Ορισμός Είναι το σύνολο των τεχνολογικών επιτευγμάτων , εντύπων ή ηλεκτρονικών (τύπος, ραδιόφωνο, τηλεόραση), που διοχετεύουν στις μάζες των ακροατών, τηλεθεατών, αναγνωστών, πληροφορίες, με στόχο την ενημέρωση των πολιτών σε θέματα πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά, επιστημονικά, πολιτιστικά, εκπαιδευτικά, αθλητικά και άλλα.

Ο ρόλος τους όμως, δεν περιορίζεται αποκλειστικά στην ενημέρωση, αλλά επεκτείνεται στο δημόσιο έλεγχο, στη μόρφωση και στην ψυχαγωγία. Ωστόσο, δεν μπορούμε να τα αποκαλούμε Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, γιατί δεχόμαστε μηνύματα, αλλά σπάνια λειτουργούμε ως πομποί (αποστολή μιας επιστολής ή τηλεφωνική παρέμβαση), οπότε δεν υπάρχει αλληλεπίδραση πομπού και δέκτη.

1

. . .Θετικές επιδράσεις των Μ Μ ΕΨυχοσωματικός τομέας

Καλλιεργούν την ευαισθησία του ατόμου, τη συμπάθεια προς τους αναξιοπαθούντες, προβάλλουν την ανωτερότητα του εσωτερικού κόσμου.

Καταπολεμούν την ανία και ενημερώνουν για θέματα σωματικής υγείας και ευεξίας.

Πνευματικός τομέας Σημαντική είναι η συμβολή τους στην εμβάθυνση του

προβληματισμού και στην παροχή γνώσεων, που εκλαϊκεύονται και γίνονται προσιτές σε περισσότερους ανθρώπους και γι’ αυτό αποτελούν μέσα εκδημοκρατισμού της γνώσης.

Η προσφορά των Μ.Μ.Ε σήμερα στη διαμόρφωση άποψης είναι αισθητή.

Αυτά συνέβαλαν στην καταπολέμηση του δογματισμού και της μισαλλοδοξίας, προβάλλοντας το διάλογο και την πολυφωνία ως μέσα ανίχνευσης της αλήθειας.

Ηθικός τομέας: Αποτελούν φορείς διάπλασης χαρακτήρα και ήθους, γιατί συμβάλλουν στην ηθικοποίηση του ατόμου, με την προβολή παραδειγμάτων προς μίμηση ή προς αποφυγή.Κοινωνικός τομέας

Τα Μ.Μ.Ε επισημαίνουν την αναγκαιότητα επικοινωνίας της ομάδας και την προωθούν. Το άτομο αποκτά κοινωνικό ενδιαφέρον και κοινωνικό προσανατολισμό. Έτσι καλλιεργείται η κοινωνική συνείδηση, το άτομο ευαισθητοποιείται, προβληματίζεται και συμμετέχει στην επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων.

Αποτελούν μέσα κοινωνικής ενεργοποίησης (π.χ. έρανοι, αιμοδοσία).

Πολιτιστικός τομέας Διδάσκουν τη γλώσσα και την προβάλλουν με ποιοτικές

εκπομπές, ενώ προωθούν τα γράμματα, υπηρετούν τις τέχνες και προάγουν το αθλητικό ιδεώδες.

Παράλληλα, σημαντική είναι η συμβολή τους και στην αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Ψυχαγωγούν το άτομο και το φέρνουν σε επαφή με την τέχνη, τις νέες καλλιτεχνικές τάσεις, τον πολιτισμό αλλότριων εθνών, καλλιεργώντας με αυτόν τον τρόπο την αισθητική του αντίληψη.

Πολιτικός τομέας : Όσον αφορά στην πολιτική, ο ρόλος των Μ.Μ.Ε αναδεικνύεται καίριος.

2

Τα Μ.Μ.Ε ελέγχουν την εξουσία, επιβραβεύοντας ορθές αποφάσεις και επιλογές και παράλληλα, στηλιτεύουν αβλεψίες, αυθαιρεσίες και καταχρήσεις των φορέων της.

