ΤΑ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΑ ΛΑΘΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ6

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή ..............................................................................................................8

1 Ηανθρωπότηταεξημερώνειταφυτάκαιταζώα ................................................10

2 ΗαιχμαλωσίατουεκλεκτούλαούτουΘεού .......................................................14

3 ΗΠερσίαεισβάλλειστηνΕλλάδα ......................................................................19

4 ΟΜέγαςΑλέξανδροςτοπαρακάνει ...................................................................24

5 ΟΠύρροςτηςΗπείρουπληρώνειακριβάτιςνίκεςτου ......................................30

6 ΣυνωμότεςδολοφονούντονΙούλιοΚαίσαρα ......................................................34

7 ΗεπιλογήτουΚαλιγούλαωςαυτοκράτορα ........................................................40

8 ΟΙουλιανός«οΑποστάτης»απορρίπτειτονΧριστιανισμό ................................44

9 ΟΜονοφυσιτισμόςκηρύσσεταιαιρετικός ...........................................................49

10 ΤοΜεγάλοΣχίσμαΑνατολής-Δύσης ...................................................................54

11 ΟΧάρολντβιάζεταινασυναντήσειτονΓουλιέλμοστοΧέιστινγκς .....................58

12 ΟιΓάλλοιυποτιμούντουςΆγγλουςτοξότεςστοΑζενκούρ .................................63

13 ΗδυναστείατωνΜινγκγυρνάτηνπλάτητηςστονκόσμο .................................67

14 ΟπάπαςαφορίζειτονΜαρτίνοΛούθηρο ............................................................71

15 ΟΑταχουάλπατωνΊνκαςσυναντάτονκονκισταδόροΠιζάρο ...........................76

16 ΟΕρρίκοςΗ'θέλειένανγιο ..................................................................................81

17 ΟΦίλιπποςΒ'τηςΙσπανίαςσαλπάρειμετηναρμάδα ......................................86

18 ΗυπεροπτικήστάσητουΚαρόλουΑ'απέναντιστοκοινοβούλιο .......................91

19 ΟΝαπολέωνκαιηαγοράτηςΛουιζιάνας ..........................................................96

20 ΟΝαπολέωνδαγκώνειγιαδεύτερηφοράτομήλο ...........................................101

21 Βρετανικάστρατεύματασφάζουνεργάτεςστο«Πίτερλου» ..............................106

22 ΟΣάνταΆνναεπιτίθεταιστοΆλαμο .................................................................112

23 ΗΒρετανίαεισβάλλειστοΑφγανιστάν ..............................................................117

24 ΤραγωδίαστηνΚοιλάδατουΘανάτου ..............................................................122

25 ΗδολοφονίατουτσάρουΑλεξάνδρουΒ' ..........................................................127

26 ΤαγεγονότατουΜάγιερλινγκστηνΑυστρία .......................................................131

HWD2-006-085-GR.indd 6 1/24/14 5:41 PM

7

27 ΤογερμανικόναυτικόβυθίζειτοΛουζιτάνια ......................................................135

28 ΗΣυνθήκητωνΒερσαλλιών .............................................................................141

29 ΤοπρώτοπενταετέςπλάνοτουΣτάλιν .............................................................145

30 ΟΧίτλερεισβάλλειστηΣοβιετικήΈνωση ..........................................................149

31 ΗΙαπωνίαεπιτίθεταιστοΠερλΧάρμπορ .........................................................154

32 ΗΒρετανίαδιαμελίζειτηνΙνδία ..........................................................................159

33 ΟΠόλεμοςτουΒιετνάμ ....................................................................................164

34 ΗΓαλλίααρνείταινααφήσειτηνΑλγερία .........................................................169

35 ΟιΗ.Π.Α.καιοΚόλποςτωνΧοίρων ................................................................175

36 ΗΜεγάληΠρολεταριακήΠολιτιστικήΕπανάστασητουΜάοΤσετούνγκ ..........180

37 ΟΣαρλντεΓκολέρχεταιαντιμέτωποςμετουςφοιτητές ..................................184

38 ΟΊντιΑμίναπελαύνειτουςΑσιάτεςαπότηνΟυγκάντα ...................................188

39 ΟπρόεδροςΝίξονκαιτοσκάνδαλοΓουότεργκεϊτ ............................................192

40 ΗΑργεντινήεισβάλλειστανησιάΦόκλαντ .......................................................196

41 ΤοΙράκεισβάλλειστοΚουβέιτ ..........................................................................202

42 ΗΜάργκαρετΘάτσερεπιβάλλειτονκεφαλικόφόρο ........................................207

43 Ηδιεθνήςκοινότηταδενκαταφέρνεινααποτρέψει τηγενοκτονίαστηΡουάντα ...............................................................................211

44 ΟΚλίντοναρνείταιτιςσεξουαλικέςσχέσειςμετηΜόνικαΛεβίνσκι .................216

45 ΗσφαγήτηςΣρεμπρένιτσα ..............................................................................220

46 ΗκατάργησητουΝόμουτωνΓκλας-Στίγκαλ ....................................................226

47 ΗΑλΚάινταεπιτίθεταιστιςΗ.Π.Α. ...................................................................231

48 ΗανεξέλεγκτηδιαφυγήαερίουστηνεξέδραDeepwater Horizon ....................236

49 ΚατασκευήπυρηνικώναντιδραστήρωνστιςακτέςτηςΙαπωνίας .....................243

50 Οβουλευτήςπουτουάρεσεναρισκάρειμετιςγυναίκες .................................248

Βιβλιογραφία .....................................................................................................252

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

HWD2-006-085-GR.indd 7 1/24/14 5:41 PM

8 ΤΑ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΑ ΛΑΘΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Γκάφες, λάθη, κακές αποφάσεις –όλοι την έχουμε πατήσει, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις οι συ-νέπειες είναι περιορισμένες και επηρεάζουν μόνο εμάς και τους κοντινούς μας ανθρώπους. Ελάχιστοι από εμάς ασκούμε τέτοια εξουσία ώστε τα λάθη μας να επηρεάζουν χιλιάδες άλλους ανθρώπους ή είμαστε τόσο γνωστοί ώστε οι γκάφες μας να γίνονται παγκόσμιες ειδήσεις. Ωστόσο, κάποιοι βρίσκο-νται σε μια τέτοια θέση. Το βιβλίο Τα μεγαλύτερα λάθη της Ιστορίας ασχολείται, κατά κύριο λόγο, με ισχυρούς και επιφανείς ανθρώπους και τις αρνητικές επιπτώσεις –επιδιωκόμενες ή τυχαίες– που είχαν οι αποφάσεις και οι ενέργειές τους για τον κόσμο και/ή τους ίδιους.

Ορισμός του αρνητικούΤα υπέρ και κατά ενός ιστορικού γεγονότος εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την οπτική μας γωνία –η νίκη ενός ανθρώπου είναι η ήττα (ή ο θάνατος) ενός άλλου– και υπάρχουν κυριολεκτικά ελάχιστα γεγονότα που δεν έχουν αρνητική πλευρά για κάποιον. Δυστυχώς, είναι υπερβολικά πολλά εκείνα που δεν έχουν και καμία εντελώς θετική πλευρά. πράξεις απληστίας, ανοησίας, εγωκεντρισμού και βαρβα-ρότητας που δεν έχουν κανένα κέρδος για κανέναν και προκαλούν ανείπωτα δεινά στους πολλούς. Θα βρείτε πληθώρα τέτοιων παραδειγμάτων σε αυτό το βιβλίο. Σε άλλες περιπτώσεις, μια απόφαση έχει χαρακτηριστεί αρνητική επειδή πέτυχε το αντίθετο από αυτό που επιδίωκε. Για παράδειγμα, ο πάπας Λέων Ι' προσπάθησε να φιμώσει τον Μαρτίνο Λούθηρο για να μην χάσει η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία το θρησκευτικό της μονοπώλιο στη Δυτική Ευρώπη. Ο Σάντα Άννα επιτέθηκε στο Άλαμο για να δι-ατηρήσει το Τέξας υπό μεξικανικό έλεγχο. Η Ιαπωνία βομβάρδισε το Περλ Χάρμπορ για να κρατήσει την Αμερική έξω από τον πόλεμο. Η πρόκληση περιβαλλοντικής καταστροφής θεωρείται, επίσης, αρνητική, αν και στις περιπτώσεις της ανεξέλεγκτης διαφυγής αερίου στην εξέδρα Deepwater Horizon και του ατυχήματος στο πυρηνικό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Φουκουσίμα, θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει πως για να βρούμε την κακή απόφαση, πρέπει να κοιτάξουμε πίσω από την αποτυχία των υπευθύνων να πάρουν τα απαραίτητα προληπτικά μέτρα ασφαλείας και να εξετάσουμε συνολικά το ζήτημα των επικίνδυνων πηγών ενέργειας. Το να ντροπιάζει κάποιος τον ίδιο του τον εαυτό ή να προκαλεί μόνος του την πτώση του, όπως ισχύει στις περιπτώσεις του προέ-δρου Κλίντον και του Άντονι Γουίνερ, είναι μάλλον αρνητικό σε μικρότερο βαθμό, αν και το Βατερλό του Ναπολέοντα κόστισε τις ζωές υπερβολικά πολλών στρατιωτών και η συμπεριφορά του προέδρου Νίξον σε όλη τη διάρκεια του σκανδάλου Γουότεργκεϊτ αποκάλυψε την απόλυτη περιφρόνησή του για τη δημοκρατία, το νομικό σύστημα και τον αμερικανικό λαό.

Ποια είναι τα κίνητρα;Συχνά είναι δύσκολο να δώσουμε μια ξεκάθαρη απάντηση σχετικά με το τι είναι αυτό που ωθεί τους ανθρώπους να δίνουν διαταγές, να παίρνουν αποφάσεις ή να κάνουν πράγματα που είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα οδηγήσουν σε κάποια καταστροφή με τη μία μορφή ή την άλλη, αλλά σε μια προ-

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

HWD2-006-085-GR.indd 8 1/24/14 5:41 PM

9ΕΙΣΑΓΩΓΗ

σπάθεια να κατηγοριοποιήσουμε τα κίνητρα, έχουμε προσδιορίσει ένα ή περισσότερα από τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα και τις κύριες αρετές ως την κινητήρια δύναμη ή δυνάμεις σε κάθε περίπτωση. Η απληστία και η περηφάνια κάνουν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους, ενώ η φιλανθρωπία όχι και τόσο. Ωστόσο, αν έπρεπε να επιλέξουμε μία λέξη για να περιγράψουμε την αιτία στις περισσότερες από τις χειρότερες καταστροφές του βιβλίου, αυτή θα ήταν η «ιδεολογία», δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο κάποιοι άνθρωποι πείθουν τον εαυτό τους ότι οι πεποιθήσεις τους –που μπορεί να σχετίζονται με τη θρησκεία, την πολιτική, τον εθνικισμό ή τον εθνικό ζήλο– δεν είναι απλώς σωστές, αλλά τόσο απόλυτα σωστές που δικαιολογούν την επιβολή τους σε άλλους ανθρώπους ακόμα και αν αυτό ση-μαίνει τον θάνατό τους.

