ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΥπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων

ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΥπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού

Το Ε.Υ.ΖΗ.Ν. είναι πρόγραμμα των Υπουργείων Παιδείας

& Θρησκευμάτων και Πολιτισμού & Αθλητισμού, που

στοχεύει στη διασφάλιση της υγιούς ανάπτυξης των

παιδιών και των εφήβων μέσα από την υιοθέτηση

ισορροπημένων συνηθειών διατροφής και σωματικής

δραστηριότητας.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει διάφορες δραστηριότητες

στο επίπεδο της πρωτοβάθμιας φροντίδας, οι οποίες

αποσκοπούν στην προσφορά γνώσεων, την καλλιέργεια

δεξιοτήτων και τη δημιουργία υπηρεσιών για το παιδί,

το σχολείο αλλά και την οικογένεια, με άξονα τη διαμόρ-

φωση μιας υγιεινής στάσης ζωής.

Επιστημονική Ευθύνη Προγράμματος

Συντώσης Λάμπρος, Ph.D, Καθηγητής Διατροφής & Διαιτολογίας στο Χαροκόπειο

Πανεπιστήμιο

Παναγιωτάκος Δημοσθένης, Ph.D, Καθηγητής Βιοστατιστικής & Επιδημιολογίας

της Διατροφής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

Ψαρρά Γλυκερία, Ph.D, Διαιτολόγος – Διατροφολόγος

Τάμπαλης Κων/νος, Ph.D, Καθηγητής Φυσικής Αγωγής - Επιδημιολόγος

Συγγραφική Ομάδα

Αποστόλου Αριστείδης, MSc, Καθηγητής Φυσικής Αγωγής

Αρναούτης Ιωάννης, Ph.D, Καθηγητής Φυσικής Αγωγής

Γεωργούλης Μιχάλης, MSc, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος

Μπαθρέλλου Ειρήνη, Ph.D, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος

Μπέλλου Έλενα, Ph.D, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος

Φιλίππου Χριστίνα, MSc, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος

Σχεδιαστική Επιμέλεια

Κυριάκου Δάφνη, MSc, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος

1 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Διάφορα νοσήματα που εμφανίζονται συχνά κατά την παιδική ηλικία μπορεί να

απειλήσουν την υγεία παιδιών και εφήβων, αλλά και να υποβαθμίσουν σημαντικά την

ποιότητα ζωής τους, άμεσα λόγω των διαφόρων συμπτωμάτων και επιπλοκών τους, αλλά

και έμμεσα λόγω των απαιτητικών θεραπειών για τη διαχείρισή τους. Στην παρούσα ενότητα

παρουσιάζονται κάποια από τα σημαντικότερα νοσήματα της παιδικής και εφηβικής ηλικίας,

και πιο συγκεκριμένα ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1, η κοιλιοκάκη, οι τροφικές αλλεργίες,

το άσθμα και η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας. Για καθένα από

αυτά αναφέρονται η διάγνωση, η παθογένεια, τα συμπτώματα, οι επιπλοκές και η θεραπεία,

καθώς και ο ρόλος του σχολείου στη δημιουργία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος για την

καλύτερη διαχείρισή του.

ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΤΥΠΟΥ 1

Ο σακχαρώδης διαβήτης αποτελεί ένα χρόνιο μεταβολικό νόσημα, το οποίο

χαρακτηρίζεται από αυξημένα επίπεδα γλυκόζης (σακχάρου) στο αίμα. Η κύρια αιτία της

μεταβολικής αυτής διαταραχής είναι η μειωμένη έκκριση ινσουλίνης από το πάγκρεας ή η

μειωμένη δράση της ή ο συνδυασμός και των δύο. Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη

ενότητα, ο ανθρώπινος οργανισμός εξασφαλίζει την απαιτούμενη για τη διατήρησή του στη

ζωή ενέργεια από τη καύση τριών κύριων υποστρωμάτων, δηλαδή των υδατανθράκων, του

λίπους και των πρωτεϊνών, τα οποία προσλαμβάνονται μέσω της τροφής. Από αυτά, το κύριο

ενεργειακό καύσιμο του σώματος είναι οι υδατάνθρακες και πιο συγκεκριμένα η γλυκόζη,

ένας μονοσακχαρίτης στη μορφή του οποίου διασπώνται όλοι οι προσλαμβανόμενοι μέσω

της τροφής υδατάνθρακες μετά την πέψη και απορρόφησή τους. Για να μπορέσει η γλυκόζη

του αίματος να εισέλθει στα κύτταρα και να αξιοποιηθεί για την παραγωγή ενέργειας, είναι

απαραίτητη μία ορμόνη, η ινσουλίνη, η οποία εκκρίνεται φυσιολογικά από το πάγκρεας μετά

την κατανάλωση ενός γεύματος. Όταν το πάγκρεας δεν παράγει ινσουλίνη (σακχαρώδης

διαβήτης τύπου 1) ή όταν η παραγόμενη ινσουλίνη δεν δρα αποτελεσματικά (σακχαρώδης

διαβήτης τύπου 2), τότε η γλυκόζη που προσλαμβάνεται μέσω της τροφής δεν μπορεί να

εισέλθει στα κύτταρα του οργανισμού και κατά συνέπεια παραμένει στο αίμα, με

αποτέλεσμα να παρατηρούνται υψηλά επίπεδα γλυκόζης αίματος.

Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 εμφανίζεται όταν το πάγκρεας δεν παράγει καθόλου

2 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ινσουλίνη και αποτελεί τον σπανιότερο από τους δύο τύπους, καθώς εκτιμάται ότι από αυτόν

νοσούν το 5-10% των διαβητικών παγκοσμίως. Εμφανίζεται κατά κύριο λόγο σε άτομα

ηλικίας κάτω των 20 ετών, με τον αριθμό των παιδιών έως 14 ετών που νοσούν να

υπολογίζεται σε 480.000 παγκοσμίως, και αποτελεί την επικρατέστερη μορφή διαβήτη σε

παιδιά κάτω των 10 ετών. Παρότι η αιτιολογία του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 1 δεν είναι

πλήρως γνωστή, θεωρείται σε μεγάλο βαθμό ένα αυτοάνοσο νόσημα, που οφείλεται στην

καταστροφή των β κυττάρων του παγκρέατος από το ανοσοποιητικό σύστημα του ίδιου του

ασθενούς, σε άτομα που έχουν γενετική προδιάθεση. Διάφοροι λοιμογόνοι παράγοντες,

κυρίως ιοί, ενοχοποιούνται για την ανοσολογική διέγερση και την επίθεση που δέχονται τα

παγκρεατικά κύτταρα, τα οποία με την πάροδο των ετών ελαττώνονται σε αριθμό και

αδυνατούν να παράγουν ινσουλίνη. Στα κλασσικά συμπτώματα της νόσου στα παιδιά

περιλαμβάνονται η αυξημένη όρεξη (πολυφαγία), η αυξημένη δίψα (πολυδιψία), η συχνή

και μεγάλη σε ποσότητα ούρηση (πολυουρία), καθώς και η αναστολή της φυσιολογικής

σωματικής τους ανάπτυξης (στους ενήλικες παρατηρείται αντιστοίχως απώλεια βάρους),

λόγω αδυναμίας αξιοποίησης της γλυκόζης. Η ύπαρξη των συμπτωμάτων αυτών, σε

συνδυασμό με τα επίπεδα της γλυκόζης αίματος συνιστούν τα κύρια κριτήρια για τη

διάγνωση της νόσου τόσο στους ενήλικες όσο και στα παιδιά, σύμφωνα με την Αμερικανική

Διαβητολογική Εταιρεία (Πίνακας 1).

Πίνακας 1. Διαγνωστικά κριτήρια σακχαρώδους διαβήτη.

Συμπτωματολογία διαβήτη (πολυουρία, πολυδιψία, πολυφαγία και αδικαιολόγητη

απώλεια βάρους), σε συνδυασμό με τυχαία εύρεση γλυκόζης αίματος πάνω από 200

mg/dl. Τυχαία θεωρείται η τιμή γλυκόζης αίματος οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας,

ανεξαρτήτως της ώρας του τελευταίου γεύματος.

Γλυκόζη αίματος νηστείας πάνω από 126 mg/dl. Η γλυκόζη νηστείας μετριέται όταν

τουλάχιστον για 8 ώρες δεν έχει καταναλωθεί τροφή.

Γλυκόζη αίματος 2 ώρες μετά τη χορήγηση 75 γραμμαρίων γλυκόζης πάνω από 200 mg/dl.

Η χορήγηση 75 γραμμαρίων γλυκόζης (με τη μορφή διαλύματος γλυκόζης) γίνεται στο

πλαίσιο της δοκιμασίας ανοχής στη γλυκόζη, κατά την οποία η συγκεκριμένη ποσότητα

γλυκόζης καταναλώνεται εντός 10 λεπτών και στη συνέχεια γίνεται τακτική μέτρηση των

επιπέδων γλυκόζης του αίματος για διάστημα 2 ωρών.

3 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Ως προς τις επιπλοκές του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 1, αυτές είναι κοινές σε παιδιά

και ενήλικες και διαχωρίζονται σε οξείες και χρόνιες. Η σημαντικότερη οξεία επιπλοκή

σχετίζεται με την κετοξέωση, ένα φαινόμενο που προκαλείται όταν η ινσουλίνη δεν επιτελεί

τον ρόλο της με αποτέλεσμα η γλυκόζη να μην χρησιμοποιείται ως ενεργειακό υπόστρωμα

και οι κετόνες, δηλαδή τα προϊόντα διάσπασης των λιπών (που διασπώνται για παραγωγή

ενέργειας), συσσωρεύονται στο αίμα. Αν η διαδικασία αυτή δεν αναχαιτιστεί, τα επίπεδα

κετονών αυξάνονται, έως ότου ο ασθενής χάσει τις αισθήσεις του και αναπτύξει αυτό που

ονομάζεται κετοξικό κώμα. Η κατάσταση είναι σχετικά σπάνια στις μέρες μας, όταν όμως

παρουσιασθεί, τα παιδιά χρειάζονται επείγουσα νοσοκομειακή νοσηλεία και φροντίδα.

Βραχυπρόθεσμη επιπλοκή αποτελεί, επίσης, η αναστολή της φυσιολογικής ανάπτυξης των

παιδιών, με το παιδί να μην αναπτύσσεται επαρκώς, για παράδειγμα να αποτυγχάνει να

αυξήσει το βάρος και το ύψος του. Στις μακροχρόνιες επιπλοκές του διαβήτη

περιλαμβάνονται οι μακροαγγειακές επιπλοκές (προσβολή μεγάλων αγγείων), με κυριότερη

εκδήλωση τα καρδιαγγειακά νοσήματα, και οι μικροαγγειακές επιπλοκές (προσβολή μικρών

αγγείων), οι οποίες περιλαμβάνουν δυσλειτουργία στους οφθαλμούς, στους νεφρούς και

στα νεύρα. Παρότι πολλές από τις παραπάνω επιπλοκές μπορεί να μην εμφανισθούν στην

παιδική ηλικία αλλά αργότερα στην ενήλικη ζωή, η αποτελεσματική διαχείριση της νόσου

και η πρόληψη αυτών αποτελεί στόχο για όλους τους διαβητικούς ασθενείς,

συμπεριλαμβανομένων και των παιδιών. Πρωταρχικός στόχος της διαχείρισης του

σακχαρώδους διαβήτη τύπου 1 στα παιδιά είναι η ανακούφιση των συμπτωμάτων που

προκαλούνται από τα υψηλά επίπεδα γλυκόζης αίματος και η επίτευξη μακροχρόνιας

ομαλοποίησής τους, που θα καθυστερήσει ή θα αποτρέψει την εξέλιξη των επιπλοκών και

θα εξασφαλίσει τη φυσιολογική σωματική ανάπτυξη του παιδιού. Η διαχείριση της νόσου

βασίζεται στην εξωγενή χορήγηση ινσουλίνης, ενώ παράλληλα απαιτείται ένα ισορροπημένο

και προσεκτικά σχεδιασμένο διατροφικό πλάνο, με στόχο τη διατήρηση της γλυκόζης του

αίματος σε όσο το δυνατόν φυσιολογικά επίπεδα.

