Θέματα Νεοελληνικής Γλώσσας Γενικής Παιδείας Γ' Λυκείου 2000ΚΕΙΜΕΝΟΜια σημαντική πρόκληση στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα είναι με ποιον τρόπο θα διαφυλαχθούν τα ιδανικά της ειρήνης, της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Η απάντηση είναι: κατάλληλη αγωγή και παιδεία. Το ίδιο ισχύει για τα ηθικά διλήμματα που θέτει η ασύλληπτη επιστημονική πρόοδος (κλωνοποίηση, παραγωγή ανθρώπινων εμβρύων, μεταλλαγμένα προϊόντα, οικολογικές καταστροφές κ.ά.). Το κράτος πρόσφερε ως τώρα εκπαίδευση και λιγότερο παιδεία. Η ευρύτερη καλλιέργεια είναι προσωπική κατάκτηση που απαιτεί θυσίες. Η δια βίου εκπαίδευση και κατάρτιση μετατοπίζει το κέντρο βάρους από το κράτος στο άτομο, το οποίο οφείλει να έρθει σε επαφή με πολλούς τομείς γνώσης σε διάφορες μορφές της. Η μετάδοση από την τοπική στην παγκόσμια κοινωνία προϋποθέτει γλωσσομάθεια, ανοχή στη διαφορετικότητα και στον πολυπολιτισμό, πνεύμα συνεργασίας και συναδέλφωσης στο "παγκόσμιο χωριό", στο οποίο έχει μεταβληθεί ο πλανήτης μας. Και εδώ στην Ελλάδα έχουν γίνει ορατές οι πολλαπλές όψεις της παγκοσμιοποίησης στην κοινωνιολογική και οικονομική εκδοχή της. Τα όρια των εθνικών κρατών, στην παραδοσιακή μορφή τους, εξαλείφονται, καθώς διακινούνται εκατομμύρια άνθρωποι, αγαθά και ιδέες, με απίστευτη ταχύτητα. Η εμμονή, όμως, στα οικονομικά συμφέροντα και στους κανόνες της ελεύθερης αγοράς, η επιβολή του καταναλωτικού προτύπου της αφθονίας, το διευρυνόμενο χάσμα ανάμεσα στα φτωχά και στα πλούσιο κράτη, η κρίση της δημοκρατικής συμμετοχής και τους κράτους πρόνοιας, η κοινωνική περιθωριοποίηση και ο αποκλεισμός και τόσα άλλα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος δημιουργούν κλίμα ανησυχίας για το μέλλον. Η αισιοδοξία για την πορεία του κόσμου κατά την τρίτη χιλιετία μπορεί να προκύπτει από τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου και της αποστολής της εκπαίδευσης. Το παλιό μοντέλο, που ισχύει ακόμη στην Ελλάδα, και το οποίο στηρίζεται σε ποσοτικά κριτήρια (συσσώρευση γνώσεων στο παραδοσιακό γνωσιοκεντρικό σχολείο) πρέπει να αντικατασταθεί από ποιοτικά κριτήρια. Η απλή παροχή γνώσεων δεν ωφελεί πια. Οι μαθητές και οι φοιτητές, όπως και κάθε άνθρωπος, πρέπει να μάθουν να αξιοποιούν τις ευκαιρίες για μάθηση, που τους δίνονται σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους.Στην έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής της UNESCO για την εκπαίδευση στον 21° αιώνα τονίζεται ότι η δια βίου εκπαίδευση πρέπει να στηρίζεται στους παρακάτω τέσσερις πυλώνες, που αποτελούν διαφορετικά είδη μάθησης: 1. Μαθαίνω να αποχτώ τη γνώση, συνδυάζοντας ικανοποιητικά μια ευρύτατη γενική παιδεία με τη δυνατότητα εμβάθυνσης σε ορισμένα θέματα. 2. Μαθαίνω να ενεργώ με τέτοιον τρόπο, ώστε να αποκτώ όχι μόνο επαγγελματική κατάρτιση αλλά και γενικότερα τη δυνατότητα να αντιμετωπίζω και να εργάζομαι αρμονικά σε ομάδες. 3. Μαθαίνω να συμβιώνω, κατανοώντας τους άλλους και έχοντας επίγνωση των κοινωνικών αλληλεξαρτήσεων -συμβάλλοντας στην πραγματοποίηση κοινών δράσεων και στη διευθέτηση των συγκρούσεων, με σεβασμό στις αξίες του πλουραλισμού, της αμοιβαίας κατανόησης και της ειρήνης. 4. Μαθαίνω να ζω με τέτοιον τρόπο, ώστε να αναπτύσσω την προσωπικότητα μου και να μπορώ να ενεργώ με μεγαλύτερη αυτονομία και περισσότερη κρίση και προσωπική υπευθυνότητα. Για το λόγο αυτόν, η εκπαίδευση δεν πρέπει να παραμελεί την ανάπτυξη των ατομικών δυνατοτήτων, τη μνήμη, τη λογική κρίση, την αίσθηση του ωραίου, τις φυσικές ικανότητες του ατόμου και τη δεξιότητα της επικοινωνίας, με παράλληλη ευαισθησία στη χρήση της μητρικής γλώσσας. (Κείμενο από τον ημερήσιο τύπο)Ερώτημα ΑΤο παραπάνω άρθρο δημοσιεύτηκε πρόσφατα σε εφημερίδα. Να παρουσιάσετε στην τάξη σας το περιεχόμενο του άρθρου αυτού με μια περίληψη 100 -120 λέξεων.(Μονάδες 25)Απάντηση:Σε πρόσφατο δημοσίευμα του Τύπου προβάλλεται η παιδεία ως λύση για τα σημαντικότερα προβλήματα των σημερινών κοινωνιών. Ειδικότερα, η δια βίου παιδεία, που σήμερα κατακτιέται με προσωπική προσπάθεια, έχει στόχο να βοηθήσει το άτομο να ενταχθεί σε μια παγκόσμια κοινότητα, αισθητή και στη χώρα μας, που συνοδεύεται από οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες. Για να επιλυθούν τα προβλήματα αυτά, η εκπαίδευση πρέπει να μετατραπεί από ποσοτική σε ποιοτική. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της ,τα τέσσερα θεμέλια της δια βίου εκπαίδευσης προσδιορίζονται από την ικανότητα του μαθητή να μαθαίνει, να δρα με βάση τις γνώσεις του, να συνυπάρχει με τη διαφορετικότητα των συνανθρώπων του και να εξελίσσει την προσωπικότητα του.Ερώτημα ΒΒ.1. Με ποια νοηματική σχέση συνδέονται μεταξύ τους η πρώτη και η δεύτερη παράγραφος του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας.(Μονάδες 5)Β.2. Να αναλύσετε τη δομή της τελευταίας παραγράφου (δομικά στοιχεία / μέρη, τρόπος / μέθοδος ανάπτυξης).(Μονάδες 5)

