�ν τ�ν Λ�τί αλ-λά �λ�κληρη τη λ�γ�τε�νία κάθεπ�υ αυτή αγγί�ει εκείνη τη �ώνη �-π�υ τ� τίπ�τα, τ� δί�ως ν�ημα,πρέπει �πωσδήπ�τε να γρα%τεί: τ�επεισ�δι� περι$άλλεται απ� μιακενή περί%ρα�η α%�ύ δεν υπάρ�ειτίπ�τα περισσ�τερ� να π�ύμε γιατ�υς πρωταγωνιστές τ�υ και τ�ύτηη περί%ρα�η είναι � καιρ�ς: η κά-πως γελ�ία ανάμνηση, απ� τα σ��-λικά μας �ρ�νια, των αναγνωσμά-των π�υ άρ�ι�αν με τ� «O ήλι�ς έ-λαμπε εκείν� τ� πρωί...» είναι πά-ντα νωπή και κάθε α�ι�πρεπήςσυγγρα%έας νιώθει την υπ��ρέω-ση να απ�%ύγει τ� ί�ν�ς της. Πώςνα απαλλαγεί κανείς απ� μια τέ-τ�ια ε�ιδανίκευση τ�υ «τίπ�τα»,της �π�ίας έγινε τ�ση κατά�ρηση;

Oραμα και δια�άνεια

Kι �μως θα μπ�ρ�ύσαμε να π�ύ-με �τι υπάρ�ει ένας αληθιν�ς αντι-Λ�τί, ένας συγγρα%έας π�υ έδωσεστην ηλι�%άνεια ένα μυσταγωγικ�ν�ημα, κάπ�ι�ς π�υ συνέδεσε τ�ν«καιρ�» με τις πι� �υσιαστικές ση-μασίες της ανθρώπινης περιπέτει-ας, τη ν�σταλγία τ�υ Παράδεισ�υ,τ� $ίωμα της παιδικής αθω�τητας,τ� π�ιητικ� θαύμα, τη δια%άνειαως τρ�π� αναγνώρισης τ�υ αρ�έ-τυπ�υ στ� %υσικ� κ�σμ�, την ίδιατη μετα%υσική τ�υ τ�πί�υ. Aυτ�ς� συγγρα%έας, π�υ δεν είναι άλ-λ�ς απ� τ�ν Eλύτη, δεν έγραψε, θα

λέγαμε, παρά σ�εδ�ν απ�κλειστι-κά για την ανα�ήτηση της τέλειαςαιθρίας, π�υ συμπίπτει με την αι-θρία τ�υ εσωτερικ�ύ ν�ήματ�ς.O,τι άρ�ισε σαν ένα σκίρτημα %υ-σι�λατρείας στ�υς «Πρ�σανατ�λι-σμ�ύς» ε�ελί�θηκε, σε έργα σαν«T� �ωτ�δεντρ�» σε μια συν�λικήμετα%�ρά της ερμηνείας τ�υ κ�-σμ�υ: � «καιρ�ς» εδώ είναι, κυρι�-λεκτικά, ένα �ραμα.

H αιθρία αγγί�ει τ� απ�λυτ� καιγι’ αυτ� παραμένει ακατ�ίκητη,σαν την εδεμική %ύση τ�υ «M�ν�-γράμματ�ς»: στ�ν Eλύτη δεν υ-πάρ��υν ανθρώπινα �ντα, μ�ν� τ�ίδι� τ� υπ�κείμεν� τ�υ π�ιητικ�ύλ�γ�υ, έκθαμ$�ς επισκέπτης εν�ςπαράδεισ�υ ερημικ�ύ και παρθέ-ν�υ, �π�υ η αρμ�νική εν�τητα τωνπάντων συγκε%αλαιώνεται σε μιαδιαπερατ�τητα τ�υ %ωτ�ς ταυτ�-�ρ�να εύθραυστη και συγκλ�νιστι-κή. H δια%άνεια της εν�ρατικήςαυτής συνάντησης με τη μυστικήσυγκρ�τηση τ�υ κ�σμ�υ μέσαστην καθαρ�τητα της ατμ�σ%αι-ρας γίνεται ένα πνευματικ� επί-τευγμα και εν τέλει ένα παράδ���:�σ� περισσ�τερ� αισθητή είναι ηδιαύγεια τ�υ γαλά�ι�υ και τ�υ πρά-σιν�υ, τ�σ� η θέα απ�κτά μιαν υ%ήμυστηριώδη και άρρητη. H δια%ά-νεια είναι η μετα%υσική ιεράρ�ησητων ιδανικών καιρικών συνθηκώνεν�ς αιώνι�υ ελληνικ�ύ καλ�καιρι-�ύ: είναι, �πως λέει και �αναλέει �Eλύτης, τ� ίδι� τ� τ�πί� ειδωμέν�σαν σύμ$�λ� μιας εσωτερικήςδράσης π�υ η επαλήθευσή της,στη θέα, στην �ραση, στ� %ως, η ε-�ωτερική της αντανάκλαση, γαλη-νεύει τ� σύμπαν, %ωτί�ει την αρ�ε-τυπική εν�τητα ανθρώπ�υ - τ�πί-�υ, εσωτερικ�ύ και ε�ωτερικ�ύ κ�-σμ�υ, ηλι�%άνειας και π�ιήματ�ς,ηθικής και αισθήσεων.

H αιθρία, για τ�ν Eλύτη, είναι �υλ�π�ιημέν�ς π�θ�ς για τη συ-γκρ�τηση �λων των πιθανών συ-σ�ετισμών (π�υ τ�υς απ�καλεί «α-ναλ�γίες») σ’ ένα ενιαί� σ�ήμα, ηστιγμή τ�υ «θαύματ�ς» καθεαυτή,η πρ�%άνεια της αντιστ�ι�ίαςγλώσσας και %ύσης, η ένωση τ�υηλιακ�ύ %ωτ�ς με τ� %ως τ�υΠλωτίν�υ: η αιθρία, της �π�ίας τ�π�ιητικ� ισ�δύναμ� �ν�μά��υμεδια%άνεια, πληρ�ί τ� �ώρ� �π�υ �Θε�ς θα «γράψει» τ�ν κ�σμ�(«A�ι�ν Eστί»: «Γένεσις») ώστε �άνθρωπ�ς, στη συνέ�εια, να τ�υδώσει τα �ν�ματα τ�υ («A�ι�νEστί»: τ� Δ��αστικ�ν) και εν τέλειαλληγ�ρία της ίδιας της γρα%ής,α%�ύ σ’ αυτήν αναγνωρί��υμε μιαναπερι�ριστη συμ$�λική πρ�έκτα-ση, δηλαδή τις απειράριθμες δια-κυμάνσεις τ�υ N�ήματ�ς. H δια%ά-νεια είναι � τρ�π�ς να αντιλαμ$α-ν�μαστε τ�ν κ�σμ� πίσω απ’ τ�πρ�%ανές, η εσωτερική ν�ηματ�-δ�τηση των μ�ρ%ών και η πρ�ϋπ�-θεση της «αναλ�γικής» τ�υς συνύ-παρ�ης υπ� τ�ν ήλι�, �μως έναν ή-λι� π�υ είναι πραγματικ� �υράνι�σώμα και συνάμα ιδέα ή πι� σωστά, «Kύμα στ� �ως �αναγεννάει τα μάτια �π�υ η Zωή αρμενί�ει πρ�ς τ’ αγνάντεμα Zωή»

Page 6: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 7

Στην Aγία Θαλασσινή της Aνδρ�υ τ� 1979.

ιδανικ�. Θεματ�%ύλακας εν�ς τέ-τ�ι�υ αρ�έτυπ�υ είναι � π�ιητής: �π�ιητής αυτ�ς αντιλαμ$άνεται λ�ι-π�ν τ�ύτ� τ� ασυνήθιστ� γεγ�ν�ς:�τι � «καιρ�ς», η αιθρία, � άνεμ�ς,η γαλήνη της θάλασσας, �λ� αυτ�π�υ �ι συ�ητήσεις των ανθρώπωνμετατρέπ�υν σε μετωνυμία τ�υ«τίπ�τα» είναι αντίθετα τ� απαύ-γασμα της εσωτερικής τ�υ �ωής.

Σημαίν�ντα αιωνίως

Mιλάμε ωστ�σ� για έναν συγκε-κριμέν� «καιρ�». H ηλι�%άνεια, σταελληνικά νησιά, πρ�καλεί ένα είδ�ςπνευματικής ανά%λε�ης τ�υ κ�-σμ�υ, �ι γραμμές των λ�%ων γίν�-νται σύμ$�λα καθαρ�τητας, τα δέ-ντρα σημαίν�υν, η �λ�η μιλάει γιαμια �αμένη παιδική ηλικία και τ�λευκ� τ�υ ασ$έστη μετα%έρει, απ�αντανάκλαση σε αντανάκλαση, τ�μυστηριώδες υπ�ν��ύμεν� μιας�αράς π�υ πηγά�ει απ’ την απέρα-ντη μ�να�ιά. T� παν, σ’ αυτ� τ� ε-κτυ%λωτικ� μεσημέρι, εμ%ανί�εταιπρ�ικισμέν� με την πυκν�τητα μιαςαπαράμιλλης ευγλωττίας: η %ύση�λ�κληρη είναι μια παρτιτ�ύρα. Aςσκε%τ�ύμε, σαν τ�ν Eλύτη, την υ%ήτ�υ %ωτ�ς στην Eλλάδα, τ�υ τ�σ�απτ�ύ και π�ρώδ�υς, εν�ς %ωτ�ςπ�υ δεν απ�ρρ�%άται απ’ τα �ρώ-ματα αλλά τ’ απ�ρρ�%ά μέσα σ’ έναείδ�ς στατικής έντασης, μέσα στ�αίνιγμα μιας μετα%υσικής διάρκει-ας π�υ μεταμ�ρ%ώνεται σε ε�ιλέω-ση ή σε ανησυ�ία. T� %ως είναι ρί-γ�ς. T� $αθύ γαλά�ι� τ�υ �υραν�ύστην Aττική, στις Kυκλάδες, στηB�ιωτία και αυτ� τ� ασυνήθιστα έ-ντ�ν� μπλε τ�υ πελάγ�υς, κυριαρ-�εί στ�ν Eλύτη, περισσ�τερ� σανμια στερε�π�ιημένη ιδέα, σαν τ�

π�ιητικ� καθρέ%τισμα, στην ύλη,μιας μετα%υσικής κατηγ�ρίας ήμιας ψυ�ικής κατάστασης, παράσαν ένα %υσικ� %αιν�μεν�. T� %ως,εδώ, δεν είναι διά�υτ�, δεν διεισ-δύει σταδιακά στις πτυ�ές τ�υ τ�πί-�υ, είναι απ�καλυπτικ�, αιώνι�, συ-νεκτικ� των πάντων, ακρι$ές �ργα-ν� εν�ς τέλει�υ �υγίσματ�ς �ρα-τ�ύ και α�ρατ�υ π�υ � Eλύτης τ� α-π�καλεί «Δικαι�σύνη»· τ� %ως είναιένα ��ύμωρ�: μ�λ�ν�τι �ειρ�πια-στ�, σ�εδ�ν υλικ�, είναι επίσηςν�ητ�, τ� κέντρ� τ�υ $ρίσκεται πα-ντ�ύ (άρα και μέσα μας), τ� αρ�ικ�%εγγ�$�λημα των ιδεών καταλήγει,�άρη σε τ�ύτ� τ� θάμ$�ς, σε πυρά-κτωση, σε μια ραγδαία ν�ηματ�δ�-τηση π�υ συντρί$ει την κυρι�λε�ίατων πραγμάτων ελευθερών�νταςτ� �νειρικ�, τ� συμ$�λικ� τ�υς ε-κτ�πισμα· τ� τ�πί� δεν συγκρατείτ� %ως, συγκρατείται τρ�π�ν τινάαπ’ αυτ�, αιωρ�ύμεν� μπρ�στά στ�$λέμμα εν�ς θεατή, για τ�ν �π�ί� ηθέα δεν είναι πια μια π�ικιλία εικ�-νων αλλά μια γρα%ή ν�ημάτων δια-π�τισμένων απ� δέ�ς. T� %ως είναιη �ιμαιρική ένωση τ�υ τ�πί�υ –ως–ν�ήματ�ς με τ� $λέμμα –ως– γρα-%έα: για τ�ν Eλύτη, η δια%άνεια εί-ναι η αρμ�νία π�υ διέπει αυτή τηνένωση.

Tα «κρυ�ά» �ν�ματα

H �ρατ�τητα, ένας τε�νικ�ς �-ρ�ς της μετεωρ�λ�γίας, σημαίνειεδώ τ� να $λέπεις τ� ένα νησί μέσαστ� άλλ�, σε μια %ασματική επαλ-ληλία, σε μια ιδεώδη ν�ερή διευθέ-τηση, σ’ ένα τέλει� λυρικ� σ�ήμαγια την ανταπ�κριση της συνείδη-σης και των αισθήσεων στ� κάλε-σμα μιας παρά%�ρης ν�σταλγίας:

αυτ� τ�ν κ�σμ� τ�ν περιεί�αμε, λέ-ει � Eλύτης, πριν ακ�μη τ�ν δ�ύμε·αυτ� τ�ν κ�σμ� τ�ν �νειρευ�μα-στε την ίδια στιγμή π�υ τ�ν ��ύμε.H �ρατ�τητα, στ� κυμάτισμα αυτήςτης αιθρίας, αυτής της δια%άνειας,είναι η πνευματική �ικει�τητα π�υμας δένει με τ� τ�πί� τ�υ ελληνι-κ�ύ %υσικ�ύ κ�σμ�υ, στην ακραίατης έκ%ραση. Γι’ αυτ�, στ�ν Eλύτη,η ευτυ�ία εν�ς τέτ�ι�υ είδ�υς α-παιτεί ένα μυητικ� στάδι�: είναι έ-νας έρωτας, μια θρησκεία.

Eτσι μπ�ρεί ν’ αρ�ίσει κανείς τημελέτη τ�υ Eλύτη �εσκεπά��νταςτ� αδρανές περιε��μεν� αυτ�ύ τ�υπάντα απλ�ϊκ�ύ ερωτήματ�ς π�υ �-μως, εδώ, συναντάει την η�ώ μιαςανε�ήγητης συγκίνησης, μιαν ερω-τική σύσπαση των αισθήσεων, μιαναστείρευτη $�υλιμία για τ� μετα-%υσικ�: «Tι καιρ� κάνει τα καλ�καί-ρια σ’ αυτή τη �ώρα, σ’ αυτές τιςθάλασσες, σ’ αυτά τα νησιά;». H α-πάντηση περιμένει �σ�υς παίρν�υντ� «θαύμα» στα σ�$αρ%ά για να τηνανασύρ�υν απ� ένα $υθ� ανεκμε-τάλλευτης π�ίησης. Π�ίηση σημαί-νει τ� να δίν�υμε στα πράγματα τααληλθινά, τα κρυ%ά τ�υς �ν�ματα.

Tη στιγμή τ�υ «θαύματ�ς» –�Eλύτης τ� �έρει καλύτερα απ’ �-λ�υς– � �ρ�ν�ς σταματάει· μα�ί και� άνεμ�ς. Tα πάντα στέκ�νται σεάρρηκτη εν�τητα μέσα στ� %ωτα-γωγημέν� κύκλ� μιας απ�λυτης νη-νεμίας· η συνείδηση και � κ�σμ�ςγίν�νται ένα. Γι’ αυτ� λέμε πως � ά-νεμ�ς είναι � �ρ�ν�ς, αυτ�ς π�υ%έρνει τις εικ�νες μιας άλλης �ωήςκαι τις παίρνει μα�ί τ�υ %εύγ�ντας.

Σημείωση: T� κείμεν� είναι απσπασμα απτην ανέκδ�τη μ�ν�γρα�ία «Xρν�ς καιΠαράδεισ�ς κατά τ�ν Eλύτη».

Page 7: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

O Eλύτης, � Walt Disneyκαι τ� σίριαλ ψυ�ής

T�υ Γιώργη Γιατρμανωλάκη

ME TO περι�δικ «Nέα Γράμματα», �Eλύτης (πως και �ι περισστερ�ιλ�γ�τέ�νες της γενιάς τ�υ) ανέπτυ-�ε ιδιαίτερες σ�έσεις π�υ α�ί�ει,θαρρώ, να ε�ετασθ�ύν κάπ�ια στιγ-μή αναλυτικά. Πρ�ειρα θυμί�ω τι:1. Δημ�σιεύει π�λλά απ τα π�ιήμα-τα π�υ θα συγκρ�τήσ�υν αργτερα(1940) τ�ν τμ� των «Πρσανατλι-σμών». 2. Δημ�σιεύει μετα!ράσειςπ�ιημάτων Γάλλων π�ιητών (PaulEluar, P. Jean Jouve, Conte deLautreamont), π�υ θα συμπεριλη-!θ�ύν στη «Δεύτερη Γρα�ή». 3. Δη-μ�σιεύει θεωρητικά κείμενα και επι-στ�λές σ�ετικά με την π�ίηση καιτην πνευματική �ωή της επ��ής(π�λλά απ αυτά αναδημ�σιεύ�νταιστα «Aνι�τά Xαρτιά») και 5. Δημ�σι-εύ�νται απ άλλ�υς κρίσεις και απ-ψεις για την π�ίησή τ�υ.

Aνάμεσα, λ�ιπν, στις μελέτες,π�υ � Eλύτης δημ�σιεύει στα «NέαΓράμματα», ευρίσκεται και κάπ�ιαπ�υ δεν έ�ει έκτ�τε αναδημ�σιευτείκαι ως εκ τ�ύτ�υ παραμένει άγνω-στη για τ�υς π�λλ�ύς: «H π�ίηση τ�υκινηματ�γρά!�υ και � Walt Disney»(I�ύνι�ς - I�ύλι�ς 1938, σελ. 560-5).Aπ σ� γνωρί�ω, � μν�ς κριτικςπ�υ έ�ει παρατηρήσει αυτή τη μελέ-τη τ�υ Eλύτη είναι � Aλ. Aργυρί�υ,την �π�ία μάλιστα �αρακτηρί�ει«πρωτ�π�ριακή» («Eντευκτήρι» 23- 24, 1993, σελ. 11). T� δικ μας κεί-μεν� έ�ει σκ�π να ανασύρει απ τηλήθη αυτ τ� στ��αστικ μελέτηματ�υ π�ιητή και να παρ�υσιάσει (έστω$ιαστικά) τις $ασικές θέσεις τ�υ γιατην αναμ!ισ$ήτητη, πως πιστεύει,«σ�έση κινηματ�γρά!�υ και π�ίησηςκαι ειδικτερα για τη σ�έση κινημα-τ�γρά!�υ και σύγ�ρ�νης π�ίησης».Ως παράδειγμα «μ�ν�μερές ίσως,αλλά π�λύ �ωηρ, π�λύ έντ�ν�, π�-λύ πρσ!�ρ�» � Eλύτης παίρνει τ�έργ� τ�υ Walt Disney.

Pιψ�κίνδυνη πρά�η

T� πρώτ� πράγμα π�υ !αίνεται ναυπ�στηρί�ει � ενημερωμέν�ς Eλύ-της είναι τι � Disney έ$αλε στ�ν κι-νηματ�γρά!� τ� σ�έδι� και μπρεσενα τ� «εμψυ�ώσει». Πρώτ�ς αυτς«σκέ!τηκε πως εί�ε στ� �έρι τ�υμιαν πτική και ακυστική παντδυ-ναμία π�υ έπρεπε να �ρησιμ�π�ιή-σει» (υπ�γραμμί�ει � Eλύτης). Eτσιδημι�υργεί αρ�ικά τ�ν «τύπ�» τ�υ«Mίκι-Mάυς» π�υ έγινε διεθνής καιδημ�!ιλέστατ�ς. H δράση τ�ύ μι-κρ�ύ π�ντικ�ύ «συν�δεύεται πιστάαπ μιάν η�ητική αντίστι�η τσ�συγ�ρ�νισμένη και μπρι�α, π�υ σ!ι-�τ�δένει τ� σύν�λ� και μας πρ�σ!έ-ρει ένα παράδειγμα �πτικ�ακ�υστι-κής αρμ�νίας (...) Στη δεύτερη πε-ρί�δ τ�υ (...), δημι�υργεί ένα νέ�τύπ�, τ�ν π�λυπαθή Donald (...) πρ�-σθέτ�ντας ένα π�λύτιμ� στ�ι�εί� τ��ρώμα, π�υ δυνάμωνε την �πτική ε-

ντύπωση, λ�ύ��ντας με δρ�σιά τηνπριμιτι$ιστική �άρη τ�υ».

Tώρα είναι λα πι� πλ�ύσια, πι� ε-ντυπωσιακά αλλά και πι� απρ�πτα,ενώ «παράλληλα τα δέντρα, τα !υτά,τα λ�υλ�ύδια, τα σύννε!α, �ι ρί�ες,�ι λίμνες και τα π�τάμια, απ�κτήσα-νε για πρώτη !�ρά κίνηση, επανα-στατήσανε, καταλύ�ντας την καθή-λωσή τ�υς στ� έδα!�ς. (...) Tα silly-symphonies δημι�υργήθηκαν σανμια σειρά τ�λμηρών μ�ντέρνων π�ι-ημάτων, π�υ τ� καθένα τ�υς τρ�π�-π�ιεί την πραγματικτητα, !τάν�-ντας στην υπερπραγματικτητα, π�υτ� καθένα τ�υς είναι μια ριψ�κίνδυ-νη πρά�η τ�υ πνεύματ�ς μέσα στιςπερι��ές τ�υ αγνώστ�υ. (...)

Yπέρτατη σύλληψη

Mε την ίδια διάθεση � Eλύτης αρ-�ί�ει να περιγρά!ει «τ�υς �τυπητ�ύςπαραλ�γισμ�ύς δυνατών συγκινήσε-ων», π�υ �υπν�ύν στα άδυτα της ψυ-�ής μας και διαπιστώνει τα σα μύ-ρια θαύματα �ρθών�νται απ τημπαγκέτα τ�υ μάγ�υ Disnay. «Δέ-σμες απ !λγες ��ρεύ�υν. O άνε-μ�ς λυγί�ει τα σπίτια. Oλα είναι δυ-νατά. Mακριά στ� πέλαγ�ς, ένα μι-κρ�σκ�πικ καρά$ι ��ρεύει κυνηγη-μέν� απ τ� πνεύμα της τρικυμίας.Mια πελώρια τρίαινα ταρά�ει τ�υς$υθ�ύς. Eνα κύμα σηκώνεται ψηλ-τερ� απ’ τ’ άλλα κι αγριεμέν� κ�ιτά-�ει τ� μικρ καρά$ι. (...)

Mα η σωτηρία υπάρ�ει πάντ�τεστις μικρές αγαθές ψυ�ές των πλα-σμάτων τ�υ υπερ!υσικ�ύ κσμ�υ(...) λα τελειών�υν καλά, και π�τέhappy ends δεν στάθηκαν τσ� δι-και�λ�γημένα σ� μέσα σ’ αυτ τ�ναυτν�μ� κσμ�, π�υ είναι � αυτ-ν�μ�ς κσμ�ς της π�ίησης, και π�υως μ�ναδικ τ�υ θέμα και μ�ναδικτ�υ υλικ έ�ει τη �ωή, τη μικρή καιτη μεγάλη �ωή (...) Γιατί η π�ίηση εί-τε λέ�εις μετα�ειρί�εται, είτε !θγ-γ�υς, είτε σ�έδια, είτε �ρώματα, είτεύλη σκληρή, παραμένει π�ίηση, πα-ραμένει σαν η υπέρτατη σύλληψητ�υ κσμ�υ. Kι ίσως !ανώ υπερ$�λι-κς, ταν πω πως � Walt Disney ανή-κει στις πρ�σωπικτητες εκείνες,π�υ εργαστήκανε μ�ναδικά για ναδώσ�υ τ�ν ιδιαίτερ� εκείν� τν� π�υ�αρακτηρί�ει στις μεγάλες της γραμ-μές τη σημερινή επ��ή. (...) (η υπ�-γράμμιση δική μ�υ).

H σ��αρ��άνεια

Aπ τα λίγα αυτά και απ�σπασματι-κά !αίνεται �ι μν� η ευαισθησίατ�υ π�ιητή απέναντι στ�ν κσμ� τ�υDisney, αλλά και � θαυμασμς τ�υγια αυτ τ� νέ� είδ�ς τέ�νης π�υ -μως, πως διαπιστώνει, «π�λλ�ί σ�-$αρ�!ανείς» Eλληνες τ� αντιμετω-πί��υν με περι!ρνηση. T� ερώτημασυνεπώς π�υ εγείρεται είναι αν καικατά πσ� η τέ�νη τ�υ κινηματ�γρά-!�υ έ�ει επηρεάσει (σε π�ι� $αθ-

μ) την π�ίηση τ�υ Eλύτη. H απάντη-ση δεν !αίνεται να είναι τσ� εύκ�-λη, πως λ.�. θα μπ�ρ�ύσε να είναιστην περίπτωση τ�υ Eμπειρίκ�υ,γνωστ�ύ λάτρη της κινηματ�γρα!ι-κήςτέ�νης (πρ$λ. λ.�. τ� π�ίημά τ�υ«Kινηματ�γρά!�ς ή Cinema ήMovies», της συλλ�γής «H Σήμερνως Aύριν και ως Xθες» με σα σ�ε-τικά λέει για τ�ν ειρμ των εικνωνστ� «Aμ�ύρ - Aμ�ύρ») και εν πάσηπεριπτώσει μια υπεύθυνη απάντησηθα πρέπει να στηρι�θεί σε μια ανάλ�-γη έρευνα. Για την ώρα ας μείν�υμεστην πρώτη εγγρα!ή απ τ� «Hμε-ρλ"γι εν"ς αθέατυ Aπριλίυ»(1984):Oλ�ένα τ’ άλ�γα μασ�ύν λευκά σεντ�-νια και �λ�ένα εισ�ωρ�ύνθριαμ�ευτικά μέσα στην Aπειλή.Δρυς, ��ιές, �αλανιδιές, ακ�ύω να σέρ-ν�νται στη σκεπή τηςπαλιάς καρ�τσας �π�υ ρί�θηκα �πως �-πως να �ύγω. �αναπαί!�ντας ένα έργ�π�υ γυρίστηκε κάπ�τε στα κρυ�ά καιπάλιωσε �ωρίς να τ� έ�ει δει κανένας.Γρήγ�ρα. Πρ�τ�ύ �εθωριάσ�υν �ι εικ�-νες. ΄H σταματήσ�υνεά�α�να - και η ταινία η �θαρμένη κ�-πεί.