Ποιοι είναι οι υπεύθυνοι;Αν μια γκάφα αξιολογηθεί με βάση τον συνολικό αριθμό των ανθρώπων που επηρεάστηκαν και τη σφοδρότητα των επιπτώσεων, τότε είναι σαφές πως όσο μεγαλύτερη εξουσία έχει ένα άτομο τόσο μεγαλύτερες είναι και οι γκάφες που μπορεί να διαπράξει. Ωστόσο, αυτό που προκύπτει ολοφάνερα από τα γεγονότα που καλύπτονται σε αυτό το βιβλίο είναι ότι τα τεράστια σφάλματα απαιτούν συ-νεργασία –και άρα κοινά κίνητρα– σε μεγάλη κλίμακα. Ο Χίτλερ δεν θα μπορούσε να έχει προκαλέσει τόσο μεγάλο κακό αν δεν είχε την υποστήριξη εκατομμυρίων ανθρώπων. Ο Στάλιν και ο Μάο Τσε-τούνγκ στηρίχτηκαν στη συμμετοχή των μυστικών υπηρεσιών, του στρατού, της Κόκκινης Φρουράς, ακόμα και του μέσου πολίτη, για να καταστρέψουν τις ζωές εκατομμυρίων συμπατριωτών τους. Σε καταστάσεις όπως η διένεξη που συνόδεψε τον διαμελισμό της Ινδίας, ή οι γενοκτονίες σε Ρουάντα και Βοσνία, η βία δεν χρειαζόταν καν κάποιον ηγέτη για να εκδηλωθεί. Σε πολλές άλλες λιγότερο δραματικές περιπτώσεις, οι κακές αποφάσεις δεν μπορούν τελικά να αποδοθούν σε έναν άνθρωπο. Η απελευθέρωση του χρηματοπιστωτικού τομέα στις Η.Π.Α., οι δεκάδες άδειες για υπεράκτιες γεωτρή-σεις και εξέδρες άντλησης πετρελαίου στον Κόλπο του Μεξικού, ή η έγκριση κατασκευής πυρηνικών εργοστασίων σε ακτές που μπορούσαν να πληγούν από τσουνάμι, δεν ήταν αποφάσεις που πήρε ένα μόνο άτομο. Αυτού του είδους οι γκάφες καθίστανται δυνατές μόνο όταν υποστηρίζονται από ομά-δες συμφερόντων, εταιρείες, κυβερνήσεις και ολόκληρες κοινωνίες. Για να παραφράσουμε τη γνωστή ρήση, το μόνο πράγμα που χρειάζεται για να συμβούν τεράστια σφάλματα είναι να μην κάνουν τίποτα οι γνωστικοί.

HWD2-006-085-GR.indd 9 1/24/14 5:41 PM

ΤΑ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΑ ΛΑΘΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΚΙΝΗΤΡΟ

Θυμός

Φιλανθρωπία

Φθόνος

Πίστη

Αισχροκέρδεια

Ελπίδα

Πόθος

Περηφάνια

10

Η βιομηχανία δεν έχει θέση σε τέτοιες συνθήκες (δηλαδή χωρίς πολιτισμό). επειδή οι καρποί της είναι αβέβαιοι: και άρα δεν υπάρχει κουλτούρα σχετική με τη γη. ούτε ναυσιπλοΐα, ούτε χρήση των αγαθών που μπορούν να μεταφερθούν μέσω θαλάσσης. ούτε ευρύχωρα κτήρια. ούτε εργαλεία για τη μετακίνηση και την απομάκρυνση πραγμάτων, αφού αυτά απαιτούν πολλή δύναμη. ούτε γνώσεις για το πρόσωπο της γης. ούτε μέτρηση του χρόνου. ούτε τέχνες. ούτε γράμματα. ούτε κοινωνία. και το χειρότερο απ’ όλα είναι ο συνεχής φόβος και ο κίνδυνος ενός βίαιου θανάτου. και η ζωή του ανθρώπου, μοναχική, φτωχική, απαίσια, κτηνώδης, και σύντομη.

Τόμας Χομπς [Thomas Hobbes], The English Works, Vol. III (Leviathan) [Τα αγγλικά έργα, Τόμος 3 (Λεβιάθαν)], 1651

Κύριοι υπεύθυνοι: Οι πρόγονοί μας πριν από περίπου 12.000 χρόνια

Ζημιά που έγινε: Έβαλαν τα θεμέλια για όλα τα δεινά της πολιτισμένης κοινωνίας

Γιατί: Η απόφαση φαινόταν σωστή εκείνη την εποχή

Αδράνεια

Απληστία

Η ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ ΕΞΗΜΕΡΩΝΕΙ ΤΑ ΦΎΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΖΩΑπερίπου10.000π.Χ.

HWD2-006-085-GR.indd 10 1/24/14 5:41 PM

11Η ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ ΕΞΗΜΕΡΩΝΕΙ ΤΑ ΦΎΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΖΩΑ

Σε αυτό το βιβλίο θα εξετάσουμε και θα εξηγήσουμε μια μεγάλη γκάμα από γκάφες, σφάλματα και κακές αποφάσεις, καθώς και τις συνέπειες που είχαν με το πέρασμα των αιώνων για συγκεκριμένα άτομα ή ομάδες ατόμων –μερικές φορές εκατομμυρίων ατόμων. Χωρίς καμία σχεδόν εξαίρεση, οι δράστες είναι πάντα άνθρωποι σε θέσεις εξουσίας –βασιλιάδες και βασίλισσες, στρατιωτικοί ηγέτες, πολιτικοί, μεγαλοβιομήχανοι– οι οποίοι ψάχνουν τρόπους να διατηρή-σουν ή να ενισχύσουν της εξουσία τους πάνω σε ανθρώπους, εδάφη και πό-ρους. Ωστόσο, καμία από τις κάκιστες αποφάσεις τους δεν θα ήταν εφικτή αν δεν είχε διαπραχθεί η μέγιστη γκάφα πριν από πάρα, μα πάρα πολλά χρόνια. Περιέργως, πρόκειται για κάτι που έχει χαιρετιστεί μέχρι πρόσφατα ως μία από τις καλύτερες αποφάσεις στην ανθρώπινη ιστορία.Αν πάμε πίσω περισσότερα από 15.000 χρόνια και παρακολουθήσουμε τους προγόνους μας, θα δούμε ανθρώπους που τρέφουν τις οικογένειές τους κυρί-ως συλλέγοντας άγρια φυτά, φρούτα και ρίζες, καθώς και κυνηγώντας ενίοτε άγρια ζώα. Φυσικά, τα φυτά και τα ζώα είναι άγρια. Δεν υπάρχει περίπτωση να ισχύει κάτι άλλο. Αν η οικογένεια, ή μια ομάδα οικογενειών που κινούνται μαζί, χρειάζεται καταφύγιο, τότε κατασκευάζονται προσωρινά καταλύματα τα οποία θα εγκαταλειφθούν όταν η ομάδα εξαντλήσει όλες τις πηγές τροφής της περιοχής και αναγκαστεί να φύγει. Έτσι ζούσαν οι άνθρωποι για πάρα πολύ καιρό –με το κυνήγι και τη συλλογή καρπών– και όλα πήγαιναν μια χαρά.Τα επόμενα 5.000 χρόνια, όμως, ο τρόπος με τον οποίο τρέφεται το ανθρώπι-νο είδος υφίσταται μια σταδιακή, αλλά θεμελιώδη και ριζοσπαστική αλλαγή. Αρχίζουμε να πιάνουμε και να φροντίζουμε κάποια από τα ζώα της τροφικής μας αλυσίδας, όπως τα πρόβατα, τις κατσίκες και τα γουρούνια. Μπορεί να είναι λιπόσαρκα και επιθετικά, αλλά αν αρχίσεις να εκτρέφεις τα παχύτερα και λιγότερο άγρια, τότε μετά από εκατοντάδες γενιές η επίβλεψή τους γίνεται ευκολότερη και το κρέας τους πολύ περισσότερο. Χώρια που δεν χρειάζεται να τρέχεις στα βουνά και στα λαγκάδια με ένα δόρυ στο χέρι κάθε φορά που θέλεις φαγητό.Κάτι παρόμοιο ισχύει και για τα φυτά, ειδικά τα δημητριακά και τα όσπρια. Αν πάρεις τα καλύτερα από αυτά και φυτέψεις τους σπόρους τους, τότε με την πάροδο του χρόνου θα γίνουν πιο μεγάλα και πιο παραγωγικά. Τα πράγματα βελτιώνονται ακόμα περισσότερο αν σκαλίσεις το χώμα και του ρίξεις τα πε-ριττώματα από τις κατσίκες, αν ξεριζώσεις τα αγριόχορτα και προσθέσεις το απαραίτητο νερό. Η εξημέρωση των φυτών και των ζώων, καθώς και η ανάπτυ-ξη της γεωργίας, δείχνουν να είναι πραγματικά πολύ καλές ιδέες.Η υιοθέτηση ενός αγροτικού τρόπου ζωής έχει πολλές και διάφορες συνέπειες. Αν έχεις σκοπό να φυτέψεις πράγματα και να τα βοηθήσεις να μεγαλώσουν, τότε είναι λογικό να παραμείνεις στην ίδια περιοχή μέχρι τη συγκομιδή. έτσι η

ΣΠΕΡΝΟΝΤΑΣ ΤΟΎΣ ΣΠΟΡΟΎΣ ΤΟΎ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ

HWD2-006-085-GR.indd 11 1/24/14 5:41 PM

ΤΑ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΑ ΛΑΘΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ12

Η ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΤΗ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Οι κάτοικοι αυτού του πέτρι-νου σπιτιού της Νεολιθικής

Εποχής, ενός αγροκτήματος που βρίσκεται στην Κορυφή του Χάουαρ στο σκοτσέζικο

νησιωτικό σύμπλεγμα των Ορκάδων, εξέτρεφαν βοοει-

δή, πρόβατα και χοίρους, και καλλιεργούσαν σιτάρι και κρι-θάρι, περισσότερα από 5.000

χρόνια πριν, αλλά ίσως θα έπρεπε να είχαν περιοριστεί

στο ψάρεμα.

νομαδική ζωή του κυνηγού-συλλέκτη έδωσε τη θέση της σε έναν περισσότερο «καθιστικό» τρόπο ζωής. Οι άνθρωποι κατασκεύασαν καταλύματα με μεγαλύ-τερη διάρκεια ζωής και δημιούργησαν τους πρώτους οικισμούς. Οι κυνηγοί-συλλέκτες, που βρίσκονταν διαρκώς σε κίνηση, είχαν την τάση να μην κάνουν (ή να μην κρατούν) το δεύτερο παιδί μέχρι το πρώτο να μάθει να περπατά. Όμως, αν μένεις στο ίδιο μέρος συνεχώς, μπορείς να μεγαλώσεις περισσότερα παιδιά ταυτόχρονα. Έτσι, ο πληθυσμός άρχισε να αυξάνεται πιο γρήγορα. Αυτό δεν αποτελούσε πρόβλημα επειδή ο αγροτικός τρόπος ζωής παρήγαγε περισ-σότερη τροφή. Στην πραγματικότητα, παρήγαγε αρκετές ποσότητες ώστε να δημιουργείται πλεόνασμα, κάτι που σήμαινε ότι δεν ήταν απαραίτητο να δου-λεύουν όλοι. Μπορούσαν πλέον να διαμορφωθούν κοινωνικές τάξεις. κάποιοι έλεγαν στους άλλους τι να κάνουν, οργάνωναν την καλλιέργεια των τροφίμων και μεσολαβούσαν εκ μέρους των άλλων προς την ακατανόητη δύναμη της φύσης που μπορούσε να καταστρέψει τις σοδειές, παίρνοντας ως αντάλλαγμα ένα μέρος αυτού του πλεονάσματος. Κάποιοι άλλοι κατάφεραν ακόμα και να πείσουν τους υπολοίπους ότι εκείνοι ενσάρκωναν αυτή την ακατανόητη δύνα-

