50 Χρόνια Διατροφικής Ασφάλειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση

50
1957–2007 Ευρωπαϊκή Επιτροπή 50 χρόνια Διατροφικής Ασφάλειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ND-76-06-551-EL-C ΑΠO TO 1957 50 στην Ευρωπαϊκή Ένωση χρόνια Διατροφικής Ασφάλειας 50 στην Ευρωπαϊκή Ένωση χρόνια Διατροφικής Ασφάλειας Ευρωπαϊκή Επιτροπή

description

50 Χρόνια Διατροφικής Ασφάλειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Transcript of 50 Χρόνια Διατροφικής Ασφάλειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση

1957–2007

Ευρωπαϊκή Επιτροπή

50 χρόνια Διατροφικής Ασφάλειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση

ND

-76-0

6-5

51-E

L-C

ΑΠO TO 195 7

50 στην Ευρωπαϊκή Ένωση

χρόνιαΔιατροφικήςΑσφάλειας50

στην Ευρωπαϊκή Ένωση

χρόνιαΔιατροφικήςΑσφάλειας

Ευρω

παϊκή Επιτροπή

1957–2007

Ευρωπαϊκή Επιτροπή

50 στην Ευρωπαϊκή Ένωση

χρόνιαΔιατροφικήςΑσφάλειας

Ευρωπαϊκή Επιτροπή

50 στην Ευρωπαϊκή Ένωση

χρόνιαΔιατροφικήςΑσφάλειας

Πληροφορίες on-line σχετικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται σε 23 γλώσσες στη διεύθυνση: http://europa.eu.

Περισσότερες πληροφορίες για τη Γενική Διεύθυνση Υγείας και Προστασίας των Καταναλωτών παρέχονται στη διεύθυνση:http://ec.europa.eu/dgs/health_consumer/index_en.htm

Βιβλιογραφία υπάρχει στο τέλος του τεύχους.

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2007

ISBN 978-92-79-05733-5

© Ευρωπαϊκές Κοινότητες, 2007

Printed in Belgium

Η Europe Direct είναι μια υπηρεσία που σας βοηθά να βρείτε απαντήσεις στα ερωτήματά σαςγια την Ευρωπαϊκή Ένωση

Αριθμός δωρεάν τηλεφωνικής κλήσης (*):00 800 6 7 8 9 10 11

(*) Ορισμένες εταιρείες κινητής τηλεφωνίας δεν επιτρέπουν την πρόσβαση στους αριθμούς 00 800 ή ενδέχεται να χρεώνουν τις κλήσεις αυτές.

Ούτε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ούτε οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο που ενεργεί εξ ονόματός αυτής ευθύνεται για την ενδεχόμενη χρήση των κάτωθι πληροφοριών.

| 3

ΠρόλογοςΟ τρόπος ζωής στην Ευρώπη είναι σήμερα εντελώς διαφορετικός από ό,τι ήταν πριν από μισόν αιώνα – το ίδιο και ο τρόπος διατροφής. Έχει παρέλθει προ πολλού ο καιρός του δελτίου στα τρόφιμα, της κυριαρχίας της τοπικής παραγωγής, των περιορισμένων δυνατοτήτων συντήρησης και της πολύωρης προετοιμασίας. Σήμερα, οι πολίτες της ΕΕ έχουν συνηθίσει στην ύπαρξη δυνατοτήτων επιλογής, στην άνεση, στην ποιότητα και στις ανταγωνιστικές τιμές των τροφίμων που αγοράζουν. Το ευρύ κοινό γνωρίζει σήμερα, περισσότερο από ποτέ, τις περίπλοκες διαδικασίες που μεσολαβούν για να φθάσουν τα τρόφιμα από το αγρόκτημα μέσω του εργοστασίου στο τραπέζι μας. Το ευρύ κοινό επίσης γνωρίζει τους ενδεχόμενους κινδύνους ασφάλειας που μπορεί να προκύψουν σε κάθε σημείο της τροφικής αλυσίδας, αν δεν εφαρμοστούν τα κατάλληλα μέτρα προφύλαξης. Συνεπώς, η βασική προσδοκία των Ευρωπαίων καταναλωτών σήμερα είναι να εφαρμόζονται τα κατάλληλα μέτρα ώστε να διασφαλίζεται ότι τα τρόφιμα που πωλούνται στην ΕΕ είναι ασφαλή προς βρώση.

Παράλληλα με τις αλλαγές της συμπεριφοράς και των απαιτήσεων των καταναλωτών, τα τελευταία 50 χρόνια σημειώθηκαν επαναστατικές αλλαγές στην παραγωγή, επεξεργασία και εμπορία των τροφίμων. Το σημερινό σύστημα

τροφικής αλυσίδας σχεδόν δεν έχει σχέση με αυτό της δεκαετίας του 1950. Με κάθε νέα δεκαετία, η επιστήμη και η τεχνολογία προκαλούσαν εξελίξεις στη γεωργία και τη βιομηχανία τροφίμων, ενώ η παγκοσμιοποίηση έφερε νέα προϊόντα, νέο ανταγωνισμό και νέες ανησυχίες.

Η πολιτική ασφάλειας των τροφίμων της ΕΕ εξελίχθηκε και προσαρμόστηκε στις αλλαγές αυτές. Οι νέες τεχνικές στην γεωργία και στη βιομηχανία τροφίμων έφεραν στο προσκήνιο την ανάγκη για νέες ρυθμιστικές προσεγγίσεις. Κάθε φορά που εμφανιζόταν μια νέα πρόκληση ή απειλή, έπρεπε να σχεδιαστεί η κατάλληλη και ανάλογη πολιτική αντιμετώπισης. Έτσι, δημιουργήθηκε ένα ικανό σύνολο νομοθετημάτων και συμπληρωματικών διατάξεων, που διέπουν ολόκληρη την τροφική αλυσίδα ανθρώπων και ζώων, «από το αγρόκτημα μέχρι το τραπέζι».

Πώς φθάσαμε όμως εδώ που βρισκόμαστε σήμερα; Η παρούσα έκδοση ρίχνει μια προσεκτική ματιά στις κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις στα κράτη μέλη κατά τα τελευταία 50 χρόνια, και στον αντίκτυπο των εξελίξεων αυτών στους καταναλωτές και τη βιομηχανία τροφίμων. Αναδεικνύονται οι βασικές ανησυχίες κάθε δεκαετίας ως προς την ασφάλεια των τροφίμων, καθώς και ο τρόπος αντιμετώπισής τους σε επίπεδο ΕΕ. Τέλος, κάθε κεφάλαιο κλείνει με μια γενική επισκόπηση των κύριων θεμάτων που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της νομοθεσίας της ΕΕ για την διατροφική ασφάλεια. Κατ’ ουσίαν, στόχος της παρούσας έκδοσης είναι να αποτυπώσει τη διαδικασία μέσα από την οποία η ΕΕ διαμόρφωσε τις διατάξεις της γύρω από κεφαλαιώδεις εξελίξεις στην κοινωνία τα τελευταία 50 χρόνια, για να φθάσουμε στο σημείο σήμερα να μπορούν να βασίζονται οι Ευρωπαίοι σε πρότυπα ασφάλειας τροφίμων που συγκαταλέγονται μεταξύ των υψηλότερων στον κόσμο.

Μάρκος Κυπριανού,Επίτροπος αρμόδιος για θέματα ΥγείαςΕυρωπαϊκή Επιτροπή

4 |

| 5

Πίνακας περιεχομένων

1950

1960

1970

1980

1990

2000

Πρόλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Είδη εν ανεπαρκεία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Θέματα διατροφικής ασφάλειας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

> Διαμέσου των δεκαετιών > Υγεία και καλή διαβίωση των ζώων . . . . . . . . . . . . . 10

Σε ανοδική πορεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Θέματα διατροφικής ασφάλειας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

> Διαμέσου των δεκαετιών > Παραγωγή, επεξεργασία και υγιεινή των τροφίμων . 16

Η ώρα του απολογισμού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Θέματα διατροφικής ασφάλειας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

> Διαμέσου των δεκαετιών > Χημική ασφάλεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Η Εποχή του Καταναλωτή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Θέματα διατροφικής ασφάλειας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

> Διαμέσου των δεκαετιών > Εισαγωγές και έλεγχοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Για μια εύκολη ζωή! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Θέματα διατροφικής ασφάλειας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

> Διαμέσου των δεκαετιών > Σήμανση και ιχνηλασιμότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Επεκτείνοντας τα σύνορα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Θέματα διατροφικής ασφάλειας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

> Διαμέσου των δεκαετιών > Νέες τεχνολογίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

Η ασφάλεια των τροφίμων στο μέλλον . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

6 |

ΒέλγιοΓαλλία(Δυτική) Γερμανία

ΙταλίαΛουξεμβούργοΚάτω Χώρες

Το όραμα της διαρκούς ειρήνης και η προσδοκία επιτάχυνσης της οικονομικής και κοινωνικής ανάκαμψης, ώθησε έξι χώρες στο να ενωθούν δημιουργώντας την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα το 1951. Έξι χρόνια αργότερα οι χώρες αυτές υπέγραψαν τη Συνθήκη της Ρώμης, με την οποία ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ). Η ΕΟΚ διευκόλυνε την ελεύθερη κυκλοφορία προϊόντων μεταξύ των κρατών μελών και κατέστησε ευκολότερη την αγορά ειδών διατροφής από περιοχές εκτός των συνόρων κάθε χώρας.

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 η παραγωγή και αποθήκευση τροφίμων εξακολουθούσε να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε παραδοσιακές μεθόδους. Η ερασιτεχνικού χαρακτήρα γεωργία ήταν πολύ συνηθισμένη, καθότι πολλές οικογένειες είχαν τις κότες και τις αγελάδες τους, ενώ καλλιεργούσαν και τα λαχανικά τους.

Λίγα ήταν τα νοικοκυριά που διέθεταν ψυγεία και έτσι τα τρόφιμα διατηρούνταν φρέσκα σε κελάρια και αποθήκες. Αν και τα αποξηραμένα τρόφιμα και οι κονσέρβες ήταν ήδη ευρέως διαδεδομένα, δεν υπήρχαν οι εξελιγμένες μέθοδοι συντήρησης των επόμενων ετών και έτσι οι καταναλωτές έτρωγαν εποχικά φρούτα και λαχανικά.Επειδή πολλά τρόφιμα δεν ήταν δυνατό να συντηρηθούν για πολύ χρόνο, οι Ευρωπαίοι πολίτες ψώνιζαν σχεδόν καθημερινά από τον μπακάλη της γειτονιάς. Αν και η πρακτική με τα δελτία τροφίμων

Μετά τις καταστροφές που υπέστη από το Δεύτερο Παγκόσμιο

Πόλεμο, η Ευρώπη προχώρησε στην οικονομική ανάκαμψη, η

οποία όμως δεν επιτεύχθηκε εν μία νυκτί. Οι εθνικές κυβερνήσεις,

αντιμέτωπες με τη μάστιγα των παρατεταμένων ελλείψεων

έθεσαν ως στόχο την ασφάλεια του εφοδιασμού σε τρόφιμα.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση τη δεκαετία του 1950

1950Είδη σε ανεπάρκεια

1951Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο ΠόλεμοΕπειδή πολλά τρόφιμα δεν ήταν δυνατό να διατηρηθούν για πολύ, οι Ευρωπαίοι πολίτες ψώνιζαν αρκετές φορές την εβδομάδα και αγόραζαν καθημερινά φρέσκα φρούτα και λαχανικά από τα καταστήματα της περιοχής τους.Φωτογραφία © Studio GOS

| 7

είχε επίσημα τερματιστεί στο τέλος της δεκαετίας του 1940, δεν ήταν πάντα διαθέσιμα όλα τα προϊόντα. Οι καταναλωτές βασίζονταν κυρίως στην ντόπια παραγωγή και έτσι η διατροφή τους δεν είχε την ίδια ποικιλία με σήμερα.Κάθε κράτος μέλος είχε τις δικές του συνταγές και το δικό του χαρακτηριστικό τρόπο μαγειρέματος.

Τα περισσότερα τρόφιμα δεν μεταφέρονταν σε μεγάλες αποστάσεις, διότι οι τεχνικές συντήρησης

ήταν ακόμη απλές και τα δίκτυα μεταφορών περιορισμένα. Για παράδειγμα, τα ζώα έπρεπε να σφαχτούν κοντά στο κρεοπωλείο που θα πωλούσε στη συνέχεια το κρέας.Ωστόσο,,τη δεκαετία του 1950 άρχισαν να εμφανίζονται και οι πρώτες ενδείξεις του σύγχρονου τρόπου παραγωγής, αποθήκευσης και πώλησης τροφίμων. Για παράδειγμα, ενώ κατά τη δεκαετία αυτή άνω του 20% του πληθυσμού ασχολείτο με τη γη στην ΕΕ-6, η εμφάνιση στην αγορά μηχανημάτων

που μείωναν την ανθρώπινη εργασία σήμανε την έναρξη της βιομηχανοποίησης της κτηνοτροφίας. Πενήντα χρόνια αργότερα το ποσοστό του ενήλικου πληθυσμού που ασχολείται με δραστηριότητες της ίδιας εντάσεως εργασίας στην ΕΕ-25 μόλις υπερβαίνει το 5%.

1957Οι τηλεοπτικές διαφημίσεις επιτρέπονται στην Ιταλία και τη ΓερμανίαΟι πρώτες τηλεοπτικές διαφημίσεις στην Ιταλία αποτελούν μέρος της εκπομπής Carosello, η οποία αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από διαφημίσεις με πρωταγωνιστές παιδιά. Η εκπομπή αυτή προβλήθηκε για πρώτη φορά στις 3 Φεβρουαρίου 1957. Ένα αγόρι τραγουδά το Qué sera sera διαφημίζοντας τα προϊόντα ζαχαροπλαστικής Motta.

1957Η πρώτη υπεραγορά στο ΒέλγιοΕγκαίνια της πρώτης υπεραγοράς στο Βέλγιο(Place Flagey, Βρυξέλλες, 18 Δεκεμβρίου 1957).Φωτογραφίες © Αρχείο Ομίλου Delhaize

Τότε...

Ο συνταξιούχος κτηνίατρος André Dupont θυμάται μια επιδημία στο Βέλγιο προτού ακόμα ο ίδιος αποκτήσει την άδεια άσκησης του επαγγέλματος του κτηνιάτρου:

«Ένα τρένο φορτωμένο με ζώα ταξίδευε από το Βέλγιο στην Ιταλία και κατά την άφιξη τα ζώα παρουσίαζαν συμπτώματα αφθώδους πυρετού. Δεν είχαν βγει από το τρένο, αλλά εμφανίστηκαν κρούσματα της ασθένειας κατά τη μεταφορά».

8 |

Λόγω της απουσίας αυστηρών διαδικασιών υγειονομικού ελέγχου με ενιαία εφαρμογή, τα ζώα ήταν τότε περισσότερο εκτεθειμένα στον κίνδυνο ασθενειών απ’ ό,τι είναι σήμερα. Για παράδειγμα, η φυματίωση των βοοειδών ήταν διαδεδομένη σε ολόκληρη την Ευρώπη τη δεκαετία του 1950. Παράγοντες που συνέβαλλαν στην εξάπλωσή της ήταν ο περιορισμός των ζώων σε στάβλους με κακό αερισμό και η απουσία τυποποιημένων ελέγχων των βοοειδών. Καθότι η παστερίωση δεν είχε ακόμη καθιερωθεί ευρέως, συχνά η φυματίωση μεταδιδόταν στους ανθρώπους μέσω των γαλακτοκομικών προϊόντων.

Ο αφθώδης πυρετός αποτελεί άλλο ένα παράδειγμα των σοβαρών υγειονομικών προβλημάτων σε σχέση με τα ζώα κατά τη δεκαετία του 1950. Το 1952 ξέσπασε παγκόσμια επιδημία αφθώδους πυρετού με τεράστιες οικονομικές επιπτώσεις. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, 340 000 κτηνοτρόφοι επλήγησαν από την επιδημία. Οι τρομακτικές απώλειες που προκάλεσε η ασθένεια στις αρχές της δεκαετίες του 1950 αποτέλεσε σε μεγάλο βαθμό το κίνητρο για την καθιέρωση του μαζικού εμβολιασμού των βοοειδών κατά του αφθώδους πυρετού στην Ευρώπη στις δεκαετίας του 1950 και του 1960. Κατόπιν τούτου, ο αριθμός των κρουσμάτων μειώθηκε από σχεδόν ένα εκατομμύριο μεταξύ των ετών 1951 και 1955, σε περίπου 30 000 μεταξύ 1966 και 1970.

Τη δεκαετία του 1950 ήταν επίσης συχνότερα τα κρούσματα παρασιτικών λοιμώξεων, όπως η τριχίνωση (Trichinella spiralis) των χοίρων. Τούτο οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στον τρόπο εκτροφής και σφαγής των ζώων και στην απουσία των κατάλληλων ελέγχων ή επιθεωρήσεων.

1950Τη δεκαετία του 1950 αυτό που

απασχολούσε κυρίως τους

παραγωγούς τροφίμων ήταν η

ποσότητα των προϊόντων που

έπρεπε να προωθήσουν στην

αγορά για να αντιμετωπιστούν

οι μεταπολεμικές ελλείψεις.

Την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν

τυποποιημένα μέτρα ασφάλειας

των τροφίμων στις διάφορες

χώρες της Ευρώπης. Αντ’ αυτού,

οι εθνικές κυβερνήσεις θέσπιζαν

και εφάρμοζαν δικούς τους

κανόνες.

1954Αφθώδης πυρετόςΗ Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι ενεργός εταίρος οργανισμού για τον αφθώδη πυρετό που ιδρύθηκε το 1954 στο πλαίσιο του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας για το συντονισμό της συνεργασίας των ευρωπαϊκών χωρών.

Θέματα διατροφικής ασφάλειας

| 9

Καλή διαβίωση των ζώων

Ο τρόπος εκτροφής των ζώων άρχισε να κινείται προς την κατεύθυνση της πιο εντατικής παραγωγής.

Γνωρίζατε ότι…

• Η εντατική κτηνοτροφία χρησιμοποιεί 33 φορές περισσότερη ενέργεια απ’ ό,τι η εκτροφή με ελεύθερη βοσκή για την παραγωγή της ίδιας ποσότητας κρέατος. Δικαίως χαρακτηρίζεται λοιπόν «εντατική»!

• Τη δεκαετία του 1950 οι Γάλλοι έτρωγαν 2,5 φορές περισσότερες πατάτες απ’ ό,τι σήμερα.

• Ένας στους πέντε κατοίκους της ΕΕ ήταν αγρότης.

Γα Λ Λ Ι α

Coq au vinΚόκορας, κρασί, λίπος και σκόρδο είναι τα βασικά συστατικά αυτού του παραδοσιακού γαλλικού πιάτου που σιγομαγειρεύεται. Κατά το θρύλο, το πιάτο αυτό δημιουργήθηκε από τον αρχιμάγειρα του Ιουλίου Καίσαρα, ο οποίος χρησιμοποίησε έναν κόκορα που είχαν προσφέρει στον Καίσαρα οι Γαλάτες.

Γ Ε ρ μ α ν Ι α

SauerkrautΛάχανο που έχει υποστεί ζύμωση κομμένο σε λεπτές φέτες και το οποίο σερβίρεται συχνά ως συνοδευτικό βραστού κρέατος ή αλλαντικών. Το sauerkraut αποτέλεσε πολύτιμη πηγή βιταμίνης C και άλλων θρεπτικών συστατικών κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ιδίως προτού γίνουν κανόνας τα κατεψυγμένα τρόφιμα και οι εισαγωγές.

Γεύσεις απ’ την Ευρώπη

10 |

Σύστημα γνωστοποίησης ασθενειών των ζώων

Το σύστημα γνωστοποίησης ασθενειών των ζώων, που δημιουργήθηκε το 1982, καταγράφει σημαντικές ασθένειες των ζώων. Οι αρμόδιες για την υγεία των ζώων εθνικές αρχές πρέπει να χρησιμοποιούν το σύστημα για να γνωστοποιούν στα άλλα κράτη μέλη και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή την εμφάνιση εστιών μεταδοτικών ασθενειών των ζώων.

1950 1960 1970 1980 1990 2000

Το κυρίαρχο μέλημα σε ό,τι αφορά τα τρόφιμα κατά τη δεκαετία του 1950 ήταν η ασφάλεια του εφοδιασμού, καθώς η Ευρώπη ανέκαμπτε από τον πόλεμο.

Έτσι, οι επιδημικές εξάρσεις ασθενειών των ζώων είχαν ιδιαίτερα καταστρεπτικά αποτελέσματα, καθότι μπορούσαν να μειώσουν τα ζωικά προϊόντα σε μια

αγορά όπου ήδη υπήρχαν ελλείψεις. Επιπλέον, οι ασθένειες των ζώων (όπως η φυματίωση) και τα παράσιτα (όπως η Trichinella) αποτελούσαν συνηθισμένες

και σοβαρές απειλές για τη δημόσια υγεία τη δεκαετία του 1950. Για τους λόγους αυτούς, η βελτίωση της υγείας των ζώων απέκτησε ζωτική σημασία και έτσι

άρχισαν να δημιουργούνται τυποποιημένες κτηνιατρικές διαδικασίες και πρακτικές με αυτόν ακριβώς το στόχο. Καθότι τις τελευταίες δεκαετίες έχει γίνει

περισσότερο αντιληπτή η συσχέτιση μεταξύ της καλής διαβίωσης και της υγείας των ζώων, δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε στην ΕΕ νομοθεσία σχετικά με

την καλή διαβίωση των ζώων.