Καλούν το κοινό σε υιοθέτηση κριτικής στάσης και προασπίζουν τον ελεύθερο διάλογο.

Χάρη σ’ αυτά, η «φωνή του λαού» αποκτά αυτοδυναμία, ο πολίτης γίνεται «συγκυβερνήτης» και συνδιαμορφωτής των εξελίξεων, η δημοκρατία διαφυλάσσεται.

Επιπλέον, γνωστοποιούν τις αποφάσεις της εξουσίας σε όλες τις κοινωνικές ομάδες και ενισχύουν τη συνεργασία κράτους –πολιτών, ενώ παρέχουν τη δυνατότητα έκφρασης-λόγου και στις μειοψηφίες, ώστε να παρεμβαίνουν στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι.

Εθνικός –Διεθνής τομέας Διαμορφώνουν εθνική συνείδηση και ενισχύουν τη φιλοπατρία. Η δορυφορική τηλεόραση και το διαδίκτυο συντελούν στην

επικοινωνία των ανθρώπων και στην προσέγγιση των λαών, καλλιεργώντας την παγκόσμια ειρήνη και συναδέλφωση. Έτσι, τα άτομα νιώθουν κοσμοπολίτες και ευαισθητοποιούνται για την αντιμετώπιση παγκόσμιων προβλημάτων, όπως το οικολογικό πρόβλημα, η τρομοκρατία, τα ναρκωτικά.

Φέρνουν τους ανθρώπους σε επαφή με ήθη, έθιμα και παραδόσεις άλλων εθνών κι έτσι διαδίδονται οι ιδέες, οι αξίες, ο πολιτισμός κι εδραιώνεται ο κοσμοπολιτισμός.

Οικονομικός-Επαγγελματικός-Οικολογικός τομέας Κινούν την οικονομία μιας κοινωνίας, διευκολύνουν τις εμπορικές

συναλλαγές, προσφέρουν εργασία σε πολλούς ανθρώπους. Με τα διαφημιστικά μηνύματα ενημερώνουν τους καταναλωτές

και ευνοούν την ανάπτυξη εμπορικών σχέσεων. Προβάλλουν τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα και

ευαισθητοποιούν τα άτομα σχετικά με το οικολογικό πρόβλημα.

. . .Αρνητικές λειτουργίες των Μ Μ ΕΨυχοσωματικός τομέας

Νομιμοποιούν την αναισθησία προς το συνάνθρωπο και παρωθούν την καθιστική ζωή, με την πολύωρη παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων, πλήττοντας την υγεία του ατόμου.

Πνευματικός τομέας Η παθητικοποίηση του σύγχρονου ατόμου συνδέεται άμεσα με τη

λειτουργία των Μ.Μ.Ε . Ο τρόπος, με τον οποίο αυτά επηρεάζουν το σύγχρονο άνθρωπο, συντελεί στην τυφλή αποδοχή των

3

μηνυμάτων τους. Ο μονολογικός χαρακτήρας τους και οι λιγοστές δυνατότητες παρέμβασης του μέσου πολίτη στην πληροφόρηση είναι στοιχεία που περιορίζουν το άτομο στη μηχανική συλλογή πληροφοριών. Έτσι, τα Μ.Μ.Ε οδηγούν στην απονέκρωση του νου, αμβλύνουν την οξυδέρκεια και αναστέλλουν την αφύπνιση του κοινού.

Ορισμένες φορές παραπληροφορούν, διαστρεβλώνουν ή αποσιωπούν γεγονότα. Άλλες φορές, προβάλλουν ακραίες καταστάσεις, διογκώνουν ασήμαντα γεγονότα ή επιλέγουν θεματογραφία κατώτερης ποιότητας, καθιστώντας αδύνατη την ορθή αξιολόγηση των συμβάντων από μέρους του δέκτη.

Τροφοδοτούν τις προκαταλήψεις εναντίον ατόμων ή λαών, φανατίζουν και συμβάλλουν στην αναζωπύρωση ρατσιστικών αντιλήψεων και στην απουσία ανεκτικότητας.