μη, καθώς και ότι όλες οι σοδειές ήταν δικές τους και θα τις μοιράζονταν μόνο με όσους έκαναν ακριβώς ό,τι τους έλεγαν.Μερικοί οικισμοί έγιναν πολύ μεγάλοι και δημιούργη-σαν ένα τεράστιο πλεόνασμα, ενώ άλλοι που δεν τα πήγαιναν τόσο καλά, ή που ήθελαν απλώς να τα πάνε καλύτερα, προσπάθησαν να το κλέψουν. Τότε οι άν-θρωποι έδωσαν τρόφιμα στους πιο «σκληρούς» της φυ-λής με αντάλλαγμα την προστασία του οικισμού τους, αλλά σύντομα συνειδητοποίησαν ότι μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τον στρατό τους για να καταλάβουν άλλους οικισμούς και να αναγκάσουν τους κατοίκους τους να καλλιεργούν τη γη και να κάνουν γενικά ό,τι τους ζητούσαν. Υπάρχουν αρκετά τέτοια παραδείγματα

σε ολόκληρο το βιβλίο.Εντάξει, ο πολιτισμός έχει και τα μειονεκτήματά του, αλλά τουλάχιστον εί-ναι καλύτερος από τη ζωή του κυνηγού-συλλέκτη. Ρίξτε απλώς μια ματιά σε όλο τον κόσμο. Πλέον υπάρχουν ελάχιστοι κυνηγοί-συλλέκτες και δείχνουν να τα βγάζουν πέρα με το ζόρι. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι εμείς ζούμε πιο πολύ, τρώμε καλύτερα και έχουμε πολύ περισσότερο ελεύθερο χρόνο, και αυτός είναι ο λόγος που έχουμε καταφέρει να αναπτύξουμε την τέχνη και τη μουσική και την αρχιτεκτονική και τις πόλεις και την επιστήμη και…Πρέπει να είμαστε λίγο προσεκτικοί όταν συγκρίνουμε τους εαυτούς μας με τους σύγχρονους κυνηγούς-συλλέκτες. Άλλωστε, εφόσον ο υπόλοιπος κό-

© D

rew

cors

er |

Crea

tive

Com

mon

s

HWD2-006-085-GR.indd 12 1/24/14 5:41 PM

13

Η ΚΑΤΑΡΑ ΤΟΎ ΟΡΓΩΜΑΤΟΣΗλικίας 3.000 ετών αιγυπτιακή ζωγραφική απεικόνιση του οργώματος της γης. Ο πολιτισμός της αρχαίας Αιγύπτου βασιζόταν στην παραγωγή τροφίμων από τις καλλιέργειες στις εύφορες πεδιάδες γύρω από τον Νείλο.

σμος αποτελείται από κοινωνίες που εξαρτώνται από τη γεωργία –και οι οποίες έχουν αναπτύξει την επαγ-γελματική εξειδίκευση και τους στρατούς και τις άρ-χουσες τάξεις και την αστικοποίηση– οι κυνηγοί-συλ-λέκτες έχουν εδώ και πολύ καιρό εκτοπιστεί από τα πιο εύφορα εδάφη. Την περίοδο της ακμής τους είχαν όλο τον πλανήτη στη διάθεσή τους και η εύρεση τρο-φής δεν ήταν τόσο δύσκολη. Αν τα αποθέματα μιας περιοχής τελείωναν, μετανάστευαν σε μια πιο γόνιμη περιοχή. Αντίθετα, οι κοινωνίες που ζουν σε μόνιμους οικισμούς έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να πεθάνουν από την πείνα όταν πληγούν από ξηρασίες, πλημμύρες, ή κάποια μάστιγα που καταστρέφει τις σο-δειές. Επίσης, η διατροφή ενός κυνηγού-συλλέκτη εμφανίζει πολύ μεγαλύτε-ρη ποικιλία και περιέχει περισσότερες θρεπτικές ουσίες σε σύγκριση με αυτή του αγρότη, ο οποίος αναγκάζεται να τρέφεται με μια περιορισμένη ποικιλία σακχάρων και υδατανθράκων. Επιπλέον, οι κυνηγοί-συλλέκτες, οι οποίοι ζουν σε μικρές, ευρύτατα διασκορπισμένες και ευέλικτες ομάδες, δεν έχουν τόσο μεγάλη ευπάθεια στις μεταδοτικές ασθένειες που ευδοκιμούν στις μεγάλες κοινότητες. Πρόσφατες παλαιοανθρωπολογικές μελέτες δοντιών και οστών από ανθρώπους της προ-αγροτικής και της μετα-αγροτικής εποχής δείχνουν ότι οι κυνηγοί-συλλέκτες είχαν στην πραγματικότητα καλύτερη υγεία, ζούσαν περισσότερο και ήταν ψηλότεροι από τους ανθρώπους των πρώιμων αγροτι-κών κοινωνιών. Ούτε και το επιχείρημα του ελεύθερου χρόνου ευσταθεί. Με-λέτες που έγιναν σε σύγχρονους κυνηγούς-συλλέκτες δείχνουν ότι ξοδεύουν λιγότερο από 20 ώρες την εβδομάδα αναζητώντας όλα όσα χρειάζονται για να επιβιώσουν, και ο χρόνος αυτός είναι πολύ λιγότερος από τη μέση εργάσιμη εβδομάδα στον πολιτισμένο κόσμο.Ο φιλόσοφος του 17ου αιώνα Τόμας Χομπς πίστευε ότι η φυσική κατάσταση του ανθρώπινου είδους είναι να βρίσκεται σε πόλεμο, και ότι μόνο το «πολιτι-κό κράτος» μπορεί να αποτρέψει κάτι τέτοιο. Τα στοιχεία υποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι της προ-αγροτικής εποχής πολεμούσαν για πολύ λιγότερα πράγμα-τα, ενώ αν κάποιος ρίξει μια φευγαλέα ματιά στις δύο τελευταίες χιλιετηρίδες θα διαπιστώσει ότι οι «πολιτισμένοι» άνθρωποι βρίσκουν άπειρες αιτίες για να κηρύξουν πολέμους. Τελικά, ίσως να μην ήταν και τόσο καλή η απόφαση να πιάσουμε εκείνη την κατσίκα και να φυτέψουμε εκείνους τους σπόρους.

Η ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ ΕΞΗΜΕΡΩΝΕΙ ΤΑ ΦΎΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΖΩΑ

HWD2-006-085-GR.indd 13 1/24/14 5:41 PM

ΤΑ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΑ ΛΑΘΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΚΙΝΗΤΡΟ

Φιλανθρωπία

Αισχροκέρδεια

Ελπίδα

Πόθος

Αδράνεια

14

Περηφάνια

Απληστία

Θυμός

Η ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑ ΤΟΎ ΕΚΛΕΚΤΟΎ ΛΑΟΎ ΤΟΎ ΘΕΟΎπερίπου700π.Χ.

Και είπε Κύριος προς τον Μωϋσήν, Ύπαγε προς τον Φαραώ, και ειπέ προς αυτόν, ούτω λέγει Κύριος, Εξαπόστειλον τον λαόν μου διά να με λατρεύση.

Έξοδος 8:1, Αγία Γραφή (μετάφραση Νεόφυτου Βάμβα)

Κύριος υπεύθυνος: Ο Φαραώ της Αιγύπτου

Ζημιά που έγινε: Η Αίγυπτος και ο λαός της υπέστησαν τις γνωστές πληγές και άλλα δεινά, με αποτέλεσμα να πεθάνει πολύς κόσμος

Γιατί: Ο Φαραώ δεν αποδεχόταν ότι ο Θεός των Ισραηλιτών ήταν ο αληθινός Θεός. δεν ήθελε να τους ελευθερώσει από τη σκλαβιά και να τους αφήσει να φύγουν από την Αίγυπτο

Φθόνος

Πίστη

© R

atm

andu

de |

Dre

amst

ime.

com

HWD2-006-085-GR.indd 14 1/24/14 5:41 PM

15Η ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑ ΤΟΎ ΕΚΛΕΚΤΟΎ ΛΑΟΎ ΤΟΎ ΘΕΟΎ

Σε κάποια φάση της πρώτης χιλιετηρίδας π.Χ., στον Αιγύπτιο Φαραώ της επο-χής εκείνης δόθηκε επανειλημμένα η ευκαιρία να πράξει το σωστό, και κάθε φορά εκείνος επέλεγε να μην το κάνει. Το αποτέλεσμα ήταν να βρουν τον ίδιο, τον λαό του και τη χώρα του, άπειρα δεινά, το ένα χειρότερο από το άλλο. και όμως, εκείνος επέμενε. Σύμφωνα με τις γραφές, ο ίδιος ο Θεός ωθούσε τον Φαραώ να πάρει αυτές τις κακές αποφάσεις, αλλά είναι αυτή η δικαιολογία αρκετά καλή;Η ιστορία ξεκίνησε όταν ο λιμός ανάγκασε τον Ιακώβ, τους δώδεκα γιους του και τις οικογένειές τους να εγκαταλείψουν τη γη Χαναάν (το σημερινό Ισρα-ήλ, τις παλαιστινιακές περιοχές και τμήματα της Ιορδανίας και του Λιβάνου) και να ταξιδέψουν δυτικά προς την Αίγυπτο, όπου έτυχαν θερμής υποδοχής από τον Φαραώ και εγκαταστάθηκαν στην εύφορη επαρχία της Γεσέν. (Ένας άγγελος έδωσε το όνομα Ισραήλ στον εγγονό του Αβραάμ, τον Ιακώβ, και οι απόγονοί του είναι γνωστοί ως Ισραηλίτες. καθένας από τους γιους του ίδρυσε μία από τις 12 φυλές του Ισραήλ.) Στην Αίγυπτο οι αριθμοί των Ισραηλιτών αυξάνονταν από γενιά σε γενιά, και οι Αιγύπτιοι, ανήσυχοι ότι οι Ισραηλίτες θα μπορούσαν να αρπάξουν την εξουσία, τους σκλάβωσαν και τους βασάνισαν αφόρητα. Υπό την εποπτεία επιστατών, οι Ισραηλίτες αναγκάζονταν να κα-τασκευάζουν πλίνθους, να φτιάχνουν πόλεις και να δουλεύουν στα χωράφια, αλλά συνέχισαν να πληθαίνουν. Τελικά, ο Φαραώ εφάρμοσε χωρίς εξαίρεση το εξής μέτρο: όλα τα αγόρια των Ισραηλιτών έπρεπε να ρίχνονται στο ποτάμι αμέσως μετά τη γέννησή τους. Όμως, μια γυναίκα δεν άντεξε να σκοτώσει το μωρό της και το έκρυψε στις καλαμιές δίπλα από το ποτάμι. Εκεί το βρήκε η κόρη του Φαραώ, η οποία τον ονόμα-σε Μωυσή και τον μεγάλωσε σαν δικό της γιο. Όταν ο Μωυσής ενηλικιώθηκε, είδε έναν Αιγύπτιο να χτυπάει κάποιον Εβραίο εργάτη. Νομίζοντας πως δεν τον έβλε-πε κανείς, σκότωσε τον Αιγύπτιο, αλλά ο Φαραώ έμαθε για το περιστατικό και ο Μωυσής αναγκάστηκε να το σκάσει για να σωθεί. Κατέφυγε στη Μαδιάμ, όπου πα-ντρεύτηκε και έκανε παιδιά.Στο μεταξύ, οι συνθήκες ζωής των Ισραηλιτών είχαν χειροτερέψει, αλλά ο Θεός, ο οποίος δεν είχε ξεχάσει ότι είχε κάνει συμφωνία με τον Αβραάμ να δώσει σε αυτόν και τους απογόνους του τη γη Χαναάν για πάντα, επισκέφθη-κε τον Μωυσή και του είπε να πάει στον Φαραώ και να βγάλει τους υιούς του Ισραήλ από την Αίγυπτο. Ο Μωυσής είχε αμφιβολίες για το αν θα πίστευαν οι Ισραηλίτες πως τον είχε επισκεφθεί ο Θεός ή για το αν ο Φαραώ θα τους άφηνε να φύγουν, αλλά ο Θεός τον διαβεβαίωσε πως ο Ααρών, ο μεγαλύτερος αδερφός του, θα μιλούσε εκ μέρους του, και του έδειξε ακόμα ότι θα μπορούσε να μεταμορφώσει τη ράβδο του σε φίδι για να αποδείξει πως ο Θεός ήταν μαζί

Η ΕΎΡΕΣΗ ΤΟΎ ΜΩΎΣΗΟ πίνακας του σερ Λόρενς Άλμα Τάντεμα απεικονίζει την κόρη του Φαραώ να επιστρέφει από τον Νείλο με το παιδί που θα οδηγούσε μια μέρα τον εβραϊκό λαό στην έξοδο από την Αίγυπτο.