> Διαμέσου των δεκαετιών >Υγεία και καλή διαβίωση των ζώων

Ανά τις δεκαετίες, η Ευρώπη χρειάστηκε να αντιμετωπίσει πολλές και διαφορετικές ζωικές ασθένειες. Οι ασθένειες αυτές κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα, από τις επιδημίες μεγάλης κλίμακας, όπως είναι οι επιδημίες αφθώδους πυρετού και γρίπης των πτηνών, μέχρι λιγότερο καταστροφικές, αλλά ενδημικές ασθένειες, όπως είναι η βρουκέλλωση των βοοειδών. Επειδή οι παθογόνοι μικροοργανισμοί δεν γνωρίζουν ασφαλώς σύνορα, μια εστία ζωικής ασθένειας σε ένα μέρος της ΕΕ αποτελεί δυνητική απειλή για όλα τα κράτη μέλη. Έτσι, υιοθετήθηκε μια εναρμονισμένη προσέγγιση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας των ζώων.

Από τη δεκαετία του 1960 η ΕΕ έχει θεσπίσει κανόνες για την προστασία των ζώων από ευρύ φάσμα ασθενειών και για να διασφαλιστεί ότι τα ζωικά προϊόντα πληρούν τα πρότυπα ασφαλείας. Τα μέτρα αυτά ήταν σημαντικά τόσο για την διασφάλιση της ασφάλειας των τροφίμων ζωικής προέλευσης, όσο και για τη μείωση των οικονομικών επιπτώσεων των επιδημικών εξάρσεων. Με την πάροδο του χρόνου διαμορφώθηκαν, αναθεωρήθηκαν, επικαιροποιήθηκαν και προστέθηκαν κανόνες ανάλογα με τις ανάγκες, με αποτέλεσμα να υπάρχει σήμερα ένα πλήρες σύνολο κτηνιατρικών νομοθετημάτων. Ορισμένα νομοθετήματα ορίζουν το γενικό πλαίσιο για τη διατήρηση της υγείας των ζώων, για παράδειγμα θεσπίζοντας αυστηρούς κανόνες σχετικά με τις ζωοτροφές και τις κτηνιατρικές απαιτήσεις. Άλλοι εστιάζονται στην πρόληψη, την παρακολούθηση, τον έλεγχο και την εξάλειψη ασθενειών των ζώων, καθώς και στον τρόπο αντιμετώπισης σοβαρών επιδημικών εξάρσεων. Ιδιαίτερη προσοχή έχει δοθεί στις ζωονόσους – ασθένειες των ζώων που μπορούν να μεταδοθούν στον άνθρωπο – και υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες για την παρακολούθηση και τον περιορισμό ζωονόσων όπως η σαλμονέλα.

Κάθε χρόνο, η ΕΕ εγκρίνει προγράμματα για την εξάλειψη και παρακολούθηση διαφόρων ασθενειών των ζώων, βάσει ασφαλών επιστημονικών τεκμηρίων. Τα προγράμματα αυτά εστιάζονται ιδίως σε ασθένειες που είναι ενδημικές σε ορισμένες περιοχές των κρατών μελών. Το 2007, 199 εκατ. ευρώ διατέθηκαν για την στήριξη 145 προγραμμάτων, τα οποία περιλαμβάνουν μέτρα όπως ο εμβολιασμός, η εξέταση ζώων, η θεραπεία ασθενειών και η χορήγηση αποζημίωσης για επιλεκτική θανάτωση. Τα προγράμματα αυτά έχουν ήδη συμβάλει με επιτυχία στη μεγάλη μείωση της συχνότητας αρκετών ασθενειών στην ΕΕ, όπως είναι η λύσσα και η φυματίωση.

| 11

1950 1960 1970 1980 1990 2000

Για ορισμένες ασθένειες των ζώων, ιδίως για τις πολύ μεταδοτικές ή εκείνες με υψηλό ποσοστό θνησιμότητας, υπάρχουν υποχρεωτικά μέτρα ελέγχου που πρέπει να εφαρμόζονται ακόμη και σε περίπτωση υπονοιών για πιθανή επιδημική έξαρση. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν από περιορισμούς των μετακινήσεων πέριξ της εστίας της νόσου, εμβολιασμούς και αυξημένα μέτρα βιοασφάλειας μέχρι την υποχρεωτική σφαγή ζώων εν ανάγκη. Ορίζονται με σαφήνεια στη νομοθεσία της ΕΕ, γεγονός που σημαίνει ότι οι αρχές των κρατών μελών γνωρίζουν ακριβώς τι πρέπει να γίνει σε περίπτωση επιδημικής έξαρσης και έτσι μπορούν να αντιδράσουν γρήγορα και αποφασιστικά με απόλυτα εναρμονισμένο τρόπο.Η καλή διαβίωση των ζώων είναι ένα θέμα στο οποίο η ΕΕ καταβάλλει πολλές προσπάθειες στο πλαίσιο της γενικότερης στρατηγικής της για την υγεία των ζώων και ανταποκρινόμενη σε ηθικές ανησυχίες. Η νομοθετική ρύθμιση της καλής διαβίωσης των ζώων στην ΕΕ έχει ιστορία 30 ετών, με αφετηρία το 1974, όταν θεσπίστηκαν κανόνες για την αποφυγή της περιττής αγωνίας των ζώων κατά τη σφαγή. Έκτοτε, έχουν θεσπιστεί νομοθετικά μέτρα για ευρύ

φάσμα θεμάτων, από την καλή διαβίωση των ζώων κατά τη μεταφορά μέχρι απαιτήσεις για την εκτροφή συγκεκριμένων ειδών. Ο σεβασμός των πέντε βασικών ελευθεριών (ελευθερία από κακουχίες, από πείνα και δίψα, από το φόβο και την αγωνία, από πόνο, κακώσεις και ασθένειες, και ελευθερία έκφρασης της φυσικής συμπεριφοράς) είναι η θεμελιώδης αρχή που διέπει τα μέτρα της ΕΕ σχετικά με την καλή διαβίωση των ζώων.Το 2006 η Επιτροπή εξέδωσε σχέδιο δράσης για την προστασία και την καλή μεταχείριση των ζώων (2006-2010). Το σχέδιο δράσης ορίζει συγκεκριμένα μέτρα που πρέπει να ληφθούν εντός των επόμενων ετών με στόχο να διασφαλιστεί ότι η καλή μεταχείριση των ζώων αντιμετωπίζεται με τον αποτελεσματικότερο δυνατό τρόπο σε όλους τους τομείς της ΕΕ και μέσω των σχέσεων της Ένωσης με τρίτες χώρες.Η νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με την υγεία των ζώων εξελίσσεται συνεχώς. Πρέπει να συμβαδίζει με τις πιο πρόσφατες εξελίξεις στην κτηνοτροφία, την επιστήμη και την τεχνολογία, και να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες απαιτήσεις των καταναλωτών. Οι κανόνες της ΕΕ είναι κατ’ αρχήν σύμφωνοι με τα διεθνή πρότυπα της Παγκόσμιας Οργάνωσης για

την Υγεία των Ζώων (OIE). Η κτηνιατρική νομοθεσία της ΕΕ πρέπει να είναι ικανή να αντιμετωπίζει την πρόκληση νέων και αναδυόμενων ασθενειών και να προσαρμόζει κατάλληλα τα μέτρα για την επίλυση των επίμονων προβλημάτων του τομέα. Επί του παρόντος διαμορφώνεται και αναπτύσσεται προσεκτικά η κοινοτική πολιτική για την υγεία των ζώων 2007-2013. Ορισμένες από τις κατευθυντήριες αρχές που προβλέπονται για τη νέα πολιτική είναι η καλύτερη πρόληψη των ασθενειών, η ιεράρχηση προτεραιοτήτων με βάση τον κίνδυνο και η διενέρ-γεια ακόμη καλύτερων ελέγχων. Η πολιτική αυτή θα είναι καλύτερα προσαρμοσμένη στην διευρυμένη ΕΕ των 27 κρατών μελών, η οποία λειτουργεί σε μια ολοένα και πιο περίπλοκη παγκόσμια αγορά.

Μόνιμη Επιτροπή για την Τροφική Αλυσίδα και την Υγεία των Ζώων

Η μόνιμη Επιτροπή για την Τροφική Αλυσίδα και την Υγεία των Ζώων (SCFCAH), πρώην μόνιμη κτηνιατρική επιτροπή (SVC), αποτελείται από εκπροσώπους κάθε κράτους μέλους και την προεδρεύει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Συστάθηκε ως όργανο διαβούλευσης και συνδρομής στη διαμόρφωση μέτρων σχετικά με την υγεία των ζώων και την ασφάλεια των τροφίμων. Η Επιτροπή μπορεί να εκδώσει ορισμένα μέτρα αν έχει τη στήριξη της εν λόγω επιτροπής ή, σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, μπορεί να εκδώσει προσωρινά μέτρα, ωσότου η επιτροπή χορηγήσει τη σύμφωνη γνώμη της εντός 10 εργάσιμων ημερών.

12 |

1960Σε ανοδική πορεία

Η Ευρωπαϊκή Ένωση στη δεκαετία του 1960

Οι πολίτες δοκίμαζαν στο εξωτερικό διαφορετικά προϊόντα και κουζίνες, γεγονός που επηρέασε τις μαγειρικές τους συνήθειες. Άρτι ανακαλυφθέντα διεθνή πιάτα άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους στο τραπέζι των Ευρωπαίων μαζί με τα κλασικά εθνικά πιάτα, καθώς οι τουρίστες γύριζαν στα σπίτια τους με νέες ιδέες.

Κατά τη δεκαετία του 1960 σημειώθηκαν επίσης περισσότερες μόνιμες μετακινήσεις, με το μεταναστευτικό ρεύμα από χώρες της νότιας Ευρώπης, όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ιταλία, προς χώρες του Βορρά, όπως το Βέλγιο, η Γερμανία και οι Κάτω Χώρες. Στοιχεία της μεσογειακής διατροφής εντάχθηκαν στο διαιτολόγιο βόρειων χωρών.

Επιπλέον, τη δεκαετία του 1960 ένα μεγάλο μεταναστευτικό κύμα εισέρρευσε στην ΕΕ από άλλες χώρες, φέρνοντας μαζί του τις διατροφικές παραδόσεις αυτών των χωρών. Για παράδειγμα, η τουρκική κουζίνα εξαπλώθηκε σε όλη τη Γερμανία και μια παραλλαγή του συγγενικού με το γύρο ντονέρ κεμπάπ, που δημιουργήθηκε από Τούρκους μετανάστες στο Βερολίνο, έμελλε να γίνει ένα από τα πιο δημοφιλή γρήγορα φαγητά των Γερμανών.

Τη δεκαετία του 1960 τα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια

αποτελούσαν πλέον παρελθόν και τα εισοδήματα αυξήθηκαν

σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το ποσοστό ανεργίας στη

Δυτική Ευρώπη μειώθηκε από 3% περίπου κατά μέσον όρο

στη δεκαετία του 1950 σε 1,5% τη δεκαετία του 1960. Η αύξηση

του πλούτου έφερε περισσότερα ταξίδια αναψυχής και οι

Ευρωπαίοι στις διακοπές τους άρχισαν να περνούν τα σύνορα,

γεγονός που σηματοδότησε την έναρξη μιας μαζικής τάσης

που θα εξελισσόταν στο μέλλον.

1963Codex AlimentariusΟ Codex Alimentarius (Κώδικας τροφίμων) δημιουργήθηκε το 1963 ως κοινό όργανο του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Πρωταρχική του αποστολή είναι η προστασία της υγείας των καταναλωτών και η εξασφάλιση δίκαιων πρακτικών στο διεθνές εμπόριο τροφίμων μέσω της ανάπτυξης κοινών προτύπων διατροφικής ασφάλειας.Φωτογραφία © FAO

ΒέλγιοΓαλλία(Δυτική) Γερμανία

ΙταλίαΛουξεμβούργοΚάτω Χώρες

| 13

Στο μεταξύ, στη Γαλλία, επισκέπτες από τη Βόρεια Αφρική εμπλούτισαν τη γαλλική μαγειρική κουλτούρα με το κουσκούς, με μπαχαρικά και γλυκίσματα. Τα φαγώσιμα που ήταν διαθέσιμα στις χώρες Ευρώπης απέκτησαν μεγαλύτερη ποικιλία και οι καταναλωτές άρχιζαν να δοκιμάζουν κρέπες, διάφορα κάρι, εξωτικά φρούτα και διάφορους τύπους ψωμιού.

Δεν άλλαξε όμως μόνο το φαγητό που έτρωγαν οι άνθρωποι. Άλλαξε και ο τρόπος που αγόραζαν, μαγείρευαν και έτρωγαν το φαγητό τους. Τα καταστήματα «αυτοεξυπηρέτησης» εξαπλώθηκαν πραγματικά ραγδαία αυτή τη δεκαετία: στη Δυτική Γερμανία οι αριθμοί εκτοξεύθηκαν στα ύψη, από 0 το 1948 σε πολύ περισσότερα των 30 000 το 1961.

Καθώς άρχισε να εξελίσσεται ο τρόπος πώλησης των τροφίμων, το ίδιο έγινε και με τον τρόπο συντήρησης και παρουσίασής τους. Τα τρόφιμα ολοένα και συχνότερα ήταν προσυσκευασμένα και έτσι ο ρόλος της συσκευασίας έγινε σημαντικότερος. Η συσκευασία δεν έπρεπε μόνο να τραβά το βλέμμα του καταναλωτή και να είναι άμεσα αναγνωρίσιμη, αλλά επιπλέον διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο στη διατήρηση φρέσκων και ασφαλών τροφίμων .

1967Διάθεση στην αγορά φρέσκου παστεριωμένου γάλακτοςΦωτογραφία © Studio GOS

1966Το 1966, 130 εκατ. τουρίστες ταξίδεψαν στις χώρες της Ευρώπης, ενώ μόνο η Ισπανία δέχθηκε 15 εκατ. επισκέπτες.Φωτογραφία © Studio GOS

1964Ο εκατομμυριοστός εργάτης-μετανάστης Το 1964 το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel αφιέρωσε το εξώφυλλό του σε Πορτογάλο εργαζόμενο ονόματι Armando Rodriguez, ο οποίος χαιρετίστηκε ως ο εκατομμυριοστός μετανάστης που εισήλθε στη χώρα και οργανώθηκε προς τιμή του επίσημη υποδοχή στην Κολωνία, κατά την οποία του δωρίστηκε μια μοτοσικλέτα.Φωτογραφία Helmut Koch © Alfred Koch, Köln

Τότε...

«Τα ψυγεία είχαν εμφανιστεί από τη δεκαετία του 1950, αλλά διαδόθηκαν στη δεκαετία του 1960. Για να διατηρήσουμε ορισμένα τρόφιμα, τα αποστειρώναμε και τα τοποθετούσαμε σε βάζα, ιδίως τις μαρμελάδες (τις κρατούσαμε ένα με δύο χρόνια) και τις κομπόστες φρούτων (που μπορούσαν να μείνουν μέχρι τρεις μέρες). Ψωνίζαμε αρκετές φορές την εβδομάδα και αγοράζαμε καθημερινά φρέσκα φρούτα και λαχανικά. Τα γαλακτοκομικά, όπως το βούτυρο, τάγγιζαν μετά από 10 μέρες ή και μετά από μία μόνο εβδομάδα, ακόμη και στο ψυγείο, ενώ τώρα μπορούν να διατηρηθούν για μήνες!»

κ. Huque,νοικοκυρά στη Γαλλία τη δεκαετία του 1960.

Συμβουλή«Για να προσφέρετε ωραία γεύματα για ολόκληρη την οικογένεια, πρέπει πρώτα απ’ όλα να επιλέξετε ό,τι καλύτερο υπάρχει στο σπίτι, τον κήπο ή το αγρόκτημά σας (στην ύπαιθρο), στις αγορές και στα καταστήματα (στην πόλη). Επομένως, πρέπει να μάθετε να αγοράζετε και να αποθηκεύετε τρόφιμα».Από το βιβλίο μαγειρικής “Cooking over the months” που δινόταν δωρεάν με την αγορά ενός Frigidaire.Φωτογραφία © Studio GOS

14 |

1960Θέματα διατροφικής ασφάλειας

Καθώς τα τρόφιμα έφθαναν στο πιάτο

του μέσου Ευρωπαίου μετά από

μεγαλύτερο και πιο σύνθετο ταξίδι, ο

κίνδυνος ανάπτυξης βακτηρίων και άλλων

ανεπιθύμητων οργανισμών στα τρόφιμα

αυξανόταν. Με τα συστήματα υγιεινής

και τους μικροβιολογικούς ελέγχους να

είναι λιγότερο ανεπτυγμένοι σε σχέση

με σήμερα, η τροφική δηλητηρίαση

αποτελούσε μεγαλύτερο κίνδυνο για την

υγεία των καταναλωτών.

Βακτήρια

< Σαλμονέλα

Αυγά >

< Escherichia coli (E. coli) (κολοβακτηρίδιο)

Ατελώς μαγειρεμένο κρέας >

< Clostridium botulinum (βοτυλικό κλοστρίδιο)

Μη σωστά κονσερβοποιημένα τρόφιμα >

< Listeria monocytogenes (λιστέρια η μονοκυτταρογόνος)

Μη παστεριωμένο γάλα >

< Staphylococcus aureus (χρυσίζων σταφυλόκοκκος)

Ζαμπόν >

Παράσιτα

< Trichinella spiralis (τριχίνη η σπειροειδής)

Ατελώς μαγειρεμένο χοιρινό >

Ιοί

< Ιός ηπατίτιδας Α

Μαλάκια >

1961Συντήρηση των τροφίμωνΣτα τρόφιμα εφαρμόστηκαν καινοτόμοι τρόποι επεξεργασίας για να επιμηκυνθεί και να βελτιωθεί η συντήρησή τους. Το 1961 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας απηύθυνε έκκληση για έρευνα σχετικά με τις δυνητικές επιπτώσεις στην υγεία, τροφίμων που έχουν δεχθεί ακτινοβολία.

Τρόφιμα στα οποία μπορούν να βρεθούν τέτοιοι οργανισμοί

| 15

1964Ενδοκοινοτικές συναλλαγές

Το 1964 τέθηκαν σε ισχύ τα πρώτα νομοθετικά μέτρα σχετικά με την υγεία των ζώων: η

οδηγία αριθ. 64/432 του Συμβουλίου περί προβλημάτων υγειονομικού ελέγχου στον τομέα

των ενδοκοινοτικών συναλλαγών βοοειδών και χοιροειδών, και η οδηγία αριθ. 64/433 του

Συμβουλίου για τον καθορισμό των υγειονομικών όρων παραγωγής και διάθεσης στην αγορά

νωπού κρέατος. με τους νέους αυτούς κανόνες εναρμονίστηκαν οι κανονισμοί των διαφόρων κρατών μελών, όπως οι νόμοι σχετικά με τους

ελέγχους για τη φυματίωση.

Β Ε Λ Γ Ι Ο

WaterzooiΚλασικό μαγειρευτό φαγητό με ψάρι ή κοτόπουλο, κρέμα γάλακτος, λαχανικά, μυρωδικά, αυγά και βούτυρο. Η ονομασία του προέρχεται από τη φλαμανδική λέξη που σημαίνει «νερό που σιγοβράζει» και παραπέμπει στον τρόπο με τον οποίο μαγειρεύεται.

Ι Τα Λ Ι α

Pasta col ragùΤο ραγού είναι μια σάλτσα που γίνεται με κρέας, ντομάτες, κρεμμύδια, σκόρδο, μυρωδικά και άλλα καρυκεύματα, και το βρίσκουμε σε ολόκληρη την Ιταλία. Πιστεύεται ότι ο Μάρκο Πόλο έφερε τα ζυμαρικά στην Ιταλία από την Κίνα τον 13ο αιώνα, αλλά η ιταλική μαγειρική είναι αυτή που τα έκανε παγκόσμιο φαινόμενο.

Γεύσεις απ’ την Ευρώπη

1962Κοινή Αγροτική Πολιτικήαφήνοντας πίσω τους μια δεκαετία με ελλείψεις τροφίμων, τα ιδρυτικά κράτη μέλη της ΕΕ αναζητούσαν μια βιώσιμη λύση για τον εφοδιασμό σε τρόφιμα. αποτέλεσμα ήταν η Κοινή αγροτική Πολιτική (ΚαΠ), η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1962. αρχικά, η ΚαΠ επιδοτούσε την παραγωγή βασικών ειδών διατροφής προκειμένου να προωθηθεί η αυτάρκεια και ο ασφαλής εφοδιασμός σε τρόφιμα. Ωστόσο, ο ρόλος της ΚαΠ εξελίχθηκε με την πάροδο του χρόνου, περιλαμβάνοντας και άλλα θέματα όπως η ασφάλεια των τροφίμων και το περιβάλλον.