Σχετικά με την ινσουλινοθεραπεία, οι σύγχρονες μορφές ινσουλίνης έχουν κάνει εύκολη

και αποτελεσματική τη θεραπεία του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 1, δίνοντας πια τη

δυνατότητα στον ασθενή να έχει ευελιξία στη διατροφή του. Υπάρχουν διάφοροι τύποι

ινσουλίνης, όπως αυτοί που δρουν άμεσα και χρησιμοποιούνται πριν την κατανάλωση

τροφής και αυτοί που δρουν αργά και χορηγούνται το πρωί ή το βράδυ για να καλύψουν τις

ανάγκες του σώματος καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Σε γενικές γραμμές, τα σχήματα

4 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

χορήγησης ινσουλίνης διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: το συμβατικό και το

εντατικοποιημένο σχήμα. Το συμβατικό σχήμα περιλαμβάνει συνήθως 2-3 ενέσεις

ινσουλίνης ημερησίως, σε καθορισμένες ώρες της ημέρας, με μείγμα ινσουλίνης ταχείας και

μακράς δράσης, ενώ το εντατικοποιημένο σχήμα περιλαμβάνει μια ένεση ινσουλίνης ταχείας

δράσης πριν από κάθε υδατανθρακούχο γεύμα και 1-2 ενέσεις ινσουλίνης μακράς δράσης

(συνήθως μια το πρωί και μια το βράδυ) για την κάλυψη των ενδιάμεσων αναγκών του

σώματος. Στα παιδιά με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1, το σχήμα που προτιμάται είναι το

εντατικοποιημένο, καθώς παρέχει μεγαλύτερη ευελιξία ως προς τη διατροφή τους, ωστόσο

δεδομένου ότι χαρακτηρίζεται από το φόρτο των πολλαπλών ενέσεων ινσουλίνης είναι

πολλές φορές δύσκολο να ακολουθηθεί, ιδίως από παιδιά ηλικίας κάτω των 12 ετών. Έτσι,

σε αρκετές περιπτώσεις, συστήνεται η αντλία ινσουλίνης (συνεχής υποδόρια έγχυση

ινσουλίνης), η οποία αντικαθιστά την ανάγκη για συχνές ενέσεις, μέσω της διοχέτευσης

ινσουλίνης καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας με έναν περισσότερο αυτοματοποιημένο τρόπο.

Από την άλλη, το διατροφικό πλάνο ενός παιδιού με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 πρέπει

να είναι προσεκτικά δομημένο και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το σχήμα χορήγησης

ινσουλίνης. Ως προς το συμβατικό σχήμα, ο βασικότερος στόχος είναι τα δομημένα γεύματα,

κατά προτίμηση σε σταθερές ώρες μέσα στην ημέρα, η κατανάλωση μιας σχετικά σταθερής

ποσότητας υδατανθράκων από μέρα σε μέρα, καθώς και ο καταμερισμός των

υδατανθράκων εντός της ημέρας, σε μικρά και συχνά γεύματα (3 κύρια γεύματα και 2-3

ενδιάμεσα σνακ), βάσει των αντίστοιχων ωρών χορήγησης και της δοσολογίας της

ινσουλίνης. Αντιστοίχως, ως προς το εντατικοποιημένο σχήμα και τη χρήση αντλίας

ινσουλίνης, το διατροφικό πλάνο μπορεί να είναι πιο «ελεύθερο», χωρίς να υπάρχουν

αυστηροί περιορισμοί ως προς τη διαιτητική πρόσληψη υδατανθράκων και τις ώρες

κατανάλωσης των γευμάτων. Ωστόσο απαιτείται συμφωνία μεταξύ των χορηγούμενων

μονάδων ινσουλίνης και της ποσότητας υδατανθράκων που προσλαμβάνονται μέσω της

τροφής. Για την επίτευξη του παραπάνω στόχου κρίνεται απαραίτητη η εκπαίδευση του

παιδιού και της οικογένειάς του στην περιεκτικότητα των διαφόρων τροφίμων σε

υδατάνθρακες, για παράδειγμα με χρήση του συστήματος των ισοδυνάμων που

παρουσιάστηκε σε προηγούμενη ενότητα (Πίνακας 2). Ένας κανόνας για την αναλογία

υδατανθράκων – ινσουλίνης που χρησιμοποιείται συχνά στην κλινική πράξη είναι ο εξής: για

κάθε 15 γραμμάρια υδατανθράκων που προσλαμβάνονται μέσω της τροφής απαιτείται 1

μονάδα ινσουλίνης προγευματικά. Ωστόσο, η πραγματική αναλογία μεταξύ υδατανθράκων

5 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

και ινσουλίνης στο κάθε παιδί μπορεί να απέχει πολύ από αυτό τον γενικό κανόνα, ενώ

μπορεί να απαιτούνται επιπλέον μονάδες ινσουλίνης, αν τα επίπεδα γλυκόζης αίματος πριν

το γεύμα είναι αυξημένα. Με βάση τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι δεν υπάρχουν

απαγορευμένα τρόφιμα για ένα παιδί με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1, εφόσον

επιτυγχάνεται ένας καλός γλυκαιμικός έλεγχος. Το γεγονός αυτό τονίζεται στις τρέχουσες

συστάσεις, σύμφωνα με τις οποίες το διατροφικό πλάνο ενός διαβητικού ασθενούς πρέπει

να είναι εξατομικευμένο και να ανταποκρίνεται στις προσωπικές του προτιμήσεις και

ανάγκες, γεγονός πολύ σημαντικό, ώστε να μην αισθάνεται περιορισμό και πίεση.

Πίνακας 2. Περιεκτικότητα ομάδων τροφίμων σε υδατάνθρακες.

Ομάδα τροφίμων Υδατάνθρακες

Γαλακτοκομικά προϊόντα

π.χ. 1 φλιτζάνι γάλα (240 ml) ή 1 κεσεδάκι γιαούρτι (200 g) 12 g

Φρούτα

π.χ. 1 φρούτο ( 120 g) ή ½ φλιτζάνι χυμός (120 ml) 15 g

Λαχανικά

π.χ. 1 φλιτζάνι ωμά ή ½ φλιτζάνι βρασμένα 5 g

Δημητριακά

π.χ. 1 φέτα ψωμί (30 g) ή ½ φλιτζάνι δημητριακά ή ρύζι ή ζυμαρικά 15 g

Κρέας & υποκατάστατα, λίπη & έλαια -

Πέρα από τον κατάλληλο σχεδιασμό του διατροφικού πλάνου σε σχέση με την

ινσουλινοθεραπεία, προσοχή πρέπει να δίνεται και στις τροποποιήσεις που ενδεχομένως

χρειάζονται λόγω της σωματικής δραστηριότητας. Σε γενικές γραμμές, τροποποίηση στο

διατροφικό πλάνο και τη θεραπεία με ινσουλίνη δεν κρίνεται αναγκαία σε περιπτώσεις ήπιας

σωματικής δραστηριότητας, αλλά η παρατεταμένη μέτρια ή έντονη δραστηριότητα απαιτεί

ειδικούς χειρισμούς. Πριν από την άσκηση τα επίπεδα γλυκόζης του αίματος θα πρέπει να

μετριούνται, και εάν βρεθούν <120 mg/dl ή >200 mg/dl, η άσκηση θα πρέπει να αναβάλλεται

έως ότου ομαλοποιηθούν. Σε περίπτωση αεροβικής άσκησης μέτριας έντασης και μεγάλης

διάρκειας (άνω των 30 λεπτών) συνήθως είναι χρήσιμη η κατανάλωση ενός

υδατανθρακούχου γεύματος 1-2 ώρες πριν και μια μείωση στη δόση της ινσουλίνης

προγευματικά κατά 10-50%. Εναλλακτικά, εάν η δόση της ινσουλίνης δεν μειωθεί,

6 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ενδεχομένως να χρειαστεί η κατανάλωση υδατανθράκων κατά τη διάρκεια της άσκησης σε

ποσότητα περίπου 1 γραμμαρίου ανά κιλό σωματικού βάρους ανά ώρα άσκησης (π.χ. 40

γραμμάρια υδατανθράκων για ένα παιδί που ζυγίζει 40 κιλά και ασκείται 1 ώρα), η οποία θα

πρέπει να γίνεται σταδιακά, για παράδειγμα κάθε 20 λεπτά. Αντιθέτως, σε περίπτωση

αναερόβιας άσκησης ή άσκησης υψηλής έντασης και μικρής διάρκειας, ο κίνδυνος

υπεργλυκαιμίας είναι αυξημένος και μπορεί να χρειασθεί μια επιπλέον μικρή δόση

ινσουλίνης πριν από αυτήν. Μετά την άσκηση οποιουδήποτε τύπου μπορεί να είναι χρήσιμη

μια μείωση των δόσεων ινσουλίνης κατά 10-30%, με στόχο την πρόληψη των

υπογλυκαιμιών, καθώς η άσκηση οδηγεί σε μια αύξηση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη για

κάποιες ώρες μετά. Σε κάθε περίπτωση, η σωματική δραστηριότητα δεν αντενδείκνυται για

τα παιδιά με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 και σύμφωνα με τις τρέχουσες συστάσεις, η

ενασχόλησή τους με μέτριας έντασης σωματική δραστηριότητα διάρκειας 30-60 λεπτών

ημερησίως θα πρέπει να ενθαρρύνεται.

Να σημειωθεί ότι η σημαντικότερη επιπλοκή που προκύπτει από τον αυστηρό

γλυκαιμικό έλεγχο στα παιδιά με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 είναι η υπογλυκαιμία, η οποία

ορίζεται ως τιμή γλυκόζης αίματος <70 mg/dl, ενώ τιμές <50 mg/dl αντιστοιχούν σε σοβαρή

υπογλυκαιμία, με συμπτώματα όπως η ταχυκαρδία, το τρέμουλο, η εφίδρωση, η ζαλάδα και

η αδυναμία συγκέντρωσης και σε περίπτωση που δεν αντιμετωπισθεί εγκαίρως η απώλεια

των αισθήσεων. Η αντιμετώπιση της υπογλυκαιμίας συνίσταται στην άμεση κατανάλωση 15

γραμμαρίων απλών υδατανθράκων, είτε με τη μορφή τροφίμων που περιέχουν εύπεπτους

υδατάνθρακες, όπως ½ φλιτζάνι χυμού φρούτων, είτε μέσω 15 γραμμαρίων ζάχαρης ή

μελιού (2-3 κουταλάκια του γλυκού), είτε μέσω ειδικών σιροπιών και δισκίων γλυκόζης ή

δεξτρόζης που κυκλοφορούν στο εμπόριο και πρέπει πάντα ένα διαβητικό παιδί να έχει μαζί

του. Σε σοβαρή υπογλυκαιμία μπορεί να χρειαστεί ένεση γλυκαγόνης. Επιπλέον, 15 περίπου

λεπτά μετά την αντιμετώπιση της υπογλυκαιμίας είναι απαραίτητη η μέτρηση της γλυκόζης

του αίματος για να διαπιστωθεί εάν αυτή έχει επανέλθει σε φυσιολογικά επίπεδα, αλλά και

σε επόμενη φάση (π.χ. 30 και 60 λεπτά μετά) με στόχο την πρόληψη πιθανής

υπεργλυκαιμίας.