HWD2-006-085-GR.indd 15 1/24/14 5:41 PM

ΤΑ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΑ ΛΑΘΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ16

του. Ωστόσο, ο Ύψιστος συμφώνησε ότι ο Φαραώ δεν θα πειθόταν τόσο εύκο-λα επειδή ο ίδιος ο Θεός θα σκλήραινε την καρδιά του και θα τον έστρεφε ενα-ντίον των Ισραηλιτών. Λοιπόν, οι Ισραηλίτες πίστεψαν όντως τον Ααρών και τον Μωυσή, αλλά όταν οι τελευταίοι ζήτησαν από τον Φαραώ να αφήσει τους Εβραίους ελεύθερους μόνο για λίγες ημέρες ώστε να μεταβούν στην έρημο και να κάνουν θυσίες στον Θεό τους, ο Φαραώ όχι μόνο αρνήθηκε αλλά αύξησε και τον φόρτο εργασίας των Ισραηλιτών. Ενεργώντας με βάση τις εντολές του Θεού, ο Μωυσής και ο Ααρών επέστρεψαν στον Φαραώ και έριξαν στο έδαφος τη ράβδο, η οποία μεταμορφώθηκε σε φίδι. Όταν οι μάγοι του Φαραώ έκαναν το ίδιο με τις δικές τους ράβδους, η ράβδος/φίδι του Ααρών έφαγε τα φίδια των μάγων, αλλά ο Φαραώ εξακολουθούσε να είναι αρνητικός.Σύμφωνα με το βιβλίο της Εξόδου, μέσω του Μωυσή και του Ααρών, ο Θεός έστειλε στη συνέχεια ακόμα μεγαλύτερα δεινά στους Αιγυπτίους. Στην αρχή, ο Μωυσής χτύπησε με τη ράβδο του τα ύδατα στην Αίγυπτο και τα μετέτρεψε σε αίμα –ποτάμια, ρυάκια, γούρνες, λίμνες, ακόμα και το νερό σε δοχεία και βαρέλια. Τα ψάρια στις λίμνες και τα ποτάμια πέθαναν, τα πάντα βρώμισαν, και δεν υπήρχε καθόλου πόσιμο νερό σε όλο το βασίλειο. Αυτό κράτησε για επτά ημέρες, αλλά ο Φαραώ και πάλι δεν ενέδωσε.Στη συνέχεια ο Μωυσής τον προειδοποίησε πως αν δεν ελευθέρωνε τους Ισ-ραηλίτες, τότε ο Θεός θα του έστελνε και άλλη πληγή –πλήθος βατράχια που θα κατέκλυζαν όλα τα χωράφια, τα σπίτια και τις αίθουσες. Εκείνος εξακολου-θούσε να αρνείται και, όπως ήταν αναμενόμενο, εμφανίστηκαν πάρα πολλά βατράχια που έκαναν τόσο εξοργιστικό θόρυβο ώστε ο Φαραώ αναγκάστη-κε να υποχωρήσει, λέγοντας στους Ισραηλίτες ότι μπορούσαν να φύγουν. Το επόμενο πρωί η μάστιγα είχε τελειώσει, αλλά η καρδιά του Φαραώ σκλήρυνε, όπως ακριβώς είχε προβλέψει ο Θεός, και δεν κράτησε τον λόγο του.Μετά ακολούθησαν οι ψείρες που μάστισαν τους πάντες, ανθρώπους και ζώα. Ακόμα και οι μάγοι του Φαραώ υποχρεώθηκαν να παραδεχθούν πως αυτό ήταν έργο του Θεού, αλλά ο Φαραώ παρέμεινε ανυποχώρητος. Κατ’ εντολή του Θεού, ο Μωυσής και ο Ααρών τον προειδοποίησαν ότι σειρά είχαν οι μύ-γες, αλλά η πληγή αυτή δεν θα επηρέαζε καθόλου τους Ισραηλίτες –και αυτό ακριβώς συνέβη. Σμήνη από μύγες εμφανίστηκαν παντού σε όλη την Αίγυπτο, ακόμα και στο παλάτι του Φαραώ, με μοναδική εξαίρεση την επαρχία της Γε-σέν. Ο Φαραώ φώναξε τον Μωυσή και τον Ααρών και τους είπε να οδηγήσουν τον λαό τους στην έρημο και να κάνουν τις θυσίες, αλλά να ζητήσουν από τον Θεό τους να απαλλάξει την Αίγυπτο από τις μύγες. Για μία ακόμα φορά, μόλις η χώρα απαλλάχθηκε από τη μάστιγα, ο Φαραώ άλλαξε γνώμη και απαγόρευ-σε στους Ισραηλίτες να φύγουν. Τότε ο Θεός έστειλε μια τρομερή αρρώστια που έπληξε όλα τα ζώα τα Αιγυπτίων –γελάδια, άλογα, γαϊδούρια, καμήλες, τα

ΕΝΕΡΓΩΝΤΑΣ ΜΕ ΒΑΣΗ

ΤΙΣ ΕΝΤΟΛΕΣ ΤΟΎ

ΘΕΟΎ, Ο ΜΩΎΣΗΣ ΚΑΙ

Ο ΑΑΡΩΝ ΕΠΕΣΤΡΕΨΑΝ

ΣΤΟΝ ΦΑΡΑΩ ΚΑΙ

ΕΡΙΞΑΝ ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ

ΤΗ ΡΑΒΔΟ, Η ΟΠΟΙΑ

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΘΗΚΕ

ΣΕ ΦΙΔΙ.

HWD2-006-085-GR.indd 16 1/24/14 5:41 PM

17Η ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑ ΤΟΎ ΕΚΛΕΚΤΟΎ ΛΑΟΎ ΤΟΎ ΘΕΟΎ

πάντα– αλλά τα ζώα που ανήκαν στους υιούς του Ισραήλ δεν επηρεάστηκαν. Όμως, ο Φαραώ δεν έλεγε να μεταπειστεί. Πράττοντας σύμφωνα με τις εντολές του Θεού, ο Μωυσής πήρε μια χούφτα στάχτη και τη σκόρπισε στον αέρα, και όλοι οι άνθρωποι και τα ζώα της Αι-γύπτου γέμισαν με τρομακτικά εξανθήματα. Τα εξανθήματα ήταν τόσο φρικτά που οι μάγοι του Φαραώ δεν μπορούσαν καν να σταθούν όρθιοι για να αντι-κρύσουν τον Μωυσή. τόσος ήταν ο πόνος τους. Εντούτοις, ο Φαραώ συνέχισε να αρνείται πεισματικά να επιτρέψει στους υιούς του Ισραήλ να αναχωρήσουν.Τότε ο Θεός είπε στον Μωυσή να προειδοποιήσει τον Φαραώ και τους Αιγυ-πτίους ότι θα ακολουθούσε μια χαλαζοκαταιγίδα πρωτοφανούς έντασης, και ότι οποιοσδήποτε άνθρωπος ή ζώο έμενε εκτεθειμένο θα σκοτωνόταν από το χαλάζι. Όσοι Αιγύπτιοι είχαν καταλάβει πως ο Θεός των Ισραηλιτών τούς τι-μωρούσε στέλνοντας όλες αυτές τις τρομακτικές πληγές, οδήγησαν τα ζώα τους σε καταφύγια και κρύφτηκαν στα σπίτια τους. Ο Μωυσής άπλωσε το χέρι του προς τον ουρανό και ξέσπασε η μητέρα όλων των χαλαζοκαταιγίδων, σκο-τώνοντας τα ζώα, ρημάζοντας όλες τις καλλιέργειες και κάνοντας τα δέντρα χίλια κομμάτια σε όλη την Αίγυπτο –εκτός από την επαρχία της Γεσέν. Αυτή τη φορά ο Φαραώ τρόμαξε πραγματικά. κάλεσε τον Μωυσή και τον Ααρών να παρουσιαστούν μπροστά του και τους είπε πως ο δικός τους Θεός ήταν ο αλη-θινός Θεός και πως θα τους άφηνε να φύγουν. Παρόλο που ο Μωυσής αμφέ-βαλλε για το αν ο Φαραώ είχε όντως πιστέψει στον Θεό, σήκωσε τα χέρια του ξανά και η καταιγίδα κόπασε. Όπως συνήθως, η καρδιά του Φαραώ σκλήρυνε και αθέτησε την υπόσχεσή του.Ο Θεός εξήγησε στον Μωυσή ότι Εκείνος σκλήραινε εσκεμμένα την καρδιά του Φαραώ για να του δείξει όλα τα σημάδια, έτσι ώστε οι μελλοντικές γενιές να θυμούνται πόσο ισχυρός είναι ο Θεός. Ο Μωυσής και ο Ααρών ζήτησαν για μία ακόμα φορά από τον Φαραώ να αφήσει τους υιούς του Ισραήλ να εγκατα-λείψουν την Αίγυπτο, και ο Φαραώ τους ρώτησε ποιους σκόπευαν να πάρουν μαζί τους. η απάντηση του Μωυσή ήταν ότι θα έφευγαν όλοι, άντρες, γυναί-κες, παιδιά και όλα τα κοπάδια. Ο Φαραώ διέταξε να φύγουν μόνο οι άντρες, κάτι που δεν βρήκε σύμφωνους τον Μωυσή και τον Ααρών, με αποτέλεσμα να στείλει ο Θεός την πληγή των ακρίδων. Ο άνεμος φύσηξε από τα ανατο-λικά και έφερε τέτοια νέφη ακρίδων που δεν έμεινε ούτε ένα πράσινο φυτό σε όλη την Αίγυπτο. Μετά από αυτό ο Φαραώ υποχώρησε, λέγοντας ότι είχε αμαρτήσει κατά του Θεού και ότι θα άφηνε τους Ισραηλίτες να φύγουν. Έτσι, ο Θεός έστειλε έναν δυτικό άνεμο που απομάκρυνε τις ακρίδες προς την Ερυθρά Θάλασσα. Και πάλι, ο Θεός σκλήρυνε την καρδιά του Φαραώ, ο οποίος απαγό-ρεψε στους Ισραηλίτες να φύγουν.