Β.3. "Η μετάβαση από την τοπική στην παγκόσμια κοινωνία απαιτεί:α) μόνο την εκμάθηση της μητρικής γλώσσαςβ) ανεξαρτησία και αυτονομία δράσηςγ) αποδοχή κάθε κοινωνικής και πολιτισμικής ιδιαιτερότηταςδ) καλλιέργεια τοπικιστικού πνεύματοςΠοια από τις παραπάνω φράσεις (α, β, γ, δ) συμπληρώνει σωστά, σύμφωνα μετο κείμενο, το νόημα της πρότασης που σας δίνεται; Να τη γράψετε στοτετράδιο σας και να αιτιολογήσετε με συντομία την επιλογή σας.(Μονάδες 5)Β.4. Να αποδώσετε σε 5 - 6 σειρές το νόημα της παρακάτω φράσης του κειμένου: "Το κράτος πρόσφερε ως τώρα εκπαίδευση και λιγότερο παιδεία"(Μονάδες 5) Β.5. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: συμμετοχή, τοπική, ταχύτητα, αφθονία, υπευθυνότητα.(Μονάδες 5)Απάντηση:Β.1 Η πρώτη περίοδος της δεύτερης παραγράφου (Η αισιοδοξία για την πορεία τον κόσμου κατά την τρίτη χιλιετία μπορεί να προκύψει από τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου και της αποστολής της εκπαίδευσης) αποτελεί έκφραση αισιόδοξης προοπτικής αναφερόμενη στην εκπαίδευση ως μέσου αντιμετώπισης των προβλημάτων που καταγράφονται στην τελευταία περίοδο της πρώτης παραγράφου και δημιουργούν κλίμα ανησυχίας για το μέλλον (Η εμμονή, όμως, στα οικονομικά συμφέροντα και στους κανόνες της ελεύθερης αγοράς, η επιβολή τον καταναλωτικού προτύπου της αφθονίας, το διευρυνόμενο χάσμα ανάμεσα στα φτωχά και στα πλούσια κράτη, η κρίση της δημοκρατικής συμμετοχής και τους κράτους πρόνοιας, η κοινωνική περιθωριοποίηση και ο αποκλεισμός και τόσα άλλα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος δημιουργούν κλίμα ανησυχίας για το μέλλον.)- Άρα, ανάμεσα στις δυο παραγράφους υπάρχει συνεκτικότητα που προκύπτει από την συνάφεια αντιθετικών νοημάτων.Β.2.Η δομή της τελευταίας παραγράφου έχει ως εξής:α. θεματική περίοδος: Στην έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής της UNESCO για την εκπαίδευση στον 21° αιώνα τονίζεται ότι η δια βίου εκπαίδευση πρέπει να στηρίζεται στους παρακάτω τέσσερις πυλώνες, που αποτελούν διαφορετικά είδη μάθησης.β. Λεπτομέρειες - σχόλια: 1. Μαθαίνω να αποχτώ τη γνώση, συνδυάζοντας ικανοποιητικά μία ευρύτατη γενική παιδεία με τη δυνατότητα εμβάθυνσης σε ορισμένα θέματα. 2. Μαθαίνω να ενεργώ με τέτοιον τρόπο, ώστε να αποχτώ όχι μόνο επαγγελματική κατάρτιση αλλά και γενικότερα τη δυνατότητα νααντιμετωπίζω και να εργάζομαι αρμονικά σε ομάδες. 3. Μαθαίνω να συμβιώνω, κατανοώντας τους άλλους και έχοντας επίγνωση των κοινωνικών αλληλεξαρτήσεων -συμβάλλοντας στην πραγματοποίηση κοινών δράσεων και στη διευθέτηση των συγκρούσεων, με σεβασμό στις αξίες του πλουραλισμού, της αμοιβαίας κατανόησης και της ειρήνης. 4. Μαθαίνω να ζω με τέτοιον τρόπο, ώστε να αναπτύσσω την προσωπικότητα μου και να μπορώ να ενεργώ με μεγαλύτερη αυτονομία και περισσότερη κρίση και προσωπική υπευθυνότητα.γ. Πρόταση κατακλείδα: Για το λόγο αυτόν, η εκπαίδευση δεν πρέπει να παραμελεί την ανάπτυξη των ατομικών δυνατοτήτων, τη μνήμη, τη λογική κρίση, τη ν αίσθηση του ωραίου, τις φυσικές ικανότητες του ατόμου και τη δεξιότητα της επικοινωνίας, με παράλληλη ευαισθησία στη χρήση της μητρικής γλώσσας.Μέθοδος ανάπτυξης της παραγράφου είναι η διαίρεση.Β.3 Ορθή απάντηση είναι η (γ): αποδοχή κάθε κοινωνικής και πολιτισμικής ιδιαιτερότητας, επειδή η περίοδος αναφέρεται στα χαρακτηριστικά που διακρίνουν την παγκόσμια κοινότητα και τονίζει τα εφόδια εκείνα που πρέπει να διαθέτει το άτομο, ώστε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του "παγκόσμιου χωριού".Β.4. Ως τώρα η σχολική εκπαίδευση ήταν περιορισμένη στο επίπεδο της τραπεζικής αντίληψης της μάθησης: απλή και παθητική συσσώρευση γνώσεων, οι οποίες είχαν θεωρητικό περιεχόμενο και δε συνδέονταν με τα βιώματα και τις εμπειρίες του μαθητή. Αντιθέτως, το αληθινό περιεχόμενο της παιδείας συνδέεται με την ικανότητα του μαθητή να αποκωδικοποιεί και να αξιολογεί τα εκπεμπόμενα μηνύματα καθώς και να εφαρμόζει αυτά που μαθαίνει στο περιβάλλον του, αλλάζοντας τα δεδομένα του με τρόπο υπεύθυνο και αποτελεσματικό.Β.5.συμμετοχή: αποχή τοπική: παγκόσμια ταχύτητα: βραδύτητα αφθονία: έλλειψη, ένδεια υπευθυνότητα: ανευθυνότητα

Ερώτημα Γ

ΕΚΘΕΣΗΤώρα που έφτασε η στιγμή της αποφοίτησης σας από το Λύκειο, αξιοποιώντας τις εμπειρίες της σχολικής σας ζωής, να γράψετε μία επιστολή προς τον Υπουργό Παιδείας, στην οποία να διατυπώνετε τεκμηριωμένα τις απόψεις σας για τις αλλαγές που θα θέλατε να γίνουν στο σχολείο, προκειμένου αυτό να ανταποκρίνεται αποτελεσματικότερα στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας. (500 - 600 λέξεις). (Μονάδες 50)Απάντηση:

Οι στόχοι του σχολείου είναι:

- η παροχή πληθώρας γνώσεων στο μαθητή, ικανών ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της ζωής.- η κοινωνικοποίηση μέσω της καθημερινής επαφής συνομηλίκους του.- η μετάδοση των κυρίαρχων αρχών και αξιών της κοινωνίας με στόχο να ρυθμίσει τη συμπεριφορά του σύμφωνα μ αυτές- η ένταξη σ' ένα πλαίσιο λειτουργίας που διέπει από υποχρεώσεις και δικαιώματα - η εξοικείωση με συμμετοχικές διαδικασίες μέσω του θεσμού των μαθητικών κοινοτήτων με σκοπό την ανάπτυξη πολιτικής σκέψης και δράσης - ο επαγγελματικός προσανατολισμός των μαθητών

Τα βασικότερα στοιχεία της κρίσης του εκπαιδευτικού συστήματος είναι τα εξής:

