Μετανάστευση και ο έλληνας μετανάστηςτων Αδαμαντία Βάσιλα, Άρτεμη Δανιά, Άγγελου Δήμου, Προκόπη Δουμένη, Νίκου

Δράγαζη, Κυριακής Δρίβα, Στάθη Κρητίδη, Θάνου Μελά, Δημήτρη Μπούζου,

Αγγελικής Παπαεμμανουήλ, Τζοάνα Πάσο, Στέλλας Σούγγαρη

Με τον όρο μετανάστευση εννοούμε τη φυσική μετάβαση ατόμων και ομάδων από

µία κοινωνία σε κάποια άλλη ή κάθε γεωγραφική μετακίνηση μεγάλου αριθμού

ατόμων ή τη μεταφορά ανθρώπινου κι εργατικού δυναμικού από µία περιοχή σε

κάποια άλλη.

Χαρακτηριστικό της μετανάστευσης αποτελεί η γεωγραφική κινητικότητα, έτσι:

Τα βασικά είδη της γεωγραφικής μετανάστευσης είναι:Η Ατομική ή Ομαδική, όπου άτομα ή ομάδες εγκαταλείπουν τον τόπο που ζουν και

εγκαθίστανται σε κάποιον άλλο, ζητώντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης.

Η Εσωτερική ή Εξωτερική, όπου η μετανάστευση γίνεται εντός των ορίων ενός

κράτους ή εκτός αυτού.

Η Εκούσια ή Αναγκαστική, συχνά λόγω θρησκευτικών, πολιτικών, ή άλλων λόγων,

οι άνθρωποι αναγκάζονται να μεταναστεύσουν.

Η Προσωρινή ή Μόνιμη, όταν έχει υπολογισθεί χρονικά ή υπάρχει πρόθεση

επανόδου και μόνιμη όταν είναι αβέβαιης διάρκειας ή δεν υπάρχει πρόθεση

επανόδου.

Η Ηπειρωτική ή Υπερπόντια, αν στην μετακίνηση από χώρα σε χώρα,

παρεμβάλλεται ή όχι θάλασσα και αν η χώρα υποδοχής είναι σε άλλη ήπειρο.

Στη μετανάστευση αναφερόμαστε συνήθως ως εκείνη την διαδικασία εκούσιας

μετεγκατάστασης ενός ατόμου από την χώρα του σε µια άλλη χώρα, µε στόχο την

αναζήτηση εργασίας και γενικότερα καλύτερων συνθηκών διαβίωσης.

Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ένας «διεθνής μετανάστης» είναι ένα άτομο που άφησε τη

χώρα του για να εγκατασταθεί σε μια άλλη χώρα για τουλάχιστον ένα χρόνο.

Όπως είδαμε χαρακτηριστικό της μετανάστευσης αποτελεί η γεωγραφική

κινητικότητα, αλλά το τι κάθε φορά ορίζεται σαν μετανάστευση εξαρτάται από τις

κοινωνικοοικονομικές και πολιτισμικές συνθήκες.

Σήμερα μιλώντας για μετανάστευση εννοούμε την οικονομική μετανάστευση,

διαχωρίζοντάς την έτσι από άλλες μορφές μετανάστευσης όπως η αστυφιλία, η

προσφυγιά, η ανταλλαγή πληθυσμού, η παλιννόστηση κ.α.

Γενικεύοντας μπορούμε να πούμε ότι η μετανάστευση σχετίζεται τόσο με ευρύτερους

οικονομικό-κοινωνικούς παράγοντες όσο και µε παράγοντες που σχετίζονται µε το

προφίλ της περιοχής προέλευσης και εγκατάστασης καθώς και µε τα προσωπικά

χαρακτηριστικά των ατόμων που μετακινούνται.

Ως αίτια της μετανάστευσης μπορούν να αναφερθούν τα εξής:Το περιβάλλον, καθώς οι άνθρωποι αναζητούν πιο εύφορα εδάφη και επίσης

μεταναστεύουν σε εμπορικά κέντρα.

Οι φυσικές καταστροφές, όπως η ξηρασία αναγκάζουν τους ανθρώπους να

μετακινηθούν σε καλύτερες περιοχές.

Η μεγάλη αύξηση του πληθυσμού, σε τόπους όπου η έκταση της καλλιεργούμενης

γης, δεν είναι αρκετή για να θρέψει όλο τον πληθυσμό.

Η δυσκολία εύρεση εργασίας στον τόπο προέλευσης του μετανάστη.

Οικονομικοί λόγοι, επειδή οι συνθήκες εργασίας στον τόπο υποδοχής είναι καλύτερες

από του τόπου προέλευσης.

Η θρησκευτική καταδίωξη, όταν ο άνθρωπος δυσκολεύεται να διατηρήσει την

θρησκευτική ελευθερία του.

Τα πολιτικά κίνητρα, όταν ο άνθρωπος καταδιώκεται για τα πολιτικά του πιστεύω και

την ιδεολογία του.

Άλλοι κοινωνικοί λόγοι, π.χ. για να ζήσει η οικογένεια μαζί εάν ένα μέλος της, έχει

ήδη μεταναστεύσει.

Σήμερα μιλώντας για μετανάστευση αναφερόμαστε κυρίως στην οικονομική, η οποία

σχετίζεται τόσο με οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες /όσο και με τα

πρόσωπα τα οποία μεταναστεύουν. Πριν προχωρήσουμε με την οικονομική

μετανάστευση των ελλήνων, ας δούμε κάποιες άλλες μορφές μετανάστευσης και

ορισμούς, όπως:

Αστυφιλία ή αστικοποίηση, θεωρείται η τάση των επαρχιακών πληθυσμών να

συρρέουν στα μεγάλα αστικά κέντρα αναζητώντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης.

Τα πρώτα ίχνη της αστυφιλίας τα συναντούμε ήδη από την βιομηχανική επανάσταση.

Τα αίτια που ευνοούν την αστυφιλία και μπορεί να έχουν καλές ή κακές επιπτώσεις

είναι:

Η πρόοδος της τεχνολογίας και της επιστήμης, η βιομηχανική ανάπτυξη, η

ανασφάλεια της αγροτικής ζωής, η καλύτερη διαβίωση στις μεγάλες πόλεις, η

συγκέντρωση των οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων στα αστικά κέντρα,

η αύξηση των αναγκών της ζωής, η παιδεία-υγεία-ψυχαγωγία, η μεγαλύτερη

ελευθερία, τα οικολογικά προβλήματα, ο ρυθμός της ζωής, η μείωση του ελεύθερου

χρόνου, η μοναξιά.

Η παλιννόστηση είναι σε άμεση σχέση με την έννοια της μετανάστευσης καθώς

αποτελεί την αντίστροφη πορεία και διαδικασία, την επιστροφή δηλαδή στον τόπο

καταγωγής, στην αφετηρία της μεταναστευτικής πορείας.

Η παλιννόστηση δεν ταυτίζεται με τον επαναπατρισμό ο οποίος ορίζεται ως η

ομαδική με αναγκαστικό χαρακτήρα μετακίνηση ενός πληθυσμού ανθρώπων. Η

μετακίνηση αυτή γίνεται για πολιτικούς κυρίως λόγους και με τη συνδρομή και τη

δραστηριοποίηση κρατικών αρχών.

Ο επαναπατρισμός διακρίνεται σε τρεις μορφές σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία

του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (1997):

1. Επαναπατρισμός υπό πίεση: όταν οι μετανάστες δέχονται πολιτικές πιέσεις από τη

χώρα υποδοχής και υποχρεώνονται εξαιτίας τους να επιστρέψουν στην πατρίδα.

2. Επαναπατρισμός κατά τη διάρκεια συγκρούσεων στη χώρα υποδοχής: όταν

υπάρχει εμφύλια διαμάχη και ξεσπά εμφύλιος πόλεμος.

3. Οργανωμένος επαναπατρισμός: όταν οι ίδιοι αποφασίζουν να επιστρέψουν στην

πατρίδα τους με οργανωμένο και συστηματικό τρόπο.

Κατά το Διεθνές Δίκαιο ανταλλαγή πληθυσμών νοείται η δια «συμβάσεως»

υποχρεωτική ή ελεύθερη (εκούσια ή ακούσια) μετανάστευση υπηκόων, που ανήκουν

σε φυλετικές (εθνικές), θρησκευτικές ή γλωσσικές μειονότητες από το ένα κράτος σε

άλλο (ως επί το πλείστον όμορο).

Από τη διεθνή κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ειδικότερα του

δικαιώματος της ελεύθερης μετακίνησης και εγκατάστασης και της απαγόρευσης της

συλλογικής απέλασης (Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Διεθνές

Σύμφωνο Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων, Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων

Δικαιωμάτων, Δ΄ Πρωτόκολλο) η «ανταλλαγή πληθυσμών» σήμερα αποτελεί

παραβίαση κανόνων Διεθνούς Δικαίου και έχει τεθεί εκτός πραγματικότητας

Ως Πρόσφυγας, ορίζεται από το Άρθρο 1 της Συνθήκη της Γενεύης (28-7-1951):

Κάθε άτομο που, «φοβούμενο δικαιολογημένα τον διωγμό του λόγω της εθνοτικής

του καταγωγής, της θρησκείας του, της υπηκοότητάς του, της συνάφειάς του με μία

συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα ή των πολιτικών του πεποιθήσεων, βρίσκεται εκτός

της χώρας της οποίας είναι υπήκοος, και που δεν μπορεί, ή που λόγω αυτού του

φόβου δεν επιθυμεί να βρίσκεται υπό την νομική προστασία αυτής της χώρας.