ΕΚΤΑΚΤΟ ΔΕΛΤΙΟ ΘΎΕΛΛΗΣ

HWD2-006-085-GR.indd 17 1/24/14 5:41 PM

ΤΑ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΑ ΛΑΘΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ18

Τότε ο Θεός είπε στον Μωυσή να τεντώσει το χέρι του και να φέρει το σκότος στη γη της Αιγύπτου, και για τρεις μέρες επικράτησε μαύρο σκοτάδι. Τελικά, ο Φαραώ τούς είπε ότι μπορούσαν να φύγουν, αλλά έπρεπε να αφήσουν τα κοπάδια τους πίσω. Αυτό δεν έγινε αποδεκτό, οπότε ο Θεός είπε στον Μωυσή πως θα έστελνε μία τελευταία πληγή στην Αίγυπτο –θα σκότωνε όλα τα πρω-τότοκα παιδιά σε ολόκληρη τη χώρα. Για να γλιτώσουν οι Ισραηλίτες, κάθε οικογένεια έπρεπε να θυσιάσει ένα αρνί και να πασαλείψει με το αίμα του το ανώφλι και τους παραστάτες της εξώπορτας του σπιτιού της έτσι ώστε όταν θα ερχόταν ο Θεός για να σκοτώσει το πρωτότοκο παιδί, να έβλεπε αυτό το

σημάδι και να «προσπερνούσε» (από το εβραϊκό ρήμα πεσάχ ή πασάχ) τα σπίτια των Ισραηλιτών. Αυτή είναι και η προέλευση της λέξης Πάσχα (που σημαίνει «προ-σπέραση»).Ο Μωυσής προειδοποίησε τον Φαραώ για το τι θα συ-νέβαινε αν δεν ελευθέρωνε τους Ισραηλίτες, αλλά εκεί-νος δεν τον άκουσε, και τα μεσάνυχτα της καθορισμέ-νης ημέρας, σε όλα τα σπίτια της Αιγύπτου οι πάντες, από τον Φαραώ μέχρι τον τελευταίο υπηρέτη, είδαν το πρωτότοκο παιδί τους να πεθαίνει. Και τότε ο Φαραώ

ελευθέρωσε τους υιούς του Ισραήλ και τους άφησε να φύγουν, και οι Αιγύπτιοι τούς έδωσαν ασήμι και χρυσό και κοσμήματα και όμορφα ρούχα για να τα πάρουν μαζί τους.Οι λάθος αποφάσεις του Φαραώ γονάτισαν το βασίλειο, με αποτέλεσμα να χα-θούν όλες οι σοδειές, τα δέντρα, τα ζωντανά, το νερό, και ακόμα και το πρωτό-τοκο παιδί κάθε οικογένειας. Θα περίμενε κανείς ότι θα είχε πειστεί πλέον να αφήσει τους Ισραηλίτες να φύγουν αλλά όχι, εκείνος έπρεπε να πάρει άλλη μία πραγματικά εσφαλμένη απόφαση. Ακόμα και την τελευταία στιγμή μετάνιωσε που επέτρεψε στους Ισραηλίτες να φύγουν. τους ακολούθησε με τον στρατό του και τελικά τους έφτασε στις ακτές της Ερυθράς Θάλασσας. Ο Θεός έδωσε εντολή στον Μωυσή να σηκώσει ψηλά τη ράβδο του και να απλώσει το χέρι του πάνω από τα νερά. Η θάλασσα χωρίστηκε στα δύο για να μπορέσουν οι Ισραηλίτες να περπατήσουν πάνω σε στεγνό έδαφος, ενώ υδάτινα τείχη υψώ-νονταν αριστερά και δεξιά τους. Ο αιγυπτιακός στρατός τούς ακολούθησε, αλλά ο Μωυσής σήκωσε ξανά το χέρι του και τα νερά επέστρεψαν, πνίγοντας όλους ανεξαιρέτως τους Αιγυπτίους.

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΡΩΤΟΤΟΚΩΝ

«Και παν πρωτότοκον εν τη γη της Αιγύπτου

θέλει αποθάνει, από του πρωτοτόκου του

Φαραώ, όστις κάθηται επί του θρόνου αυτού,

έως του πρωτοτόκου της δούλης, ήτις δουλεύει εν τω μύλω…» (μετάφραση

Νεόφυτου Βάμβα)

HWD2-006-085-GR.indd 18 1/24/14 5:41 PM

ΚΙΝΗΤΡΟ

Πίστη

Αισχροκέρδεια

Ελπίδα

Πόθος

Αδράνεια

19

Περηφάνια

Απληστία

Φθόνος

Θυμός

Φιλανθρωπία

Όταν τα νέα της μάχης που είχε δοθεί στον Μαραθώνα έφτασαν στ' αυτιά του βασιλιά Δαρείου, γιου του Ιστάσπη, ο θυμός του κατά των Αθηναίων… φούντωσε ακόμα πιο πολύ, και ήθελε περισσότερο από ποτέ να οδηγήσει τις στρατιές του εναντίον της Ελλάδας. Αμέσως έστειλε αγγελιοφόρους για να εξαγγείλει παντού ότι θα γινόταν νέα επιστράτευση, και μάλιστα με πιο εντατικό ρυθμό, ενώ παράλληλα οι σατραπείες θα έπρεπε εξίσου γρήγορα να του παρέχουν πλοία, άλογα, εφόδια και μεταφορικά μέσα.

Ηρόδοτος, κείμενο του 440 π.Χ.

Κύριοι υπεύθυνοι: Ο Πέρσης αυτοκράτορας Δαρείος Α' και ο γιος του Ξέρξης

Ζημιά που έγινε: Σκοτώθηκαν δεκάδες χιλιάδες Πέρσες στρατιώτες και καταστράφηκε ο περσικός στόλος

Γιατί: Μια τεράστια αυτοκρατορία είναι καλύτερη από μια μεγάλη αυτοκρατορία

Η ΠΕΡΣΙΑ ΕΙΣΒΑΛΛΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

490–449π.Χ.

Η ΠΕΡΣΙΑ ΕΙΣΒΑΛΛΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

HWD2-006-085-GR.indd 19 1/24/14 5:41 PM

ΤΑ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΑ ΛΑΘΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ20

Η πρώτη εισβολή των Περσών στην Ελλάδα έλαβε χώρα το 492 π.Χ., αλλά οι σπόροι της είχαν φυτευτεί δέκα χρόνια νωρίτερα με την Ιωνική Επανάστα-ση. Εκείνη την εποχή η Περσική Αυτοκρατορία ήταν τεράστια. εκτεινόταν από την Ινδία στα ανατολικά μέχρι τον Βόσπορο και την Αίγυπτο στα δυτικά. Η επικράτειά της περιελάμβανε και την Ιωνία, δηλαδή τη σημερινή νοτιοδυτική Τουρκία, όπου οι Έλληνες είχαν ιδρύσει αρκετές πόλεις-κράτη οι οποίες είχαν περάσει στον έλεγχο των Περσών. Όταν, το 499 π.Χ., οι πόλεις αυτές επα-ναστάτησαν κατά του σκληρότατου περσικού ζυγού, η Αθήνα και η Ερέτρια έστειλαν στρατιωτική βοήθεια. Μέχρι το 493 π.Χ. οι δυνάμεις του Πέρση αυτο-κράτορα Δαρείου Α' είχαν καταστείλει την Ιωνική Επανάσταση και είχαν ανα-κτήσει τον έλεγχο, αλλά η επανάσταση τον ώθησε να επεκτείνει την κυριαρχία του σε όλα τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και να βάλει στο στόχαστρο την ηπειρωτική Ελλάδα, θέλοντας να τιμωρήσει την Αθήνα και την Ερέτρια επειδή βοήθησαν τους Ίωνες.Η κατάληψη της ηπειρωτικής Ελλάδας φαινόταν απλή υπόθεση για τη με-γαλύτερη αυτοκρατορία που είχε υπάρξει ποτέ –οι Πέρσες διέθεταν πολύ περισσότερο στρατό και στόλο από τους Έλληνες– και, με επικεφαλής τον Μαρδόνιο, κατέλαβαν γρήγορα τη Θράκη και τη Μακεδονία. Στη συνέχεια μια σφοδρότατη καταιγίδα έπληξε τον περσικό στόλο, με αποτέλεσμα περί-που 20.000 στρατιώτες να χάσουν τη ζωή τους στη θάλασσα. Ο Μαρδόνιος αντικαταστάθηκε από τους στρατηγούς Δάτη και Αρταφέρνη. οι τελευταίοι, επικεφαλής μιας τακτικής ναυτικής δύναμης, διέσχισαν το 490 π.Χ. το Αιγαίο πέλαγος, καταλαμβάνοντας πολλά νησιά στην πορεία τους προς την Εύβοια και την Ερέτρια, την οποία λεηλάτησαν και κατέκαψαν.Από εκεί η απόσταση μέχρι τον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο ήταν μικρή και οι Πέρσες επέλεξαν έναν κόλπο κοντά στον Μαραθώνα, περίπου 40 χιλιόμε-τρα νοτιοανατολικά της Αθήνας, για να κάνουν την απόβασή τους. Τουλά-χιστον 25.000 Πέρσες στρατιώτες και 1.000 έφιπποι άνδρες αποβιβάστηκαν στην ακτή, ενώ πολύ περισσότεροι παρέμειναν στα πλοία. Οι Αθηναίοι είχαν επιστρατεύσει άνδρες από τις δέκα φυλές της Αθήνας, καθώς και στρατιώτες από τις Πλαταιές, μια πόλη-κράτος της Βοιωτίας. Ο ελληνικός στρατός, που αριθμούσε περί τους 10.000 οπλίτες (πεζικάριους εξοπλισμένους με σπαθιά, δόρατα και ασπίδες) προήλασε μέχρι την πεδιάδα του Μαραθώνα και δεν επέ-τρεψε στους Πέρσες να κινηθούν προς την ενδοχώρα. Οι δύο στρατοί παρέ-μειναν παραταγμένοι και καθηλωμένοι για αρκετές μέρες. στο διάστημα αυτό οι Έλληνες έστειλαν τον ταχύτερο δρομέα τους, έναν άνδρα ονόματι Φειδιπ-πίδη, στη Σπάρτη, νοτιοδυτικά της Αθήνας, ζητώντας από τους Σπαρτιάτες να στείλουν στρατιωτική βοήθεια για την προστασία της Αθήνας, η οποία ήταν πλέον ανυπεράσπιστη (το αγώνισμα του μαραθωνίου έχει πάρει το όνομά του από το συγκεκριμένο περιστατικό). Όμως, οι Σπαρτιάτες απάντησαν ότι θα μπορούσαν να στείλουν βοήθεια μετά από δέκα τουλάχιστον ημέρες, επικα-

ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ ΎΠΕΡΟΧΗ

HWD2-006-085-GR.indd 20 1/24/14 5:41 PM

21Η ΠΕΡΣΙΑ ΕΙΣΒΑΛΛΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

λούμενοι μια θρησκευτική εορτή κατά τη διάρκεια της οποίας απαγορευόταν να πολεμούν.Την πέμπτη ημέρα ο ελληνικός στρατός επιτέθηκε εναντίον των περσικών δυνάμεων που υπερτερούσαν, είτε επειδή είχε πληρο-φορηθεί ότι το ιππικό είχε επιστρέψει στα πλοία για να εξαπολύσει άμεση επίθεση στην Αθήνα είτε επειδή υπήρχαν ενδείξεις πως ο περσικός στρατός ετοιμαζό-ταν να επιτεθεί. Οι Πέρσες θα έπρεπε να είχαν κάνει περίπατο στη μάχη του Μαραθώνα, αφού υπερτερού-σαν αριθμητικά των Αθηναίων κατά τουλάχιστον 2 προς 1, αλλά ο ελληνικός στρατός τούς αιφνιδίασε. πα-ρατάχθηκε σε φάλαγγες –ορθογώνιους σχηματισμούς στους οποίους οι στρατιώτες μετακινούνταν όλοι μαζί ως ενιαίο σύνολο– δημιουργώντας ένα μέτωπο μάχης ίδιου πλάτους με εκείνο του εχθρού, εφόρμησε εναντί-ον τους και μετά, με τις ασπίδες παρατεταγμένες μπρο-στά, άρχισε να προωθείται σταθερά μέσα στις εχθρικές γραμμές. Οι βαρύτερα οπλισμένοι Έλληνες υπερκέρα-σαν τους Πέρσες από τα πλάγια και μετά τους περικύ-κλωσαν, καταφέρνοντας φοβερό πλήγμα με τα σπαθιά και τα δόρατά τους, και τους ανάγκασαν τελικά να τραπούν σε φυγή προς τα πλοία τους. Οι Πέρσες έπλευσαν νότια για να κάνουν τον κύκλο της χερσονήσου και να επιτεθούν κατευθείαν στην Αθήνα, αλλά ο ελληνικός στρατός κατάφερε να φτάσει εκεί πριν από αυτούς και να αποτρέψει την απόβαση. Οι Πέρσες εγκατέλειψαν τις προσπάθειες και αναχώρησαν για την πατρίδα τους.Για πολλούς, η νίκη των Αθηναίων αποτέλεσε κομβικό σημείο της ευρωπαϊκής ιστορίας και σηματοδότησε την απαρχή της ανόδου της Κλασικής Ελλάδας. Μέχρι εκείνη τη στιγμή η υποδούλωση από τους Πέρσες φαινόταν λίγο πολύ αναπόφευκτη, αλλά οι Έλληνες, μέσα από τη συνεργασία των διαφόρων φυ-λών, έδειξαν στους εχθρούς –αλλά και στους εαυτούς τους– ότι μπορούσαν να αντισταθούν. Ακόμα και οι Σπαρτιάτες, για τους οποίους ο πόλεμος ήταν τρόπος ζωής, εντυπωσιάστηκαν όταν έφτασαν μερικές ημέρες αργότερα και επιθεώρησαν το πεδίο της μάχης στον Μαραθώνα. Η ιστορία έγραψε πως πε-ρισσότεροι από 6.000 Πέρσες έπεσαν νεκροί, ενώ οι Έλληνες έχασαν λιγότε-ρους από 200 άνδρες.Όπως ήταν αναμενόμενο, ο Δαρείος Α' δεν ήταν πρόθυμος να αφήσει το θέμα έτσι. Άρχισε να σχεδιάζει άλλη μία εκστρατεία εναντίον των Ελλήνων και συ-γκέντρωσε έναν νέο τεράστιο στρατό γι’ αυτόν τον σκοπό, αλλά πέθανε το 486 π.Χ. ενώ προετοιμαζόταν να καταστείλει μια εξέγερση στην Αίγυπτο. Το

Η ΜΑΧΗ ΤΟΎ ΜΑΡΑΘΩΝΑΗ ήττα των Περσών από τον αριθμητικά υποδεέστερο αθηναϊκό στρατό αποδείχθηκε κομβικό σημείο της ελληνικής ιστορίας.

© T

ime

& L

ife P

ictu

res

| Get

ty Im

ages

HWD2-006-085-GR.indd 21 1/24/14 5:41 PM

ΤΑ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΑ ΛΑΘΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ22

έργο ολοκλήρωσε ο γιος του Ξέρξης, ο οποίος ξεκίνησε τη δεύτερη εισβολή των Περσών στην Ελλάδα το 480 π.Χ. Υπάρχουν πολλές απόψεις σχετικά με το μέγεθος της δύναμης εισβολής, αλλά οι αναφορές που μιλούν για 250.000 στρατιώτες, 1.200 τριήρεις (πολεμικά πλοία με μήκος πλέον των 30 μέτρων και τρεις σειρές κουπιών σε κάθε πλευρά) και 3.000 πλοία ανεφοδιασμού μάλλον ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Αυτή τη φορά οι Πέρσες δεν είχαν σκοπό να αφήσουν τίποτα στην τύχη.Η Αθήνα και η Σπάρτη είχαν ήδη αρχίσει να προετοιμάζονται για την ανα-πόφευκτη επιστροφή των Περσών συγκεντρώνοντας τον δικό τους στόλο από τριήρεις, αλλά δεν μπορούσαν να τους ανταγωνιστούν στο ανθρώπινο δυναμικό. Διερεύνησαν, ωστόσο, το ενδεχόμενο της υποστήριξης από άλλες πόλεις-κράτη και κατάφεραν να δημιουργήσουν έναν συνασπισμό δυνάμεων. κάποιες από αυτές είχαν πολεμήσει μεταξύ τους στο παρελθόν, αλλά ήταν πλέ-ον διατεθειμένες να συνεργαστούν μπροστά στον επικίνδυνο κοινό εχθρό.Μέχρι το καλοκαίρι του 480 π.Χ. ο περσικός στρατός είχε διασχίσει τον Ελλή-σποντο και προήλαυνε προς τα νότια της ηπειρωτικής Ελλάδας. Οι Έλληνες έστειλαν μια δύναμη 7.000 ανδρών υπό τη διοίκηση του βασιλιά της Σπάρ-της Λεωνίδα για να εμποδίσουν τη διέλευση του περσικού στρατού από τις Θερμοπύλες, ένα στενό που βρισκόταν μεταξύ των βουνών και της θάλασσας. Κατάφεραν να συγκρατήσουν τις δυνάμεις του Ξέρξη για αρκετές ημέρες και

να προκαλέσουν τεράστιες απώλειες στους εισβολείς που προσπάθησαν δύο φορές να περάσουν από τα στε-νά. Όμως, οι Πέρσες έμαθαν ότι υπήρχε ένα μονοπά-τι μέσα από τα βουνά και έστειλαν πεζικάριους για να υπερφαλαγγίσουν τους Έλληνες. Ο Λεωνίδας γνώριζε για την ύπαρξη του μονοπατιού και είχε τοποθετήσει φρουρούς. Όταν εκείνοι τον ενημέρωσαν σχετικά, έδω-σε εντολή στον μεγαλύτερο όγκο των στρατευμάτων του να αποχωρήσει την ώρα που ο ίδιος, μαζί με 1.500 στρατιώτες, έδωσε μια μάχη που έμεινε στην ιστορία ως η διασημότερη έσχατη αντίσταση και χάρισε στους

γενναίους Σπαρτιάτες τη θρυλική φήμη τους. Οι αμυνόμενοι Έλληνες σκοτώ-θηκαν μέχρι και τον τελευταίο, και οι Πέρσες συνέχισαν την προέλασή τους, αλλά πιστεύεται ότι το πλήρωσαν ακριβά, χάνοντας γύρω στους 20.000 άν-δρες στις Θερμοπύλες. Ωστόσο, πολύ πιο σημαντικό ήταν το παράδειγμα που έθεσαν οι Σπαρτιάτες στις Θερμοπύλες: ελεύθεροι άνδρες επέλεξαν να υπερα-σπιστούν την πατρίδα τους από έναν, κατά βάση, στρατό σκλάβων.Στη μάχη των Θερμοπυλών οι Έλληνες είχαν χρησιμοποιήσει και τη ναυτική τους δύναμη για να μην επιτρέψουν στους Πέρσες να κινηθούν νότια από τη

ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑ-

ΣΙΕΣ

Η ΕΣΧΑΤΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΟΎ

ΛΕΩΝΙΔΑΗ γενναιότητα του

Λεωνίδα και των ανδρών του στις Θερμοπύλες, οι

οποίοι καθυστέρησαν την προέλαση των Περσών

πληρώνοντας με τη ζωή τους, έχει μείνει στην

ιστορία.

HWD2-006-085-GR.indd 22 1/24/14 5:41 PM

23Η ΠΕΡΣΙΑ ΕΙΣΒΑΛΛΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

θάλασσα. Στη ναυμαχία που έγινε, και οι δύο στόλοι είχαν σημαντικές απώλει-ες. Μόλις οι Έλληνες έμαθαν πως οι Θερμοπύλες είχαν πέσει, αναχώρησαν για τη Σαλαμίνα, δυτικά της Αθήνας. Καθώς οι Πέρσες πλησίαζαν στην Αθήνα, η πλειοψηφία των πολιτών μεταφέρθηκε στο νησί και σύντομα η πόλη έπεσε στα χέρια του εχθρού και πυρπολήθηκε. Οι Πέρσες έλεγχαν πλέον ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα, αλλά οι Έλληνες συνέχισαν να αντιστέκονται. ο στόλος τους παρέμεινε στα ανοιχτά των ακτών με την ελπίδα να ναυμαχήσει με τα περσικά πλοία. Τελικά, οι Πέρσες επιτέθηκαν, αλλά ο μεγάλος αριθμός των πλοίων τους αποδείχθηκε καταστροφικός στα στενά μεταξύ του νησιού και των ακτών, όπου οι ογκώδεις τριήρεις δυσκολεύονταν να ελιχθούν. Η επακό-λουθη νίκη των Ελλήνων είχε καθοριστική σημασία, αφού εκμηδένισε ουσια-στικά τη ναυτική υπεροχή των Περσών.Τον επόμενο χρόνο ο Πέρσης στρατηγός Μαρδόνιος θέλησε να συνθηκολο-γήσει με τους Αθηναίους, ελπίζοντας να διαλύσει τον συνασπισμό των ελλη-νικών πόλεων-κρατών, ο οποίος έδειχνε ήδη σημάδια αστάθειας. Οι Αθηναίοι απέρριψαν τους όρους του, αλλά ζήτησαν υποστήριξη από τη Σπάρτη ώστε να προελάσουν από κοινού προς τα βόρεια και να επιτεθούν στους Πέρσες. ωστόσο, όπως διαπίστωσαν, οι Σπαρτιάτες βρίσκονταν ήδη καθοδόν. Όταν ο Μαρδόνιος πληροφορήθηκε τα νέα, διέταξε τα στρατεύματά του να υποχωρή-σουν προς τον βορρά. Οι ελληνικές και οι περσικές δυνάμεις συναντήθηκαν κοντά στις Πλαταιές και, για μία ακόμα φορά, οι υπολειπόμενοι αριθμητικά οπλίτες πέτυχαν μια αξιοσημείωτη –και, αυτή τη φορά, οριστική– νίκη εναντί-ον των περσικών στρατευμάτων. Στη θάλασσα, οι αθηναϊκές και οι συμμαχικές δυνάμεις, με ανεβασμένο μάλλον το ηθικό από τα νέα της ήττας των Περσών, ενώθηκαν για να επιτεθούν στον περσικό στόλο. Οι Πέρσες είχαν βγάλει τα πλοία τους στην παραλία της Σάμου και τα φύλαγαν με 60.000 περίπου στρα-τιώτες. Οι Έλληνες έστειλαν στρατεύματα στην ακτή, κατατρόπωσαν την πολύ μεγαλύτερη περσική δύναμη και πυρπόλησαν τον «σταθμευμένο» στόλο, τερ-ματίζοντας τη δεύτερη –και τελευταία– εισβολή των Περσών στην Ελλάδα.Τα επόμενα χρόνια ένας ακόμα ισχυρότερος συνασπισμός ελληνικών πόλεων-κρατών, με επικεφαλής την Αθήνα, κατόρθωσε να απωθήσει τους Πέρσες προς τα βόρεια και τα ανατολικά. μέχρι το 449 π.Χ. οι τελευταίοι είχαν αποχωρήσει από τη Μακεδονία, τη Θράκη και τα νησιά της Ιωνίας και του Αιγαίου. Σύντο-μα θα ερχόταν η σειρά του ελληνικού πολιτισμού να συντρίψει την Περσική Αυτοκρατορία.

ΤΕΛΙΚΑ, ΟΙ ΠΕΡΣΕΣ

ΕΠΙΤΕΘΗΚΑΝ, ΑΛΛΑ

Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ

ΤΩΝ ΠΛΟΙΩΝ ΤΟΎΣ

ΑΠΟΔΕΙΧΘΗΚΕ

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟΣ

ΣΤΑ ΣΤΕΝΑ ΜΕΤΑΞΎ

ΤΟΎ ΝΗΣΙΟΎ ΚΑΙ ΤΩΝ

ΑΚΤΩΝ.