- Η εκπαίδευση σήμερα συνδέθηκε με τη βιομηχανική επανάσταση και τις ανάγκες της παραγωγής και γι' αυτό, εγκαταλείποντας τον ανθρωπιστικό προσανατολισμό που θα έπρεπε να έχει, απέκτησε χαρακτήρα τεχνοκρατικό. Η μονομέρεια και ο πνευματικός ακρωτηριασμός βάλλει την προσωπικότητα του νέου και λειτουργεί ως τροχοπέδη στην πορεία ολοκλήρωσης του.- Οι ταχύτατες αλλαγές σε όλους τους τομείς οδήγησαν την εκπαίδευση σε μια αδυναμία αντίστοιχης προσαρμογής, με αποτέλεσμα μια μερική αποτυχία ως προς την εκπλήρωση των αναγκών της παραγωγής και παροχής των απαιτούμενων ειδικών γνώσεων.- Έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής (εργαστήρια φυσικής και χημείας, γυμναστήρια, βιβλιοθήκες), με αποτέλεσμα ο μαθητής να μην μπορεί να αφομοιώσει τις γνώσεις που διδάσκεται. Κάποια σχολικά εγχειρίδια και προγράμματα σπουδών δεν ανταποκρίνονται στα σύγχρονα επιτεύγματα και στις σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις, με αποτέλεσμα την παροχή τυποποιημένων και επιστημονικά ξεπερασμένων γνώσεων.- Το συχνά χαμηλό επίπεδο των διδασκόντων και η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού ως απόρροια της έλλειψης ειδικής μέριμνας και σεμιναρίων για την επιστημονική αναβάθμιση και ενημέρωση των εκπαιδευτικών και την αναπροσαρμογή των γνώσεων τους βάσει των νέων δεδομένων και εξελίξεων, - Η σύνδεση των προγραμμάτων της εκπαίδευσης με μικροκομματικά συμφέροντα και οι συχνές και άνευ ουσίας αλλαγές του, καθώς και η έλλειψη σοβαρής αντιμετώπισης της αναβάθμισης του από διακομματικές επιτροπές, - Το πνεύμα των εισαγωγικών εξετάσεων, που ευνοεί την αποστήθιση, την ανούσια βαθμοθηρία, την επιφανειακή γνώση και όχι την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας και της ευρείας εγκυκλοπαιδικής γνώσης, - Ο υποβαθμισμένος ρόλος του εκπαιδευτικού. Μετά την παρέμβαση διεθνών οργανισμών είναι πλέον συνείδηση όλων η αναγκαιότητα της κοινωνικής ,ηθικής επιστημονικής και οικονομικής αναβάθμισης του ρόλου του εκπαιδευτικού και η αναγνώριση του έργου του ως ιδιαίτερου κοινωνικού λειτουργήματος.

Το πλαίσιο των αναγκαίων αλλαγών στο εκπαιδευτικό σύστημα συνίσταται στα εξής:

- Το εκπαιδευτικό σύστημα θα πρέπει να συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας παιδείας ευρύτερης και ανθρωπιστικής. Μέσα από την εκπαίδευση θα πρέπει να διαμορφώνονται δημιουργικοί πομποί γνώσης, ήθους και ζωής. Η εκπαίδευση ξεπερνώντας το μονολιθικό-τεχνοκρατικό χαρακτήρα της θα πρέπει να γαλουχεί προσωπικότητες κριτικά σκεπτόμενες.- Το εκπαιδευτικό σύστημα δοκιμάζεται από την επίδραση των κοινωνικών διαφορών (κοινωνικές ανισότητες, ιδιωτική και δημόσια εκπαίδευση, εκπαίδευση που παρέχεται στα αστικά κέντρα

και στην ύπαιθρο), οι οποίες θα πρέπει να αντιμετωπιστούν για να επιτευχθεί υψηλό μορφωτικό επίπεδο των πολιτών και ουσιαστική κοινωνική εξέλιξη.- θα πρέπει να επιχειρείται εκσυγχρονισμός στις μεθόδους διδασκαλίας, τη νοοτροπία και τις παρεχόμενες γνώσεις. Τα νέα δεδομένα προωθούν τη δημιουργία μιας εκπαίδευσης ευέλικτης με πολλές εναλλακτικές δυνατότητες (μαθήματα επιλογής, διαρκής επιμόρφωση).- Είναι απαραίτητο να λειτουργεί εκμεταλλευόμενη παράλληλα και άλλους τομείς, π.χ. πολιτιστικές εκδηλώσεις, ΜΜΕ, εκθέσεις.- Μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία θα πρέπει να γαλουχεί δημοκρατικές προσωπικότητες προωθώντας το διάλογο, το σεβασμό και τον πλουραλισμό απόψεων.στ) Οφείλει παράλληλα να σέβεται την προσωπικότητα των μαθητών και να λαμβάνει υπόψη του τα εξελικτικά στάδια και τις ιδιαιτερότητες των νεαρών ατόμων (ψυχολογία, ειδικές ανάγκες, ικανότητες, ιδιαιτερότητες)- Εκσυγχρονισμός περιεχομένου σπουδών, μεθόδου διδασκαλίας, χρήση πολλαπλού εγχειριδίου, αξιοποίηση των ηλεκτρονικών υπολογιστών στην εκπαιδευτική διαδικασία, προσφορά μαθημάτων επιλογής που να ανταποκρίνονται στα ποικίλα ενδιαφέροντα και στις κλίσεις των μαθητών και επαφή του σχολείου με το χώρο της επιστήμης. - Αλλαγή του τρόπου αξιολόγησης των μαθητών με συνακόλουθη κατάργηση της αποστήθισης. - Βαρύτητα στην παροχή προβληματισμών και στην όξυνση των πνευματικών δυνάμεων του μαθητή.- Παιδοκεντρική-ομαδική ,-διδασκαλία με στόχο την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της ανάληψης πρωτοβουλιών από μέρους των μαθητών. Κοινωνικοποίηση - Το σχολείο, μέσω του ανθρωπιστικού προσανατολισμού του, να γαλουχεί δημοκράτες προσωπικότητες και να προωθεί το διάλογο.- Αναβάθμιση του θεσμού των μαθητικών κοινοτήτων, για τη διαμόρφωση πολιτικής ευθύνης.- Ανάδειξη του πολιτισμικού χαρακτήρα του σχολείου μέσα από τη διοργάνωση εκδηλώσεων πολιτιστικού περιεχομένου.

Απαιτήσεις αγοράς εργασίας• Εξειδίκευση σε βάθος γνώση και έρευνα σε συνδυασμό με καθολική γνώση.• Στροφή σε νέους επιστημονικούς τομείς που θα καλύπτουν εξειδικευμένες και πραγματικές ανάγκες στην οικονομία, στην διοίκηση και στην ίδια την εκπαίδευση.• Δια βίου εκπαίδευση και αναβάθμιση των γνώσεων, διαρκής επιμόρφωση,• Συνεχής παρακολούθηση των νέων τεχνολογιών και των δεδομένων της ευρωπαϊκής αγοράς αλλά και της παγκόσμιας.• Εργαζόμενοι ικανοί να ανταποκρίνονται σε διάφορες εργασίες καθώς πιθανόν να διαφοροποιούν τον εργασιακό τους τομέα.• Γλωσσομάθεια ώστε να μπορεί να παρακολουθεί καδένας σεμινάρια, συζητήσεις για το μέλλον της αγοράς εργασίας.