Επίσης, μπορεί να πάρει την ιδιότητα του πρόσφυγα όποιο άτομο δεν έχει

υπηκοότητα και βρίσκεται εκτός της χώρας στην οποία κατοικούσε λόγω των

προαναφερθέντων γεγονότων, και δεν μπορεί, ή δεν επιθυμεί εξαιτίας του εν λόγου

φόβου, να επιστρέψει στη χώρα αυτή».

Γενικά ο χαρακτηρισμός του πρόσφυγα εμπεριέχει τρία βασικά στοιχεία που είναι:

ο εξαναγκασμός σε φυγή, ο αιτιολογημένος φόβος για δίωξη, η δίωξη λόγω φυλής,

θρησκείας, εθνικότητας, κοινωνικής τάξης και πολιτικών πεποιθήσεων.

Στο προσφυγικό καθεστώς περιλαμβάνεται και ο αιτώντας άσυλο. Ο ορισμός του

δικαιώματος στο Ασύλου αφορά το: Δικαίωμα που δίδεται σε ένα άτομο που

κινδυνεύει ή που διώκεται, εξαιτίας λόγων πολιτικής τάξης, και του εξασφαλίζει την

πρόσβαση σε ένα χώρο ή έδαφος όπου μπορεί να είναι ασφαλής.

Το δικαίωμα στο Άσυλο κατοχυρώνεται από τη Συνθήκη της Γενεύης, η οποία

υπογράφτηκε από 138 χώρες ανά τον κόσμο.

Ξενοφοβία, είναι ο φόβος, η αντιπάθεια ή η απέχθεια για άτομα, ιδέες, αντικείμενα

που προέρχονται από το εξωτερικό και αντιπροσωπεύει για τους ξενόφοβους μια

απειλή για την τοπική / εθνική κοινότητα στην οποία ανήκει ο ξενόφοβος. Ο

ρατσισμός είναι μια ακραία μορφή έκφρασης της ξενοφοβίας.

Ρατσισμός είναι η πεποίθηση ότι ορισμένα άτομα είναι ανώτερα από άλλα επειδή

ανήκουν σε ιδιαίτερη φυλή. Οι ρατσιστές θεωρούν ότι η φυλή, είναι ομάδα ατόμων

που έχουν την ίδια καταγωγή και ίδια σωματικά χαρακτηριστικά όπως π.χ. το χρώμα

της επιδερμίδας. Η λέξη «ρατσισμός» χρησιμοποιείται επίσης για να περιγράψει

καταχρηστική ή επιθετική συμπεριφορά προς μέλη μιας «κατώτερης φυλής». Η

βιολογία πάντως μία μόνο φυλή έχει προσδιορίσει: την ανθρώπινη φυλή.

Διαπολιτισμικότητα, είναι η αποδοχή και ο σεβασμός των διαφορών και η πίστη ότι

μπορούμε να μαθαίνουμε και να εμπλουτίζουμε τους εαυτούς μας από τη συνάντηση

με άλλους πολιτισμούς.

Κατηγοριοποίηση, έχουμε όταν βάζουμε ετικέτες και διαιρούμε τους ανθρώπους

και τις ομάδες.

Στερεοτυπίες, είναι κρίσεις που βασίζονται σε ανεπαρκή δεδομένα.

Προκατάληψη, αποτελείται από ιδέες που στηρίζονται σε σειρά συγκρίσεων και

ανεπαρκών γεγονότων.

Οι έλληνες ως μεταναστευτικός λαόςΗ μετανάστευση ως φαινόμενο αρχίζει σχεδόν με την εμφάνιση του ανθρώπου,

καθώς οι άνθρωποι μετακινούνται από τόπο σε τόπο, αναζητώντας πιο εύφορα εδάφη.

Η Ελλάδα έχει να δείξει από αρχαιοτάτων χρόνων τόσο εσωτερική π.χ. κάθοδος

Δωριέων 1100 π.Χ, όσο και εξωτερική μετανάστευση π.χ. Α΄( 10ος αιώνας π.Χ) και

Β΄ Ελληνικός Αποικισμός ( 8ος αιώνας π.Χ) σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου (η νότια

Ιταλία ονομάζεται Μεγάλη Ελλάδα) και τον Εύξεινο Πόντο, που οφείλονται κατά

κύριο λόγο στην έλλειψη καλλιεργήσιμης γης και ανάπτυξης του εμπορίου.

Επίσης την Εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου ιδρύονται πολλές ελληνικές αποικίες

που φτάνουν ως την Ινδία.

Κατά τα χρόνια του Βυζαντίου και ως το 19ο αιώνα έχουμε και πάλι εγκατάσταση

ελληνικών πληθυσμών στην Ιταλία και κυρίως στη νότια, όπου ακόμα και σήμερα

συναντάμε σε ορισμένα χωριά, όπως της Καλαβρίας, ελληνόφωνους πληθυσμούς που

οι διάλεκτοι τους έχουν στοιχεία της ελληνικής γλώσσας και στα λαϊκά τραγούδια

τους συναντάμε ελληνικές ρίζες.

Αλλά και κατά τον 17ο αιώνα, και ενώ η Ελλάδα ανήκε στην Οθωμανική

Αυτοκρατορία, έλληνες έμποροι μετανάστευσαν προς τη Ρωσία και τη Γερμανία, τη

Γαλλία στην οποία η ελληνική μετανάστευση ξεκινά με τον Β΄ Ελληνικό Αποικισμό.

Κατά τον 17ο αιώνα μανιάτες εγκαθίστανται στην Κορσική και επίσης συναντάμε

σημαντική παρουσία ελλήνων εμπόρων στο λιμάνι της Μασσαλίας. Κατά τον 18ο

αιώνα εμφανίζονται ελληνικοί εμπορικοί οίκοι στη Μασσαλία, ενώ στο Παρίσι

υπάρχουν αρκετοί έλληνες λόγιοι και φοιτητές. Κατά τον 19ο αιώνα ο αριθμός των

ελλήνων που φθάνει στο Παρίσι συνεχώς αυξάνει, με έλληνες που δεν γοητεύονται

μόνο από την πνευματική ζωή του Παρισιού, αλλά και από έλληνες που ζητούν εκεί

ένα καλύτερο οικονομικό μέλλον.

Η μετανάστευση των ελλήνων κατά τον 20ο αιώνα :

Μέχρι το 1900 περίπου, οι έλληνες μεταναστεύουν εντός της λεκάνης της Μεσογείου

κυρίως, αλλά έχουμε και μικρή παρουσία ελλήνων τόσο στη Λατινική Αμερική

( Βραζιλία-Βενεζουέλα 1890 μ.Χ) ως εργάτες γαλλικής εταιρείας, για να εργαστούν

στην κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής, όσο και στη Αυστραλία (ναυτικοί που

αποβιβάζονται λαθραία, με σκοπό τον πλουτισμό, μέσω της χρυσοθηρίας).

Μέχρι το 1925 περίπου το μεταναστευτικό ρεύμα κινείται κυρίως προς τις ΗΠΑ. Οι

μετανάστες είναι κυρίως νέοι αγρότες, που έφευγαν με καράβια από το λιμάνι του

Πειραιά στριμωγμένοι ο ένας πάνω στον άλλο, με φαγητό αμφιβόλου ποιότητας, με

τις αρρώστιες και τις ψείρες σε ημερήσια διάταξη. Φτάνοντας στην Αμερική

αποβιβάζονταν στη νήσο Ελλις, όπου περνούσαν από γιατρούς. Σε όσους δεν

κρίνονταν υγιείς απαγορευόταν και η είσοδος τους στην Αμερική και έπρεπε να

επιστρέψουν στην πατρίδα τους με το ίδιο καράβι. Αλλά και για αυτούς που

περνούσαν στα αμερικάνικα εδάφη η ζωή ήταν πολύ σκληρή. Ήταν αναγκασμένοι να

δουλεύουν πολλές ώρες κάτω από σκληρές συνθήκες (π.χ. στους σιδηροδρόμους, στα

μεταλλεία, κα), σε εργοστάσια που έπρεπε μετά τη δουλειά να τα καθαρίζουν κλπ. Οι

αμερικάνοι αντιμετώπιζαν τους έλληνες μετανάστες εχθρικά και με καχυποψία. Τους

θεωρούσαν δε άξεστους, απολίτιστους και πολίτες δεύτερης κατηγορίας και τους

αποκαλούσαν «βρωμοέλληνες». Κατά την περίοδο 1920-1925 η Ελλάδα χάνει το 8

0/0 του πληθυσμού της, που μεταναστεύει. Κατά την δεκαετία του 1920 έχουμε

παράλληλα και την άφιξη 1, 4 εκατομμύριο ελλήνων από τη Μικρά Ασία.