Γνωρίζατε ότι…

• Περισσότεροι άνθρωποι άρχισαν να τρώνε έξω: το 1960 η λέσχη αυτοκινήτου και η αλυσίδα Jolly Hotel άνοιξαν περίπου 30 εστιατόρια εξυπηρέτησης αυτοκινήτων στη Γερμανία και την Ιταλία.

16 |

1950 1960 1970 1980 1990 2000

Η δεκαετία του 1960 ήταν μια εποχή αισθητών αλλαγών, με την εμφάνιση ολοένα και πιο σύγχρονων τεχνικών επεξεργασίας, συντήρησης,

συσκευασίας, αποθήκευσης και μεταφοράς των τροφίμων. Σε οικιακό επίπεδο, η αύξηση των ψυγείων στα σπίτια και η βελτίωση της αγοραστικής

δύναμης των καταναλωτών άλλαξε τις συνήθειες των Ευρωπαίων στα ψώνια και το φαγητό. Για να ικανοποιηθεί η μεγάλη ζήτηση μεταποιημένων

τροφίμων με εύκολη παρασκευή, αναπτύχθηκε η βιομηχανία μεγάλης κλίμακας και η αλυσίδα παραγωγής επεκτάθηκε. Έτσι, καλύφθηκαν μεν οι ανάγκες

της μαζικής αγοράς, αλλά ταυτόχρονα ανέκυψαν περισσότερες περιπτώσεις στις οποίες θα μπορούσαν να εμφανιστούν προβλήματα ασφάλειας των

τροφίμων. Η εμφάνιση μολυσματικών προσμείξεων στα τρόφιμα σε μια μονάδα επεξεργασίας θα μπορούσε να επηρεάσει δεκάδες, εκατοντάδες ή και

χιλιάδες ανθρώπους. Η υπευθυνότητα στην παραγωγή, οι καλές πρακτικές υγιεινής και οι προσεκτικοί έλεγχοι έγιναν απαραίτητοι. Έτσι, με την πάροδο

των δεκαετιών δημιουργήθηκε ένα πλήρες σύνολο νομοθετημάτων της ΕΕ προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η παραγωγή, επεξεργασία και διάθεση

τροφίμων πληροί τα υψηλότερα δυνατά πρότυπα ασφάλειας των τροφίμων. Τούτο συνέβαλε στο να γίνουν τα τρόφιμα που διατίθενται στην ΕΕ από τα

ασφαλέστερα στον κόσμο.

Οι πρώτοι κανόνες υγιεινής της ΕΕ για τα τρόφιμα που θεσπίστηκαν το 1964 περιορίζονταν σε ρυθμίσεις σχετικά με το νωπό κρέας. Ωστόσο, με την πάροδο των δεκαετιών θεσπίστηκαν και εφαρμόστηκαν νομοθετικά μέτρα και για άλλα προϊόντα, όπως τα αυγά, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το κοτόπουλο, τα αλιευτικά προϊόντα και το κρέας θηραμάτων. Η θέσπιση κανόνων υγιεινής αναμφίβολα είχε αποτέλεσμα καθώς συνέβαλε στη βελτίωση του επιπέδου ασφάλειας των τροφίμων στην ΕΕ μέσω της πρόληψης, της εξάλειψης ή της μείωσης μολύνσεων των τροφίμων από επιβλαβή βακτήρια, παράσιτα, χημικές ουσίες και ανεπιθύμητα ξένα σώματα, όπως τα σωματίδια γυαλιού. Για παράδειγμα, τα προγράμματα εξάλειψης της φυματίωσης των βοοειδών που εφαρμόζονται στα κράτη μέλη εδώ και αρκετές δεκαετίες οδήγησαν σε τεράστια μείωση των κρουσμάτων φυματίωσης στα βοοειδή. Κατ’ επέκταση, εξαλείφθηκε μια σημαντική πηγή προσβολής των ανθρώπων από τη νόσο αυτή. Η παρουσία άλλων παθογόνων μικροοργανισμών στο κρέας, όπως των προνυμφών της ταινίας, μειώθηκε σε τεράστιο βαθμό μέσω εντατικών ελέγχων από κτηνιάτρους και εκπαιδευμένους επιθεωρητές. Η θέσπιση και τροποποίηση της νομοθεσίας της ΕΕ γινόταν σύμφωνα με τις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις. Έτσι, στο μέσο της δεκαετίας του 1990 υπήρχε πλέον μια ευρεία δέσμη οδηγιών

σχετικά με την υγιεινή των τροφίμων για ιδιαίτερες κατηγορίες τροφίμων. Η νομοθεσία αυτή ασφαλώς διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ασφάλεια των τροφίμων, αλλά συχνά αυτοί που έπρεπε να την εφαρμόσουν την έβρισκαν περίπλοκη και εξαιρετικά απαιτητική. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή εξέτασε πώς θα μπορούσε να βελτιώσει τη νομοθεσία σχετικά με την υγιεινή, έτσι ώστε να αυξηθεί η προστασία των καταναλωτών και ταυτόχρονα να αποσαφηνιστούν και να απλουστευθούν οι κανόνες που πρέπει να τηρούν οι παραγωγοί τροφίμων.

Η δημοσίευση της Λευκής Βίβλου για την ασφάλεια των τροφίμων από την Επιτροπή το 2000 αποτέλεσε ορόσημο για την πολιτική της ΕΕ στον εν λόγω τομέα. Στο έγγραφο αυτό η Επιτροπή σκιαγράφησε μια εντελώς νέα προσέγγιση της κοινοτικής νομοθεσίας για την ασφάλεια των τροφίμων. Μια από τις βασικές αρχές που εκτίθενται στη Λευκή Βίβλο είναι ότι οι κοινοτικοί κανόνες ασφάλειας των τροφίμων πρέπει να έχουν εφαρμογή «από το αγρόκτημα μέχρι το τραπέζι». Τούτο σημαίνει ότι κάθε ξεχωριστός κρίκος της αλυσίδας παραγωγής – από το αγρόκτημα μέχρι το σημείο λιανικής πώλησης – καλύπτεται από την κοινοτική νομοθεσία για την ασφάλεια των τροφίμων. Ανατέθηκαν περισσότερες ευθύνες στις επιχειρήσεις του τομέα των τροφίμων για να διασφαλιστεί ότι τα προϊόντα που φθάνουν τους καταναλωτές της ΕΕ είναι ασφαλή για κατανάλωση.

Το σύστημα ανάλυσης κινδύνων και κρίσιμων σημείων ελέγχου

Οι αρχές του συστήματος ανάλυσης κινδύνων και κρίσιμων σημείων ελέγχου (HACCP) πρέπει να εφαρμόζονται από όλες τις επιχειρήσεις τροφίμων (εκτός των πρωτογενών παραγωγών) βάσει της νομοθεσίας περί υγιεινής της ΕΕ. Το σύστημα HACCP επιτρέπει στις επιχειρήσεις τροφίμων να εντοπίσουν τους δυνητικούς κινδύνους στην ασφάλεια των τροφίμων και να τους θέσουν ενεργά υπό έλεγχο σε κρίσιμα σημεία της αλυσίδας παραγωγής και διανομής. Τούτο συνεπάγεται προσεκτική παρακολούθηση των διαφόρων παραγόντων (για παράδειγμα, συνθήκες θερμοκρασίας ή/και υγρασίας) σε συγκεκριμένα κομβικά σημεία. Στη συνέχεια είναι δυνατό να γίνουν εγκαίρως διορθωτικές κινήσεις, αν διαπιστωθεί κάτι μη κανονικό και κριθεί ότι υφίσταται κίνδυνος για την ασφάλεια των τροφίμων.Φωτογραφία © Αρχείο Sainsbury, Μουσείο των Ντόκλαντς

> Διαμέσου των δεκαετιών >Παραγωγή, επεξεργασία και υγιεινή των τροφίμων

| 17

1950 1960 1970 1980 1990 2000

Η Λευκή Βίβλος προετοίμασε το έδαφος για την πλήρη αναμόρφωση της νομοθεσίας της ΕΕ για την υγιεινή των τροφίμων. Το 2004 εκδόθηκε το «Πακέτο Μέτρων για την Υγιεινή», μέσω του οποίου οι πολυάριθμες οδηγίες περί υγιεινής αντικαταστάθηκαν από ένα εναρμονισμένο, απλουστευμένο και περιε-κτικό σύνολο κανόνων υγιεινής που προβλέπεται να έχουν εφαρμογή σε κάθε στάδιο της τροφικής αλυσίδας. Τα εν λόγω νομοθετικά μέτρα, που τέθηκαν σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2006, θεσπίζουν γενικούς κανόνες για την υγιεινή των τροφίμων και των ζωοτροφών, καθώς και ειδικούς κανόνες υγιεινής για τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης.Μία από τις αλλαγές που επέφερε η δέσμη για την υγιεινή ήταν η επιβολή της υποχρέωσης σε όλες τις επιχειρήσεις της βιομηχανίας τροφίμων να διενεργούν αυτοελέγχους και να ακολουθούν τις αρχές του συστήματος HACCP (βλ. ένθετο). Τούτο έγινε για να διασφαλιστεί ότι δεν θα υπάρχει κανένα πρόβλημα σε κανένα σημείο της παραγωγής. Οι επιχειρήσεις τροφίμων και ζωοτροφών πρέπει να είναι εγγεγραμμένες και φέρουν ακέραια την ευθύνη, αν βρεθούν μη ασφαλή τρόφιμα στην αγορά. Τα εισαγόμενα προϊόντα πρέπει να πληρούν τα ίδια υψηλά πρότυπα με τα προϊόντα της ΕΕ βάσει των επικαιροποιημένων κανόνων υγιεινής ενώ διενεργούνται τακτικοί έλεγχοι στα σύνορα της ΕΕ για να διασφαλιστεί κάτι τέτοιο (βλ. σ. 29).Εκτός από τη νομοθεσία περί υγιεινής, τον Ιανουάριο 2006 τέθηκαν σε ισχύ και νέοι κανόνες σχετικά με τους ελέγχους των τροφίμων και των ζωοτροφών.

Η διενέργεια ελέγχων είναι βασική προϋπόθεση για να διασφαλιστεί η πλήρης τήρηση της κοινοτικής νομοθεσίας στον τομέα των τροφίμων και η συμμόρφωση των προϊόντων που διατίθενται στην αγορά της ΕΕ με τα απαιτούμενα πρότυπα ασφάλειας. Ο κανονισμός για τους επίσημους ελέγχους των τροφίμων και των ζωοτροφών αποσκοπεί στο να δημιουργήσει ένα εναρμονισμένο σύστημα ελέγχων στην ΕΕ, με σαφή καθορισμό του έργου των εθνικών αρχών. Με τη θέσπιση αυστηρότερων ελεγκτικών απαιτήσεων, με τον αναλυτικό καθορισμό των προς εκτέλεση εργασιών και τον σαφή καταμερισμό αρμοδιοτήτων, η Επιτροπή σκοπεύει να διασφαλίσει τη διενέργεια ενιαίων και αποτελεσματικών ελέγχων για την ασφάλεια των τροφίμων σε ολόκληρη την ΕΕ.Ένα σημαντικό μέρος της νομοθεσίας που θα ολοκληρώσει τους κανόνες υγιεινής της ΕΕ είναι αυτό που αφορά τα μικροβιολογικά κριτήρια. Τα τρόφιμα συχνά προβάλλονται από μικροοργανισμούς, όπως τα βακτήρια, κατά την παραγωγή τους. Επομένως, μπορούν να χρησιμοποιηθούν μικροβιολογικά κριτήρια για να ελεγχθεί αν η παρουσία και το επίπεδο παρουσίας μικροβίων μπορεί να επηρεάσει την ασφάλεια των τελικών προϊόντων διατροφής. Η νομοθεσία της ΕΕ έχει θεσπίσει μικροβιολογικά κριτήρια για ορισμένα βακτήρια, όπως η σαλμονέλα και η λιστέρια, στις βασικές κατηγορίες τροφίμων, π.χ. κρέας, ψάρι, γαλακτοκομικά προϊόντα, τρόφιμα έτοιμα προς κατανάλωση, φρούτα και λαχανικά. Στόχος του καθορισμού κριτηρίων για τα κύρια βακτήρια που μπορούν να βρεθούν στα τρόφιμα είναι να μειωθεί ο αριθμός των τροφιμογενών ασθενειών στην ΕΕ. Οι εν λόγω νομοθετικές ρυθμίσεις είναι επίσης σημαντικές διότι εναρμονίζουν τα μέτρα που ισχύουν στις διάφορες χώρες της ΕΕ, αντικαθιστώντας τα ποικίλα νομοθετικά μέτρα των κρατών μελών.

Τα ξύλινα εργαλεία μαγειρικής μαζεύουν εύκολα μικροοργανισμούς (μούχλα, σαπρόφυτα, παθογόνους μικροοργανισμούς κ.λπ.) στους μικροπόρους τους, οι

οποίοι μετά περνούν στα τρόφιμα.

Καλύτερη Κατάρτιση για Ασφαλέστερα Τρόφιμα

«Καλύτερη Κατάρτιση για Ασφαλέστερα Τρόφιμα» είναι η ονομασία ενός φιλόδοξου προγράμματος που ξεκίνησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2005. Στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας, παρέχεται κατάρτιση σε υπαλλήλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τρίτων χωρών που είναι υπεύθυνοι για τον έλεγχο της ορθής εφαρμογής των κανόνων της ΕΕ σχετικά με τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές, την υγεία και την καλή διαβίωση των ζώων, και την υγεία των φυτών. Η Επιτροπή παρέχει αυτήν την κατάρτιση στοχεύοντας στο ότι οι ελεγκτικές αρχές κατανοούν πλήρως και κατά τον ίδιο τρόπο τους κανόνες της ΕΕ στον εν λόγω τομέα, έτσι ώστε τα τρόφιμα και οι ζωοτροφές που διατίθενται στην αγορά να πληρούν τα προσδοκώμενα πρότυπα ασφάλειας.

«Τα σεμινάρια του προγράμματος «Καλύτερη Κατάρτιση για Ασφαλέστερα Τρόφιμα» αποτελούν μια πρώτης τάξης ευκαιρία για τις επίσημες αρχές χωρών εκτός της ΕΕ να επικαιροποιήσουν τις γνώσεις τους για τους ισχύοντες κανόνες στον τομέα της ασφάλειας των τροφίμων».κ. Adriana Venezuela, γεωπόνος στην Υπηρεσία Γεωργίας και Κτηνοτροφίας της Χιλής.Φωτογραφία © Ευρωπαϊκή Κοινότητα

18 |

1970Η ώρα του απολογισμού

ΒέλγιοΔανία (1973)Γαλλία(Δυτική) ΓερμανίαΙρλανδία (1973)

ΙταλίαΛουξεμβούργοΚάτω ΧώρεςΗνωμένο Βασίλειο (1973)

Η Ευρωπαϊκή Ένωση τη δεκαετία του 1970

Τη δεκαετία αυτή ορισμένα τμήματα της ευρωπαϊκής κοινωνίας ήθελαν να βελτιώσουν τον τρόπο ζωής τους και να υιοθετήσουν συνήθειες συνδεδεμένες με την επιτυχία. Ορισμένοι άνθρωποι άρχισαν να απομακρύνονται από την παράδοση και να δειπνούν έξω, αντί να ετοιμάζουν το οικογενειακό φαγητό στο σπίτι. Καθότι οι εργαζόμενες γυναίκες ήταν περισσότερες από ποτέ άλλοτε, τα κυλικεία στο σχολείο και τη δουλειά, όπως και τα εστιατόρια, αποτελούσαν μια χρήσιμη εναλλακτική λύση στο σπιτικό φαγητό.

Ακόμη και όσοι έτρωγαν στο σπίτι ξόδευαν λιγότερο χρόνο στην κουζίνα για την ετοιμασία του φαγητού. Έτοιμα φαγητά όπως ο στιγμιαίος πουρές ή οι κονσέρβες σούπας γίνονταν ολοένα και πιο δημοφιλή, δίνοντας μια εύκολη και γρήγορη λύση στους πολυάσχολους Ευρωπαίους. Τα νοικοκυριά που διέθεταν ψυγείο γίνονταν περισσότερα, γεγο-νός που σήμαινε ότι τα προϊόντα μπορούσαν να διατηρηθούν για περισσότερο χρόνο. Παράλληλα, η αύξηση των αυτοκινήτων ιδιωτικής χρήσης διευκό-λυνε τους καταναλωτές να ψωνίζουν μαζικά μία φορά την εβδομάδα, πηγαίνοντας στο σουπερμάρκετ με το αυτοκίνητο, αντί να επισκέπτονται καθημερινά τα μαγαζιά της γειτονιάς τους.

Με την εμφάνιση νέων προϊόντων, συνέχισε να εξελίσσεται και η συσκευασία. Το πλαστικό άρχισε να αντικαθιστά ολοένα και περισσότερο το κλασικό χαρτί περιτυλίγματος, ενώ εμφανίστηκαν ειδικές συσκευασίες για νέα προϊόντα. Τη δεκαετία του 1970 περίπου το 10% του γάλακτος στην Ευρώπη ήταν γάλα υπερυψηλής θερμοκρασίας, ένα μακράς διάρκειας προϊόν αντί του αποστειρωμένου γάλακτος. Το γάλα αυτού του είδους χρειάζεται μια ειδική προστατευτική στρώση στη συσκευασία του για να μην αλλοιωθεί.

Το 1973 οι έξι έγιναν εννέα, καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση

έκανε την πρώτη της διεύρυνση, υποδεχόμενη τη Δανία,

την Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Ένα σημαντικό βήμα

προόδου για την Ευρωπαϊκή Δημοκρατία έγινε το 1979, όταν

πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες εκλογές για την ανάδειξη των

μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου απευθείας από τους

Ευρωπαίους πολίτες.

1973Επέκταση των σουπερμάρκετΤη δεκαετία του 1970 το γερμανικό κατάστημα ALDI επεκτάθηκε διεθνώς, ενώ το 1973 άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό το πρώτο LIDL. Τον ίδιο χρόνο το Carrefour βγήκε από τη Γαλλία ανοίγοντας το πρώτο κατάστημα λιανικής πώλησης στην Ισπανία.

| 19

Τα κατεψυγμένα τρόφιμα άρχισαν να διαδίδονται ευρέως. Καινοτόμα προϊόντα όπως οι κατεψυγμένες πίτσες και τα κατεψυγμένα γλυκίσματα άρχισαν να εμφανίζονται στα ράφια των σουπερμάρκετ της ΕΕ. Τα προϊόντα αυτά μπορούσαν να αποθηκευτούν για ακόμα μεγαλύτερο διάστημα και κατά κανόνα χρειάζονταν λίγη ή και καμία απολύτως προετοιμασία – για πρώτη φορά, ένα ολόκληρο γεύμα μπορούσε να ετοιμαστεί απλώς ανάβοντας το φούρνο.

Οι εισαγωγές από χώρες εκτός της ΕΕ εξακολούθησαν να αυξάνονται, ενώ οι επιχειρήσεις τροφίμων εκμεταλλεύονταν περισσότερο την εσωτερική αγορά. Θεσπίστηκαν νέοι κανόνες με σκοπό να αρθούν οι φραγμοί μεταξύ των κρατών μελών, ενώ η υπόθεση «Cassis de Dijon» αποτέλεσε ορόσημο στην ιστορία του διακοινοτικού εμπορίου.Το 1973 η παγκόσμια πετρελαϊκή κρίση είχε ως αποτέλεσμα την παρουσία προβλημάτων στην

παράδοση πολλών προϊόντων, οδηγώντας σε ελλείψεις στην προμήθεια ορισμένων τροφίμων, όπως η ζάχαρη, στην Ευρώπη. Τούτο έδειξε πόσο εξαρτημένη από τις εισαγωγές είχε γίνει η Ευρώπη και υπενθύμισε ένα τουλάχιστον πλεονέκτημα της εγχώριας παραγωγής γεωργικών προϊόντων του παρελθόντος.

Τότε...

«Τα υλικά συσκευασίας και τα σχήματα των συσκευασιών γνώρισαν τεράστια εξέλιξη. Στον τομέα των κατεψυγμένων τροφίμων, καταβλήθηκαν ιδιαίτερες προσπάθειες προκειμένου οι συσκευασίες αυτές να γίνουν βολικές στη χρήση. Χρησιμοποιήθηκε η μικρής διάρκειας επεξεργασία σε υψηλή θερμοκρασία για τα υγρά μαγειρικής και για το γάλα».

Brian Suter,Υπεύθυνος Ε&α της Nestlé τη δεκαετία του 1970.

1978Chèques-restaurantΤο 1978, 80 000 εστιατόρια στη Γαλλία δέχονται chèques-restaurant (κουπόνια φαγητού συγχρηματοδοτούμενα από τους εργοδότες).