Πολιτιστικός τομέας Τα ηλεκτρονικά μέσα, λοιπόν, ωθούν αβίαστα το δέκτη τους στην

υιοθέτηση προτύπων συμπεριφοράς και αντιλήψεων, χάρη στην απλότητα που χαρακτηρίζει την εκφορά της είδησης και την αμεσότητά τους. Το αποτέλεσμα είναι ότι αλλοτριώνουν τον άνθρωπο, τον αποπροσανατολίζουν, αίρουν τις αρχές και τις αντιλήψεις του, προκειμένου να καθιερώσουν άλλα πρότυπα ζωής, καταργούν την ατομικότητά του και τον μαζικοποιούν. Χαρακτηριστικές είναι οι παρατηρήσεις του Konrad Lorenz: « Στις μέρες μας ένα άτομο που αντιστέκεται ευσυνείδητα στην επίδραση των mass media π.χ. στην τηλεόραση, θεωρείται περίπτωση παθολογική.

Τα εξουθενωτικά για την ανθρώπινη προσωπικότητα αποτελέσματα αυτών των μέσων γίνονται αποδεκτά με ευχαρίστηση απ’ όλους εκείνους που επιδιώκουν να κατευθύνουν, όπως θέλουν τα πλήθη. Οι δημοσκοπήσεις, οι διαφημιστικές τεχνικές και η επιδέξια διαδιδόμενη μόδα, επιτρέπουν στους μεγιστάνες της παραγωγής και στους γραφειοκράτες να ασκούν ομοιόμορφη επίδραση πάνω στις μάζες».

Απομακρύνουν το άτομο από μορφές γνήσιας ψυχαγωγίας και ενισχύουν την ατομική ψυχαγωγία σε βάρος της ομαδικής, με επακόλουθο τη διάσπαση των ενδοοικογενειακών σχέσεων, την πρόκληση μοναξιάς.

Ασκούν αρνητική επίδραση στη γλώσσα, προάγοντας τη λεξιπενία, τη συνθηματολογία, τη ρητορεία, τη χρήση «ξύλινης γλώσσας» και συμβάλλουν στη γλωσσική αλλοίωση, προβάλλοντας ξενόγλωσσους τύπους.

Πολιτικός τομέας

4

Συχνά τα Μ.Μ.Ε φιλοδοξούν να αντικαταστήσουν την πραγματικότητα. Ο έλεγχος της αλήθειας ή της αναλήθειας της είδησης δεν είναι εφικτός, αφού η πληροφορία απευθύνεται σ’ ένα ευρύτατο κοινό χωρίς συλλογικές εμπειρίες και γνώση των παρουσιαζόμενων πληροφοριών. Πολλές φορές, οι ειδήσεις παρασκευάζονται, εκλαϊκεύονται, διαστρεβλώνονται από επαγγελματίες δημοσιογράφους και από ανταγωνιζόμενα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Ο θεατής, ο ακροατής ή ο αναγνώστης, λοιπόν, προσλαμβάνει μια είδηση που έχει ελεγχθεί, παραχθεί και αναλυθεί πολύ πριν, μια είδηση συχνά έμμεση και επιλεκτική που, καθώς με ταχύτατο ρυθμό θα αντικατασταθεί από την επόμενη, γίνεται αβίαστα αποδεκτή. Επομένως, συντελούν στην παραπληροφόρηση, καλλιεργούν το φανατισμό των ατόμων, υποδαυλίζουν πάθη και μίση των πολιτών και ουσιαστικά υπηρετούν ύποπτα πολιτικά ή οικονομικά συμφέροντα. Έτσι, υπονομεύουν τη δημοκρατία, καταστρατηγούν τους θεσμούς και υποθάλπουν φαινόμενα λαϊκισμού και μεσσιανισμού.

Ασκούν φανερή ή έμμεση προπαγάνδα υπέρ πολιτικών κομμάτων και ιδεολογιών, δημαγωγούν και μετατρέπονται σε όργανα εξυπηρέτησης των συμφερόντων των φορέων τους, αποσιωπώντας ή παραποιώντας γεγονότα κατά βούληση («Σήμερα μια χώρα ανήκει σ΄ αυτόν που ελέγχει τα Μ.Μ.Ε. ).