Η διαχείριση του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 1 αποτελεί πρόκληση για το παιδί, ιδίως

στο σχολείο, συνεπώς η συνεργασία του παιδιού και της οικογένειάς του με το σχολικό

προσωπικό είναι αναγκαία με στόχο την πρόληψη και την αποτελεσματική διαχείριση των

συμπτωμάτων της νόσου στο σχολικό περιβάλλον. Το διατροφικό πλάνο του παιδιού θα

7 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

πρέπει να είναι εναρμονισμένο με το σχολικό του πρόγραμμα και η κατανάλωση

τουλάχιστον ενός υδατανθρακούχου σνακ κατά τη διάρκεια του σχολείου κρίνεται αναγκαία

για την πρόληψη της υπογλυκαιμίας. Ιδίως για τα μικρότερης ηλικίας παιδιά, τα οποία δεν

μπορούν μόνα τους να ρυθμίσουν αποτελεσματικά τη νόσο, η ενημέρωση του σχολικού

προσωπικού σχετικά με τον σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 και τους άμεσους κινδύνους του,

καθώς και η εμπλοκή του τόσο στην τακτική μέτρηση της γλυκόζης αίματος όσο και στη

χορήγηση ινσουλίνης κρίνεται συχνά απαραίτητη, κατόπιν συνεννόησης με τους γονείς του

παιδιού. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στις συστάσεις της Αμερικάνικης

Διαβητολογικής Ένωσης, το σχολείο θα πρέπει να παρέχει στο διαβητικό παιδί ένα «ασφαλές

περιβάλλον», το οποίο θα πρέπει να προσφέρει τη δυνατότητα της μέτρησης των επιπέδων

γλυκόζης αίματος και της χορήγησης ινσουλίνης καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής ημέρας,

καθώς και να μπορεί να προλάβει αλλά και να αντιμετωπίσει τόσο την υπογλυκαιμία όσο και

τη διαβητική κετοξέωση μέσω της κατάλληλης εκπαίδευσης του προσωπικού.

ΚΟΙΛΙΟΚΑΚΗ

Η κοιλιοκάκη, η οποία καλείται επίσης ενετροπάθεια λόγω γλουτένης ή δυσανεξία στη

γλουτένη, είναι μια χρόνια παθολογική κατάσταση του λεπτού εντέρου, η οποία

χαρακτηρίζεται από μια μη φυσιολογική ανοσολογική απάντηση του οργανισμού,

προκαλούμενη από μια πρωτεΐνη των δημητριακών, τη γλουτένη. Η γλουτένη είναι μια

φυσική ουσία που βρίσκεται στο σιτάρι, τη σίκαλη και το κριθάρι. Στα άτομα με τη

συγκεκριμένη νόσο η γλουτένη αναγνωρίζεται ως ξένη από το ανοσοποιητικό τους σύστημα,

το οποίο στην προσπάθειά του να αντιδράσει σε αυτή επιτίθεται κατά των ιστών του

σώματος, και πιο συγκεκριμένα κατά του τοιχώματος του πεπτικού σωλήνα (κυρίως του

λεπτού εντέρου). Το γεγονός αυτό οδηγεί στην καταστροφή του βλεννογόνου του εντέρου,

η οποία με τη σειρά της εμποδίζει τη φυσιολογική πέψη και απορρόφηση των θρεπτικών

συστατικών. Αποτέλεσμα αυτής είναι ένας χρόνιος υποσιτισμός, ο οποίος στερεί από τον

οργανισμό την απαραίτητη για την επιβίωσή του ενέργεια αλλά και θρεπτικά συστατικά,

όπως οι πρωτεΐνες, οι βιταμίνες και τα ανόργανα συστατικά. Στην παθογένεια της

κοιλιοκάκης συμμετέχουν σε μεγάλο βαθμό γενετικοί παράγοντες. Μάλιστα, εκτιμάται ότι

όταν υπάρχει άτομο με διαγνωσμένη κοιλιοκάκη εντός της οικογένειας, η πιθανότητα να

εμφανίσει και κάποιο άλλο μέλος τη νόσο ανέρχεται σε 4% για συγγενείς δεύτερου βαθμού,

8 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

10% για συγγενείς πρώτου βαθμού, και 70% εάν πρόκειται για μονοζυγωτικούς διδύμους.

Επιπλέον, διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως οι ιογενείς λοιμώξεις, συμβάλλουν

στην εμφάνιση της νόσου, πυροδοτώντας τη δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού

συστήματος, ενώ ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας είναι η εισαγωγή τροφίμων που

περιέχουν σιτάρι στη δίαιτα των βρεφών. Παρότι το συγκεκριμένο πεδίο βρίσκεται ακόμη

υπό έρευνα, εκτιμάται ότι τόσο η πρώιμη εισαγωγή σιτηρών κατά τους πρώτους 5 μήνες της

ζωής, όσο και η καθυστερημένη εισαγωγή αυτών, μετά τον 8ο μήνα ζωής στη δίαιτα των

βρεφών, αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση της νόσου.

Παλαιότερα, η κοιλιοκάκη θεωρούνταν μια σπάνια νόσος, καθώς υπολογιζόταν ότι

πλήττει μόλις 1 στα 1.500-3.000 άτομα παγκοσμίως. Ωστόσο, νέα ερευνητικά δεδομένα

υποστηρίζουν ότι πρόκειται για μια πολύ πιο συχνή νόσο, η οποία προσβάλλει κατά μέσο

όρο 1 στους 100-300 ανθρώπους. Η διαφορά αυτή έγκειται στην εξέλιξη των διαγνωστικών

τεχνικών για τη νόσο, οι οποίες σήμερα περιλαμβάνουν μια ποικιλία αιματολογικών δεικτών,

κυρίως αντισωμάτων, μέσω των οποίων μπορούν να εντοπισθούν τα άτομα με αυξημένο

κίνδυνο για εμφάνιση κοιλιοκάκης, αλλά και διάφορες μη επεμβατικές απεικονιστικές

μεθόδους. Παρόλα αυτά, η βιοψία του εντέρου αποτελεί τη μέθοδο αναφοράς για τη

διάγνωση της νόσου. Αντίστοιχος είναι ο επιπολασμός της κοιλιοκάκης στην παιδική ηλικία,

καθώς σύμφωνα με μελέτες σε Ευρώπη και Αμερική, η νόσος φαίνεται να πλήττει κατά μέσο

όρο 1 στα 80-300 παιδιά ηλικίας 3-15 ετών. Για την Ελλάδα δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία

ως προς τον επιπολασμό της νόσου στα παιδιά, καθώς δεν έχει μέχρι σήμερα εκπονηθεί

κάποια σχετική μελέτη ή συστηματική προσπάθεια για την καταγραφή των διαγνωσθέντων

ασθενών. Μέσω των εγγραφών των πασχόντων σε σχετικούς συλλόγους της χώρας μας και

σύμφωνα με μεμονωμένες καταγραφές ιατρών εκτιμάται ότι στην Ελλάδα υπάρχουν

τουλάχιστον 1500 άτομα όλων των ηλικιών που έχουν μέχρι σήμερα διαγνωσθεί με

κοιλιοκάκη. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη τον επιπολασμό της ασθένειας στην Ευρώπη, ο

οποίος εκτιμάται ότι ανέρχεται περίπου στο 1%, υπολογίζεται ότι στη χώρα μας υπάρχουν

περίπου 100.000 ασθενείς, μεταξύ αυτών και παιδιά, οι οποίοι δεν έχουν ακόμα διαγνωστεί.

Η ελλιπής διάγνωση της νόσου περιγράφεται στο λεγόμενο «παγόβουνο της κοιλιοκάκης»,

σύμφωνα με το οποίο το μικρό τμήμα του παγόβουνου που βρίσκεται πάνω από τη στάθμη

της θάλασσας αντιπροσωπεύει τους διαγνωσμένους ασθενείς, ενώ το υπόλοιπο και

μεγαλύτερο τμήμα του, δηλαδή περίπου το 70% των ασθενών, αυτούς που νοσούν αλλά δεν

έχουν ακόμα διαγνωσθεί. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι μεγάλο μέρος των ασθενών δεν

9 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

εμφανίζουν τυπικά συμπτώματα.

Πιο συγκεκριμένα, κατά αντιστοιχία με τους ενήλικες, τα παιδιά με κοιλιοκάκη μπορούν

να εμφανίσουν πολλά και διαφορετικά συμπτώματα, αρκετά εκ των οποίων είναι

δυσδιάκριτα ή φαινομενικά άσχετα μεταξύ τους. Τα κυριότερα από αυτά εντοπίζονται στο

γαστρεντερικό σύστημα και περιλαμβάνουν τυμπανισμό (πρήξιμο στην κοιλιακή χώρα),

κοιλιακό πόνο, χρόνια διάρροια ή και δυσκοιλιότητα, άχρωμα ή δύσοσμα κόπρανα και

εμέτους, ενώ όταν η νόσος έχει προχωρήσει και η διαχείρισή της δεν γίνεται αποτελεσματικά

μπορεί επιπλέον να συνοδεύεται από απώλεια αίματος μέσω των κοπράνων. Πέρα όμως

από τα συμπτώματα του πεπτικού συστήματος, η κοιλιοκάκη μπορεί να συνοδεύεται και από

ποικίλες εξωγαστρεντερικές διαταραχές, όπως το αίσθημα κόπωσης και η ευερεθιστότητα

του παιδιού, η σιδηροπενική αναιμία που δεν ανταποκρίνεται στη θεραπεία χορήγησης

σιδήρου, η αναστολή της σωματικής του ανάπτυξης (χαμηλό ανάστημα και βάρος για την

ηλικία), καθώς και η καθυστερημένη εφηβεία. Ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε και κατά

αντιστοιχία με τους ενήλικες, αρκετά είναι τα παιδιά που δεν παρουσιάζουν κανένα

απολύτως σύμπτωμα. Σε αυτήν την περίπτωση, η νόσος είτε δεν έχει ακόμα οδηγήσει σε

σημαντικές αλλοιώσεις του πεπτικού συστήματος (λανθάνουσα κοιλιοκάκη) είτε έχει

προσβάλλει μέρος αυτού, αλλά το υγιές μέρος του λεπτού εντέρου είναι σε θέση να

απορροφά επαρκή ποσότητα θρεπτικών συστατικών, ώστε να μην εκδηλώνονται

συμπτώματα (ασυμπτωματιική ή σιωπηρή κοιλιοκάκη).

Ως προς τη διαχείριση της νόσου, η θεραπεία πρώτης επιλογής συνίσταται στην

υιοθέτηση μιας δίαιτας που είναι ελεύθερη γλουτένης. Η δίαιτα αυτή ουσιαστικά αποκλείει

όλα τα τρόφιμα που περιέχουν γλουτένη, με στόχο την αποφυγή της διέγερσης του

ανοσοποιητικού συστήματος και της καταστροφής του εντερικού βλεννογόνου. Μετά από

την υιοθέτηση της εν λόγω δίαιτας, το 70% των ασθενών αναφέρει βελτίωση των

συμπτωμάτων σε διάστημα 2 εβδομάδων. Εντούτοις, η ιστολογική ανάρρωση του πεπτικού

σωλήνα απαιτεί ένα αρκετά μεγαλύτερο χρονικό διάστημα που κυμαίνεται κατά μέσο όρο

σε 6-12 μήνες, αλλά μπορεί να ξεπεράσει τα 2 έτη. Ως προς την αναπλήρωση των

διατροφικών ελλείψεων και του σωματικού βάρους του παιδιού, αυτές μπορούν να

επιτευχθούν σε διάστημα περίπου 6 μηνών, ενώ η αναπλήρωση του ύψους είναι επίσης

εφικτή, εφόσον η διάγνωση και ο αποκλεισμός της γλουτένης από τη διατροφή συμβούν

πριν την εφηβεία. Πιο συγκεκριμένα, η δια βίου αποφυγή των δημητριακών που περιέχουν

γλουτένη, και πιο συγκεκριμένα του σιταριού, της σίκαλης και του κριθαριού, και των

10 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

προϊόντων τους, όπως το ψωμί, οι φρυγανιές, τα παξιμάδια, τα δημητριακά πρωινού, τα

ζυμαρικά, οι σφολιάτες, τα μπισκότα, τα κέικ, κλπ. είναι ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί η

πλήρης ύφεση της νόσου. Σε αντίθεση με τα δημητριακά αυτά, η βρώμη θεωρείται ασφαλής

για τα παιδιά με κοιλιοκάκη, καθώς οι πρωτεΐνες αυτής δεν προκαλούν αντίστοιχη

ανοσολογική απόκριση στο πεπτικό τους σύστημα. Παρόλα αυτά, η ανάμειξη της βρώμης με

σιτάρι, κριθάρι ή σίκαλη είναι αρκετά συχνή σε πολλά τρόφιμα του εμπορίου, καθώς μπορεί

να συμβεί κατά τη διάρκεια της συγκομιδής, της μεταφοράς, της αποθήκευσης και της

μεταποίησής τους, και συνεπώς απαιτείται προσοχή ως προς την κατανάλωση των εν λόγω

τροφίμων. Τρόφιμα όπως το ρύζι, οι πατάτες και το καλαμπόκι, που ανήκουν επίσης στην

ευρύτερη ομάδα των αμυλούχων τροφίμων, δεν περιέχουν γλουτένη και θεωρούνται

ασφαλή προς κατανάλωση, όπως επίσης και τα τρόφιμα των υπόλοιπων ομάδων τροφίμων

της δίαιτας. Ωστόσο, και σε πολλά από τα τρόφιμα που θεωρούνται ασφαλή, ιδίως σε αυτά

που είναι τυποποιημένα, μπορεί να υπάρχουν ίχνη γλουτένης, τα οποία είναι ικανά να

προκαλέσουν συμπτώματα. Ο Πίνακας 3 συνοψίζει τα ασφαλή και τα επικίνδυνα τρόφιμα

για κάθε ομάδα τροφίμων.

