1ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΟΖΑΝΗΣ

(ΒΑΛΤΑΔΩΡΕΙΟ)

Το νερό, ένα από τα τέσσερα στοιχεία της φύσης, ήταν από τη γέννηση του κόσμου σύμβολο κοσμογονικό με θεϊκές διαστάσεις αλλά και ανθρώπινες προσεγγίσεις. Το νερό στο πέρασμά του αφήνει τα σημάδια του στο φλοιό της γης αλλά και στην ανθρώπινη δημιουργία στο πέρασμα των αιώνων.

Οι επιστήμονες μελετούν τον κύκλο του νερού και τις διαταραχές αυτού του κύκλου, τους σχηματισμούς που δημιουργούνται από την κίνησή του, τις λίμνες, τα ποτάμια , τα σπήλαια και τα φαράγγια.

Οι καλλιτέχνες υμνούν το νερό με την τέχνη τους: ο ζωγράφος με το πινέλο του, ο λογοτέχνης με την πένα του, ο μουσικός με τις νότες του.

Οι λαοί το αντιμετωπίζουν με δέος αλλά και ως αρχή δημιουργίας. Μέσα από τα ήθη και τα έθιμα, τις παροιμίες και τα αινίγματα, τα τραγούδια και τις θρησκευτικές πρακτικές, τις λέξεις και τα σύμβολα αναδεικνύεται ο κυρίαρχος ρόλος του νερού ως πηγή έμπνευσης σε όλη την πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού .

Με τον όρο υδρόσφαιρα χαρακτηρίζεται το υδάτινο περίβλημα της γης που το αποτελούν οι ωκεανοί, οι λίμνες και οι ποταμοί και συμπεριλαμβάνεται το σύνολο των υπόγειων υδάτων, υδρατμοί της ατμόσφαιρας καθώς και οι πάγοι που καλύπτουν τους πόλους και τα ψηλά βουνά.

Η υδρόσφαιρα καλύπτει περίπου τα 2/3 της επιφάνειας της γης.

Είναι η συνεχής ανακύκλωση του νερού της γης μέσα στην υδρόσφαιρα και στην ατμόσφαιρα.

Το νερό μεταβάλλεται συνεχώς από την υγρή στην αέρια κατάσταση και αντίστροφα .

Οφείλεται στην επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας πάνω στη γη.

Το νερό είναι ένας από τους ανανεώσιμους φυσικούς πόρους. Χρειάζεται όμως συνετή διαχείριση για να αποτελέσει έναν ανεξάντλητο φυσικό πόρο.

Αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο εκμεταλλευόμαστε το γλυκό νερό είναι το συνεχώς αυξανόμενο έλλειμμά του που συνοδεύεται από υποβάθμιση της ποιότητάς του.

Ο άνθρωπος μπορεί να χρησιμοποιήσει μόνο το 0,15-0,20 % της υδρόσφαιρας.

Με την κατασκευή τους δημιουργούνται τεχνητές λίμνες . Είναι ένα τεχνικό έργο που μας επιτρέπει την αποταμίευση του νερού για ύδρευση και άρδευση.

Η υδατόπτωση χρησιμοποιείται για την παραγωγή φθηνής και καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας.

Τα φράγματα προστατεύουν από τις πλημμύρες.

Μεταβάλλουν είτε θετικά είτε αρνητικά το φυσικό τοπίο και επηρεάζουν το οικοσύστημα της περιοχής.

Είναι κοιλότητες στην επιφάνεια της γης που έχουν γεμίσει με γλυκό, συνήθως, νερό.

Έχουν δημιουργηθεί από τη δράση ποικίλλων γεωλογικών διεργασιών όπως: υποχώρηση των παγετώνων, ηφαιστειακή δράση και οι σεισμοί, η διάβρωση των ασβεστολιθικών πετρωμάτων και η επίδραση ποταμών.

Έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην επιβίωση του ανθρώπου πάνω στη γη.

Οι ποταμοί διαμορφώνονται καθώς το νερό ρέει πάνω στο έδαφος.

Η κίνηση αυτή συνοδεύεται από διάβρωση η οποία χαράζει το κανάλι από το οποίο περνά το νερό.

Χρειάζεται πάρα πολύ χρόνο για να δημιουργηθούν.

Τα ποτάμια της Ελλάδας έχουν μικρό μήκος, είναι ορμητικά, έχουν μικρή παροχή νερού και εποχική ροή λόγω του κλίματός της και προκαλούν μεγάλη διάβρωση λόγω της ορμητικότητά ς τους.

Είναι ο χώρος όπου το νερό του ποταμού χύνεται στη θάλασσα ή στη λίμνη .