Έκθεση 1η Ονοματεπ ……………………………...………………………………..Γ6 5/10/2004Η αξία της παιδείας γενικά

Η παιδεία είναι η κυριότερη λειτουργία του κοινωνικού και εθνικού οργανισμού. Η Πολιτεία είναι ένας οργανισμός, που αποτελείται από πολλές, στενά συνδεδεμένες και σε αλληλεπίδραση βρισκόμενες, λειτουργίες. Η σπουδαιότερη όμως από τις λειτουργίες αυτές είναι η παιδεία. Στις χώρες όπου η στάθμη της παιδείας είναι υψηλή και η οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος άρτια, τα εγκλήματα και οι φυλακές είναι λιγότερα και γενικά το ποιόν και η στάθμη των πολιτών ανώτερη, ο δε κοινωνικός βίος ομαλότερος και αρμονικότερος. Άλλες κοινωνικές λειτουργίες, όπως η δικαιοσύνη, η ασφάλεια, η κοινωνική πρόνοια, η υγεία, η λειτουργία της οικονομικής ανάπτυξης κ.α., έρχονται σε δεύτερη μοίρα.Επειδή όμως οι καρποί και τα πρακτικά αποτελέσματα της παιδείας δεν είναι άμεσα και φανερά, γι’ αυτό ο πολύς κόσμος πέφτει στην πλάνη να υποτιμά την οικονομική κυρίως αξία και σπουδαιότητα της παιδείας. Ωστόσο, το ποιόν των άλλων κοινωνικών λειτουργιών προσδιορίζεται κατά μέγα μέρος από τη λειτουργία της παιδείας. Η παιδεία λοιπόν «δε συγκρίνεται με καμιά άλλη κοινωνική λειτουργία και δεσπόζει όλων των άλλων οργάνων του ανθρώπινου οργανισμού». Εξάλλου, ο Πλάτων, στον «Πρωταγόρα», θεωρεί ως κατεξοχήν σπουδαίες λειτουργίες την «Αιδώ» και την «Δίκην», δηλαδή την παιδεία και τη δικαιοσύνη. Αλλά είναι φανερό ότι, μεταξύ των δύο αυτών λειτουργιών, ανώτερη είναι η παιδεία, γιατί η δικαιοσύνη προάγεται με την παιδεία.Το πρώτο από τα επίγεια αγαθά είναι η παιδεία, και μάλιστα όχι μόνο η χριστιανική αλλά και η προχριστιανική, γράφει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος. Απ' όλους τους ακριβούς θησαυρούς, ο ακριβότερος είναι η παιδεία, γιατί αυτή δεν μπορεί ούτε να την κλέψουν, ούτε να την πουλήσουν, ούτε να την καταστρέψουν. Από τον πλούτο, τη δόξα, την ομορφιά, την ευγενική καταγωγή, τη σωματική δύναμη και άλλα παρόμοια αγαθά, η παιδεία είναι ανώτερη. Μόνο η παιδεία μπορεί να θεωρηθεί αθάνατο αγαθό. Η παιδεία συνοδεύει τον άνθρωπο σε όλη τη ζωή του, αλλά και μετά το θάνατο του αφήνει αθάνατα τα έργα του. Η παιδεία σε όσους ευτυχούν είναι στολίδι, και σε όσους δυστυχούν καταφύγιο, γράφει ο Δημόκριτος. Η παιδεία αποτελεί το θεμέλιο κάθε εθνικού οικοδομήματος. Στην παιδεία στηρίζεται το παρόν και το μέλλον. μια χώρα που δε ρίχνει το βάρος του ενδιαφέροντός της στην παιδεία είναι καταδικασμένη σε αφανισμό.Όπου η παιδεία δεν είναι καλά οργανωμένη, εκεί βασιλεύει η άρνηση, η στειρότητα, η αδράνεια, η νάρκη, η ηθική κατάπτωση, η ακολασία, το έγκλημα, η ξηρασία, η ερήμωση και η ψυχική γυμνότητα. Η ανθρώπινη ψυχή γίνεται στείρα από αισθήματα. Γι΄ αυτό, η παραμέληση της Παιδείας από την Πολιτεία είναι εγκληματική για το κοινωνικό σύνολο και η εθνική ζημία που προέρχεται απ' αυτή μεγάλη. Οι πολιτικοί και κοινωνικοί ηγέτες πρώτα, και κάθε πολίτης ύστερα, πρέπει να αποκτήσουν συνείδηση και να τους γίνει πίστη ότι η παιδεία έχει πρωταρχική σημασία στην οικονομική και πνευματική πρόοδο και γενικά στην ανθρώπινη ευτυχία.Σήμερα βλέπει κανείς την παιδεία σαν ένα κλειδί που ανοίγει την πόρτα για την εκβιομηχάνιση της χώρας του, για έναν καλύτερο κόσμο: έναν κόσμο στον οποίο η βιομηχανία, η γεωργία, η κτηνοτροφία κ.λ.π. θα γίνουν πιο παραγωγικές, η κατανομή των αγαθών πιο δίκαιη, η κοινωνική δικαιοσύνη μεγαλύτερη, οι υλικοί όροι της ζωής καλύτεροι και οι αξίες πολύ πιο σεβαστές· έναν κόσμο με περισσότερη ελευθερία και δικαιοσύνη, με ισότητα και αδελφότητα. «Η παιδεία είναι η πρωτο-μάγισσα», γράφει ο Κωστής Παλαμάς.ΓΙΑΝΝΗΣ Ν. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ «ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ» (Γενική Παιδαγωγική)Σε μια επιστολή προς τον υπουργό Παιδείας να τονίσετε ότι: «μια χώρα που δε ρίχνει το βάρος του ενδιαφέροντός της στην παιδεία είναι καταδικασμένη σε αφανισμό». (300 λέξεις)

Περίληψη:Ο συγγραφέας τονίζει ότι η παιδεία αποτελεί τη σπουδαιότερη κοινωνική λειτουργία, γι’ αυτό και όπου βρίσκει σωστή εφαρμογή εκλείπουν οι φυλακές και το επίπεδο των πολιτών είναι ανώτερο. Ωστόσο επειδή ο κόσμος υποβαθμίζει την κοινωνική της αξία, τη θεωρεί υποδεέστερη χωρίς να αντιλαμβάνεται την ένδεια της έλλειψής της. Επικαλούμενος τον Πλάτωνα και το Γρηγόριο το Θεολόγο οδηγείται με βάση την άποψη του πρώτου στο συμπέρασμα ότι για να υπάρχει δικαιοσύνη προαπαιτείται παιδεία, ενώ με του δευτέρου συγκρίνει διάφορα υλικά αγαθά (δόξα, ομορφιά, καταγωγή) καταλήγοντας ότι η παιδεία κι εδώ υπερτερεί. Μεταξύ των άλλων εξαίρει το ρόλο της για το έθνος παρουσιάζοντας και την αντίθετη άποψη, υποστηρίζοντας οτι η παιδεία νοσεί όπου βασιλεύει η άρνηση, η ηθική κατάπτωση και η ψυχική γυμνότητα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο καθίσταται αναγκαίο πρωτίστως οι πολιτικοί και δευτερευόντως οι πολίτες να έχουν επίγνωση της αξίας της, ώστε να είναι προφανής η κοινωνικο-οικονομική άνοδος της χώρας τους, μη παραβλέποντας τη συμβολή της στην ανάπτυξη του τομέα της οικονομίας με σκοπό να επιτευχθεί έτσι ο σεβασμός προς αλλήλλους.Διάγραμμα απάντησηςεπαφή με άλλες χώρες-παγκοσμιοποίηση-εμπόριο, δηλ. τεχνολογία, εξειδίκευση-ανεργία, δικαιοσύνη, ηθική κατάπτωση, ιατροφαρμακευτικό σύστημα.