Με στόχο τη διασφάλιση της υγείας των ατόμων που νοσούν από κοιλιοκάκη, οι

συσκευασίες τροφίμων οφείλουν να συμμορφώνονται με τους Κανονισμούς της Ευρωπαϊκής

Ένωσης και να περιλαμβάνουν υποχρεωτικά τη γλουτένη στη λίστα με τα συστατικά του

τροφίμου, εφόσον αυτή περιέχεται ακόμα και σε ίχνη. Στο πλαίσιο αυτό, η εκπαίδευση των

παιδιών με κοιλιοκάκη στην ανάγνωση και κατανόηση των πληροφοριών στις συσκευασίες

των τυποποιημένων τροφίμων και ποτών είναι μεγάλης σημασίας. Ιδιαίτερη σημασία

πρέπει, επίσης, να δίνεται στην αποφυγή της επιμόλυνσης των τροφίμων με γλουτένη, η

οποία μπορεί να συμβεί κατά τη διάρκεια της μαγειρικής τους παρασκευής. Πιο

συγκεκριμένα, κατά την προετοιμασία του γεύματος ενός παιδιού με κοιλιοκάκη θα πρέπει

να χρησιμοποιούνται ξεχωριστά μαγειρικά σκεύη και συσκευές, να μην χρησιμοποιείται για

τηγάνισμα λάδι στο οποίο προηγουμένως έχουν τηγανιστεί τρόφιμα που περιέχουν

γλουτένη, ενώ οι επιφάνειες που έχουν έρθει σε επαφή με τρόφιμα που περιέχουν γλουτένη

θα πρέπει να καθαρίζονται σχολαστικά.

11 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Πίνακας 3. Ασφαλή και επικίνδυνα τρόφιμα ανά ομάδα τροφίμων για τους ασθενείς με

κοιλιοκάκη.

Ασφαλή τρόφιμα Επικίνδυνα τρόφιμα

Δημητριακά

Ρύζι, πατάτες, καλαμπόκι, καθαρή

βρώμη, φαγόπυρο, κεχρί και τα προϊόντα

τους

Σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, πλιγούρι, κουσκούς,

μούσλι και τα προϊόντα τους

Φρούτα

Φρέσκα, κατεψυγμένα ή αποξηραμένα

φρούτα, φυσικοί χυμοί φρούτων

Φρούτα σε κονσέρβα, τυποποιημένοι χυμοί

φρούτων με συντηρητικά

Λαχανικά

Ωμά ή κατεψυγμένα λαχανικά Κροκέτες λαχανικών, λαχανικά σε κονσέρβα,

λαχανικά με επικάλυψη άλευρου

Γαλακτοκομικά προϊόντα

Γάλα (φρέσκο, εβαπορέ, σκόνη),

γιαούρτι, τυρί (αγελαδινό, κατσικίσιο,)

Γιαούρτι με δημητριακά, τυριά σε μορφή

κρέμας ή τύπου ροκφόρ, τυροκροκέτες

Κρέας και υποκατάστατα

Φρέσκα κρέατα, πουλερικά και ψάρια Λουκάνικα, αλλαντικά, κονσερβοποιημένα ή

παναρισμένα κρέατα, κροκέτες ψαριού

Λίπη και έλαια

Φυτικά έλαια, μαργαρίνη, βούτυρο,

λαρδί Έτοιμες σάλτσες, κύβοι μαγειρικής, μπεσαμέλ

Ροφήματα και ποτά

Αναψυκτικά, τσάι, καφές, αλκοολούχα

ποτά υψηλής καθαρότητας

Στιγμιαίος καφές, ροφήματα σοκολάτας,

μπύρα

Παρότι η δίαιτα ελεύθερη σε γλουτένη είναι αποτελεσματική ως προς τη διαχείριση της

κοιλιοκάκης, οι αυστηροί περιορισμοί που θέτει δυσκολεύουν και περιορίζουν τα παιδιά.

Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά με κοιλιοκάκη που ακολουθούν την εν λόγω

δίαιτα έχουν μειωμένη ποιότητα ζωής, η οποία οφείλεται στους αυστηρούς περιορισμούς

που αντιμετωπίζουν και οι οποίοι επηρεάζουν αρνητικά την κοινωνική τους ζωή, καθώς

δυσχεραίνουν όλες τις κοινωνικές περιστάσεις που σχετίζονται με την κατανάλωση φαγητού

12 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

(έξοδος με φίλους, παιδικά πάρτι, κλπ.). Παρόλα αυτά, στις μέρες μας υπάρχει στην αγορά

μια μεγάλη ποικιλία τροφίμων, τα οποία παρασκευάζονται χωρίς γλουτένη και προορίζονται

για κατανάλωση από άτομα με κοιλιοκάκη. Σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 41/2009

της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τα τρόφιμα αυτά φέρουν την ένδειξη «πολύ χαμηλή ποσότητα

γλουτένης», εφόσον η περιεκτικότητά τους σε γλουτένη δεν ξεπερνά τα 100 mg γλουτένης

ανά κιλό τροφίμου ή «χωρίς γλουτένη», εφόσον η αντίστοιχη περιεκτικότητα ανέρχεται σε

λιγότερο από 20 mg γλουτένης ανά κιλό τροφίμου. Τα εν λόγω τρόφιμα εκτείνονται σε όλο

το φάσμα των αμυλούχων τροφίμων που αποκλείονται από τη διατροφή ενός παιδιού με

κοιλιοκάκη και η ένταξή τους στην καθημερινή του διατροφή μπορεί να προσφέρει μεγάλη

ευελιξία και ανακούφιση από τους διαιτητικούς περιορισμούς της νόσου. Στην αγορά

υπάρχει, επίσης, διαθέσιμο αλεύρι χωρίς γλουτένη, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί από

την οικογένεια για την παρασκευή πληθώρας τροφίμων χωρίς γλουτένη στο σπίτι.

Αναφορικά με το σχολείο, η σημαντικότερη πρόκληση που καλείται να αντιμετωπίσει

ένα παιδί με κοιλιοκάκη συνίσταται στην ασφάλεια των τροφίμων που παρέχονται στο

σχολικό κυλικείο, καθώς των τροφίμων που μπορεί να προσφερθούν ως κέρασμα από

συμμαθητές και εκπαιδευτικούς. Η επιλογή του κολατσιού από το σπίτι είναι προφανώς η

πιο ασφαλής, ωστόσο δεν θα πρέπει να στερείται από το παιδί η δυνατότητα να αγοράσει

κάποιο τρόφιμο χωρίς γλουτένη από το σχολικό κυλικείο, εφόσον φυσικά διατίθενται τέτοια

τρόφιμα, όπως φρέσκα φρούτα και λαχανικά, γάλα, γιαούρτι και ξηροί καρποί, και προς

αυτήν την κατεύθυνση η εκπαίδευσή του παιδιού είναι απαραίτητη, έτσι ώστε να μπορεί να

επιλέξει συνειδητά και χωρίς να διατρέχει κίνδυνο. Το σχολικό προσωπικό όντας ενήμερο

για τις πηγές της γλουτένης μπορεί, επίσης, να βοηθήσει το παιδί στην επιλογή και αγορά

ενός σνακ από το σχολικό κυλικείο, αλλά και σε άλλες περιστάσεις, όπως κάποια σχολική

εκδρομή, όπου το παιδί μπορεί να χρειασθεί να καταναλώσει φαγητό εκτός σχολείου.

Αντιστοίχως, όσον αφορά τα κεράσματα μέσα στην τάξη, το σχολείο θα πρέπει να δίνει τη

δυνατότητα στους γονείς να μπορούν να αποθηκεύσουν κεράσματα ελεύθερα γλουτένης

(π.χ. στο ψυγείο του σχολικού κυλικείου ή σε κάποιο ψυγείο στο γραφείο των καθηγητών),

τα οποία και θα προσφέρονται στο παιδί στις απαιτούμενες περιστάσεις.

13 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ΤΡΟΦΙΚΕΣ ΑΛΛΕΡΓΙΕΣ

Ο όρος τροφική αλλεργία περιγράφει μια αναπάντεχη και μη φυσιολογική ανοσολογική

αντίδραση του οργανισμού εναντίον ενός συστατικού κάποιου τροφίμου. Στην παθολογική

κατάσταση αυτή, το συστατικό του τροφίμου (συνήθως πρωτεϊνικής φύσης) που προκαλεί

την αλλεργική αντίδραση, και ονομάζεται αλλεργιογόνο, μετά την πρόσληψή του μέσω της

τροφής και την πέψη και απορρόφησή του στον πεπτικό σωλήνα περνά στην κυκλοφορία

του αίματος, όπου και αναγνωρίζεται λανθασμένα ως ξένο και επιβλαβές. Στην προσπάθειά

του να αμυνθεί, το ανοσοποιητικό σύστημα παράγει ειδικά αντισώματα εναντίον του

συστατικού προκειμένου να το εξουδετερώσει. Έτσι, την επόμενη φορά που το άτομο

καταναλώσει κάποιο τρόφιμο με το συγκεκριμένο συστατικό, τα κύτταρα του

ανοσοποιητικού του συστήματος το αναγνωρίζουν. Ως αποτέλεσμα εκκρίνουν διάφορες

αμυντικές χημικές ουσίες, όπως η ισταμίνη και οι προσταγλανδίνες, οι οποίες προκαλούν

τοπική φλεγμονή και πυροδοτούν τα συμπτώματα της αλλεργίας. Τα συμπτώματα αυτά

εμφανίζονται συνήθως μέσα σε λίγα λεπτά ή λίγες ώρες μετά την κατανάλωση τροφής

(σπανιότερα μέσω της οσμής ή της επαφής με το συγκεκριμένο τρόφιμο) και περιλαμβάνουν

εκδηλώσεις από το αναπνευστικό σύστημα (καταρροή και κνησμός μύτης, βήχας, δύσπνοια,

συριγμός, δυσφορία, άσθμα), το γαστρεντερικό σύστημα (κοιλιακός πόνος, ναυτία, έμετοι

και διάρροια) και το δέρμα (γενικευμένο εξάνθημα, κνησμός-φαγούρα, οίδημα στα

βλέφαρα, τη γλώσσα και τα χείλη). Να σημειωθεί ότι οι περισσότερες τροφικές αλλεργικές

αντιδράσεις είναι ήπιες, ωστόσο σε κάποιες σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να είναι αρκετά

σοβαρές και να οδηγήσουν ακόμα και στο θάνατο. Αυτές οι αντιδράσεις αποτελούν τη

λεγόμενη αναφυλακτική αντίδραση, η οποία συνοδεύεται από συμπτώματα όπως η

δυσκολία στην αναπνοή και την κατάποση, η δυσφορία στο στήθος, η πτώση της αρτηριακής

πίεσης, η ταχυκαρδία και η απώλεια συνείδησης.