E�ετά��ντας τ� π�ίημα αυτ, � N.Δήμ�υ («Oδυσσέας Eλύτης» 1992,90) σημειώνει τι �ι τελευταί�ι τ�υστί��ι μάς παρέ��υν ένα κλειδί γιατην ανάγνωση τ�υ λ�υ έργ�υ. «Tα49 μικρά π�ιήματα αντιστ�ι��ύν σεανάλ�γα (ή και περισστερα) πλάναταινίας σε «ντεκ�υπαρισμέν� σενά-ρι�». H παραπάνω άπ�ψη απ�κτά με-

γαλύτερη $αρύτητα, καθώς συνδυά-�εται με μια ε�ήγηση τ�υ ίδι�υ τ�υπ�ιητή για την τε�νική π�υ ακ�λ�ύ-θησε σε αυτ τ� έργ� τ�υ («T� Bή-μα» 3.2.1985):

«Πρκειται –για να �ρησιμ�π�ιή-σ�υμε την κινηματ�γρα!ική γλώσ-σα– για ένα «σίριαλ ψυ�ής», π�υ κά-θε τ�υ επεισδι� έ�ει και τη δική τ�υαυτ�τέλεια, σ� σύντ�μ� κι αν συμ-$αίνει να είναι. Aλλωστε, � υπαινιγ-μς για «!θαρμένη ταινία» π�υ υ-πάρ�ει στ� πρώτ� κ�μμάτι δεν είναιτυ�αί�ς. Aν πρ�σέ�ετε, θα δείτε τικαι �ι κινήσεις των πραγμάτων γίν�-νται πως μν�ν ένας !ακς μπ�ρείνα τις συλλά$ει και απ�δώσει: τ� !ω-τισμέν� δωμάτι� π�υ μετατ�πί�εταιμέσα στη νύ�τα, η μαυρ�!�ρεμένηπ�υ πρ��ωρά με τ� σκύλ� της �ωρίςνα !θάνει, μια κε!αλή �ώ�υ π�υ εμ-!ανί�εται και ε�α!ανί�εται ακαριαίακαι �ύτω καθ’ ε�ής.

Mια τέτ�ι�υ είδ�υς τε�νική με$�ήθησε να κρατηθώ, �άρη σ’ ένατ�λμηρ «ντεκ�υπά�», σε μια διάρ-κεια π�υ δεν συμπίπτει με τ�ν τρέ-��ντα �ρν�».

Bρίσκω τι σα λέει � Eλύτης γιααυτ�ύ τ�υ είδ�υς την τε�νική είναιε��ως απ�καλυπτικά και �πωσδή-π�τε δεν είναι άσ�ετα με τ� πρωτ�-π�ριακ άρθρ� τ�υ 1938. Ωστσ�, -λα αυτά δεν δεί�ν�υν παρά μια πλευ-ρά τ�υ λ�υ θέματ�ς. Για να !ανείκαλύτερα η εικνα και να δει�θεί κα-θαρτερα τ� «σίριαλ ψυ�ής», π�υ υ-παινίσσεται � π�ιητής, �ρειά�εταιπερισστερη έρευνα.

Λιθγρα�ίατυ ΓιάννηM�ραλη γιατην πρμετω-πίδα τυ«A�ιν Eστί»(εκδ�σεις«Iκαρς»).

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Page 8: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 9

Mε τ�ν Λ�υί Aραγκ ν τ� 1980 στ� Παρίσι.

Oσ�ι π�ιητέςTης I�υλίτας Hλι�π�ύλ�υ

AN H ΠOIHΣH είναι «τ� τέλει� σ�ρά-γισμα σ’ ένα �αλασμέν� δ�ντι», τ�τε� Eλύτης δεν είναι π�ιητής.

Aν η�εί η «μελωδία της α�ύσσ�υ»στ’ α�τιά των π�ιητών ακ�μη, μ�ν�ιστ�ν π�ν� τ�υς και εν παρενθέσει�λέπ�ντας «σκ�υπίδια και π�ντίκιανα μυρμηγκιά!�υν στα ερείπια» της!ωής τ�υς, τ�τε � Eλύτης δεν είναιπ�ιητής.

Aν �ι στί��ι είναι «στιμμένες λε-μ�ν�κ�υπες» και επιμέν�υν να ρι-μάρ�υν με τ�υς τ�ί��υς, σ’ ένα στα-ματημέν� αυτ�κίνητ� θα σ�ίγγ�υμεαμή�αν�ι τα �έρια. Δεν πρέπει ναείναι � Eλύτης π�ιητής.

Θα $ε�αστ�ύνε θα μ�υ πείτε �λα«�πως $ε�νιέται τ� �αΐ π�υ μαςκρατάει �ρθι�υς». Xριστέ μ�υ! Π�υη π�ιητική μετα��ρά έκανε άλματασε μιαν ατελείωτη κλίμακα αναλ�-γιών, τα πι� μακρινά σημεία να �ι-κειώσει!

Xρειά!εται ά�θ�ν� τρε��ύμεν�νερ�, ν’ α�υπνιστεί τ� δυναμικ� ε-κείν� της !ωής π�υ ε$ακ�λ�υθεί ναυπνώττει ή ακ�μη πι� επικίνδυν�,να υψώνει τ� �λέμμα μ�ν�ν για να

μπει στ�ν μεγάλ� ε�ιάλτη π�υ λέ-γεται ασ�ημισμ�ς.

Xρειά!εται νερ�, νερ� απ’ την πη-γή για να «γελάσ�υν �ι �ρύσες πά-νω στη γη», ν’ ανάψ�υν «τα κ�κκινασανδάλια τ�υ �ωτ�ς», να γίν�υν �ι«γυναίκες γλιστερές �πως τ� ψάρικι ασημένιες» εάν τις αγαπ�ύν.

Στη μικρή αυλή π�υ �ρεθήκαμενα κατ�ικ�ύμε, ένα δένδρ� αν�ίγειτα κλαδιά τ�υ και συναθρ�ί!ει �ως,αλλά!�ντας σε κ�κκιν� τ� �ρώματων καρπών τ�υ, μα εμείς θρην�ύμεδιαρκώς τα μήλα π�υ έπεσαν καισήπ�νται. «Aλλ�ύ είναι � θάνατ�ς.Kεραυν�ς �ιακί!ει». Γιατί θέλει ναμας παραπλανά η !ωή και η π�ίησηπάντα ν’ απ�καθιστά τ� �αμέν� μαςδίκαι�, την εν τέλει πλήρη !ωή.

Tαύτιση αλήθειας

H π�ίηση είναι μια �ώρα �π�υ δη-μ�κρατία δεν υπάρ�ει. Γιατί αν θεςνα μην αδικήσεις, αδικείς και η αλή-θεια ταυτί!εται με �,τι δεν λησμ�-νιέται �ταν αιώνες τώρα κι απ� �ι-�λί� κλειστ� επιμένει να �αίνει ω-σάν της Aγιδώς τ� �ως, γιατί η εντέ�νη δικαίωσή τ�υ τ� κρατά αναμ-

μέν�. T� �έλ�ς στ� �ρ�ν� τρέ�ειγια να �ρει την καρδιά τ�υ μυστηρί-�υ της !ωής, απ’ την �δ� π�υ αν�ί-γει τ� �ως ή τ� σκ�τάδι αδιά��ρ�,μα πάντ�τε απ� την γλώσσα !ητά νασημάνει αυτ� π�υ η λ�γική ά�ησεάδηλ�. Eάν κάτι μπ�ρ�ύσε να πρ�σ-δι�ρίσει την π�ίηση είναι η ακρί-�εια.

H ακρί�εια �ειρισμών λ�γ�υ και ή-��υ, αίσθησης και ψυ�ής, ν�είν καιπράττειν. Mέσα στις α�ανείς εκτά-σεις της �αντασίας ή πάνω στ� τε-ντωμέν� σ��ινί της γλώσσας, η πι�επιδέ$ια κίνηση.

Λίγ� πι� δω ή πι� κει π�ίηση δενυπάρ�ει, παρά μ�ν�ν σκέψη, κ�ιν�-τυπη ή σ��ή αλλά σκέψη ή ακ�μησυ�ν�τερα απλώς ε$�μ�λ�γηση. Hειδ�π�ι�ς δια��ρά είναι λεπτή, μααυτή καθ�ρί!ει. Tα συνωστισμένα�ήματα στ� δρ�μ� δεν είναι μ�-ντέρν�ς ��ρ�ς κι �λ�ι τ� $έρ�υν, �-πως � θ�ρυ��ς δεν είναι μ�υσικ�ς�θ�γγ�ς. Kαι η γραπτή κατάθεσηλέ$εων, κ�μμένη ασύμμετρα σε δια-��ρετικά μήκη δεν συνιστά κατ’ α-νάγκην π�ίηση. Γιατί θα’ πρεπε;

Xαλαρών�υμε τις ένν�ιες τ�σ�,π�υ να μπαίν�υν στα μέτρα τ�υ πι�

ευτρα��ύς και ταυτ��ρ�νως να �ω-ρ�ύν �λ�ι. Oσ�ι π�ιητές �μως γνω-ρί!�υν: «Mία λέ$η μ�ν�ν αρκεί ναγίνει σπινθήρας μιας άσ�εστης σκέ-ψης και «�,τι σώσεις στην αστραπήκαθαρ� στ�ν αιώνα θα διαρκέσει».T� $έρ�υμε. «O π�ιητής είναι έναςκλέ�της �ωτιάς. Zητά να �ρει μιαγλώσσα,... η γλώσσα αυτή θα είναιψυ�ή για την ψυ�ή, συν�ψί!�νταςτα πάντα, αρώματα, ή��υς, �ρώμα-τα, σκέψη π�υ γαντ!ώνει τη σκέψηκαι τρα�ά... Πάντα γεμάτα απ� τ�νAριθμ� και την Aρμ�νία τα π�ιήματααυτά θα είναι γραμμένα για να μέ-ν�υν. Kατά �άθ�ς θα είναι πάλι ηEλληνική Π�ίηση». H π�ίηση η «απ�μέντα και απ� λ�για τ�υ Iωάνν�υ»,«η �ρυσί!�ντας τ�ν άνεμ�». O π�ιη-τής π�υ «δ�υλεύει τ� μα�αίρι στ’ α-νε$ίτηλ� τρίτ� τ�υ �έρι», με μια«λέ$η μες τα δ�ντια τ�υ άσπαστη»αυτ�ς «να π�λεμά τ� Δεν και Aδύ-νατ�ν τ�υ κ�σμ�υ ετ�ύτ�υ», αυτ�ς� «Eίναι � Hταν και � Eρ��μεν�ς».Aυτ�ς � Eλληνας π�ιητής, � Παγκ�-σμι�ς π�ιητής.

Xαίρε Aρθ�ύρε Rimbaud. XαίρεPercy Bysshe Shelley. Eρρωσ�Oδυσσέα Eλύτη.

Page 9: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

«Ω, ας είναι καλά � άγγελ�ς μ�υ, � κατε�ασμέν�ς απ� κάπ�ι� τέμπλ�, θε�ς τ�υανέμ�υ συνάμα κι Eρως και Γ�ργ�να –θά ’λεγες, τ�ν εί�αν κάνει, πριν γεννηθώ,ειδική παραγγελία. Mε την ευλ�γία τ�υ παλαντ�άρω καλύτερα τις !�υρτ�ύνεςτις δικές μ�υ και πρ��ωρώ στις επικίνδυνες περι��ές, τα ύ!αλα και τις κρυ!�νε-ριές, περασμένα μεσάνυ�τα, με αναμμένα τα δύ� μ�υ !ωτάκια, πρ�σω ηρέμα».

H άλλη μ T�υ Δι�νύση Kαψάλη

H τέ�νη είναι μια υπ σ�εση ευδαιμ�νίας,π�υ διαρκώς αθετείται

T. Aντ�ρν�

O KOINOΣ TOΠOΣ της α ετηρίας ι-σ�ύει εδώ απ�λύτως και �υσιαστικά:Eίναι π�λύ δύσκ�λ� να μιλήσεις γιατην π�ίηση τ�υ Eλύτη συν�λικά, κα-τά την πρώτη της αρ�ή· δύσκ�λ� ναμεταλλά�εις την αίσθηση π�υ έ�ειςτης ιδι�μ�ρ ίας ή της ιδι�συστα-σίας τ�υ π�ιητή σε πραγματική σκέ-ψη για τη θέση τ�υ έργ�υ τ�υ στηνιστ�ρία, στην αισθητική εμπειρίατων αναγνωστών τ�υ και ακ�μηστην αυτ�συνειδησία μας. Δεν είναιλίγες �ι �ρές, σε άλλες περιπτώ-σεις, π�υ η αίσθηση αυτή σ άλλει·τα συγκε�υμένα μηνύματα π�υ λαμ-#άν�υμε για να σ�ηματίσ�υμε μέσαμας μια υσι�γνωμία την πλαστ�-γρα �ύν. Δεν εί�αμε να κάν�υμε μεαληθινή π�ιητική υσι�γνωμία, αλλάμε τ� απ�τύπωμα, μέσα μας, στην ί-δια την ηθική συγκρ�τησή μας, μιαςπ�λιτικής επι#�λής, την �π�ία �ν�-μά$�υμε μέσα της μα�ικής ενημέρω-σης και η �π�ία μπ�ρεί κάλλιστα ναμεταμ�ρ ώσει τη ετι�ισμένη πλη-ρ� �ρία –μήτε καν τεμα�ισμένηγνώση– σε είδωλ� συν�λ�υ, σε ψευ-δή �λ�τητα. Mια ευγαλέα αίγλη, τ�π�λύ, και τίπ�τε άλλ�.

Παράδ��η δυσκ�λία

Eίναι λ�ιπ�ν, και γι’ αυτ�ύς τ�υςλ�γ�υς, δύσκ�λ� να μιλήσεις γιατ�ν Eλύτη συν�λικά. Πρ�κειται �-μως για δυσκ�λία παράδ��η. A ε-ν�ς γιατί τ� έργ� τ�υ Eλύτη �ικ�δ�-μεί με τα �ρ�νια ένα είδ�ς λυρικήςσυνέπειας π�υ, κατά την άπ�ψήμ�υ, μ�ν� στ�ν Σικελιαν� μπ�ρείκανείς να τη #ρει –ή, ανεστραμμέ-νη, στ�ν Kαρυωτάκη– κι έτσι πρ�-σ έρεται, πρ�γραμματικά, στη συ-ν�λική ανάγνωση. A ετέρ�υ, γιατίπ�λύ συ�νά � ίδι�ς � Eλύτης μιλάεισυν�λικά για τ�ν εαυτ� τ�υ και τηνπ�ίησή τ�υ, ��ι μ�ν� στα δ�κίμιάτ�υ, αλλά, κυρίως, στα ίδια τα π�ιή-ματα. H π�ίησή τ�υ αναδιπλώνεταιμε τα �ρ�νια σαν σύστημα π�ιητικήςκαι $ητά να ταυτιστεί υλικά με ταπ�ιήματά της, σε αλλεπάλληλεςδια άνειες και «επιστρώσεις διαδ�-�ικές» �π�υ τ� πρ�σωπ� σ�ηματί-�εται σαν έργ� και τ� έργ� δια�αί-νεται και λειτ�υργεί μα�ί με τ�υςκαν�νες τ�υ. Aυτή η μεγάλη υπ�θε-ση της λυρικής συνέπειας πρ�κατα-�άλλεται, �πως γνωρί��υμε, στ�υςΠρ�σανατ�λισμ�ύς: «Mάντεψε, κ�-πίασε, νιώσε: Aπ� την άλλη μεριάείμαι � ίδι�ς».

Σαν να ήθελε, με την αρ�ή τηςδια άνειας π�υ � ίδι�ς θεσπί$ει, ναμετατρέψει τ� �ρ�ν�, τ�ν πραγματι-κ�, ε�αρθρωμέν� �ρ�ν� τ�υ #ί�υκαι της π�λιτείας μας, σε υπ�θεσηεργασίας για την ανάγνωση τ�υ έρ-γ�υ τ�υ, και τ�ν αναγνώστη τ�υ σεισ�#ι� συναυτ�υργ�: αυτ�ς, � κατ’ε���ήν “μη π�λιτικ�ς” π�ιητής.

Π�ια είναι �μως η άλλη μεριά, η άλ-λη μεριά της δια άνειας; T� ερώτη-μα ας μείνει πρ�σώρας εκκρεμές.

Iδι�ι δρ�μ�ι...

T�ν αντα$�μαστε λ�ιπ�ν σ’ έναδιαμέρισμα της �δ�ύ Σκ�υ ά, στ�κέντρ� της Aθήνας, «σ’ ένα παλαιώνκαιρών αλώνι π�υ μπ�ρεί να ’ναι καισε π�λυκατ�ικία» (Φ., σ. 64), να μη-�ανεύεται τα ρήματά τ�υ, απ�λυταδικ�ν μας κι �μως σαν ν’ ανήκει ήδησε άλλη επ��ή, περασμένη ή μελ-λ�ύμενη· τ�ν αντα$�μαστε μ�να�ι-κ� κι �μως δημ�σι�, σ�εδ�ν δημ�τι-κ�, σαν έναν ανα�ωρητή π�υ διαρ-κώς επιστρέ ει στ� ίδι� μέρ�ς, π�υθα μπ�ρ�ύσε να ’ναι � κ�ιν�ς τ�π�ςτης δικής μας ιθαγένειας, πραγματι-κής είτε επιν�ημένης. T�ν αντα$�-μαστε, τη στιγμή π�υ μπ�ρ�ύμε νατ�ν δ�ύμε �λ�$ώνταν�, απ�λυτα συ-μπ�λίτη μας, τ�σ� εδώ κάτω, �σ�και στην «Eλλάδα τη δεύτερη τ�υ ε-πάνω κ�σμ�υ» (M.N., σ. 27), να π�-ρεύεται την καθημεριν�τητα των ί-διων δρ�μων, «με τα λαμπρά, μεγά-λα �ν�ματά τ�υς», τ�σ� κ�ντά μαςπ�υ λίγ� θέλ�υμε να τ�υ απευθύ-ν�υμε τ� λ�γ� π�υ εκείν�ς τε-�ν�ύργησε:

Aγγελε συ π�υ κάπ�υ εδώ γύρω πετάςΠ�λυπαθής και α ρατ�ς, πιάσε μ�υ τ��έριXρυσωμένες έ��υν τις παγίδες �ι άνθρωπ�ιKι είναι ανάγκη να μείνω απ’ τ�υς απέ�ω.

Eπειδή και � A�ανής, παρών αισθάν�μαι πως είναι

O μ ν�ς π�υ τ�ν �ν�μά�ω Πρίγκιπα, τανHρεμα τ� σπίτιAγκυρ�!�λημέν� μεσ’στ� ηλι�!ασίλεμαBγάνει άγνωστες λάμψειςKαι σαν απ έ��δ�, μια σκέψηEκεί π�υ για τ’ αλλ�ύ τρα!�ύσαμε ανα-πάντε�α μας κυριεύει.

(«Villa Natacha», Tα Eτερ�θαλή,σσ. 48-49)

Δεν τ�ν έ��υμε συνηθίσει τ�νEλύτη να αναμιγνύει τ�ν ευδαιμ�νι-σμ� τ�υ με αισθήματα καρυωτακικά(μ’ εκείν�, αί νης, τ� «σωριάσ�υπρηνής, / �ταν ακ�ύσεις ανθρώ-π�υς). Aλλά για να είναι παρών, αυ-τ�ς � α ανής, �ρειά$εται να α �-μ�ιώσει μεγάλες δ�σεις απ� τ�νπ�ν� τ�ύ Kαρυωτάκη, να συμπερι-λά#ει «στη στάση την τρ�μα�τικήτ�υ αθώ�υ» (E.κ.M.T. σ.11) κάτι απ�την τρ�μώδη, παραν�ϊκή ικεσία τ�υαυτ��ειρα.

T�ν αντα$�μαστε λ�ιπ�ν «μεσ’στην π�λλή συνά�εια» ν’ ανα�ωρείκαι να έρ�εται κι �μως να στέκει ακί-νητ�ς, έτ�ιμ�ς να δε�ιωθεί τα μέτρατων καιρών, με τ�ν π�ν� τ�ύ Kα-ρυωτάκη, τη δ��α τ�υ Σ�λωμ�ύ, τηλυρική ευδαιμ�νία τ�υ Σικελιαν�ύ,και την ετ�ιμ�τητα τ�υ Kάλ#�υ:«�θάν�υσι / μακράν εδώ, �π�υ κά-

Page 10: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

θ�μαι/ μ�υσικά μέτρα». T�ν αντα-$�μαστε σ’ ένα αστικ� διαμέρισμαπ�υ μπ�ρεί να ’ναι και τ� κέντρ� τ�υελληνικ�ύ λυρισμ�ύ, να �αγρυπνάμε τ�υς απ�η��υς της κάλ#ειας και-ρ�ν�μίας:Περνάν τα ��ήματα της Πυρ�σ!εστι

κής, για π�ιαν απ τις πυρκαγιέςKανείς δεν �έρει. Σ’ ένα δωμάτι� τέσσε

ρα επί πέντε ντ�υμάνιασε � καπν ς.Πρ�ε�έ��υν μ ν�νH κ λλα τ� �αρτί και η γρα��μη�ανή

μ�υ. ΠλήκτραXτυπά � Θε ς και αμέτρητα είναι τα

!άσανα έως τ� τα!άνι(“Περασμένα μεσάνυ�τα”, Tα ελε-

γεία της O�ώπετρας, 6.20)«Περασμένα μεσάνυ�τα σ’ �λη

μ�υ τη �ωή» είναι η ελεγειακή επω-δ�ς τ�ύ πρ�σ ατ�υ αυτ�ύ π�ιήμα-τ�ς. Mήτε με κα#α ικά αισθήματατ�ν εί�αμε συνηθίσει τ�ν Eλύτη.Δεν αντα$�μασταν ίσως �τι τ�ση

πρ�γραμματική νε�τητα θ’ α ην�-ταν π�τέ να στ��αστεί την έκπτωση·�τι � μετάρσι�ς λ�γ�ς, τ�σ� ανατι-κά πρ�σηλωμέν�ς στ� επ�υράνι� υ-πέδα �ς και στην ε��ρυ�η τιμαλ- ών «γλωσσικών πυρήνων», θα εμ- ανι$�τανν π�τέ τ�σ� πε$ά γειωμέ-ν�ς μέσα στ�ν κ�ιν� τ�π� της κα#α- ικής ανα ώνησης: «Δώδεκα και μι-σή. Πως πέρασαν τα �ρ�νια.» Kαισκε τ�μαστε �τι τέτ�ια αυτ�#ι�-γρα ική αμεσ�τητα σπανί$ει στηνπ�ίησή τ�υ, �ταν μάλιστα απεκδύε-ται τ� λιν� καλ�καίρι τ�υ ελλην�π�-ρ�υ, για να πάρει επάνω της τ� δύ-σκ�λ� σ�ήμα μιας αστικής, καρυω-τακικής καθημεριν�τητας, μιας �ει-μερίας εκμυστήρευσης π�λύ κ�ντάστ� πλήρωμα τ�υ �ρ�ν�υ, π�λύ κ�-ντά στ� παράπ�ν� τ�υ #ι�π�ριστή.

Σκε τ�μαστε κατ�πιν �τι � π�ν�ςαυτ�ς δεν είναι �έν�ς στ� έργ� τ�υ·θυμ�μαστε λ�γ�υ �άρη εκείν� τ�

«Z�ύσε ακ�μη μ’ ένα λα��ύρι σκ�-τειν� στ�υς ώμ�υς η μητέρα μ�υ»και αναγνωρί$�υμε την καταστατικήαναγκαι�τητα της αυτ�#ι�γρα ικήςτρ�πής· �τι σ’ αυτή τη διαρκή συν-δυαλλαγή �ρατών και α�ράτων, σ’αυτ� τ� σύστημα των αναλ�γιώνπ�υ διευθετεί τ� λυρικ� σύμπαν τ�υEλύτη, δεν θα μπ�ρ�ύσε π�τέ ναλείπει αυτ�ς � τ�ν�ς. Yπ�ψια$�μα-στε �μως �τι αντίθετα με άλλ�υςπ�ιητές π�υ θύ�υν ε� υπαρ�ής στη#ιωματική αυθεντικ�τητα, � Eλύτης�ρειάστηκε �λ�κληρ� λυρικ� #ί� γιανα κατ�ρθώσει αυτή την αμεσ�τητακαι να στερεώσει τ� πρ�σωπ� τ�υ.

H μυθ�π�ιίαKαι αί νης τ� γεγ�ν�ς �τι � π�ιη-

τής αυτ�ς υπάρ�ει ακ�μη ανάμεσάμας, με την εύθραυστη �ικει�τηταπ�υ έ��υν τα πράγματα π�υ μας δί-

ν�υν τ� μέτρ�, απ�κτά για μας τ� μέ-γεθ�ς μιας α�ίας, γίνεται σημεί� α-να �ράς και πρ�σανατ�λισμ�ύ. Tιπ�σ�στά #ιώσιμ�υ ήθ�υς διακινείαυτή η α�ία, τι μετα έρει ανε�αργύ-ρωτ� στ� παρ�ν και τι καταπ�ντί$ειστ� παρελθ�ν; Tι ακρι#ώς μυθ�λ�-γείται μ’ αυτή την παρ�υσία και τικρίνεται; «Πρώτ�ν δε υμίν επιστατέ-�ν τ�ις μυθ�π�ι�ίς» μας πρ�ειδ�-π�ιεί ανέκαθεν � ιλ�σ� �ς.

Eνώ � σ� ιστής, στ� άλλ� άκρ�της παλαιάς αυτής εκκρεμ�τητας,υπερασπί$εται τ� μέγα δώρ� της μυ-θ�π�ιίας: «λ�γ�ς δυνάστης μέγας ε-στίν, �ς σμικρ�τάτω σώματι και α�α-νεστάτω θει�τατα έργα απ�τελεί».Kαι � Eλύτης; Aυτ�ς, � μέγας δυνά-στης τ�υ νε�ελληνικ�ύ λ�γ�υ, ε-γκατεστημέν�ς �ρ�νια τώρα στην ί-δια εκκρεμ�τητα, πασ�ί$ει να μαςπείσει �τι η ακαταμά�ητη γ�ητεία

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 11Συνέ�εια στη 12η σελίδα

εριά της δια�άνειας

T� 1984, � π�ιητής με τ�ν Πρ�εδρ� της Δημ�κρατίας Kωνσταντίν� Kαραμανλή. Στ� μέσ�ν � εκδ�της τ�υ «Iκαρ�υ» π�ιητής Nίκ�ς Kαρύδης. (Φωτ.: N. Aργυρ�π�υλ�ς).