HWD2-006-085-GR.indd 23 1/24/14 5:41 PM

ΤΑ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΑ ΛΑΘΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΚΙΝΗΤΡΟ

Θυμός

Φιλανθρωπία

Φθόνος

Πίστη

Αισχροκέρδεια

Ελπίδα

Πόθος

Αδράνεια

24

Περηφάνια

Απληστία

Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΝΕΙ334–323π.Χ.

Ο Αλέξανδρος γεννήθηκε… την ίδια ημέρα που κάηκε ο ναός της Αρτέμιδος στην Έφεσο. ένα γεγονός το οποίο ο Ηγησίας ο Μάγνης ισχυρίζεται πως ήταν τόσο παγερά αλαζονικό που θα μπορούσε να είχε σταματήσει την πυρκαγιά. Επειδή, όπως λέει, ο ναός πήρε φωτιά και κάηκε ενώ έλειπε η οικοδέσποινα, η οποία βοηθούσε στη γέννα του Αλεξάνδρου. Και όλοι οι μάντεις της Ανατολής που έτυχε να βρεθούν τότε στην Έφεσο και να δουν την καταστροφή του ναού, θεώρησαν το γεγονός ως προπομπό μιας άλλης συμφοράς. άρχισαν να περιφέρονται στην πόλη και να χτυπιούνται, ουρλιάζοντας ότι εκείνη η μέρα είχε αποκαλύψει κάτι που θα αποδεικνυόταν μοιραίο και καταστροφικό για ολόκληρη την Ασία.

Πλούταρχος, κείμενο του 75 μ.Χ.

Κύριος υπεύθυνος: Μέγας Αλέξανδρος

Ζημιά που έγινε: Πίεσε τον στρατό του μέχρι του σημείου της ανταρσίας. πολλοί στρατιώτες πέθαναν στο ταξίδι της επιστροφής

Γιατί: Το να εξουσιάζεις όλο τον κόσμο είναι καλύτερο από το να εξουσιάζεις απλώς μια τεράστια αυτοκρατορία

HWD2-006-085-GR.indd 24 1/24/14 5:41 PM

25

Το τέλος των Περσικών Πολέμων βρήκε την Αθήνα σε θέση ισχύος, αλλά τα επόμενα 100 χρόνια η εξουσία στον ελλαδικό ηπειρωτικό χώρο πέρασε από την Αθήνα στα χέρια της Σπάρτης, μετά της Θήβας, και τέλος της Μακεδονίας στα βόρεια. Ο Μακεδόνας βασιλιάς Φίλιππος Β' είχε ανέβει στον θρόνο το 359 π.Χ. σε ηλικία 21 ετών και είχε καταφέρει γρήγορα να ενοποιήσει τη Μακεδο-νία και να ανακαταλάβει περιοχές που είχαν πέσει στα χέρια γειτονικών φυλών, οργανώνοντας τον στρατό με έναν νέο και ιδιαίτερα αποδοτικό τρόπο. Έχοντας δει τον ελληνικό στρατό σε δράση όταν ήταν έφηβος, εισήγαγε δύο καινοτομίες. Πρώτον, βελτίωσε την ελληνική έννοια της φάλαγγας, εξοπλίζοντας τους στρατιώτες με εξαιρετικά μακριά δόρατα, μέχρι και 6 μέτρα σε μήκος, κάτι το οποίο σήμαινε ότι οι άνδρες μπορούσαν να καρφώσουν τους αντιπάλους τους πολύ πριν τους αγγίξουν τα εχθρικά όπλα, και δεύτερον, μετέτρεψε τον στρατό σε έναν επαγγελματικό οργανισμό με καλοπληρωμένους στρατιώτες πλήρους απασχόλησης που εκπαιδεύονταν διαρκώς και βρίσκονταν πάντα σε ετοιμότητα.Τα επόμενα 20 χρόνια, συνδυάζοντας τη στρατιωτική δύναμη με τη δι-πλωματία, επέκτεινε τον έλεγχο της Μακεδονίας σε όλη την Ελλάδα, πρώ-τα προς ανατολή και δύση και μετά προς νότο. Η διαδικασία αυτή κορυ-φώθηκε με τη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ., βάζοντας τέλος στην ανεξαρτησία των Ελλήνων. Πράγματι, μετά τη μάχη, χιλιάδες Έλληνες κα-τέφυγαν στις ιωνικές ακτές της Μεσογείου, προτιμώντας να τεθούν υπό τον περσικό παρά υπό τον μακεδονικό ζυγό.Ο Φίλιππος ξεκίνησε τις προετοιμασίες για να κατακτήσει και την Περσική Αυτοκρατορία. Την άνοιξη του 336 π.Χ. έστειλε μια εμπροσθοφυλακή από 10.000 περίπου Μακεδόνες στη Μικρά Ασία, αλλά πριν προλάβει να μεταβεί εκεί και ο ίδιος, δολοφονήθηκε ενώ παρευρισκόταν στον γάμο της κόρης του.Αυτή την κατάσταση κληρονόμησε ο γιος και διάδοχος του Φιλίππου, ο Αλέ-ξανδρος Γ' –μια εκτεταμένη και ποικιλόμορφη αυτοκρατορία, έναν μεγάλο και εξαιρετικά αποτελεσματικό στρατό, καθώς και μια σχεδόν προπαρασκευασμέ-νη εκστρατεία κατά της μεγαλύτερης αυτοκρατορίας του κόσμου. Σύντομα ο «Μέγας» Αλέξανδρος απέδειξε ότι ήταν κάτι παραπάνω από άξιος για το συ-γκεκριμένο έργο. Αναμφίβολα, είχε προετοιμαστεί πολύ καλά. Στην παιδική του ηλικία είχε δει τον πατέρα του να πετυχαίνει τη μία στρατιωτική νίκη μετά την άλλη. Ως έφηβος είχε δάσκαλο τον μεγάλο Αριστοτέλη, με αποτέλεσμα να έχει εντρυφήσει στη λογοτεχνία, τη ρητορική, την επιστήμη και τη φιλοσοφία. Στην ηλικία των 16 ο πατέρας του τον θεωρούσε τόσο ικανό που τον άφησε να διοικεί τη Μακεδονία στη θέση του, ενόσω εκείνος εισέβαλλε στη Θράκη. Στη διάρκεια της απουσίας του ο νεαρός Αλέξανδρος συγκέντρωσε στρατεύματα

ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣΣε νεαρή ηλικία ο Αλέξανδρος επέδειξε εντυπωσιακές ικανότητες και θάρρος. Σε όλη του τη ζωή τον ωθούσε η φιλοδοξία του να κυβερνήσει όλο τον κόσμο.

Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΝΕΙ

© A

ndre

w D

unn

| Cre

ativ

e Co

mm

ons

HWD2-006-085-GR.indd 25 1/24/14 5:41 PM

ΤΑ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΑ ΛΑΘΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ26

με τα οποία κατέπνιξε μια επανάσταση που απειλούσε τα σύνορα της χώρας του. Δύο χρόνια αργότερα πήρε μέρος στη μάχη της Χαιρώνειας, όπου επέδει-ξε αξιοσημείωτη ανδρεία και σοφία στη στρατηγική.Ωστόσο, ο Αλέξανδρος έπρεπε να αναβάλει την εισβολή στην Περσική Αυ-τοκρατορία για δύο χρόνια, επειδή τα νέα του θανάτου του Φιλίππου είχαν πυροδοτήσει εξεγέρσεις σε πολλά μέρη της δικής του επικράτειας. Μετακι-νώντας τον στρατό του με εντυπωσιακή ταχύτητα στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, κατέστειλε τις εξεγέρσεις γρήγορα και αδυσώπητα. Για παράδειγμα, στην έφοδο που έκανε για να ανακαταλάβει την επαναστατημένη Θήβα, κα-τέσφαξε περίπου 6.000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά, και πούλησε περισσότερα από 30.000 άτομα ως σκλάβους. Στη συνέχεια λεηλάτησε την πόλη και την κατέστρεψε συθέμελα.Την άνοιξη του 334 π.Χ., αφού άφησε πίσω του μια δύναμη με περισσότερους από 10.000 άνδρες υπό τη διοίκηση του Αντιπάτρου (ενός από τους δύο κο-ρυφαίους στρατηγούς του πατέρα του) για να ελέγχει τις περιοχές γύρω από τη Μακεδονία, ο Αλέξανδρος πέρασε στην Ασία από τον Ελλήσποντο μαζί με τουλάχιστον 50.000 στρατιώτες, εκ των οποίων τουλάχιστον το ένα έκτο ήταν Έλληνες. Είχε ως υπαρχηγό του τον Παρμενίωνα, τον κορυφαίο στρα-

τηγό του Φιλίππου. Πολλοί αναφέρονται στην εκστρατευτική του δύναμη ως τον ελληνικό στρατό, επειδή οι Έλληνες κατείχαν πολλά καίρια αξιώματα, τα Ελληνικά ήταν η κοινή γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε στη διάρκεια όλης της

ΕΝΑ ΑΝΕΛΕΗΤΟ

ΣΕΡΙ

Η ΑΎΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣτο απόγειό της, η

μακεδονική αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου

εκτεινόταν από τη βαλκανική μέχρι και την

ινδική χερσόνησο.