1979Η υπόθεση Cassis de Dijon Το 1979 το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων εξέδωσε την απόφασή του στην υπόθεση Cassis de Dijon. Το θέμα προέκυψε όταν δεν επετράπη σε μια γερμανική εταιρεία να εισαγάγει φορτίο με λικέρ μαύρου φραγκοστάφυλου της ντιζόν (Cassis de Dijon) λόγω του χαμηλού αλκοολικού τίτλου του που το καθιστούσε ασυμβίβαστο με τη γερμανική νομοθεσία. Οι γερμανικές αρχές δήλωσαν ότι απαγόρευσαν το προϊόν για να προστατεύσουν την υγεία των καταναλωτών, αλλά το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων αποφάνθηκε ότι όταν ένα είδος διατροφής παράγεται και διατίθεται νόμιμα στην αγορά ενός κράτους μέλους πρέπει να μπορεί να κυκλοφορεί ελεύθερα σε ολόκληρη την εσωτερική αγορά. Η αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης έγινε κεντρικό στοιχείο της νομοθεσίας της ΕΕ στον τομέα των τροφίμων και, μετά την υπόθεση αυτή, αναπτύχθηκε μια νέα προσέγγιση. Η τελευταία θεσπίστηκε επίσημα το 1985 με τη δημοσίευση του εγγράφου «Ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς: κοινοτική νομοθεσία για τα τρόφιμα». Η ΕΕ περιόρισε τους κανόνες σχετικά με τα τρόφιμα σε διατάξεις δικαιολογούμενες από την ανάγκη προστασίας της δημόσιας υγείας, της παροχής πληροφοριών στους καταναλωτές και διασφάλισης της διενέργειας επαρκών ελέγχων.Φωτογραφία © Lejay-Lagoute

Παραγωγή τροφικής αλυσίδαςΦωτογραφία © Ευρωπαϊκή Κοινότητα

20 |

Για πρώτη φορά η ασφάλεια του εφοδιασμού δεν αποτελούσε πλέον πρόβλημα και οι ανησυχίες σχετικά με τα τρόφιμα άρχισαν να παίρνουν νέα μορφή. Το 1971 η ΕΕ θέσπισε εναρμονισμένες απαιτήσεις υγιεινής για την επεξεργασία του κρέατος πουλερικών στα σφαγεία, την αποθήκευση και τη μεταφορά. Η ΕΕ θέσπισε επίσης κανόνες υγιεινής σχετικά με την εισαγωγή βοοειδών, χοίρων και νωπού κρέατος, ενώ ο έλεγχος του κρέατος για σπειροειδή τριχίνη (trichinella spiralis) έγινε υποχρεωτικός.

Ως συμπληρωματικό μέτρο για την αντιμετώπιση πιθανών προβλημάτων, η ΕΕ δημιούργησε το 1979 το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές. Στόχος ήταν η δημιουργία ενός αποτελεσματικού μηχανισμού ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των αρμόδιων αρχών των κρατών μελών σε περίπτωση κινδύνου για τη δημόσια υγεία από τρόφιμα ή ζωοτροφές. Το σύστημα επιτρέπει επίσης την παροχή πληροφοριών σχετικά με τα μέτρα που λαμβάνονται για την ασφάλεια των τροφίμων.

Εκτός από την άμεση απειλή της πρόκλησης ασθενειών από τρόφιμα, τη δεκαετία του 1970 άρχισε να αναπτύσσεται η αντίληψη που συσχέτιζε την ανθυγιεινή διατροφή με τον πρόωρο θάνατο. Το 1975 η ΕΕ ίδρυσε το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας, του οποίου οι μελέτες περιελάμβαναν θέματα σχετικά με τα τρόφιμα, τη διατροφή και την άσκηση.

1970Θέματα διατροφικής ασφάλειας

Η ολοένα αυξανόμενη παραγωγή ποσοτήτων

τροφίμων που δεν γινόταν πλέον

στα αγροκτήματα και στις μικρές μονάδες

παραγωγής, οδήγησαν στην χρήση ολοένα

και μεγαλύτερων ποσοτήτων χημικών για την

συντήρηση και τη βελτίωση της γεύσης των

προϊόντων αυτών. Γίνονταν δοκιμές σχετικά

με την ασφάλεια των προσθέτων για να

διαπιστωθούν οι τυχόν παρενέργειες.

Διάσημο (με ειδίκευση στις τηγανητές πατάτες – friterie) Βέλγιο, 1970.

Τα «ανεξάρτητα» καταστήματα κατεψυγμένων τροφίμων του Sainsbury’s, Ηνωμένο Βασίλειο, 1974.Φωτογραφία © Αρχείο Sainsbury, Μουσείο στα Ντόκλαντς

1979Σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές (RASFF)Το δίκτυο RASFF υπάρχει από το 1979 και ενισχύθηκε από τον Γενικό νόμο για τα Τρόφιμα το 2002. μέλη του δικτύου είναι τα κράτη μέλη της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή αρχή για την ασφάλεια των Τροφίμων, η Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και η νορβηγία. Το RASFF επιτρέπει την ταχεία ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρμόδιων εθνικών αρχών για παντός είδους τρόφιμα και ζωοτροφές, ιδίως όταν μια εθνική αρχή κρίνει ότι υφίσταται κίνδυνος για την ανθρώπινη υγεία και λαμβάνει μέτρα, όπως η παρακράτηση, ανάκληση, κατάσχεση ή απόρριψη προϊόντων. Χάρη στο σύστημα αυτό, τα κράτη μέλη μπορούν να εκτιμήσουν αν θίγονται και να αντιδράσουν αναλόγως, διασφαλίζοντας τη συνεπή και ταυτόχρονη δράση σε ολόκληρη την ΕΕ και προστατεύοντας την υγεία των καταναλωτών. αποσκοπώντας στην πλήρη ενημέρωση του κοινού, η ΕΕ δημοσιεύει στην ιστοσελίδα της εβδομαδιαίες και ετήσιες εκθέσεις με πληροφορίες για όλες τις προειδοποιήσεις.

| 21

Δ α ν Ι α

LeverpostejΧοιρινό συκώτι που αφού πολτοποιηθεί (πατέ) με αρωματικά, αλάτι και πιπέρι, στη συνέχεια τοποθετείται σε φόρμα ψωμιού και ψήνεται στο φούρνο. Το πατέ αυτό κόβεται σε φέτες και αλείφεται σε μαύρο ψωμί σίκαλης, ενώ συχνά προστίθεται από πάνω κορν μπιφ ή λαχανικά τουρσί.

Ι ρΛ α ν Δ Ι α

BoxtyΤηγανίτα που γίνεται με το βασικό γεωργικό προϊόν της Ιρλανδίας, τις πατάτες. Οι πατάτες τρίβονται στον τρίφτη και αναμειγνύονται με αλεύρι, βουτυρόγαλα και μερικές φορές αυγά, ενώ στη συνέχεια το μείγμα ψήνεται σε τηγάνι. Συχνά σερβίρεται με το ιρλανδικό λουκάνικο «black pudding» (μαύρη αιματιά) και μπέικον.

Γεύσεις απ’ την Ευρώπη

Γνωρίζατε ότι…

• Το 70% των χρημάτων που δαπανώνται για ορισμένα κατεψυγμένα τρόφιμα δεν διατίθεται για τα τρόφιμα αυτά καθαυτά, αλλά για το κόστος παραγωγής, επεξεργασίας και αποθήκευσης.

1971Τα πρώτα ταχυφαγεία στην ΕυρώπηΣτις 3 Ιουλίου 1971 άνοιξε το πρώτο ταχυφαγείο – Quick – στο Schoten του Βελγίου στο χώρο στάθμευσης ενός σουπερμάρκετ. Οι πατάτες καθαρίζονταν, πλένονταν και κόβονταν με το χέρι και οι σάλτσες ετοιμάζονταν καθημερινά επί τόπου. Καθότι επρόκειτο για ένα νέο τρόπο κατανάλωσης φαγητού, ένα φυλλάδιο επεξηγούσε στους πελάτες πώς να παραγγείλουν και να πληρώσουν το γεύμα τους. Στη συνέχεια έπρεπε να φάνε… χωρίς μαχαιροπήρουνα!Τον ίδιο χρόνο άνοιξαν τα πρώτα McDonald’s στις Κάτω Χώρες και τη Δυτική Γερμανία.Φωτογραφίες © Εστιατόρια Quick

22 |

1950 1960 1970 1980 1990 2000> Διαμέσου των δεκαετιών >Χημική ασφάλεια

Τη δεκαετία του 1970 η ευρείας κλίμακας γεωργική παραγωγή και οι νέες τεχνολογικές εξελίξεις είχαν ως αποτέλεσμα να βασίζονται οι αγρότες σε μεγαλύτερο βαθμό στα χημικά για να προστατεύσουν τις καλλιέργειές τους. Τα φυτοφάρμακα άρχισαν να διαδραματίζουν ολοένα και πιο βαρύνοντα και σημαντικό ρόλο στη σύγχρονη γεωργία. Ωστόσο, λόγω του

δυνητικού κινδύνου που παρουσίαζαν για τους ανθρώπους, τα ζώα και το περιβάλλον, όταν δεν χρησιμοποιούνται σωστά, έπρεπε να εφαρμοστούν αυστηροί κανόνες και έλεγχοι για να διασφαλιστεί ότι οι κίνδυνοι των φυτοφαρμάκων δεν ήταν περισσότεροι από τα οφέλη τους. Ταυτόχρονα, τα πρόσθετα και τα αρτύματα τροφίμων άρχισαν να γίνονται αναπόσπαστο τμήμα στης σύγχρονης τροφικής αλυσίδας, καθώς μειωνόταν η κυριαρχία της τοπικής παραγωγής και αναπτυσσόταν η μεγάλης κλίμακας βιομηχανία. Οι βιομηχανίες χρειάζονταν βοήθεια για να παρατείνουν το χρόνο αποθήκευσης και να κάνουν τα μεταποιημένα τρόφιμα πιο νόστιμα και ελκυστικά. Ωστόσο, τα χημικά αυτά έπρεπε να τύχουν προσεκτικής ρύθμισης για να εξασφαλιστεί ότι δεν θα έβλαπταν την ανθρώπινη υγεία. Για το λόγο αυτό, θεσπίστηκε ένα ολόκληρο σύνολο κοινοτικών νομοθετημάτων που ρυθμίζουν τα πρόσθετα και τα αρτύματα τροφίμων. Μερικές φορές, λόγω ορισμένων διαδικασιών παραγωγής, συσκευασίας ή αποθήκευσης ή λόγω περιβαλλοντικών συνθηκών, μολυσματικές προσμείξεις εισέρχονταν ακουσίως στα τρόφιμα. Έτσι, αναπτύχθηκαν αυστηροί κοινοτικοί κανόνες προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι κίνδυνοι που μπορεί να προκύψουν για την ασφάλεια των τροφίμων και την ανθρώπινη υγεία.

ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ

Οι πρώτοι κανόνες της ΕΕ για τα φυτοφάρμακα εκδόθηκαν το 1976. Στο πλαίσιο αυτό, τέθηκαν ανώτατα όρια καταλοίπων (ΑΟΚ) των φυτο-φαρμάκων σε φρούτα και λαχανικά, δηλαδή η ανώτατη ποσότητα καταλοίπων φυτοφαρμάκων που επιτρέπεται να υπάρχει στα τρόφιμα. Το 2005 εκδόθηκε ένας νέος κανονισμός της ΕΕ σχετικά με τα κατάλοιπα φυτοφαρμάκων στα τρόφιμα, ο οποίος προβλέπεται να τεθεί σε ισχύ το 2008.

Όσον αφορά στη ρύθμιση της έγκρισης και χρήσης φυτοφαρμάκων στην ΕΕ, ο πρωταρχικός στόχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι η πλήρης προστασία της υγείας των ανθρώπων και των ζώων καθώς και του περιβάλλοντος. Από το 1991 κάθε δραστική ουσία που χρησιμοποιείται σε φυτοπροστατευτικά προϊόντα πρέπει να έχει ειδική έγκριση σε επίπεδο ΕΕ. Μια δραστική ουσία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ή να πωληθεί σε οποιοδήποτε κράτος μέλος, μόνο αν έχει υποστεί επιστημονική αξιολόγηση και αν έχει εγκριθεί σε επίπεδο ΕΕ. Το 2006 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε να γίνουν αυστηρότεροι οι σχετικοί κανόνες μέσω ενός νέου κανονισμού για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα, σύμφωνα και με τις πιο πρόσφατες επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις. Στόχος του κανονισμού είναι, μεταξύ άλλων, να δημιουργηθεί μια αυστηρότερη και αποτελεσματικότερη διαδικασία έγκρισης των δραστικών ουσιών, να ενισχυθούν οι έλεγχοι σχετικά με τη χρήση των φυτοφαρμάκων και να περιοριστούν οι δοκιμές σε ζώα.

Την ίδια περίπου εποχή που θα τεθεί σε ισχύ ο νέος κανονισμός, η Επιτροπή θα ολοκληρώνει τη φιλόδοξη επανεξέταση όλων των παλαιών δραστικών ουσιών. Στόχος της επανεξέτασης είναι να εξασφαλιστεί ότι

οι δραστικές ουσίες που πωλούνταν ήδη πριν από την εφαρμογή του τρέχοντος συστήματος έγκρισης, πληρούν τα ίδια επίπεδα ασφάλειας που απαιτούνται πλέον βάσει της κοινοτικής νομοθεσίας. Περισσότερες από 1 000 δραστικές ουσίες θα έχουν αξιολογηθεί όταν λήξει η επανεξέταση και εκατοντάδες θα αποσυρθούν από την αγορά.

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΑΙ ΑΡΤΥΜΑΤΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝΤα πρόσθετα και τα αρτύματα τροφίμων προστί-θενται σκοπίμως στα τρόφιμα για να βελτιωθεί η υφή, η εμφάνιση ή η γεύση τους ή για να διατηρηθούν φρέσκα για περισσότερο χρόνο. Αυτά τα χημικά μπορούν μεν να συμβάλουν στη βελτίωση του τελικού προϊόντος που φθάνει στον καταναλωτή, αλλά πρέπει να υπόκεινται σε προσεκτική ρύθμιση για να εξασφαλιστεί ότι δεν εμπεριέχουν κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία. Έτσι, αναπτύχθηκαν αυστηροί κοινοτικοί κανόνες στον εν λόγω τομέα. Όλα τα πρόσθετα τροφίμων πρέπει να λαμβάνουν ατομική έγκριση σε επίπεδο ΕΕ προτού χρησιμοποιηθούν σε τρόφιμα, ενώ έχουν τεθεί όρια στο βαθμό στον οποίο τα περισσότερα πρόσθετα τροφίμων μπορούν να χρησιμοποιούνται σε συγκεκριμένα τρόφιμα. Για να

| 23

χορηγηθεί έγκριση, ένα πρόσθετο τροφίμων πρέπει προηγουμένως να αξιολογηθεί από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (ΕΑΑΤ), ώστε να διακριβωθεί ότι η κατανάλωσή του από ανθρώπους είναι ασφαλής. Πρέπει επίσης να αποδειχθεί ότι το εκάστοτε πρόσθετο επιτελεί μια αναγκαία λειτουργία, π.χ. χρωματίζει, γλυκαίνει ή συντηρεί το τρόφιμο, και ότι η χρήση του είναι ωφέλιμη για τον καταναλωτή και δεν τον παραπλανεί. Υπάρχουν επίσης λεπτομερείς κανόνες ως προς την σήμανση των προσθέτων, ενώ η παρουσία και η κατηγορία τους (π.χ. αντιοξειδωτικό, συντηρητικό κ.λπ.) πρέπει πάντα να αναγράφεται στην συσκευασία των τροφίμων, είτε με την ονομασία τους είτε με αριθμό Ε.

Τα αρτύματα τροφίμων, τα οποία χρησιμοποιούνται για να δώσουν γεύση ή/και άρωμα στα τρόφιμα, αποτελούν αντικείμενο χωριστής νομοθεσίας της ΕΕ. Οι κανόνες ορίζουν κατηγορίες αρτυμάτων, όπως

φυσικές και συνθετικές αρτυματικές ύλες, εκχυλί-σματα φυτών και αρτύματα καπνιστών τροφίμων. Εκτός από τους γενικούς κανόνες σχετικά με τη χρήση αρτυμάτων, η νομοθεσία καλύπτει τις απαιτήσεις σήμανσης και τον καθορισμό ανώτατων ορίων για ορισμένα αρτύματα. Σε συνέχεια ενός εκτεταμένου προγράμματος αξιολόγησης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα καταρτίσει έναν θετικό κατάλογο αρτυμάτων και, στη συνέχεια, θα επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται στα τρόφιμα μόνο οι ουσίες που εμπεριέχονται στον εν λόγω κατάλογο.

ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΜΕΙΞΕΙΣ

Όσον αφορά στις προσμείξεις στα τρόφιμα, η νομοθεσία της ΕΕ προβλέπει ότι τα τρόφιμα που περιέχουν μη ανεκτές τιμές οποιασδήποτε πρόσμειξης δεν μπορούν να διατεθούν στην αγορά. Υπάρχουν επίσης ανώτατα όρια για ορισμένες

προσμείξεις που ανησυχούν περισσότερο τους καταναλωτές της ΕΕ, είτε λόγω της τοξικότητάς τους είτε λόγω του δυνητικού επιπολασμού τους στην τροφική αλυσίδα. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται οι αφλατοξίνες, τα βαρέα μέταλλα (όπως ο μόλυβδος και ο υδράργυρος), οι διοξίνες και τα νιτρικά. Στην ΕΕ έχουν επίσης τεθεί ανώτατα όρια καταλοίπων για τα φυτοφάρμακα από την ΕΑΑΤ, και κτηνιατρικών φαρμάκων στα τρόφιμα από τον EMEA (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Αξιολόγησης Φαρμάκων). Τα όρια καθορίζονται με βάση τις επιστημονικές συμβουλές της ΕΑΑΤ. Οι αρχές των κρατών μελών οφείλουν να λαμβάνουν δείγματα τροφίμων και να εξασφαλίζουν ότι τα τρόφιμα αυτά πληρούν τις προδιαγραφές που ορίζει η νομοθεσία. Για τα εισαγόμενα τρόφιμα, η χώρα προέλευσης είναι υπεύθυνη για την τήρηση της νομοθεσίας της ΕΕ, γεγονός που ελέγχεται στα σύνορα και στην αγορά της ΕΕ.

1950 1960 1970 1980 1990 2000

24 |

1980Η Εποχή του Καταναλωτή

ΒέλγιοΔανίαΓαλλία(Δυτική Γερμανία)Ελλάδα (1981)Ιρλανδία

ΙταλίαΛουξεμβούργοΚάτω ΧώρεςΠορτογαλία (1986)Ισπανία (1986)Ηνωμένο Βασίλειο

Η Ευρωπαϊκή Ένωση τη δεκαετία του 1980

Μείζονος σημασίας παγκόσμια γεγονότα άφησαν επίσης την σφραγίδα τους, θυμίζοντας ότι οι χώρες δεν είναι απομονωμένες και ότι εξελίξεις σε εθνικό επίπεδο μπορούν να έχουν ευρύτερες συνέπειες. Η πυρηνική καταστροφή το 1986 στο Τσερνομπίλ της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ρύπανε το έδαφος γύρω από την περιοχή για αρκετά χρόνια. Οι επιπτώσεις του ατυχήματος έφθασαν μέχρι τη Νορβηγία και το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου εντοπίστηκε ραδιενέργεια στο γάλα, σε μανιτάρια και λαχανικά.Οι κοσμοϊστορικές γεωπολιτικές αλλαγές που επέφερε η πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989 άνοιξαν νέους ορίζοντες και σε ό,τι αφορά τα τρόφιμα. Ταχυφαγεία άρχισαν να εξαπλώνονται στην Ανατολική Ευρώπη – όπως, εν τέλει, θα συνέβαινε και σε όλη την ΕΕ.

Στο μεταξύ, σε παγκόσμιο επίπεδο, γνωστές μάρκες τροφίμων διέσχιζαν τα σύνορα και επεκτείνονταν σε ολόκληρο τον κόσμο, και προϊόντα από διαφορετικές ηπείρους επηρέαζαν τις διεθνείς αγορές.Η κοινωνία άλλαζε γοργά τη δεκαετία του 1980. Η αναζήτηση ευκολιών για την εξοικονόμηση χρόνου βρισκόταν στην ημερήσια διάταξη. Σε πολλές χώρες, αυξήθηκε ο αριθμός των νέων εργένηδων διατηρούσαν το δικό τους σπίτι, ενώ για πολλούς ο ρυθμός της δουλειάς έγινε εντονότερος από ποτέ άλλοτε.

Ο φούρνος μικροκυμάτων – μια σχετικά νέα οικιακή συσκεύη – έγινε βασικό εργαλείο σε πολλά νοικοκυριά χάρη στη μεγάλη ευκολία και ταχύτητα που προσέφερε. Έβαλε τέλος στην ανάγκη απόψυξης των κατεψυγμένων τροφίμων επί ώρες πριν από το μαγείρεμα και συνέβαλε στην ταχύτερη ανάπτυξη των προσυσκευασμένων τροφίμων που είναι έτοιμα για μαγείρεμα.