Page 11: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Στ� Παρίσι τ� 1972.

τ�υ λ�γ�υ τ�υ λειτ�υργεί ηθικά, εί-ναι ε� αρ�ής ρυθμισμένη να υπηρε-τεί λειτ�υργικές ανάγκες· �τι � �-μ�ρ �ς κ�σμ�ς της π�ίησης είναικατά #άθ�ς � ηθικ�ς κ�σμ�ς τ�υ #ί-�υ μας, � αγγελικά πλασμέν�ς μεπαραδείσιες δυνατ�τητες, �σες ελ-λ��εύ�υν στη γλώσσα μας και λα-μπρύν�υν αναλ�γως την �ρατ�τητατ�υ υσικ�ύ κ�σμ�υ.

Oδηγ�ύμαστε έτσι σε κρισιμ�τερηδιατύπωση τ�υ ερωτήματ�ς μας: Eί-ναι δυνατ�ν να μιλήσει κανείς για τιςανθρώπινες α�ίες π�υ μας απευθύ-νει η π�ίηση, �ωρίς να ηθικ�λ�γήσει;Eίναι δυνατ�ν να σκε τεί κανείς τηνπ�ίηση κριτικά, σ�εδ�ν κα�ύπ�πτα,�πως αρμ�$ει στη μη κριτική επ��ήμας, και να πρ�σ#λέπει συνάμα σε ε-κείν� τ� δυσμετά ραστ� σέ�ας, π�υτ�σ� π�λύ απέ�ει απ� τ� δικ� μας

σε#ασμ� και τ�σ� π�λύ συγ�έεται μεεκείν�ν; T� σέ�ας, ας π�ύμε, π�υ ε-πικαλείται � δεσμώτης Πρ�μηθέας,ισ�θε�ς και �μως πάσ�ων �άριν τωνθνητών:

ώ μητρ ς εμής σέ!ας, ώ πάντωναιθήρ κ�ιν ν �ά�ς ελίσσων,εσ�ράς μ’ ώς έκδικα πάσ�ω.

T� ίδι�ς σέ#ας π�υ συνέ�ει τ�νAνδρέα Kάλ#� μπρ�στά στη μ�ρ ήτης πεθαμένης μητέρας τ�υ, στην«Eις Θάνατ�ν» ωδή:

Ω �ωνή, ώ μητέρα.ώ των πρώτων μ�υ �ρ νωνσταθερά παρηγ ρησις· μματ’ π�υ με ε!ρέ�ατεμε γλυκά δάκρυα.

T� ίδ�ς σέ#ας π�υ πνέει ευεργετι-κά στ�υς στί��υς τ�υ Eλύτη �π�τεσταθ�ύν κι αυτ�ί, με σκ�τεινή κάπ�-

τε πρ�σήλωση , στη λέ�η «μητέρα»:

Oπως μετά την εκπυρσ�κρ τηση, σ’ έναπαρατεταμέν� κεν , άρ�ισε ν’ ανα

δύεται τ� παλι πρ�γ�νικ τ�πί�.Eλειπε απ’ τη θέση της η γιαγιά και �ι

δεί�τες απ τ� ρ�λ ι τ�υ τ�ί��υ.Στ� μέρ�ς π�υ εί�α πρωτ�ϊδεί την Πα-ναγία (ή την Mητέρα μ�υ) μύρι�ε καμέ

ν� πεύκ� και συγ�ώρεση.

(Hμερ�λ�γι� εν�ς αθέατ�υ Aπρι-λί�υ, σ. 21).

T� ίδι� σέ#ας, τέλ�ς, π�υ αναδύε-ται ως ηθικ� αίτημα στην π�ίηση τ�υΣ�λωμ�ύ, τ�υ Kάλ#�υ και τ�υ Eλύτηκαι τ� �π�ί� δεν θα δίστα$α να τ’ �-ν�μάσω �ύση, εάν υπήρ�ε η δυνα-τ�τητα να τ� κρατήσ�υμε μακριά α-π� κάθε ένν�ια πρ�ωρης συμ ιλίω-σης, παραδ�σιακής υσι�λατρείαςκαι σύγ�ρ�ν�υ �ικ�λ�γικ�ύ ευσε#ι-σμ�ύ.

O λυρισμ�ς υπήρ�ε ανέκαθεν ηπ�ίηση τ�υ πρ�σώπ�υ, δηλαδή τηςαπ�στρ� ής και της πρ�σωπ�-π�ιΐας· αλλά η ηθική τ�υ διάρκειακρίνεται σήμερα, σε μεγάλ� #αθμ�,απ’ τη δυνατ�τητά τ�υ να κινηθείπρ�ς μια ύση π�υ δε μυθ�λ�γείταιπια σαν ιδεατή α ετηρία, αλλά εγκα-θιδρύεται ως αυτ� π�υ περισσεύει,απ�λυτα και ευεργετικά, μετά απ�κάθε πρ�σπάθεια ε�ανθρωπισμ�ύ.

H λυρική μη�ανή τ�υ Eλύτη π�λι-τ�γρα εί την �υτ�πία σαν πραγμα-τική εκκρεμ�τητα: ανάμεσα σε μια ύση δεινή, π�υ πρέπει να παραμεί-νει εκπληκτικά #�υ#ή, απαρα#ίαστη,και στ� έντε�ν� κάλλ�ς εν�ς πρ�μη-θεϊκ�ύ λ�γ�υ π�υ εν τ�ύτ�ις λέγε-ται για να συλλά#ει και να εκ ράσειτα μυστικά της. Aυτή η εκκρεμ�τητααπ�τελεί και τη #αθύτερη ηθική τηςπ�ίησής τ�υ.

Συνέ�εια απ� τη 11η σελίδα

Page 12: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 13

«Nα τ� πιπίνι»! Aγρια σκέψη καιπρωτ�γ�νη έκ�ραση στ� A�ι�ν Eστί

H πρ�μετωπίδα π�υ �ιλ�τέ�νησε � N. Xατ�ηκυριάκ�ς - Γκίκας για τη συλλ�γή «Tα ετερ�θαλή». Eκδ. «Iκαρ�ς» 1980

T�υ M.Z. K�πιδάκη

Kαθηγητή Kλασικής Φιλ�λ�γίας στ� A.Π.Θ.

O ENAΣ θαυμά�ει και δικαίως, στ�«A�ι�ν Eστί» την αέρινη πλην στέρεηαρ�ιτεκτ�νική τ�υ, τα εσωτερικά υπ�-στυλώματα, τη συμμετρία των μελώνκαι τις γ�μ��παγείς διασυνδέσεις τ�υς.Στ�ν άλλ� αρέσ�υν η ευ�ωνία, �ι αντι-στί�εις, �ι εναλλαγές των τ�νων, με έναλ�γ� η Poesie vebale τ�υ έργ�υ. O τρί-τ�ς και λ�γι�τερ�ς, σαστί�ει με τα ε-πάλληλα στρώματα π�υ σ�ηματί��υν �ιμνήμες της λ�γ�τε�νικής παράδ�σηςκαι σαγηνεύεται απ� τη διακειμενικ�τη-τα π�υ τ�ν παρασύρει σε ένανRegressus Ad Infinitum. Για μένα ωστ�-σ� η πρώτη αρετή τ�υ έργ�υ είναι � α-πρ�κάλυπτ�ς, � αυθάδης πρωτ�γ�νι-σμ�ς τ�υ.

O Eλύτης παλινδρ�μεί συ�νά στη λυ-κ��ωτική εκείνη περι��ή της έκ�ρα-σης, �π�υ �ωλιά��υν η αγωνία της άρ-θρωσης ένσημ�υ λ�γ�υ, τ� ψέλλισμα,τ� τραύλισμα, τ� ναν�ύρισμα τ� «ι�ύ ι-�ύ» τ� «ευ�ί ευάν», η �ν�ματ�π�ιία, τ�παραλήρημα, τ� ��ρκι (αν δεν μελετη-θεί τ� δεισιδαιμ�νικ� και μαγικ� υπ�-στρωμα τ�υ «A�ι�ν εστί» τα π�δια τηςκάθε ερμηνείας θα είναι πήλινα), �σ�ετλιασμ�ς, τ� επι�ώνημα π�υ συν�-δεύει τη μαλλιαρή �έρα, ή τ� ρ�διν� �ε-ράκι καθώς δεί�ν�υν τ� εισέτι άρρητ� -τα �ρια της γλώσσας!

Πέντε �ν�ματ�π�ιίες

Για να υπ�στηρί�ω τ�υ λ�γ�υ τ� πι-θαν�ν παραθέτω, στην τύ�η σ�εδ�ν, τ�ακ�λ�υθ� �ωρί� απ� τη «Γένεσι»

«Kάτω απ� την κληματαριάώρες εκεί ρέμ�ασαμε μικρά μικρά τιττυ�ίσματακ�ασμ�ύς, τρυσμ�ύς, τ� μακρι-

ν� κ�υκ�ύρισμαNα τ� πιπίνι να τ� λελέκινα τ� γυ�τ�π�ύλι� νυ�τ�πάτης και η νερ�κ�ταήταν και � μπ�μπιρας εκείκαι τ� αλ�γάκι π�υ λεν της Πα-

ναγίας»

Aπ� τις λέ�εις τ�υ κειμέν�υ πέντε εί-ναι �ν�ματ�π�ιίες: τιττύ$ισμα, κ�α-σμ�ς, τρυσμ�ς κ�υκ�ύρισμα. Iσως στηνίδια κατηγ�ρία να ανήκ�υν τ� τ�υρκ�-σπ�ρ� λελέκι και � ιταλ�γενής μπ�μπι-ρας (Bombero). Oι η��μιμητικές λέ�ειςκαι ειδικ�τερα αυτές π�υ αναπαράγ�υν�ωνές �ώων, ανήκ�υν σύμ�ωνα μετ�υς θεωρητικ�ύς της γλωσσ�γ�νίαςστ� αρ�αϊκ�τερ� στάδι� της παραδει-σιακής καθ�λικής πρωτ�γλώσσας. Aπ�-τελ�ύν τη μικρή εκείνη π�υ δεν γνώρι-σε την �δυνηρή σύγ�υση της Bα$έλ.E���ως π�ιητικές �ύσεις ισ�υρίστηκαν�τι η γλώσσα δεν είναι «συνθήκη και �-μ�λ�γία», σύστημα αυθαιρέτων στ�ι-�είων, αλλά η �ωνητική απ�δ�ση της�υσίας των πραγμάτων.

Oι M�ύσες είναι θυγατέρες της Mνη-μ�σύνης. Eτσι � επικ�ς και � τραγικ�ςαπαριθμ�ύν π�λεις, λα�ύς, �ώρες, π�-λεμάρ��υς. O διδακτικ�ς απαριθμεί γε-νεαλ�γίες, Nηρηίδες, επ��ικές δραστη-ρι�τητες. O �ρ�ικ�ς και � �ριστιαν�ς α-παριθμ�ύν λιτανείες θεωνυμιών π�υ

Συνέ�εια στην 14η σελίδα

Page 13: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

συνιστ�ύν συνεπτυγμένες αρεταλ�-γίες.

Aγι�ς � Θε�ς,Aγι�ς Iσ�υρ�ς,Aγι�ς Aθάνατ�ς,ελέησ�ν ημάς (τρις).H καταλ�γική π�ίηση δεν θα άρμ��ε

να απ�υσιά�ει απ� μια σμικρ�γρα�ία«Bί$λ�υ Γενέσεως». Eτσι στ� «A�ι�νEστί» απαριθμ�ύνται �υτά, �ώα, νησιά,$�υνά, άνεμ�ι, κ�ρίτσια κ.ά. Eδώ στ�πρ�κείμεν� απ�σπασμα έ��υν τη θέσητ�υς τ� μικρ�ν �ρνιθ�λ�γικ�ν και ε-ντ�μ�λ�γικ�ν. Δύ� �λιγ�μελείς αντι-πρ�σωπείες απ� την κι$ωτ� τ�υ Nώε.

«Nα τ�... να τ�... να τ�...» Για τηνπρ�σωπικ�τητα τ�υ δεικτικ�ύ «να» �συνάδελ��ς A.Φ. Xρηστίδης έ�ει συγ-γράψει τρεις εμπεριστατωμένεςπραγματίες και κατά πως �αίνεται έ-πεται συνέ�εια. Eπειδή �μως �ρ�ι �-πως �λ��ραση και ε�ω��ρικ�ς και �-ντ�γένεση δεν είναι για μας τ�υς α-μύητ�υς στα γλωσσ�λ�γικά καθ�λ�υαπλά ελληνικά, αρκ�ύμαι να επισημά-νω απλώς �τι κατά τ�υς ειδικ�ύς τ�αινιγματικ� αυτ� «να» εντάσσεταιστ�ν πρωτ�γενή πυρήνα της γλωσσι-κής σήμανσης.«Nα τ� πιπίνι» λ�ιπ�ν.H άκρα αθω�τητα � π�ιητής ως παιςνηπια�εύων π�υ επαλαμ$άνει τα λ�-

για της μητέρας ή έστω ως παίδων δι-δάσκαλ�ς δεί�νει και �ν�μά�ει τ�θάμ$�ς τ�υ μικρ�ύ τ�υ κ�σμ�υ. Aπ�τ� �ρέαρ της μνήμης ανασύρω τα πα-ράλληλα: «Λ�λα, έλα Λ�λα. Nα ένα νι-νί», «Πα, πα. Πι, πι... Nα ένα παπί!»(«Aλ�α$ητάρι�» OEΔB 1965. Aς λ�ι-δ�ρεί � ελα�ρ�μυαλ�ς. Στ��αστές �-πως � Λ�υκρήτι�ς και � Jakobson και� Piaget ανα�ήτησαν την απ�κρυπτ�-γρά�ηση τ�υ αινίγματ�ς της γλώσσαςκαι στην παιδική λαλιά.

O ελυτικ�ς θε�ς �ιλ�καλεί μετ’ ευ-τελείας. Eπιλέγει μια κ�υκκίδα στην�ικ�υμένη και περι�ράσσει εκεί τ� ε-δεμικ� τ�υ κηπί�ν: $ατρά�ια και νερ�-κ�τες, άρα νερά γλυκά και αρμυρά, �ι«π�λλές �ωνές της νύ�τας» (αντί-στ�ι�η στ� αλμανικ� «εύδ�υσιν»;), α-ριστ��ανική σύν�δ�ς �ρνίθων – μιαεπι�άνεια! Mέσα σ’ αυτήν την �νειρ�-�αντασία δεν είναι δι�λ�υ παράδ���π�υ �ι σημαι�λ�γικές �ρι�θετήσειςσυγ�έ�νται. T� άσπρ� της αμ�ισημίαςεπιτέλλει. Πιπίνι δεν είναι μ�ν� τ� πε-ριστεράκι, αλλά σε �ρισμένα νησιώτι-κα ιδιώματα «πιπίνι» �ν�μά�εται καιτ� κ�ράσι�, τ� παπαδιαμαντικ� «$α-σανάκι». Oύτως ή άλλως τ� περιστέριείναι πτην� της A�ρ�δίτης. «Περιστε-ρά απ� τ�υ περισσώς εράν» λέει η πα-λιά παρετυμ�λ�γία. H λ. πιπίνι με τησημασία «νυμ�ίδι�» έ�ει π�λιτ�γρα-�ηθεί πρ�σ�άτως και στ� ιδι�λεκτ�της κλεινής πλατείας. Eικά�εται ω-στ�σ� �τι εδώ πρ�κειται για εισαγωγήκαι πρ�σαρμ�γή στα καθ’ ημάς τ�υγαλλικής πρ�ελεύσεως λε�ιδί�υ «πι-πί» (PIPI) Videant doctiores.

Mπ�μπιρας ή�ερα �τι είναι � $ρα�ύ-σωμ�ς κ�υρ�π�ειδής (και σκανδαλιά-ρης) παις. Tώρα ρωτώ και μαθαίνω �τιέτσι �ν�μά�εται ένα είδ�ς σ�ήκας ήαγρι�μέλισσας. Aλλ�ι πάλι (λε�ικ�-γρά��ι, π�λυΐστ�ρες �ίλ�ι, αγκυλ�-μήτιδες �ίλες) διισ�υρί��νται �τι μπ�-μπιρας είναι � «μπ�ύμπ�υρας», δηλα-δή � �ρυσ�κάνθαρ�ς, π�υ $ασανί�αμε�ταν είμαστε παιδιά. Oπως και να ’�ειπάντως τ� πράγμα η μετα��ρική ση-μασία της λέ�εως έ�ει επισκιάσει τατελευταία �ρ�νια την κυρι�λεκτική.

Eρωτικά καλέσματα (κ�ασμ�ί), �ρ-νίθια με πλ�υμιστά �τερά και εύη�α

�ν�ματα, �ρθ�πτερα και κ�λε�πτερα- �ψεις �ωτεινές τ�υ ασήμαντ�υ, τ�υπαιδικ�ύ, τ�υ �αρίεντ�ς. Στ�ν μικρ�-σκ�πικ� αυτ�ν παράδεισ� δεί�νει �ί-κτ� τ� λελέκι στ� $ατρά�ι, � λύκ�ςστ�ν αμν�; Eίναι γλυκ� της σ�ήκας τ�κεντρί; Aσ�αλώς ��ι. Kι εδώ � πρ�αι-ώνι�ς ν�μ�ς τ�υ αλληλ�σπαραγμ�ύ ι-σ�ύει παγκρατής. O π�ιητής σαν τ�νΛ��ία απλώς σημαίνει. Tα �ν�ματαπαραπλαν�ύν γιατί � λ�γ�ς της π�ίη-σης είναι και απατηλ�ς. M�ν� «τ�ις�υνετ�ίς γαρύει �υνετά». T� αλ�γάκιτης Παναγίας έ�ει και σε άλλες γλώσ-σες θε���ρητα �ν�ματα. Δύσκ�λαλ�ιπ�ν υπ�ψιά�εται κανείς πως � συν-δυασμ�ς τ�υ υπ�κ�ριστικ�ύ εν�ς γα-λα��αίματ�υ �ώ�υ και τ�υ �ν�ματ�ςτης αρ�ετυπικής μητέρας και παρηγ�-ρήτρας δηλώνει τ�ν στυγερ� ��νιάμε τ�ν $άσκαν� ��θαλμ�.

H μα�λ�σύνη τ�υ θηλυκ�ύ υπηρε-τεί ακ�μη και αυτή τη $�υλιμία τ�υ.M�λις αρ�ίσ�υν �ι σπασμ�ί τ�υ �ργα-σμ�ύ η μάντις (PRAYING MANTIS,PRIE - DIEU) τ� τρισ�αριτωμέν� αλ�-γάκι δηλαδή, στρέ�εται και κατα$ρ�-�θί�ει σιγά σιγά τ� αρσενικ�. (Για αυτ�τ� θέμα της ερωτικής ευω�ίας τ� λιτ�π�ίημα της Mάτσης Xατ�ηλα�άρ�υ«Mεταμ�ρ�ώσεις τ�υ Eρωτα» απ� τησυλλ�γή «7 x 3», κείμενα 1984, σελ.28). Σε μια κ�σμ�γένεση λ�ιπ�ν έρωςκαι θάνατ�ς, �ρίκη και αθω�τητα,τρυ�ερ�τητα και κτηνωδία είναι η ά-νω και η κάτω �δ�ς, τ� συναμ��τε-ρ�ν. Kι αυτ�ς � ην, � ως και � ερ��με-ν�ς: � κ�σμ�ς � μικρ�ς, � μέγας.

Φιλ�δ��ία τ�υ κάθε μεγάλ�υ π�ιητήείναι να αναδει�θεί σε μάγ� της �υ-λής τ�υ. Oταν σταθεί γερά πάνω σ’αυτ� της π�ιήσεως τ� πι� ψηλ� σκαλί,τ�τε μπ�ρεί με τ� ��ρκι τ�υ και μ�ν�να ημερεύει τ�ν ριγ�πύρετ� της ψυ-�ής, να υπ�τάσσει τα δαιμ�νια τ�υν�υ, να στρα$ώνει τ�ν ε�θρ�, να απ�-διώ�νει �π�υ και να τ� $ρίσκει τ� κα-κ�. Για να ανέ$ει �μως στ� ύψ�ς αυτ�πρέπει να διατηρήσει αλώ$ητη τηνκληρ�ν�μιά της άγριας σκέψης καιτης παιδικ�τητας έτσι ώστε τα μάτιατης ψυ�ής τ�υ να αν�ίγ�υν διάπλατακάθε πρωί μπρ�στά στ� θαύμα τ�υκ�σμ�υ.

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Συνέ�εια απ� τη 13η σελίδα

O Oδυσσέας Eλύτης στ� σπίτι τ�υ.

O π�ιη-τής απ�σ�έδι�

ε�ημερί-δας της

Aργεντι-νής.

Page 14: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

T�υ Παντελή Mπυκάλα

«Φ��ηθείτεαν θέλετε να σας �υπνήσει τ� ένστικτ�τ�υ Ωραί�υ»

(Oδυσσέας Eλύτης, Mαρία Nε�έλη)

H ΠOIHTIKH τ�υ Oδυσσέα Eλύτηδεν κατατίθεται μ�ν� στα πε�άκείμενά τ�υ, στις κριτικές ανα-γνώσεις τ�υ και στα θεωρητικ�τε-ρων πρ�διαγρα�ών γρα�τά τ�υ.Kαι τα π�ιήματά τ�υ είναι κατάστι-κτα απ� σήματα π�υ μπ�ρ�ύν ήκαι διεκδικ�ύν να λειτ�υργήσ�υνσαν ερμηνευτικ�ί κώδικες, τ�σ�π�υ να πιστεύεις στιγμές στιγμέςπως � π�ιητής Eλύτης διαλέγεταιστ� �άθ�ς με τ�ν κριτικ� Eλύτη,τ�ν πραγματ�π�ιεί και τ�ν τεκμη-ριώνει. Για τα �ρια αυτής της πρ�-ληπτικής καθ�δήγησης, π�λλάμπ�ρεί να ειπωθ�ύν· για την ανα-θεωρητική, την εκ των υστέρωνκαθ�δήγηση πάντως, έ!ει μιλήσει� ίδι�ς � Eλύτης στ� κείμεν� τ�υ«H μέθ�δ�ς τ�υ “Aρα”» («Eν λευ-κώ», σελ. 166): «Eκ των υστέρων,�λ�ι �ι π�ιητές, ε"ηγώντας τα π�ι-ήματά τ�υς λένε ψέματα».

Πιστεύω ωστ�σ� πως δεν λέειψέματα � Eλύτης �ταν, σε πε�ά καισε π�ιήματα, τιμά την Oμ�ρ�ιά (μεκε�αλαί� τ� πρώτ� της γράμμα)σαν αρ!ή και σαν τέλ�ς, σαν στά-ση και σαν μέθ�δ�. Παραθέτω δύ�περικ�πές απ� τ� «Λ�γ� στηνAκαδημία της Στ�κ!�λμης», αν καιδεν θα ήταν δύσκ�λ� να αντλη-θ�ύν απ� την π�ίησή τ�υ πάμπ�λ-

λα ανάλ�γα σημεία τα �π�ία συν-θέτ�υν έναν συστηματικ� «Λ�γ�περί Kάλλ�υς»: «T� μυστήρι� δενείναι μια σκην�θεσία π�υ επω�ε-λείται απ� τα παι!νίδια της σκιάςκαι τ�υ σκ�τ�υς για να μας εντυ-πωσιάσει απλώς· είναι αυτ� π�υ ε-"ακ�λ�υθεί να παραμένει μυστή-ρι� και μέσα στ� απ�λυτ� �ως.

Eίναι τ�τε π�υ πρ�σλαμ�άνειτην αίγλη εκείνη π�υ ελκύει καιπ�υ την �ν�μά��υμε Oμ�ρ�ιά.Tην Oμ�ρ�ιά π�υ είναι μια �δ�ς –ημ�νη ίσως �δ�ς– πρ�ς τ� άγνωστ�μέρ�ς τ�υ εαυτ�ύ μας, πρ�ς αυτ�π�υ μας υπερ�αίνει.

Eπειδή αυτ� είναι στ� �άθ�ς ηπ�ίηση: η τέ!νη να �δηγείσαι καινα �τάνεις πρ�ς αυτ� π�υ σε υ-περ�αίνει» («Eν λευκώ», σελ. 319).Kαι: «Δεν είναι δι�λ�υ τυ!αί� π�υσε επ�!ές υγιείς τ� Kάλλ�ς ταυτί-σθηκε με τ�ν Aγαθ�ν και τ� Aγα-θ�ν με τ�ν Hλι�» (�π. π., σελ. 321)

Tέ�νης πρσπίηση

H Oμ�ρ�ιά σαν πρ�γραμμα κα-τ�ικεί και �ργανώνει τα κρισιμ�-τερα έργα τ�υ Oδυσσέα Eλύτη, ε-κείνα π�υ κυρίως απέδωσαν τηνκ�σμ�λ�γία τ�υ, και τα �π�ία, α-κρι�ώς λ�γω τ�υ πρ�γραμματι-σμέν�υ Kάλλ�υς, είναι συνθέμα-τα, είναι μνημ�νια πλήρων μ�ρ-�ών – ακ�μη κι �ταν �αιν�μενικά(και ενδε!�μένως παγιδευτικά)συστήν�νται σαν παράθεση ανε-"άρτητων π�ιημάτων, ακ�μη κι �-ταν πρ�σπ�ι�ύνται έναν κερματι-

σμέν� ή αναλυμέν� εαυτ�· αλλάπ�ι�ν άλλ�ν τρ�π� έ!ει η τέ!νη,εκτ�ς απ� την πρ�σπ�ίηση, εκτ�ςαπ� τα στρατηγήματα και τα τε-!νάσματά της, για να "αναστ�ι!ει-�θετήσει τ� κάπ�τε �υσικ� και�υσικώς ενιαί�;

O π�ιητής παραδίδεται εντ�ςτων συνθέσεών τ�υ σαν αρ!ιτέ-κτ�νας και ιστ�ρητής �υλετικώνκαι κ�σμ�γ�νικών μύθων, σανσκην�θέτης, σαν !�ρ�γρά��ς,σαν μάγ�ς-λ�γ�θέτης και μ�υσι-κ�ς, σαν μαθηματικ�ς, κυρίως �-ταν εκμεταλλεύεται τη μυστική�ωνή των αριθμών για να επιτύ!ειτην αρμ�νία και τη συμμετρία. Kαιεπειδή ακρι�ώς στα ίδια έργα, ��ιλ�σ��ικ�ς τ�υ στ�!ασμ�ς, �σ�κρυπτικ�ς, επιτυγ!άνει τ� καίρι��άθ�ς τ�υ, δεν �ρίσκω άλλη κατα-γωγή (ως πρ�ς την πρ�θεση ερμη-νευτικής αναδιευθέτησης των ε-γκ�σμίων, και �!ι ως πρ�ς την πι-στ�τητα εν σ!έσει με τ� πρ�τυπ�είδ�ς και τις εν τέλει επιδιώ"ειςκαι επιτεύ"εις) παρά στα «Περί�ύσεως» έργα των πρ�σωκρατι-κών, τ�υ Hράκλειτ�υ, τ�υ Eμπε-δ�κλή, τ�υ Παρμενίδη, στην ατμ�-σ�αιρα μάλλ�ν π�υ αυτά κατέ-στησαν.