ΘΕΜΑ:Η σημασία της παιδείας στη σημερινή εποχή είναι

τεράστια, γιατί αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους θεσμούς ανάπτυξης και ολοκλήρωσης του ανθρώπου με πρωταρχική λειτουργία τη μεταβίβαση στους νέους της υλικής, πνευματικής, ηθικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Με βάση τα παραπάνω να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα:

α) Πιστεύετε ότι η παιδεία που δέχεται σήμερα το άτομο είναι η πλέον κατάλληλη; Ποιους στόχους νομίζετε ότι πρέπει να έχει προκειμένου να διαμορφώσει προσωπικότητες άξιες να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις των καιρών;

β) Ποιοι είναι οι σημαντικότεροι φορείς της παιδείας; Κατά τη γνώμη σας εκπληρώνουν σήμερα το ρόλο τους ή έχουν απομακρυνθεί απ’ αυτόν;

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ:Η παιδεία έχει ως πρωταρχικό στόχο τη διαμόρφωση της

προσωπικότητας του ανθρώπου και τη μετάδοση όλων εκείνων των στοιχείων που θεωρούνται απαραίτητα για την

ατομική και κοινωνική πρόοδο. Κυρίως, σήμερα, που ο πολιτισμός έχει αποκτήσει ένα μονομερή προσανατολισμό και ο άνθρωπος έχει στρέψει το ενδιαφέρον του προς την ύλη, έχει γίνει «μονοδιάστατος», η παιδεία αποκτά πρωταρχική σημασία και θεωρείται ο κινητήριος μοχλός κάθε δραστηριότητας, καθώς επίσης και το τελευταίο καταφύγιο για το σύγχρονο άνθρωπο.

ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ:ΟΡΙΣΜΟΣ:

Παιδεία είναι η σκληρή και επίπονη προσπάθεια του ανθρώπου, που αρχίζει από τη νηπιακή ηλικία και τελειώνει με το θάνατό του και έχει ως σκοπό την καλλιέργεια των σωματικών, των πνευματικών του ικανοτήτων και την ολοκλήρωση της ηθικής του προσωπικότητας.

Σύμφωνα με τον Ε. Π. Παπανούτσο: «Η παιδεία είναι το κληροδοτούμενο από γενιά σε γενιά κεφάλαιο των πνευματικών αγαθών, που σχηματίζεται μέσα στην ιστορία και από την ιστορία, με τον ατομικό και συλλογικό μόχθο των ανθρώπων».

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ:Διαχρονική εξέταση και παρουσίαση της έννοιας της παιδείας

από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ:

Α’ ΕΡΩΤΗΜΑ:Α’ 1

Η παιδεία, ως πρωταρχικός θεσμός, αντανακλά όλες τις μεταβολές που σημειώνονται μέσα σε μια κοινωνία. Επομένως, μια κοινωνία σε κρίση, όπως είναι η σημερινή, δεν είναι δυνατό να μην επηρεάζει το χαρακτήρα της σύγχρονης παιδείας. Η παρεχόμενη παιδεία λοιπόν διαστρεβλώνεται και αλλοιώνεται, όταν η κοινωνία από την οποία παράγεται, νοσεί.

Η παιδεία που παρέχεται στη σημερινή εποχή στους νέους ανθρώπους έχει περισσότερο χρησιμοθηρικό χαρακτήρα παρά παιδευτικό. Παρέχονται «στείρες» αναφομοίωτες γνώσεις που βοηθούν στην επαγγελματική αποκατάσταση των ατόμων, με σκοπό να εκπληρώσουν με επιτυχία τους στόχους της παραγωγικής διαδικασίας. Με τον τρόπο όμως αυτό ο θεσμός της παιδείας οδηγείται σε αδιέξοδο, γιατί βασική επιδίωξη δε θα πρέπει να είναι η δημιουργία εξειδικευμένων επιστημόνων και τεχνικών, χωρίς να έχει επιτευχθεί ταυτόχρονα και η ολόπλευρη καλλιέργεια του πνεύματός τους.

Δεν έχουν ουσιαστική αξία οι γνώσεις, όταν αυτές δε συνοδεύονται από τη σωστή διάπλαση του ανθρώπινου ήθους και της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Επομένως η παιδεία, ακολουθώντας τις επικρατούσες τάσεις της σύγχρονης εποχής, κρίνεται αναποτελεσματική και ανεπαρκής σε ό,τι αφορά την ουσιαστική βοήθεια που θα πρέπει να παρέχει στον άνθρωπο.

Α’ 2Η παιδεία για να μπορέσει πραγματικά να διαμορφώσει

ανθρώπους ολοκληρωμένους πρέπει να πληρεί μια σειρά από προϋποθέσεις:1. Στροφή προς τον ανθρωπισμό (ανθρωπιστική ή ουμανιστική παιδεία). Ο άνθρωπος θα πρέπει να διακρίνεται από ορισμένα ιδανικά και αξίες που διασώζουν την ανθρωπιά του και καλλιεργούν τον εσωτερικό του κόσμο. Αυτές είναι οι αξίες της αγάπης, δικαιοσύνης, αλληλεγγύης, εντιμότητας, αλληλοβοήθειας, αυτοθυσίας για το συνάνθρωπο, ελευθερίας, αξιοπρέπειας και ευθύνης για την πρόοδο του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου.

2. Καλλιέργεια της λογικής, κριτικής ικανότητας και του προβληματισμού πάνω σε σημαντικά σύγχρονα προβλήματα. Ο άνθρωπος σήμερα, πέρα από την αναμφισβήτητη επιστημονική πρόοδο, είναι επιρρεπής – όπως και σε παλαιότερες εποχές – στο φανατισμό, στο δογματισμό και στην παθητική υιοθέτηση μηνυμάτων, χωρίς να έχει προηγηθεί η κριτική επεξεργασία τους. Η παιδεία λοιπόν, θα πρέπει να δώσει στον άνθρωπο τις κατάλληλες γνώσεις – εφόδια, ώστε να γίνει πραγματικά ελεύθερος και ανεξάρτητος. Μόνο με την καλλιέργεια του ορθού λόγου, της

κριτικής ικανότητας και του προβληματισμού είναι δυνατόν ο άνθρωπος ν’ απαλλαγεί από προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες που οδηγούν σε πνευματικό λήθαργο. 3. Ευαισθητοποίηση των ανθρώπων. Στη σημερινή εποχή, εποχή έντονης τυποποίησης και μηχανοποίησης, επιβάλλεται η ευαισθητοποίηση του ατόμου. Η ηθική καλλιέργεια μπορεί ν’ αποτελέσει τρόπο αντιμετώπισης της ανηθικότητας που διαποτίζει όλους τους τομείς της κοινωνίας.4. Δημιουργία ανθρώπων με ήθος, με συνέπεια, με υπευθυνότητα, των οποίων ο τρόπος ζωής θα βρίσκεται σε πλήρη αντιστοιχία με τον τρόπο σκέψης.5. Μετάδοση ουσιαστικών γνώσεων που θα βοηθήσουν το άτομο όχι μόνο στο επιστημονικό ή επαγγελματικό έργο του, αλλά και στους υπόλοιπους τομείς της ζωής του.6. Συμβολή στην ομαλή κοινωνικοποίηση των ατόμων και ιδιαίτερα των νέων. Χρέος της παιδείας, λοιπόν, είναι η καλλιέργεια κοινωνικής συνείδησης. Η κοινωνικοποίηση των ατόμων πραγματοποιείται με την: α) ένταξή τους στις οικονομικές διαδικασίες, β) στις πολιτικές διαδικασίες, γ) στις πολιτιστικές διαδικασίες.

Β’ ΕΡΩΤΗΜΑ:Β’ 1

Οι σημαντικότεροι φορείς της παιδείας είναι οι εξής:α) Η οικογένεια.β) Το σχολείο.γ) Οι κοινωνικές συναναστροφές.δ) Η εποχή που ζει το άτομο.ε) Το φυσικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει και αναπτύσσεται

το άτομο.στ) Το ίδιο το άτομο αποτελεί φορέα παιδείας.ζ) Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (Μ.Μ.Ε.).