Στην παθογένεια των τροφικών αλλεργιών συμμετέχουν σε μεγάλο βαθμό γενετικοί

παράγοντες, καθώς έχει βρεθεί ότι όταν οι γονείς εμφανίζουν τροφικές αλλεργίες ή άλλα

νοσήματα που χαρακτηρίζονται από μη φυσιολογική ανοσολογική αντίδραση σε

εξωτερικούς παράγοντες, όπως το άσθμα, η ατοπική δερματίτιδα, κλπ., τότε τα παιδιά τους

διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο (περίπου διπλάσιο) να εμφανίσουν κάποια τροφική αλλεργία,

σε σχέση με παιδιά χωρίς οικογενειακό ιστορικό. Παρότι οι τροφικές αλλεργίες μπορούν να

εκδηλωθούν πρακτικά σε οποιοδήποτε στάδιο της ζωής, συνήθως εμφανίζονται στην

14 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

παιδική ηλικία, και μάλιστα πολλές φορές ήδη από τη βρεφική, με τη συνηθέστερη αλλεργία

να εκδηλώνεται απέναντι στο γάλα. Ωστόσο ένα ποσοστό αυτών φαίνεται να υποχωρεί με

το πέρας του χρόνου. Το γεγονός αυτό ενδεχομένως να εξηγεί τον ελαφρώς υψηλότερο

επιπολασμό της νόσου στα παιδιά, ο οποίος ανέρχεται περίπου στο 5% του παγκόσμιου

παιδικού πληθυσμού, σε σχέση με αυτόν των ενηλίκων (2%). Παρόλα αυτά, σε παιδιά που

έχουν διαγνωστεί με άλλα νοσήματα όπου εμπλέκεται το ανοσοποιητικό σύστημα, όπως το

άσθμα (που εξετάζεται στη συνέχεια) και η ατοπική δερματίτιδα, ο επιπολασμός των

τροφικών αλλεργιών είναι σημαντικά υψηλότερος (περίπου 25%), γεγονός που υποδηλώνει

ότι τα νοσήματα αυτά έχουν σε μεγάλο βαθμό κοινούς παθογενετικούς μηχανισμούς. Η

διάγνωση της τροφικής αλλεργίας βασίζεται στο ιατρικό ιστορικό, σε δερματικές δοκιμασίες

και ειδικές εξετάσεις αίματος, οι οποίες βοηθούν στο να εξακριβωθεί το τρόφιμο ή τα

τρόφιμα που προκαλούν τα αλλεργικά συμπτώματα, καθώς και σε δοκιμασίες πρόκλησης,

οι οποίες περιλαμβάνουν τη χορήγηση των ύποπτων τροφίμων σε ελεγχόμενο (συνήθως

νοσοκομειακό) περιβάλλον, έτσι ώστε να εξακριβωθεί εάν και σε ποια ποσότητα προκαλούν

αλλεργικά συμπτώματα.

Ως προς τη φαρμακολογική διαχείριση των τροφικών αλλεργιών, σε γενικές γραμμές οι

ήπιες αλλεργικές αντιδράσεις αντιμετωπίζονται με αντιϊσταμινικά (αναστολή της δράσης της

ισταμίνης) και κορτιζονούχα φάρμακα (πρόληψη ενός δεύτερου «κύματος» αλλεργικής

αντίδρασης λίγες ώρες μετά την πρώτη), ενώ το φάρμακο εκλογής στην αντιμετώπιση των

πιο σοβαρών αντιδράσεων (αναφυλαξία) είναι η αδρεναλίνη σε ενέσιμη μορφή, την οποία

είναι χρήσιμο να φέρει πάντα μαζί του ένα παιδί με διαγνωσμένη αλλεργία. Σε κάθε όμως

περίπτωση, με στόχο την πρόληψη των αλλεργικών συμπτωμάτων, απαραίτητη είναι σε

πρώτη φάση η έγκαιρη εξακρίβωση των αλλεργιογόνων τροφίμων και έπειτα η αποφυγή της

κατανάλωσής τους από το παιδί. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να σημειωθεί ότι παρά το γεγονός

ότι όλα σχεδόν τα τρόφιμα μπορούν δυνητικά να προκαλέσουν αλλεργική αντίδραση,

υπολογίζεται ότι το 95% των περιπτώσεων των τροφικών αλλεργιών οφείλονται στο ψάρι,

τα θαλασσινά, το αβγό, το γάλα, τους ξηρούς καρπούς και ιδίως τα φιστίκια, τα δημητριακά

(βρώμη, σιτάρι, κριθάρι και σίκαλη), τη σόγια και το σουσάμι. Κατά αντιστοιχία με τα όσα

αναφέρθηκαν για την κοιλιοκάκη, με στόχο τη διασφάλιση της υγείας των ατόμων που

νοσούν από τροφικές αλλεργίες, οι συσκευασίες τροφίμων οφείλουν να συμμορφώνονται

με τους Κανονισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να περιλαμβάνουν υποχρεωτικά τα πιθανά

αλλεργιογόνα στη λίστα με τα συστατικά του τροφίμου, εφόσον αυτά περιέχονται ακόμα και

15 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

σε ίχνη. Σημαντική, λοιπόν, είναι και σε αυτή την περίπτωση η εκπαίδευση του παιδιού στην

ανάγνωση και κατανόηση των πληροφοριών που καταγράφονται στις συσκευασίες των

τυποποιημένων τροφίμων και ποτών με στόχο την αποφυγή των αλλεργιογόνων. Ωστόσο,

πέρα από τα επικίνδυνα τρόφιμα, είναι σημαντικό να δίνεται προσοχή και σε άλλα προϊόντα

που μπορεί να περιέχουν αλλεργιογόνα, όπως τα καλλυντικά προϊόντα, δεδομένου ότι

ακόμα και η δερματική επαφή με τα αλλεργιογόνα συστατικά μπορεί να προκαλέσει

αλλεργικά συμπτώματα.

Στο σχολείο, μεγάλης σημασίας είναι η εκπαίδευση του σχολικού προσωπικού στην

άμεση αντιμετώπιση μιας σοβαρής αλλεργικής αντίδρασης, κυρίως ως προς την ορθή χρήση

της ενέσιμης αδρεναλίνης, στο πλαίσιο της έγκαιρης διαχείρισης των αλλεργικών

συμπτωμάτων σε περίπτωση που κάποιος μαθητής καταναλώσει ένα τρόφιμο στο οποίο

εμφανίζει αλλεργία. Ωστόσο, πρωταρχικός στόχος θα πρέπει να είναι η πρόληψη των

αλλεργικών αντιδράσεων, και προς αυτήν την κατεύθυνση πρέπει να δοθεί προσοχή στα

τρόφιμα που καταναλώνει το παιδί στο σχολείο. Το σχολικό προσωπικό, όντας ενήμερο για

τα τρόφιμα στα οποία εμφανίζει αλλεργία το παιδί, κατόπιν συνεννόησης με την οικογένειά

του, μπορεί να το συμβουλέψει κατάλληλα ως προς την αγορά ενός σνακ από το σχολικό

κυλικείο και κυρίως ως προς τα σύνθετα τρόφιμα που μπορεί να περιέχουν αλλεργιογόνα

συστατικά χωρίς αυτά να είναι εμφανή και άρα εύκολα αντιληπτά από το παιδί.

ΑΣΘΜΑ

Tο άσθμα είναι μια φλεγμονώδης νόσος του αναπνευστικού συστήματος. Αποτελεί ίσως

την πιο συχνή χρόνια ασθένεια της παιδικής ηλικίας και η εμφάνισή του παρουσιάζει μια

ραγδαία αύξηση τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως στις ανεπτυγμένες χώρες. Αρχικά, ο όρος

«άσθμα» χρησιμοποιήθηκε για να υποδηλώσει οποιαδήποτε δυσκολία στην αναπνοή, ενώ

τα τελευταία χρόνια αναγνωρίζεται ως ένα χρόνιο νόσημα που χαρακτηρίζεται από

ευαισθησία του αναπνευστικού συστήματος και διαταραγμένη αντίδρασή του σε ποικίλα

ερεθίσματα, η οποία προκαλεί φλεγμονή και απόφραξη των αεραγωγών που αναστρέφεται

είτε αυτόματα είτε ως αποτέλεσμα θεραπείας. Το άσθμα μπορεί να εμφανιστεί καθ’ όλη την

διάρκεια της ζωής, αν και τα περισσότερα περιστατικά διαγιγνώσκονται πριν την ηλικία των

25 ετών, για αυτό και αποτελεί μια από τις σημαντικότερες παιδικές ασθένειες παγκοσμίως.

Η μελέτη ISSAC (International Study of Asthma and Allergies in Childhood – Διεθνής μελέτη

16 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

για το άσθμα και τις αλλεργίες στην παιδική ηλικία), αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες

μελέτες που παρέχει δεδομένα για τον παγκόσμιο επιπολασμό του άσθματος στην παιδική

ηλικία, με τα αποτελέσματά της να προτείνουν ότι η νόσος πλήττει το 2-32% του παγκόσμιου

παιδικού πληθυσμού, με αξιοσημείωτες διαφορές από χώρα σε χώρα (από 1,5% σε περιοχή

της Ινδίας έως και 32% σε περιοχή της Νέας Ζηλανδίας, και με την Ελλάδα να εμφανίζει

σχετικά χαμηλά ποσοστά, περίπου 4-5%), και ότι τα υψηλότερα ποσοστά της εμφανίζονται

σε ανεπτυγμένες χώρες. Δεδομένα μελετών από την Αμερική υποστηρίζουν ότι το άσθμα

πλήττει περίπου 6,5 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας κάτω των 18 ετών και αποτελεί την

κυριότερη αιτία απουσίας αυτών από το σχολείο.

Παρότι η ακριβής παθογένεια της νόσου δεν είναι μέχρι σήμερα γνωστή, εκτιμάται ότι

οφείλεται σε μια μη φυσιολογική αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος σε

εξωτερικούς παράγοντες, σε άτομα που έχουν γενετική προδιάθεση. Οι παράγοντες αυτοί

είναι διαφορετικοί από άτομο σε άτομο και σε αυτούς συγκαταλέγονται οι ιογενείς

λοιμώξεις, ο καπνός και διάφορες ουσίες που συνήθως προκαλούν αλλεργίες, όπως η σκόνη,

το γρασίδι, το τρίχωμα των ζώων, κλπ. Μια από τις επικρατέστερες θεωρίες για την ερμηνεία

της εμφάνισης του άσθματος είναι η «υπόθεση της υγιεινής» (hygiene hypothesis), σύμφωνα

με την οποία η έκθεση ενός παιδιού σε παθογόνους μικροοργανισμούς και χημικές ουσίες

που παράγονται από αυτούς (π.χ. τοξίνες) σε μικρή ηλικία, επηρεάζει θετικά το

ανοσοποιητικό του σύστημα, οδηγώντας στην ωρίμανσή του και προστατεύοντας από την

μελλοντική εμφάνιση άσθματος. Αντιθέτως, παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα «στείρο»

περιβάλλον δεν λαμβάνουν αντίστοιχα ερεθίσματα, με αποτέλεσμα το ανοσοποιητικό τους

σύστημα να διαμορφώνει έναν «αλλεργικό χαρακτήρα», αυξάνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης

άσθματος στη μετέπειτα ζωή. Το πιο συχνό σύμπτωμα του άσθματος είναι ο βήχας, κυρίως

τις βραδινές ώρες, ο οποίος μπορεί να είναι ξηρός ή παραγωγικός (με φλέγματα) και

συνήθως θέτει την υποψία για την διάγνωση της νόσου. Άλλο χαρακτηριστικό σύμπτωμα

είναι ο «συριγμός», ένας χαρακτηριστικός ήχος κατά την αναπνοή, ενώ σε περίπτωση κρίσης

άσθματος το παιδί μπορεί, επίσης, να παρουσιάσει δύσπνοια και αίσθημα πόνου,

σφιξίματος ή βάρους στο στήθος.