Η δεκαετία του 1980 ήταν και αυτή μια δεκαετία διεθνών και

κοινωνικών αλλαγών, οι οποίες και πάλι είχαν τον αντίκτυπό

τους στις διατροφικές συνήθειες των Ευρωπαίων. Η Ευρωπαϊκή

Ένωση υποδέχθηκε τρία νέα μέλη απ’ τη νότια γεωγραφική της

περιφέρεια κατά τη δεκαετία του 1980 – την Ελλάδα το 1981,

την Ισπανία και την Πορτογαλία το 1986 – που έφεραν πολύ

περισσότερη μεσογειακή γεύση στα συστατικά των φαγητών

και ποικιλία στην κουζίνα του διευρυνόμενου συνασπισμού.

1980Εργαζόμενες γυναίκες

Το 1980 οι εργαζόμενες γυναίκες αποτελούσαν το 37% του ενήλικου πληθυσμού της Ευρώπης.

| 25

Με φειδώ

Μερικές φορές την εβδομάδα

Καθημερινά

Το δείπνο έξω από το σπίτι έγινε επίσης πιο συνηθισμένο. Το 1985, στη Δυτική Γερμανία το 20% του προϋπολογισμού για της αγορά τροφίμων ενός νοικοκυριού ξοδευόταν για φαγητό έξω από το σπίτι. Το 1988 μόνο στη Γαλλία 10 000 εστιατόρια σε χώρους εργασίας σέρβιραν περισσότερα από 500 εκατ. γεύματα – φαινόμενο που θα μπορούσε να εξηγηθεί εν μέρει από τον αυξανόμενο αριθμό εργαζόμενων γυναικών.

Στο μεταξύ, η γεωργία έφθασε σε σημείο κρίσης στην Ευρώπη τη δεκαετία του 1980: η υπερπαραγωγή οδήγησε στα περιβόητα πλεονάσματα που αποκαλούνταν «βουνά βουτύρου» και «λίμνες κρασιού». Η ανάγκη αντιμετώπισης των προβλημάτων αυτών υπαγόρευσε αργότερα αλλεπάλληλες αναθεωρήσεις της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής της ΕΕ και τη στροφή προς τη μεγαλύτερη μέριμνα για την ποιότητα και όχι μόνο για την

ποσότητα των παραγόμενων τροφίμων. Οι εταιρείες τροφίμων, αντιλαμβανόμενες την τάση αυτή, άρχισαν να προωθούν τα προϊόντα τους στην αγορά αναδεικνύοντας τις πτυχές της παραγωγής που σχετίζονται με θέματα υγείας και ηθικής.

Τότε...

«Η υπόθεση των ορμονών ευαισθητοποίησε το κοινό σε θέματα διατροφικής ασφάλειας και εκτροφής των ζώων και εκτροφής ζώων για την παραγωγή τροφίμων», δηλώνει ο Jim Murray, Διευθυντής του BEUC (Ευρωπαϊκό Γραφείο Ενώσεων Καταναλωτών).

Πιστεύει, ότι πολύ πιθανόν η υπόθεση αυτή να αποτέλεσε σημείο καμπής για τη στάση των καταναλωτών και θυμίζει το μποϊκοτάζ στη Γαλλία. Ο κ. Murray εξηγεί ότι «το γεγονός κέντρισε τη φαντασία του κοινού, όχι στην ίδια κλίμακα, αλλά στον ίδιο βαθμό με τη ΣΕΒ».

1985Φαγητό έξω από το σπίτιΣτη Δυτική Γερμανία το 20% του προϋπολογισμού των νοικοκυριών για τα τρόφιμα δαπανούνται για φαγητό έξω.

1986ΤσερνομπίλΗ πυρηνική καταστροφή του Τσερνομπίλ μόλυνε το έδαφος γύρω από την περιοχή του ατυχήματος για αρκετά χρόνια.

Μεσογειακή διατροφική πυραμίδα

Τρώγεται...

26 |

1980Θέματα διατροφικής ασφάλειας

H ανησυχία που σχετιζόταν με την ασφάλεια

των τροφίμων κατά τη δεκαετία του

1980 κατέστησε το θέμα αυτό σε ολοένα και

μεγαλύτερο ζήτημα δημόσιου ενδιαφέροντος.

Το 1980 τα ιταλικά μέσα ενημέρωσης άρχισαν να

συσχετίζουν περιπτώσεις πρόωρης σεξουαλικής

ανάπτυξης και γήρανσης σε μωρά με την

κατανάλωση βρεφικών τροφών που περιείχαν

εκχύλισμα βοδινού με υψηλή περιεκτικότητα

σε μια συγκεκριμένη αυξητική ορμόνη. Κατόπιν

τούτου, η Ιταλία και τρία άλλα κράτη μέλη

απαγόρευσαν τη χρήση αυτής της ορμόνης

στην παραγωγή βόειου κρέατος. Ακολούθησε

απαγόρευση σε επίπεδο ΕΕ το 1981, ενώ τέσσερα

χρόνια αργότερα απαγορεύθηκε πλήρως κάθε

εισαγωγή κρέατος με ορμόνες.

Τη δεκαετία του 1980 εμφανίστηκαν επίσης ορισμένα κρούσματα τροφιμογενών ασθενειών που έλαβαν μεγάλη δημοσιότητα. Για παράδειγμα, το 1988 παρουσιάστηκαν ορισμένα κρούσματα σαλμονέλας στο Ηνωμένο Βασίλειο που συνδέθηκαν με την κατανάλωση αυγών και γαλακτοκομικών προϊόντων σε δημόσιες συγκεντρώσεις και ιδρύματα. Το βρετανικό Υπουργείο Υγείας εξέδωσε ανακοίνωση προειδοποιώντας τους Βρετανούς καταναλωτές να μην τρώνε ωμά αυγά ως μέτρο προστασίας της δημό-σιας υγείας. Ωστόσο, η Βρετανίδα Αναπληρώτρια Υπουργός Υγείας αναγκάστηκε να παραιτηθεί όταν έκανε ένα βήμα παραπέρα, ανακοινώνοντας δημό-σια την πεποίθησή της ότι τα περισσότερα βρετα-νικά αυγά είναι μολυσμένα με σαλμονέλα.

Κατά τη δεκαετία του 1980 αναφέρθηκαν επίσης περιπτώσεις αλλαντίασης από κονσερβοποιημένα μανιτάρια και σούπα στην Ιταλία, γαρίδες στη Γαλλία και γιαούρτι με φουντούκι στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ ένας νέος ισχυρός τύπος του βακτηρίου E. coli (O157:H7) αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά ως κίνδυνος για την ασφάλεια των τροφίμων το 1982. Με την πάροδο του χρόνου και ιδίως κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν, η αντιμετώπιση της σαλμονέλας και άλλων τροφιμογενών παθήσεων έγινε μία από τις βασικές προτεραιότητες της ΕΕ. Εκτός από την ειδική νομοθεσία σχετικά με ζωονόσους, που προβλέπει μέτρα για την παρακολούθηση και τη μείωση της συχνότητας αυτών των παθήσεων, η θέσπιση αυστηρών κανόνων υγιεινής αποσκοπεί στη μείωση της εκδήλωσής τους μέσω της τροφικής αλυσίδας στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό (βλ. σ. 16 και σ. 17).Το 1986 έφερε ακόμη πιο ανησυχητικές εξελίξεις. Ήταν η πρώτη φορά που διαγνώστηκε η ΣΕΒ – ή σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών – σε βοοειδή στο Ηνωμένο Βασίλειο. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1980 είχαν εμφανιστεί περισσότερα από 10 000 κρούσματα ΣΕΒ στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ η Ιρλανδία ήταν το δεύτερο κράτος μέλος που ανέφερε κρούσματα της ασθένειας. Το 1989 η ΕΕ έθεσε περιορισμούς στην εξαγωγή ζώντων βοοειδών

1985Ασφαλέστερο βοδινόΗ ΕΕ απαγόρευσε τη χρήση αυξητικών ορμονών στην παραγωγή βοδινού.

| 27

και βοδινού από το Ηνωμένο Βασίλειο στα άλλα κράτη μέλη. Καθώς η πληροφόρηση και η γνώση για τη νέα αυτή ασθένεια αυξάνονταν και καθώς άρχισαν να αναφέρονται κρούσματα και σε άλλα κράτη μέλη, η ΕΕ θέσπισε σύνολο νομοθετικών ρυθμίσεων για την αντιμετώπιση της ΣΕΒ και την προστασία των καταναλωτών (βλ. σ. 34).

Ωστόσο, η δεκαετία του 1980 δεν έφερε μόνο άσχημα νέα, κάθε άλλο. Οι καταναλωτές της ΕΕ είχαν περισσότερες δυνατότητες επιλογής και μεγαλύτερη ποικιλία στα τρόφιμα από ποτέ άλλοτε. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλε ιδιαίτερα το κύμα των διμερών και περιφερειακών εμπορικών συμφωνιών από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, γεγονός που διευκόλυνε τις εισαγωγές τροφίμων που πολλές φορές δεν ήταν δυνατό να παραχθούν σε σημαντική ποσότητα στην ΕΕ. Η ΕΕ ανέπτυξε επίσης ισχυρές εμπορικές σχέσεις με αναπτυσσόμενες χώρες και ήταν πλέον ο μεγαλύτερος εισαγωγέας τροφίμων από τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Την προηγούμενη δεκαετία, είχε υπογραφεί μια συμφωνία σταθμός, η σύμβαση Λομέ με τις χώρες της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού (ΑΚΕ). Η σύμβαση αυτή, παρείχε στις εν λόγω χώρες προνομιακή πρόσβαση στην αγορά της ΕΕ για σειρά προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων πολλών τροφίμων. Είδη όπως τροπικά φρούτα, μπαχαρικά και νέα είδη σιτηρών έφθαναν σε αφθονία στην Ευρώπη και εντάσσονταν πιο συστηματικά στη διατροφή του πολίτη της ΕΕ.

Ε Λ Λ α Δ α

ΤζατζίκιΤο τζατζίκι, που τρώγεται είτε ως ορεκτικό είτε ως συνοδευτικό κρέατος ή ψαριού, παραδοσιακά παρασκευάζεται συνδυάζοντας δύο υλικά που χρησιμοποιούν οι Έλληνες από την αρχαιότητα – γιαούρτι και ελαιόλαδο – με αγγούρι και σκόρδο.

S pa i n

ΠαέλιαΡύζι, κρόκος και ελαιόλαδο είναι τα τρία βασικά συστατικά του παραδοσιακού αυτού ισπανικού φαγητού, που περιέχει επίσης λαχανικά, κρέας ή/και θαλασσινά. Συχνά παρασκευάζεται σε τεράστιες ποσότητες σε μαζικές συναθροίσεις, όπως γιορτές και οικογενειακές συγκεντρώσεις.

Γεύσεις απ’ την Ευρώπη

Αυτό το γνωρίζατε;

• Το 1988 η ΕΕ-15 εισήγαγε γεωργικά προϊόντα από τις χώρες αΚΕ (αφρικής, Καραϊβικής και Ειρηνικού) αξίας 6,4 εκατ. ευρώ, σχεδόν τριπλάσιας αξίας από τις εξαγωγές στην ίδια περιοχή.

Στο μέσο της δεκαετίας του 1980, τροπικά φρούτα και μπαχαρικά εντάχθηκαν στο διαιτολόγιο του

μέσου Ευρωπαίου.

28 |

1950 1960 1970 1980 1990 2000

Τη δεκαετία του 1980 ο κόσμος άρχισε να γίνεται ολοένα και πιο «παγκοσμιοποιημένος» όσον αφορά στο εμπόριο τροφίμων, καθότι περισσότερα προϊόντα

διέσχιζαν όχι μόνο τα εθνικά σύνορα, αλλά και τα σύνορα μεταξύ ηπείρων. Μεγάλες, παγκοσμίως γνωστές «μάρκες» τροφίμων απέκτησαν σταθερή θέση

στα ράφια των ευρωπαϊκών υπεραγορών, ενώ τα ταχυφαγεία εξακολούθησαν να εξαπλώνονται στα κράτη μέλη. Αύξηση σημείωσαν και οι εισαγωγές από τρίτες

χώρες, καθώς οι χώρες της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού (ΑΚΕ) εκμεταλλεύθηκαν τους επωφελείς εμπορικούς όρους που συμφωνήθηκαν με τη

σύμβαση Λομέ. Ταυτόχρονα, ορισμένες κρίσεις στον τομέα των τροφίμων, όπως το σκάνδαλο με τις ορμόνες στο βοδινό στην Ιταλία και η σαλμονέλα στο

Ηνωμένο Βασίλειο, υπενθύμισαν τους δυνητικούς κινδύνους για τη δημόσια υγεία από τα τρόφιμα. Η ΕΕ αναγνώρισε ότι τα ίδια υψηλά πρότυπα ασφάλειας

των τροφίμων πρέπει να πληρούνται από όλες τις επιχειρήσεις, τόσο στα κράτη μέλη όσο και σε χώρες που θέλουν να πραγματοποιήσουν εξαγωγές στην ΕΕ.

Δημιουργήθηκε ένα πλήρες σύνολο νομοθετημάτων, με σαφώς καθορισμένες ευθύνες για τις επιχειρήσεις. Η ΕΕ δημιούργησε επίσης ένα σύστημα συνοριακών

ελέγχων ενώ διενεργεί επιθεωρήσεις σε τρίτες χώρες, φροντίζοντας να εξασφαλίσει ότι όλες οι χώρες πληρούν τα ίδια υψηλά πρότυπα ασφάλειας των τροφίμων

που προσδοκούν οι καταναλωτές της ΕΕ.

Η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας τροφίμων στον κόσμο, αλλά και ο μεγαλύτερος εξαγωγέας τροφίμων, ιδίως μεταποιημένων προϊόντων. Καθώς η ζήτηση μεγαλύτερης ποικιλίας στα τρόφιμα από τους ευρωπαίους καταναλωτές αυξήθηκε σταθερά με το πέρασμα των δεκαετιών, η ίδια αύξηση σημειώθηκε και στις εισαγωγές στην ΕΕ ακατέργαστων προϊόντων όπως τα τροπικά προϊόντα, τα φρούτα και τα λαχανικά, για την παραγωγή σπόροι και το λάδι, ο καφές και τα σιτηρά. Από άποψη οικονομικής αξίας, η Βραζιλία, οι ΗΠΑ, η Αργεντινή, η Τουρκία και η Κίνα είναι οι βασικοί εξαγωγείς προς την ΕΕ, αλλά τα εισαγόμενα προϊόντα γενικότερα προέρχονται από περισσότερες από 200 χώρες. Η είσοδος στην ΕΕ πολυποίκιλων τροφίμων από όλο τον κόσμο έγινε δυνατή χάρη σε ένα εναρμονισμένο, αποτελεσματικό και παγκοσμίως αποδεκτό σύστημα ελέγχων κατά την εισαγωγή.

Το 2005 η ΕΕ εισήγαγε τρόφιμα και ζώντα ζώα αξίας άνω των 56,8 δισ. ευρώ. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονταν φρούτα και λαχανικά αξίας 17,8 δισ. ευρώ, ψάρια, μαλακόστρακα και μαλάκια αξίας 13,7 δισ. ευρώ, κρέας αξίας 4,2 δισ. ευρώ και γαλακτοκομικά προϊόντα και αυγά πτηνών αξίας 723 δισ. ευρώ.

Μια θεμελιώδης αρχή που προβλέπεται στη γενική νομοθεσία για τα τρόφιμα είναι ότι τα τρόφιμα που εξάγονται στην Ευρώπη πρέπει να πληρούν οι προϋποθέσεις που ορίζει η νομοθεσία της ΕΕ για τα τρόφιμα ή να είναι ισοδύναμα με τα προϊόντα που παράγονται στην ΕΕ από άποψη υγιεινής και προτύπων ασφάλειας. Η ΕΕ χρησιμοποιεί διάφορες

προσεγγίσεις για να διασφαλίσει το μέγιστο δυνατό επίπεδο ασφάλειας των εισαγόμενων τροφίμων. Υπάρχει διαδικασία χορήγησης έγκρισης για τρίτες χώρες που θέλουν να εξάγουν τρόφιμα ζωικής προέλευσης στην ΕΕ και οι χώρες αυτές πρέπει να λάβουν έγκριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για να μπορέσουν να εξάγουν διάφορα προϊόντα διατροφής στα κράτη μέλη. Το Γραφείο Τροφίμων και Κτηνιατρικών Θεμάτων (βλ. ένθετο) είναι αρμόδιο να επιθεωρεί τις εξάγουσες χώρες και τις εγκαταστάσεις τους για να διασφαλιστεί ότι τηρούνται οι απαιτούμενοι κανόνες και πρότυπα. Αν δεν τηρούνται, μπορούν να επιβληθούν κυρώσεις, όπως η αναστολή ή ανάκληση της άδειας εξαγωγής για ολόκληρη τη χώρα ή για τα σχετικά προϊόντα.Για να βοηθήσει τις αναπτυσσόμενες χώρες να ανταποκριθούν στα κοινοτικά πρότυπα ασφάλειας

των τροφίμων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή οργανώνει σεμινάρια κατάρτισης στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Καλύτερη Κατάρτιση για Ασφαλέστερα Τρόφιμα» (βλ. σ. 17). Τα σεμινάρια αυτά οργανώνονται σε ολόκληρο τον κόσμο για να βοηθήσουν τους υπαλλήλους να κατανοήσουν και να εφαρμόσουν τους κοινοτικούς κανόνες ασφάλειας για τα τρόφιμα που εξάγονται από τις χώρες τους στην ΕΕ. Η κατάρτιση καλύπτει θέματα όπως τα κοινοτικά πρότυπα εισαγωγής συγκεκριμένων τροφίμων, οι έλεγχοι της υγείας των ζώων και το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές (RASFF).Τα περισσότερα τρόφιμα ζωικής προέλευσης που προέρχονται από τρίτες χώρες μπορούν να εισέλθουν στην ΕΕ μόνο μέσω ενός Συνοριακού Σταθμού Ελέγχου (ΣΣΕ), όπου ελέγχεται εάν και κατά πόσο

> Διαμέσου των δεκαετιών >Εισαγωγές και έλεγχοι

Εισαγωγές τροφίμων και ζώντων ζώων στην ΕΕ2005 – % επί της συνολικής αξίας

Ζώντα ζώα 1%

Κρέας και παρασκευάσματα κρέατος 8%

Γαλακτοκομικά και αυγά πτηνών 1%

Ψάρι, μαλακόστρακα και μαλάκια 25%

Δημητριακά και παρασκευάσματα δημητριακών 5%

Λαχανικά και φρούτα 31%

Ζάχαρα, ζαχαρώδη παρασκευάσματα, μέλι 4%

Καφές, τσάι, κακάο, μπαχαρικά 14%

Ζωοτροφές 11%

Ετήσιες τάσεις στο εμπόριο της ΕΕ ανά προϊόν2005 – Αξία σε εκατ. ευρώΠηγή: Eurostat

Τρόφιμα και ζώντα ζώα 56 849

Ζώντα ζώα 608

Κρέας και παρασκευάσματα κρέατος 4 186

Γαλακτοκομικά προϊόντα και αυγά πτηνών 723

Ψάρια, μαλακόστρακα και μαλάκια 13 667

Δημητριακά και παρασκευάσματα δημητριακών 2 587

Λαχανικά και φρούτα 17 765

Ζάχαρα, ζαχαρώδη παρασκευάσματα, μέλι 1 958

Καφές, τσάι, κακάο, μπαχαρικά 7 918

Ζωοτροφές 5 865

| 29

1950 1960 1970 1980 1990 2000 Το Γραφείο Τροφίμων και Κτηνιατρικών Θεμάτων (ΓΤΚΘ)

Το Γραφείο Τροφίμων και Κτηνιατρικών Θεμάτων, που βρίσκεται στο Grange της Ιρλανδίας, υπάγεται στη Γενική Διεύθυνση Υγείας και Προστασίας του Καταναλωτή και υποστηρίζει το στόχο της ΕΕ για την προστασία της δημόσιας υγείας. Διενεργεί επιθεωρήσεις στους τομείς της ασφάλειας των τροφίμων, της υγείας και καλής διαβίωσης των ζώων, και της υγείας των φυτών, ελέγχοντας αν τα συστήματα ελέγχου των κρατών μελών είναι αποτελεσματικά και αν τηρούνται τα πρότυπα της ΕΕ – τόσο από παραγωγούς εντός των κρατών μελών όσο και από εξαγωγείς από τρίτες χώρες. Το 2006 το ΓΤΚΘ διενήργησε 255 επιθεωρήσεις, εκ των οποίων το 68% αφορούσε την ασφάλεια των τροφίμων. Αν διαπιστωθεί κίνδυνος για τους καταναλωτές κατά τη διάρκεια ελέγχου, η ΕΕ δύναται να προβεί σε νομικές ενέργειες για να εμποδίσει τη διάθεση του προϊόντος στην αγορά, να προβεί σε νομικές ενέργειες κατά κράτους μέλους ή να απαγορεύσει εισαγωγές από τρίτη χώρα.