Aλλωστε, η έλ"η π�υ τ�υ ασκείεκείνη η («υγιής») επ�!ή τ�υπνεύματ�ς υπ�δεικνύεται και απ�τ�ν π�ιητή, λ�γ�υ !άρη με τ�ύτ�ντ� στί!� στα «Tρία π�ιήματα μεσημαία ευκαιρίας», �π�υ �ν�μά�ε-ται � E�έσι�ς: «�λ�μ�να!�ς κρέ-μ�μαι απ� τ�υς καιρ�ύς τ�υ Hρά-κλειτ�υ».

H ευμρ�ία

Στ� ελυτικ� «περί Φύσεως» (ανέτσι δ�ύμε τ� σύν�λ� έργ� τ�υ), ηδύναμη π�υ εν�π�ιεί, τ� στ�ι!εί�π�υ δημι�υργεί είναι η �μ�ρ�ιά.Aκ�μη περισσ�τερ�: τ� ηθικής τά-"εως ν�ημα της π�ίησης τ�υ Eλύ-τη είναι η �μ�ρ�ιά· η ευμ�ρ�ία. H�μ�ρ�ιά σαν αίτημα δικαι�σύνης·η �μ�ρ�ιά σαν ελευθερία απ� τιςρυτίδες της σκέψεως και τις συ-στατικές αντιν�μίες της· σαν κα-τάκτηση και σαν �ι�σ��ική πρ�τα-

ση· σαν δωρεά τ�υ κ�σμ�υ, π�υδεν πρέπει να την απ�θησαυρί-σ�υμε τ�κ�γλυ�ικά (η απ�ταμίευ-ση είναι αμαρτία για την π�ίησητ�υ Eλύτη) παρά να τη δε"ιωθ�ύ-με και να τη θερμάν�υμε, για νατην πληθύν�υμε και να την επανα-πρ�σ�έρ�υμε εκεί �π�υ ανήκει:στ�ν κ�σμ�.

Mα μήπως η λέ"η κ�σμ�ς, π�υως �ιλ�σ��ικ�ς �ρ�ς τ�υ Πυθα-γ�ρα, τ�υ Eμπεδ�κλή και τ�υ Παρ-μενίδη �ν�μά�ει τ� αρμ�νικ� �-λ�ν, η λέ"η π�υ σημαίνει τις κ�ιν�-τητες των ανθρώπων και ταυτ�-!ρ�να τ� !ώρ� π�υ τις �ιλ�"ενεί,δεν σημαίνει επίσης και την �μ�ρ-�ιά; Kαι ίσως ίσως θα μπ�ρ�ύσαμενα δια�άσ�υμε τ�υς στί!�υς «�κ�σμ�ς "αναγίνεται / Oμ�ρ��ς α-π� την αρ!ή στα μέτρα της καρ-διάς» («Hλι�ς � πρώτ�ς») σαν συ-ν�πτικ� σύμ��λ� της πίστεως �τιτ� είναι είναι τ� αισθάνεσθαι, μιαςπίστεως συμπληρωματικά αντίδι-κης εκείνης τ�υ Eμπεδ�κλή («τ�γαρ αυτ� ν�είν εστίν τε και είναι»).

N�ημα τετελεσμέν

H ευμ�ρ�ία ακρι�ώς, σαν � πι�κυρι�λεκτικ�ς τρ�π�ς για να κα-ταδηλωθεί τ� περιε!�μεν�, απ�-τελεί τ�ν λ�γ�τε!νικ� στ�!� τ�υEλύτη και τ�ν π�ιητικ� τ�υ ιδια-σμ�: να τελειωθεί η μ�ρ�ή ώστενα υπ�δει!θεί (και να απ�δει!θεί)πως δεν είναι η έ"ω εικ�να τ�υπεριε!�μέν�υ αλλά ένα ήδη πε-ριε!�μεν� η ίδια, ένα τετελεσμέ-ν� ν�ημα απ� τ� �π�ί� κινεί � α-ναγνώστης και στ� �π�ί� επι-στρέ�ει.

Tα π�ιήματά τ�υ είναι �μ�ρ�α.T� νιώθεις. Σε σαγηνεύ�υν με τ�κάλλ�ς τ�υς, ακ�μη κι αν η αίγλητ�υς (πρ�παντ�ς �ταν έ!ει τρέψεισε �ως τ� π�λύ μαύρ�) σε τρ�μά-�ει και επιθυμείς την απ�σταση καιτην ευκαιρία ελέγ!�υ π�υ αυτήσυνιστά· τ�υ ελέγ!�υ π�υ θα ανα-�ητήσει π�σ� έρεισμα έ!ει η πιθα-ν�τητα να απ�ρρ��ηθ�ύν �ι αι!-μές τ�υ λ�γ�υ απ� την ωραι�τητα,να πραϋνθ�ύν �ι πληγές τ�υ απ�τ� λαμπρ� σ!ήμα.

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 15

H ευμ�ρ�ίαστην π�ίηση

τ�υ Eλύτη

O πιητής τ 1989 στ Pί Πατρών.

Mε τν Γιάννη Tσαρύ�η και τν Mάν Kατράκη στην πρ��α της παράστασης τυ«A�ιν Eστί» τ 1964, στ REX.

Page 15: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Tα �πτικά π�ιήματατ�υ Oδυσσέα Eλύτη

Oι δρ�μ�ι της θάλασσας (1972) K�ρη στ� γυαλί (1

Page 16: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

Tης Mαρίνας Λαμπράκη–Πλάκα

Διευθύντριας της Eθνικής Πινακ�θήκηςκαθηγήτριας στην AΣKT

EINAI γνωστ: τ μυστικ κλειδίτης πίησης είναι η «αναπαρθένευ-ση» τυ λγυ, πυ τν έ�ει �θεί-ρει η καθημερινή συναλλαγή. O�θαρμένς λγς θαμπώνει τκρύσταλλ πυ μας �ωρί�ει απτν κσμ, τν κάνει αδια�ανή, α-διαπέραστ. Kυρίως μως κρύ�ειτ θαύμα, την μρ�ιά, την απκά-λυψη. Kαι η πίηση δεν έ�ει άλλπρρισμ απ τ να μας απκαλύ-πτει τ θαύμα. Πυ μπρεί να κρύ-�εται πίσω απ τ καθημεριν, τκιντπ ή τ ικεί.

O πιητής, αν είναι ά"ις ιερ�ά-ντης, μετα�ειρί�εται τις λέ"εις σαν"ρκια, πυ διαλύυν την αιθάληκαι "αστερώνυν την ραση, πυμετα�άλλυν τ γνώριμ και κινσε ανίκει και συναρπαστικ, τασήμαντ σε σημαίνν ή πλυσή-μαντ.

Aυτή ήταν αείπτε η λειτυργίατης πίησης. Mια αδιάκπη μαγικήε"ερεύνηση τυ κσμυ, τυ πάνωκαι τυ κάτω, τυ μέσα και τυ έ"ω,τυ εντεύθεν και τυ εκείθεν. Γιατίη πίηση κινείται με �ημα �ι �υ-σικ αλλά υπερ�υσικ. Δεν επινη-

σαν τυ�αία τν Πήγασ ι Aρ�αίι.H μντέρνα πίηση πρ�ώρησε α-κμη πι μακριά στην ε"ερεύνησητυ αγνώστυ. Γκρέμισε τις παρεν-θέσεις πυ �ώρι�αν τ υπαρκτ α-π τ ανύπαρκτ, την πραγματικ-τητα απ τη �αντασία, τη �ωή απτ νειρ, τ συνειδητ απ τ α-συνείδητ και τ υπσυνείδητ. Oπιητής έγινε πλίτης των αισθή-σεων και των παραισθήσεων, υπή-κς με ίσα δικαιώματα στ �ασί-λει της ημέρας και της νύ�τας,τυ �υσικύ, τυ υπερ�υσικύ καιτυ μετα�υσικύ κσμυ.

Kατάργηση στεγανών

H τέ�νη διαδραμάτισε ανάλγρλ απ ττε πυ δημιυργήθη-κε. O�ι δεν ήταν σκπς της η τυ-�λή μίμηση, η αναπαράσταση τυκσμυ, και ας τ διακήρυσσαν ιθεωρητικί. Kάθε �ρά, ανάλγαμε την επ�ή, ανάλγα με την ιδι-συγκρασία τυ καλλιτέ�νη, μας ά-νιγε άλλες πρπτικές, άλλα πα-ράθυρα στν κσμ. H μντέρνατέ�νη –πως η σύγ�ρνη πίηση–κατεδά�ισε τα στεγανά ανάμεσαστ ρατ και τ αρατ, τ ρητκαι τ άρρητ, τ συγκεκριμέν και

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 17Συνέ�εια στην 18η σελίδα

H καθαρή αλήθεια (1979)

(1976)

Page 17: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

τ α�ηρημέν. Aυτή είναι η πρ-σ�ρά της, τ δώρ της στν πλι-τισμ.

T collage επινήθηκε απ τυςκυ�ιστές, απ τν Mπρακ και τνΠικάσ, τ 1912. H ανα�ήτησή τυςήταν κατά κύρι λγ πλαστική· τ�άρς έπε�τε στ σημαίνν, �ιστ σημαινμεν. Tις πλύπτυ�εςδυναττητες τυ κλά� τις ανακα-λύπτυν και τις εκμεταλλεύνταιι �ωγρά�ι τυ Nτανταϊσμύ καιαργτερα τυ συρεαλισμύ. Oπλυμή�ανς Mα" Eρνστ (1891 -1976) συναρθρώνει στα ντυνταϊ-στικά κλά� τυ μη�ανικά και ργα-νικά μέλη μα�ί με σπαράγματα τηςκαθημεριντητας· συνικί�ει στνίδι �ώρ σ�έδια και �ωτγρα�ίες.Xρησιμπιεί την πρπτική �ισαν ργαν πειθαρ�ίας τυ ρα-τύ, αλλά σαν μ�λ ανατρπήςτων μηρυκαστικών συνηθειών τυ�λέμματς. Συνδεύει, τέλς, τιςαναγεννημένες εικνες τυ με πι-ητικά σ�λια, πυ δεν παύυν νααι�νιδιά�υν με αλυσιδωτές εκ-πλή"εις.

Συνθετικά στ�ι�εία

Tα «εικαστικά» τυ «μυθιστρή-ματα» συνε�ί�υν μετά τ 1929 ναε"ερευνύν τις απέραντες δυνατ-τητες τυ κλά� («H γυναίκα με τα100 κε�άλια» ή η «Γυναίκα �ωρίςκε�άλι» –Femme 100 fetes– ανάλ-γα με τ πώς ακύγνται, τ «Oνει-ρ ενς κριτσιύ πυ ήθελε να γί-νει καρμελίτισσα», «Tα ε�τά θανά-σιμα στι�εία», «Mια �δμάδα κα-λσύνης») «α�υπνί�ντας τ �ι-�λί απ τν αιων�ι ύπν τυ»,πως παρατήρησε Aντρέ Mπρε-τν. Tα συνθετικά στι�εία των συ-γκλλημένων αυτών α�ηγήσεωνανθλγύνται απ �αρακτικές ει-κνγρα�ήσεις ρμαντικών μυθι-στρημάτων τυ 19υ αιώνα. H νέασύντα"η πρτείνει έναν α�ηγημα-τικ ειρμ, πυ πρ�άλλει αδιάκ-πα τις μακάριες συνήθειες τυ μα-τιύ και της λγικής.

Aν �ραδυπρησα σ’ αυτ τ πα-ράδειγμα, είναι γιατί πιστεύω τι Mα" Eρνστ (�λ. «Aνι�τά �αρτιά»,σ. 121 και 277) υπήρ"ε ένα ερεθι-στικ, αλλά διλυ γι’ αυτ δε-σμευτικ πρτυπ, �ι μν γιατν Oδυσσέα Eλύτη, αλλά και γιατν �ίλ τυ Aνδρέα Eμπειρίκ.Δια�ά�ντας την πρ�α τυ Eμεπι-ρίκυ, έ�ω συ�νά την αίσθηση τιψηλα�ώ τις εικνες τυ Mα"Eρνστ. Oι ήρωές τυ μιά�υν α-ντλημένι απ εικνες ρμαντικώνεικνγρα�ήσεων με ρύ�α επ-�ής και συ�νά η καθαρεύυσα πυ�ρησιμπιύν μετα�έρει στ λ-γ τ ύ�ς της περι�λής τυς.

O Oδυσσέας Eλύτης αγαπάει επί-σης τν Mα" Eρνστ και, πως μ-λγεί, κινώνησε με τα έργα τυκαι αισθάνθηκε τη γητεία τυ απνωρίς. Για τν Eλύτη, τ κλά� εί-ναι μια εναλλακτική γλώσσα της α-πκάλυψης. Στα συντακτικά στι-�εία τυ, είτε πρέρ�νται απ �ω-τγρα�ίες είτε απ έργα τέ�νης,στα�υλγύμε τ ευρετήρι τυ�ανταστικύ μυσείυ τυ πιητή.Eνα �ανταστικ μυσεί πυ συ-νικύν �ρώματα, πίνακες �ωγρα-

�ικής, ερατεινά και μελλέ�η�α σώ-ματα κριτσιών και αγγέλων, πτυ-�ές κυμάτων και �ιτώνων, αγάλμα-τα και μέλη ναών, τα λευκά τυ α-σ�έστη και τυ γάλακτς, απ έναστί� της Σαπ�ώς. H Aκρπλη, ηΠμπηία και η Aγία Σ�ία.

�ενάγηση στην π�ίησηO υπερρεαλισμς πργύμνασε

τν Eλύτη να υπερπηδά τα σύν-ρα, τα γεωγρα�ικά και τα �ρνικά.Oρεινά και θαλασσινά τπία συνει-σ�ωρύν τ ένα στ άλλ. H Eλλά-δα υγρή και στερεή, ναυτική και -ρεσεί�ια συνυπάρ�ει σ’ έναν ειρη-νικ συγκρητισμ, πως συγκατι-κύν �ίλια τα τπία της μνήμης.T ίδι και η ιστρία καταλύει αλ-ληλυ�ίες και πρωθύστερα στακλλά� τυ Eλύτη. Kύρι και άγ-γελι, κρες και άγιι αγναντεύ-νται και νεύυν μέσα σε μια συγ-�ρνία, πυ ι δι�ασμί τα διλήμ-ματα, τα ιδελγήματα, δεν έ�υνκαμιάν ισ�ύ. Tα κλά� τυ Eλύτησε "εναγύν στην πιητική τυ.

Πρτείνυν μια πτική ανάγνω-ση των τρπων της πίησής τυ.Γι’ αυτ την καλύτερη �ιλ"ενίατυς την �ρίσκυν πλάι πλάιστυς στί�υς τυ, μέσα στα �ι-�λία τυ.

Γνωρί�ντας τη σ�έση τυ Eλύ-τη με την πιήτρια της πατρώας

Λέσ�υ, την Σαπ�ώ, σκέ�τμαιπως τ κλά� πιητής τυ Aιγαί-υ τ αγαπάει και για έναν ακμηλγ: η πίηση της Σαπ�ώς έ�τα-σε ώς εμάς σε σπαράγματα. Σπα-ράγματα, πυ ι λγικί αρμί�άννται και μένυν μνες αστρα-�τερές λέ"εις, έκπαγλες εικνες,πυ γίννται ακμη πι μαγικέςστην απρπτη τώρα συμπαράθε-σή τυς, σαν ένα μωσαϊκ απτρελά νήματα, αισθήματα, κραυ-γές, �ρώματα, άνθη, αρώματα.

Γεωμετρία στί��υ

Δια�ά�ντας τη σύντα"η της ει-κνας, κατανώ τη μέριμνα τυπιητή για την κρυ�ή γεωμετρίατυ στί�υ. Tίπτε δεν είναι τυ-�αί: Oλα σταθμισμένα, λα εναρ-μνια. Kαι ι �α�λιές �ρνιμες, ιασυμμετρίες αντι�υγιασμένες.

Eμμνες εικνες, τα κρίτσια,γυμνά ή ημίγυμνα. Eμμνα �ρώμα-τα, τ λευκ, τ πρ�υρ, τ γαλά-�ι, η ώ�ρα. Ή μετωνυμικά: ασ�έ-στης, η θάλασσα και τ λυλάκι, η�ωτιά, μια κκκινη �άρκα, τ �ρυ-σ δέρας των κριτσιών, τ "ερ�ρτ, νεκλασικές πρσψεις.

Mε θραύσματα τυ ρατύ, Eλύτης συ�νά ικδμεί τ αρα-τ. Tα α�ηρημένα κλά� τυ α�ή-νυν να δια�ανεί μια σπνδύλωση

πι ισ�υρή. Mεγάλες σιωπές εναλ-λάσσνται με επεισδια, σ�ήματαήρεμα εμψυ�ώννται απ αι�νί-διες εντάσεις.

Στην υδατγρα�ία, πυ ασκείπι συστηματικά στη δεκαετία τυ’80 πιητής, παράλληλα με τα πια�ηρημένα κλά�, αναδεικνύεταισε αυθεντικ ακλυθ τυ ΠάυλKλέε. Συνθέσεις με γεωμετρικήαρμδεσιά, πυ εισ�ωρεί πάνταένα �ω�ρ στι�εί ανησυ�ίας·ένα ανεπαίσθητ αεράκι, �υλλώ-ματα, ιστία, ιμάτια πυ ανεμί�υν.H τε�νική πειθαρ�εί στη ρευσττη-τα τυ υλικύ, στην πύκνωση καιαραίωση της �ρωστικής ύλης, στιςαλ�ημικές κράσεις των �ρωμάτων,στις ενδιάμεσες σιωπές και στα α-�ρά περάσματα απ τν έναν τνστν άλλν. T �ρώμα, κυματιστκαι διά�αν και ιριδί�ν, λάμπει,άλλτε σαν �υθς ηλι�αρής καιάλλτε σαν πλύτιμ πετράδι.

H �ωγρα�ική τυ Oδυσσέα Eλύ-τη είναι μια πτική επαλήθευσητης πίησής τυ. O δεύτερς ρςμιας ε"ίσωσης πυ κυριαρ�εί ηπλατωνική συγγυμνασία των αι-σθήσεων· αισθήσεων πυ έ�υν α-σκηθεί να συλλα�ί�υν τα σκιρτή-ματα της �ύσης και να απκρυπτ-γρα�ύν τα μυστικά της τέ�νης σεμια κλίμακα ασυνήθιστη για την ελ-ληνική δημιυργία.

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Συνέ�εια απ� την 17η σελίδα

Στ� πιάν� (1977)

Page 18: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

T�υ Γιώργ�υ K�ρ�π�ύλη

TA MEIZONA π�ιητικά κείμενα π�υσυγκρ�τ�ύν τ�ν πίνακα της γενιάςτ�υ ’30 απ�κτ�ύν την πρ��πτικήτ�υς και �ργανών�υν την ευ��ρική ήστ��αστική επι�άνειά τ�υς �άρη σεένα σημεί� �υγής π�υ επίμ�να, επα-ναληπτικά –και πάντα μετα��ρικά (�-�ι μ�ν�ν επειδή πρ�κειται για π�ίησηαλλά και επειδή τ� σημεί� αυτ� είναιτ� ί�ν�ς μιας θυσίας, εν�ς ε�ιλασμ�ύμιας απ�σιώπησης)– πρ�σδι�ρί�εται�ωρίς π�τέ να καταν�μά�εται: στ�νEλύτη, �πως πρ�σπάθησα να δεί�ωάλλ�τε, είναι τ� «μενε�εδί απ�τύπω-μα»· στ�ν Σε�έρη, «ένα σημεί� σκ�-τειν� π�υ τα�ιδεύει σαν τ� ψάρι/μέσαστην αυγινή γαλήνη τ�υ πελάγ�υ καιτ� "λέπεις»... Eίναι λ�ιπ�ν ένα ση-μεί� σιωπηλ�, ένα σημεί� ε��δ�υ εν-δε��μένως («π�υ τα�ιδεύει», «κι έ-τρε�α σαν τρελ�ς»)· ένα σημεί� ά-δει� τελικά, ένα σημεί� π�υ σημαίνειπως είναι άδει�, πως κάτι λείπει· ένααπειρ�ελά�ιστ� περίγραμμα: «ένακεν� παντ�ύ μα�ί μας».

Tαυτ��ρ�νως, αυτ� τ� σημεί� δενείναι ένα στίγμα, μια κηλίδα, έναρήγμα, κάτι τέλ�ς πάντων π�υ μπ�-ρεί να σημαδέψει εκ των υστέρων τ�π�ιητικ� κείμεν� ή τ� π�ιητικ�corpus. Eίναι μάλλ�ν τ� σημεί� γιατ� �π�ί� μιλά � Kleist στις Mαρι�νέ-τες τ�υ: «Kάθε κίνηση... έ�ει ένα κέ-ντρ� "άρ�υς· �τάνει να τ� ελέγ�εις,στ� εσωτερικ� της μαρι�νέτας, καιτα μέλη, π�υ δεν είναι παρά εκκρε-μή, υπακ�ύ�υν μ�να τ�υς μη�ανικάδί�ως να τ’ αγγί�εις». Eίναι, με δυ�λ�για, τ� σημεί� π�υ πρέπει να υ-πάρ�ει για να υπάρ�ει τ� π�ίημα, τ�σημεί� (πρ�σθέτω, γιατί θα μας �ρει-αστεί στη συνέ�εια) π�υ πρέπει να ε-λεγ�θεί για να μετα�ραστεί ένα π�ί-ημα. Δεν �ρειά�εται λ�ιπ�ν να τ� γυ-ρέψει κανείς, είναι αδύνατ�ν να μη"ρίσκεται εκεί ε� αρ�ής· �ρειά�εται�μως να δ�ύμε γιατί, στην περίπτω-ση της γενιάς τ�υ ’30, απ�κτά αρνη-τικ� �αρακτήρα (τ� επίθετ� δεν είναια�ι�λ�γικ�), γιατί τα πι� �μ�ρ�α, ταπι� δραστικά π�ιήματα αυτής της γε-νιάς �αίνεται σαν να γρά��νται υπε-ραναπληρωτικά: εναντί�ν μιας παρα-δ��ής, γύρω απ� μιαν μηδέπ�τε εκ-�ερ�μενη �μ�λ�γία... Πρ�ς τ� πα-ρ�ν, ας "ρ�ύμε σε αυτ� τ� σημεί� έ-να �ν�μα π�υ ισ�δυναμεί με ερμη-νεία τ�υ αρνητικ�ύ �αρακτήρα τ�υ:ας π�ύμε πως πρ�κειται για τ� ση-μεί� «Kαρυωτάκης».

Eιρωνική συνθήκηΠ�λλά και κρίσιμα απωθήθηκαν,

πράγματι, για να πρ�κύψ�υν απ�τε-λεσματικά �άρη στην ένταση της α-πώθησης, τα π�ιήματα τ�υ Kαν�νατης γενιάς τ�υ ’30: απωθήθηκε η σά-τιρα αλλά απωθήθηκε συστ�ί�ως καιτ� ελεγεί� (ε��σ�ν ακρι"ώς απ�-κ�λλήθηκε απ� τη σάτιρα: δεν γίνε-ται να συμ�ιλιωθ�ύμε μ�ν� με τ� ά-πειρ� ή μ�ν� με τ� μηδέν, καταργεί-ται η ειρωνική συνθήκη), απωθήθηκεη μ�ρ��δ��ία, γιατί αυτ�μάτως με-τέτρεπε σε θετικ� τ� πρ�σημ� τ�υ

σημεί�υ και απ�καθιστ�ύσε την ει-ρωνική συνθήκη ως συστατική και �-�ι σαν ρητ�ρικ� τ�π�, απωθήθηκε η�υσιώδης π�λιτικ�τητα (κι ίσως γι’αυτ� η «π�λιτική» ρητ�ρική αυτώντων π�ιημάτων, π�υ δεν �έρει τ�ν

Mι�αλι� αλλά τ�ν Mι�άλη τ�υ «Tε-λευταί�υ σταθμ�ύ», υπήρ�ε τ�σ�"αρύν�υσα, παραγωγ�ς και κάτ�-πτρ� εν�ς κ�σμ�ειδώλ�υ στ� �π�ί�κληθήκαμε ν’ αναγνωρίσ�υμε τηνελληνικ�τητα και τ�ν εαυτ� μας, ί-

σως γι’ αυτ� � Γ.Π. Σα""ίδης περι-διά"ασε επί μακρ�ν παντ�ύ αλλ�ύ ε-κτ�ς απ� εκεί π�υ θα μάθαινε –γιατίήταν πρ��ανές– «τι απ�γινε εκείν�τ� μακρύ π�δάρι»)· απωθήθηκε, τέ-

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 19

Kαλημέρα θλίψη

O Oδυσσέας Eλύτης κατά τη συνέντευ�η Tύπ�υ στ� �εν�δ��εί� της « Mεγ. Bρετανίας» τ� 1979 μετά την αναγγελία τηςαπ�ν�μής τ�υ �ρα�εί�υ N�μπελ. (Φωτ. N. Aργυρ�π�υλ�ς).

Συνέ�εια στην 20ή σελίδα

Page 19: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

λ�ς, εκείνη η ανε�αγ�ραστη θλίψη(απώθηση, και μάλιστα εκτ�ς των �-ρίων της κ�ινωνίας και της ιστ�ρίας,είναι και η διαστ�λή της σε «καημ�της Pωμι�σύνης», απώθηση π�υ α-ντεστρά�η απ� τη «γενιά της ήττας»εσωτερικεύτηκε και πρ�σεπικυρώ-θηκε ως εν��ή», η θλίψη π�υ ωςκ�κκ�ς σινάπεως μετακινεί κάθε μας�αρά ώς εκεί π�υ θα ισ�ύει επιτέ-λ�υς τ� "άρ�ς της.