Λίμνη Αράλη

Κασπία Θάλασσα

Παρθία

Βακτριανή

Σογδιανή

Γκαντάρα

Βασίλειο ΠώρουΑραχωσία

Δραγγιανή

Αρεία

Ινδία

Γεδρωσία

ΚαρμανίαΠερσίςΑραβία

Βαβυλωνία

Μεσοποταμία

Μηδεία

ΑρμενίαΚαππαδοκία

Μαύρη ΘάλασσαΘράκη

Μακεδονία

ΕλλάδαΜυσία

ΛυδίαΦρυγία

Κιλικία

ΚύπροςΜεσόγειος Θάλασσα Συρία

Αίγυπτος

Ερυθρά Θάλασσα

Περσικός Κόλπος

HWD2-006-085-GR.indd 26 1/24/14 5:41 PM

27Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΝΕΙ

εκστρατείας και ο στρατός ασκούσε μια «εξελληνιστική» επιρροή σε ολόκλη-ρη την αναπτυσσόμενη αυτοκρατορία, παρά το γεγονός ότι σε πολλές περι-πτώσεις βρέθηκε να πολεμά εναντίον Ελλήνων που μάχονταν στο πλευρό των Περσών.Στην πρώτη από τις πολλές νικηφόρες μάχες ο στρατός του Αλεξάνδρου (ο οποίος παρέμεινε αήττητος σε όλη τη διάρκεια της δεκαετούς εκστρατείας του) αντιμετώπισε τους Πέρσες στον Γρανικό ποταμό και υποχρέωσε την περ-σική κυβέρνηση της περιοχής (σημερινή βορειοδυτική Τουρκία) να παραδο-θεί. Έπειτα κατευθύνθηκε νότια προς τις ανατολικές ακτές της Μεσογείου και αναμετρήθηκε με τον στρατό του Δαρείου Γ' στη μάχη της Ισσού, η οποία έγινε κοντά στη σύγχρονη τουρκική πόλη Ισκεντερούν (αρχικά γνωστή ως Αλεξάν-δρεια στην Ισσό ή Αλεξανδρέττα). Παρόλο που ο στρατός του Αλεξάνδρου μειονεκτούσε αριθμητικά κατά περισσότερο από 2 προς 1 και αιφνιδιάστηκε, υπερίσχυσε τελικά των Περσών και ο βασιλιάς Δαρείος τράπηκε σε φυγή, αφή-νοντας πίσω τον στρατό του (που σφαγιάστηκε) και την οικογένειά του (στην οποία ο Αλέξανδρος έδειξε έλεος). Αυτή η κρίσιμη καμπή, δηλαδή η πρώτη φορά που ο περσικός στρατός νικήθηκε έχοντας επικεφαλής τον βασιλιά του, προκάλεσε σοκ στους Πέρσες. Έτσι, ο Δαρείος πρότεινε στον Αλέξανδρο μια συνθήκη ειρήνης, προσφέροντας ένα κομμάτι της περσικής επικράτειας καθώς και ένα σημαντικό χρηματικό πόσο ως λύτρα για τη μητέρα, τη γυναίκα και τις δύο κόρες του. Ο Αλέξανδρος απέρριψε την πρόταση, δηλώνοντας ότι σκό-πευε να κατακτήσει ολόκληρη την Περσική Αυτοκρατορία και ότι δεν δεχόταν από κανέναν να του υπαγορεύει όρους.Τα επόμενα εννέα χρόνια έκανε ακριβώς αυτό. Συνεχίζοντας την πορεία του μέσα από τη Συρία, κυρίευε τη μία πόλη μετά την άλλη. Όταν οι κάτοικοι της Τύρου αντιστάθηκαν, πολιόρκησε την πόλη μέχρι να παραδοθούν, και μετά έσφαξε τους άνδρες και πήρε τις γυναίκες και τα παιδιά για σκλάβους. Το 332 π.Χ. ο Αλέξανδρος μπήκε στην Αίγυπτο, όπου έγινε δεκτός ως απελευθερωτής και χαιρετίστηκε ως υιός του Άμμωνος Ρα, του αιγυπτιακού θεού του ήλιου και ομολόγου του ελληνικού θεού Δία. Από το σημείο αυτό και έπειτα ο Αλέ-ξανδρος φαίνεται να πείθεται ολοένα και περισσότερο ότι είχε όντως θεϊκή καταγωγή, μια ψευδαίσθηση που έμελλε να προκαλέσει ρήξη στις σχέσεις του με τους στρατιώτες του.Έχοντας κατακτήσει την Αίγυπτο (όπου ίδρυσε την Αλεξάνδρεια), ο Αλέξαν-δρος έλεγχε πλέον όλες τις παράκτιες πόλεις και τα λιμάνια της ανατολικής Μεσογείου, στερώντας από τους Πέρσες (και τους Έλληνες υπηκόους τους) τη δυνατότητα να ξεκινήσουν κάποιον απελευθερωτικό αγώνα κατά των Μα-κεδόνων που ζούσαν στον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο.

ΠΑΡΟΛΟ ΠΟΎ Ο

ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟΎ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΎ

ΜΕΙΟΝΕΚΤΟΎΣΕ

ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΚΑΤΑ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ

ΑΠΟ 2 ΠΡΟΣ 1 ΚΑΙ

ΑΙΦΝΙΔΙΑΣΤΗΚΕ,

ΎΠΕΡΙΣΧΎΣΕ ΤΕΛΙΚΑ

ΤΩΝ ΠΕΡΣΩΝ ΚΑΙ Ο

ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΔΑΡΕΙΟΣ

ΤΡΑΠΗΚΕ ΣΕ ΦΎΓΗ.

HWD2-006-085-GR.indd 27 1/24/14 5:41 PM

ΤΑ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΑ ΛΑΘΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ28

Συνέχισε την εκστρατεία του μέσα από τη Μεσοποταμία, όπου κατατρόπω-σε, πάλι, τον στρατό του Δαρείου στη μάχη που έγινε στα Γαυγάμηλα, με αποτέλεσμα ο Δαρείος να το βάλει για μία ακόμα φορά στα πόδια. Στη συ-νέχεια ο Αλέξανδρος κατέλαβε τη Βαβυλώνα, και μετά τα Σούσα, ένα σημα-ντικό κέντρο της Περσικής Αυτοκρατορίας, ενώ ακολούθησε η Περσέπολη, η εθιμοτυπική πρωτεύουσα της Περσίας. Ο Δαρείος αιχμαλωτίστηκε από τον σατράπη μιας δικής του επαρχίας, τον Βήσσο, ο οποίος τον σκότωσε και αυτοανακηρύχθηκε διάδοχός του. Ο Αλέξανδρος κυνήγησε τον Βήσσο σε όλο το Αφγανιστάν και το Τατζικιστάν, και τελικά έπιασε και εκτέλεσε τον σφετεριστή. Η Περσική Αυτοκρατορία βρισκόταν πλέον, από κάθε άποψη, στα χέρια του Αλεξάνδρου. Επέλεξε τον τίτλο «Βασιλιάς των βασιλιάδων», ενώ άρχισε να φοράει περσικά ρούχα και να υιοθετεί τα περσικά ήθη και έθι-μα στην αυλή του. Στα πλαίσια αυτών των αλλαγών επέμενε να γονατίζουν σκυμμένοι οι υπήκοοί του μπροστά του όπως συνηθιζόταν στην Περσία, αλλά οι Έλληνες και οι Μακεδόνες, οι οποίοι υποκλίνονταν έτσι μόνο στους θεούς, αρνήθηκαν να το κάνουν. Ο Αλέξανδρος αναγκάστηκε να υποχω-ρήσει, αλλά οι πράξεις του, που έδειχναν ότι όντως πίστευε πως ήταν θεός, προκάλεσαν έχθρες. Η κατάσταση επιδεινώθηκε όταν πληροφορήθηκε για μια συνομωσία εναντίον του και ανακάλυψε ότι ο γιος του Παρμενίωνα γνώριζε γι’ αυτήν και δεν του είχε πει τίποτα. Όχι μόνο εκτέλεσε τον νεαρό αξιωματικό, αλλά και τον πατέρα του, έναν πιστό σύμμαχό του και εξαιρε-τικό διοικητή. Ο Αλέξανδρος προκάλεσε, επίσης, τη δυσαρέσκεια πολλών όταν, πάνω στον θυμό του, πέταξε μεθυσμένος ένα ακόντιο και σκότωσε τον νεαρό αξιωματικό που του είχε σώσει τη ζωή στη μάχη του Γρανικού επειδή είχε αρχίσει να τον επικρίνει.Μετά από τις εκστρατείες που έκανε στο σημερινό Αφγανιστάν και Πακιστάν, και αρκετές αιματηρές και σκληρότατες μάχες με τις οποίες εδραίωσε την εξουσία του, ο Αλέξανδρος έφτασε στον Ινδό ποταμό. Είχε πλέον κατακτήσει όλη την Περσική Αυτοκρατορία. κυβερνούσε μια έκταση που ξεπερνούσε τα 5,2 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα σε Ευρώπη και Ασία, αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό. Ο υιός του Δία ήθελε να επεκτείνει ακόμα περισσότερο την αυτοκρατορία και να γίνει κοσμοκράτορας. έτσι, οδήγησε τον στρατό του πέρα από τον Ινδό και μέχρι τον Υδάσπη, τον οποίο διέσχισε το καλοκαίρι του 326 π.Χ και νίκησε τις δυνάμεις του Ινδού ηγεμόνα Πώρου. Συνεχίζοντας προς τα ανατολικά, οι Μακεδόνες έφτασαν στον ποταμό Ύφαση, όπου έγινε η ανταρσία. Οι στρατιώτες, έχοντας μείνει μακριά από την πατρίδα τους για οκτώ χρόνια και έχοντας ακούσει ιστορίες για τους πανίσχυρους εχθρούς που θα συναντούσαν αν τολμούσαν να προχωρήσουν και άλλο, είχαν φτάσει πλέον στα όριά τους.

Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

Ο ΠΕΡΣΗΣ

HWD2-006-085-GR.indd 28 1/24/14 5:41 PM

29Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΝΕΙ

Η ΜΑΧΗ ΣΤΟΝ ΎΔΑΣΠΗΟ στρατός του Αλεξάνδρου νίκησε τις δυνάμεις του βασιλιά Πώρου στον Υδάσπη, παρά την παρουσία πολεμικών ελεφάντων στις τάξεις του Ινδού ηγεμόνα. Όμως, οι άνδρες του Αλεξάνδρου αρνήθηκαν να προχωρήσουν περισσότερο και να αντιμετωπίσουν ακόμα πιο ισχυρούς στρατούς.

Ο Αλέξανδρος συμφώνησε απρόθυμα. Αφού οι στρατιώτες κατασκεύασαν έναν τεράστιο στόλο, ακολούθησαν τη φορά του ποταμού μέχρι το σημείο όπου συμβάλλει με τον Ινδό, και μετά συνέχισαν νότια. Ο στόλος σταμάτησε γύρω στα 320 χιλιόμετρα από τον Ινδικό ωκεανό και ο Αλέξανδρος έστειλε ένα κομμάτι του στρατού προς τα βορειοδυτικά για να επιστρέψει από την ξηρά. Εκατόν εξήντα χιλιόμετρα αργότερα, αυτός και 80.000 στρατιώτες απο-βιβάστηκαν ενώ οι υπόλοιποι 2.000 συνέχισαν το ταξίδι τους σε ποτάμια και θάλασσα. Το σχέδιο του Αλεξάνδρου ήταν να προελάσει δυτικά μέσα από την έρημο της Γεδρωσίας που βρίσκεται στο σημερινό νοτιοδυτικό Πακιστάν. Είχε πλέον μπει ο Αύγουστος, υπήρχε ελάχιστο νερό καθοδόν, μαζί με τα στρατεύ-ματα ταξίδευαν πολλές γυναίκες και παιδιά, ενώ τα μεταφορικά μέσα ήταν περιορισμένα και ακατάλληλα για το κακοτράχαλο, βραχώδες και άγονο έδα-φος. Ήταν πραγματικά ένα πολύ κακό σχέδιο. Μέχρι να φτάσει ο στρατός στα Σούσα την επόμενη άνοιξη, χιλιάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά –χώρια τα άλογα και τα γαϊδούρια– κείτονταν νεκροί στην άμμο της ερήμου. Η ειρωνεία ήταν ότι πάρα πολλά γυναικό-παιδα είχαν πεθάνει όταν ο καταυλισμός τους, δίπλα από την κοίτη ενός ρέματος, είχε παρασυρθεί από μια ξαφνική πλημμύρα που είχε προκληθεί από τις βροχές στα μακρινά βουνά.Στα Σούσα ο Αλέξανδρος διοργάνωσε μεγάλες εορταστικές εκδη-λώσεις πριν συνεχίσει προς τη Βαβυλώνα, όπου άρχισε να σχεδι-άζει μια εισβολή προς τον νότο και την αραβική χερσόνησο, κάτι που δεν έμελλε να γίνει ποτέ. Το 323 π.Χ., τη δεύτερη εβδομάδα του Ιουνίου, πέθανε από υψηλό πυρετό. Δεν γνωρίζουμε την αι-τία της ασθένειάς του, αλλά είχε εμφανίσει σημάδια αδιαθεσίας τις τελευταίες δύο εβδομάδες, από τότε που τον είδαν να πίνει κρασί. πολλοί πιθανολογούσαν ότι είχε δηλητηριαστεί, κάτι που μάλλον είχε υποκινήσει ο Αντίπατρος επειδή είχε κληθεί στη Βαβυλώνα και φοβόταν πως θα έβρισκε το ίδιο τέλος με τον έτερο στρατηγό, τον Παρμενίωνα.Μετά τον θάνατό του οι στρατηγοί του Αλεξάνδρου χώρισαν την αυτοκρατο-ρία του, αλλά η εξάπλωση της ελληνικής γλώσσας, παιδείας, και παράδοσης σε όλο τον ανατολικό και δυτικό κόσμο συνεχίστηκε, με τον θάνατό του να σημα-τοδοτεί την απαρχή της «Ελληνιστικής Περιόδου», η οποία διήρκεσε μέχρι την άνοδο την Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

HWD2-006-085-GR.indd 29 1/24/14 5:41 PM