πληρούν τα πρότυπα της ΕΕ και τη γενική ασφάλεια. Οι ΣΣΕ εγκρίνονται κατόπιν επιθεωρήσεων του Γραφείου Τροφίμων και Κτηνιατρικών Θεμάτων και συμφωνίας του κράτους μέλους. Τελούν υπό τη διαχείριση των εθνικών αρχών του κράτους μέλους στο οποίο βρίσκονται. Στον ΣΣΕ, τα προϊόντα υποβάλλονται σε διαδικασία ελέγχου, κατά την οποία επίσημοι κτηνίατροι ελέγχουν τα έγγραφα που συνοδεύουν τα προϊόντα και τις ενδείξεις ταυτότητάς τους και στην συνέχεια διενεργούν τυχαίους ελέγχους ασφάλειας των προϊόντων. Σε περίπτωση οποιασδήποτε αμφιβολίας σχετικά με την ασφάλεια ενός προϊόντος, διενεργούνται περαιτέρω έλεγχοι. Αν το πρόβλημα επιβεβαιωθεί, δεν επιτρέπεται η είσοδος του φορτίου στην ΕΕ. Όταν ένα τρόφιμο ζωικής προέλευσης λαμβάνει έγκριση εισαγωγής, εκδίδεται το κοινό κτηνιατρικό έγγραφο εισόδου, που επιτρέπει την ελεύθερη κυκλοφορία του προϊόντος στην ΕΕ, ανεξάρτητα από το σε ποιο κράτος μέλος εισήλθε αρχικά. Υπάρχουν αποτελεσματικά συστήματα σε επίπεδο ΕΕ που διασφαλίζουν ότι η πορεία των προϊόντων είναι ανιχνεύσιμη.Υπάρχουν επίσης αυστηροί κανόνες της ΕΕ για τις εισαγωγές φυτών. Για παράδειγμα, ορισμένα φυτά και φυτικά προϊόντα πρέπει να συνοδεύονται από φυτοϋγειονομικό πιστοποιητικό και υποβάλλονται σε υποχρεωτικούς ελέγχους υγείας, ταυτότητας και εγγράφων, προκειμένου να επιτραπεί η είσοδός τους στην ΕΕ. Επιπλέον, τα τρόφιμα μη ζωικής προέλευσης που είναι γνωστό ή υπάρχουν υπόνοιες ότι θέτουν σε μεγαλύτερο κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία υποβάλλονται

σε αυξημένους ελέγχους όταν φθάνουν στην ΕΕ.Η ΕΕ αναπτύσσει τους κανόνες ασφάλειας των τροφίμων που εφαρμόζει αποσκοπώντας παράλληλα να επιτύχει διεθνή ομοφωνία επί των σχετικών προτύπων, ιδίως μεταξύ των χωρών που επιδιώκουν να πραγματοποιούν εξαγωγές στην ΕΕ. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΕ συνεργάζεται στενά με διεθνείς φορείς και οργανισμούς σε θέματα ασφάλειας των τροφίμων. Στόχος της είναι η προώθηση εποικοδομητικών διεθνών εμπορικών σχέσεων, εξασφαλίζοντας παράλληλα δίκαιους όρους ανταγωνισμού και φυσικά την προστασία των καταναλωτών της ΕΕ. Στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, έχει συναφθεί διεθνής συμφωνία για την εφαρμογή Μέτρων Υγειονομικής και Φυτοϋγειονομικής Προστασίας (ΥΦΠ). Η συμφωνία ΥΦΠ επιδιώκει να αποτρέψει τη χρήση θεμάτων κτηνιατρικής ασφάλειας και ασφάλειας των τροφίμων ως πρόφαση για τη δημιουργία φραγμών στο διεθνές εμπόριο.Η ΕΕ διατηρεί επίσης στενούς δεσμούς με τρεις παγκόσμιους οργανισμούς που αποτελούν σημείο αναφοράς για όλα τα θέματα που σχετίζονται με τα τρόφιμα: ο Codex Alimentarius (Κώδικας τροφίμων) αναπτύσσει διεθνή πρότυπα για την ασφάλεια των τροφίμων· ο OIE (Παγκόσμιος Οργανισμός για την Υγεία των Ζώων) αποτελεί σημείο αναφοράς για θέματα που σχετίζονται με την υγεία των ζώων· και η Διεθνής Σύμβαση για την Προστασία των Φυτών καλύπτει θέματα που αφορούν την υγεία των φυτών και τα φυτικά προϊόντα. Επιπλέον, η ΕΕ έχει υπογράψει διμερείς

συμφωνίες ΥΦΠ με ορισμένους εμπορικούς εταίρους της.Η ΕΕ εφαρμόζει υψηλές απαιτήσεις, αυστηρούς ελέγχους και αδιάβλητες διαδικασίες για να εξασφαλίσει ότι τα τρόφιμα και οι ζωοτροφές που εισάγονται από τρίτες χώρες είναι ασφαλή για τους καταναλωτές. Ο επιδιωκόμενος στόχος είναι να προωθηθούν και να διευκολυνθούν οι εξαγωγές στην ΕΕ, διατηρώντας παράλληλα το υψηλό επίπεδο ασφάλειας των τροφίμων στο οποίο οι ευρωπαίοι πολίτες έχουν μάθει να προσδοκούν.

Σημαντικότεροι εμπορικοί εταίροι της ΕΕ σε τρόφιμα και ποτά2005 – εκατ. ευρώ

Σημαντικότεροι εμπορικοί εταίροι της ΕΕ σε τρόφιμα και ποτά2005 – % επί της συνολικής αξίας

Βραζιλία 4 696

Αργεντινή 3 708

ΗΠΑ 2 745

Κίνα 2 155

Τουρκία 1 681

Ελβετία 1 623

Νέα Ζηλανδία 1 493

Ινδονησία 1 381

Νορβηγία 1 326

Ταϊλάνδη 1 311

Βραζιλία 11%

Αργεντινή 9%

ΗΠΑ 6%

Κίνα 5%

Τουρκία 4%

Ελβετία 4%

Νέα Ζηλανδία 3%

Ινδονησία 3%

Νορβηγία 3%

Ταϊλάνδη 3%

Άλλες χώρες 49%

30 |

1990Για μια εύκολη ζωή!

αυστρία (1995)ΒέλγιοΔανίαΦινλανδία (1995)ΓαλλίαΓερμανίαΕλλάδαΙρλανδία

ΙταλίαΛουξεμβούργοΚάτω ΧώρεςΠορτογαλίαΣουηδία (1995)ΙσπανίαΗνωμένο Βασίλειο

Η Ευρωπαϊκή Ένωση τη δεκαετία του 1990

Ο επιδιωκόμενος στόχος ήταν να εδραιωθεί η πεποίθηση των καταναλωτών ότι τα τρόφιμα πληρούσαν το ίδιο υψηλό επίπεδο ασφάλειας είτε προέρχονταν από τη χώρα τους είτε από το εξωτερικό. Το 1992 με τη συνθήκη του Μάαστριχτ ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία διευρύνθηκε τρία χρόνια αργότερα υποδεχόμενη την Αυστρία, τη Φινλανδία και τη Σουηδία, με αποτέλεσμα τα κράτη μέλη να γίνουν συνολικά 15.

Τη δεκαετία του 1990 η μαγειρική επανέκαμψε ως μια από τις πιο δημοφιλείς ασχολίες στον ελεύθερο χρόνο των πολιτών. Η τάση αυτή ενθαρρύνθηκε από την εμφάνιση διάσημων σεφ με δικό τους τηλεοπτικό χρόνο ή εκπομπή στην τηλεόραση, οι οποίοι έγιναν γνωστοί τόσο για την προσωπική τους ζωή όσο και για το ταλέντο τους στην κουζίνα.

Ωστόσο, η δημοτικότητα των εκπομπών μαγειρικής και η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τη σπιτική μαγειρική δεν εμπόδισαν την περαιτέρω εξάπλωση των ταχυφαγείων σε ολόκληρη την Ευρώπη, τα οποία εξακολούθησαν να αυξάνονται.

Τη δεκαετία του 1990 αυξήθηκαν επίσης τα μεγάλα καταστήματα προσελκύοντας αγοραστές που ενδιαφέρονταν για προϊόντα χαμηλού κόστους. Στο άλλο άκρο της κλίμακας, μικρομάγαζα επανεμφανίστηκαν στο κέντρο των πόλεων – αν και λίγο θύμιζαν τα παλαιού τύπου ανάλογα κατα-στήματα. Αντί να πωλούν μόνο βασικά προϊόντα, τα νέα αυτά μαγαζάκια διέθεταν είδη όπως έτοιμα γεύματα, πλυμένα φρούτα και λαχανικά και σάλτσες γρήγορης παρασκευής. Πράγματι, αυτά τα προϊόντα που βοηθούσαν στην εξοικονόμηση χρόνου έγιναν δεκτά με ενθουσιασμό μεταξύ των Ευρωπαίων που αναζητούσαν την ευκολία.

Εν όψει της ολοκλήρωσης της ενιαίας αγοράς το 1993, πάρα πολλά

θέματα έπρεπε να ρυθμιστούν οριστικά και έτσι η ανατολή της

δεκαετίας αποτέλεσε μια ιδιαίτερα δραστήρια περίοδο για την

ΕΕ. Γίνονταν προετοιμασίες για την απρόσκοπτη κυκλοφορία

προϊόντων, υπηρεσιών, ανθρώπων και κεφαλαίων. Στο πλαίσιο

αυτής της διαδικασίας, έπρεπε να εναρμονιστούν οι κανόνες

για να διασφαλιστεί η συνεπής τήρηση υψηλών προδιαγραφών

παραγωγής, μεταφοράς και πώλησης τροφίμων σε ολόκληρη την

Ευρώπη.

1995Supermarket choiceΔυνατότητα επιλογής στο σουπερμάρκετμια μεγάλη ευρωπαϊκή αλυσίδα σουπερμάκετ εκτίμησε ότι ο αριθμός των ειδών διατροφής σε ένα τυπικό κατάστημα λιανικής πώλησης είχε αυξηθεί από 550 το 1954 σε περισσότερα από 10 000.

| 31

Διάσημοι σεφ

Στη Φινλανδία, ο Jyrki Sukula, αφού εμφανιζόταν επί τέσσερα χρόνια σε καθημερινή πρωινή εκπομπή, ξεκίνησε τη δική του εκπομπή «Kaikilla mausteilla» το 1996. Αυτό σήμανε την αφετηρία μιας ιδιαίτερα επιτυχημένης καριέρας, που περιλάμβανε και εμφανίσεις στην εκπομπή «Kokkisota», όπου οι σεφ μαγειρεύουν δίνοντας μάχη με το χρόνο.Φωτογραφία © Jyrki Sukula

Μετά από ορισμένες διεθνείς κρίσεις σχετικά με την ασφάλεια των τροφίμων, οι Ευρωπαίοι άρχισαν να σκέφτονται σοβαρότερα πώς παράγονται τα τρόφιμα που καταναλώνουν. Είτε για λόγους υγείας είτε για λόγους ανησυχίας ως προς την καλή διαβίωση των ζώων, τη δεκαετία του 1990 σημειώθηκε έντονη αύξηση της δημοτικότητας της χορτοφαγικής δίαιτας. Στο μεταξύ, οι βιομηχανίες τροφίμων διευκόλυναν τη λήψη μερικών βασικών θρεπτικών συστατικών από νέες πηγές, καθώς πολλά τρόφιμα, όπως το γάλα και τα δημητριακά για πρωινό, άρχισαν να ενισχύονται με πρόσθετες βιταμίνες και μέταλλα.

Διαφορές στον τρόπο διατροφής εξακολουθούσαν να υπάρχουν μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Τα κορεσμένα λίπη, που υπάρχουν κυρίως σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης και σε ορισμένα φυτά, είναι η κύρια διατροφική αιτία υψηλής χοληστερόλης στο αίμα, η οποία αυξάνει τον κίνδυνο καρδιοπάθειας. Η πρόσληψη κορεσμένων λιπών ήταν υψηλότερη στη βόρεια και δυτική Ευρώπη από ό,τι αλλού, ενώ στην Ισπανία, την Ιταλία και την Ελλάδα τα φρούτα και τα λαχανικά αποτελούσαν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό πηγή ενέργειας.

Εκτός από τα γεωργικά προϊόντα της ΕΕ, τα εισα-γόμενα τρόφιμα εξακολούθησαν να συνεισφέρουν σημαντικά στη δίαιτα των Ευρωπαίων, αλλά και να είναι εξαιρετικά δημοφιλή. Για παράδειγμα, η συνολική αξία των εισαγωγών μπανάνας στην ΕΕ το 1995 υπερέβαινε τα 2 δισ. ευρώ. Πολλές από τις χώρες από τις οποίες η ΕΕ αγόραζε πλέον προϊόντα ήταν αναπτυσσόμενες χώρες, των οποίων οι οικονομίες επωφελούνταν ιδιαίτερα από τις (συχνά προνομιακές) εμπορικές σχέσεις με την ΕΕ. Για παράδειγμα, η ΕΕ απορροφούσε το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών τροφίμων από τις χώρες της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού (ΑΚΕ), ενώ μόνο το 1998 οι συνολικές εισαγωγές γεωργικών προϊόντων από τις χώρες ΑΚΕ στην ΕΕ ανήλθαν σχεδόν σε 8,5 δισ. ευρώ.1995

Ο χρόνος στο τραπέζι μειώνεταιΜια έρευνα στη Γαλλία έδειξε ότι ο χρόνος που περνούμε καθημερινά στο τραπέζι τρώγοντας, μειώθηκε από δύο ώρες και 30 λεπτά το 1965 σε μία ώρα και 20 λεπτά (INSEE).

Τότε...

«Θυμάμαι την κρίση της ΣΕΒ και διάφορα άλλα σκάνδαλα με το κρέας κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας. Για το λόγο αυτό, πιστεύω ότι ο κόσμος σταμάτησε να τρώει μοσχάρι, όπως κι εγώ άλλωστε. Ήταν επίσης μια περίοδος που οι ώρες εργασίας σίγουρα δεν μειώθηκαν!»

Ingrid Nitsche,Δικηγόρος στην αυστρία τη δεκαετία του 1990.

Η Σουηδή Tina Nordström, φορώντας την ποδιά της, επίσης, εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1990. Η αναφώνηση «Jättegott!» («υπέροχο!»), με τη χαρακτηριστική Σκανδιναβική προφορά, έγινε το σήμα κατατεθέν της.Φωτογραφία © SVT

Ποσοστό ενέργειας από κορεσμένα λίπη 1998, Ευρώπη

Ποσοστό ενέργειας από φρούτα και λαχανικά 1997, Ευρώπη

3.9 - 7.7

7.7 - 10.2

10.2 - 12.6

12.6 - 13.7

13.7 - 15.5

1.39 - 4.05

4.06 - 5.75

4.76 - 5.40

5.41 - 6.47

6.48 - 9.33

32 |

Δράση της ΕΕ: αντιμετώπιση της ΣΕΒ

Ο αριθμός των ζώων που βρέθηκαν θετικά στους ελέγχους για ΣΕΒ στην ΕΕ σημείωσε σταθερή πτώση από τα μέσα της δεκαετίας του 1990. Συγκεκριμένα, μειώθηκε από 24 476 το 1994 σε 865 το 2004. Η πτωτική αυτή τάση συνεχίζεται σε μεγάλο βαθμό λόγω των αυστηρών και αποτελεσματικών μέτρων κατά της ΣΕΒ που εφαρμόζονται σε επίπεδο ΕΕ. Στο αποκορύφωμά της το 1992, η ΣΕΒ είχε προσβάλει περισσότερα από 37 300 βοοειδή στην ΕΕ, αν και όλα τα κρούσματα εκτός από 21 είχαν εμφανιστεί στο Ηνωμένο Βασίλειο.

1990Θέματα διατροφικής ασφάλειας

Τη δεκαετία του 1990 οι αντιλήψεις των

καταναλωτών για τα τρόφιμα άλλαξαν

αισθητά. Η ΣΕΒ ή «αρρώστια των τρελών

αγελάδων», είχε εντοπιστεί σε βοοειδή στην

Ευρώπη μόλις λίγα χρόνια νωρίτερα. Ωστόσο,

κατά τη δεκαετία του 1990 η έκταση του

προβλήματος έγινε πολύ εμφανής, καθώς

κρούσματα της ασθένειας αναφέρθηκαν σε εννέα

κράτη μέλη για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια

αυτής της δεκαετίας, ενώ και άλλα κρούσματα

εμφανίστηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο και την

Ιρλανδία. Η συσχέτιση μεταξύ της ΣΕΒ και των

ζωοτροφών με τις οποίες σιτίζονται τα ζώα και

στην συνέχεια μεταξύ του μολυσμένου κρέατος

και της θανατηφόρου νόσου Creutzfeldt Jakob

στους ανθρώπους, προκάλεσε μεγάλη ανησυχία

στο κοινό σχετικά με τον τρόπο παραγωγής των

τροφίμων. Οι πολίτες άρχισαν να αναλογίζονται

τι πραγματικά τρώνε και πόση εμπιστοσύνη

μπορούν να έχουν στα προϊόντα της αγοράς.

Καθώς οι πληροφορίες για τη ΣΕΒ και για την παραλλαγή της νόσου Creutzfeldt Jacob (vCJD) πλήθαιναν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αφιέρωσε αμέτρητο χρόνο και πόρους για να εξασφαλίσει ότι είχε ληφθεί κάθε δυνατό μέτρο για την προστασία της υγείας των ανθρώπων και των ζώων. Η ΕΕ έθεσε σε ισχύ σειρά αυστηρών μέτρων για την καταπολέμηση της νόσου. Τα μέτρα αυτά αναθεωρούνταν και επικαιροποιούνταν σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες επιστημονικές υποδείξεις.

Το 1994 απαγορεύθηκε η σίτιση βοοειδών και αιγοπροβάτων με οστεοκρεατάλευρα, ενώ αργότερα απαγορεύθηκε πλήρως η χρήση μεταποιημένης ζωικής πρωτεΐνης για την σίτιση ζώων που εκτρέφονται με σκοπό την παραγωγή τροφίμων. Σε ολόκληρη την ΕΕ επιβλήθηκε η αφαίρεση των επικίνδυνων μερών των ζώων όπως η σπονδυλική στήλη, τα μυαλά, τα μάτια, οι αμυγδαλές και τα έντερα από το βοοειδή και τα αιγοπρόβατα, ενώ εφαρμόστηκαν πολύ αυστηρά πρότυπα ως προς την επεξεργασία των αποβλήτων από αυτά τα ζώα. Όποτε διαπιστωνόταν θετικό κρούσμα ΣΕΒ σε ζώο που είχε σφαχτεί για ανθρώπινη κατανάλωση, το ζώο και όσα άλλα ζώα είχαν σφαχτεί πριν και μετά από αυτό, έπρεπε να καταστραφούν, όπως και τα βοοειδή που είχαν γεννηθεί και εκτραφεί μαζί με το προσβεβλημένο ζώο. Σε επίπεδο ΕΕ θεσπίστηκαν επίσης πολύ αυστηρά μέτρα εποπτείας για την ανίχνευση, τον έλεγχο και την εξάλειψη της ΣΕΒ.

Χάρη στα μέτρα αυτά, ο αριθμός των κρουσμάτων ΣΕΒ άρχισε να μειώνεται από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 και έπεσε κατακόρυφα την τελευταία δεκαετία. Η Επιτροπή εξακολουθεί να παρακολουθεί στενά την κατάσταση σχετικά με τη ΣΕΒ, προσαρμόζοντας κατάλληλα τα μέτρα και διατηρώντας ως πρώτη προτεραιότητά της την προστασία των καταναλωτών της ΕΕ.

Ωστόσο, η ΣΕΒ δεν ήταν το μόνο διατροφικό θέμα που προκάλεσε ανησυχία στον κόσμο τη δεκαετία του 1990. Το 1999, για παράδειγμα, βρέθηκαν διοξίνες (καρκινογόνες ουσίες) σε ζωοτροφές στο Βέλγιο. Στη συνέχεια το πρόβλημα εξαπλώθηκε σε βελγικά τρόφιμα που είχαν παραχθεί από ζώα, τα οποία είχαν τραφεί με τις μολυσμένες ζωοτροφές. Πολλά προσβεβλημένα ζώα και μολυσμένα τρόφιμα χρειάστηκε να παρακρατηθούν ή να αποσυρθούν από την αγορά και να καταστραφούν, ενώ επιβλήθηκαν προσωρινοί περιορισμοί στο εμπόριο κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων. Κατόπιν αυτού του επεισοδίου, η ΕΕ άρχισε να επεξεργάζεται μακροπρόθεσμες λύσεις για τη μείωση της παρουσίας διοξινών σε τρόφιμα και ζωοτροφές.Οι πολίτες της ΕΕ απαιτούσαν να ληφθούν πιο διαφανή και αποτελεσματικά μέτρα για να προστατευθούν από την κατανάλωση προϊόντων που θα μπορούσαν να βλάψουν σοβαρά την υγεία τους. Ήθελαν να δουν να εφαρμόζεται μια ακόμη πιο δραστική και αποτελεσματική πολιτική όσον αφορά την ασφάλεια των τροφίμων και την προστασία των

| 33καταναλωτών, για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη τους στα τρόφιμα που πωλούνταν στην Ευρώπη. Η ενημέρωση αναδείχθηκε σε θέμα εξίσου σημαντικό με την εκτίμηση του κινδύνου και η Επιτροπή ενέτεινε τις προσπάθειές της να τηρεί πλήρως ενήμερες τις αρχές και το ευρύ κοινό.

