Μαζοποίηση:1. Είναι η τάση του σύγχρονου ανθρώπου να ταυτισθεί, να εξομοιωθεί με τους άλλους,

δηλαδή να γίνει μάζα, πολυάριθμο πλήθος ανθρώπων.Είναι η απώλεια των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών, δηλαδή της προσωπικότητας,

ατομικότητας, ατομικής συνείδησης, σκέψης, βούλησης και πρωτοβουλίας των ατόμων και η απορρόφηση τους από μια μεγάλη ομάδα ή μάζα ανθρώπων.

Ετυμολογία: Η λέξη προέρχεται από το ρήμα μαζοποιώ +-ηση που σημαίνει: 1. μετατρέπω μια ύλη σε μάζα- 2. ζυμώνω.

Συνώνυμα: αγελοποίηση, ομαδοποίηση, προβατοποίηση, οχλοποίηση, ζωοποίηση, αποβλάκωση.

Ιστορική τοποθέτηση του φαινομένου: 1. Ο τρόπος της ομαδικής ζωής και της μαζικής συμπεριφοράς ήταν γνώρισμα των πρωτόγονων κοινωνιών. Με το πέρασμα του χρόνου και την πρόοδο του πολιτισμού, καθώς το άτομο ζητούσε ελευθερία και δικαιώματα, τα διάφορα καθεστώτα άρχισαν να εφαρμόζουν μεθόδους μαζοποίησης ή αποβλάκωσης των πολιτών τους για να τους κατευθύνουν όπως αυτά ήθελαν, προκειμένου να πετυχαίνουν τις επιδιώξεις τους με πολίτες πειθήνιους και χωρίς σκέψη.

2. Τέτοια φαινόμενα έχουμε σε απολυταρχικά ή ολοκληρωτικά καθεστώτα, π.χ. στην αρχαία Σπάρτη, στο Μεσαίωνα και στις μέρες μας στη φασιστική Ιταλία και στη ναζιστική Γερμανία.

3. Σήμερα πολλά καθεστώτα εφαρμόζουν τη μέθοδο της μαζοποίησης, για να νέμονται οι κυβερνήσεις τους την εξουσία.

4. Παρόμοια φαινόμενα, εκτός της πολιτικής μαζοποίησης, συναντούμε και στους χώρους της θρησκείας, με την ομαδική πίστη ή λατρεία, του ποδοσφαίρου με τους παθιασμένους οπαδούς, στους καλλιτέχνες με τους θαυμαστές κλπ.

Σημασία: Τα ξεχωριστά άτομα που αποτελούν το πολυάριθμο πλήθος ανθρώπων, παύουν να αυτενεργούν και να σκέπτονται ανεξάρτητα, γιατί γίνονται ένα ενιαίο σύνολο, που έχει δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, διαφορετικά από εκείνα των ξεχωριστών ατόμων. Τα άτομα δη-λαδή ενώνονται ψυχικά με την ομάδα και γίνονται τυφλά όργανα, γιατί δεν κατευθύνουν τα ίδια τις σκέψεις τους, τις αποφάσεις τους και τις πράξεις τους, αλλά η «ψυχή» της ομάδας, του συνόλου ή της μάζας. Γιατί γίνονται μέρη της μάζας ή μαζοποιούνται.

Η μάζα, το ανώνυμο και τυφλά επηρεασμένο πλήθος, αποκτά ομαδική ψυχολογία, ομαδική συνείδηση και δράση. Για να θεωρηθεί ένα σύνολο ανθρώπων μαζοποίηση, πρέπει να έχει ομαδοποιηθεί, να έχει υποδουλωθεί η ατομική σκέψη, η βούληση του κάθε ατόμου στην ομαδική συνείδηση. Όταν π.χ. ένα φανατισμένο πλήθος παρακολουθεί ένα αγώνισμα ή θέαμα, οι ατομικές διαφορές εξαφανίζονται από το φανατισμό και το πάθος, η ατομική σκέψη και πρωτοβουλία χάνονται.