Δε θα πρέπει απλώς να αναφέρουμε ποιοι είναι οι σημαντικότεροι φορείς της παιδείας, αλλά και να εξηγήσουμε πως αυτοί συμβάλλουν στην δημιουργία της.

Β’ 2Οι φορείς της παιδείας σήμερα αντανακλούν την κρίση της

σύγχρονης κοινωνίας. Επομένως, δεν εκπληρώνουν το ρόλο τους, αλλά τείνουν ν’ απομακρυνθούν ολοένα και περισσότερο απ’ αυτόν.

Συγκεκριμένα:1. Η οικογένεια διέρχεται μια βαθιά κρίση με αποτέλεσμα να μην μπορεί να μεταδώσει τις αναγκαίες αξίες που κρίνονται απαραίτητες για την αντιμετώπιση των κινδύνων και προβλημάτων που υποκρύπτει η σύγχρονη κοινωνία.2. Το σχολείο και το εκπαιδευτικό σύστημα που αυτό εκπροσωπεί χωλαίνει, άμεση συνέπεια των κοινωνικών συνθηκών μέσα στις οποίες επιτελεί το έργο του. Πολλές φορές παρέχει «ξερές»,

γενικές και αναφομοίωτες γνώσεις. Δεν προβληματίζει και δεν κεντρίζει τα ενδιαφέροντα των νέων, με αποτέλεσμα να αλλοιώνεται ο στόχος και ο σκοπός λειτουργίας των διαφόρων βαθμίδων της εκπαίδευσης.3. Οι κοινωνικές συναναστροφές χαρακτηρίζονται από την απουσία δεσμών φιλίας, αλληλεγγύης και αγάπης. Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι τυπικές, απρόσωπες, επιφανειακές. Ο άνθρωπος αποξενώνεται από τους συνανθρώπους του, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται έντονες ανταγωνιστικές τάσεις και να καλλιεργούνται πρότυπα ατομικισμού.4. Η εποχή που ζει το άτομο χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία του καταναλωτισμού, του ανταγωνισμού, της εξειδίκευσης, της τυποποίησης, μηχανοποίησης και μαζοποίησης της

ζωής. Αυτά τα στοιχεία συνθέτουν το κλίμα της εποχής και επιβεβαιώνουν την απουσία προτύπων συμπεριφοράς.

5. Ο άνθρωπος στη σύγχρονη εποχή έχει αλλοτριωθεί όσον αφορά το φυσικό περιβάλλον και τον εαυτό του, με αποτέλεσμα οι φορείς αυτοί να επιδρούν αρνητικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του.6. Τέλος, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης πολλές φορές παραπληροφορούν και διαστρεβλώνουν την κοινωνική πραγματικότητα, μετατρέποντας τους ανθρώπους σε παθητικούς δέκτες μηνυμάτων με απώτερους σκοπούς την ιδεολογική καθοδήγηση και την κατανάλωση υλικών αγαθών.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ:Περισσότερο από κάθε εποχή, η δική μας χρειάζεται την

παιδεία. Και αυτό γιατί η εποχή μας μαστίζεται από πλήθος προβλημάτων. Η βία, η απανθρωποίηση, η απόλυτη εξειδίκευση, οι φανατισμοί και οι πυρηνικοί εξοπλισμοί αποτελούν νοσηρά φαινόμενα. Μόνο μέσω μιας παιδείας ανθρωπιστικής, καθολικής είναι δυνατό να αντιμετωπιστούν και να ξεπεραστούν.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ (1):ΦΟΡΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥΣ:

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ:Δίνει στο παιδί τις απαραίτητες βάσεις, τις πρώτες γνώσεις,

καλλιεργεί την κρίση του και του παρέχει πρότυπα συμπεριφοράς. Μέσα στο περιβάλλον της οικογένειας το παιδί θα κάνει τις πρώτες προσπάθειες να συνειδητοποιήσει το κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον που το περιβάλλει. Η οικογένεια λοιπόν, σημαδεύει το παιδί όσον αφορά την καλλιέργεια της προσωπικότητάς του. Εδώ βρίσκεται και η υποχρέωση των γονέων να δημιουργήσουν το απαραίτητο κλίμα γύρω από το παιδί, το οποίο θα λειτουργήσει

θετικά, όχι μόνο για τα πρώτα παιδευτικά βήματά του, αλλά και για τη μετέπειτα ζωή του.

ΣΧΟΛΕΙΟ:Είναι ο πρώτος κοινωνικός χώρος του παιδιού έξω από το

γνωστό οικογενειακό του περιβάλλον. Το σχολείο με τη συστηματική αγωγή και τη μετάδοση γνώσεων είναι δυνατό να οδηγήσει το παιδί στην πνευματική και ηθική του ολοκλήρωση. Μέσα στο σχολείο το νεαρό άτομο μαθαίνει τους κανόνες του ομαδικού «παιχνιδιού». Με άλλα λόγια μαθαίνει να ζει μ’ άλλα άτομα και γενικά να λειτουργεί ως μέλος ενός ευρύτερου συνόλου. Από την άλλη πλευρά το σχολείο συντελεί στον επαγγελματικό προσανατολισμό του παιδιού. Άρα, αποτελεί ένα σημαντικό φορέα κοινωνικοποίησης, συντελώντας στην ανάπτυξη του ανθρώπου και ως μέλους της κοινωνίας.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΑΝΑΣΤΡΟΦΕΣ:Πέρα από το σχολείο και την οικογένεια, σημαντικό ρόλο

στην πορεία του ανθρώπου προς την πνευματική του ολοκλήρωση, παίζουν και οι κοινωνικές συναναστροφές. Σήμερα, ο νέος άνθρωπος έχει πολλές δυνατότητες να αναπτύξει σχέσεις φιλίας μέσα από διάφορους φορείς και θεσμούς, όπως είναι το σχολείο, τα κέντρα νεότητας, οι πολιτιστικοί σύλλογοι, ο εργασιακός χώρος. Οι συναναστροφές παρέχουν στον άνθρωπο πρότυπα συμπεριφοράς που βοηθούν στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και στην οργάνωση του πνευματικού κόσμου.

Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ:Είναι δυνατό να μεταβιβάσει στο νέο άτομο πρότυπα, αξίες

και ιδανικά με βάση τα οποία μπορεί να οργανώσει τη ζωή του.

ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ:Το φυσικό περιβάλλον επιδρά στην ομαλή ανάπτυξη της

προσωπικότητας του ανθρώπου.

ΤΟ ΙΔΙΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ:Φέρει κληρονομικές καταβολές, έμφυτα χαρακτηριστικά,

προδιαθέσεις που με τα κατάλληλα ερεθίσματα μπορούν να βοηθήσουν στην οργάνωση της προσωπικότητας του ατόμου. Επομένως, το ίδιο το άτομο φέρει έμφυτα κάποια γνωρίσματα τα οποία η παιδεία αργότερα καλλιεργεί.

ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ:Επηρεάζουν την ιδεολογία και γενικά τον τρόπο ζωής, κυρίως

των νέων ανθρώπων, παρέχοντας ερεθίσματα. Το γεγονός αυτό

διευκολύνεται και λόγω της αμεσότητας που διακρίνει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Φυσικά, ο θετικός ή αρνητικός προσανατολισμός του νέου εξαρτάται από την πολυφωνία και την ελευθεροτυπία που θα πρέπει να διακρίνει τα μέσα ηλεκτρονικής και γραπτής ενημέρωσης.