Σε επίπεδο ΕΕ, τη δεκαετία του 1990 ιδρύθηκαν δύο νέοι φορείς, οι οποίοι επρόκειτο να συμβάλουν σημαντικά στην αύξηση του επιπέδου ασφάλειας των τροφίμων στην Ευρώπη. Το 1997 ιδρύθηκε το Γραφείο Τροφίμων και Κτηνιατρικών Θεμάτων, το οποίο διαδέχθηκε την πρώην «Μονάδα Κτηνιατρικής Επιθεώρησης», με αποστολή τη διενέργεια ελέγχων που στόχευαν στην τήρηση των κανόνων της ΕΕ σχετικά με την ασφάλεια των τροφίμων και την υγεία των ζώων (βλ. σ. 29).Το 1999 αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία της ασφάλειας των τροφίμων στην ΕΕ. Δημιουργήθηκε η Γενική Διεύθυνση Υγείας και Προστασίας του Καταναλωτή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μέσα από τη συγχώνευση των προηγουμένως διεσπαρμένων μονάδων τροφίμων. Έτσι, διαχωρίστηκαν σαφώς οι αρμοδιότητες στους τομείς της ασφάλειας των τροφίμων, της υγείας και καλής διαβίωσης των ζώων και της προστασίας των φυτών από τις αρμοδιότητες για τη γεωργία και τις αγορές τροφίμων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο όχι μόνο προωθήθηκε η αποφυγή της

σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ των προσώπων που ρυθμίζουν τις αγορές και των προσώπων που διαφυλάσσουν την ασφάλεια των τροφίμων, αλλά και διατέθηκαν πολύ περισσότεροι πόροι σε ευρωπαϊκό επίπεδο στην προσπάθεια να διασφαλιστεί κατά το δυνατό περισσότερο η ασφάλεια των τροφίμων που φθάνουν στους καταναλωτές της ΕΕ. Από τη στιγμή που δημιουργήθηκε, η ΓΔ Υγείας και Προστασίας του Καταναλωτή δεν έπαψε να αναπτύσσεται και σήμερα εργοδοτεί περίπου 800 υπαλλήλους, οι οποίοι εργάζονται στους τομείς της ασφάλειας των τροφίμων, αλλά και της υγείας και προστασίας των καταναλωτών. Από τη σύστασή της, η ΓΔ Υγείας και Προστασίας του Καταναλωτή εργάζεται για τη δημιουργία και εφαρμογή ενός ενιαίου συνόλου νομοθετημάτων της ΕΕ για την ασφάλεια των τροφίμων και επαγρυπνεί για να διασφαλίσει ότι στην ΕΕ πληρούνται τα υψηλότερα δυνατά επίπεδα ασφάλειας των τροφίμων.

F i n l a n d

GraavilohiΩμό ψάρι (όπως σολομός ή πέστροφα) παστώνεται σε μείγμα αλατιού, ζάχαρης και άνηθου. Παραδοσιακά σερβίρεται με σάλτσα άνηθου και μουστάρδας, και με φρυγανιά.

αΥ Σ Τ ρ Ι α

Βιεννέζικο σνίτσελΜια λεπτή φέτα βοδινού πανάρεται σε αλεύρι, αυγά και τριμμένη φρυγανιά και τηγανίζεται σε βούτυρο ή λίπος . Παραδοσιακά, το βιεννέζικο σνίτσελ σερβίρεται με πατατοσαλάτα και μια φέτα λεμονιού.

Γεύσεις απ’ την Ευρώπη

Γνωρίζατε ότι…

• Στη Γαλλία, η ετήσια κατά κεφαλή κατανάλωση κατεψυγμένων τροφίμων, ιδίως έτοιμων γευμάτων, αυξήθηκε από 2 κιλά σε 37 κιλά μεταξύ του 1965 και του 1995 (Secodip).

34 |

1950 1960 1970 1980 1990 2000

Τη δεκαετία του 1990 άλλαξαν πολλά στον τρόπο που οι καταναλωτές αγόραζαν τρόφιμα και μαγείρευαν. Το σύνθημα ήταν «δυνατότητα επιλογής» και

έβρισκε εφαρμογή τόσο στους διαφορετικούς τρόπους να κάνεις τα ψώνια σου και να δειπνήσεις, όσο και στην τεράστια ποικιλία προϊόντων που υπήρχαν

στην αγορά. Ωστόσο, από πλευράς παραγωγής και κατανάλωσης τροφίμων στην ΕΕ, η δεκαετία του 1990 επρόκειτο να σφραγιστεί από μια μεγάλη διατροφική

κρίση. Τη δεκαετία αυτή διαπιστώθηκε η πιθανή σύνδεση μεταξύ της ΣΕΒ και της παραλλαγής της νόσου Creutzfeldt-Jacob που πλήττει τον άνθρωπο.

Τούτο αποτέλεσε κομβικό σημείο στην ιστορία της διατροφικής ασφάλειας, καθώς η ΕΕ αντέδρασε στα γεγονότα και αναθεώρησε ριζικά την προσέγγισή

της όσον αφορά στη διασφάλιση της προστασίας της υγείας των καταναλωτών στο μέλλον. Τα υφιστάμενα συστήματα ελέγχου επικαιροποιήθηκαν και

εξελίχθηκαν, ενώ η ΕΕ δημιούργησε μια νέα υπηρεσία παροχής επιστημονικών συμβουλών. Η ΕΕ θέσπισε υποχρεωτικά συστήματα ιχνηλασιμότητας και

σήμανσης που πρέπει να εφαρμόζονται από όλες τις επιχειρήσεις, προκειμένου να εντοπίζονται και να απομονώνονται γρήγορα οι διατροφικοί κίνδυνοι.

Έτσι, μπορεί να προσδιοριστεί η αρχική προέλευση όλων των τροφίμων, ενώ παρέχονται στους καταναλωτές όσο το δυνατό περισσότερες σχετικές με το

διατροφικό προϊόν πληροφορίες ελέγχου, ώστε αυτοί να μπορούν να κάνουν συνειδητές επιλογές όταν αγοράζουν τρόφιμα.

ΙΧΝΗΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑ

Η δημιουργία της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ σήμανε το τέλος των συνοριακών ελέγχων, των διαδικασιών καραντίνας και άλλων περιορισμών στη διακίνηση ζώων μεταξύ κρατών μελών. Έτσι, έπρεπε να βρεθεί μια νέα μορφή ελέγχου για να διασφαλιστεί ότι η υγεία των ζώων δεν επρόκειτο να τεθεί σε κίνδυνο από τις διασυνοριακές μετακινήσεις. Χρειαζόταν ένα σύστημα που θα βοηθούσε στην πρόληψη και τον περιορισμό των λοιμωδών νοσημάτων των ζώων, όπου και αν εμφανίζονταν στην ΕΕ και το οποίο θα εξασφάλιζε την ιχνηλασιμότητα των ζώων και των ζωικών προϊόντων για λόγους δημόσιας υγείας. Έτσι, θεσπίστηκαν νομοθετικά μέτρα για την ιχνηλασιμότητα των ζώων, αρχής γενομένης από τις ελάχιστες απαιτήσεις για την αναγνώριση και καταγραφή των ζώων. Θεσπίστηκαν επίσης κανόνες σχετικά με τη μεταφορά ζώων μεταξύ των κρατών μελών, σύμφωνα με τους οποίους τα ζώα πρέπει να συνοδεύονται από το κατάλληλο πιστοποιητικό υγείας και να ελέγχονται από επίσημο κτηνίατρο στο κράτος μέλος προορισμού.

Μετά την κρίση της ΣΕΒ, σε μια προσπάθεια να μειωθεί ο κίνδυνος από την ασθένεια και να καθη-συχαστούν οι καταναλωτές, θεσπίστηκαν ειδικοί κανόνες για την ιχνηλασιμότητα των βοοειδών. Η ΕΕ επιβάλλει την ομαδική αναγνώριση όλων των ζώων, ενώ η ατομική αναγνώριση έγινε υποχρεωτική αρχικά για τα βοοειδή και στην συνέχεια και για τα αιγοπρόβατα. Η πορεία κάθε μεμονωμένου ζώου μπορεί να εντοπιστεί από την στιγμή της γέννησης μέχρι την στιγμή της σφαγής του, ενώ και στην

συνέχεια η ίδια διαδικασία συνεχίζεται με την πορεία των ζωικών προϊόντων στην τροφική αλυσίδα.

Όλα τα τρόφιμα και οι ζωοτροφές και τα συστατικά αυτών πρέπει επίσης να μπορούν να ιχνηλατηθούν πλήρως σε κάθε στάδιο, από την παραγωγή μέχρι την επεξεργασία και τη διάθεση στην αγορά. Από το τέλος της δεκαετίας του 1980 όλα τα τρόφιμα πρέπει να φέρουν υποχρεωτικά αριθμούς παρτίδας για να μπορούν να αναγνωριστούν σε περίπτωση που θα χρειαστεί να ανακληθούν από την επιχείρηση μεταποίησης, συσκευασίας ή παραγωγής. Ωστόσο, με τη γενική νομοθεσία για τα τρόφιμα του

2002, οι κανόνες έγιναν πολύ αυστηρότεροι και ενισχύθηκαν, διασφαλίζοντας την ιχνηλασιμότητα όλων των τροφίμων, των ζωοτροφών και των ζώων παραγωγής τροφίμων «από το αγρόκτημα μέχρι το τραπέζι». Έτσι, όλοι όσοι συμμετέχουν στην παραγωγή, μεταποίηση και πώληση τροφίμων και ζωοτροφών υποχρεούνται να τηρούν λεπτομερή αρχεία και να γνωρίζουν καλά από πού προήλθαν και πού πήγαν όσα τρόφιμα πέρασαν από τα χέρια τους. Η δυνατότητα να αναγνωριστεί η προέλευση των τροφίμων και των ζωοτροφών είναι καίριας σημασίας για την προστασία των καταναλωτών, ιδίως όταν διαπιστώνεται πρόβλημα ασφάλειας σε συγκεκριμένο τρόφιμο ή ζωοτροφή που έχει διατεθεί στην αγορά. Η ιχνηλασιμότητα επιτρέπει την ολοκληρωτική και άμεση απόσυρση κάθε τροφίμου για το οποίο υπάρχουν υπόνοιες ότι θέτει σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία και επιπλέον επιτρέπει την παροχή ακριβών οδηγιών στους καταναλωτές για το τι πρέπει να κάνουν με αυτά τα προϊόντα.

ΣΗΜΑΝΣΗ

Οι πρώτες εναρμονισμένες νομοθετικές ρυθμίσεις της ΕΕ σχετικά με τη σήμανση των τροφίμων εκδόθηκαν το 1979, με τη θέσπιση κοινών απαιτήσεων σήμανσης με εφαρμογή σε όλα τα τρόφιμα. Η νομοθεσία καλύπτει τις πληροφορίες που πρέπει να αναγράφονται υποχρεωτικά σε όλες τις ετικέτες, όπως η ονομασία του προϊόντος, ο κατάλογος των συστατικών, η ημερομηνία λήξης του προϊόντος, τυχόν ειδικοί όροι χρήσης και η επωνυμία και διεύθυνση του παραγωγού. Αυτή η νομοθεσία πλαίσιο αναθεωρήθηκε αρκετές φορές με την πάροδο

> Διαμέσου των δεκαετιών >Σήμανση και ιχνηλασιμότητα

| 35

Σύστημα Ελέγχου του Εμπορίου και των Εξαγωγών (TRACES)

Το TRACES είναι ένα σύστημα της ΕΕ που δημιουργήθηκε το 2004 για να παρακολουθείται τόσο η πορεία των ζώων στην ΕΕ όσο και όσων ζώων προέρχονται από τρίτες χώρες. Επιτρέπει την ηλεκτρονική ανταλλαγή κτηνιατρικών εγγράφων και των εγγράφων υγείας που είναι απαραίτητα για την εισαγωγή και το εμπόριο ζώων στην ΕΕ, ενώ παρέχει και άλλες πληροφορίες, όπως για παράδειγμα τον κατάλογο των τρίτων χωρών που επιτρέπεται να εξάγουν ζωικά προϊόντα στην ΕΕ. Σε περίπτωση έξαρσης μιας ασθένειας, το σύστημα TRACES επιτρέπει να εντοπιστούν γρήγορα όλα τα ζώα που ενδέχεται να έχουν προσβληθεί, έτσι ώστε να είναι δυνατή η άμεση λήψη των κατάλληλων μέτρων.Φωτογραφία © Ευρωπαϊκή Κοινότητα

1950 1960 1970 1980 1990 2000

του χρόνου. Με την τελευταία αναθεώρηση έγινε υποχρεωτική η αναγραφή της παρουσίας δυνητικών αλλεργιογόνων (όπως οι καρποί με κέλυφος, το αγελαδινό γάλα, η μουστάρδα, τα οστρακοειδή και τα ψάρια) στον κατάλογο των συστατικών. Η εν λόγω οδηγία πλαίσιο καθορίζει επίσης τις θεμελιώδεις αρχές που διέπουν τη νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με τη σήμανση των τροφίμων, δηλαδή ότι κάθε πληροφορία που αναγράφεται υποχρεωτικά σε ετικέτα τροφίμων πρέπει να είναι κατανοητή, ευανάγνωστη και δεν πρέπει να παραπλανά τον καταναλωτή. Ωστόσο, η πραγματικότητα της αγοράς έδειξε ότι οι αρχές αυτές δεν εφαρμόζονται πάντα και για το λόγο αυτό η Επιτροπή αποφάσισε να υποβάλει προτάσεις μέχρι το τέλος του 2007 για την αναθεώρηση της οδηγίας-πλαισίου.

Στόχος της αναθεώρησης είναι να διασφαλιστεί ότι οι πληροφορίες που παρέχονται στις ετικέτες είναι χρήσιμες για τον καταναλωτή και σύμφωνες με τις προαναφερθείσες αρχές. Η νέα νομοθεσία πρέπει επίσης να είναι εκσυγχρονισμένη, ώστε να μπορεί να προσαρμόζεται στην συνεχώς εξελισσόμενη αγορά. Μέχρι το τέλος του 2007 η Επιτροπή σκοπεύει επίσης να αναθεωρήσει τους κανόνες που διέπουν την σήμανση όσον αφορά στις διατροφικές ιδιότητες, οι οποίοι ισχύουν ειδικά για τις διατροφικές πληροφορίες (όπως αυτές που αφορούν στην ενέργεια και την περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες, υδρογονάνθρακες και λίπος) που αναγράφονται στις ετικέτες.

Το 2006 εκδόθηκε ένας νέος κανονισμός σχετικά με τους ισχυρισμούς υγείας και διατροφής, προκειμένου να πάψουν να χρησιμοποιούνται στη σήμανση και το μάρκετινγκ τροφίμων ψευδείς ή παραπλανητικοί ισχυρισμοί. Βάσει του κανονισμού, η ΕΕ επιτρέπει την χρήση ισχυρισμών όπως «χαμηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά» ή «υψηλή περιεκτικότητα σε εδώδιμες ίνες» ή «καλή πηγή ασβεστίου», εφόσον ο ισχυρισμός αυτός είναι επιστημονικά αποδεδειγμένος και μπορεί να τεκμηριωθεί. Επιπλέον, μόνο τα τρόφιμα που ταιριάζουν σε ορισμένο περίγραμμα θρεπτικών συστατικών θα επιτρέπεται να φέρουν ισχυρισμούς υγείας και διατροφής. Για παράδειγμα, ένα τρόφιμο που έχει υψηλή περιεκτικότητα σε λίπη, ζάχαρη και αλάτι δεν θα επιτρέπεται να προβάλλει το γεγονός ότι μπορεί να είναι καλή πηγή ασβεστίου ή άλλων θρεπτικών συστατικών. Ο απώτερος στόχος της

νομοθεσίας της ΕΕ είναι να διασφαλιστεί ότι οι πληροφορίες που παρέχονται στις ετικέτες των τροφίμων είναι αξιόπιστες και ακριβείς. Τόσο ο εν λόγω κανονισμός όσο και η αναθεώρηση της οδηγίας για την σήμανση σχετικά με τις διατροφικές ιδιότητες αποσκοπούν, μεταξύ άλλων, στο να συνεισφέρουν στις προσπάθειες της ΕΕ να αντιμετωπίσει τα αυξανόμενα επίπεδα παχυσαρκίας στην Ευρώπη. Η παροχή καλύτερων και πιο αξιόπιστων πληροφοριών στις ετικέτες των τροφίμων θα βοηθήσει τους καταναλωτές της ΕΕ να κάνουν διατροφικές επιλο-γές έχοντας την σωστή πληροφόρηση.

Η ΕΕ έχει επίσης θεσπίσει κανόνες τα τρόφιμα εκείνα που προορίζονται για ειδική διατροφή, όπως οι διαιτητικές και βρεφικές τροφές, οι τροφές για αθλητές ή για ειδικούς φαρμακευτικούς σκοπούς. Οι ετικέτες αυτών των προϊόντων πρέπει να περιέχουν λεπτομερέστερες πληροφορίες για τη σύνθεσή τους ή/και αναλυτικότερες οδηγίες χρήσης από τις συμβατικές τροφές.

Τέλος, πολλές κατηγορίες τροφίμων, όπως το βοδινό, τα ψάρια, τα φρούτα και τα λαχανικά, και η σοκολάτα, αποτελούν αντικείμενο ρυθμίσεων με σκοπό την εναρμόνιση των προτύπων ποιότητας ή σύνθεσης. Μεταξύ των ρυθμίσεων αυτών περιλαμβάνονται οι ειδικοί κανόνες σήμανσης για συγκεκριμένα προϊόντα, ώστε να είναι διαθέσιμες στους καταναλωτές οι ακριβέστερες των πληροφοριών που αναζητούν. Οι ετικέτες του βοδινού, για παράδειγμα, πρέπει να αναφέρουν πού γεννήθηκε, εκτράφηκε, σφάχτηκε και τεμαχίστηκε το ζώο – μια απάντηση στις ανησυχίες των καταναλωτών σε σχέση με τη ΣΕΒ. Όλοι αυτοί οι ειδικοί κανόνες ισχύουν για τα εν λόγω προϊόντα επιπλέον των γενικών κανόνων σήμανσης που ορίζονται στη γενική νομοθεσία πλαίσιο.

36 |

2000Επεκτείνοντας τα σύνορα

αυστρίαΒέλγιοΒουλγαρία (2007)Κύπρος (2004)Τσεχική Δημοκρατία (2004)ΔανίαΕσθονία (2004)ΦινλανδίαΓαλλία

ΓερμανίαΕλλάδαΟυγγαρία (2004)ΙρλανδίαΙταλίαΛετονία (2004)Λιθουανία (2004)Λουξεμβούργομάλτα (2004)Κάτω Χώρες

Πολωνία (2004)Πορτογαλίαρουμανία (2007)Σλοβακία (2004)Σλοβενία (2004)ΙσπανίαΣουηδίαΗνωμένο Βασίλειο

Η Ευρωπαϊκή Ένωση τη δεκαετία του 2000

Περιλαμβάνοντας πλέον 27 κράτη μέλη, η κουζίνα της ΕΕ απέκτησε ακόμη μεγαλύτερη ποικιλία, καθώς οι νέες χώρες έφεραν περισσότερες συνταγές.

Η περίοδος αυτή ήταν επίσης άκρως σημαντική από οικονομική άποψη, το ευρώ έγινε το νέο νόμισμα δεκατριών συνολικά χωρών της ΕΕ.

Πολλοί καταναλωτές πλέον, όταν κάνουν τα εβδομαδιαία ψώνια τους, επιλέγουν λαμβάνοντας υπόψη τους κριτήρια υγείας και δίαιτας. Τούτο οδήγησε σε σημαντική αύξηση των πωλήσεων των τροφίμων που θεωρούνται «βελτιωμένα». Ολοένα και περισσότεροι καταναλωτές προτιμούν το ημιαποβουτυρωμένο από το πλήρες γάλα.