Kάθε απώθηση, κάθε �υγή επίσης,είναι ένα σ�έδι� –και θα πρέπει ναδ�ύμε (ανι�νεύ�ντας ��ι επιδράσειςή επι"ιώσεις αλλά τ� αντίθετ� τ�υς)πώς π.�. � Σε�έρης αναλαμ"άνει μιαπρ�σεκτική, μεθ�δική, διά της παρα-γωγής μιας π�ιητικής «κ�ινής» α-παλλ�τρίωση των πρ��ανών καρυω-τακικών μ�τί"ων –π�υ �δηγ�ύνται,αλλαγμένα και �λ�ιδια �πως η Aργώ,στ�υς αντίπ�δες. Στ�ν Eλύτη, τα πά-ντα συμ"αίν�υν "αθύτερα, τ�σ� "α-θιά ώστε �ι ελιγμ�ί να μ�ιά��υν ανε-πίγνωστ�ι, η απώθηση εκ�ωνείταιως ρή�η, και αυτή η υπερ"�λή, αυτήη στεντ�ρεια κατά�αση μας καθιστάκα�ύπ�πτ�υς: να πρ�κειται άραγε ε-δώ, πρωτίστως εδώ, για την πλήρη α-π�κήρυ�η, την �λ�σ�ερή ανατρ�πήτ�υ «Kαρυωτάκη»;

«Xαρμ�συνη» θεματικήO καμ"άς τ�υ π�ιήματ�ς «Kαλημέ-

ρα θλίψη» της «Mαρίας Nε�έλης»(τ� «απ� ανέκαθεν» των Eλεγείωνμ�υ επιτρέπει να απ�καθιστώ ν�εράτην �ρθή γρα�ή: «Kαλημέρα, θλί-ψη»· μπ�ρ�ύμε �υσικά να ανακαλύ-ψ�υμε και παιγνίδι, αν θέλ�υμε) εί-ναι τ� πασίγνωστ� (�άρη στη Φραν-σ�υά� Σαγκάν) �μ�τιτλ� π�ιήμα τ�υ

Eλυάρ· η αρ�ή και κάπ�ι�ι στί��ι εν-διαμέσως υπάρ��υν και στ� π�ίηματ�υ Eλυάρ απαράλλακτα· δεν πρ�-κειται εντ�ύτ�ις για τυπική «μετά-�ραση»: εδώ πρ�σ"άλλεται ευθέωςτ� (κατά Kleist) «κέντρ� "άρ�υς»τ�υ π�ιήματ�ς τ�υ Eλυάρ, και γύρωαπ� τ� πρ�σ"ληθέν κέντρ� "άρ�ς–εμμέν�ντας δηλαδή με παράδ���τρ�π� στ� πρωτ�τυπ�– τ� π�ίημα α-νασυντάσσεται αντεστραμμέν�. OEλύτης �ηλώνει κυρι�λεκτικά τ� π�ί-ημα τ�υ Eλυάρ και τ� �αναρά"ει μεδιπλή κλωστή: με ακέραι�υς �ρισμέ-ν�υς στί��υς τ�υ Eλυάρ, αλλά και μετ� νήμα π�υ τ�υ πρ�σ�έρει η μα�ικήπρ�σληψη αυτών των στί�ων, πρ�-σληψη π�υ τ�ν τύπ� και τα επιγεν�-μενά της τα γνωρί�ει και τα απε�θά-νεται: «Γειά σ�υ θλίψη / καλημέρα θλί-ψη /.../ έ�εις δώσει τρ��ή σε μιαν ε�αίρε-τη λ�γ�τε�νία / τη δια�ά��υμε και «�ρί-σκ�υμε τ�ν εαυτ� μας» / πιπιλάμε τημαύρη καραμέλλα μας». T� «Kαλημέραθλίψη» τ�υ Eλύτη, πιστ� στη «�αρ-μ�συνη» θεματική τ�υ Eλύτη, ε-κ"άλλει σε πρ�πηλακισμ�· είμαστεπ�λύ μακριά απ� τ� «θλίψη �μ�ρ��πρ�σωπ�» τ�υ πρωτ�τύπ�υ.

Eίμαστε ε�ίσ�υ μακριά απ� τ�νEλύτη της «Δεύτερης γρα�ής», τ�νιδεώδη, ακρι"ή μετα�ραστή τ�υEλυάρ; Aντιθέτως· κι � Kαρυωτάκης��είλει πάρα π�λλά στ�ν Mαλακάσηκαι τ� �έρει (�πως άλλωστε στην α-νάγνωση τ�υ Kαρυωτάκη ��είλ�υ-με την ανανέωση και τη στ��αστι-κ�τερη �ργάνωση της εκτίμησήςμας στην π�ίηση τ�υ Mαλακάση καιμερικ�ί τ� �έρ�υμε), ��είλει π�λλάσε π�λλ�ύς και επιστρέ�ει διπλήτην ��ειλή συμπτύσσ�ντας ακρι-"ώς στρ��ές, πετώντας στί��υς, ρι-

ψ�κινδυνεύ�ντας στις παρη�ήσειςτ�υ κ�μμωτή κ�μητών - ελέγ��-ντας, με δύ� λ�για, τ� κέντρ� "ά-ρ�υς, �π�τε αναπ��ευκτα �ι μετα-�ράσεις «ανήκ�υν �ργανικά στ� έρ-γ� τ�υ π�ιητή και πρ�εκτείν�υν είτεενισ�ύ�υν θεματικά τα πρωτ�τυπαπ�ιήματα της κάθε συλλ�γής».

Oμως τ� ενδια�έρ�ν στ� «Kαλη-μέρα, θλίψη» δεν "ρίσκεται μ�ν� σ’αυτήν την αι�νίδια αναλ�γία. T�π�ίημα �αίνεται να συν�ψί�ει τ� πε-ρί «καρυωτακισμ�ύ» ιδε�λ�γημακαι τη συν�δ� ένσταση (π�υ, παράτις υπεκ�υγές, σε τελική ανάλυση,διατυπων�ταν αναγωγικά: ως έν-σταση στ�ν Kαρυωτάκη)· ταυτ��ρ�-νως, η τε�νική τ�υ π�ιήματ�ς (έναςελιγμ�ς στ� ηθικ� πεδί�), � �ειρι-σμ�ς τ�υ θέματ�ς, η "ίαιη σάτιρα, �ιε�ω�ρενικές ρίμες της «ΠρωινήςΓυμναστικής» π�υ εσκεμμένα αντι-�ων�ύνται, �λα μαρτυρ�ύν ήθ�ς α-κραι�νώς καρυωτακικ�.

Xωρίς μιμητέςΠερίεργ�, αλλά αληθές: τ� ση-

μεί� «Kαρυωτάκης», τ� ύ��ς «τ�υKαρυωτάκη» (� ίδι�ς � άνθρωπ�ςλ�ιπ�ν), π�υ τη ρητή απώθησή τ�υπρ�ϋπ�θέτει �τιδήπ�τε αναγνωρί-��υμε εύκ�λα ως «ελυτικ�», επα-νέρ�εται δια της απώθησης α�ημέ-ν� σ’ ένα είδ�ς vol à voile, εντείνε-ται �λ�ένα σαν τύψη και απ�δει-κνύεται –εκείθεν της ρητ�ρικήςτ�υ αντικαρυωτακισμ�ύ– συστατι-κ�. Nα υπ�θέσ�υμε �τι ταυτ��ρ�-νως, στ� �ως εν�ς ήλι�υ �ωρίς "α-σιλέματα, «εμ�ανί�εται» (�πως εμ-�ανί�εται μια �ωτ�γρα�ία) και μιααντίρρ�πη θεματική; H Ωδή «Tηςσελήνης της Mυτιλήνης» είναι πα-

λαιά και νέα: «Πάρε με πάρε μεστην αγκαλιά σ�υ/και παρηγ�ρησέμε π�υ γεννήθηκα»... T� "έ"αι� εί-ναι πως η π�ίηση τ�υ Eλύτη ενερ-γ�π�ιεί τ� σημεί� �υγής της και θε-τικά, ως σημεί� ε��δ�υ, τ� ενεργ�-π�ιεί εναντί�ν των ιδε�λ�γημάτωνπ�υ τ� περι�ράσσ�υν άη�� και κε-ν�. (Aλλωστε συν�λικά η Mαρία Nε-�έλη πρ�σγειώνεται απ� «τηνEλλάδα τη δεύτερη τ�υ επάνω κ�-σμ�υ» σ’ ένα ωραί�, �ρι�τ� κι απέ-ριττ� τ�πί� �π�υ στην ελαι�γρα�ίατ�υ μεγάλ�υ διδασκάλ�υ διακρίν�-νται και η επίσημ�ς αγ��νη τ�υ Πα-γκάλ�υ και τα ερείπια...).

— Θα διακ�ψω υπ��ρεωτικά εδώ.H πρ�σεκτική διερεύνηση μιας επί-μ�νης αν και π�λύ πρ�σωπικής«μ�ρ��δ��ίας», εκδηλωμένης απ�νωρίς, ή τ�υ ώριμ�υ ρυθμ�ύ τωνEλεγείων (παρ’ �τι η πάντ�τε πα-ρ�ύσα απώθηση τα τ�π�θετεί, ως ε-πί λίθ�υ αναθέματ�ς, στην O�ώπε-τρα) θα �δηγ�ύσε σε ανάλ�γα συ-μπεράσματα: �,τι απωθείται κι επει-δή απωθείται τ�σ� "αθιά ώστε �ι ε-λιγμ�ί να μ�ιά��υν ανεπίγνωστ�ι,κατατρύ�ει και �ργανώνει τ� π�ίη-μα ως εμμ�νή.

Iσ�ύει τ� ίδι� και για την π�ίησηάλλων συγ�ρ�νων τ�υ ή και επιγ�-νων π�ιητών; Oπωσδήπ�τε � Eλύ-της μας πρ�σ�έρει ιδιαίτερα ευ-ν�ϊκ� έδα��ς. Δεν δημι�ύργησε«κ�ινή» �ύτε είναι δυνατ�ν να έ�ειμιμητές, γιατί στις καλύτερες στιγ-μές τ�υ (είναι πάρα π�λλές) λει-τ�υργεί εναντί�ν της αναγνωρίσι-μης θεματικής τ�υ, εναντί�ν τηςθεσμισμένης (κι απ� τ�ν ίδι�) εικ�-νας τ�υ· η π�ίησή τ�υ έ�ει και τ�ύ-τ� τ� πρ�ν�μι�.

20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Συνέ�εια απ� την 19η σελίδα

T� 1990 στ� Π�ρτ� Pά"τη. Φωτ�γρα"ία τ�υ Nίκ�υ Δήμ�υ.

Page 20: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 21

H «K�ρη με τ� ληκύθι�ν»

Kαλ�καίρι τ�υ 1979 στην Eπίδαυρ�. Mα�ί με τ�ν Oδυσσέα Eλύτη, Mίκης Θε�δωράκης, Bασίλης και Δι�νύσης Φωτ�π�υλ�ς. (Φωτ. N. Aργυρ�π�υλ�ς).

T�υ Aνδρέα Mπελε�ίνη

ΣTO «Mικρ� Nαυτίλ�» τ�υ OδυσσέαEλύτη, π�ιητικ� �ι�λί� π�υ τυπώθη-κε τ� 1985, αλλά γρά�τηκε κατάσ�ετική ένδει�η την τετραετία1970-1974 περιλαμ�άνεται στην ε-ν�τητα «Kαι με �ως και με θάνατ�νC 15-21)» ένα άτιτλ�, αριθμημέν�,π�ίημα π�υ αναπτύσσεται σε έ�ιτρίστι�ες στρ��ές. Oπως συμ�αίνεικαι με άλλα π�ιήματα τ�υ ίδι�υ π�-λυμερ�ύς συνθέματ�ς, π�υ εμ�ανί-!ει μ�ρ��λ�γική π�ικιλία μεγαλύτε-ρ� απ� κάθε άλλ� συνα�ές π�ιητικ�εγ�είρημα τ�υ Eλύτη («A�ι�ν εστί»,«Mαρία Nε�έλη»), η γλώσσα, εικ�νι-

στική κατά τ� �αθύτερ� �αρακτήρατης, �ενί!ει (ευάρεστα) τ�ν αναγνώ-στη με την ασυνήθη γραμματική,λε�ιλ�γική και συντακτική της κα-θαρ�τητα. Tύπ�ι �πως «εκλικμί!�υ-σα», «ληκύθι�ν», «ήτμισας», «λι�α-νωτίδες» κ.ά. κατευθύν�υν τ�γλωσσικ� μας αισθητήρι� πρ�ς ένα(νε�) ελληνικ� λ�γ� π�υ έτεινεστην καθ�λική επι��λή (αλλά ��ι καιστην πλήρη διαμ�ρ�ωση), πρ�τ�ύανακ�πεί πρ�ς τ� τέλ�ς τ�υ περα-σμέν�υ αιώνα απ� τ� κίνημα τ�υδημ�τικισμ�ύ.

Yπ�θέτω �τι υπήρ�αν αναγνώ-στες �ι �π�ί�ι διαπ�ρ�ύντες για τ�ασύνηθες και απρ�σδ�κητ� της

γλωσσικής σύστασης και ύ�ανσηςτ�υ π�ιήματ�ς έ�αλαν στ� ν�υ τ�υς�τι � Oδυσσέας Eλύτης μιμήθηκετ�ν λ�γ� (και τ� ύ��ς;) καθαρεύ�-ντ�ς συγγρα�έα τ�υ περασμέν�υαιώνα ή των αρ�ών τ�υ παρ�ντ�ς.Ωστ�σ� δεν γνωρί!ω (�ωρίς να τ� α-π�κλείω) αν κάπ�ι�ς απ� αυτ�ύςθέλησε να επαληθεύσει την υπ�ψίατ�υ και να εντ�πίσει τ�ν συγγρα�έακαι δ�τη των στιλπνών και λαμπρώνρημάτων.

Aρετές διάρκειας

Oσ�ι πάντως, ως καλ�ί συμπαί-κτες τ�υ π�ιητή, στρά�ηκαν πρ�ς

τ�ν Aλέ�ανδρ� Παπαδιαμάντη, δι-καιώθηκαν, �ταν στ� τεύ��ς 6-7τ�υ περι�δικ�ύ «Συντέλεια» (Aν�ι-�η - Kαλ�καίρι 1992) διά�ασαν στησελ. 85, μέσα σε πλαίσι�, τ� ίδι� αυ-τ� π�ίημα απ� τ�ν «Mικρ� Nαυτί-λ�», τυπωμέν� πάνω σε ι�ν�γρά�η-μα της μ�ρ�ής τ�υ Σκιαθίτη διηγη-ματ�γρά��υ. Στην αντικρυνή ακρι-�ώς σελίδα τ�υ περι�δικ�ύ �ιλ��ε-νείται �λ�σέλιδη �ωτ�γρα�ία(μπ�ύστ�) τ�υ Eλύτη, πρ�ς τ�ν �-π�ί� άλλωστε είναι δια λ��ής �δ�ύα�ιερωμέν� τ� τεύ��ς («... με τ�νήμα τ�υ Oδυσσέα Eλύτη στ� λα-�ύρινθ� της π�ίησης»). Eπί πλέ�ν

Συνέ�εια στην 22η σελίδα

Page 21: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

στ� αριστερ� άκρ� της ίδιας σελί-δας παρατίθεται καίρι� (και καθ�-δηγητικ�) απ�σπασμα απ� τ� δ�κί-μι� «H Mαγεία τ�υ Παπαδιαμάντη»π�υ πρ�λ�γί!ει, αλλά κατά �άθ�ς ε-πιγεννά και πρ�καθ�ρί!ει τ� «Aνθ�-λ�γι�ν»: «Tις αρετές μιας τέτιαςδιάρκειας είναι πυ ανα�ητώ στν Πα-παδιαμάντη, �πως σ’ έναν πιητή. Mε-ταπηδώντας απ� τ πρώτ στάδι–πυ είναι η πραγματικ�τητα– στδεύτερ –πυ είναι η μαγεία– εκεί πυε�ακλυθύν να παλιώνυν τα πράγ-ματα, παραμένει �μως καινύργις Θε�ς. Kαι, �υσικά, ι λέ�εις πυ τνεκ�ρά�υν».

Eίναι πρ��ανές �τι, με την υπ�-δει�η ή τ�υλά�ιστ�ν τη συγκατάθε-

ση τ�υ Eλύτη, � τυπ�γρα�ικ�ς τρ�-π�ς αναδημ�σίευσης τ�υ π�ιήμα-τ�ς απ�καλύπτει ή επι�ε�αιώνει μεέμ�αση τη γενετική σ�έση τ�υ κει-μέν�υ πρ�ς τ� γλωσσικ� (και υ�ι-κ�;) ήθ�ς τ�υ Παπαδιαμάντη. Eκτ�-τε η ανάγνωση τ�υ π�ιήματ�ς δι�ά-!εται. Mπ�ρεί να τ� δια�άσει κανείςεν αγν�ία ή ερήμην της παπαδιαμα-ντικής τ�υ ύ�ανσης ή υπ� τ�υς �-ρ�υς της ευθείας και �λικής ανα-��ράς στη γλώσσα (και ��ι μ�ν�)τ�υ συγγρα�έα απ� τη γρα�ίδα τ�υ�π�ί�υ �γήκαν διηγήματα �πως «HΦαρμακ�λύτρια», «Oνειρ� στ� κύ-μα», «Θέρ�ς - Eρως» κ.ά. Aν � υπ�-γρα��μεν�ς ακ�λ�ύθησε ευθύς ε�αρ�ής τ� δεύτερ� αυτ� δρ�μ�, δενσημαίνει καθ�λ�υ �τι τ� κείμεν�

δεν πρ��έρεται ε� ίσ�υ σε μια λιγ�-τερ� «�ιλ�λ�γική» πρ�σέγγιση.

H K�ρη

Kαι στις δύ� πάντως περιπτώσειςαπ� την πρώτη ήδη επα�ή με τ�π�ίημα � αναγνώστης αντιλαμ�ά-νεται �τι � π�ιητής, �πως πρ�ση-μαίνεται απ� τ�υς μετ��ικ�ύς τύ-π�υς («εκλικμί!�υσα», «πρ��αί-ν�υσα», «πατήσασα») απευθύνεταισε πρ�σωπ� θηλυκ�ύ γέν�υς. Π�ι�ακρι�ώς είναι τ� πρ�σωπ� αυτ�,μ�λ�ν�τι εικά!εται απ� τις ενέρ-γειες και τη δράση τ�υ, θα μάθει �αναγνώστης �ταν, αδημ�νώντας α-π� την υπερ�ατ�τητα τ�υ σ�ήμα-τ�ς, θα �θάσει στ�υς δύ� τελευ-ταί�υς στί��υς. T� πρ�σωπ�, στ��π�ί� απευθύνεται � π�ιητής, κα-θαρτήρι�, τιμωρητικ� και σωτήρι�,είναι μια K�ρη:

Ως αιπ�λυ μνύδριν ήναψαςTην ψυ#ήν ημών εν τω $αράθρω

K�ρηΔεν θα ήθελα να απ�κρύψω �τι

λ�γω της ειδικής επισύνθεσης τ�υπ�ιήματ�ς, της ανάπτυ�ης σε τρειςπερι�δ�υς και των π�λλών «γλωσ-σών» (αρ�αι�πινών λέ�εων) και �ελλην�μαθέστερ�ς αναγνώστης θα�ρειαστεί μια κάπ�ια συντακτική ε-��μάλυνση και θα κατα�ύγει ανα-γκαίως σε λε�ικά, ��ι πάντ�τε, δυ-στυ�ώς, πλήρη και ικανά να λύσ�υντις απ�ρίες τ�υ. Θα επι�ειρήσ�υμεμια τέτ�ια ε��μάλυνση –παρά�ρα-ση παρ’ �λα τα αρνητικά της παρε-π�μενα, με τη �ε�αι�τητα �τι � α-ναγνώστης π�υ αλλιώς υπάρ�ει κίν-δυν�ς να απ�θαρρυνθεί απ� τις λε-�ιλ�γικές και άλλες δυσκ�λίες, θατην εγκαταλείψει ευθύς αμέσως.

H K�ρη επι�αίνεται «εκλικμί!�υ-σα» (κ�σκινί!ει) μυρί�υς ραντι-σμ�ύς ακτίνων. Eπι�αίνεται μάλι-στα «�αι�πράσιν�ς», αίσθηση π�υπαρεκκλίνει απ� τ� αρ�ικ� και δε-σπ�!�ν �ρωματ�λ�γι� τ�υ Eλύτηκαι πρ�σδίδει ένα τ�ν� ανάλ�γ�πρ�ς τ� πρώτ� συνθετικ� τ�υ επι-θέτ�υ.

Πρ��αίνει εις ευ�λισθ�ν (γλυστε-ρή) κλιτύν αστέρων, άρα είναι �υ-

ρανία και εγκ�σμι�ς ταυτ��ρ�νως,αγγελική και ριψ�κίνδυνα ιπταμένη.

Kρατάει «ληκύθι�ν» (�ιαλίδι�ν,μικρ� σταμνί) ύπν�υ, με την ενερ-γητική και την άλλη σημασία της τε-λευταίας αυτής λέ�ης, εκείνη τηςύπνωσης και νάρκωσης· είναι, λ�ι-π�ν, μια «�αρμακίς» (γ�ησσα, μά-γισσα)· δωρί!ει και επι�έρει τ�ν ευ-εργετικ� και παραμυθητικ� ύπν�,αλλά και τη νάρκωση. Πατάει και«ατμί!ει» (τ� ρήμα στην ενεργητικήτ�υ σημασία), καθιστά α�ν�ύς, α-�ανί!ει τ�υς «αργ�λ�γ�ύντας», (ε-κείν�υς δηλαδή π�υ λένε λ�για μά-ταια και περιττά, τ�υς �λύαρ�υς).H αγγελ��άνεια αυτή, παρηγ�ρητι-κή, αλλά και �ρικτή για π�λλ�ύς καιγια π�λλά, τελείται σ’ ένα περι�άλ-λ�ν �υσικ� και υπερ�υσικ� συνά-μα, �π�υ «�ρ�υρά» κρυσταλλ�ει-δών «λι�ανωτίδων» (αρωματικών�υτών, δενδρ�λί�αν�υ) «πεπλώ-ν�υν» (σκεπά!�υν δίκην πέπλ�υ) τα�ρη, ενώ εναμίλλως θάλλ�υν «μή-κωνες» (παπαρ�ύνες, ας π�ύμε,π�υ μπ�ρεί να είναι και υπν���ρες,α�ι�νι) της νυκτ�ς. H επι�άνειατης K�ρης �λ�κληρώνεται με τ�λ�γ�: �ι σκιρτητικ�ί της λ�γ�ι (π�υσκιρτ�ύν �πως και άλλα και τα ερί-�ια!) «επαναστρέ��υν» (τ� ρήμακαι πάλι στην ενεργητική τ�υ σημα-σία), κάν�υν να γυρίσ�υν, �έρν�υνπίσω, απ�καθιστ�ύν τα �νειρά των«πελαγι!�μένων», εκείνων δηλαδήπ�υ πλέ�υν σε πελάγη ά�ενα π�λ-λάκις ή και ά�ατα, �νειρα π�υ κά-π�τε στ� παρελθ�ν εί�αν συληθείαπ� τ�υς «αργ�λ�γ�ύντας», ανά-μεσα στ�υς �π�ί�υς, αλίμ�ν�, λ�γι-�ι, καλλιτέ�νες ή και π�ιητές.

H διπλή �αρά

Aν δια�άσ�υμε τ� π�ίημα με επί-γνωση τ�υ π�ιητικ�ύ «παιγνί�υ»,αν δηλαδή πρ�σ�λέπ�υμε κατά τηδιάρκεια της ανάγνωσης στη μ�ρ�ήτ�υ Παπαδιαμάντη, �πως τη συλ-λαμ�άνει και συμ�ρά!ει ένας συ-γκεκριμέν�ς π�ιητής, � OδυσσέαςEλύτης, μας περιμένει διπλή �αράκαι απ�λαυση. Eλέγ��ντας κατά τ�δυνατ�ν την ανυπ�μ�νησία μας και

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Συνέ�εια απ� την 21η σελίδα

Kως 1981. Στ� Aσκληπιεί�.

Mε τη Mελίνα Mερκ�ύρη και τ�ν Aλέ�η Mινωτή (Φωτ. N. Aργυρ�π�υλ�ς).

Page 22: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

μετριά!�ντας τις συνωνυμικές δι�-λισθήσεις των ν�ημάτων (στην π�ί-ηση τ� «εκλικμί!ω», αθησαύριστ�άλλωστε, δεν είναι �ύτε τ� «εκλικ-μώ» �ύτε τ� ��ι αμάρτυρ� «εκλικνί-!ω» �ύτε �έ�αια ακρι�ώς τ� �ικει�-τερ� «λι�νί!ω») θα δ�κιμάσ�υμε να�ρ�ύμε τι και πώς και γιατί επιλέγειαπ� τ�ν πε!�γρά�� / π�ιητή έναςπ�ιητής π�υ δεν απ�στέργει τ�νκριτικ� λ�γ� και τ� δ�κίμι� μελέτη.Aυτ� �υσικά σημαίνει �τι θα �ανα-δια�άσ�υμε τ�ν Παπαδιαμάντη και��ι μ�ν� τα «μικρά κ�μμάτια» π�υανθ�λ�γησε � Eλύτης για να συν�-δέψ�υν τ� κείμεν� «H Mαγεία τ�υΠαπαδιαμάντη» και, �έ�αια, �λ�τ�ν Eλύτη, �ανά και �ανά· τ�σ� τ�καλύτερ�.

O �ώρ�ς δεν επιτρέπει να παρα-θέσ�υμε περισσ�τερα απ� δυ�-τρία συμπεράσματα στα �π�ία �δη-γεί η παράλληλη ανάγνωση Παπα-διαμάντη-Eλύτη με κέντρ� πάντατ� γλωσσηματικ� π�ίημα.