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ:Βοηθάει στη διάπλαση του χαρακτήρα και στον εξευγενισμό

της ψυχής. Εξυψώνει τον άνθρωπο ηθικά.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ (2):ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ:

α) Διαμόρφωση της προσωπικότητας του ανθρώπου:Διαμόρφωση πεποιθήσεων, στάσεων, αξιών, οργάνωση της

ζωής του ανθρώπου. Αυτό πετυχαίνεται με την πνευματική καλλιέργεια, που σημαίνει την κατάρτιση του ανθρώπου από άποψη γνώσεων.

Οι γνώσεις αυτές αφορούν: 1. Τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου (αυτογνωσία). Με την

αυτογνωσία ο άνθρωπος συνειδητοποιεί και μέσα από την αυτοκριτική τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του, τα προτερήματα και τα ελαττώματα. Έτσι, απομακρύνεται από την αλαζονεία και τον εγωκεντρισμό, ενώ αντίθετα αποκτά αυτοέλεγχο, αυτοπειθαρχία και αυτοκυριαρχία. Με αυτόν τον τρόπο πετυχαίνει την πνευματική ολοκλήρωση και ηθική τελείωσή του.

2. Το εξωτερικό περιβάλλον, το οποίο διακρίνεται σε φυσικό και κοινωνικό. Ο άνθρωπος αποκτώντας γνώσεις για το φυσικό περιβάλλον το απομυθοποιεί και το βλέπει με τις πραγματικές του διαστάσεις. Από την άλλη πλευρά εξοικειώνεται με τον κοινωνικό χώρο, μαθαίνει τους μηχανισμούς λειτουργίας των κοινωνικών δομών, τις σχέσεις που διέπουν τους ανθρώπους μεταξύ τους και με αυτό τον τρόπο εντάσσεται ομαλά μέσα σ’ αυτόν.

Γενικά, θα λέγαμε πως η παιδεία δίνει μια σαφή εικόνα στο άτομο του υποκειμενικού και αντικειμενικού χώρου με τη βοήθεια των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών.

β) Καλλιέργεια της λογικής, της κριτικής ικανότητας και του προβληματισμού:

Με τη βοήθεια της παιδείας ο άνθρωπος μαθαίνει να χρησιμοποιεί τη λογική του και επομένως απομακρύνεται από το μύθο, την πλάνη και την προκατάληψη. Αντίθετα, οδηγείται στον ορθό λόγο, στην επιστημονική γνώση, στην αλήθεια και αντικειμενικότητα. Έτσι αποφεύγει τον κίνδυνο να μετατραπεί σε ετερόφωτη προσωπικότητα. Απεναντίας μεταβάλλεται σε υπεύθυνη, συνειδητοποιημένη ύπαρξη, που έχει άμεση αντίληψη των κοινωνικών καταστάσεων και υποβάλλει σε βασανιστικό έλεγχο τις αποφάσεις του. Το γεγονός αυτό είναι δυνατόν να τον οδηγήσει στην εσωτερική απελευθέρωση.

Επίσης, η δημοκρατική παιδεία μπορεί να προβληματίσει τους ανθρώπους και να τους ευαισθητοποιήσει.

Με την καλλιέργεια του διαλόγου βοηθά τους ανθρώπους να διευρύνουν τους πνευματικούς τους ορίζοντες και να τους απομακρύνουν από το φανατισμό και το δογματισμό. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό κυρίως στη σημερινή εποχή όπου επικρατεί μια σύγχυση ιδεολογική σε όλα τα επίπεδα και κυριαρχεί ο φανατισμός.

γ) Ευαισθητοποίηση του ανθρώπου: (είναι απαραίτητη, λόγω της τυποποίησης και μηχανοποίησης της σύγχρονης εποχής).

Η παιδεία βοηθά στον εξευγενισμό της ψυχής του ανθρώπου. Οδηγεί στη σύλληψη και γεύση της ομορφιάς της ζωής. Καλλιεργεί και μέσω της τέχνης το ωραίο, το ιδεώδες, το υψηλό και οδηγεί στην ολοκλήρωση της πνευματικής καλλιέργειας και στην καθολική αντίληψη της ζωής. Με αυτόν τον τρόπο πετυχαίνεται ο ψυχικός εξευγενισμός του ανθρώπου και ταυτόχρονα έρχεται σε επαφή με αιώνιες και αναλλοίωτες αξίες, όπως η εσωτερική ελευθερία, η εντιμότητα, η αλληλεγγύη, η αγάπη, ο αλτρουισμός και η αλληλοβοήθεια. Έτσι, ο άνθρωπος είναι σε θέση να επιλέξει ανάμεσα στο δίκαιο και στο άδικο, στην ομορφιά και στην ασχήμια, στην αλήθεια και στο ψέμα και να οδηγηθεί σε μια συνειδητοποιημένη ηθική πράξη. Σε αντίθετη περίπτωση οδηγείται στη μονομέρεια, στη μονοδιαστατικότητα και στον παρωπιδισμό.

δ) Κοινωνικοποίηση του ανθρώπου:Ο άνθρωπος με τη βοήθεια της παιδείας εντάσσεται στην

κοινωνία. Με λίγα λόγια εντάσσεται στις οικονομικές διαδικασίες, στις πολιτικές διαδικασίες και στις πολιτιστικές διαδικασίες.

Η ένταξη του ατόμου στις οικονομικές διαδικασίες πετυχαίνεται με τον ορθολογικό επαγγελματικό προσανατολισμό και την ειδική κατάρτιση. Με αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος πετυχαίνει την οικονομική του χειραφέτηση και έτσι, αργότερα δεν είναι αναγκασμένος στη ζωή του να κάνει συμβιβασμούς και παραχωρήσεις σε βάρος της συνείδησης και αξιοπρέπειάς του.

Η ένταξη του ατόμου στις πολιτικές διαδικασίες σημαίνει ταυτόχρονα και πολιτικοποίησή του, όχι όμως κομματικοποίησή του. Ξεπερνώντας τον ατομικισμό του, συμμετέχει στις «κοινές» υποθέσεις του κράτους και συνεργάζεται στενά με τους συνανθρώπους του για την επίλυση των προβλημάτων που ανακύπτουν.

Τέλος, ο άνθρωπος με την ένταξή του στις πολιτιστικές διαδικασίες, γίνεται μέτοχος των εξελίξεων στο χώρο των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών. Έτσι, γίνεται δέκτης κουλτούρας και μπορεί να αναλάβει τη μεταλαμπάδευση της πολιτιστικής κληρονομιάς στη νέα γενιά.

Για την Παιδεία της ΔημοκρατίαςΗ ανακήρυξη του 2005 από ίο Συμβούλιο της Ευρώπης ως «Ευρωπαϊκό Έτος Ενεργών Πολιτών μέσω της Εκπαίδευσης» αποδεικνύεται ότι είναι μια ευφυής κίνηση. Γιατί οι πολίτες καλούνται να διατηρήσουν την αυτονομία τους και παράλληλα να αναπτύξουν την αντίληψη τους σε ό,τι αφορά το κοινό τους πολιτικό αύριο.Σε ένα γρήγορα μεταβαλλόμενο κόσμο, κάποιες στα8ερές αξίες είναι κρίσιμο να μπορούν να διασωθούν. Και στην περίπτωσή μας είναι και ωφέλιμο να εμπλουτιστούν και, ει δυνατόν, να διευρυνθούν, για να βιώσουμε κάποτε μια Δημοκρατία καλύτερη, ουσιαστικότερη, μα προπαντός πιο ανθρώπινη.