Ο Γάλλος κοινωνιολόγος Λε Μπον (1841-1931) ασχολήθηκε με το φαινόμενο της συμπεριφοράς της μάζας-όχλου στο έργο του «Ψυχολογία του όχλου».

Μέθοδοι και προϋποθέσεις μαζοποίησης:1. Στις πρωτόγονες κοινωνίες η μαζοποίηση ήταν φυσική και αυθόρμητη, ενώ στις

μετέπειτα και κυρίως στις σημερινές, είναι σκόπιμη και γίνεται με σύστημα και μέθοδο. Βασική προϋπόθεση είναι το χαμηλό μορφωτικό και πνευματικό επίπεδο του λαού.

2. Οι ανάγκες της ζωής, η έλλειψη εργασίας, η έλλειψη ιδανικών και υψηλών στόχων.3. Τα καθεστώτα εκμεταλλεύονται αυτές τις δύσκολες καταστάσεις και διαμορφώνουν με

την προπαγάνδα τους το μαζικό άνθρωπο, το μαζάνθρωπο.4. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα διαφημιστικά γραφεία ή οι διαφημιστικές

επιχειρήσεις, οι ομιλίες, τα έντυπα κλπ. καλλιεργούν το πνεύμα και το κλίμα που θέλουν αποπροσανατολίζουν το πλήθος από τα κύρια προβλήματα του· του προβάλλουν μια φτηνή ιδέα ή ένα ασήμαντο στόχο, τον παρουσιάζουν σαν σοβαρό και στρέφουν σ' αυτόν την προσοχή και το ενδιαφέρον του πλήθους φανατίζοντας το.

Και αυτό το πολυάριθμο πλήθος των ανθρώπων, χωρίς πλέον να σκέπτεται, παρασύρεται και αφοσιώνεται σ' αυτόν τον ασήμαντο ή φτηνό στόχο. Π.χ. στην προβολή και τις νίκες μιας ποδοσφαιρικής ομάδας ή στη σωτηρία της πατρίδας από έναν ανύπαρκτο κίνδυνο ή εχθρό ή στη σωτηρία της δημοκρατίας από φανταστικούς εχθρούς. Έτσι το πλήθος των ανθρώπων ενεργεί τυφλά, γιατί είναι κατευθυνόμενο, χειραγωγημένο. Το άτομο δεν μπορεί να ελέγξει

τις δραστηριότητες του, η συμπεριφορά του δεν τον εκφράζει, γιατί είναι συμπεριφορά άλλων.

5. Η μαζοποίηση των ανθρώπων μπορεί να γίνει ακόμα και μέσα στα σχολεία, όπου δε γίνεται η σωστή παιδεία και η σωστή καθοδήγηση των νέων, ακόμα και μέσα στην οικογένεια, με την αυταρχικότητα π.χ. του πατέρα.

Μέθοδοι, λοιπόν, μαζοποίησης είναι: η προπαγάνδα, ο αποπροσανατολισμός, ο αυταρχισμός, η κακή καθοδήγηση, οι χαμηλοί στόχοι, ο φανατισμός, το πάθος, ο θαυμασμός (ένα είδωλο, αθλητικό, καλλιτεχνικό, κινηματογραφικό, πολιτικό), η αδρανοποίηση κ.ά.

Προϋποθέσεις μαζοποίησης είναι: η αμάθεια, η άγνοια, η αφέλεια, οι ανάγκες, η ανεργία, ο φόβος, ο συντηρητισμός, η ύπαρξη μηχανισμών κ.ά.

Ποιοι παράγοντες επιδιώκουν τη μαζοποίηση των πολιτών:1. Το κράτος και οι κυβερνήσεις ή τα πολιτικά κόμματα, που θέλουν να έχουν πειθήνιους

και χωρίς κρίση πολίτες.2. Οι θρησκείες, που θέλουν πιστούς φανατικούς.3. Οι διάφορες οργανώσεις, τα σωματεία, οι σύλλογοι, που θέλουν μέλη αφοσιωμένα και

υπάκουα.4. Οι ποδοσφαιρικές ομάδες, που θέλουν οπαδούς και όχι φιλάθλους.5. Ο στρατός, που καλλιεργεί το πνεύμα της αναντίρρητης πειθαρχίας.