Σε αντίθεση με τ�υς καλ�ικ�ύς«κέντρωνες» π�υ περιέ��νται στ�γνωστ� δ�κίμι� τ�υ Eλύτη «H αλη-θινή �υσι�γνωμία και η λυρική τ�λ-μη τ�υ Aνδρέα Kάλ��υ», �π�υ �Eλύτης συρράπτει (συγκ�λλά) στί-��υς τ�υ Zακυνθί�υ, για να ανα-συνθέσει τις δύ� αντίθετες και εντέλει την «τρίτη» αυθεντική �ωνήτ�υ πρ�πάτ�ρ�ς, στ� π�ίημά μαςαρκείται σε επιλ�γή λεκτικών μ�-νάδων.

«Aλλη �ωνή»

O Eλύτης πιστεύει �τι και στ�νΠαπαδιαμάντη ενυπάρ�ει και ακ�ύ-γεται μια «άλλη �ωνή» –�ωνή π�υσυνάδει πρ�ς μια �αθύτατη ελληνι-κή αίσθηση τ�υ κ�σμ�υ και ειδικ�-τερα πρ�ς τ� λυρικ� �ραμα και σύ-μπαν τ�υ ίδι�υ τ�υ Eλύτη– μ�ν�π�υ �ύτε ενεπίγνωστη είναι �ύτε α-πωθείται απ� τ�ν Σκιαθίτη πε!�-γρά�� στ� �αθμ� π�υ αυτ� έγινεστ�ν Kάλ��: «...τ #έρι τυ (τυ Πα-παδιαμάντη), θα ’λεγες, απ�ενώνεταιπλλές �ρές, για να υπακύσει σεμιαν άλλη �ωνή· και ίδις, μ�νν εκτων υστέρων –�#ι #ωρίς κάπιαν αμη-#ανία– να την αναγνωρίσει για δικήτυ» («H Mαγεία τυ Παπαδιαμά-ντη», σ. 11).

Στ� λιγ�τερ� �ιλ�δ��� και �ρα�ύεπισύνθεμα � Eλύτης �ρησιμ�π�ιείαπ�κλειστικά λεκτικ� υλικ� απ� μιαμ�ν� γλωσσική !ώνη της Παπαδια-μαντικής διηγηματ�γρα�ίας ή, �-πως θα έλεγε � ίδι�ς, απ� «την ά-κρα δε�ιά της γλωσσικής κλίμα-κας» τ�υ συγγρα�έα. Στην επιλ�-γή, π�υ �έ�αια υπακ�ύει στ� ρυθ-μ� τ�υ π�ιήματ�ς και στην (υπερ)�υσική της στίλ�η, πρ�σ�έρ�υνπ�λλά διηγήματα. Iδιαίτερα �μωςευν�είται η παράγρα��ς εκείνη α-π� τ� «Θέρ�ς-Eρως» π�υ θα μπ�-ρ�ύσε να τιτλ���ρηθεί «η υπεραι-μία τ�υ έαρ�ς», ένα απ� τα λα-μπρ�τερα δείγματα της λυρικήςκαι περιγρα�ικής δειν�τητας τ�υΣκιαθίτη. O αναγνώστης θα ανα-γνωρίσει πέντε απ� τις 42 πάνω-κάτω λέ�εις με τις �π�ίες � Eλύτηςσυνέπλε�ε και συναρμ�λ�γησε τ�λεκτικ� τ�υ σύρραμα.

T� ερώτημα είναι ώς π�ι� σημεί�μια-μια �ι λέ�εις ή εν συντά�ει (και��ι εδώ �ραστικές και στι�ικές μ�-

νάδες) συνανακαλ�ύν στη μνήμη καιτη �αντασία τ�υ αναγνώστη ευρύ-τερα –και π�ια κάθε ��ρά– α�ηγη-ματικά ή περιγρα�ικά σύν�λα. Hδηστ�υς καλ�ικ�ύς κέντρωνες π�λλ�ίστί��ι απ�δεσμεύ�νται τελείως απ�τ� αρ�ικ� τ�υς ν�ημα και κάπ�τεπρ�σλαμ�άν�υν στη νέα τ�υς σύμ-�αση θετική τιμή, ενώ στ� συν�λικ�ή στρ��ικ� πλαίσι� των καλ�ικών ω-δών, απ’ �π�υ απ�σπάστηκαν, λει-τ�υργ�ύσαν σα�ώς αρνητικά.Στ� παπαδιαμαντικ� επισύνθεματ�υ Eλύτη δεν συμ�αίνει τ� ίδι�, ε-��σ�ν η «άλλη �ωνή» τ�υ Παπα-διαμάντη δεν ανι�νεύεται σε απώ-τατ� �άθ�ς, αλλά απη�είται σε �λ�-κληρ� τ� α�ηγηματικ� τ�υ έργ�. Aν�ρειά!εται κάτι δεν είναι παρά ναδιευκρινιστεί �τι «μέσα στην μυστι-κ�παθη ψυ�ή» τ�υ Παπαδιαμάντη«� άνθρωπ�ς των αισθήσεων, δη-λαδή � Eλληνας, καραδ�κεί». Kι α-κ�μα �τι «η ταυτ�τητα τ�υ Παπα-διαμάντη» είναι –στη γλώσσα τ�υEλύτη– «� άγγελ�ς Kυρί�υ π�υ

ψάλλει τραγ�ύδια τ�υ έρωτα» («Hμαγεία τ�υ Παπαδιαμάντη», σ. 14).

Aυτ� π�υ ανακαλείται στ� π�ίημάμας απ� τ� παπαδιαμαντικ� γλωσ-σικ� σώμα είναι �ι λέ�εις –και η αί-γλη των λέ�εων· λέ�εις με τις �π�ί-ες ένας γνήσι�ς συγγρα�έας μαςεισάγει στ� «στάδι� της μαγείας».Oπ�υ είναι κατ�ρθωτ� εκ μνήμης ήαπ� παράλληλη ανάγνωση να παρα-κ�λ�υθήσ�υμε τη �ρήση (και την α-κτιν���λία) μιας λέ�ης στ� διήγη-μα, απ’ �π�υ αντλείται, και στ� π�ί-ημα, δεν έ��υμε να �άσ�υμε. Aρκείνα γνωρί!�υμε �τι μικρές παρεκκλί-σεις παράγ�υν συ�νά μεγάλες δια-��ρές. Tην στίλ��υσα λέ�η, έ�α�-να «ληκύθι�ν» π�υ �ρήκε και αλ-λ�ύ, αντλεί � π�ιητής απ� τ� διήγη-μα «H Γλυκ��ιλ�ύσα».

«N�ημα διαυγές»

Eκεί, σε περιγρα�ή εικ�ν�στασί-�υ, τ� ληκύθι�ν π�υ περιέ�ει «ταλυτήρια �λων των μαγγανειών και

των επωδών και των �ίλτρων» κρα-τάει στ� αριστερ� της �έρι η AγίαAναστασία η �αρμακ�λύτρια· στ�π�ίημά μας ανήκει στ�ν K�ρη π�υμε τ� υπναγωγ� τ�υ περιε��μεν�επι�έρει ��ι «λύσιν», αλλά «δέσιν»γλώσσας και �μιλίας, πρ�ς α�ανι-σμ� των «αργ�λ�γ�ύντων» π�υ ε-δώ �έ�αια δεν σημαίνει «κ�ρ��λ�-γώ ή �λαστ�λ�γώ», αλλά «μαται�-λ�γώ και �λυαρώ» (T� ρήμα στ�νΠαπαδιαμάντη και με τις δυ� σημα-σίες). Kαι ιδ�ύ �τι αναπηδά ένα α-πρ�σδ�κητ� �σ� και διαυγές ν�η-μα: K�ρη με τ� ληκύθι�ν πλήττεικαι ακυρώνει με τ� �ανέρωμα, τηνπαρ�υσία και τ� λ�γ� της �ληνα�ή-ματα, ληρήματα και μωρ�λ�γίες πε-ρί «πρ��δ�υ» και «Eλληνισμ�ύ», �-πως και � Παπαδιαμάντης, π�υ κατάδυνητική διατύπωση τ�υ Eλύτη «πί-σω απ� την κ�σμία τ�υ διαγωγή» υ-πήρ�ε «� αγι�γρά��ς των μ�ρ�ώντ�υ �υσικ�ύ κ�σμ�υ, � ελεύθερ�ςσκ�πευτής των �πισθ�δρ�μικών α-ντιλήψεων της επ��ής τ�υ».

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 23

Π�ρτρέτ� τ�υ Oδυσσέα Eλύτη απ� τ�ν Λευτέρη Mαυρ�ΐδη.

Page 23: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Στην Πάρ τ 1954. Φωτγρα�ία τυ Aνδρέα Eμπειρίκυ.

O Kρυσταλλ�γρά��ςT�υ Kώστα Γεωργυσ�πυλυ

ΣTO ΔOKIMIO τ�υ Eλύτη για τ�ν«Pωμαν� τ�ν Mελωδ�» υπάρ�ει μιαπρ�κληση για τη �ιλ�λ�γία και τηνκριτική, π�υ καιρ�ς είναι να την α-ντιμετωπίσ�υμε. O π�ιητής μάλισταέ�ει συνείδηση πλήρη της κριτικήςτ�υ τ�λμης ώστε πρ�λα�αίν�νταςπιθανές και αν�ητες παρε!ηγήσειςγρά�ει: «Θα ήταν άδικ� να παρα-ν�ηθεί � λ�γ�ς μ�υ αυτ�ς. Δεν α!ι�-λ�γώ αυτή τη στιγμή, απλώς επιση-μαίνω καταστάσεις και επι�ειρώ δια-κρίσεις, π�υ ελπί#ω να γίν�υν μιαμέρα αντιληπτές, ώστε να μελετη-θ�ύν και να τεκμηριωθ�ύν με τις με-θ�δ�υς π�υ πρ�σ�έρει η �ιλ�λ�γι-κή επιστήμη».

Περί τίν�ς λ�ιπ�ν πρ�κειται; E�ωτην εντύπωση πως � Eλύτης θέτει έ-να απ� τα θεμελιώδη πρ��λήματατης Π�ιητικής. Πώς συγκρ�τείται τ�π�ίημα; Πώς γεννιέται και πώς εκτί-θεται τ� π�ιητικ� υλικ�;

O Eλύτης εκκινώντας απ� την πε-ρίπτωση τ�υ Pωμαν�ύ διατρέ�ει τηνιστ�ρία της ελληνικής π�ίησης, εντέλει την αισθητική κατα!ίωση τηςελληνικής γλώσσας, απ� τ�ν Oμηρ�

ώς τ� Σε�έρη, για να διαπιστώσει �τιη π�ιητική ακμή και �ι επ��ές τωνκ�ρυ�ώσεων διακρίν�νται απ� μιαπυρηνική π�ιητική διατύπωση. T�π�ίημα συλλαμ�άνεται ��ι ως σύν�-λ�, ως ιδέα γέν�υς αλλά απ� τα κα-θέκαστα, απ� μια «�ραστική π�ιητι-κή μ�νάδα» π�υ απ�τελεί για τ�νπ�ιητικ� �ργανισμ� �,τι τα ερυθράαιμ�σ�αίρια για τ�ν ανθρώπιν�.

T� μέγα πέλαγ�ς

Θα τ�λμ�ύσα να πω �τι � Eλύτηςυπ�στηρί#ει μια «�ι�λ�γική» θεωρία,�π�υ τ� γενετικ� πρ�γραμμα εν�ςπ�ιήματ�ς απ�κρυπτ�γρα�είται μ�-ν� �ταν ανακαλύψει κανείς ή �τανεκκινήσει απ� τ� γενετικ� κώδικακαι τη θεμελιώδη διατύπωση τ�υDNA. Aλλιώς ειπωμέν� τ� π�ιητικ�διακύ�ευμα έ�ει να κάνει με τ�ν«σπερματικ� λ�γ�», � �π�ί�ς ανάγε-ται ως πρώτη αρ�ή στη ��ύληση τ�υΠρώτ�υ Σπ�ρέως. O Eλύτης αντιπα-ραθέτει αυτή την π�ιητική γένεσηστην «επίπεδη» έκ�ραση· αντιπαρα-θέτει στη θέα των κυμάτων τ� μέγαπέλαγ�ς.

E�ει παρατηρηθεί �τι � τρ�π�ς με

τ�ν �π�ί� «�λέπει» � Oμηρ�ς είναι ηπρ�σέγγιση τ�υ κ�σμ�υ εκ των με-ρών. Δεν έ�ει �ύτε αντιλαμ�άνεταιτην ανάγκη τ�υ καθ�λ�υ. H ένν�ιατ�υ καθ�λ�υ θα στ�ι�ειώσει τη σκέ-ψη κυρίως μετά τ�ν Πλάτωνα, �τανκι αυτ�ς απ�λυτ�π�ιεί τη μέθ�δ�τ�υ Σωκράτη. Oι πρ�σωκρατικ�ί και�ι π�ιητές π�υ συνυπάρ��υν μα#ίτ�υς θητεύ�υν στα πράγματα καιπρ�σεγγί#�υν τ� �λ�ν εκ των μερώνκαι τ� γέν�ς εκ των ειδών. H αριστ�-τελική διαπίστωση �τι η π�ίηση είναικαθ�λικ�τερη απ� την ιστ�ρία πρέ-πει να αναγνωστεί και μ�ν� ως ηθι-κή. O Eλύτης μελετώντας τ�ν Oμηρ�και �τάν�ντας ώς τη Σαπ�ώ και τ�νΠίνδαρ� (σταθμεύ�ντας �μως καιστ�υς τραγικ�ύς) ανι�νεύει τη μέθ�-δ� των κυματισμών· συ�νά μάλιστακατα�εύγει στ� γνωστ� στί�� τ�υAισ�ύλ�υ απ� τ�ν «Πρ�μηθέα Δε-σμώτη»: «π�ντίων τε κυμάτων ανή-ριθμ�ν γέλασμα», για να δώσει ένακ�ρυ�αί� επίτευγμα πυρηνικ�ύ λ�-γ�υ, �ραστικής π�ιητικής μ�νάδας,αλλά και τη σύλληψη τ�υ �λ�υ απ�τα αναρίθμητα μέρη τ�υ. Παραπέ-μπει μάλιστα στ�ν στί�� τ�υ Pωμα-ν�ύ: «κυματ�ύνται μ�υ τα σπλά�να»,

για να «εικ�νίσει» τ�ν τρ�π� π�υ,κατά τη γνώμη τ�υ, συγκρ�τείται τ�π�ίημα, ως σύν�λ� κ�ρυ�ώσεων, κα-μπυλώσεων και αι�μών.

Aυτές �ι κ�ρυ�ώσεις αλλ�ύ �αρα-κτηρί#�νται ως «λακωνική διατύπω-ση», �π�υ �λ�υ τ�υ π�ιητικ�ύ �αιν�-μέν�υ �ι συντελεστές έ��υν ε!απ�-στείλει επί τ� αυτ� τα �έλη τ�υς. Oισυντελεστές αυτ�ί είναι � γλωσσι-κ�ς, � εικ�νιστικ�ς, � συλλ�γιστικ�ςκαι � η�ητικ�ς. Πρέπει, λ�ιπ�ν, αυτ�ίως �έλη να συμπέσ�υν και να συ-μπή!�υν μια άρτια π�ιητική μ�νάδα.

Eτσι τ� π�ίημα επενεργεί στ�ν α-ναγνώστη ��ι μ�ν� για τ� σύν�λ�τ�υ, αλλά και τμηματικά, κ�μματια-στά, �άρη σ’ αυτές τις πρ�ε!��ές, σ’αυτ�ύς τ�υς κρυστάλλ�υς �π�υ α-π�κ�ρυ�ώνεται η �!ύτητα τ�υ πνεύ-ματ�ς. E�ω τη γνώμη πως � �ρ�ςκρύσταλλ�ς απ�τυπώνει σα�έστερατην π�ιητική θεωρία τ�υ Eλύτη.

H αέναη συμμετρία

H κρυσταλλ�γρα�ία είναι μια ειδί-κευση της �ρυκτ�λ�γίας, π�υ πλ�ύ-τισε τη γνώση μας με απ�καλυπτικέςδιαπιστώσεις πάνω στ� θεμελιώδες

Page 24: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 25

ερώτημα για τη συμπερι��ρά και τημ�ρ�ή της ύλης. Kρύσταλλ�ς, ωςγνωστ�, είναι ένα �μ�γενές σώμαπ�υ συνίσταται απ� �μ�ι�μερή και α-νισ�τρ�πη ύλη· παράγεται σε επίπε-δες επι�άνειες π�υ τείν�υν να τ�υπρ�σδώσ�υν σ�ήμα καν�νικ�ύ κυρ-τ�ύ π�λυέδρ�υ.

H επικρατ�ύσα θεωρία για τη δ�μήτ�υ κρυστάλλ�υ διδάσκει πως � κρύ-σταλλ�ς απ�τελείται απ� ελά�ιστακρυστάλλια με την ίδια συμμετρίαπ�υ επικάθηνται τ� ένα πάνω στ�άλλ�. Aν θρυμματίσει κανείς ένακρύσταλλ� με σ�ήμα ρ�μ��ειδές τατεμά�ια της σκ�νης απ�τελ�ύνται α-π� απειρ�ελά�ιστ�υς ρ�μ��ειδείςκρυστάλλ�υς. Aυτ� σημαίνει πως τ�εσωτερικ� τ�υ κρυστάλλ�υ συνίστα-ται απ� συσσώρευση απειράριθμωνμικρών κρυστάλλων �μ�ιων πρ�ςτ�ν μεγάλ� και με �μ�ι� τρ�π� πρ�-σανατ�λισμένων. H θεωρία αυτή �-ν�μά#εται θεωρία τ�υ κρυσταλλικ�ύπλέγματ�ς και θυμί#ει λίγ� τις ρωσι-κές κ�ύκλες, τις Mπάμπ�υσκες ή τ�κρεμμύδι.

O Eλύτης �έ�αια �λέπει τ�υς π�ι-ητικ�ύς κρυστάλλ�υς ως κ�ρυ�ώ-σεις της �!ύτητας τ�υ πνεύματ�ς.Aπλώς αναστρέ�ει τ� σ�ήμα.

T� π�ίημα γι’ αυτή την π�ιητικήπ�λώνεται γύρω απ� τ�ν αρ�ικ� κρύ-σταλλ�, την π�ιητική μ�νάδα καισυμμετρικά, επαναλαμ�άν�ντας π�ι-κιλ�τρ�πως τ� μ�τί�� της αρ�ής, α-ναπτύσσεται.

Θαρρώ πως η θεωρία αυτή δενδια�έρει απ� την «Iστ�ρία τ�υ �υ-τ�ύ» π�υ αναπτύσσει � Δ. Σ�λωμ�ςστ�υς «Στ��ασμ�ύς» τ�υ. «E�άρμ�-σε εις την πνευματική μ�ρ�ή την ι-στ�ρία τ�υ �υτ�ύ, τ� �π�ί�ν αρ�ινά-ει απ� τ� σπ�ρ� και γυρί#ει εις αυ-τ�ν, α��ύ περιέλθει, ως �αθμ�ύς !ε-τυλιγμ�ύ, �λες τις �υτικές μ�ρ�ές».

Aντιπαραθέσεις

O Eλύτης ταυτί#ει με τις επ��έςτης π�ιητικής ακμής τη μέθ�δ� τ�υκρυστάλλ�υ και τ�λμηρά σταματάειστην «Στρ��ή» τ�υ Σε�έρη. «Aπ�κει και πέρα η επίπεδη έκ�ραση κά-νει την εμ�άνισή της». Διαπιστώνει�τι συμ�αίνει μετά την «Στρ��ή» έ-να �αιν�μεν� α�ασίας π�υ τ� �ρί-σκει και σε άλλες περι�δ�υς της ελ-ληνικής π�ίησης, π.�. στην ελληνι-στική.

Kριτήρια μάλιστα για να ενισ�υθείαυτή η διάκριση επιστρατεύ�νται α-π� τη μια η ευκ�λία της «επίπεδης»έκ�ρασης να μεταγλωττί#εται σαν«πε#�ς λ�γ�ς» σε !ένες γλώσσες καιαπ� την άλλη η ελά�ιστη αντ��ή αυ-τής της π�ίησης να σταθεί με απ�-σπάσματα. Aντιπαραθέτ�ντας τηνεκπλήσσ�υσα ακτιν���λία των απ�-σπασμάτων της «Σαπ�ώς» τ�υ Πιν-δάρ�υ, τ�υ Pωμαν�ύ, τ�υ Σ�λωμ�ύκαι τ�υ Kάλ��υ στις «σκέτες κ�υ�έ-ντες» �πως ακ�ύγ�νται ως απ�σπα-σμα �ι στί��ι τ�υ Kα�ά�η, � Eλύτηςε!απ�λύει υπ�γείως μια �λ�μέτωπηεπίθεση σ’ �λ�κληρη την μετά την«Στρ��ή» π�ίησή μας, τ�υλά�ιστ�νσε κείνη π�υ πε#�λ�γεί και αναπτύσ-σεται με σκ�π� να εκπληρώσει τηναπ�στ�λή της ��ι και με τα καθ’ έκα-στ�ν μέρη της αλλά μ�ν�ν με τ� σύ-ν�λ�.

Oι θέσεις αυτές τ�υ Eλύτη έρ��-νται σε ευθεία αντίθεση με τις γνω-

στές θέσεις τ�υ Σε�έρη και για τηναπ�σπασματικ�τητα τ�υ Σ�λωμ�ύκαι για την α�ασία τ�υ σύν�λ�υ π�ί-ηματ�ς στ�ν Kάλ��. Γρά�ει στις«Δ�κιμές»: «Oπως έ��υμε μν� απ�-σπάσματα απ τ� Σ�λωμ, έτσι δεν έ-��υμε κανένα �λκληρ� π�ίημα απτ�ν Kάλ��. Tίπ�τε π�υ να μπ�ρεί να δ�-θεί σαν �λκληρ� π�ίημα σ’ έναν ακρ�-ατή. Mν� κ�μμάτια και την ευλά�ειάμας».

O,τι ευλα�είται � Σε�έρης, απ�θε-

ώνει � Eλύτης. Πίσω απ� τις δύ� αυ-τές διαμετρικά αντίθετες π�ιητικές,πέρα απ� την ιδι�συγκρασία των δύ�μεγάλων π�ιητών μας, κρύ�εται,θαρρώ, και μια δια��ρετική �ιλ�σ�-�ική στάση, αλλά και ένας πρ�σωπι-κ�ς τρ�π�ς #ωής. O Σε�έρης είναιπρ�σανατ�λισμέν�ς πρ�ς τη δυτική�ιλ�σ��ική αντίληψη, την Aναγέν-νηση και τ�ν Δια�ωτισμ�. Eίναι π�ιη-τής �λιστικ�ς και στ� �άθ�ς μετα�υ-σικ�ς.

O Eλύτης είναι επηρεασμέν�ς, �-πως τ�νισα αλλ�ύ, απ� την πρ�σω-κρατική �ιλ�σ��ία, την Πυθαγ�ρειαAριθμητική και την ανατ�λική πνευ-ματικ�τητα.

O Σε�έρης απ�λαμ�άνει τις δια�ύ-σεις τ�υ �ωτ�ς στ�ν κρύσταλλ�· �Eλύτης είναι κρυσταλλ�γρά��ς.

O πρώτ�ς γρά�ει: «Kι �μως υπάρ-�ει η θάλασσα και π�ι�ς θα την ε!α-ντλήσει;». Kαι � Eλύτης: «Ψαρεύ�-ντας έρ�εται η θάλασσα».

O Oδυσσέας Eλύτης στ σπίτι τυ την �αρμ�συνη ημέρα της ειδήσεως για την απνμή τυ !ρα!είυ N�μπελ τν Δεκέμ-!ρι τυ1979. (Φωτ. N. Aργυρ�πυλς).

Page 25: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

O Eλύτης μ’ ανι�τά �αρτιάT�υ Aνδρέα Λεντάκη

ENAΣ π�ιητής με τ� έργ� τ�υ, μετην ευαισθησία τ�υ, με τ�ν πρ�σω-πικ� τρ�π� έκ�ρασης π�υ δημι-�υργεί, διαμ�ρ�ώνει μιαν αισθητι-κή και τρέ�ει τ� μέγα δέντρ� τηςπ�ίησης με νέα κλαδιά και νέ� �ύλ-λωμα. Eνας μεγάλ�ς π�ιητής δενμας δίνει απλώς έργ� μεγάλ�· δια-μ�ρ�ώνει μιαν αισθητική π�υ ε-μπλ�υτί�ει την ίδια την π�ίηση μενέα γλώσσα και νέες εκ�ραστικέςδυνατ�τητες, ανακαλύπτ�ντας, ήαν θέλετε απ�καλύπτ�ντας, νέεςσυγκινήσεις. Γιατί η π�ίηση είναι τ�αμά�ι της συγκίνησης, �πως π�λύ!αρακτηριστικά επεσήμανε � T.Σ.Eλι�τ. Γιατί π�ίηση δί!ως συγκίνη-ση δεν είναι π�ίηση. H συγκίνησηείναι τ� �πτικ� της νεύρ� αλλά καιτ� γλωσσικ� της �ργαν�. M’ αυτ�θέλω να πω πως α�’ εν�ς γεννιέταιαπ� τη συγκίνηση και α�’ ετέρ�υπρ�καλεί συγκίνηση. Aυτή η διπλήλειτ�υργία είναι π�υ την καθιστάαναγκαία, αυτή τη διπλή λειτ�υρ-γία είναι π�υ της δίνει δύναμη, αυ-τή η διπλή λειτ�υργία είναι � λ�γ�ςύπαρ�ής της.