Η αποτελεσματική διαχείριση του άσθματος είναι πολύ σημαντική και έχει ως

πρωταρχικό στόχο την ανακούφιση των συμπτωμάτων, τα οποία υποβαθμίζουν σημαντικά

την ποιότητα ζωής του παιδιού. Οι τρέχουσες προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση του

άσθματος περιλαμβάνουν την αποφυγή των εξωτερικών παραγόντων-ερεθισμάτων που το

17 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

προκαλούν και τη φαρμακολογική θεραπεία. Ο εντοπισμός του παράγοντα ή των

παραγόντων που προκαλούν κρίση άσθματος σε ένα παιδί είναι αρκετά δύσκολος στην

πράξη, καθώς οι υπάρχουσες εξετάσεις αίματος και δερματικές δοκιμασίες σπάνια βοηθούν

στον ακριβή καθορισμό τους, και συνήθως βασίζεται στην εμπειρία της οικογένειας μέσω

παρατήρησης. Σε κάθε περίπτωση, με στόχο την αποφυγή της έκθεσης του παιδιού στους

παράγοντες αυτούς, πρωταρχικό ρόλο διαδραματίζει ο καλός αερισμός και η σχολαστική

καθαριότητα των χώρων που περνάει χρόνο το παιδί, ιδίως του σπιτιού και πιο συγκεκριμένα

του υπνοδωματίου του. Χρήσιμη είναι, επίσης, η αποφυγή έντονων οσμών από μπογιές,

αρώματα και υγρά καθαρισμού, του καπνού από το τσιγάρο, το ψήσιμο φαγητού ή το τζάκι,

και της γύρης των φυτών κατά την περίοδο της ανθοφορίας. Η επαφή του παιδιού με τα ζώα

θα πρέπει να αποφεύγεται, ενώ σε περίπτωση που υπάρχει κατοικίδιο στο σπίτι, θα πρέπει

να παραμένει όσο το δυνατόν πιο καθαρό και να διαμένει σε εξωτερικό χώρο, με στόχο την

αποφυγή της άμεσης επαφής με το παιδί. Ως προς τη φαρμακολογική θεραπεία του

άσθματος, αυτή περιλαμβάνει διάφορες κατηγορίες φαρμάκων, με κυριότερα αυτά που

στοχεύουν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων της νόσου, όπως είναι τα

βρογχοδιασταλτικά, και αυτά που στοχεύουν στον μακροπρόθεσμο έλεγχο της φλεγμονής

που προκαλεί τα συμπτώματα. Ως μέρος της φαρμακευτικής αγωγής ο ιατρός συνήθως

χορηγεί, ανάλογα με την ηλικία τού παιδιού, διάφορες συσκευές για τη χορήγηση των

εισπνεόμενων φαρμάκων. Η ορθή χρησιμοποίηση των συσκευών αυτών απαιτεί εκπαίδευση

του παιδιού και της οικογένειας από τον θεράποντα ιατρό, καθώς έχει φανεί ότι σχεδόν οι

μισοί ασθενείς με άσθμα δεν τις χρησιμοποιούν σωστά.

Ως προς τη διατροφή του παιδιού, δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη δίαιτα που να

αντιμετωπίζει αποτελεσματικά ή να εξαλείφει τα συμπτώματα του άσθματος. Ωστόσο,

κάποιες διαιτητικές πρακτικές ενδεχομένως να βοηθούν στη μείωση της συχνότητας και της

βαρύτητας των συμπτωμάτων της νόσου, οι οποίες ουσιαστικά αντικατοπτρίζουν συστάσεις

για μια ισορροπημένη διατροφή. Προς αυτήν την κατεύθυνση συστήνεται η τακτική

κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε αντιοξειδωτικά, όπως τα φρούτα, τα λαχανικά, τα

όσπρια και τα φυτικά έλαια, δεδομένου ότι σε αρκετές μελέτες τα παιδιά με άσθμα έχουν

φανεί να προσλαμβάνουν χαμηλότερη ποσότητα αντιοξειδωτικών, όπως το β-καροτένιο, η

βιταμίνη C και η βιταμίνη Ε, σε σχέση με υγιή παιδιά. Επιπλέον, συστήνεται η επαρκής

πρόσληψη βιταμίνης D, καθώς αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά με χαμηλά

επίπεδα βιταμίνης D στο αίμα έχουν σοβαρότερη μορφή άσθματος, συγκριτικά με αυτά που

18 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

δεν εμφανίζουν έλλειψη της βιταμίνης. Το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα αβγά και

τα ψάρια περιέχουν σημαντικές ποσότητες βιταμίνης D, ενώ υπενθυμίζεται ότι η έκθεση του

δέρματος στον ήλιο, περίπου για 10-15 λεπτά την ημέρα είναι αρκετή για να συνθέσει το

σώμα επαρκή ποσότητα της βιταμίνης. Ένα ακόμα θρεπτικό συστατικό που μπορεί να

λειτουργήσει βοηθητικά ως προς τη διαχείριση των συμπτωμάτων του άσθματος είναι τα ω-

3 λιπαρά οξέα, τα οποία είναι γνωστό ότι εμφανίζουν αντιφλεγμονώδη δράση και βρίσκονται

κυρίως στα λιπαρά ψάρια και σε μικρότερη ποσότητα σε κάποια είδη ξηρών καρπών, όπως

τα καρύδια. Από την άλλη, η υψηλή πρόσληψη νατρίου έχει αναδειχθεί επιβαρυντική για την

αναπνευστική λειτουργία των ασθενών με άσθμα, και συνεπώς προτείνεται μια μείωση της

πρόσληψής του, μέσω αποφυγής της προσθήκης αλατιού στο μαγείρεμα των τροφίμων και

στο τραπέζι, καθώς και των τροφίμων με αυξημένη περιεκτικότητα σε νάτριο, όπως τα

αλμυρά σνακ, οι ελιές, οι αλατισμένοι ξηροί καρποί, τα τυριά, τα αλλαντικά και γενικότερα

τα τυποποιημένα τρόφιμα. Ένα διατροφικό πρότυπο που συγκεντρώνει όλα τα παραπάνω

και παράλληλα έχει αποδειχθεί ευεργετικό ως προς την υγεία είναι η Μεσογειακή δίαιτα.

Παρότι τα ερευνητικά δεδομένα δεν είναι αρκετά, υπάρχουν ενδείξεις ότι παιδιά που

τρέφονται μεσογειακά εμφανίζουν ηπιότερης μορφής άσθμα σε σχέση με παιδιά που

απέχουν από το διατροφικό αυτό πρότυπο. Να αναφερθεί, επίσης, ότι κάποιες μελέτες

έχουν αναδείξει χρήσιμη τη μείωση της κατανάλωσης τροφίμων με αλλεργιογόνα συστατικά,

όπως το γάλα, το αβγό, το ψάρι και οι ξηροί καρποί, δεδομένου ότι το άσθμα συνυπάρχει

συχνά με τροφικές αλλεργίες στα παιδιά, ωστόσο τέτοιου είδους περιορισμοί πρέπει να

εφαρμόζονται μόνο στην περίπτωση εξακριβωμένης αλλεργίας, καθώς τα τρόφιμα αυτά

αποτελούν μέρος μιας ισορροπημένης διατροφής.

Να σημειωθεί, επίσης, ότι πέρα από την ποιότητα της δίαιτας, η διατήρηση του

σωματικού βάρους του παιδιού σε υγιή επίπεδα μπορεί να συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στη

διαχείριση του άσθματος. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με μελέτες, το υπέρβαρο και η

παχυσαρκία σχετίζονται με την παρουσία άσθματος στα παιδιά, ενώ έστω και μια μικρή

απώλεια βάρους μπορεί να συμβάλλει στην καλύτερη διαχείριση των συμπτωμάτων. Το

γεγονός αυτό αποδίδεται τόσο στην άμεση επίδραση του αυξημένου σωματικού βάρους

στην ανατομία του αναπνευστικού συστήματος, που οδηγεί γενικά σε διαταραχές της

αναπνοής όσο και στις μεταβολικές του επιπλοκές, όπως η ινσουλινοαντίσταση και η

φλεγμονή, που εμπλέκονται στην παθογένεια του άσθματος.

19 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Η σχέση ανάμεσα στη σωματική δραστηριότητα και το άσθμα των παιδιών είναι πιο

σύνθετη, καθώς η άσκηση μπορεί είτε να πυροδοτήσει την έναρξη των ασθματικών

συμπτωμάτων είτε να συμβάλλει στην καλύτερη διαχείρισή τους. Πιο συγκεκριμένα, το

άσθμα που προκαλείται από την άσκηση χαρακτηρίζεται από παροδική απόφραξη των

αεραγωγών είτε κατά τη διάρκεια της άσκησης είτε κατά τη λήξη αυτής και παρατηρείται

περίπου στο 50-80% των παιδιών με άσθμα. Οι περισσότερο επικίνδυνες δραστηριότητες για

την εκδήλωση συμπτωμάτων σε παιδιά με άσθμα φαίνεται να είναι αυτές υψηλής έντασης,

δηλαδή αυτές που προκαλούν έντονη αύξηση στον καρδιακό ρυθμό και τη συχνότητα της

αναπνοής, καθώς και έντονη κούραση και λαχάνιασμα χωρίς να τους επιτρέπουν να

συμμετέχουν σε συζήτηση κατά τη διάρκειά τους, όπως το γρήγορο τρέξιμο, η έντονη

ποδηλασία, ενεργητικά παιχνίδια, όπως το κυνηγητό, αθλήματα όπως το ποδόσφαιρο, κλπ.

Οι δραστηριότητες αυτές οδηγούν στην αύξηση της συχνότητας της αναπνοής, η οποία

οδηγεί στην εισπνοή μεγάλου όγκου ξηρού αέρα και την αφυδάτωση των αεραγωγών,

προκαλώντας με αυτόν τον τρόπο συμπτώματα. Για αυτό και η άσκηση σε περιβάλλον

υψηλής υγρασίας, όπως η κολύμβηση, συνήθως είναι καλύτερα ανεκτή. Ο επιβαρυντικός

ρόλος της άσκησης στο άσθμα φαίνεται όμως να αφορά μόνο σε πολύ έντονες

δραστηριότητες, και όχι αυτές χαμηλής ή μέτριας έντασης. Παρόλα αυτά ο φόβος εμφάνισης

ασθματικού επεισοδίου αποτρέπει πολλά παιδιά από την εκτέλεση οποιουδήποτε είδους

άσκησης. Αποτέλεσμα αυτού είναι η φτωχή φυσική κατάσταση των παιδιών με άσθμα,

γεγονός που επηρεάζει αρνητικά τόσο τη σωματική όσο και την ψυχοκοινωνική τους υγεία.

Οι περισσότερες μελέτες προτείνουν ότι η πλειονότητα των παιδιών με άσθμα μπορούν να

ασκηθούν με ασφάλεια όπως ακριβώς και τα υγιή παιδιά, εφόσον λαμβάνουν την κατάλληλη

φαρμακευτική αγωγή, και μάλιστα η βελτίωση της φυσικής τους κατάστασης μπορεί να

βελτιώσει τα ασθματικά επεισόδια, μειώνοντας την πίεση που ασκείται στους αεραγωγούς

και ενδυναμώνοντας τους αναπνευστικούς μυς. Συμπερασματικά, η σωματική

δραστηριότητα δεν θα πρέπει να απαγορεύεται στα παιδιά με άσθμα, αντιθέτως θα πρέπει

να ενισχύεται στο πλαίσιο ενός δραστήριου τρόπου ζωής, με προσοχή όσον αφορά τις

δραστηριότητες έντονης έντασης, οι οποίες ενδεχομένως να προκαλέσουν συμπτώματα.

Με στόχο την πρόληψη και τον έλεγχο των συμπτωμάτων του άσθματος στο σχολικό

περιβάλλον, το παιδί, η οικογένειά του και το σχολικό προσωπικό είναι αναγκαίο να

συνεργασθούν. Σχολικοί υπεύθυνοι και γονείς θα πρέπει να καταβάλουν κάθε προσπάθεια

για τη δημιουργία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος για τα παιδιά με άσθμα, ιδίως ως

20 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

προς τη λήψη των φαρμάκων τους, δεδομένου ότι η μη τακτική λήψη αυτών είναι ο

κυριότερος λόγος αποτυχίας επίτευξης του ελέγχου της νόσου. Ένας πιθανός κίνδυνος για

την εκδήλωση ασθματικών συμπτωμάτων στο σχολείο αποτελεί η χρήση κιμωλίας στον

πίνακα, επομένως θα πρέπει να υπάρχει μέριμνα, έτσι ώστε το παιδί να αποφεύγει την

παρατεταμένη επαφή με αυτήν και έπειτα να έχει τη δυνατότητα να πλύνει τα χέρια του.