Την περίοδο 1945-1950, έχουμε και πάλι μια μετακίνηση ελλήνων προς της ΗΠΑ,

κυρίως όμως έχουμε μετακίνηση προς τις χώρες του ανατολικού μπλοκ για λόγους

πολιτικούς.

Την περίοδο 1950-1960, έχουμε ένα νέο μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα προς τις

ΗΠΑ, Αυστραλία, Καναδά, μετά το 1955 όμως υπάρχει μετακίνηση και προς

δυτικοευρωπαϊκές χώρες και κυρίως προς Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία. Οι χώρες αυτές

μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αύξησαν την οικονομία τους, δημιούργησαν ανάγκες

για εργατικά χέρια και οι μετανάστες εύρισκαν εκεί υψηλά ημερομίσθια. Επίσης οι

δυτικοευρωπαϊκές χώρες ήταν και κοντά στην Ελλάδα και πίστευαν, ότι ο νόστος θα

ήταν λιγότερος. Κατά την δεκαετία 1950-60 μετανάστευσαν περίπου 250.000

έλληνες.

Την περίοδο 1961-1973, μεταναστευτικό ρεύμα κινείται προς Βέλγιο, Σουηδία και

κυρίως προς τη Δυτική Γερμανία.

Από το 1974 παρατηρείται μείωσης της μετανάστευσης και παράλληλη αύξηση των

ελλήνων που παλιννοστούν, επιστρέφουν δηλαδή στην Ελλάδα.

Από το 1990 και μετά η Ελλάδα γίνεται χώρα υποδοχής μεταναστών.

Από το 2010-2011 όμως παρουσιάζεται αύξηση του μεταναστευτικού ρεύματος των

ελλήνων, υπολογίζετε ότι μόνο στη Γερμανία έχουν μεταναστεύσει περίπου 24.000

έλληνες.

“Καλέσαμε εργατικά χέρια και ήρθαν άνθρωποι” - “Max Frisch”

Η μετανάστευση των ελλήνων στη Γερμανία όπως είδαμε και παραπάνω

πραγματοποιείται κυρίως κατά τη δεκαετία του 1960, όταν η Ελλάδα λόγω φτώχιας,

ανεργίας και κοινωνικής ανασφάλειας δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες των

πολιτών της και υπογράφει -την 30η Μαρτίου 1960- την ελληνογερμανική Σύμβαση

«Περί απασχολήσεως Ελλήνων εργατών στη Γερμανία» και εγκαθίσταται στην

Αθήνα, Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις κυρίως της Βόρειας Ελλάδας η

αποκαλούμενη « Γερμανική Επιτροπή εν Ελλάδι», μια εξωτερική υπηρεσία του

Ομοσπονδιακού Ιδρύματος Εργασίας που ιδρύθηκε για το σκοπό αυτό.

«Η μετανάστευση είναι ευλογία Θεού δια τον τόπο» θα δηλώσει τότε ο Παναγιώτης

Κανελλόπουλος, παρά το γεγονός ότι η Γερμανία είχε προτείνει το 1958 την

εγκατάσταση εργοστασίων στον ελληνικό χώρο.

Στα κατά τόπους γραφεία Μεταναστεύσεως οι ουρές είναι ατελείωτες, προκειμένου

να υπογράψουν ένα συμβόλαιο εργασίας για να φύγουν, τα «Τεμάχια» όπως τους

χαρακτηρίζουν οι Γερμανοί εργοδότες, που με τις εν Ελλάδι Γερμανικές Επιτροπές

εξέταζαν εξονυχιστικά την καταλληλότητά τους, από άποψη υγείας και ειδικών

γνώσεων. Με το σαπιοκάραβο «Κολοκοτρώνης», που ξεκινάει από τον Πειραιά,

πιάνει λιμάνι στο Μπρίντιζι. και από εκεί οι Έλληνες μετανάστες στοιβάζονται σε

τρένα με προορισμό το Μόναχο- στο σιδηροδρομικό σταθμό, στη γραμμή 11 την

οποία οι Ιταλοί είχαν βαφτίσει "Γραμμή της Ελπίδας"- προσγειώνονται στην σκληρή

πραγματικότητα της ξενιτιάς, ενώ από τη Θεσσαλονίκη μεταφέρονται με το τρένο

“Ακρόπολις Εξπρές”. Από το Μόναχο, οι μετανάστες προωθούνταν κυρίως στη

μεταλλουργική βιομηχανία, στα εργοστάσια κατασκευής ηλεκτρολογικών και

ηλεκτρονικών ειδών, αλλά και στις χημικές βιομηχανίες, από τη Νυρεμβέργη έως τη

Στουτγάρδη, την Κολωνία και το Ντίσελντορφ, το Αμβούργο και το Βερολίνο. Στη

Δυτική Γερμανία μεταναστεύουν περίπου εξακόσιες πενήντα χιλιάδες Έλληνες.

Από την αρχή οι μετανάστες είχαν να αντιπαλέψουν με όλες τους τις δυνάμεις, το

ακόρντ» (πλαφόν στην παραγωγικότητα), που όσοι προσπαθούσαν να το ξεπεράσουν

για να πάρουν πριμ, κατέληγαν, σε πολλές περιπτώσεις, με σοβαρά προβλήματα

υγείας. Ταυτόχρονα, προκαλούσαν την αντιπάθεια των Γερμανών συναδέλφων τους,

που έμεινα πίσω, καθώς τα «ακόρντ» ανέβαιναν συνεχώς εξαιτίας των

«Gastarbeiter». «Gastarbeiter» (φιλοξενούμενοι εργαζόμενοι, που σήμαινε

ταυτόχρονα άνθρωπο χωρίς προοπτική ανόδου, έδειχνε τον παρακατιανό,τον

βρώμικο, τον χωρίς μοίρα τον χωρίς πολλά δικαιώματα, τούς αποκαλούσαν ή

«Katzelmacher» (όπως υποτιμητικά χαρακτήριζαν στη Βαυαρία τους μετανάστες, που

προέρχονται από τις νότιες χώρες). Επίσης τους αποκαλούσαν «αυσλεντερ» (λέξη

που σημαίνει «ξένος», δηλαδή δείχνει ότι εσύ είσαι κάτι άλλο, δεν είσαι όπως εγώ), ή

ντι σβαϊνε (που σημαίνει γουρούνι -γιατί π.χ. μερικές φορές η αναπνοή τους μύριζε

σκόρδο, .όταν έτρωγαν ελληνικά φαγητά, όπως φακές). Όσο αφορά την ψυχαγωγία

προσπάθησαν να προσεγγίσουν τα γερμανικά καφενεία αλλά δυστυχώς οι ιδιοκτήτες

υιοθέτησαν ένα μικρό απαρτχάιντ απέναντι στους ξένους με τα μελαμψά πρόσωπα.

Η στέγαση των μεταναστών εργατών γινόταν στα χάιμ σε δωμάτια η παραπήγματα

μέσα ή κοντά στο εργοστάσιο στα οποία μένουν 4 έως 8 άτομα, και τα οποία, εν

μέρει, προέρχονταν από την εποχή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Κάθε εργάτης είχε

στη διάθεσή του ένα κρεβάτι σε κουκέτα, ένα ντουλάπι που κλείδωνε, μια θέση στο

τραπέζι του φαγητού και μια καρέκλα ανά άτομο. Οι εστίες, χωρισμένες ανά φύλο

(αν υπήρχαν αντρόγυνα έπρεπε να χωρίσουν), συχνά αποτελούσαν τμήμα των

εργοστασιακών εγκαταστάσεων.

Δεν μπορούσαν να συναντηθούν παρά μόνο μια φορά την εβδομάδα, την Κυριακή.

Υπήρχαν πολύ αυστηρά προγράμματα και οι συνθήκες εργασίας ήταν πάρα πολύ

δύσκολες αφού δούλευαν σχεδόν όλη μέρα.

Οι Έλληνες που αναγκάζονταν να μεταναστεύσουν άφηναν πίσω οικογένεια, άντρες,

γυναίκες, παιδιά –που έπρεπε να τα φροντίσει και να τα μεγαλώσει κάποιος τρίτος

όπως παππούδες ή κάποιο άλλο συγγενικό πρόσωπο.

Η κατάσταση αυτή προκάλεσε πολλά προβλήματα τόσο στα παιδιά όσο και στους

γονείς. Τα παιδιά, που κάποια από αυτά αρκετές φορές δεν μπορούσαν καλά-καλά να

θυμηθούν τους γονείς τους, πάσχιζαν να είναι υπόδειγμα. Οι δε γονείς- που τα

έβλεπαν να μεγαλώνουν μέσα από τις φωτογραφίες -''ξεγελούσαν'' τον εαυτό τους,

λέγοντας πως, ό,τι έκαναν ήταν για το καλό αυτών των παιδιών.

Πολλοί μετανάστες απέφευγαν να διηγηθούν στους δικούς τους τα βάσανα και τις

σκέψεις τους καθώς και τις συνθήκες διαβίωσης τους.

Η μη γνώση της γερμανικής γλώσσας τους οδηγούσε στην αρχή να παραμένουν

αποξενωμένοι από την κοινωνία και από την πραγματικότητα της Γερμανίας. Η

αγωνία για την ανανέωση της κάρτας παραμονής- που ίσχυε ένα χρόνο- και

εξαρτιόταν από την κάρτα εργασίας και τη βεβαίωση που πιστοποιούσε μόνιμη

απασχόληση.

Τα πρώτα χρόνια είχαν να αντιμετωπίσουν από μερίδα γερμανών –που ανήκαν σε

νεοναζιστική οργάνωση- λιγότερο οι έλληνες, αλλά κυρίως οι υπόλοιποι μετανάστες

ρατσιστικά σχόλια και επιθέσεις.

Τα πρώτα χρόνια οι φιλοξενούμενοι εργάτες έκαναν τις δουλειές που οι Γερμανοί δεν

καταδέχονταν να κάνουν, τις πιο βρώμικες δουλειές. Δούλεψαν σκληρά σε

φάμπρικες, σε ανθρακωρυχεία ακόμη και ως καθαριστές. Τα πρώτα χρόνια οι

γκάσταρμπάιτερ («φιλοξενούμενοι εργάτες»)  δεν είχαν το δικαίωμα να ασκήσουν

ελεύθερο επάγγελμα.

Συνοψίζοντας βλέπουμε ότι τα μειονεκτήματα της μετανάστευσης ήταν πολλά, με

κυριότερα -όπως ήδη αναφέρθηκε - τον διαμελισμό της οικογένειας, τις συνθήκες

διαβίωσης, τις συνθήκες εργασίας, τον ρατσισμό, την ξενοφοβία, την υποτίμηση , την

ανεργία – γιατί όσο περισσότεροι μετανάστευαν στην Γερμανία, τόσο περισσότερο

μεγάλωνε ο αριθμός αυτών που εργάζονταν με το καθεστώς της μερικής

απασχόλησης ή έμεναν άνεργοι.

Πολλοί όμως ήταν οι Γερμανοί που αγάπησαν τους Έλληνες και ο μετανάστης

λειτούργησε ως πρέσβης της Ελλάδος στο εξωτερικό.

Μέσα από τους μετανάστες έμαθαν για την κουλτούρα της χώρας, έκαναν τα πρώτα

τους ταξίδια σε φιλικές οικογένειες και λίγο - λίγο η Ελλάδα έγινε ένας πρώτης

τάξεως τουριστικός προορισμός.

Το 78% των Ελλήνων ζουν τουλάχιστον δέκα χρόνια στη Γερμανία, το 36%

πάνω από 30 χρόνια και το 26% πάνω από 20. Οι Έλληνες αποτελούν, μετά τους

Ιταλούς, τη δεύτερη σε πληθυσμό μεταναστευτική ομάδα ευρωπαίων πολιτών με

ποσοστό 19%, ενώ εξακολουθούν με 8,2% να διατηρούν την τέταρτη θέση μεταξύ

των ξένων. Σήμερα και κυρίως από το 2010 και μετά, και πάλι φεύγουν εκατοντάδες

νέοι έλληνες για το εξωτερικό, αυτή τη φορά όμως, δεν είναι ανειδίκευτοι εργάτες

κυρίως αγρότες και ψαράδες αλλά πτυχιούχοι με δύο και τρία πτυχία και με άλλες

τόσες ξένες γλώσσες. Γύρω στους 34.000 ανέρχεται η «καθαρή μετανάστευση» από

την Ελλάδα στη Γερμανία τα τελευταία χρόνια.

Ευρωπαϊκή Ένωση και μετανάστευση

Η μεταναστευτική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά τους παράνομους

μετανάστες είναι κυρίως η απομάκρυνση απέλαση, όσον αφορά τους νόμιμους

μετανάστες καθώς και τους κατοίκους τρίτων χωρών που διαμένουν στο έδαφος της

Ένωσης πάνω από τρεις μήνες, βασίζεται σε συνθήκες και κείμενα όπως:

Τη συνθήκη του Μάαστριχ, αναφέρεται στην έννοια του Ευρωπαίου Πολίτη (όποιος

έχει την υπηκοότητα ενός Κράτους-μέλους) και στα δικαιώματα του, που τα

κυριότερα είναι:

Το δικαίωμα της ελεύθερης μετακίνησης και εγκατάστασης σε έδαφος του

οποιουδήποτε Κράτους-μέλους,

Το δικαίωμα ψήφου και εκλογιμότητας στις δημοτικές και ευρωπαϊκές

εκλογές στη χώρα που διαμένει

Τη συνθήκη του Άμστερνταμ, διεθνής συμφωνία μεταξύ των Κρατών-μελών της

ΕΕ, όπου αναφέρεται ο στόχος για «ελεύθερη μετακίνηση και ζωή με ασφάλεια»

μέσα στην ΕΕ καθώς και η σταδιακή εναρμόνιση

των πολιτικών που αφορούν τη μετανάστευση, τη χορήγηση Βίζας και

Ασύλου μεταξύ των χωρών που την υπέγραψαν

και των κανόνων της δικαστικής συνεργασίας στο ποινικό και αστικό δίκαιο

Τη συνθήκη του Σένγκεν, που αφορά τη «σταδιακή κατάργηση των ελέγχων στα

κοινά εσωτερικά σύνορα και προβλέπει μεταξύ άλλων:

Για τους ξένους που επιθυμούν να παραμείνουν στα εδάφη των χωρών της

ΕΕ, που έχουν υπογράψει τη συνθήκη, για τρεις μήνες το πολύ την έκδοση

μιας κοινής Βίζας,

Ο έλεγχος της εισόδου των αλλοδαπών γίνεται στα «εξωτερικά σύνορα» και

καταγράφεται μηχανογραφικά,

Η απομάκρυνση-απέλαση των αλλοδαπών που βρίσκονται παράνομα στο

χώρο Σένγκεν,

Καθιερώνεται η δικαστική και αστυνομική συνεργασία μεταξύ των Κρατών-

Μελών για τον έλεγχο της μεταναστευτικής ροής εντός της ΕΕ

Το συμβούλιο του Tampere, που ορίζει τα τέσσερα βασικά σημεία της κοινής

πολιτικής στους τομείς της μετανάστευσης και του ασύλου, που είναι:

Η συνεργασία με τις χώρες προέλευσης

Ένα κοινό πλαίσιο για Ευρωπαϊκό Άσυλο

Ίση μεταχείριση στους υπηκόους τρίτων χωρών

Καλύτερος χειρισμός των μεταναστευτικών ροών

Η οδηγία 2003/86/CE, που αναφέρεται στην οικογενειακή επανένωση και στην

υποχρέωση των Κρατών-μελών να εναρμονίσουν τη μεταναστευτική τους πολιτική

Η οδηγία 2003/109/CE, προσδιορίζει ότι έχουν δικαίωμα να υποβάλλουν αίτημα για

να θεωρηθούν επί μακρόν διαμένοντες, όσοι αλλοδαποί διαμένουν στη χώρα νόμιμα

και αδιάλειπτα κατά τα τελευταία πέντε έτη αμέσως πριν την υποβολή της σχευικής

αίτησης.

Η μετανάστευση των Ελλήνων, μέσα από τη Νεοελληνική Λογοτεχνία-τον

Κινηματογράφο ( στη Γερμανία-το Τραγούδι

Η μετανάστευση των Ελλήνων προς το εξωτερικό και ιδιαίτερα προς τη Γερμανία

από τη δεκαετία του '60 και έχει αποτελέσει αντικείμενο όχι μόνο κοινωνιολογικών

και οικονομικών μελετών, αλλά και της λογοτεχνίας, του κινηματογράφου και του

τραγουδιού.

Πολλοί Νεοέλληνες συγγραφείς διαπραγματεύονται στα έργα τους, τα αίτια τις

εμπειρίες του ξεριζωμού (μερικοί αναφέρονται και σε προσωπική εμπειρία), τη ζωή

των μεταναστών στη Γερμανία, ποια είναι η σχέση των Ελλήνων της ομογένειας

μεταξύ τους και με την πατρίδα- αλλά και αμφιβολίες για το εάν τελικά έχουν

πατρίδα, της διαφορετικότητας και της μοναξιάς με διαφορετικό βέβαια τρόπο ο

καθένας, εμπλουτισμένα με πολλά στοιχεία μυθοπλασίας. Αναφορά μερικών

λογοτεχνικών έργων:

• Στο "Διπλό βιβλίο" ο Δημήτρης Χατζής καταγράφει εμπειρίες

των Ελλήνων μεταναστών στη Γερμανία, Οι ήρωες του, αναζητούν μια καλύτερη ζωή, όμως

ζουν και δουλεύουν ως μετανάστες υπό άθλιες συνθήκες. Η απόγνωση και τα κοινωνικά

αδιέξοδα στο βιβλίο εναλλάσσονται με την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο.

• Στα διηγήματά του

"Μερόνυχτα Φραγκφούρτης" και στο μυθιστόρημά του "Οι συμπαίχτες" ο Σουρούνης

καταγράφει τη ζωή Ελλήνων μεταναστών, συχνά περιθωριακών, στη Γερμανία.

• Στη "Η γυναίκα σου η αλήτισσα" η Λιλή Ζωγράφου,

περιγράφει με μεγάλες δόσεις σχολιασμού και ειρωνείας την ιστορία του Αρίστου, που έπειτα

από χρόνια στα εργοστάσια της Γερμανίας, αποφασίζει να επιστρέψει στην Ελλάδα.

• Στο "Τρεις χιλιάδες χιλιόμετρα" (εξαντλημένο). ο Δημοσθένης Κούρτοβικ, δίνει την

εικόνα των Ελλήνων μεταναστών της Γερμανίας, απομυθοποιώντας το κλισέ των

γκασταρμπάιτερς.

Αναφορά ταινιών που αφορούν την μετανάστευση

Έλληνες σκηνοθέτες, που έζησαν ή ζουν ακόμα στη Γερμανία, αλλά και γερμανοί,

αποτύπωσαν πτυχές της ζωή των ελλήνων, πρώτης και δεύτερης γενιάς.

Μερικές ταινίες ή ντοκιμαντέρ:

• To ιστορικό ταξίδι 130 Ελλήνων από τα Κύθηρα, το Καστελόριζο και την Κύπρο

το 1924 προς την Αυστραλία έχει καταγραφεί σε ένα ιταλικό κινηματογραφικό

ντοκιμαντέρ. Πρόκειται για το ντοκιμαντέρ “Dall’Italia All’Australia”, (“Από την

Ιταλία στην Αυστραλία”), μια βουβή ταινία που γυρίστηκε από τον Ιταλό σκηνοθέτη

Άντζελο Ντροβέτι (Angelo Drovetti) το 1924. Καταγράφει το ταξίδι του πλοίου

Regina d’Italia στην Αυστραλία

• Στο ο «Έλληνας γείτονας» ταινία του 1969, ο Ράινερ Βέρνερ Φάσμπιντερ,

παρουσιάζει την πρώτη εικόνα του γκάσταρμπάιτερ, του «Έλληνα γείτονα»

(Katzelmacher).

Πρόκειται για την ιστορία του Γιώργου, που μπορεί να μην μιλάει γερμανικά, η

γοητεία του όμως και η ντροπαλότητά του ασκούν μεγάλη έλξη στα κορίτσια. Στα

αρσενικά μέλη όμως της παρέας η γοητεία αυτή προκαλεί αποστροφή, ξενοφοβία,

φθόνο, κυρίως εξαιτίας της υποτιθέμενης μεγαλύτερης «σεξουαλικής ικανότητας»

του Νότιου. Άλλωστε, ο βαυαρέζικος ιδιωματισμός «Katzelmacher», υβριστικός

χαρακτηρισμός για τους μετανάστες που προέρχονται από χώρες του Νότου, δηλώνει

τον Νότιο που κάνει παιδιά στις Γερμανίδες με μεγάλη συχνότητα και ευκολία, «σαν

τις γάτες». Οι άνθρωποι συσπειρώνονται ενάντια σ’ αυτόν τον ξένο, τον

ξυλοφορτώνουν, ωστόσο τον αφήνουν να υπάρχει εφόσον μπορούν να τον

εκμεταλλευτούν.

• «Τελευταίος σταθμός Κρόιτσμπεργκ», ντοκιμαντέρ του Γιώργου Καρυπίδη

γυρισμένο το 1975, προσεγγίζει την καθημερινότητα και τα προβλήματα των ξένων

εργατών (γκάσταρμπάιτερ), κυρίως Τούρκων και Ελλήνων, που διεκδικούν την

εθνική τους ταυτότητα, μέσα από τη διεθνιστική αλληλεγγύη τους, σε μια γειτονιά

του Βερολίνου, το Κρόιτσμπεργκ.

• Στη ταινία «Uhr» που γυρίστηκε το 1988 , ο Νίκος Λυγγούρης, πραγματεύεται τη

ζωή και τα όνειρα μιας ελληνικής οικογένειας στο Βερολίνο, που κάνει επιδιορθώσεις

ρούχων, έχοντας ως στόχο να βγάλει πολλά λεφτά και να γυρίσει στην Ελλάδα.

• «Η Ελληνική Κοινότητα της Χαϊδελβέργης»

Την άνοιξη του 1976 η Γενική Συνέλευση της Ελληνικής Κοινότητας της

Χαϊδελβέργης αποφασίζει τη δημιουργία μιας ταινίας, με στόχο τη μεγαλύτερη

δημοσιότητα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι ξένοι εργάτες στη Γερμανία.

Έτσι «γεννήθηκε» το ντοκιμαντέρ «Η Ελληνική Κοινότητα της Χαϊδελβέργης», του

σκηνοθέτη Λευτέρη Ξανθόπουλου διάρκειας 30 λεπτών, η παραγωγή του οποίου

χρηματοδοτήθηκε από τους Έλληνες της περιοχής, ενώ το συνεργείο εργάστηκε

χωρίς αμοιβή.

Η ταινία ερευνά το μεταναστευτικό ζήτημα από τη θέση ενός συλλογικού οργάνου

των ελλήνων εργατών στη περιοχή αυτή της δυτικής Γερμανίας. Τα προβλήματα, που

τους απασχολούν, είναι: το εκπαιδευτικό, το στεγαστικό, οι δυσκολίες προσαρμογής

στον ξένο τόπο, η ανεργία, οι σκληρές συνθήκες δουλειάς, όπως και οι επιπτώσεις

στην υγεία των μεταναστών από τις δυσκολίες διαβίωσης.

• «Ο Γιώργος από τα Σωτηριάνικα»

Το ντοκιμαντέρ «Ο Γιώργος από τα Σωτηριάνικα», και πάλι του Λευτέρη

Ξανθόπουλου, γυρίστηκε το 1978. Η ταινία, διάρκειας 45 λεπτών, επιχειρεί να

καταγράψει διάφορες όψεις του «μύθου» της Ρωμιοσύνης, προσεγγίζοντας τους

ανθρώπους που η μοίρα της μετανάστευσης τους έχει μεταμορφώσει σε προϊόντα

ενός χώρου ολότελα ξένου γι’ αυτούς, στον οποίο όμως είναι αναγκασμένοι να

ζήσουν.

Κεντρικό πρόσωπο είναι ένας «επιτυχημένος γκάσταρμπάιτερ», ο Γιώργος

Κοζόμπολης, Πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας της Χαϊδελβέργης και

ταβερνιάρης, που πήγε στη Γερμανία από το χωριό του, τα Σωτηριάνικα της

Πελοποννήσου.

• «Δεύτερη πατρίδα-Ο Γιώργος από τη Χαϊδελβέργη»

Το 2000 ο Λευτέρης Ξανθόπουλος σ’ ένα δημοσίευμά του για το Γιώργο από τα

Σωτηριάνικα, που προσπαθεί τώρα, στην Ελλάδα ξανά, να επανασυνδεθεί με ότι είχε

αφήσει πίσω του, ρωτάει: «Ποιος θα σκηνοθετήσει σήμερα τον Γιώργο, που

επέστρεψε στην Ελλάδα μαζί με την οικογένειά του ύστερα από 30 χρόνια στον ξένο

τόπο;».

Αυτή η ερώτηση ήταν και η αφορμή για να γυριστεί το 2002 το ντοκιμαντέρ,

«Δεύτερη πατρίδα-Ο Γιώργος από τη Χαϊδελβέργη», από τον Κώστα Μαχαίρα, που

ανταποκρίθηκε στην πρόκληση να αποδώσει μέσα σε 56 λεπτά το πως νιώθει, πλέον,

μεταξύ δυο «πατρίδων», ο μέχρι πρότινος «επιτυχημένος γκάσταρμπάιτερ».

• «Στο πέρασμα του χρόνου-Ο Γιώργος από τα Σωτηριάνικα»

Το 2009 ανεβαίνει στο Εθνικό Θέατρο το έργο «Ο χορός της μοναχικής καρδιάς».

Θέμα του ο Ξένος, η αναζήτηση ταυτότητας σ’ ένα κόσμο μακριά απ’ την πατρίδα. Ο

Γιώργος Κοζόμπολης συμμετέχει ως ηθοποιός και ο Λευτέρης Ξανθόπουλος τον

κινηματογραφεί και πάλι στο νέο «παλιό» του ρόλο, σε ένα ντοκιμαντέρ 26΄.

• «Ελληνικές Σπεσιαλιτέ», ντοκιμαντέρ του Φίλιππου Τσίτου

Το ντοκιμαντέρ του Φίλιππου Τσίτου «Ελληνικές Σπεσιαλιτέ», διάρκειας 50 λεπτών,

έχει γυριστεί το 1998 στο Βερολίνο, με θέμα τις ελληνικές ταβέρνες και τους

Έλληνες ταβερνιάρηδες.

• «Μπαχ και Μπουζούκι»

Η μυθοπλασία της Αγγέλας Μυλωνάκη, «Μπαχ και Μπουζούκι, γυρισμένη το 2006,

παρουσιάζει τη ζωή της 19χρονης Μαρίας, από το Μόναχο, η οποία δουλεύει

σερβιτόρα στη ταβέρνα των γονιών της. Εκεί, στο κελάρι, μόλις βρει ευκαιρία

εξασκείται στο τσέλο για να δώσει εισαγωγικές εξετάσεις στην Ανώτατη Σχολή

Μουσικής. Όταν ο πατέρας της παθαίνει έμφραγμα, η Μαρία αναγκάζεται ν’

αναλάβει την οικογενειακή επιχείρηση-και τότε πού καιρός πια για τσέλο …

Άλλες ταινίες γυρισμένες στη Γερμανία που αφορούν όμως κυρίως τούρκους

μετανάστες είναι:

Almanya – Καλώς ήρθατε στη Γερμανία (της Yasemin Samdereli)  

Εδώ θέμα είναι η ταυτότητα, για την οποία ωστόσο δεν σκοτίζονται και πολύ τα

παιδιά ενός Τούρκου πάτερ φαμίλια λόγω της επιτυχημένης τους ένταξης, μέχρι που

εκείνος τα «αναγκάζει» τρυφερά σε ένα ταξίδι στην Ανατολία.

Anduni – Ξένη πατρίδα (της Samira Radsi)  

Η σκηνοθέτης εδώ αναρωτιέται τι είναι πατρίδα: ο τόπος της γλώσσας, της

αυτοπραγμάτωσης ή της οικογένειας; Ένας άνθρωπος; - και προσεγγίζει το θέμα

ένταξη και αυτοαναζήτηση παραδειγματικά στο πρόσωπο μιας φοιτήτριας από την

Αρμενία, που αναζητά την ταυτότητά της. Η πολυπολιτισμική ιλαροτραγωδία σχετικά

με τη νοσταλγία για την πατρίδα αφυπνίζει την προσοχή για τον συναισθηματικό

αποπροσανατολισμό μιας χαμένης στην ίδια της την ύπαρξη, που αντιλαμβάνεται

πολύ αργά πού είναι η θέση της – όχι γεωγραφικά, αλλά στο πλευρό του ανθρώπου,

τον οποίο αγαπά.

Ayla (του Su Turhan)  

Η τουρκάλα πρωταγωνίστριά του δεν αφήνει κανέναν να της πάρει την ανεξαρτησία, ούτε

τον αυστηρό πατέρα ούτε την αδελφή που επιζητά μανιωδώς την αρμονία. Την ημέρα

εργάζεται ως νηπιαγωγός, τη νύχτα με περούκα και σέξι ντύσιμο στη γκαρνταρόμπα ενός

κλαμπ. Όταν μια συμπατριώτισσα αναζητά στο σπίτι της καταφύγιο, προκύπτουν επιπλοκές

με τους αδελφούς της. Μεταξύ μιας ιστορίας αγάπης και μιας ματιάς στην παράλληλη

κοινωνία, ο σκηνοθέτης που κάνει με την ταινία αυτή το ντεμπούτο του, βρίσκει μία

ισορροπία και μεταδίδει το δύσκολο θέμα με ένα συναίσθημα αγωνίας.

Ο Αλβανός (του Johannes Naber)  

Με πολύ νατουραλιστική μορφή η ταινία διηγείται τη συγκινητική μοίρα ενός τίμιου

άντρα από τα αλβανικά βουνά, που θέλει να βγάλει χρήματα στη Γερμανία για το

γάμο του και που από ανάγκη αδιαφορεί για το ήθος και στο τέλος πληρώνει ένα

υψηλό τίμημα. Ο σκληρός αποχαιρετισμός από την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή

δείχνει ένα απόσπασμα από τη σχεδόν άγνωστη πραγματικότητα των αόρατων στη

Γερμανία, ενός στρατού φτωχών και άνεργων, για τους οποίους δεν ισχύουν νόμοι

και που συχνά μπορούν να επιβιώσουν μόνο εκτός νόμου. Το ευρωπαϊκό όνειρο της

ευημερίας για όλους, στην περίπτωση αυτή ένα χαμένο όνειρο.

Η Ξένη (της Feo Aladag)  

Αναφέρετε σε μία νέα Τουρκάλα, η οποία θέλει να ζήσει τη δική της ζωή. Δραπετεύει από

το βίαιο γάμο της στην Κωνσταντινούπολη και πηγαίνει στους γονείς της στο Βερολίνο, οι

οποίοι δεν δείχνουν κατανόηση. Όταν αναζητά με το μικρό της υιό βοήθεια σε ένα Κέντρο

προστασίας κακοποιημένων γυναικών, βρίσκει δουλειά και ξεκινά μία τρυφερή σχέση με

έναν Γερμανό, «σπιλώνει» την τιμή της οικογενείας της, που μπορεί να αποκατασταθεί

μόνο με το θάνατο. Η τραγωδία ξεπερνά στην καθολικότητά της κατά πολύ μια γερμανο-

τουρκική ιστορία μεταναστών και προσπαθεί να γκρεμίσει τα όρια μισαλλοδοξίας σε έναν

μικρόκοσμο στερεοποιημένων δομών και προκαταλήψεων. Η αυθεντικότητα

υπογραμμίζεται από τη χρήση της τουρκικής και της γερμανικής γλώσσας.

Shahada (του Burhan Qurbani)  

Η ταινία προσπαθεί να επεξεργαστεί τις αντιφάσεις που προκύπτουν από τον

ισλαμικό και τον γερμανικό πολιτισμό. Χρησιμοποιεί τρεις νέους μουσουλμάνους

που αισθάνονται ενοχή προκειμένου να αποκρυσταλλωθούν κρίσεις και συγκρούσεις:

ο ένας αστυνομικός τουρκικής καταγωγής, ο οποίος σκότωσε ένα αγέννητο παιδί με

μία εξοστρακισμένη σφαίρα, η άλλη μία κεφάτη κόρη ενός Ιμάμη, που μετά από μία

έκτρωση στρέφεται στο φονταμενταλισμό και ο τελευταίος ένας Νιγηριανός, που

μάχεται με τις ομοφυλοφιλικές του τάσεις.

Soul Kitchen (του Fatih Akin)  

Μία κωμωδία που ζεσταίνει τις καρδιές σε μία πολυπολιτισμική εργατική συνοικία

του Αμβούργου, όπου ένας μακρυμάλλης Ελληνο-γερμανός φροντίζει την εθνικά

πολύχρωμη κοινωνία – αποτυχημένες υπάρξεις, άνθρωποι που μάχονται για την

καθημερινή επιβίωση, ρομαντικοί που με νοσταλγία θυμούνται τις ουτοπίες τους.

Τραγούδια με θέμα τη μετανάστευσηΗ δεκαετία του '60 βρήκε πολλά ελληνικά χωριά, κυρίως στη βόρεια Ελλάδα,

ερειπωμένα από νέους, αφού στην πλειονότητά τους οι νέοι αναζητούσαν την τύχη

τους σε χώρες όπως η Γερμανία, ο Καναδάς, το Βέλγιο και η Αυστραλία, χώρες που

είχαν πάρει τη θέση των Ην. Πολιτειών ως προορισμός μετανάστευσης και

αναζήτησης καλύτερης τύχης.

Πολλά γνωστά μας τραγούδια αναφέρονται στη μετανάστευση. Μερικά από αυτά:

Δημοτικά:

• Ξενιτεμένο μου πουλί

• Πουλάκι ξένο

• Τζιβαέρι

• Ο μισεμός είναι καημός

• Ο ξενιτεμένος

• Σου στέλνω, μάνα, επιταγή

Αμανέδες :

• Ξενιτιά

• Της ξενιτιάς ο πόνος

Ρεμπέτικα :

• Το παράπονο του ξενιτεμένου

• Η ξενιτιά

• Κάποια μάνα αναστενάζει

• Μη με στέλνεις, μάνα

• Φεύγω με πίκρα στα ξένα

• Στο σταθμό του Μονάχου

• Στις φάμπρικες της Γερμανίας

• Το παράπονο του μετανάστη

•Έλα, μάνα, να με δεις

Έντεχνα:

• Ήσανε οχτώ χωριάτες

• Η φάμπρικα

• Μετανάστευση

• Μιλώ για τα παιδιά μου

• Εδώ στην ξένη χώρα

• Τώρα που πας στην ξενιτιά

Ταινίες για τον ρατσισμό

Ο ρατσισμός είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο, και όπως θα έλεγε ο Ελύτης «Είναι ο

φόβος του ξένου και του άγνωστου, «του από αλλού φερμένου». Βερύκοκκα στο καλάθι: Τάκης Τουλιάτος, 1992.

Η ταινία εκφράζει την αγωνία της διατήρησης της ταυτότητας των Ελλήνων μεταναστών στην Ευρώπη. Στην Πολωνία το 1991 ένας πατέρας και ο θετός γιος του, Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες, κατοικούν σε μια γειτονιά ανθρακωρύχων εδώ και σαράντα χρόνια. Τα μόνιμα ερωτήματα τι είναι η πατρίδα και ποια είναι τελικά η πατρίδα διατρέχουν την ταινία και οδηγούν σε ένα βαθύτατο προβληματισμό. Απ’ το χιόνι: Σωτήρης Γκορίτσας, 1993.

Η υπόθεση της ταινίας είναι η κάθοδος δύο φίλων βορειοηπειρωτών από τα χιόνια

της Αλβανίας έως τη ζέστη στην καρδιά της Αθήνας. Στην Αθήνα βρίσκονται

αντιμέτωποι με το ρατσισμό των Αθηναίων, την πείνα, την εξαθλίωση, το θάνατο και

γενικά το γκρέμισμα των ονείρων τους. Η μόνη λύση είναι η επιστροφή τους στην

Αλβανία. Η αμεσότητα και η αληθοφάνεια της ταινίας την κάνουν να μοιάζει με

ντοκιμαντέρ.

Το καναρινί ποδήλατο: Δημήτρης Σταύρακας, 1999.

Η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει γίνει χώρα υποδοχής μεταναστών. Τα παιδιά τους

φοιτούν στα ελληνικά σχολεία, διαβάζουν τα ελληνικά βιβλία, παίζουν τα ίδια

παιχνίδια με τα ελληνόπουλα. Πολλές φορές όμως η επικοινωνία είναι δύσκολη και η

αποδοχή ακόμα δυσκολότερη. Η συγκεκριμένη ταινία ασχολείται με αυτό ακριβώς το

θέμα. Για έναν μικρό αλλοδαπό μαθητή ένα καναρινί ποδήλατο γίνεται το διαβατήριο

που θα τον εντάξει στην ελληνική σχολική τάξη. Είναι μια ταινία στην οποία

επιβεβαιώνεται η αξία της εμπιστοσύνης μεταξύ των ανθρώπων.

Κλειστοί δρόμοι: Σταύρος Ιωάννου, 2000.

Η ταινία δείχνει τη ζωή των Κούρδων μεταναστών στην Αθήνα. Ο φακός

παρακολουθεί τον πολύπαθο, περήφανο και βασανισμένο αυτό λαό, κάνει «ζουμ»

στη δυστυχία της περιθωριοποίησής τους. Οι Κούρδοι, που έχουν αφήσει την πατρίδα

τους, για να βρουν μια καλύτερη ζωή στην Αθήνα, διαπιστώνουν ότι οι φωτισμένες

λεωφόροι της Αθήνας είναι δρόμοι τις περισσότερες φορές κλειστοί.

Και το τρένο πάει στον ουρανό: Γιάννης Ιωάννου, 2001.

Στο ερώτημα τι είναι η πατρίδα προσπαθούν να απαντήσουν δύο νεαροί φίλοι που

ζουν στη Γεωργία της Σοβιετικής Ένωσης το 1937. Ο ένας είναι Έλληνας και ο άλλος

Γεωργιανός και, καθώς ξετυλίγεται η ιστορία, ο θεατής εκτός από την καθημερινή

ζωή στη γειτονιά έχει την ευκαιρία να κάνει μια γενική επισκόπηση της όλης

τραγωδίας που βίωσαν οι Έλληνες, διωγμούς, εξορίες, φυλακίσεις.

Ο δρόμος προς τη δύση: Κυριάκος Κατζουράκης, 2003.

Η ταινία είναι ένας συνδυασμός ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας. Καταπιάνεται με τα

προβλήματα των μεταναστών, των προσφύγων και των λαθρομεταναστών στη

σύγχρονη Ελλάδα. Ο σκηνοθέτης, που είναι και ζωγράφος, αναμειγνύει με

δεξιοτεχνία ένα ποιητικό σενάριο με συνεντεύξεις και εικόνες πραγματικών

μεταναστών. Μια μετανάστρια από την πρώην Σοβιετική Ένωση πέφτει θύμα

δουλεμπορίου, περιφέρεται στην Αθήνα, οι εξομολογήσεις της εμπλέκονται με

αληθινές εξομολογήσεις μεταναστών και παράλληλα σχολιάζεται η σκληρότητα ή η

αδιαφορία των απλών ανθρώπων που ζουν στην ίδια πόλη.

Νύφες: Παντελής Βούλγαρης, 2004.

Η αφετηρία της ταινίας είναι το μεταναστευτικό ρεύμα από την Ελλάδα προς την

Αμερική τη δεκαετία του ’20. Το 1922, 700 κοπέλες από την Ελλάδα, την Τουρκία

και τη Ρωσία αφήνουν πίσω τους τη φτώχια και την πείνα και μ’ ένα νυφικό στο

βαλιτσάκι τους και τη φωτογραφία ενός άγνωστου γαμπρού στο χέρι, ταξιδεύουν

στην Τρίτη θέση ενός υπερωκεανίου, για να φτιάξουν τη δική τους οικογένεια στην

Αμερική. Η ταινία θίγει τα θέματα της μικρασιατικής καταστροφής, της οικονομικής

εξαθλίωσης, της εκμετάλλευσης των γυναικών από επιτήδειους και της διασποράς

γενικά. Τα θετικά σημεία, όπως είναι η συντροφικότητα και ο έρωτας, δεν φτάνουν

για να λύσουν τα προβλήματα της μετανάστευσης.

Ακαδημία Πλάτωνος: Φίλιππος Τσίτος, 2009

Τέσσερις φίλοι περνούν τις μέρες τους χασομερώντας και σχολιάζοντας επιτιμητικά

τους μετανάστες που δουλεύουν στην περιοχή, μέχρι την ημέρα που η μητέρα ενός

από αυτούς αναγνωρίζει στο πρόσωπο ενός Αλβανού μετανάστη το χαμένο της γιο.

Ένας λαμπερός ήλιος: Βασίλης Λουλές, 2000

Η Νατάσα, Ρωσίδα μετανάστρια, ψάχνει για μία θέση στον ήλιο της Ελλάδας.

Στις ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου, υπάρχουν στοιχεία

μετανάστευσης, ρατσισμού, πολυπολιτισμικότητας.

Στην Αναπαράσταση η απομάκρυνση του Έλληνα μετανάστη από τη πατρίδα γεννά

αξεπέραστα προβλήματα, ακόμα και το έγκλημα.

Στο Ταξίδι στα Κύθηρα ο πολιτικός πρόσφυγας που παλιννόστησε δεν μπορεί να

ενταχθεί στο περιβάλλον.

Στο Βλέμμα του Οδυσσέα οι Αλβανοί μετανάστες στα σύνορα, φορτωμένοι με

μπόγους, μεταφέρουν υλικά «αγαθά» από την Ελλάδα, από τα οποία άλλα έχουν

αγοράσει και άλλα έχουν κλέψει, κατά την κρίση του αφηγητή.

Στην Αιωνιότητα και μια μέρα το πρόβλημα προβάλλει μέσα από τον μικρό

αλλοδαπό - ‘παιδί των φαναριών’.

Στο Λιβάδι που δακρύζει οι πρόσφυγες, από τη μια, και ο εμφύλιος πόλεμος, από

την άλλη, οδηγούν την Ελλάδα σε τραγικά αδιέξοδα.

Ο θάνατος του Γκασταρμπάιτε: Πέτερ Πάτζακ (1978, Αυστρία)

Στην ταινία καταγράφονται τα αίτια που οδηγούν τα μεσαία στρώματα του

πληθυσμού στην υιοθέτηση νεοναζιστικών ιδεών και ερευνώνται οι κοινωνικές,

ψυχολογικές και ιδεολογικές διεργασίες που συντελούν στην αναβίωση αυτού του

επικίνδυνου πολιτικού φαινομένου. Ο Καρλ Κάσμπαχ είναι ένας μεσόκοπος

μπακάλης που μισεί τους ξένους, γιατί τους θεωρεί υπεύθυνους για την ανεργία στη

χώρα του, καθώς επίσης και τους Εβραίους και τους αριστερούς. Η συμμετοχή του

σε μια νεοναζιστική οργάνωση ανοίγει το δρόμο για πιθανή επικράτηση ενός νέου

ολοκληρωτισμού.

Με λένε Στέλιο: Γιόχαν Μπεργκενστρόλε (1972, Σουηδία).

Ο συγγραφέας Θόδωρος Καλλιφατίδης έζησε από κοντά τα προβλήματα των

Ελλήνων μεταναστών στη Σουηδία τη δεκαετία του ’70 και μαζί με τον σκηνοθέτη Γ.

Μπεργκενστρόλε δημιούργησαν ένα σενάριο που μοιάζει με ντοκιμαντέρ λόγω της

αμεσότητας που το διακρίνει. Ο Στέλιος πηγαίνει από την Ελλάδα να δουλέψει στη

Σουηδία με όνειρα, γρήγορα όμως καταλαβαίνει ότι είναι μόνος του σε μια ξένη

κοινωνία που τον εκμεταλλεύεται.

Ο Χασάν στην ξενιτιά: Τουντζέλ Κουρτίζ (1979, Σουηδία).

Μια πικρή κωμωδία για τα βάσανα των Τούρκων μεταναστών στη Σουηδία, των

«σκλάβων του 20ου αιώνα», όπως τους χαρακτηρίζει η ταινία. Ο σκηνοθέτης, γύρισε

την ταινία με Τούρκους ηθοποιούς, αλλά και μετανάστες στη Σουηδία. Η υπόθεση

του έργου στηρίζεται σε μια κομπίνα που οργανώνουν Τούρκοι μετανάστες εναντίον

συμπατριωτών τους και ο Χασάν, που έχει λίγα χρήματα παραπάνω, βρίσκεται στο

κέντρο της ιστορίας.

Ο αραμπάς: Μπέι Οκάν (1976, Ελβετία, Σουηδία).

Η μοναξιά και ο τρόμος διακατέχουν τους ήρωες της ταινίας, καθώς κάποιοι

Τούρκοι, παράνομοι μετανάστες στη Σουηδία, εγκαταλείπονται στη Στοκχόλμη από

τον συμπατριώτη - οδηγό που τους μετέφερε από την πατρίδα. Ο οδηγός, με το

πρόσχημα της έκδοσης ταυτοτήτων, τους παίρνει όλα τα χρήματα και τους

εγκαταλείπει αβοήθητους. Κάποιοι βγαίνουν από το λεωφορείο και χάνονται στην

αφιλόξενη πόλη, κάποιοι μένουν μη ξέροντας τι να κάνουν, περιμένοντας την

σύλληψή τους από την αστυνομία, με την αίσθηση του φόβου έντονη και συνεχώς

παρούσα.

ΠαράρτημαΣτον πίνακα που ακολουθεί παρατίθενται ο αριθμός των Ελλήνων τις διασποράς, πρώτης,

δεύτερης και τρίτης γενιάς, όπως καταγράφεται από τη Γενική Γραμματεία Απόδημου

Ελληνισμού:

Χώρα Πληθυσμός

ΗΠΑ 3.000.000

Αυστραλία 700.000

Γερμανία 354.500

Καναδάς 350.000

Ουκρανία 250.000

Μ. Βρετανία 212.000

Ρωσία 180.000

Νότια Αφρική 120.000

Γεωργία 40.000

Βέλγιο 25.000

Βουλγαρία 25.000

Βραζιλία 25.000

Καζακστάν 20.000

Σουηδία 20.000

Στατιστικά

-Η Γεν.Γραμ.Αποδημου Ελληνισμού υπολογίζει τους Έλληνες της Γερμανίας στους

370000 για το έτος 2006.

-Ο μέσος όρος παραμονής των Ελλήνων στην Γερμανία είναι 22 χρόνια.

Αναλυτικά: αριθμός κατοίκων της Γερμανίας από το 1967 – 2003

1967 - 200.961 1973 - 407.614 1979 - 296.203

Εδώ επέστρεψαν στην Ελλάδα 150 000 περίπου, αλλά ωστόσο ανέβηκαν άλλες

100.000 καινούργιοι, συν 48.000 περίπου παιδιά που γεννήθηκαν.

1985 - 280.614 1991 - 336.893

2000 - 365.438 2003 - 354.600

Φωτογραφίες σχετικές με τη μετανάστευση

το πλοίο Regina d’Italia(που μετέφερε μετανάστες στην Αυστραλία)

Στους εξώστες του τελωνείου του

Πειραιά

«Κολοκοτρώνης» το καράβι της μετανάστευσης από τον Πειραιά για τη Γερμανία

“Ακρόπολις Εξπρές” μεταφορά μεταναστλων Θεσσαλονίκη-Γερμανία

Ιατρικές εξετάσεις πριν την αναχώρηση

Υπογραφή

συμβολαίου για εργασία στη Γερμανία

Στο σταθμό του Μονάχου

Μετανάστες στη Γερμανία

Στο δρόμο του προορισμού

Καταυλισμός μεταναστών

Στο χαιμ

Δωμάτιο εργοστασιακού κοινοβίου (Αρχείο Γ. Ματζουράνη)

Στην κουζίνα του χαιμ

Σπίτι μεταναστών (Αρχείο Γ. Ματζουράνη)

Στο δρόμο για τη δουλειά

Εργοστάσιο σωλήνων –παραγωγική μονάδα-

Εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας

Μοναχικός Έλληνας μετανάστης (Αρχείο Γ. Ματζουράνη)

Ανοιχτό γράμμα 265 Ελλήνων μαθητριών και μαθητών της Γερμανίας

(Μόναχο, Στουτγάρδη, Φρανκφούρτη, Ντίσελντορφ, Κολωνία, Λεβερκούζεν,

Μπόχουμ, Έσσεν, Γκέτερσλο)

Είμαστε Έλληνες μαθητές και μαθήτριες στη Γερμανία. Οι περισσότεροι από εμάς

έχουμε γεννηθεί εδώ. Οι οικογένειές μας αναγκάστηκαν εξαιτίας των δυσκολιών να

μεταναστεύσουν τις προηγούμενες δεκαετίες στη Γερμανία, αλλά και τώρα εξαιτίας

της κρίσης στην Ελλάδα. Με αυτό μας το γράμμα θέλουμε να εκφράσουμε την οργή

μας και την καταδίκη μας για τις επιθέσεις σε βάρος μεταναστών, εργαζομένων και

συμμαθητών μας στην Ελλάδα από τους ναζιστές της Χρυσής Αυγής.

Σαν παιδιά μεταναστών στην Γερμανία γνωρίζουμε από πρώτο χέρι τι σημαίνει

ρατσιστική βία, τι σημαίνει ναζισμός. Εμείς και οι οικογένειές μας έχουμε έρθει

πολλές φορές αντιμέτωποι με τη δράση ναζιστικών οργανώσεων στη Γερμανία σαν

τη Χρυσή Αυγή, που επιτίθενται στους ξένους εργάτες που ζουν και εργάζονται στη

Γερμανία. Η ρατσιστική βία δεν ξεχωρίζει νόμιμους και παράνομους μετανάστες, έχει

ένα και μόνο στόχο. Να διχάσει τους λαούς, τους εργαζόμενους, τους νέους για να

μην βλέπουν τον πραγματικό υπεύθυνο για τα προβλήματά τους.

Θέλουμε να γνωρίζετε ότι κάθε φορά που η ναζιστική Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα

κυνηγά μετανάστες και χτυπά μαθητές που αγωνίζονται, δίνει πάτημα σε αντίστοιχες

φασιστικές οργανώσεις στην Γερμανία να επιτεθούν με τον ίδιο και χειρότερο τρόπο

σε εμάς και τους γονείς μας.

Εμείς που βλέπουμε κάθε μέρα τους γονείς μας να ιδρώνουν για την επιβίωση μας

στα εργοστάσια και τις μεγάλες επιχειρήσεις της Γερμανίας, να παλεύουν από το

πρωί μέχρι το βράδυ σε ένα εστιατόριο ή μια μικρή επιχείρηση, εμείς που σαν

μαθητές πολλές φορές δουλεύουμε για να βοηθήσουμε τους γονείς μας, γνωρίζουμε

ότι για τα καθημερινά βάσανα της οικογένειάς μας δεν φταίει ο συμμαθητής μας που

έχει άλλο χρώμα, άλλη θρησκεία ή είναι από άλλη χώρα.

Η φασιστική Χρυσή Αυγή και οι αδελφές της ναζιστικές οργανώσεις στην Γερμανία

με τα ψέματά τους και τους τραμπουκισμούς τους έχουν ένα στόχο: Να

τρομοκρατήσουν εμάς και τους γονείς μας για να μην αντιδράσουμε με τη δίκαιη

οργή και αγανάκτηση που κάθε μέρα νιώθουμε, να μείνουν στο απυρόβλητο οι

πολιτικές του κεφαλαίου και των κυβερνήσεών του, που εξαθλιώνουν τους

εργαζόμενους και τους νέους στην Ελλάδα και τη Γερμανία.

ΚΑΤΑΔΙΚΑΖΟΥΜΕ ΚΑΙ ΑΠΟΜΟΝΩΝΟΥΜΕ ΤΗ ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ

ΧΙΤΛΕΡΙΚΗΣ ΧΡΥΣΗΣ ΑΥΓΗΣ, ΤΩΝ ΟΜΟΪΔΕΑΤΩΝ ΤΟΥΣ ΣΤΗ

ΓΕΡΜΑΝΙΑ!

ΔΥΝΑΜΩΝΟΥΜΕ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΣΕ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΓΕΡΜΑΝΙΑ!

ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΜΑΣ!

Βιβλιογραφία

http://lebenswege.rlp.de/sonderausstellungen/50-jahre-anwerbeabkommen-deutschland-griech

http://www.news.de/gesellschaft/855255627/migranten-aus-griechenland-und-spanien-zuwanderung-nach-deutschland-deutlich-gestiegen/1/enland/griechische-migrationsgeschichte/

http://www.migration-info.de/mub_artikel.php?Id=030908

http://www.goethe.de/ins/gr/lp/kul/dug/gid/el6748690.htm

www.goethe.de ›

www.anatolia.edu.gr/

laventer.blogspot.com/.../normal-0-false-f...

http://repository.edulll.gr/edulll/retrieve/745/131.pdf

www.grsr.gr/preview.php?c_id=449 –

www.theseis.com/index.php?option

www.unric.org/html/greek/pdf/refugeeconvention-GRE.pdf

http://neoskosmos.com/news/el/node/6762

http://www.palmografos.com/permalink/17931.html