Συνήθως τα ποτάμια σχηματίζουν «Δέλτα» αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις που ποταμοί εκβάλλουν στη θάλασσα χωρίς να διασπώνται σε επιμέρους κλάδους.

Επίσης υπάρχει και η περίπτωση σχηματισμού λιμνοθάλασσας στα σημεία εκβολής του.

Είναι η απόσπαση υλικών από μια περιοχή και η μεταφορά τους σε άλλη.

Από την καταστρεπτική ενέργεια της διάβρωσης που προκαλείται από το νερό σχηματίζονται στην επιφάνεια του φλοιού της γης οι κοιλάδες ,τα φαράγγια, οι χαράδρες οι απόκρημνες ακτές, τα φιορδ, τα σπήλαια, οι καταβόθρες.

Όπου δεν υπάρχει βλάστηση η διάβρωση γίνεται πιο γρήγορα και πιο εύκολα.

Η διαδικασία δημιουργίας των σπηλαίων είναι καθαρά βιολογική – χημική.

Το νερό της βροχής διεισδύει στις σχισμές των ασβεστολιθικών πετρωμάτων και τα διαλύει πολύ αργά δημιουργώντας κοιλότητες στο εσωτερικό τους.

Το νερό γίνεται πλούσιο σε ανθρακικό ασβέστιο και σχηματίζει στην οροφή του σπηλαίου τους σταλακτίτες και στο έδαφος τους σταλαγμίτες.

Τα θαλάσσια νερά καθώς και τα νερά των ποταμών και των λιμνών δέχονται καθημερινά ρύπους που προέρχονται από τις βιομηχανίες από τα αστικά κέντρα και από τις γεωργικές δραστηριότητες.

Θαλάσσια ρύπανση επίσης προέρχεται από τα απόβλητα των πλοίων, πετρέλαια και ορυκτέλαια από δεξαμενόπλοια και διυλιστήρια.

Σήμερα με τη βοήθεια της βιοτεχνολογίας γίνεται προσπάθεια απορρύπανσης του νερού.

Τη σημασία του νερού στον ανθρώπινο πολιτισμό μαρτυρούν όχι μόνο οι καθημερινές πρακτικές αλλά και οι μορφές που παίρνει στη γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα, τις παροιμίες και τα αινίγματα, τις θρησκευτικές πρακτικές και τα επαγγέλματα, τη λογοτεχνία και τις καλές τέχνες.

Τα πηγάδια μέσα ήταν πάντοτε το κομβικό σημείο κάθε γειτονιάς. Εκεί ήταν το σημείο συνάντησης και κοινωνικής συνεύρεσης των κατοίκων της γειτονιάς, κυρίως των γυναικών, μια ευκαιρία για ξεκούραση και αναψυχή, ο λεγόμενος «χατάς».

Η Κοζάνη υδροδοτήθηκε το 1938, αλλά η χρήση των πηγαδιών διατηρήθηκε και αργότερα. Η καταστροφή των πηγαδιών της Κοζάνης έγινε σταδιακά μέχρι και τη δεκαετία του 1970.

Σήμερα σώζεται μόνο του «Νιούλη το πηγάδι».

Τα πιο γνωστά παραδοσιακά επαγγέλματα που σχετίζονται με το νερό είναι τα εξής:

Του νεροκόπου, ο οποίος φρόντιζε για τη διανομή του νερού σε όλα τα χωράφια της κοινότητας.

Του νερουλά, ο οποίος μοίραζε με τα γκιούμια του το πολύτιμο νερό από τις δημόσιες βρύσες στα σπίτια, και

Του παγοπώλη, ο οποίος με τη βοήθεια του δίκυκλου καροτσιού του και των απαραίτητων εργαλείων, όπως κόπτη, γάντια και γάντζους, πήγαινε τον πάγο από σπίτι σε σπίτι έτσι ώστε να διατηρούντα τα τρόφιμα , αλλά και να έχουν παγωμένο νερό το καλοκαίρι.

Το νερό ως τελετουργική πρακτική συναντάται σε όλες τις θρησκείες.

Στην Ορθοδοξία το νερό συνδέεται με τη βάπτιση, με τον αγιασμό, με τον εορτασμό των Θεοφανείων αλλά και με λιτανείες που έχουν σκοπό την αντιμετώπιση της ανομβρίας.

Το νερό χρησιμοποιείται σε όλες τις μεγάλες θρησκείες όπως στον Ισλαμισμό όπου οι πιστοί πλένουν τα πόδια, τα αυτιά και το στόμα τους πριν μπουν στο τζαμί για προσευχή ή στον Ινδουισμό με επίκεντρο της λατρείας τους τον ποταμό Γάγγη.