Σχετικά με τη διατροφή του παιδιού, προσοχή θα πρέπει να δοθεί σε τρόφιμα που

διατίθενται στο κυλικείο και που όπως προαναφέρθηκε περιέχουν αλλεργιογόνα συστατικά

και μπορεί να οδηγήσουν σε κρίση άσθματος, μόνο εφόσον υπάρχει κάποια εξακριβωμένη

τροφική αλλεργία. Τέλος, όσον αφορά το μάθημα της Φυσικής Αγωγής, πριν από την άσκηση

θα πρέπει να γίνεται μια καλή και σταδιακή προθέρμανση, θα πρέπει να δίνεται προσοχή

στις έντονες δραστηριότητες που μπορεί να οδηγήσουν σε έξαρση του άσθματος, ωστόσο η

συμμετοχή του παιδιού στο μάθημα δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να αποθαρρύνεται.

ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ ΚΑΙ ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) είναι μια από τις

πιο συχνά εμφανιζόμενες νευροβιολογικές διαταραχές κατά την παιδική και εφηβική ηλικία,

πλήττοντας περίπου το 5% του παγκόσμιου μαθητικού πληθυσμού, ενώ ο επιπολασμός της

είναι υψηλότερος στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια (αναλογία 3:1 υπέρ των αγοριών). Η

ΔΕΠΥ διαγιγνώσκεται συνήθως κατά την πρώιμη παιδική ηλικία (<7 ετών), ενώ συνήθως

επιμένει κατά την εφηβεία ή/και την ενήλικη ζωή, προκαλώντας σοβαρή διαταραχή της

γνωστικής, συμπεριφορικής, κοινωνικής και ακαδημαϊκής λειτουργικότητας. Η διάγνωση της

νόσου συμπίπτει χρονικά στην πλειονότητα των περιπτώσεων με την ένταξη του παιδιού στο

σχολείο, όπου και παρατηρούνται για πρώτη φορά τα συμπτώματά της, λόγω των

αυξημένων απαιτήσεων για συγκέντρωση, προσοχή, οργάνωση και συμμόρφωση του

παιδιού με κανόνες. Αν και αποτελεί μια από τις πιο μελετημένες παιδοψυχιατρικές

διαταραχές παγκοσμίως, εξακολουθεί να υποδιαγιγνώσκεται σε πολλές χώρες του κόσμου,

μεταξύ αυτών και στην Ελλάδα. Ο βασικότερος λόγος για την ελλιπή διάγνωση της νόσου

έγκειται στη συμπτωματολογία της, η οποία περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο τη διάσπαση

προσοχής, την παρορμητικότητα και την υπερκινητικότητα του παιδιού, χαρακτηριστικά που

ωστόσο θεωρούνται κοινά στην παιδική ηλικία ακόμα και σε υγιή παιδιά.

21 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Η ακριβής αιτιολογία της ΔΕΠΥ δεν είναι απολύτως σαφής, ωστόσο σήμερα είναι γνωστό

ότι οφείλεται τόσο σε γενετικούς παράγοντες (υπολογίζεται ότι το 75% των παιδιών με τη

διαταραχή έχουν τουλάχιστον έναν ακόμα συγγενή με ΔΕΠΥ) όσο και σε διαφορές στη δομή,

το μεταβολισμό και τη λειτουργία συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου, οι οποίες

μπορεί να οφείλονται στην πρόωρη γέννηση, σε καταχρήσεις της μητέρας κατά τη διάρκεια

της εγκυμοσύνης (κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ, κλπ.) ή σε τραυματισμό του παιδιού. Το

φάσμα των κλινικών συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ είναι ευρύ και για αυτό το κάθε παιδί μπορεί

να παρουσιάζει διαφορετική συμπτωματολογία, αλλά και στο ίδιο παιδί μπορεί να

παρατηρούνται διαφοροποιήσεις στα συμπτώματα από μέρα σε μέρα ή και κατά τη διάρκεια

της ημέρας. Σε γενικές όμως γραμμές, αναγνωρίζονται τρεις βασικοί τύποι της διαταραχής,

τα χαρακτηριστικά των οποίων συνοψίζονται στον Πίνακα 4. Η ΔΕΠΥ δεν εμφανίζεται

συνήθως ως μεμονωμένη διαταραχή, αντιθέτως συχνά συνοδεύεται από μια ή και

περισσότερες ψυχικές και αναπτυξιακές διαταραχές που συχνά περιπλέκονται με την εξέλιξή

της. Οι συχνότερες από αυτές περιλαμβάνουν τις ειδικές μαθησιακές διαταραχές, τις ειδικές

αναπτυξιακές δυσκολίες, τις διαταραχές εναντιωματικής συμπεριφοράς και διαγωγής, τις

διαταραχές άγχους, τις συναισθηματικές διαταραχές, καθώς και τις διαταραχές με

συμπτώματα «τικ». Συνεπώς, τα παιδιά με ΔΕΠΥ, ιδίως αυτά που παραμένουν αδιάγνωστα

και δεν ακολουθούν θεραπεία, εμφανίζουν αρκετές δυσκολίες στο σχολικό, οικογενειακό και

ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, οι οποίες οδηγούν σε χαμηλή σχολική επίδοση, αυξημένο

στρες, συναισθηματικές δυσκολίες και χαμηλή αυτοεκτίμηση, επιθετική και διασπαστική

συμπεριφορά, προβλήματα διαγωγής, περιορισμένη παραγωγικότητα και δυσλειτουργικές

κοινωνικές σχέσεις.

Πίνακας 4. Οι τρεις τύποι της ΔΕΠΥ στα παιδιά.

Τύπος απροσεξίας. Είναι συχνός σε παιδιά σχολικής ηλικίας που μπορεί να μην

εμφανίζουν διασπαστική συμπεριφορά ή που διαγνώσθηκαν σε σχετικά μεγαλύτερη

ηλικία, όταν είχαν πια ξεπεράσει τα προβλήματα υπερκινητικότητας. Χαρακτηρίζεται από

λάθη απροσεξίας, μειωμένη συγκέντρωση, εύκολη απόσπαση προσοχής από εξωτερικά

ερεθίσματα, έλλειψη οργάνωσης, αδυναμία εκτέλεσης οδηγιών, απώλεια αντικειμένων

και παραμέληση υποχρεώσεων (π.χ. σχολικό διάβασμα).

22 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Τύπος παρορμητικότητας-υπερκινητικότητας. Είναι συχνός σε παιδιά μικρότερης ηλικίας

που παρουσιάζουν έντονα υπερκινητική και παρορμητική συμπεριφορά, ενώ προβλήματα

συγκέντρωσης και προσοχής δεν είναι εμφανή, καθώς τα παιδιά δεν έχουν ακόμα κληθεί

να λειτουργήσουν σε σχολικό περιβάλλον. Χαρακτηρίζεται από υπερκινητικότητα και

δυσκολία παραμονής σε καθιστή θέση, συνεχή ομιλία, απότομες αντιδράσεις, δυσκολία

αναμονής, δυσκολία εφαρμογής κανόνων και συμπεριφορά που διακόπτει ή ενοχλεί τους

γύρω τους.

Συνδυαστικός τύπος. Συνδυάζει κάποια από τα συμπτώματα των δύο τύπων, όπως η

απροσεξία, η υπερκινητικότητα και η παρορμητική συμπεριφορά.

Η θεραπεία της ΔΕΠΥ είναι πολυδιάστατη και περιλαμβάνει ένα σύνολο

φαρμακολογικών και ψυχοσυμπεριφοριστικών παρεμβάσεων που έχουν ως επίκεντρο τόσο

το ίδιο το παιδί όσο και την οικογένειά του. Συνοπτικά, η φαρμακολογική θεραπεία της ΔΕΠΥ

περιλαμβάνει φάρμακα, τα οποία δρουν στον εγκέφαλο και το κεντρικό νευρικό σύστημα,

με στόχο τη διαχείριση των συμπτωμάτων υπερκινητικότητας και παρορμητικότητας και των

συναισθηματικών διακυμάνσεων. Ωστόσο, η θεραπεία αυτή δεν είναι από μόνη της αρκετή

και τα οφέλη της έχουν βρεθεί πολλαπλάσια όταν συνδυάζεται με κατάλληλη

ψυχοθεραπευτική υποστήριξη του παιδιού. Οι σύγχρονες προσεγγίσεις που

χρησιμοποιούνται από ψυχίατρους και ψυχολόγους ποικίλλουν και περιλαμβάνουν κυρίως

την ψυχοθεραπεία και τη γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία, οι οποίες στοχεύουν στο να

παρέχουν στο παιδί επίγνωση και αποδοχή των προβλημάτων του, τρόπους επίλυσης αυτών

και ενίσχυση της ικανότητας αυτοελέγχου της συμπεριφοράς του. Σε συνδυασμό με την

ψυχοθεραπευτική υποστήριξη του παιδιού εφαρμόζεται και η ψυχοεκπαίδευση των γονέων,

η οποία παρέχει στους γονείς εργαλεία για να κατανοήσουν τη διαταραχή του παιδιού τους

και να βελτιώσουν τις γονικές τους δεξιότητες και πρακτικές, με στόχο την ενίσχυση της

υγιούς ενδοοικογενειακής λειτουργίας και την ελαχιστοποίηση των αρνητικών

συναισθημάτων και συγκρούσεων μεταξύ των μελών της οικογένειας.

Ως προς τη διατροφή, ποικίλοι διατροφικοί χειρισμοί έχουν κατά καιρούς προταθεί ως

μέρος της εναλλακτικής θεραπευτικής προσέγγισης της ΔΕΠΥ, ωστόσο τα υπάρχοντα

δεδομένα δεν είναι ξεκάθαρα. Η υπόθεση του Feingold ότι τα πρόσθετα των τροφίμων, και

ιδιαιτέρως οι χρωστικές, τα συντηρητικά και τα βελτιωτικά γεύσης, μπορούν να επηρεάζουν

την υπερκινητική συμπεριφορά των παιδιών ξεκίνησε ήδη από το 1970, πυροδοτώντας τη

23 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

διεξαγωγή ποικίλων μελετών. Τα αποτελέσματα των μελετών αυτών δεν έχουν υπάρξει

καθολικά, δεδομένου ότι κάποιες μελέτες έδειξαν σημαντική έξαρση στα συμπτώματα της

διαταραχής μετά από δοκιμασίες πρόκλησης με πρόσθετα τροφίμων, ενώ άλλες απέτυχαν

να αναδείξουν σημαντική επίδραση. Η αξιοσημείωτη διαφοροποίηση της απόκρισης των

παιδιών στην κατανάλωση προσθέτων πιθανώς εξηγείται από το διαφορετικό γενετικό τους

υπόβαθρο, ενώ η απόκρισή τους στα πρόσθετα φαίνεται να είναι εξατομικευμένη και να

εμφανίζεται κυρίως σε παιδία με τάση για υπερευαισθησία σε αυτά. Συνεπώς, σύμφωνα με

την τωρινή επικρατούσα άποψη, η δίαιτα του Feingold δεν πρέπει να εφαρμόζεται σε όλα τα

παιδιά με ΔΕΠΥ, και ενδεχομένως να έχει θέση στη διαχείριση της διαταραχής μόνο σε

παιδιά που εμφανίζουν ευαισθησία στα πρόσθετα τροφίμων. Παρόλα αυτά, ενώ αξίζει να

σημειωθεί ότι η αποφυγή της κατανάλωσης των τροφίμων που περιέχουν πρόσθετα μπορεί

να φέρει επιπλέον οφέλη, καθώς αυτά, όντας τρόφιμα επεξεργασμένα, συνήθως είναι

πλούσια σε κορεσμένο λίπος, σάκχαρα και αλάτι.