Αποτελέσματα της μαζοποίησης: 1. Ο μαζοποιημένος πολίτης χάνει την ατομική συνείδηση, τη σκέψη, τη βούληση, την

πρωτοβουλία και την αυτενέργειά του. Δεν ενεργεί πλέον σαν ελεύθερη προσωπικότητα, που έχει λογική και δικαίωμα επιλογής, αλλά σαν ένα άβουλο άτομο ενός άκριτου πλήθους ανθρώπων.

2. Η συμπεριφορά του μοιάζει σε πολλά με τη συμπεριφορά του ζώου, γιατί το μαζικοποιημένο άτομο χάνει τη λογική του και μεταβάλλεται σε ζώο που ακολουθεί, χωρίς να σκέπτεται, το κοπάδι του.

3. Με τη μαζοποίηση δε λειτουργούν σωστά οι θεσμοί της κοινωνίας και ούτε προάγονται οι σκοποί της. Αντίθετα χάνουν τη σημασία τους οι ηθικές δυνάμεις, το δίκαιο, το αγαθό και ακολουθεί η διάλυση, η αποσύνθεση της κοινωνίας.

4. Καταπατούνται τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών, ο πλουραλισμός, ο διάλογος, η αληθινή δημοκρατία, η συνεργασία.

5. Αναστέλλεται η πρόοδος, οπισθοδρομεί ο πολιτισμός.6. Επικρατεί πνευματική γύμνια, ηθική εξαθλίωση, ανασφάλεια, ψυχική και

συναισθηματική αβεβαιότητα, κλονισμός των αξιών και των θεσμών.

Συμπέρασμα: Η μαζοποίηση είναι ένα σύγχρονο, αλλά και πολύ επικίνδυνο κοινωνικό φαινόμενο, γιατί ισοπεδώνει τα πάντα και απειλεί την προσωπικότητα και την ελευθερία του ανθρώπου.

ΚΕΙΜΕΝΟ [Α]

ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ

[...] Όσον αφορά τώρα την κοινωνική προσαρμογή, την ένταξη του ατόμου στην κοινωνία, την οποία λέμε και αλλιώς κοινωνικοποίηση, πρέπει να πούμε ότι θεωρείται θετική και αποτελεί επιδιωκόμενο σκοπό της οργανωμένης κοινωνίας. Θεωρείται θετική, για το λόγο ότι εξασφαλίζει τη συνύπαρξη και τη συνεργασία, την κοινωνική ισορροπία. Απ' την άλλη όσοι δεν αποδέχονται τις αξίες της κοινωνίας και αρνούνται τη νοοτροπία και τον τρόπο ζωής της δοσμένης κοινωνίας, όσοι αρνούνται να προσαρμοστούν στην υπάρχουσα κοινωνική πραγματικότητα ή αδυνατούν να προσαρμοστούν σ' αυτή, θεωρούνται ότι ανήκουν στο περιθώριο.

Ωστόσο, αν η προσαρμογή στην υπάρχουσα κοινωνική πραγματικότητα, μέσω της κοινωνικοποίησης, θεωρείται θετική, για το λόγο ότι εξασφαλίζει την κοινωνική ισορροπία, πρέπει να θεωρήσουμε ότι είναι και αρνητική, όταν η κοινωνική πραγματικότητα δεν είναι «υγιής». Η ένταξη σ' αυτή την κοινωνία, η αποδοχή των αξιών της, η υιοθέτηση της ιδεολογίας της είναι αρνητική, γιατί αναπαράγει το κοινωνικό κακέκτυπο. Από την άποψη αυτή η συνειδητή άρνηση αποδοχής αυτής της πραγματικότητας πρέπει να θεωρηθεί ως θετική. Άλλωστε, μην ξεχνάμε ότι την αλλαγή της κοινωνίας έφεραν οι ομάδες και οι ιδεολογίες που θεωρούνται περιθωριακές. Αυτό βέβαια δεν είναι και ο κανόνας.