Η λαϊκή θυμοσοφία κατέγραψε μέσα από δεκάδες παροιμίες και αινίγματα τη σημασία του νερού για τον χαρακτηρισμό και τον σχολιασμό στάσεων και συμπεριφορών. Ενδεικτικά αναφέρονται:

«Η αλήθεια πλέει σαν το λάδι στο νερό» .

«Όταν αποκαεί το σπίτι όλοι φέρνουν νερό» .

«Στάλα τη στάλα το νερό τρυπάει το λιθάρι (ή το μάρμαρο τρυπάει) .

Όταν πλυθώ, λερώνεται. Τι είναι;απάντηση: το νερό

Το πιο γνωστό έθιμο που σχετίζεται με το νερό είναι το έθιμο του «Κλήδονα» που αναφέρεται στις ανύπανδρες κοπέλες και την αναζήτηση του γαμπρού.

Άλλο πολύ γνωστό έθιμο είναι το «αμίλητο νερό» που πήρε το όνομά του από το γεγονός ότι οι γυναίκες που πήγαιναν στη βρύση την παραμονή των Χριστουγέννων δεν μιλούσαν η μία στην άλλη. Με το νερό αυτό ράντιζαν τα σπίτια για καλή τύχη.

Έθιμα που σχετίζονται με την ανομβρία είναι η Περπερούνα, ή σε άλλες περιοχές η Μπαρμπαρούσα.

Στη λογοτεχνία το νερό συμβολίζει τα όνειρα, τους φόβους, τις επιθυμίες και τα οράματα, για δικαιοσύνη, για ομορφιά, για ελευθερία. Το νερό στη λογοτεχνία έχει ποικίλους συμβολισμούς: μπορεί να είναι η γέννηση και ο θάνατος , η καταστροφή π.χ.

ΝΤΙΝΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ, «Ο Σαρλό και το αθάνατο νερό»

Κρύο κρύο μπούζι γλυκό σαν το καρπούζι, Το αθάνατο νερό λέω εσύ που αγαπάς τα παιδιά δεν θα μπορούσες να μας έφερνες την άλλη φορά που θα έρθεις στην Άρτα κάνα σκουτελάκι μ' αθάνατο νερό... Ξέρεις για το φθισικό παιδί.

ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΟΛΛΑΣ, «Η πείνα του Καραγκιόζη»

ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ- Αλήθεια, Καραγκιόζη, και το ‘χουν παραμελήσει αυτό το μέρος και έχει και τόσο ωραίο νερό το πηγάδι.

Η λέξη νερό (νερόν) αποτελεί εξέλιξη κατά τη βυζαντινή περίοδο της αρχαίας ελληνικής λέξης : ύδωρ. Η λέξη χρησιμοποιήθηκε στη φράση νεαρόν ύδωρ «φρέσκο νερό», από την οποία παραλείφθηκε η λέξη ύδωρ.

Και οι δύο σωζόμενες λέξεις προσέφεραν στο πέρασμα των χρόνων σωρεία παράγωγων και σύνθετων λέξεων π.χ. υδραγωγείο, υδατοστεγής, άνυδρος, νερόμυλος, υδατοδιαλυτός, κλεψύδρα, υδρόγειος, νεροποντή, υδατογραφία, νεροτριβή κλπ.

Την περιβαλλοντική ομάδα αποτελούν οι μαθητές: Αθανασιάδου Μαρία, Ανθιμόπουλος Κωνσταντίνος, Βρόντζου Αλεξία, Γαζή Ζωή,

Γάτας Δημήτριος, Γεωργιάδου Σοφία, Δαβζάκη Ματίνα, Δερμιτζάκης Άγγελος Μιχαήλ, Δρίζη Αναστασία, Ευαγγελόπουλος Βασίλειος, Ζήκου Κωνσταντίνα Γεωργία, Κακουλίδου Αλεξάνδρα, Καλαϊτζής Παναγιώτης, Καραδήμος Χρήστος, Καραμανίδης Βασίλειος, Καραμπέκιος Χαράλαμπος, Κούγιας Σταύρος, Κούρας Χρήστος, Κρανιώτη Μαργαρίτα, Κωσταρέλου Δήμητρα, Κωστοπούλου Ελένη, Λαζαρίδης Νικόλαος, Λογοθέτης Αντώνης, Μαγγιρίδου Αναστασία Ευρώπη, Μαλούτας Παρασκευάς, Μάστορα Βασιλική, Μαυροκωστίδης Δημήτριος, Μαυροματίδου Χριστίνα Μαρία, Μολασιώτης Παναγιώτης, Μπαντιούκας Γεώργιος.

Οι υπεύθυνες καθηγήτριες του προγράμματος: Γκόγκα Ελένη ΠΕ04 Χιωτέρη Αικατερίνη ΠΕ02

1ο Γυμνάσιο Κοζάνης (Βαλταδώρειο)