Η ενημέρωση σήμερα μεταβλήθηκε σε «βαριά βιομηχανία». Τα Μ.Μ.Ε. κηδεμονεύονται από ισχυρές χώρες, που προηγούνται στον ανταγωνισμό, γιατί διαθέτουν καλύτερα δίκτυα πληροφόρησης και τεχνολογία, που τους επιτρέπει να μεταδίδονται σε παγκόσμια κλίμακα.

Ηθικός τομέας Οι ιδιωτικές-προσωπικές στιγμές δημόσιων προσώπων,

αποτελούν είδηση, με συνέπεια να διεγείρεται η νοσηρή περιέργεια του κοινού, ενώ η «ακρίβεια» στη μετάδοση επιβάλλει την προβολή της βίας και κατ’ επέκταση τον εθισμό του δέκτη σ’ αυτή. Ο δέκτης απευαισθητοποιείται και ο ανθρώπινος πόνος εμπορευματοποιείται.

Ανατρέπουν καθιερωμένες αξίες αιώνων, ενώ εξυψώνουν απαξίες και ιδεολογήματα που συμβάλλουν στην κρίση αξιών και στην ηθική σήψη.

Ο ανταγωνισμός των Μ.Μ.Ε. εξωθεί τους δημοσιογράφους στην ειδησεοθηρία. Στο όνομα της αύξησης της τηλεθέασης ή της ακροαματικότητας και προς χάριν του υποτιθέμενου δικαιώματος του ανθρώπου στην ενημέρωση καθιερώνονται αθέμιτα μέσα απόκτησης της είδησης και οδηγεί σε ηθική εξαχρείωση των λειτουργών του τύπου και της τηλεόρασης.

5

Κοινωνικός τομέας : Υπονομεύουν τις διαπροσωπικές σχέσεις, απομονώνουν τα άτομα και περιστέλλουν την κοινωνικότητα του ατόμου.Εθνικός-Διεθνής τομέας

Υποδαυλίζουν την ένταση στις σχέσεις των λαών, προβάλλοντας φανατικές και δογματικές θέσεις και προωθώντας ρατσιστικές και εθνικιστικές αντιλήψεις.

Υποβαθμίζοντας την ιστορία και μην προβάλλοντας την παράδοση, αποδυναμώνουν το εθνικό φρόνημα και οδηγούν στην απώλεια της εθνικής φυσιογνωμίας.

Καθοριστικός κρίνεται ο ρόλος τους στην τάση ξενομανίας, που χαρακτηρίζει νεαρά, κυρίως, άτομα.

Οικονομικός –Οικολογικός τομέας Τα ηλεκτρονικά μέσα με βασικό τους σύμμαχο την εικόνα,

εντυπωσιάζουν και δεσμεύουν το θεατή, ενώ παράλληλα προβάλλουν και καθιερώνουν ψεύτικα είδωλα. Όλες οι εκπομπές συνοδεύονται από διαφημίσεις που ταυτίζουν συχνά το «έχειν» με το «είναι» και ωθούν άμεσα ή έμμεσα το σύγχρονο άνθρωπο στην κατανάλωση.

Δεν προβάλλουν, όσο θα έπρεπε, την αναγκαιότητα προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, με αποτέλεσμα τη μη ευαισθητοποίηση των πολιτών.

. . .Προϋποθέσεις σωστής λειτουργίας των Μ Μ ΕΔημοκρατικό πολίτευμα: Ελεύθερη διακίνηση ιδεών, απρόσκοπτη πληροφόρηση, ελεύθερη έκφραση, γόνιμος διάλογος, δικαίωμα πολυφωνίας.