Πέρα από τη δίαιτα του Feingold, για τη διαχείριση των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ έχουν

χρησιμοποιηθεί ποικίλα διαιτητικά σχήματα «περιοριστικού τύπου», μεταξύ αυτών οι

ολιγοαντιγονικές και οι υποαλλεργικές δίαιτες, οι οποίες αποκλείουν την κατανάλωση

τροφίμων που περιέχουν αλλεργιογόνα συστατικά. Τέτοιου τύπου δίαιτες δεν έχουν φανεί

να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τα συμπτώματα της διαταραχής και μάλιστα μπορούν

να επιφέρουν διατροφικές ελλείψεις λόγω αποκλεισμού πολλών τροφίμων και ομάδων

τροφίμων, όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα σιτηρά, που είναι απαραίτητες για την

ανάπτυξη ενός παιδιού, ενώ παράλληλα εφαρμόζονται δύσκολα και υποβαθμίζουν την

ποιότητα ζωής του παιδιού λόγω των αυστηρών περιορισμών τους. Ένα άλλο χαρακτηριστικό

της δίαιτας που έχει προταθεί ότι συσχετίζεται με τη ΔΕΠΥ είναι η περιεκτικότητά της σε

απλούς υδατάνθρακες, κυρίως ζάχαρη. Παρότι η σχέση της κατανάλωσης απλών

υδατανθράκων με τη χαρακτηριστική συμπτωματολογία της ΔΕΠΥ αποτελεί μια ευρέως

διαδεδομένη άποψη, δεν υπάρχουν σαφή ερευνητικά δεδομένα που να υποστηρίζουν μια

τέτοια συσχέτιση. Παρόλα αυτά, κατά αντιστοιχία με την αποφυγή της κατανάλωσης

επεξεργασμένων τροφίμων που περιέχουν πρόσθετα, ο περιορισμός των τροφίμων που

είναι πλούσια σε σάκχαρα αποτελεί έναν από τους γενικούς κανόνες της ισορροπημένης

διατροφής και δεν θέτει κινδύνους, αντιθέτως μπορεί να έχει οφέλη για την υγεία των

παιδιών.

24 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Περισσότερο ενθαρρυντικά είναι τα αποτελέσματα μελετών που έχουν εξετάσει την

επίδραση ευεργετικών για την υγεία λιπαρών οξέων, με κυριότερα τα ω-3, στη βελτίωση της

συμπτωματολογίας της ΔΕΠΥ. Η συμπληρωματική χορήγηση ω-3 λιπαρών οξέων έχει φανεί

μετρίως αποτελεσματική (μείωση συμπτωματολογίας κατά περίπου 30%), με την ευεργετική

επίδραση αυτή να είναι ανάλογη της δόσης του εικοσιπεντενοϊκού οξέος (ΕΡΑ).

Λαμβάνοντας υπόψη την έλλειψη σημαντικών παρενεργειών από τη χορήγησή τους και τα

ποικίλα οφέλη τους στην υγεία, τα ω-3 λιπαρά οξέα μπορεί να έχουν θέση στην ενίσχυση της

παραδοσιακής θεραπείας της ΔΕΠΥ, ενώ με βάση την υπάρχουσα βιβλιογραφία η

συμπληρωματική χορήγηση θα πρέπει να συνδυάζει εικοσιπεντενοϊκό οξύ,

εικοσιδυοεξενοϊκό οξύ (DHA) και γ-λινολενικό οξύ (με υψηλότερη αναλογία

εικοσιπεντενοϊκού οξέος στο μίγμα) σε δόση 1 γραμμαρίου ανά ημέρα. Τέλος, στο πλαίσιο

της διαχείρισης της ΔΕΠΥ έχει δοθεί έμφαση και σε μικροθρεπτικά συστατικά της δίαιτας,

κυρίως σε βιταμίνες του συμπλέγματος Β, στον σίδηρο, τον χαλκό, το μαγνήσιο και τον

ψευδάργυρο, με τα υπάρχοντα δεδομένα να υποστηρίζουν όφελος από τη χορήγησή τους

σε παιδιά που εμφανίζουν ελλείψεις, όπως αυτές προσδιορίζονται μέσω των επιπέδων των

συστατικών αυτών στο αίμα. Λαμβάνοντας υπόψη τις συχνές διατροφικές ανεπάρκειες που

εμφανίζονται στη ΔΕΠΥ, είτε λόγω μειωμένης όρεξης είτε ενός συνόλου μεταβολικών

αλλαγών που συνοδεύουν τη διαταραχή, η ενίσχυση της διαιτητικής πρόσληψης των

παραπάνω συστατικών ή η χορήγηση συμπληρωμάτων στα επίπεδα της συνιστώμενης

διαιτητικής παροχής (RDA) των συστατικών αυτών ενδεχομένως να είναι ευεργετική για τα

παιδιά με ΔΕΠΥ, ωστόσο η χορήγηση μεγα-δόσεων δεν αναμένεται να έχει κάποιο επιπλέον

όφελος.

Συνοψίζοντας, το προτεινόμενο διατροφικό πλάνο για τα παιδιά με ΔΕΠΥ δεν διαφέρει

σημαντικά από τη διατροφή που συστήνεται για το γενικό πληθυσμό, και θα πρέπει να

χαρακτηρίζεται από την κατανάλωση ποικιλίας τροφίμων, με στόχο την πρόσληψη όλων των

απαραίτητων θρεπτικών συστατικών (βιταμινών, ανόργανων συστατικών και ω-3 λιπαρών

οξέων), την αποφυγή κατανάλωσης επεξεργασμένων τροφίμων που περιέχουν πρόσθετα και

τα οποία συχνά είναι πλούσια σε ζάχαρη, λίπος και νάτριο και φτωχά μικροθρεπτικά

συστατικά και την αποφυγή της υιοθέτησης «παράδοξων» διαιτών. Να σημειωθεί, τέλος, ότι

η επίδραση της σωματικής δραστηριότητας στη ΔΕΠΥ δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς, ωστόσο

η επικρατούσα άποψη υποστηρίζει ότι μπορεί να βελτιώσει τη γνωσιακή λειτουργία, να

ενισχύσει την αυτοεκτίμηση και τον αυτοέλεγχο και να συμβάλλει στην καλύτερη αποδοχή

25 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

των παιδιών με ΔΕΠΥ από τους συνομηλίκους τους. Σε κάθε περίπτωση, η σωματική

δραστηριότητα θα πρέπει να ενθαρρύνεται, καθώς τα οφέλη της στη σωματική, κοινωνική

και ψυχική υγεία των παιδιών είναι αποδεδειγμένα.

Ιδιαίτερης σημασίας στη διαχείριση της ΔΕΠΥ είναι ο ρόλος του σχολικού

περιβάλλοντος, και πιο συγκεκριμένα του εκπαιδευτικού, ο οποίος θα πρέπει ιδανικά να

συμπεριλαμβάνεται στην ομάδα που παρακολουθεί και αξιολογεί την πορεία του παιδιού,

όντας σε συνεχή επικοινωνία τόσο με την οικογένειά του όσο και με τους θεράποντες

ιατρούς. Η αλληλεπίδραση του εκπαιδευτικού με το παιδί παρέχει τη δυνατότητα

παρατήρησης της ιδιοσυγκρασίας και της συμπεριφοράς του, καθώς και των προβλημάτων

και των δυνατοτήτων του σε ακαδημαϊκό και κοινωνικό επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα, ο

εκπαιδευτικός μπορεί να αξιολογήσει τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες του παιδιού και τη

συμπεριφορά του απέναντι στα υπόλοιπα μέλη της σχολικής κοινότητας (τόσο

εκπαιδευτικούς όσο και μαθητές) και να ελέγχει την πρόοδό του, προτείνοντας και

εφαρμόζοντας τρόπους για την καλύτερη διαχείριση των μαθησιακών και κοινωνικών του

δυσκολιών. Ωστόσο, ο ρόλος του σχολείου δεν περιορίζεται μόνο στην καλύτερη διαχείριση

ενός παιδιού με διαγνωσμένη ΔΕΠΥ αλλά και στον εντοπισμό των παιδιών που μπορεί να

έχουν τη διαταραχή αλλά δεν έχουν ακόμα διαγνωστεί. Στο πλαίσιο αυτό ο εκπαιδευτικός

είναι χρήσιμο να ενημερώνει την οικογένεια του παιδιού για τυχόν συμπεριφορές που

προϊδεάζουν για την παρουσία της νόσου και οι οποίες, όπως προαναφέρθηκε, συμβαδίζουν

με την ένταξη του παιδιού στο σχολείο. Το επικοινωνιακό πλαίσιο μεταξύ του εκπαιδευτικού

και της οικογένειας θα πρέπει να είναι προσεκτικά δομημένο και οριοθετημένο, έτσι ώστε

να αποφεύγονται πιθανές συγκρούσεις αλλά και να μην εγείρεται η ανησυχία και ο

προβληματισμός της οικογένειας χωρίς λόγο. Σε κάθε περίπτωση στόχος του εκπαιδευτικού

θα πρέπει να είναι η καθιέρωση μιας ειλικρινούς και υποστηρικτικής σχέσης με τους γονείς

του παιδιού, καθώς και η ενθάρρυνσή τους για την αναζήτηση βοήθειας από κάποιον

επαγγελματία υγείας, ο οποίος θα αξιολογήσει την ύπαρξη αλλά και τη σοβαρότητα της

διαταραχής.

26 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η αποτελεσματική διαχείριση διαφόρων χρόνιων νοσημάτων που εμφανίζονται στην

παιδική ηλικία μπορεί να είναι αρκετά δύσκολη, ενώ απαιτεί ιδιαίτερη προσπάθεια από την

οικογένεια, έτσι ώστε τόσο η φαρμακολογική όσο και η διαιτητική αντιμετώπιση τη νόσου

να ενσωματωθεί ομαλά στο καθημερινό πρόγραμμα των παιδιών, με τη μικρότερη δυνατή

ψυχολογική τους επιβάρυνση. Παρότι η βοήθεια από την οικογένεια είναι απαραίτητη, ιδίως

κατά τα πρώτα έτη της διάγνωσης, το παιδί θα πρέπει σταδιακά να εκπαιδευτεί στην

αυτορρύθμιση της νόσου του, μαθαίνοντας πώς να διαχειρισθεί κατάλληλα τη διατροφή

του, τη σωματική του άσκηση και τη λήψη της φαρμακευτικής του αγωγής. Στο πλαίσιο αυτό,

το σχολείο πρέπει να παρέχει στο παιδί που νοσεί ένα ασφαλές περιβάλλον, το οποίο να

αναγνωρίζει τις ιδιαίτερες ανάγκες του παιδιού και να συμβάλλει κατά το δυνατό στην

κάλυψη αυτών, βοηθώντας το συνολικά να διαχειριστεί καλύτερα τη νόσο του.

27 Β6. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Πηγές

Arnold LE, Hurt E, Lofthouse N. Attention-deficit/hyperactivity disorder: dietary and

nutritional treatments. Child Adolesc Psychiatr Clin N Am. 2013 Jul;22(3):381-402.

Feldman HM, Reiff MI. Clinical practice. Attention deficit-hyperactivity disorder in children

and adolescents. N Engl J Med. 2014 Feb;27;370(9):838-46.

Guandalini S, Assiri A. Celiac disease: a review. JAMA Pediatr. 2014 Mar;168(3):272-8.

http://www.adhdhellas.org/

http://www.coeliac.gr/

http://www.moh.gov.cy/moh/mphs/phs.nsf/0/27C0FC1D43DC0600C2257602002EDDF0

/$file/74-2009.41.pdf

Kim SH, Sutherland ER, Gelfand EW. Is there a link between obesity and asthma?

Allergy Asthma Immunol Res. 2014 May;6(3):189-95.

Klingensmith G, Kaufman F, Schatz D, Clarke W; American Diabetes Association. Care of

children with diabetes in the school and day care setting. Diabetes Care. 2003;26 Suppl

1:S131-5.

Link HW. Pediatric asthma in a nutshell. Pediatr Rev. 2014 Jul;35(7):287-98.

Nelson KA, Zorc JJ. Asthma update. Pediatr Clin North Am. 2013 Oct;60(5):1035-48.

Silverstein J, Klingensmith G, Copeland K, Plotnick L, Kaufman F, Laffel L, Deeb L, Grey M,

Anderson B, Holzmeister LA, Clark N; American Diabetes Association. Care of children and

adolescents with type 1 diabetes: a statement of the American Diabetes Association.

Diabetes Care. 2005 Jan;28(1):186-212.

World Gastroenterology Organisation Global Guidelines, Celiac disease, 2012.

Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2000). Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-

Υπερκινητικότητα. Β΄ έκδοση, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

Παπαγεωργίου, Β. (2005). Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα. Στο:

Ψυχιατρική Παιδιών και Εφήβων. University Studio Press, Θεσσαλονίκη.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΥπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων

ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΥπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού