Μολοσσοί: Οι πρώτοι κάτοικοι της Ηπείρου

Κατά το 3.000 - 2.000 π.χ. εμφανίζονται οι Πελασγοί που θεωρούνται πρόγονοι των ελληνικών φυλών και των Ιλλυριών. Οι Μολοσσοί ήταν πρωτοελλαδικό φύλο, το οποίο έφτασε στην Ήπειρο από τη Μακεδονία, περίπου το 1200 π. Χ. . Οι Μολοσσοί εγκαταστάθηκαν στο λεκανοπέδιο lωαννίνων, στην εδαφική περιοχή γνωστή από τους προϊστορικούς χρόνους ως Ελλοπία. Στην περιοχή αυτή, όπου κατοικούσαν οι Σελλοί αρχές του 12° π.χ. αιώνα, ίδρυσαν µε τον καιρό το ισχυρότερο ηπειρωτικό κράτος µε δύο ακροπόλεις, την Πασσαρώνα στα δυτικά και την Τεκμώνα στα νότια της λίμνης Παμβώτιδας. Στους ιστορικούς χρόνους της ακμής τους, από τον 5° αιώνα, επεκτείνονται βαθμιαία σε βάρος των άλλων ηπειρωτικών φύλων και φτάνουν, αρχές του 3°U αιώνα Π.Χ., να κυριαρχούν και εκτός Ηπείρου. Ο αρχαιότερος μύθος γύρω από τη γενεαλογία τους ανάγει την καταγωγή τους στο γιό του Αχιλλέα Νεοπτόλεμο και στη χήρα του Έκτορα Ανδρομάχη. Παιδιά αυτής της ένωσης ήταν, κατά τον Παυσανία, ο

Μολοσσός, ο Πύελος και ο Πέργαμος, ενώ, κατ’ άλλους, ο Μολοσσός, ο Αιακίδης, , ο Πύρρος και η Τρωάδα.

Χάρτης της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου. Με πορτοκαλί σημειώνονται τα σύνορα της περιοχής, ενώ με μαύρο τα σύγχρονα σύνορα κρατών. Με κόκκινο σημειώνονται

τα αρχαία ονόματα πόλεων.

Οι γραπτές αναφορές της εποχής είναι αρκετά συγκεχυμένες ως προς το ποια φύλα πρέπει να θεωρηθούν Έλληνες, Ηπειρώτες ή Ιλλυριοί. Δυσκολίες προβάλλει επίσης το γεγονός ότι τα φύλα αυτά δεν άφησαν γραπτές μαρτυρίες. Τον 5ο αιώνα π.Χ. ο Αθηναίος ιστορικός Θουκυδίδης τους χαρακτηρίζει βαρβάρους, ομοίως και ο Στράβων. Όμως οι Απολλόδωρος, Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, Φροντίνος, Παυσανίας, Πτολεμαίος και Ευτρόπιος τους χαρακτηρίζουν ως Έλληνες. Ο Στράβων μας λέει ότι οι Μολοσσοί, μαζί με τους Χάονες και τους Θεσπρωτούς ήταν οι διασημότεροι μεταξύ των δεκατεσσάρων Ηπειρώτικων φυλών. Οι Μολοσσοί ήταν ξακουστοί για τους σκύλους τους που ήταν άριστοι φύλακες των αιγοπροβάτων των ποιμένων.

Ήταν μόνιμα εγκαταστημένοι στη μέση υψομετρική ζώνη της Πίνδου, όπου υπήρχαν οι καλύτεροι βοσκότοποι. Το γεγονός αυτό εξηγεί έως ένα βαθμό την ευημερία και την πολιτική ισχύ τους. Όπως μαρτυρεί ο Θουκυδίδης, οι Μολοσσοί ήταν αντίπαλοι των Χαόνων και των Θεσπρωτών, οι οποίοι έπρεπε να διασχίζουν τα εδάφη των Μολοσσών με τα κοπάδια τους, όταν μετακινούνταν από τα χειμερινά στα θερινά βοσκοτόπια τους και αντίστροφα. Από τα καθαρώς μολοσσικά φύλα, στο εσωτερικό των ορεινών όγκων της Πίνδου κατοικούσαν οι Παρωραίοι και οι Τυμφαίοι ενώ στο νότιο τμήμα βρισκόταν η αρχαία Ελλοπία. Στα ανατολικά ( σημερινά Γρεβενά και δυτική Μακεδονία) κατοικούσαν οι Ελιμίωτες. Ως προς την κοινωνική και οικονομική τους οργάνωση, κυρίαρχο στοιχείο ήταν μικρές φυλετικές ομάδες 200-300 ανθρώπων με τα κοπάδια τους. Οι ομάδες αυτές σχημάτιζαν μεγαλύτερα σύνολα, με ισχυρό αίσθημα ενότητας, κοινά βοσκοτόπια, ποίμνια και παραγωγικά δάση, σημαντική θέση των πολεμιστών, πατριαρχική εξουσία του εκλεγμένου αρχηγού, σημαντική θέση των γυναικών και ημινομαδική υπαίθρια ζωή. Αν και οι αρχαίοι συγγραφείς από τη νότια Ελλάδα τους αποκαλούν βαρβάρους, επειδή δεν οργανώθηκαν σε πόλεις κράτη, οι υπόλοιποι Έλληνες τους θεωρούσαν ομοεθνείς τους και τους επέτρεπαν να συμμετέχουν στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Επιπλέον, όπως αποδεικνύεται από δυο επιγραφές στη Δωδώνη, έγραφαν ελληνικά και είχαν ελληνικά ονόματα. Ως προς την πολιτική τους οργάνωση, αρχικά τη διοίκηση ασκούσε ο βασιλιάς και δύο ακόμη άρχοντες, ο «προστάτης» και ο «γραμματεύς». Αργότερα ίδρυσαν το « Κοινόν των Μολοσσών», οπότε μειώθηκε η δύναμη του βασιλιά. Χαρακτηριστικά είναι τα νομίσματά τους, τα οποία φέρουν το όνομα της φυλής και όχι του βασιλιά. Τα αργυρά αυτά νομίσματα είχαν αρχικά (4ος αι. π.Χ.) ως έμβλημα μια ασπίδα και τον προστάτη των κοπαδιών τους, τον περίφημο μολοσσικό σκύλο, που έγινε γνωστός για το μεγάλο του μέγεθος, την αφοσίωση και την αγριότητα του. Αργότερα, λόγω της υπαγωγής νέων φυλών στους Μολοσσούς, οι εκλεγμένοι άρχοντες θα αυξηθούν, φτάνοντας τους 15.

Τελικά, οι Μολοσσοί επικράτησαν έναντι των άλλων ηπειρωτικών φύλων και ενοποίησαν την Ήπειρο κατά τα τέλη του 5ου με αρχές του 4ου αιώνα π.Χ.. Τον 5ο αι π.Χ. το “ έθνος ” των Μολοσσών χάρη στις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες του βασιλιά Θαρύπα ( 423-385π.Χ.) βγήκε από την πολιτική αφάνεια και άρχισε να παίζει σημαντικό ρόλο στην Ηπειρωτική πολιτική σκηνή. Αναμόρφωσε τη ζωή των κατοίκων με τη δημιουργία οχυρωμένων πόλεων και την εισαγωγή αλφαβήτου και νομίσματος. Στα τέλη του 4ου αι π.Χ. το κράτος των Μολοσσών θα βρεθεί υπό την κυριαρχία των Μακεδόνων και του Πύρρου. Μάλιστα, με τους Μακεδόνες συνδέθηκαν με συγγενικούς δεσμούς, καθώς ο Φίλιππος Β' της Μακεδονίας. νυμφεύθηκε τη Μολοσσίδα πριγκίπισσα Ολυμπιάδα, κόρη του βασιλιά των Μολοσσών Αρύβα. Το ζευγάρι έφερε στον κόσμο τον Αλέξανδρο το Μέγα. Ο βασιλιάς της Ηπείρου Αλέξανδρος Α', σύγχρονος του Μακεδόνα στρατηλάτη, διοικούσε έναν εξαίρετο στρατό και μάλιστα κλήθηκε να υποστηρίξει τις ελληνικές αποικίες στη Μεγάλη Ελλάδα (Νότια Ιταλία). Αποδυνάμωσε τις τοπικές ιταλικές φυλές, ωστόσο έχασε τη ζωή του σε μια μάχη. Από το γεγονός αυτό επωφελήθηκαν τελικά οι Ρωμαίοι, οι οποίοι επικράτησαν έναντι των άλλων ιταλικών φύλων και άρχισαν να ενοποιούν ολόκληρη τη χερσόνησο.

Τον 3ο αι. π.χ. η Ήπειρος παρέμεινε υπολογίσιμη, ενωμένη υπό του Κοινού των Ηπειρωτών ως ομόσπονδο κράτος με το δικό της κοινό αντιπροσώπων (ή συνέδριο όπως αναφέρονταν). Όμως βρέθηκε στο επίκεντρο των πολέμων μεταξύ Μακεδονίας και της ανερχόμενης δύναμης, της Ρώμης. Το κοινό των Ηπειρωτών παρέμεινε ουδέτερο στην διαμάχη αυτή, όμως στον Γ’ Μακεδονικό Πόλεμο (171-168 π.χ.) οι Μολοσσοί πήραν το μέρος των Μακεδόνων, ενώ οι Χάονες και οι Θεσπρωτοί το μέρος των Ρωμαίων. Οι συνέπειες ήταν καταστροφικές για την Ήπειρο. Το 168 π.Χ. η Ήπειρος καταλήφθηκε από τους Ρωμαίους και πλήρωσε ακριβά την πίστη της στους Μακεδόνες. Οι πηγές αναφέρουν ότι 70 Ηπειρωτικές πόλεις καταστράφηκαν με πρωτοφανή αγριότητα, από τις λεγεώνες του Αιμιλίου Παύλου και 150.000 κάτοικοι πουλήθηκαν ως δούλοι.

Με τη ρωμαϊκή κατάκτηση έπαψε και η ανεξαρτησία της Ηπείρου. Το 146 π.Χ. προσαρτήθηκε οριστικά με το όνομα «Παλαιά Ήπειρος» (λατινικά: Epirus Vetus). Η παράκτια περιοχή γνώρισε σχετική εμπορική άνθιση, ενώ η κατασκευή της Εγνατίας Οδού, έδωσε περαιτέρω ώθηση στην εμπορική και οικονομική δραστηριότητα της περιοχής.

Δεν υπάρχουν ιστορικές πληροφορίες για την ευρύτερη περιοχή των Ιωαννίνων την εποχή αυτή, γεγονός που δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο οι λιγοστές αρχαιολογικές έρευνες. Ο ιστορικός Προκόπιος μας πληροφορεί ότι οι Γότθοι λεηλάτησαν την περιοχή γύρω από τη Δωδώνη. Τη μακρινή αυτή εποχή θα πρέπει να αναζητήσει κανείς την απαρχή της σημερινής πόλης των Ιωαννίνων, που τους επόμενους αιώνες θα γνωρίσουν σημαντική ανάπτυξη και θα αποτελέσουν καθ' όλη τη διάρκεια της βυζαντινής εποχής μια από τις πιο αξιόλογες πόλεις της Ηπείρου. Οι ανασκαφές που έγιναν στην περιοχή της Βίτσας έφεραν στο φως έναν άγνωστο Μολοσσικό οικισμό. Είναι ένας μικρός κτηνοτροφικός μολλοσικός οικισμός, με δύο νεκροταφεία που χρονολογείται από τον 9ο-8ο π.Χ. αιώνα ως τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. όταν και καταστράφηκε από πυρκαγιά. Το μέρος ήταν η θερινή διαμονή νομάδων κτηνοτρόφων οι οποίοι το χειμώνα μετακινούνταν στα παράλια, όπου και αντάλλασσαν τα προϊόντα τους με τους άλλους λαούς. Τα σπίτια είναι κτισμένα με γκρίζα πέτρα της περιοχής και προϋποθέτουν σημαντική κατασκευαστική εμπειρία, ενώ τα ευρήματα που βρέθηκαν στις ανασκαφές φανερώνουν το αξιόλογο βιοτικό επίπεδο των κατοίκων τους .