Aνα�ήτηση

Για τ�ν Eλύτη, έ!�υν γρα�εί πά-ρα π�λλά παρ�υσιά��ντας και ανα-λύ�ντας τ� π�ιητικ� τ�υ έργ�.Eκείν� �μως π�υ είναι λιγ�τερ�γνωστ� στ� ευρύτερ� κ�ιν� είναι�ι απ�ψεις τ�υ Eλύτη για την π�ίη-ση, τ� καταστάλαγμα της εμπειρίαςμιας �λ�κληρης �ωής για την τέ!νηγενικά και την π�ίηση ειδικ�τερα, ηαπ�κτημένη σ��ία απ� έναν έρωτα�ωής με την τέ!νη τ�υ λ�γ�υ. Eίναιευτύ!ημα, �ταν ένας μεγάλ�ς π�ι-ητής απ�καλύπτει την π�ρεία τ�υ,τις αγωνίες και τ�υς πρ�#ληματι-σμ�ύς τ�υ, τ�υς πειραματισμ�ύςκαι την κατάλη�ή τ�υ. T� #ι#λί�τ�υ Eλύτη «Aν�ι!τά !αρτιά» είναιπ�λύτιμ�, γιατί είναι διπλά !ρήσι-μ�. Eπειδή απ�καλύπτει την αδιά-κ�πη π�ρεία και την επίπ�νη και#ασανιστική ανα�ήτηση της π�ιητι-κής αλήθειας κι επειδή απ�τελείμιαν �υσιαστική, γνήσια και ειλικρι-νή αυτ�#ι�γρα�ία. Mια αυτ�#ι�-γρα�ία τ�υ π�ιητή και της π�ιητι-κής τ�υ π�ρείας. Kι αυτ� είναι κυ-ρι�λεκτικά απ�κτημα για τ�ν μελε-τητή, �!ι μ�ν�ν τ�υ Eλύτη, αλλάτης π�ίησης γενικ�τερα. Δεν είναιμια #ι�γρα�ία γενική της καθημε-ρινής τ�υ �ωής. T� λέω αυτ� γιατίείμαι π�λύ επι�υλακτικ�ς απέναντιστα ημερ�λ�για π�υ #λέπ�υν τ��ως της δημ�σι�τητας, επειδή κα-τά καν�να είναι επιμελημένες α-γι�γρα�ίες στην πρ�σπάθεια διεύ-ρυνσης και διασ�άλισης της υστε-ρ��ημίας. Aυτ� σημαίνει �τι είναιπ�λύ επιτηδευμένα και �!ι ειλικρι-νή, α��ύ παρ�υσιά��υν μ�νά!α τιςθετικές πλευρές, κι αυτές π�λλές��ρές δι�γκωμένες, κι α��ύ απ�-κρύπτ�υν σκέψεις, επιθυμίες καιπρά�εις, π�υ είναι �!ι απλώς ένα

μέρ�ς της �ωής τ�υς αλλά μιαπλευρά τ�υ εαυτ�ύ τ�υς. Mε εν�-!λησαν ιδιαιτέρως κάπ�ια ημερ�-λ�για π�υ εκδίδ�νται με μια π�λύμελετημένη τά�η, π�υ δεί!ν�υνσυστηματικ� πρ�γραμματισμ� καιστ�!� την υστερ��ημία, �πως και� τρ�π�ς, � �π�ί�ς είναι γραμμέναπ�υ είναι άκρως επιλεκτικ�ς ωςπρ�ς τ� τι θα παρ�υσιαστεί και ά-κρως «καλλιγρα�ικ�ς» ως πρ�ς τηγρα�ή τ�υς. Eνα αληθιν� ημερ�λ�-γι� κατ’ αρ!άς γρά�εται για τ�ν ε-αυτ� μας, �!ι για τ�υς άλλ�υς.Eπ�μένως, γρά�εται π�λλές ��-ρές, αν �!ι τις περισσ�τερες, μετρ�π� πυρετικ� καταγρά��νταςτις έντ�νες συγκινήσεις μιας μέ-ρας ή κάπ�ιων ημερών, γεγ�ν�τα ήσκέψεις π�υ δεν θα θέλαμε να μά-θ�υν �ι άλλ�ι ή δεν απ�τ�λμ�ύμεμα τις κ�ιν�π�ιήσ�υμε, καθώς καιτην ανία ή την πλή�η των ημερώναπρα�ίας.

Bασικά υ άδια

O Eλύτης άν�ι�ε τα !αρτιά τ�υκαι μας έδει�ε τα τέσσερα #ασικάυ�άδια, π�υ διαμ�ρ�ών�υν την αι-σθητική τ�υ π�υ είναι η π�ίηση, �υπερρεαλισμ�ς, η γλώσσα και ηEλλάδα. Θα επι!ειρήσω σ’ αυτ� τ�σύντ�μ� σημείωμα να παρ�υσιά-σω, με λίγα λ�για δικά τ�υ, την ά-π�ψή τ�υ για την π�ίηση. H πρώτηεπιδίω�ή τ�υ δεν ήταν απλώς ναγράψει π�ιήματα, αλλά να τα γρά-ψει με έναν τρ�π� δικ� τ�υ, δημι-

�υργώντας δική τ�υ γλώσσα. M’άλλα λ�για, έ#αλε τ�ν πή!υ π�λύψηλά για τ� άλμα π�υ ετ�ιμα��ταννα κάνει. «Hθελα, στ� άθ�ς, να τρα-γ�υδήσω αλλιώς απ’ �,τι τραγ�υδάνε�ι άλλ�ι και ας ήτανε και �άλτσα. Θέ-λω να πω �τι τ� άρ�ς της γ�ητείας έ-πε�τε στην παράαση· π�υ σιγά σιγά,με τα �ρ�νια, είδα �τι ήταν π�λύ πε-ρισσ�τερ� μια πρ�γευση της αθύτε-ρης αλήθειας, π�υ κ�υαλά μέσα τηςη νε�τητα �ωρίς να τ� γνωρί�ει, παράμια σκέτη αυθαιρεσία, ώστε να τηνκρίνεις με συγκατάαση και να τηνπρ�σπεράσεις». (Σ. 5) Aυτή η επιλ�-γή για ένα δια��ρετικ� τραγ�ύδιαπ� των αλλ�νών (η λέ�η τραγ�ύδιγια την π�ίηση δεν είναι καθ�λ�υτυ!αία και πρ�παντ�ς άσ!ετη) δεί-!νει �τι απ� π�λύ νωρίς, για την α-κρί#εια απ� την αρ!ή, απέ�υγετην ευκ�λία, δεν πήρε τα μ�ν�πά-τια ή τ�υς δρ�μ�υς π�υ άλλ�ι !α-ρά�ανε. «T� κ�κκιν� πανί μ�υ –τ�πι� κ�κκιν�– ήταν και είναι ακ�μα ηευκ�λία. Tην υπ�ψια��μ�υνα πα-ντ�ύ. Kάτω απ� τα κηρύγματα γιατην απλ�τητα, για την τά"η, για την ε-γκράτεια. Tη μυρι��μ�υνα κάτω απ�τις συνταγές για τ�ν πε�� λ�γ�, π�υ��ειλε τά�α να περι�ρί�εται στις μι-κρές περιε�τικές �ράσεις και ν’ απ�-�εύγει σαν τ� διά�λ� τις εικ�ν�πλα-στικές αντιστ�ι�ίες ή τ�υς συναισθη-ματικ�ύς συνειρμ�ύς.

E"άλλ�υ, με δυσαρέσκεια, έλεπα,�λ�ένα και περισσ�τερ� γύρω μ�υ, α-π� ένα είδ�ς νε�εγκε�αλισμ�ύ να ρέ-π�υν �λ�ι πρ�ς την α�ηρημένη έκ-

�ραση, τις ηθελημένες παρασιωπή-σεις –αυτ�ς πρ�πάντων � ���ς: μή-πως τα π�ύμε �λα– τ�υς μελετημέ-ν�υς υπαινιγμ�ύς, τις έμμεσες ανα��-ρές σε παλαι�τερα στρώματα παιδεί-ας, μια αληθινή πανδαισία για �λα ταγένη των συγ�ρ�νων υδρ�κε�άλων»:(Σ. 5-6)

Iσως παρα�ενέψει η υπ�ψία τ�υπ�ιητή για την απλ�τητα, γιατί τ�δύσκ�λ� είναι τ� απλ� π�υ σε κα-μιά περίπτωση δεν ταυτί�εται με τ�απλ�ϊκ�. Iσα ίσα, τ� �ητ�ύμεν� στημεγάλη τέ!νη είναι τ� απλ�. Aλλ’αυτ� τ� διευκρινί�ει πι� κάτω (σ. 7)γρά��ντας: «Γνωρί�ω π�σ� είναι, σεέσ�ατη ανάλυση, δύσκ�λ� πράγμα ηαπλ�τητα και δε �ρειά�εται να με πα-ραπέμψ�υν άλλη μια ��ρά στ�υςAρ�αί�υς. Hτανε κάτι δια��ρετικ� ηαπλ�τητα στ�υς Aρ�αί�υς. Tα �έριατ�υς δεν εί�ανε συναντήσει ακ�μη τηρυτίδα, π�υ θα πει, δεν εί�ανε ρεθείστην ανάγκη να την απαλείψ�υν. (...)Στα κείμενα των ημερών μας, ακ�μηκαι τις λίγες ��ρές π�υ συναντ�ύμετην περί�ημη απλ�τητα, να διαπιστώ-σ�υμε, και εκεί, �τι αυτ� έ�ει γίνει σεάρ�ς εν�ς πλήθ�υς απ� άλλα στ�ι-�εία –τ�ν πυρετ� τ�υ ευ�άνταστ�υ,τη �αρά της αρτιμέλειας, τη σ�ριγη-λ�τητα–, π�υ �ι θεωρητικ�ί μας κάν�-ντας τα πικρά γλυκά, πρ�θυμ�π�ιη-θήκανε να τ’ ανακηρύ"�υνε ά�ρηστα,π�υ �μως για έναν ασυμίαστ� ανα-γνώστη, πιστεύω, ε"ακ�λ�υθ�ύν νά’ναι πάντ�τε απαραίτητα κα απαιτη-τά, �πως τ� άλας της τρ��ής τ�υ».

H παρατήρησή τ�υ για τ�ν πυρε-

Tα ίδι στην Kάλυμν�, 1981.

Page 26: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 27

τ� τ�υ ευ�άνταστ�υ και τη !αράτης αρτιμέλειας μάς �δηγεί στ�λ�γ� της π�ίησης. Mιλώντας � ί-δι�ς για τ�ν εαυτ� τ�υ, αναρωτιέ-ται τι ήταν αυτή η δια��ρετική διά-τα�η της γρα�ής π�υ τ�ν τρα#�ύ-σε τ�σ� ακατανίκητα. «Tι τ�υς έπια-νε τ�υς ανθρώπ�υς», αναρωτιέταιστη σελίδα 26, «να συνδυά��υν τις λέ-"εις έτσι π�υ να μη λεν αυτά π�υ λέμεκάθε μέρα: Kαι γιατί δεν τρα�ύσαντην άκρια της σελίδας αλλά σταμα-τ�ύσαν και "ανάρ�ι�αν απ� την άλληαράδα». Eί!ε να κάνει, σημειώνει(σ. 27), «μ’ ένα κύμα μυστηρί�υ π�υ έ-γαινε απ� τ� υλικ� σώμα τ�υ π�ιή-ματ�ς και �π�υ � αιρετικ�ς �ειρισμ�ςτ�υ λ�γ�υ ρισκ�τανε σε αντιστ�ι�ίαμε τ�ν αιρετικ� τρ�π� της γρα�ής.Kάτι π�υ, �σ� μεγάλωνα, έλεπα ναπρ��ωρεί αθιά και να �τάνει ώς τηνκ�ινή ρί�α, �π�υ συναντι�ύνται τ��αιν�μεν� της γλώσσας και η συμ�-λική της γρα�ική παράσταση».

H παρατήρηση, για τ� �αιν�μεν�της γλώσσας και τη συμ#�λική τηςγρα�ική παράσταση, ν�μί�ω �τι εί-ναι καίρια. Πράγματι, η π�ίηση �-δηγεί στ�ν πρ�γλωσσσικ� τρ�π�σκέψης τ�υ ανθρώπ�υ, τ�τε π�υδεν εί!ε ακ�μη επιν�ηθεί η γλώσ-σα ως τ� �ργαν� επικ�ινωνίας καισκέψης. Eίναι �ανερ� �τι τ�τε �άνθρωπ�ς σκε�τ�ταν με εικ�νεςκαι τ� συνδυασμ� των παραστάσε-

ων, γιατί αν δεν εί!ε σκέψη, τ�τεδεν θα μπ�ρ�ύσε να �τάσει καιστη δημι�υγία τ�υ γλωσσικ�ύ �ρ-γάν�υ.

H π�ίηση συνδέεται άμεσα, κατάτη γνώμη μ�υ, με τ�ν πρ�γλωσσικ�τρ�π� σκέψης, � �π�ί�ς είναι άμε-σα συνδεδεμέν�ς με τ�υς συνειρ-μ�ύς και τις εικ�νες, π�υ με τη σει-ρά τ�υς είναι ��ρτισμένες με συ-γκίνηση.

O περι�ρισμέν�ς !ώρ�ς δεν επι-τρέπει να επεκταθώ, γι’ αυτ� θαπαραθέσω τ� καταληκτικ� συμπέ-ρασμα τ�υ Eλύτη, π�υ είναι και τ�καταστάλαγμα της π�ρείας και τηςεμπειρίας τ�υ. «Mπ�ρεί», γρά�ειστη σ. 4-5, «τ� ιδανικ� μ�υ να ήτανανέκαθεν η δια�άνεια και, στην Π�ίη-ση, να μ�υ έ�τανε η καθαρ�τητα τ�υψυ�ισμ�ύ, π�υ μπ�ρ�ύσε μια έκ�ρα-ση να περικλείνει, για να πιστέψωπως την επέτυ�α. Oμως, η δια�άνειατων ν�ημάτων ήταν κάτι δια��ρετι-κ�, κι ώσπ�υ να ρω κάπ�ι�ν τρ�π�νν’ ανταπ�κριθώ σ’ αυτήν, γνώρισαπεριπλανήσεις κι έ�τασα σε υπερ�-λές π�υ ά�ησαν αθιά τα σημάδιατ�υς πάνω στα πρώτα μ�υ κείμενα.Kαθώς τα "αναδιαά�ω σήμερα, μα�ίμε τη γ�ητεία, π�υ είναι �υσικ� να�έρνει τ� "ανα�ωντάνεμα μιας “ηρω-ικής επ��ής”, αισθάν�μαι, την ίδιαστιγμή, και μια έντ�νη απώθηση.Eνθ�υσιασμ�ί αδικαι�λ�γητ�ι, κάπ�-

τε, μπ�ρώ να πω, και αντιπαθητικ�ί,�ράσεις με απίθαν� αλλά ��ι δυστυ-�ώς, πάντ�τε αίαστ� μήκ�ς, λυρικέςε"άρσεις �ωρίς αντίκρισμα, γλωσσι-κ�ί ακρ�ατισμ�ί και �ραστικά πυρ�-τε�νήματα, γενικά μια περίσσεια λ�-γ�υ π�υ, κ�ντά στ’ άλλα, δε μ’ ά�ησεπ�τέ να μιλήσω με τρ�π� ευθύγραμμ�γι’ αυτά π�υ απ�τελέσανε, πιστεύω,τα κίνητρα και τη δικαίωση της �ωήςμ�υ».

Aυτ�κριτική

Πρ�κειται για μια έντιμη και θαρ-ραλέα αυτ�κριτική τ�π�θέτηση,καρπ�ς της ωρίμανσης, π�υ �δηγείστ� τελικ� καταστάλαγμα, ένα α-π�σταγμα απ�κτημένης σ��ίας �-πως παρατίθεται στη σ. 449. «Bρι-σκ�μ�υνα στην κατάσταση π�υ ρί-σκεται ένας μ�υσικ�συνθέτης, υπ�θέ-τω, �ταν γ�ητεύεται απ� ενδιάθετεςμ�υσικές �ράσεις, αλλά δεν είναι σεθέση ακ�μη να τις συγκρ�τήσει και νατις υπ�τά"ει στην αντίστι"η. Eί�α νακάνω με δύ� τ�μείς εντελώς �ε�ωρι-στ�ύς και ασυμ�ί�αστ�υς για τηντρέ��υσα ν��τρ�πία, π�υ α��ρ�ύσα-νε � ένας στη μ�ρ��λ�γία τ�υ π�ιή-ματ�ς και � άλλ�ς τ� ιδε�λ�γικ� τ�υπεριε��μεν�, αλλά π�υ ��ειλα, σε τε-λική ανάλυση, να τ�υς συνδέσω έτσιώστε, με τρ�π� αμ�ι�αί�, τα στ�ι�είατ�υ εν�ς να �αίν�νται, και να είναι,

�υσική και αναπ�τρεπτη συνέπειατ�υ άλλ�υ. Aπ� τ�τε άρ�ισε σιγά - σι-γά να σ�ηματί�εται μέσα μ�υ η αντί-ληψη �τι δεν μπ�ρεί να έ�ει ν�ημα ητε�νική σήμερα παρά μ�ν�ν εάν �τά-νει πραγματικά στ� υψηλ� σημεί� ναγίνεται και αυτή μέρ�ς τ�υ περιε��μέ-ν�υ. (...) H αρ�ιτεκτ�νική, για μένα,δεν εί�ε τη σημασία μιας απ� τα πρινστημένης σκαλωσιάς».

Tέ�νη και τε�νική

T� τελικ� συμπέρασμα, δηλαδή,είναι πως η τε!νική δεν είναι η τέ-!νη, !ωρίς αυτ� σε καμιά περίπτω-ση να σημαίνει απ�ρριψη της τε-!νικής. Iσα ισα, υπάρ!ει πλήρηςκατά�αση της τε!νικής, αλλά η τέ-!νη εμπεριέ!ει την τε!νική καιταυτ�!ρ�νως είναι και πέρα απ�αυτήν. Eνας μεγάλ�ς π�ιητής καιδιαν�ητής, αν�ίγ�ντας τα !αρτιάτ�υ, πλ�ύτισε την π�ίηση και τηγνώση της π�ίησης. Kι είναι αυτ�τ� μέγα απ�κτημα �λων μας.

Σ’ αυτ� τ� σημεί�, είναι ανάγκηνα πρ�σθέσω πως � Eλύτης με ταAν�ι!τά τ�υ Xαρτιά μάς έδει�ε, ε-πιπλέ�ν, �!ι μ�ν�ν πώς γρά�εται ηπ�ίηση, αλλά και � πε��ς λ�γ�ς, δί-ν�ντας ένα λαμπρ� υπ�δειγμα πε-��ύ λ�γ�υ κι ένα δείγμα τ�ύ π�σ�άριστα κατέ!ει την ελληνική γλώσ-σα και π�σ� λαμπρά την !ειρί�εται.

Mε την I�υλίτα Hλι�π�ύλ�υ και τ�ν Δημήτρη X�ρν στ� Π�ρτ�-Pά�τη τ� 1990. (Φωτ. Nίκ�ς Δήμ�υ)

Page 27: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Eλύτης «Δημ�σι�ς» και «Iδιωτικ�ς»T�υ Aρη Mπερλή

ΠPAΓMATI, υπάρει ένας «δημ�-σι�ς» και ένας «ιδιωτικ�ς« π�ιη-τής Eλύτης, ε�ίσ�υ διακριτικ�ί και�ι δύ� τ�σ� στα π�ιήματα �σ� καιστα δ�κίμια.

A�εν�ς � π�ιητής π�υ «�μ�ιώ-νεται» της πατρίδας τ�υ, ψάλλειτη δια��ρά της, ε�αιτείται την αι-θερ�!άμ�να και ανάδελ�� στ�νκ�σμ� παρ�υσία της, ελέγει καιπρ�κελεύει τ�υς �μ�γλωσσ�υς α-δελ��ύς, ευαγγελί#εται τη σύντα-�η μιας νέας π�λιτείας.

A�ετέρ�υ � π�ιητής π�υ �νει-ρεύεται μ�ν�ς, σε «αυτ�κρατ�ρι-κή απ�μ�νωση», κ�ντρα στην κ�ι-νωνία, μακριά απ� τη «λ�ιμική τηςπ�λιτείας», «τιμαριώτης τ�υ �υ-ραν�ύ» π�υ δεν ανήκει π�υθενά,�ίλ�ς τ�υ απρ�σμέτρητ�υ, μύ-στης των «σανσκριτικών τ�υ σώ-ματ�ς».

Kαι �ι δύ� πλευρές τ�υ έργ�υτ�υ είναι !αθύτατα ιδε�λ�γικ�-π�ιημένες: πρ�σδι�ρί#�νται απ�(και πρ�!άλλ�υν) μία αδιάλλακτηθεωρία !ί�υ, αντίληψης τ�υ κ�-σμ�υ, τένης και π�λιτικής, π�υ α-π�κλείει τ�ν αναστ�αστικ� έλεγ-�, τις δι�ρθωτικές κινήσεις, τησυμπερίληψη τ�υ «άλλ�υ», τηδιαλυτική �σ� και λυτρωτική αμ-�ι!�λία, τ�ν δισταγμ� και την α-π�ρία, τη μεσ�τητα.

H αυτ�κριτική θα περι�ριστείκαι θα ε�αντληθεί στ�ν απ�κλει-σμ� των απρ�!λεπτων εκείνωνστ�ιείων π�υ θα ν�θευαν την κα-θαρ�τητα ή αθω�τητα των πρ�-σωπικών, διάλευκων επιλ�γώντ�υ.

Eτσι, � Eλύτης !ρίσκεται στ�υςαντίπ�δες της ειρωνείας και απ�-τελεί, στη νε�ελληνική π�ίηση, τ�αντίπαλ�ν δέ�ς τ�υ Kα!ά�η. Eί-ναι �ανατικ�ς, �πως � ίδι�ς με α-�ι�θαύμαστη παρρησία αρνείταικαι ταυτ�ρ�να καθ�μ�λ�γεί:«Mιλώ μ’ έναν �ανατισμ� π�υ δενείναι παρά σω�ρ�σύνη στ�ν κύ-!�».

Aυτές �ι επάρσεις τ�υ Eλύτη εί-ναι αρακτηριστικές. Oπως και ητάση τ�υ να αι�νιδιά#ει συνά τ�ναναγνώστη, π�υ θεωρείται κατ’αρήν α�ελής και ανυπ�ψίαστ�ς,�ταν �α�νικά δημι�υργείται ή α-�ήνεται να δημι�υργηθεί η εντύ-πωση �τι � π�ιητής μετα!άλλειγνώμη και στάση, μετριά#εται και«ε�ανθρωπί#εται»: Mας πρ�τρέ-πει να μην τ�ν πιστεύ�υμε, γιατί,«�σ� γερνά τ�σ� λιγ�τερα κατα-λα!αίνει», και συμπληρώνει τη�ράση τ�υ ε�ηγώντας �τι «η πεί-ρα τ�ύ �έμαθε τ�ν κ�σμ�» – επι-!ε!αιών�ντας δηλαδή και διά τηςπείρας την πρωταρική σ��ή α-θω�τητά τ�υ.

Kλείνει την τελευταία τ�υ συλ-λ�γή �ρί#�ντας τ�ν θάνατ� ωςτ�ν «ήλι� τ�ν ωρίς !ασιλέματα»– τ�ν Πρώτ� εκείν� Hλι� π�υ ί-δρωνε στης μαργαρίτας τ� αλω-νάκι. (Aλλά μας είε πρ�ειδ�π�ιή-σει, στην αρή της π�ιητικής τ�υσταδι�δρ�μίας, πως απ� την άλλη

O Oδυσσέας Eλύτης με τ�ν Kάρ�λ� K�υν, στα εγκαίνια εκθέσεως έργων τ�υ τ�ν Mάρτι� τ�υ 1980. Στ� �άθ�ς, � Γιάννης M�-ραλης. (Φωτ. N. Aργυρ�π�υλ�ς)

O π�ιητής με την Eιρήνη Παππά τ� 1980. (Φωτ. N. Aργυρ�π�υλ�ς)

Page 28: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 29

«ΣTIΣ AKPOΓIAΛIEΣ TOY OMHPOY υπήρ!ε μια μακαρι�τητα, ένα μεγαλεί�, π�υ έ"θασαν ώς τις ημέρες μας άθι!τα. H πατ�ύσα μας, π�υ ανασκαλεύει την ίδιαν άμμ�,τ� νιώθει. Περπατάμε !ιλιάδες !ρ�νια, � άνεμ�ς �λ�ένα λυγί$ει τις καλαμιές κι �λ�ένα εμείς υψών�υμε τ� πρ�σωπ�. Kαταπ�ύ; Ως π�τε; Π�ι�ί κυ�ερνάνε;»

μεριά είναι � ίδι�ς.). Kαι στις δύ�τ�υ, λ�ιπ�ν, εκδ�ές, τη δημ�σιακαι την ιδιωτική, � Eλύτης εμ�ανί-#εται με απ�κρυσταλλωμένες,σκληρές απ�ψεις, �ι �π�ίες, μεπ�ιητικ� είτε ρητ�ρικ� ένδυμα, μελυρική είτε δ�κιμιακή εκ��ρά,πρ�!άλλ�νται ως καν�νες #ωής, α-τ�μικής και συλλ�γικής. Για τ�ν ί-δι� τ�ν π�ιητή, δημ�σι� και ιδιωτι-κ� δεν είναι αντι�ατικά κατ’ ανά-γκην.

Eίναι ασύμ!ατα στ� επίπεδ� μιαςήδη άθλιας πραγματικ�τητας, αλ-λά �ι σε μια μελλ�ντική, ιδανικήπ�λιτεία, �ταν θα έ�υν ε�ημερω-θεί τα τέρατα, και τ� ιδιωτικ� θαείναι ρυθμιστής τ�υ δημ�σι�υ, τ�δημ�σι� πρ�!�λή τ�υ ιδιωτικ�ύ:«Ω να μπ�ρ�ύσανε», λέει, «και τα�ργανωμένα κράτη να διαμ�ρ�ώ-σ�υν μια #ωή με ν�μ�υς σαν αυ-τ�ύς π�υ διέπ�υν τ� άτ�μ�». H ι-δεατή π�λιτεία, αυτή η Eλλάδα ηδεύτερη τ�υ επάνω κ�σμ�υ, είναιένα άθρ�ισμα ατ�μικών αισθαντι-κ�τήτων μάλλ�ν παρά ένας σύνθε-τ�ς, δυναμικ�ς, και απρ�!λεπτ�ςστη λειτ�υργία τ�υ �ργανισμ�ς,μια κ�ινωνία π�υ θα ακ�λ�υθεί την

ιδιωτική �δ� και μέλημά της θα εί-ναι η ν�ηματ�δ�τηση λεπτών συ-νειδησιακών διεργασιών – κ�ινω-νία «αναγνωστών» και απ�κρυπτ�-γρά�ων τ�υ θαύματ�ς.

Iδε�λ�γικές

αναγνώσεις

T� έργ� τ�υ Eλύτη, π�ιητικ� καιδ�κιμιακ�, είναι ευεπί��ρ� σε ιδε-�λ�γικές αναγνώσεις και ρήσεις,τ�σ� κατά τ� δημ�σι� �σ� και κα-τά τ� ιδιωτικ� περιε�μεν� τ�υ.Bε!αίως, καμιά ανάγνωση κανε-ν�ς έργ�υ δεν είναι (και ίσως δενθα ’πρεπε να είναι) άμ�ιρη ιδε�λ�-γίας, λευκή και απρ�κατάληπτη.T� ίδι� και τα έργα.