Και μια και μιλήσαμε για κανόνα, πρέπει να θεωρήσουμε ότι κανόνας είναι η προσαρμογή στην κοινωνία. Τα άτομα, τις περισσότερες φορές, αφομοιώνουν τις κοινωνικές αξίες, υιοθετούν τον τρόπο σκέψης και τη νοοτροπία της. Έχουμε δηλαδή το φαινόμενο του ομοιομορφισμού. Βεβαίως, δε μιλούμε για πλήρη αφομοίωση του ανθρώπου από την κοινωνία, δε θεωρούμε ότι οδηγούμαστε σ' έναν απόλυτο κομφορμισμό, στην πλήρη ταύτιση δηλαδή του ατόμου με το κοινωνικό πρότυπο. Άλλωστε ούτε το κοινωνικό πρότυπο είναι απόλυτα κρυστάλλινο, ούτε και υπάρχει ένα κοινωνικό μόνο πρότυπο. Αυτό θα μπορούσε να το εντοπίσει κανείς πιο καθαρά στα πολιτικά πρότυπα. Πιο συγκεκριμένα: άλλος επιλέγει το πρότυπο του ενεργού πολίτη κι άλλος το πρότυπο του απαθούς πολίτη.

Ωστόσο, πέρα από τις όποιες διαφορές μεταξύ των κοινωνικών στρωμάτων ή των κοινωνικών τάξεων, υπάρχει μια επίδραση, αφανής τις περισσότερες φορές, από την ευρύτερη κοινωνική πραγματικότητα. Τέτοιοι θεσμοί που διαμορφώνουν το άτομο είναι η οικογένεια, το σχολείο, η εκκλησία, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας κ.λ.π. Έτσι, αναπαράγεται η υπάρχουσα ή οι υπάρχουσες ιδεολογίες και το εν γένει κοινωνικό σύστημα.

(Αθ. Κ. Κιτσάκης, «Νεοελληνικές αντιφάσεις», σελ. 94 – 97)

ΚΕΙΜΕΝΟ [Β]ΚΟIΝΩΝlΚΟΠΟIΗΣΗ ΚΑΙ ΟΜΟIΟΜΟΡΦΟΠΟIΗΣΗ

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι οι περισσότεροι άνθρωποι, τα περισσότερα μέλη της κοινωνίας, προσαρμόζονται κατά βάση στις προσδοκίες του κοινωνικού συνόλου, σε σχέση και με τους πρωτεύοντες και τους δευτερεύοντες ρόλους που έχουν, με, λιγότερα ή περισσότερα περιθώρια ανεξαρτησίας, κοινωνικά αποδεκτά. Η προσαρμογή αυτή σε πολύ μικρό βαθμό μπορεί να αποδοθεί στο φόβο της κύρωσης και της τιμωρίας. Βασικά, πρόκειται για μια προσαρμογή η οποία στηρίζεται σε εσωτερικευμένα κοινωνικά παραδεκτά πρότυπα συμπεριφοράς, που δημιουργεί το πεδίο συναντίληψης, συγκατάβασης και συναποδοχής - το λεγόμενο consensus - που είναι βασική προϋπόθεση της κοινωνικής συνοχής.

Από τη στιγμή που υπάρχει η συγκατάβαση, η αποδοχή των βασικών κανόνων και θεμελιωδών προτύπων και έχει πραγματοποιηθεί η εσωτερίκευσή τους, ερωτάται ποια είναι τα περιθώρια απόκλισης και ατομικής ανεξαρτησίας, δηλαδή σε τελευταία ανάλυση, με ποιο τρόπο διατηρείται και περισώζεται η ατομική ιδιομορφία μέσα στις διαδικασίες προσαρμογής και υποταγής στους ισχύοντες κοινωνικούς κανόνες.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ισχύον πλαίσιο αξιών, ρυθμίσεων και κανόνων συμπεριφοράς - το υπερεγώ του Freud - ασκεί μια καθοριστική ψυχολογικού χαρακτήρα πίεση και επιβάλλει την υποταγή στο κοινωνικά παραδεκτό σ' όλα τα επίπεδα. Δεν είναι ο φόβος της κύρωσης, αλλά ο κίνδυνος της κοινωνικής απόρριψης και της μη αποδοχής το μεγάλο όπλο του πειθαναγκασμού και πειθάρχησης στις ανθρώπινες κοινωνίες. Όμως η προσαρμογή δεν είναι ταυτόσημη με την ομοιομορφοποίηση...