Ανεξαρτησία από οικονομικές, πολιτικές και κομματικές επιρροές: Επειδή η οικονομική εξάρτηση συχνά ισοδυναμεί με διάβρωση της συνείδησης και απομάκρυνση από τη δημοσιογραφική δεοντολογία, επιβάλλεται θεσμική ενίσχυση από το κράτος, ώστε να απαλλαγούν τα Μ.Μ.Ε. από κάθε λογής εξαρτήσεις. Ο μονόδρομος της ασυδοσίας, της μαζικής ενημέρωσης και της προπαγάνδας επιβάλλεται να μετατραπεί σε ελεγχόμενη ελευθερία και πολυφωνία

Οι δημοσιογράφοι οφείλουν να διακρίνονται από ήθος, αίσθημα ευθύνης, υπευθυνότητα, ειλικρίνεια, αντικειμενικότητα, αμεροληψία, παρρησία, μόρφωση, οξύνοια, κριτικό πνεύμα. Υποχρεούνται να λαμβάνουν επαγγελματική κατάρτιση σε πανεπιστημιακού επιπέδου σχολές, σφαιρική παιδεία. Με σεβασμό απέναντι στο κοινό, οφείλουν να ασκούν λειτούργημα, να μην υποτάσσονται σε συμφέροντα, να

6

υπηρετούν την αλήθεια, να ελέγχουν τις πηγές και να διασταυρώνουν τις ειδήσεις.

Αντικειμενική, έγκυρη και έγκαιρη πληροφόρηση: Έλεγχος της αξιοπιστίας των μηνυμάτων, προσπάθεια διασταύρωσης της πληροφορίας, ποιοτική αναβάθμιση της θεματολογίας.

Ουσιαστικός έλεγχος εφαρμογής του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας από το Ε.Σ.Ρ., με ηθική δέσμευση για τους φορείς λειτουργίας των Μ.Μ.Ε.

Πνευματική υποδομή του κοινού: Οι δέκτες υποχρεούνται να διαθέτουν πνευματική καλλιέργεια, παιδεία, ωριμότητα και αναπτυγμένη κρίση, ώστε να αξιολογεί τα μηνύματα που δέχεται. Λόγω της τεράστιας δύναμης που έχουν, γεγονός που πιστοποιείται από τις μετρήσεις θεαματικότητας ή ακροαματικότητας, μπορεί και οφείλει να ασκήσει πίεση στους υπεύθυνους των Μ.Μ.Ε. για καλύτερη ποιότητα προγραμμάτων και αντικειμενική προβολή των γεγονότων.

Οικογένεια: Οι γονείς έχουν χρέος να συζητούν με τα παιδιά τους για την ορθή χρήση των Μ.Μ.Ε. και να τους γνωστοποιούν τους κινδύνους που ελλοχεύει η κατάχρησή τους. Είναι απαραίτητο να επιλέγουν τα παιδικά προγράμματα, να ελέγχουν τις εκπομπές που παρακολουθούν τα νεαρά άτομα και να αποτρέπουν την πολύωρη παρακολούθηση. Επιβάλλεται να παρέχουν κίνητρα και ερεθίσματα για γόνιμη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου σε άλλες δραστηριότητες.

Σχολείο: Έχει ως έργο του τη μετάδοση ανθρωπιστικής παιδείας, προκειμένου οι μαθητές να διευρύνουν τους ορίζοντές τους, να διαθέτουν αντιστάσεις και να είναι ολοκληρωμένες προσωπικότητες, με πνευματικότητα και ηθικότητα. Αυτά τα εφόδια θα είναι το όπλο τους στα προγράμματα χαμηλής ποιότητας και η άμυνά τους στις προσπάθειες χειραγώγησης από μέρους των Μ.Μ.Ε. Η εικόνα αυτή αφορά ένα σχολείο που παρακολουθεί την εποχή και τις εξελίξεις, ένα σχολείο ανοιχτό στην κοινωνία και τις πολύμορφες εκφάνσεις της.

Πνευματικοί ηγέτες: Οφείλουν να καταγγέλλουν τις απόπειρες παραπληροφόρησης και προπαγάνδας, να ενημερώνουν το λαό για φαινόμενα υπονόμευσης της δημοκρατίας και παραβίασης των δικαιωμάτων του, να μετέχουν ενεργά στη λειτουργία των Μ.Μ.Ε., με άρθρα, ή συμμετέχοντας σε τηλεοπτικές ή ραδιοφωνικές εκπομπές.

7