H ρήση τ�υ Nτυσάν �τι αυτ� π�υκάνει τ�ν πίνακα είναι αυτ�ί π�υτ�ν κ�ιτάνε, καθ’ υπερ!�λήν μ�ν�είναι �ρθή. Aληθεύει επίσης �τι τ�έργ� είναι η πραγματωμένη πρ�-θεση τ�υ καλλιτένη, � �π�ί�ς,μέρις εν�ς !αθμ�ύ, ευθύνεταικαι για τ�ν τρ�π� πρ�σληψής τ�υ,αν �ι για τη ρήση τ�υ. Tα τελευ-ταία κ�υαρτέτα τ�υ Mπετ�!εν,

!αθύτατα αναστ�αστικά, δενπρ�σ�έρ�νται σε ιδε�λ�γικές/π�-λιτικές αναγνώσεις και ρήσεις μετ�ν τρ�π� π�υ είναι διαθέσιμη, ε-κατ�ν ε�ήντα ρ�νια τώρα, η «Ωδήτης Xαράς». Δεν είναι απαραίτητακακή η ιδε�λ�γική ρήση των έρ-γων, αλλά θα πρέπει να μην �ενά-με τ�υς κινδύν�υς π�υ συνά συ-νεπάγεται και να μην απ�σιωπ�ύ-με ή απ�π�ι�ύμεθα τ� μερίδι� τηςευθύνης μας, ως ρηστών και ωςπαραγωγών.

H πρ�σληψη τ�υ «ιδιωτικ�ύ»Eλύτη μπ�ρεί κάλλιστα να κατα-σκευάσει τ�ν θιασώτη μιας ελυτι-κής αισθαντικ�τητας και να �δη-γήσει σε μια παθητική, π�λιτικά α-διά��ρη, εσωστρε�ή !ι�θεωρία,παρά τ� γεγ�ν�ς �τι η π�ίησή τ�υ,στις καλύτερες στιγμές της (τιςπερισσ�τερες), τείνει να διαρρή-�ει τ� ιδι�λατρικ� της κέλυ��ς καινα υπάρ�ει ως ��ρέας ακραι�νώςλυρικών, και ως εκ τ�ύτ�υ απε-λευθερωτικών, ν�ημάτων.

E�ίσ�υ επικίνδυνη θα ήταν η ά-κριτη και α�ελής απ�δ�ή των π�-λιτικών τ�υ κατηγ�ρημάτων, τα �-π�ία, μ�λ�ν�τι απ�τελ�ύν συνά

ν�μιμ�τατα (καθ�τι π�ιητικά �λ�-κληρωμένα) εγκώμια της δια��-ράς, πρ�σ�έρ�νται σε αναγνώσειςπ�υ συντρέ�υν έναν αυτιστικ�και �ενακιστικ� εθν�γλωσσ�κε-ντρισμ�.

A�ια π�ίησηEπαρση και υπερ�ρ�σύνη, η α-

ναγωγή της ατ�μικής μ�ίρας σεσυλλ�γική, η ανάληψη ιερ��αντι-κ�ύ ρ�λ�υ, � �ραματισμ�ς μιαςάλλης πραγματικ�τητας, δεν είναιστ�ιεία κατ’ ανάγκην ασυμ!ί!α-στα με την καλή και ά�ια π�ίηση,�πως και π�τέ δεν απ�τέλεσαν α-παραίτητες πρ�ϋπ�θέσεις της. Tαστ�ιεία αυτά δεν ήσαν π�τέ �έναστη νε�ελληνική π�ιητική παρά-δ�ση, και � Eλύτης είναι � απ�γ�-ν�ς τ�υ Σικελιαν�ύ.

Aκ�μη, �ι πρ�ϋπ�θέσεις αυτέςευν�ησαν πάντα την ανάδει�η τωνπ�ιητών ως εθνικών !άρδων –κλήρ�ς π�υ δεν θα μπ�ρ�ύσε π�-τέ να δ�θεί στ�ν Bι#υην�, τ�ν Kα-ρυωτάκη ή και τ�ν Kα!ά�η. Mεγά-λη μια τέτ�ια τιμή, αλλά !αρύτατηη ευθύνη.

Page 29: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

14 πρ�τάσεις για τη γλώσσακαι την π�ιητική τ�υ Eλύτη

«Θάμπωναν τα μάτια μυ, καταμεσήμερ Iυλίυ, απ� τις άπειρες κψιές τυ ήλιυ μες τα κύματα· πυ κι αν ακ�μα δεν υ-πήρ�αν ι ελαιώνες, τέτια στιγμή θα τυς εί�α επινήσει· �μια τ�ιτ�ίκι. Kάπως έτσι θα ’γινε, �αντά�μαι, σε καιρύς αλ-λτινύς κ�σμς. Πυ αν δεν έγινε καλύτερς, !έ!αια, �ταίει ��!ς τυ ανθρώπυ να κιτα�τεί και να παραδε�θεί πι-ς είναι, πρτύ μιλήσει. Eγώ μιλώ. Θέλω να κατε!ώ τα σκαλπάτια, να πέσω μες σ’ αυτή τη θαλερή �ωτιά κι ύστερα ν’ ανα-λη�θώ σαν άγγελς Kυρίυ...»

T�υ Aνδρέα Παγυλάτυ

Π�ιητή, δ�κιμι�γρά �υ

1. Aπ� γλωσσική και μ�ρ�ική �πωςκι απ� θεματική άπ�ψη, διαπιστώ-ν�υμε στην π�ίηση τ�υ OδυσσέαEλύτη, απ� συλλ�γή σε συλλ�γή, έ-ναν εμπλ�υτισμ�, α��ύ τα π�ιήματατης κάθε εν�τητας παρ�υσιά��υν έ-ναν ιδιαίτερ� γλωσσικ�, συντακτικ�και τελικά μ�ρ�ικ� και θεματικ�πλ�ύτ�, �πως και παράλληλα μια«δια��ρ�π�ίηση», μια μετε�έλι�ησε σ�έση με τις πρ�ηγ�ύμενες εν�-τητες. Πράγματι, πιστεύω �τι � π�ι-ητής, διατηρώντας "έ"αια π�λλέςαπ� τις στυλιστικές σταθερές τηςπ�λιτικής τ�υ, α��μ�ιώνει και μετε-�ελίσσει μια �ε�ωριστή επιν�ητικ�-τητα, ένα σ�ετικά καιν�ύργι� γλωσ-σικ� υλικ�, καθώς «περαματί�εται»συ�νά δ�κιμά��ντας διά��ρ�υς συ-ντακτικ�ύς και δ�μικ�ύς «τρ�-π�υς». Συνέ�εια και ανατρ�πές συ-νυπάρ��υν, καθώς και απ� κατα-σκευαστική άπ�ψη, �ικ�ν�μία καισυν��ή με μια δυναμική π�υ �δηγείστη μετατρ�πή και στ� μετασ�ημα-τισμ� των δ�μικών υλικών, στη �ά-ση γρα�ής κι επε�εργασίας των π�ι-ημάτων.

2. H μακριά π�ρεία, απ� τη γρα�ήτων �ρ�ν�λ�γικά πρώτων π�ιημά-των των «Πρ�σανατ�λισμών» ώς ταπι� πρ�σ�ατα γραμμένα «Eλεγείατης O�ώπετρας», δεν μπ�ρεί να�αίνεται πραγματικά �υσική παράστ�ν ίδι� τ�ν π�ιητή και σε �σ�υς α-π� τ�υς αναγνώστες τ�υ είναι σεθέση ή μπαίν�υν στ�ν κ�π� να με-λετήσ�υν και να καταν�ήσ�υν �υ-σιαστικά αυτές τις «δια��ρ�π�ιή-σεις» και τις μετατρ�πές στη «"αθιάδ�μή» της γλώσσας των π�ιημάτων,τις αλλαγές πρ��πτικής και τις με-τατ�πίσεις πεδί�υ απ� συλλ�γή σεσυλλ�γή.

3. O κάθε ��ρά καιν�ύργι�ςγλωσσικ�ς τ�π�ς, κάθε νέας π�ιητι-κής περι�δ�υ, π�υ απέ�ει πάρα π�-λύ απ� τ�υς «κ�ιν�ύς τ�π�υς» τηςεπικ�ινωνιακής, �ρηστικής γλώσ-σας, διαθέτει τ� ιδιαίτερ� τ�υ εύ-ρ�ς και "άθ�ς, ανάλ�γα με την α��-μ�ίωση και την επε�εργασία π�υ έ-�ει υπ�στεί. Π�λλές ��ρές, μια αρ-�ική ετερ�γένεια στα γλωσσικάστρώματα, π�υ �ρησιμ�π�ιεί � Eλύ-της, �επερνιέται �άρη στην εν�π�ι-ητική και κατασκευαστική δειν�τη-τα τ�υ π�ιητή.

4. O Oδυσσέας Eλύτης κατέκτη-σε, με την π�λύ�ρ�νη και π�λύμ�-�θη π�ιητική εργασία τ�υ, τ� «πρ�-ν�μι�», ενώ κράτησε �ωντανά σεπ�ιήματά τ�υ αρκετά υπερρεαλιστι-κά στ�ι�εία, ακ�μη και �ταν απ�-σπάσθηκε απ� τ�ν υπερρεαλισμ�,να «ελκύεται» –α��μ�ιών�ντάςτ�υς κι�λας δημι�υργικά– απ� τ�υςαρ�αϊκ�ύς π�ιητές (Σαπ�ώ, Πίνδα-

Page 30: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 31

ρ�ς, κ.ά.), τ�υς πρ�σωκρατικ�ύς �ι-λ�σ���υς, τ�ν Aισ�ύλ�, τ�ν N�"ά-λις, τ�ν Xέλντερλιν, τ�ν Σ�λωμ�,τ�ν Kάλ"�, τ�ν Mαλαρμέ κ.ά. και νακατα�έρνει ν’ απ�κωδικ�π�ιεί μεσ�εδ�ν �υσικ� τρ�π� αυτά τα τ�σ�μυστηριώδη σήματα π�υ δέ�εται α-π� τ�σ� δια��ρετικ�ύς κ�σμ�υς.

5. Σε καμιά σ�εδ�ν περίπτωση ηπ�ίηση τ�υ Eλύτη, τ�σ� σταθεράκαι �υσιαστικά "ασισμένη στ�γλωσσικ� πλ�ύτ� της ελληνικήςγλώσσας και στην επε�εργασία τ�υ,δεν παίρνει τ� �αρακτήρα μιας «α-να"άπτισης» στ� �αώδες σύμπαν–τη σκ�τεινή πλευρά– της γλώσσας:Oι «τα�ύτητες της σκέψης», π�υ �ε-περν�ύν τις «τα�ύτητες της γλώσ-σας» και τις συναγωνί�εται η ευλυ-γισία και η γ�ργ�τητα της γρα�ίδαςπάνω στ� παρθέν� –λευκ� κεν�–διάστημα της σελίδας, π�τέ, σ�εδ�νδεν αμ�ισ"ητήθηκαν στ� έργ� τ�υαπ� τ� άλεκτ�ν, τ� άναρθρ�ν, τ�άρρυθμ�, γραμμένα (σαν τέτ�ια) μεασυνέ�ειες, απ�σπασματικ�τητακαι "ίαιες «μ�ρ�ικές ε�αρθρώσεις ήαναδιαρθρώσεις».

6. H γλωσσική ένταση και κάπ�ιασυντακτική αναστάτωση π�υ δημι-�υργ�ύν �ι υπερρεαλιστικ�ύ τύπ�υαντιπαλ�τητες και συγκρ�ύσεις ωςκαι στ� επίπεδ� ακ�μη της «"αθιάςδ�μής» και της γλωσσικής θεμελίω-σης-σύστασης των π�ιημάτων τ�υ,�ι παράδ��ες επιμει�ίες και �ι α-πρ�σδ�κητες (απ� συντακτική άπ�-ψη) συ�εύ�εις απ�τελ�ύν, σε τελικήανάλυση, έναν τρ�π� πρ��ύλα�ης–τ�ν καλύτερ� ίσως– απέναντι σ’αυτ�, ακρι"ώς, τ� γλωσσικ� �ά�ς,τ� άναρθρ�, π�υ η ίδια η σκέψη δενκατα�έρνει να «καταλά"ει».

7. T� �αιν�μεν� αυτ� σημαίνει α-κ�μη, πι� γενικά, μια απ�πειρα «π�ι-ητικ�ύ ε��ρκισμ�ύ» τ�υ �αώδ�υς�υσικ�ύ κ�σμ�υ, μια πρ�σπάθεια,μέσα απ� ένα είδ�ς ενδ�σκ�πησηςκαι δια�ώτισης τ�υ εσωτερικ�ύ μα-κρ�κ�σμ�υ, να καταν�ηθεί "αθιά η�ύση. Aυτή η πρ�σπάθεια έ�ει ήδηγίνει και κατέλη�ε σε μια π�λύπλευ-ρη συμμα�ία με τη �ύση, π�υ απ�δί-δεται στ� έργ� τ�υ με �λ�υς τ�υςδυνατ�ύς τρ�π�υς τ�υ λεκτικ�ύ ι-διώματ�ς, �σ�ι, τ�υλά�ιστ�ν, αντι-στ�ι��ύν στην π�λύ πρ��ωρημένηαισθητική τ�υ π�ιητή. T� αντίμα���ά�ς, "έ"αια, κι αυτ� είναι τ� παρά-δ���, αντανακλάται κι α�ήνει κά-π�ια �νάρια τ�υ πάνω στ�υς γλωσ-σικ�ύς σ�ηματισμ�ύς π�υ πρ�έκυ-ψαν απ� τις π�ιητικές διαδικασίεςε��ρκισμ�ύ, θωρακισμ�ύ και πρ�-�ύλα�ης, π�υ λειτ�υργ�ύν απένα-ντί τ�υ.

8. T� άλεκτ�ν ή τ� άναρθρ� ��εί-λ�υν, για να γρα��ύν με ευκρίνειαστην π�ίηση τ�υ Eλύτη, ν’ απ�κτή-σ�υν ανάλ�γη με τ� λεκτ�ν και τ�αρθρωμέν� αναγνωρισιμ�τητα καισημαντικ�τητα, μετά μια έντ�νη καιυψίστης σημασίας π�ιητική εργασίαμε τη γλώσσα, ένα ιδι�τυπ� έργ�γλώσσας.

9. H �ύση απ� ελκυστικά επικίν-δυνη π�υ �αίνεται να υπάρ�ει, μέ-σα απ� τη διαλεκτική τ�υ �ωτ�ς,π�υ την «γρά�ει» στις αντιθέσειςκαι τις αντιν�μίες της και δεν ε��ρί-σει, αλλά, �λ� και δραστικ�τερα,«καταδεί�νει τ� σκ�τ�ς», μπ�ρ�ύ-με να π�ύμε �τι καταγρά�εται «ε-�ανθρωπισμένη»: Mε λέ�εις, «�ει-

ρ�ν�μίες», «νεύματα», αρμ�νίες ή-�ων, ιδι�τυπες σημάνσεις, «αν�ίγ-ματα» και ρή�εις ρυθμών. Oλες αυ-τές �ι ιδι�μ�ρ�ίες απ�τελ�ύν, κατάκάπ�ι� τρ�π�, τ�υς απαραίτητ�υςκι απαρά"ατ�υς π�ιητικ�ύς �ρ�υςτης, π�υ θεσμ�θετεί � π�ιητής σεαρμ�νία και συμμα�ία μα�ί της, μετην εν δυνάμει συνεργία και τ�υ α-ναγνώστη.

10. H σύντα�η –�ι συντακτικ�ί μη-�ανισμ�ί της γρα�ής– στην π�ίησητ�υ Eλύτη δια�υλάσσεται με τηνπρωτ�τυπία και την ευλυγισία τηςαπ� τ�υ να ταυτιστεί με μια �π�ια-δήπ�τε τά�η πραγμάτων, πέρα απ�την καθαρά π�ιητική τά�η. Aυτ� κά-νει τ� έργ� τ�υ ιδιαίτερα ανθεκτικ�απέναντι στ�υς δια"ρωτικ�ύς ιδε�-λ�γηματικ�ύς λ�γ�υς, κυρίαρ��υςή και περιθωριακ�ύς, και στις τ�σ�συ�νές ιστ�ρικές διαστρε"λώσειςκαι παραμ�ρ�ώσεις.

11. H επικ�ινωνία με τ�υς ν�μ�υςπ�υ την διέπ�υν, δ�κιμά�εται, αλλάδεν αμ�ισ"ητείται �λ�τελα, σταπ�ιήματα τ�υ Eλύτη, κι εκεί ακ�μη�π�υ �επερνιέται ή δυσκ�λεύεταιαληθινά απ� τ� μη αναγνώσιμ� κι α-ναγνωρίσιμ�, απ� μια δυσκ�λ�ανά-γνωστη καταγρα�ή τ�υ αγνώστ�υ.Aυτ� απ�τελεί τελικά μια απαραίτη-τη πρ�ϋπ�θεση για την ίδια την π�ι-ητική διαδικασία, για τη μ�υσική

κλιμάκωση τ�υ λ�γ�υ. Σαν τ� ιδιαί-τερ�, τ� πρ�σωπικ� και τ� εκκεντρι-κ� ακ�μη να �ρειά��νται την υπ�-στήρι�η και την ώθηση τ�υ γενικ�ύ,τ�υ κ�ιν�ύ και τ�υ ίδι�υ τ�υ κέ-ντρ�υ, για να υπάρ��υν σαν ε�αιρε-τικές, αλλά απαραίτητες μεταμ�ρ-�ώσεις τ�υς.

12. O δ��αστικ�ς ή � ελεγειακ�ςτ�ν�ς π�υ συναντάμε στ� «A�ι�νEστί» ή στα «Eλεγεία της O�ώπε-τρας», αντιστ�ί�ως, �ε�εύγ�υν απ�τις κλασικές ένν�ιες και τ�υς �-ρ�υς: H περίτε�νη δ�μηση των π�ι-ημάτων με την πλ�ύσια διακειμενι-κ�τητά τ�υς, τις περίπλ�κες αλύσ-σ�υς των σημαιν�ντων και τα δί-�τυα «�ικ�ν�μικής �ργάνωσης» τηςσημασίας συντελ�ύν �υσικά και στημετατρ�πή και τη μεταμ�ρ�ωση καιτ�υ μ�ν�σήμαντ�υ �αρακτήρα τωνδια��ρων κλασικών «στυλιστικώνμ�ρ�ών» –δανει��μαστε την ένν�ιααπ� τη ρητ�ρική–, καθώς και εν�ς�π�ι�υδήπ�τε π�ιητικ�ύ τ�ν�υ.

13. Στη «Mαρία Nε�έλη» (με τηδιαλ�γική της παραπληρωματικ�τη-τα και την παρωδιακή �ρήση τωνμύθων) ή στ� «Hμερ�λ�γι� εν�ς α-θέατ�υ Aπριλί�υ» και, μερικά τ�υ-λά�ιστ�ν, στ� «Mικρ� Nαυτίλ�» ήστα «Eλεγεία της O�ώπετρας», π�υμ�ιά��υν με περίτε�νες π�ιητικέςσκην�θεσίες �ανά γραμμένων απ�-

σπασμάτων απ� έργα π�υ απ�κτ�ύνέτσι μια καιν�ύργια σημασία, ηγλώσσα τ�υ κρατάει τις διακυμάν-σεις, τις εντάσεις και τη δυναμικήτης, αλλά απ��εύγει την υπερ��ρ-τιση, τις έντ�νες αντιν�μίες και την«παρα��ρά».

14. Στα ώριμα έργα π�υ ανα�έρα-με, πρ�ηγ�υμένως, σε μεγαλύτερ�"αθμ� απ’ �,τι πριν, η γλώσσα τ�υEλύτη �αίνεται �τι ανα"απτί�εταιδημι�υργικά μέσα στην κ�ινή γλωσ-σ�λαλιά, τη "άρ"αρη, αεικίνητη,αλλά και ταπεινή καθημερινή γλώσ-σα, με �λες τις ιδι�μ�ρ�ίες και τις ι-διαιτερ�τητές της.

Aπ� αυτήν αντλεί τ�υς π�ρ�υςτ�υ: λέ�εις, εκ�ράσεις, υπ�ν��ύ-μενα, αμ�ισημίες, συντακτικ�ύς καιδ�μικ�ύς τρ�π�υς, τη δύναμη τελι-κά π�υ την αλλά�ει, �επερνώνταςτην και δίν�ντας στ� πλ�ύσι� γλωσ-σικ� υλικ�, π�υ α��μ�ίωσε, ρυθμ�και κατευθύνσεις.

T 1971 στην Aμμ��ωστ.

Eυ�αριστύμε την κυρία IOYΛITAHΛIOΠOYΛOY για τα στι�εία πυμας πρσέ�ερε και α�ρύν τ έργκαι τη �ωή τυ πιητή, καθώς και τηγενικ�τερη �ήθειά της στ α�ιέρω-μα.Eυ�αριστύμε επίσης τν εκδτι-κ� ίκ «IKAPOΣ» για την �λη πρ-σ�ρά τυ καθώς και τις εκδ�σεις«YΨIΛON».

Page 31: 7ήμερο-Η μαγεία του Ελύτη

32 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Eργα τ�υ σ’ λ� τ�ν κσμ�O EΛYTHΣ δεν είναι μν�ν δικς μας.Oγδντα �ι�λία τ�υ κυκλ���ρ�ύν σε 25�ώρες τ�υ κσμ�υ.Aγγλία: Δύ� ανθ�λ�γίες, τ� «A�ι�ν Eστί»,

ετ�ιμά��νται τα «Eλεγεία της O�ώπε-τρας».

Γαλλία: «A�ι�ν Eστί», «Mαρία Nε�έλη»,«E�ι και μία τύψεις», «Πρώτα–πρώτα» (α-π τα «Aν�ι�τά Xαρτιά») και ετ�ιμά��-νται τ� «Φωτδενδρ�» και «T� ημερ�λ-γι� ενς αθέατ�υ Aπριλί�υ», εκδ.GALLIMAR.

Γερμανία: Tέσσερις ανθ�λ�γίες, «T� A�ι�νEστί», «Mαρία Nε�έλη», «Tα ρω τ�υ έρω-τα», «T� μ�νγραμμα», «Eπτά νυ�τερινάεπτάστι�α», «T� ημερ�λγι� ενς αθέα-τ�υ Aπριλί�υ».

Iταλία: Δύ� ανθ�λ�γίες, «Hλι�ς � πρώτ�ς»,«T� ημερ�λγι� ενς αθέατ�υ Aπριλί-�υ», «Tρία π�ιήματα με σημαία ευκαι-ρίας, δημσια και ιδιωτικά».

Aμερική: Δύ� ανθ�λ�γίες, τ� «A�ι�ν Eστί»,«Mαρία Nε�έλη», «Mικρς Nαυτίλ�ς», ε-νώ ετ�ιμά�εται τ� σύν�λ� τ�υ έργ�υ τ�υαπ τ� JOHN HOPKINS UNIVERSITYPRESS, Bαλτιμρη.

Iσπανία: «T� �ρ�νικ μιας δεκαετίας»,«Tέσσερις ανθ�λ�γίες», «Mαρία Nε�έ-λη», τ� «A�ι�ν Eστί».

Kαταλανία: «A�ι�ν Eστί».Aργεντινή: T� «A�ι�ν Eστί», «Mαρία Nε�έ-

λη», «T� ημερ�λγι� ενς αθέατ�υ Aπρι-λί�υ», «Ωδή στ�ν Πικάσ�», «E�ι και μίατύψεις για τ�ν �υραν», ανθ�λ�γία, ετ�ι-μά��νται τα «Eλεγεία της O�ώπετρας».

Σ�υηδία: «A�ι�ν Eστί», «E�ι και μία τύ-ψεις», «T� ημερ�λγι� ενς αθέατ�υAπριλί�υ», «Hλι�ς � πρώτ�ς».

Oλλανδία: «Tρία π�ιήματα με σημαία ευ-καιρίας», τ� «A�ι�ν Eστί».

Γι�υγκ�σλα�ία: «A�ι�ν Eστί», ανθ�λ�γία.B�υλγαρία: «A�ι�ν Eστί», «Aν�ι�τά Xαρ-

τιά», ανθ�λ�γία.P�υμανία: «Hλι�ς � πρώτ�ς», ανθ�λ�γία.Bενε��υέλα: ανθ�λ�γία, τ� «A�ι�ν Eστί».Eλ�ετία: «A�ι�ν Eστί».Λ�υ�εμ��ύργ�: Eπιλ�γή απ τ�ν «Mικρ

Nαυτίλ�» με εικ�ν�γρά�ηση.Iράκ: «A�ι�ν Eστί».T�υρκία: Δύ� ανθ�λ�γίες, «T� ημερ�λγι�

ενς αθέατ�υ Aπριλί�υ».Tσε��σλ��ακία: «A�ι�ν Eστί».Oυγγαρία: «A�ι�ν Eστί».Eσθ�νία: «A�ι�ν Eστί».Iσραήλ: «A�ι�ν Eστί».Φινλανδία: «A�ι�ν Eστί».Δανία: «Hλι�ς � Πρώτ�ς».Iαπωνία: A�ι�ν Eστί (H Γένεση).N�ρ�ηγία: «A�ι�ν Eστί», «Tα ρω τ�υ έ-

ρωτα».Π�λωνία: Eτ�ιμά��νται μία ανθ�λ�γία και

τ� «A�ι�ν Eστί».K�λ�μ�ία: «A�ι�ν Eστί».Mε�ικ#: Δημσια και Iδιωτικά.

T� «A�ι�ν Eστί» μ�λ�ντι δεν πρ�σ�έρε-ται για μετά�ραση είναι τ� πι� π�λυμετα-�ρασμέν� έργ� τ�υ π�ιητή. Kυκλ���ρεί σε22 �ώρες: Σ�υηδία, N�ρ�ηγία, Oλλανδία,Γαλλία, Aγγλία, Iαπωνία, Iταλία, Γι�υγκ�-σλα�ία, Oυγγαρία, Tσε��σλ��ακία, B�υλ-γαρία, Eσθ�νία, Iσραήλ, Aμερική, Aργεντι-νή, Bενε��υέλα, Φινλανδία, Iσπανία, Kατα-λανία.

H «Mαρία Nε�έλη», μετα�ρασμένη σεπέντε γλώσσες, παί�τηκε στις Bρυ�έλλες,στ� θέατρ� Chatelet στη Γαλλία καθώς επί-σης στ� �εστι�άλ τ�υ Chatauvalon.Στη Zάκυνθ τ 1980