Αναμφισβήτητα, κάθε προσαρμογή προϋποθέτει αυτό που οι αγγλοσάξωνες ονομάζουν - conditioning, δηλαδή την τοποθέτηση του ανθρώπου μέσα σε ορισμένο ψυχολογικό κλίμα, που το υποχρεώνουν να αποδεχτεί την πίεση της επί μέρους ομάδας ή της συνολικής κοινωνίας στην οποία ανήκει Το κλίμα αυτό είναι αποτέλεσμα: πρώτο της λειτουργίας της κοινής γνώμης, δεύτερο της άσκησης προπαγάνδας και πολύπλευρου άμεσου επηρεασμού, και τρίτο του τρόπου σχηματισμού και αναδιοργάνωσης της ανθρώπινης στάσης και συμπεριφοράς.

(Β. Φίλιας «Όψεις της διατήρησης και της μεταβολής του κοινωνικού συστήματος", εκδόσεις Νέα Σύνορα, τόμος Α')

Β΄ ΜΕΡΟΣ: ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Να γράψετε περίληψη του πρώτου κειμένου. (Έκταση 80 - 100 λέξεων) [25]

2. Σύμφωνα με τα αποσπάσματα: ί. Βεβαίως, δε μιλούμε για πλήρη αφομοίωση του ανθρώπου απ' την κοινωνία, δε θεωρούμε ότι οδηγούμαστε σ' έναν απόλυτο κομφορμισμό, στην πλήρη ταύτιση δηλαδή του ατόμου με το κοινωνικό πρότυπο. (α΄ κείμενο) ίί. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ισχύον πλαίσιο αξιών, ρυθμίσεων και κανόνων συμπεριφοράς...ασκεί μια καθοριστική ψυχολογικού χαρακτήρα πίεση και επιβάλλει την υποταγή στο κοινωνικά παραδεκτό σε όλα τα επίπεδα. (β΄ κείμενο)

Να διερευνήσετε τη σχέση των νέων με το φαινόμενο του κοινωνικού κομφορμισμού· ποιες αιτίες τους οδηγούν σ' αυτόν και σε ποιο βαθμό υπόκεινται στις ιδέες του οι νέοι σε σύγκριση με τους ενηλίκους; (ανάπτυξη 100 λέξεων).

[15]

3. α. Να εντοπίσετε τον τρόπο ανάπτυξης της πρώτης παραγράφου του πρώτου κειμένου. [2,5]

β. Σε ποιο κειμενικό είδος ανήκει το πρώτο απόσπασμα και γιατί; [2,5]

4. α. Να γράψετε τους πλαγιότιτλους στην πρώτη και τρίτη παράγραφο του δεύτερου κειμένου. [2,5]

β. Στην τέταρτη παράγραφο του δεύτερου κειμένου να εντοπίσετε τη λειτουργικότητα των λέξεων: αναμφισβήτητα, δηλαδή, αυτό, πρώτο, δεύτερο, τρίτο. Να προσδιορίσετε τι δηλώνει ακριβώς η καθεμιά από αυτές.

[2,5]

5. Παραγωγή κειμένου:

Να γράψετε ένα άρθρο για την τοπική εφημερίδα της περιοχής σας στο οποίο θα προτείνετε τρόπους, για να αντισταθεί ο σύγχρονος άνθρωπος στον κοινωνικό κομφορμισμό. (500 λέξεις)

[50]