Παρά τον ενθουσιασμό αρκετών στοχαστών να ανακηρύξουν το «τέλος της κυριαρχίας», η σημερινή Ευρώπη εξακολουθεί να κινείται ανάμεσα σε έναν κόσμο που εξασθενεί δίχως να εξαφανίζεται, αυτόν του εθνικού κράτους, και έναν κόσμο που δειλά ανατέλλει, αυτόν της μετα-εθνικής δημοκρατίας. Η νέα όμως δυναμική της Ευρώπης συμβάλλει στην ανάδειξη μιας δημοκρατικής ποικιλομορφίας, τα μέρη της οποίας επιζητούν νέες μορφές σύνδεσης μεταξύ τους με κοινό σημείο αναφοράς τη δημοκρατική διαμόρφωση της βούλησης των πολιτών. Η Ευρώπη, όμως, παραμένει κληρονόμος των ιδεωδών της Γαλλικής Επανάστασης: ελευθερία, ισότητα απέναντι στο νόμο και αλληλεγγύη. Οι επαναστατικές μεταβολές αποδόμησαν τη μακραίωνη πορεία του απολυταρχισμού αναδεικνύοντας μια νέα μορφή πολιτικής ενότητας, που δεν εκφράζεται με όρους εξουσίασης ή καταναγκασμού ούτε με όρους που συνθέτουν την κληρονομιά μιας φαντασιακής ενότητας που διαφύλαξε κατά το παρελθόν την κυριαρχία του κράτους. Η νέα πολιτική ενότητα όχι μόνο δεν ακυρώνει το δικαίωμα των ευρωπαϊκών λαών στην αυτοδιάθεση αλλά το ενισχύει, μέσω της προσήλωσής τους στη δημοκρατία.

Η σημερινή Ευρώπη δεν πορεύεται με βάση ένα εξιδανικευμένο εθνικό παρελθόν, αλλά επιδιώκει να ενσωματωθεί σε ένα καινοφανές πλέγμα ιδεών για την πολιτική και κοινωνική οργάνωση μιας «ένωσης διαφορετικοτήτων», μιας συντεταγμένης πολλαπλότητας κρατών και λαών, η οποία υπεισέρχεται σε μια νέα ιστορική τροχιά. Το μέλλον της Ευρώπης αφορά τους νέους τρόπους οργάνωσης και νομιμοποίησης της καινούργιας αυτής ενότητας, ώστε να προκύψει ένα ισχυρό δημοκρατικό ρεύμα με στόχο την επιστροφή της πολιτικής στη ζωή των πολιτών αλλά και την ίδια την υπεράσπισή της. Η νέα αυτή δυναμική συνδέει το ζήτημα της παιδείας της δημοκρατίας με την εξέλιξη του δημόσιου πολιτισμού της Ευρώπης για την αντιμετώπιση της αυξανόμενης έλλειψης ενδιαφέροντος και συμμετοχής των νέων στα δημόσια πράγματα. Η ανάπτυξη κριτικής σκέψης και η εμπέδωση μιας κοινής δημοκρατικής συνείδησης συνθέτουν τους άξονες της δημοκρατικής διαπαιδαγώγησης των πολιτών.

Με την ανάπτυξη δεξιοτήτων μέσω νέων μεθόδων και εργαλείων εκμάθησης, της εφαρ-μογής κοινών διδακτικών δράσεων, της διάχυσης της πληροφόρησης, της διάδοσης καλών πρακτικών και της διαμόρφωσης μιας κοινής αντίληψης για το ρόλο της εκπαίδευσης σε θέματα ενεργών πολιτών, η Ευρώπη θα μπορέσει να θέσει τα θεμέλια για ένα μακρόπνοο σχεδιασμό για την αναβάθμιση της δημοκρατικής συμμετοχής. Η ιδιότητα του πολίτη θα αποκτήσει έτσι ένα ακόμα κοινό σημείο αναφοράς για την καταπολέμηση του αποκλεισμού και των διακρίσεων, την προάσπιση της διαπολιτισμικής ανοχής, της αλληλοκατανόησης και του σεβασμού στη διαφορετικότητα. Στη βάση αυτή, και μέσα από ένα πρώτο σχεδίασμα για την ανάπτυξη της ενεργούς ιδιότητας των Ευρωπαίων πολιτών, το Συμβούλιο της Ευρώπης ανακήρυξε το έτος 2005 «Ευρωπαϊκό Έτος Ενεργών Πολιτών μέσω της Εκπαίδευσης». Η σημαντική αυτή πρωτοβουλία εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα του Συμβουλίου για την «παιδεία της δημοκρατίας», το οποίο ολοκληρώνει με επιτυχία τη δεύτερη φάση του.

Στόχος του προγράμματος είναι η σταδιακή εξοικείωση των μελών του Συμβουλίου με θέματα δημοκρατικής διαπαιδαγώγησης, μέσω του εμπλουτισμού των επιμέρους εθνικών προγραμμάτων σπουδών με διδακτικές ενότητες περί ενεργών πολιτών και την ανάπτυξη διαπολιτισμικών συνεργιών γύρω από την ιδιότητα του πολίτη. Μαθαίνοντας και βιώνοντας τη δημοκρατία με τις ποικίλες τυπικές και άτυπες διαδικασίες της, και τις κοινωνικές νόρμες που απαιτούνται για την εδραίωση ενός δημόσιου ήθους, οι πολίτες εξοπλίζονται με τα απα-ραίτητα εφόδια για την αναβάθμιση των όρων της κοινής πολιτικής συμβίωσης,

αναπτύσσοντας την ικανότητα να αναγνωρίζουν τα δικαιώματα αλλά και τις υποχρεώσεις των άλλων και να σέβονται έμπρακτα τη διαφορετικότητά τους. Η παιδεία της δημοκρατίας βοηθά ακόμη τους πολίτες να εμπλέκονται σε δίκαιους και κοινά αποδεκτούς συμβιβασμούς, διατηρώντας την αυτονομία τους και επιτρέποντάς τους την ανάπτυξη μιας διαλογικής σχέσης, με όρους κριτικής επιχειρηματολογίας, αναστοχασμού και έλλογης αντιπαράθεσης.

Μέσω της δημοκρατικής εκπαίδευσης, οι πολίτες αναπτύσσουν επίσης μια σειρά από πολιτικές δεξιότητες, ικανότητες και αρετές, που είναι χρήσιμες για την υπεράσπιση της ίδιας της πολιτικής. Όπως αναφέρει ο Schlenke στο σχολιασμό της πραγματείας του J.S.Mill «Περί Ελευθερίας», η παιδεία είναι «η μόνη εγγύηση για μια διαρκή δημοκρατική διακυβέρνηση». Στόχος της είναι η διαφύλαξη της ελευθερίας των πολιτών και η ανάπτυξη της ικανότητάς τους να δραστηριοποιούνται εμφορούμενοι από μια φιλοσοφία ανοχής. Αυτό άλλωστε είναι και το ουσιώδες περιεχόμενο της δημοκρατικής διαπαιδαγώγησης: η καλλιέργεια πολιτικών αρετών, μέσω των οποίων οι πολίτες, ως ελεύθεροι και ίσοι, πετυχαίνουν τους στόχους τους σε πολλαπλά πεδία δημοκρατικών διεκδικήσεων, χωρίς να οδηγούνται σε αυθαίρετες μορφές εξάρτησης, εξουσίασης και καταναγκασμού. Το δημόσιο ήθος της νέας πολιτικής ενότητας που συγκροτείται στην Ευρώπη απαιτεί μια νέα, συμμετοχική αντίληψη για την παιδεία της δημοκρατίας, ικανή να συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας ευρωπαϊκής res publica.

Δημήτρης Ν. Χρυσοχόου Αναπληρωτής, Καθηγητής τον Πανεπιστημίου Κρήτης