Στο μεταξύ, ακόμη και στη βόρεια Ευρώπη, το ελαιόλαδο άρχισε να αντικαθιστά το βούτυρο ή το σπορέλαιο. Μελέτες έχουν δείξει ότι η αλλαγή αυτή έχει πολλά δυνητικά οφέλη για την υγεία, όπως η μείωση των τιμών της επιβλαβούς χοληστερόλης στο αίμα.Η Ευρώπη έγινε ακόμη μεγαλύτερο χωνευτήρι όσον αφορά τις διατροφικές επιλογές και συνήθειες. Οι χώρες της νότιας Ευρώπης άρχισαν να επηρεάζουν τα ξαδέλφια τους στο βορρά, καθώς τα λαχανικά, το ρύζι, τα ζυμαρικά και οι χυμοί άρχισαν να εμφανίζονται σε μεγαλύτερες ποσότητες στα τραπέζια του βορρά. Ταυτόχρονα, στις μεσογειακές

Την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα η ΕΕ έκανε δεκτά

12 συνολικά νέα κράτη μέλη, μέσω δύο χωριστών

διαδικασιών διεύρυνσης. Έτσι, η συνολική έκταση της ΕΕ

αυξήθηκε από περίπου 3,2 εκατ. τετραγωνικά χιλιόμετρα

σε 4,4 εκατ. τετραγωνικά χιλιόμετρα, ενώ ο πληθυσμός

της αυξήθηκε από 375 εκατ. σε περισσότερα από 490

εκατ. κατοίκους.

2005Πρωινό

Ο μέσος Ευρωπαίος παραλείπει το πρωινό στο 18,5% των περιπτώσεων,

δηλαδή 67,5 φορές το χρόνο.Πηγή: MarketResearch.com

“Nouvelle cuisine”

«Παρά την επίδραση της προσχώρησης στην ΕΕ και την αύξηση των εισαγόμενων προϊόντων, τα παραδοσιακά πιάτα όπως, για παράδειγμα, το kebabcheta και το kjufteta (κεφτέδες στη σχάρα ή τηγανητοί) και η σαλάτα shopska (που γίνεται με ντομάτες, αγγούρια, πιπεριές και βουλγαρικό λευκό τυρί) παραμένουν κυρίαρχα στη βουλγαρική δίαιτα.»

Simeon Chenev,Βούλγαρος, σύμβουλος πολιτικής τη δεκαετία του 2000.

| 37

χώρες σημειώθηκε αύξηση της κατανάλωσης κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων και μείωση της παραδοσιακής κατανάλωσης δημητριακών και κρασιού.Όσον αφορά στην παραγωγή τροφίμων και ποτών, η ΕΕ πραγματοποιούσε περισσότερες εξαγωγές από ό,τι εισαγωγές στο τέλος του προηγούμενου αιώνα, με εμπορικό πλεόνασμα 4,5 δισ. ευρώ το 2005. Ενώ η παραγωγή τροφίμων έφθασε στο υψηλότερο σημείο της από άποψη ποσότητας, εξακολούθησαν να υπάρχουν έντονες και αυξανόμενες ανησυχίες για την εντατική γεωργία. Οι ανησυχίες αυτές αφορούσαν τόσο στην ποιότητα του τελικού προϊόντος όσο και σε θέματα σχετικά με την καλή διαβίωση των ζώων. Ως εκ τούτου, αναδύθηκε μια αντίθετη τάση, με την στροφή των καταναλωτών σε βιολογικά φρούτα και

λαχανικά, αυγά ελεύθερης βοσκής και υποκατάστατα γαλακτοκομικών, όπως το γάλα σόγιας. Παρά την εμφάνιση της τάσης για υγιεινή διατροφή, η δεκαετία του 2000 έφερε έντονα στο προσκήνιο ένα νέο πρόβλημα δημόσιας υγείας που σχετίζεται με την τροφή. Δεν μεγάλωσε μόνο η ΕΕ, αλλά και οι διαστάσεις του μέσου Ευρωπαίου. Εκτιμάται ότι περισσότεροι από 200 εκατ. ενήλικοι είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι στην ΕΕ – περισσότερο από το ήμισυ του ενήλικου πληθυσμού.

2006Γάλα

Η αγορά γαλακτοκομικών προϊόντων της ΕΕ παρήγαγε 1 εκατ. τόνους ημιαποβουτυρωμένου γάλακτος σε σκόνη και μόνο

820 000 τόνους πλήρους γάλακτος..

2007Συσκευασμένα τρόφιμα και αναψυκτικάΤο 2007 οι πωλήσεις συσκευασμένων τροφίμων και αναψυκτικών στα νέα κράτη μέλη της ΕΕ (δηλαδή στις 8 χώρες της ανατολικής Ευρώπης που προσχώρησαν στην ΕΕ τον μάιο 2004, μαζί με την Κύπρο και τη μάλτα και από τις αρχές του 2007, τη ρουμανία και τη Βουλγαρία) ξεπερνούν την αντίστοιχη αύξηση των πωλήσεων στα παλιά κράτη μέλη κατά σημαντικό ποσοστό.

Προσδόκιμος χρόνος ζωής των γυναικών κατά τη γέννηση1960-2004, Ευρώπη (επιλεγμένες χώρες της ΕΕ)Πηγή: Eurostat

Προσδόκιμος χρόνος ζωής των ανδρών κατά τη γέννηση1960-2004, Ευρώπη (επιλεγμένες χώρες της ΕΕ)Πηγή: Eurostat

85

80

75

70

65

1960 1970 1980 1990 2000

85

80

75

70

65

1960 1970 1980 1990 2000

Γνωρίζατε ότι…

• Στη Δυτική Ευρώπη, πριν από 15 χρόνια ο μέσος χρόνος προετοιμασίας ενός γεύματος ήταν μία ώρα. Σήμερα είναι 30 λεπτά.

• Οι Ευρωπαίοι ψηλώνουν! μεταξύ των ετών 2002 και 2005, το μέσο ύψος αυξήθηκε στα περισσότερα κράτη μέλη. Σήμερα το μέσο ύψος στην ΕΕ είναι 169,9 cm. Κατά την ίδια περίοδο, το μέσο βάρος αυξήθηκε κατά 0,5 κιλό, από 71,7 κιλά στην ΕΕ-15 το 2002 σε 72,2 κιλά στην ΕΕ-25 το 2005.

38 |

2000Θέματα διατροφικής ασφάλειαςΚαθώς η παραγωγή τροφίμων έγινε πιο

σύνθετη από ποτέ, οι δυνατότητες επιλογής

μεταξύ των προϊόντων της αγοράς διευρύνθηκαν

όσο ποτέ και τα διατροφικά θέματα έλαβαν

τη μεγαλύτερη από ποτέ προβολή από τα

μέσα ενημέρωσης, οι καταναλωτές ανέπτυξαν

εντονότερο ενδιαφέρον για το τι έτρωγαν και

ευαισθητοποιήθηκαν περισσότερο σε θέματα

ασφάλειας των τροφίμων.

Ωστόσο, έρευνα σε επίπεδο ΕΕ έδειξε ότι

τα θέματα που απασχολούν περισσότερο

τους καταναλωτές δεν είναι κατ’ ανάγκη

αυτά που θέτουν σε μεγαλύτερο κίνδυνο την

ασφάλειά τους – για παράδειγμα, περισσότεροι

από τους μισούς πιστεύουν ότι είναι πιθανό να

τραυματιστούν σε τροχαίο ατύχημα, γεγονός που

δεν είναι ακριβές στατιστικά.

Με την ανατολή του νέου αιώνα η ΕΕ έδωσε πραγματικά νέα ώθηση στην οικοδόμηση της νομοθεσίας και της υποδομής της σχετικά με την ασφάλεια των τροφίμων. Το 2000 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε τη Λευκή Βίβλο για την Ασφάλεια των Τροφίμων, όπου υπογραμμίζεται πόσο σημαντικό είναι να διασφαλιστούν τα υψηλότερα δυνατά πρότυπα ασφάλειας των τροφίμων και προτείνεται μια ριζικά νέα προσέγγιση για να επιτευχθούν αυτά τα πρότυπα. Παρουσιάζονται δε περισσότερες από 80 χωριστές δράσεις σχετικά με τους ελέγχους ασφάλειας των τροφίμων, την πληροφόρηση των καταναλωτών και τις εισαγωγές.

Το 2002 οι προτάσεις αυτές έγιναν πραγματικότητα με την έναρξη ισχύος της Γενικής Νομοθεσίας για τα Τρόφιμα της ΕΕ, όπου ορίζονται οι θεμελιώδεις αρχές για την ασφάλεια των τροφίμων στην Ευρώπη. Θεσπίζεται επίσης η προσέγγιση «από το αγρόκτημα μέχρι το τραπέζι», δηλαδή η εφαρμογή καλών πρακτικών και ελέγχων σχετικά με την ασφάλεια των τροφίμων σε όλους τους κρίκους της αλυσίδας διατροφής και η ανάγκη να είναι δυνατός ο εντοπισμός της πορείας των τροφίμων μέχρι την αρχική τους πηγή. Η γενική νομοθεσία για τα τρόφιμα αποτέλεσε μια σταθερή βάση επί της οποίας προστέθηκαν στη συνέχεια άλλοι σημαντικοί κανόνες για την ασφάλεια των τροφίμων, όπως η λεγόμενη «Δέσμη Μέτρων για την Υγιεινή» (βλ. σ. 17). Μέχρι τη μέση της δεκαετίας του 2000, η ΕΕ είχε θεσπίσει ένα πλήρες σύνολο νομοθετημάτων για την ασφάλεια των τροφίμων.Ο κανονισμός που καθορίζει τις γενικές αρχές και απαιτήσεις της νομοθεσίας για τα τρόφιμα προβλέπει επίσης τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (βλ. κατωτέρω). Επιπλέον, το Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης για τα Τρόφιμα και τις Ζωοτροφές (βλ. σ. 20) υπέστη επίσης γενική αναθεώρηση το 2002. Η αποτελεσματικότητά του αποδείχθηκε το 2005, όταν ανακαλύφθηκε σε 12 χώρες της ΕΕ η κόκκινη χρωστική Sudan I – της οποίας η χρήση στα τρόφιμα δεν επιτρέπεται για λόγους υγείας. Εκδόθηκε σειρά έγκαιρων προειδοποιήσεων στην ΕΕ, γεγονός που επέτρεψε το γρήγορο εντοπισμό της πηγής των προϊόντων και την ανάκλησή τους για την προστασία της υγείας των καταναλωτών.

Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή γνώριζε πολύ καλά ότι η σύνταξη και η θέσπιση νομοθετικών μέτρων δεν αρκεί από μόνη της για να διασφαλιστεί η προσφορά ασφαλών τροφίμων στους καταναλωτές. Η πλήρης και ορθή εφαρμογή των κανόνων ήταν κρίσιμης σημασίας. Το Γραφείο Τροφίμων και Κτηνιατρικών Θεμάτων (ΓΤΚΘ) (βλ. σ.29) διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για το σκοπό αυτό, με τους ελέγχους στους οποίους προβαίνει και την παρακολούθηση περιπτώσεων μη συμμόρφωσης με τους ισχύοντες κανόνες. Ωστόσο, πολλά εξαρτώνται από τις εθνικές ελεγκτικές αρχές προκειμένου τα μέτρα ασφάλειας των τροφίμων της ΕΕ να εφαρμόζονται σωστά και με συνέπεια. Λαμβάνοντας αυτό υπόψη, η ΕΕ έθεσε σε εφαρμογή μια πρωτοβουλία με τη γενική ονομασία «Καλύτερη Κατάρτιση για Ασφαλέστερα Τρόφιμα» (βλ. σ.17).

Photo © The Sainsbury Archive, Museum in Docklands

Μια νέα προσέγγιση

«Το 2000 σημειώθηκε μια σημαντική εξέλιξη για την ασφάλεια των τροφίμων στην ΕΕ, με την έκδοση της Λευκής Βίβλου της Επιτροπής. Στο έγγραφο αυτό προβλέπεται μια καινοτόμος νέα προσέγγιση για την πολιτική ασφάλειας των τροφίμων της ΕΕ, κατά την οποία τα μέτρα για την ασφάλεια των τροφίμων ενσωματώνονται πλέον σε κάθε κρίκο της τροφικής αλυσίδας. Εν πολλοίς χάρη στην προσέγγιση «από το αγρόκτημα μέχρι το τραπέζι» οι ευρωπαίοι καταναλωτές μπορούν να βασίζονται σήμερα σε ένα από τα υψηλότερα επίπεδα ασφάλειας των τροφίμων στον κόσμο.»

Paola Testori Coggi,αναπληρώτρια Γενική Διευθύντρια Υγείας και Προστασίας των Καταναλωτών, Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

| 39

Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα

Η πρώτη γενετικά τροποποιημένη καλλιέργεια για εμπορική εκμετάλλευση ήταν ένα είδος ντομάτας, η FlavrSavr, την οποία δημιούργησε η Καλιφορνέζικη εταιρεία Calgene. μια παραλλαγή της ντομάτας FlavrSavr χρησιμοποιήθηκε από τη Zeneca για την παραγωγή τοματοπολτού που πωλήθηκε για πρώτη φορά στην Ευρώπη το καλοκαίρι του 1996.

Π ΟΛ Ω ν Ι α

Barszcz Σούπα παντζαριού με λαχανικά και ξινή κρέμα, που μπορεί να σερβιριστεί ως σούπα με ζυμαρικά. Τοπικές παραλλαγές αυτής της σούπας συναντώνται σε ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη.

Γεύσεις απ’ την Ευρώπη

Βλάβη της υγείας από περιβαλλοντική ρύπανση61%36%3%

Τραυματισμός σε αυτοκινητικό ατύχημα51%42%7%

Σοβαρή ασθένεια49%41%10%

Βλάβη της υγείας από κατανάλωση τροφίμων42%55%3%

Βλάβη της υγείας από καταναλωτικά αγαθά (πλην των τροφίμων)42%53%5%

Θύμα εγκλήματος31%63%5%

Θύμα τρομοκρατικής επίθεσης20%75%5%

% πολιτών της ΕΕ και η αντίληψή τους για την πιθανότητα διαφόρων κινδύνων2006Source: Έρευνα Ευρωβαρόμετρου για την αντίληψη των κινδύνων

Πιθανός

Μη πιθανός

Δεν γνωρίζω

Αντιμετωπίζοντας νέες προκλήσεις

«Η δεκαετία αυτή υπήρξε εποχή εισαγωγής καινοτομιών στον τομέα των τροφίμων με γρήγορο ρυθμό. νέες τεχνολογίες και καινοτόμα προϊόντα προκάλεσαν νέα ερωτήματα και έδωσαν περισσότερες επιλογές στον Ευρωπαίο καταναλωτή. Το στοίχημα ήταν να συμβαδίσουμε με τις αλλαγές αυτές – να καταλάβουμε τις επιπτώσεις τους και να συγκεντρώσουμε τα δυνητικά οφέλη, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα την πλήρη προστασία της υγείας ανθρώπων και ζώων. Η προσέγγιση που εφαρμόζει η Επιτροπή είναι να θεμελιώνει κάθε απόφαση σε επιστημονικές συμβουλές και ανάλυση κινδύνου, σε στενή συνεργασία με τους ενδιαφερόμενους για κάθε νέα εξέλιξη, ώστε να διασφαλίζεται η πιο αποτελεσματική και ανάλογη αντίδραση.»

Robert Madelin,Γενικός Διευθυντής Υγείας και Προστασίας των Καταναλωτών, Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Τότε...

«Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (ΕΑΑΤ) είναι το όργανο αναφοράς για την εκτίμηση του κινδύνου στους τομείς της ασφάλειας των τροφίμων και των ζωοτροφών, της υγείας και καλής διαβίωσης των ζώων, της διατροφής, της φυτοπροστασίας και της υγείας των φυτών. Σε στενή συνεργασία με τις εθνικές αρχές και σε ανοιχτή διαβούλευση με τους ενδιαφερομένους, η ΕΑΑΤ παρέχει ανεξάρτητες επιστημονικές συμβουλές και σαφή πληροφόρηση στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα σχετικά με τους υπάρχοντες και αναδυόμενους κινδύνους. Οι επιστημονικές μας συμβουλές υποστηρίζουν την πολιτική και τη νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές, συμβάλλοντας έτσι στην ασφαλή και υγιεινή διατροφή του Ευρωπαίου καταναλωτή.»Catherine Geslain-Lanéelle,Διευθύνουσα Σύμβουλος,Ευρωπαϊκή αρχή για την ασφάλεια των Τροφίμων (ΕααΤ).

Κ Υ Π ρ ΟΣ

ΑνθοίΓεμίζουμε φρέσκους, ανοιχτούς κολοκυθοανθούς με αλεσμένο πληγούρι – ρύζι ή κρέας- ανακατεμένο με κρεμμύδια και ξηρό δυόσμο. Στη συνέχεια τους τοποθετούμε τον ένα δίπλα στον άλλο μέσα σε μία κατσαρόλα και τους αφήνουμε να σιγοψηθούν. Αφού ψηθούν, τους αφήνουμε για μια ώρα περίπου στην κατσαρόλα ώστε να κρυώσουν πριν από το σερβίρισμα. Τρώγονται σαν ελαφρύ γεύμα ή σαν νοστιμότατο συνοδευτικό.

40 |

1950 1960 1970 1980 1990 2000

Η πρώτη δεκαετία της νέας χιλιετίας ήταν μια ιδιαίτερα σύνθετη εποχή από πολλές απόψεις. Η ΕΕ

προέβη στη μεγαλύτερη διεύρυνσή της και τα νέα κράτη μέλη έφεραν νέες επιδράσεις στην Ένωση,

μεταξύ άλλων εμπλουτίζοντας τις μαγειρικές επιλογές της. Ταυτόχρονα, η πιο συνειδητοποιημένη

συμπεριφορά των καταναλωτών είχε ως αποτέλεσμα να ακούγονται περισσότερες φωνές που ζητούσαν

από την ΕΕ διαβεβαιώσεις για την ασφάλεια – συχνά δε και για την ποιότητα και θρεπτική αξία – των

τροφίμων. Στο μεταξύ, κατανοώντας περισσότερο από ποτέ τον τρόπο παραγωγής των τροφίμων,

ολοένα και περισσότεροι καταναλωτές προτιμούσαν τα βιολογικά προϊόντα, τα προϊόντα του εμπορίου

που υπηρετούσαν κάποια δεοντολογία και τα πιο υγιεινά μεταξύ των μεταποιημένων τροφίμων.

Παράλληλα, αναζητώντας πιο αποτελεσματικές μεθόδους παραγωγής που θα μπορούσαν να οδη-

γήσουν σε τρόφιμα υψηλής ποιότητας, αναπτύσσονταν νέες τεχνολογίες με φρενήρεις ρυθμούς. Ο

αριθμός των «νέων τροφίμων» που επιδιωκόταν να κυριαρχήσουν στην αγορά της ΕΕ αυξανόταν, ενώ

τα γενετικώς τροποποιημένα προϊόντα έκαναν την πρώτη τους εμφάνιση. Για να διασφαλιστεί ότι αυτά

τα τρόφιμα δεν έθεταν σε κίνδυνο την υγεία των καταναλωτών, η ΕΕ θέσπισε ειδική νομοθεσία, ώστε

τα νέα προϊόντα να μπορούν να διατεθούν στην αγορά μόνον εφόσον έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι

είναι ασφαλή.

ΝΕΑ ΤΡΟΦΙΜΑ

Με την έναρξη του νέου αιώνα ο ρυθμός της καινοτομίας στη βιομηχανία τροφίμων αυξήθηκε αλματωδώς. Η βιομηχανία άρχισε να πειραματίζεται με την ιδέα ότι τα φυτά, τα ζώα και διάφορα συστατικά των τροφίμων προερχόμενα από αυτά θα μπορούσαν να διαφοροποιηθούν κατά τέτοιο τρόπο ώστε να βελτιωθεί η θρεπτική τους αξία και να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα της γεωργίας και της παραγωγής τροφίμων. Η επιστήμη, η νέα τεχνολογία και η βιομηχανική πρόοδος συνεισέφεραν στη δημιουργία τροφίμων που επρόκειτο να προσφέρουν περισσότερα στον καταναλωτή, τον παραγωγό ή τον αγρότη από τα παραδοσιακά τρόφιμα.

Επιπλέον, η παγκοσμιοποίηση έφερε στην αγορά της ΕΕ νέα είδη διατροφής και συστατικά τροφίμων, που χρησιμοποιούνταν σε άλλα μέρη του κόσμου, αλλά ήταν άγνωστα στους Ευρωπαίους. Ως εκ τούτου, αυξήθηκαν σταθερά στην αγορά άγνωστα μέχρι τότε τρόφιμα, τα οποία συχνά παράγονταν με νέες τεχνολογικά ανεπτυγμένες διαδικασίες. Τα χαρακτηριστικά αυτών των προϊόντων δεν μπορούσαν να θεωρηθούν τα ίδια με αυτά των τροφίμων που παράγονταν στην ΕΕ με τις παραδοσιακές μεθόδους και έτσι έπρεπε να διακριβωθεί κατά πόσο ήταν ασφαλή για τους καταναλωτές. Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέταξε νέο κανονισμό για τα «Νέα Τρόφιμα».

Ως νέα τρόφιμα ορίζονται τα τρόφιμα και τα συστα-τικά τροφίμων που δεν χρησιμοποιούνταν για ανθρώ-πινη κατανάλωση σε σημαντικό βαθμό πριν από την έναρξη ισχύος του κανονισμού το Μάιο του 1997. Παραδείγματα νέων τροφίμων που έχουν εγκριθεί σε επίπεδο ΕΕ είναι ο «χυμός νόνι» (ενός τροπικού φρούτου) και ορισμένα γαλακτοκομικά προϊόντα στα οποία έχουν προστεθεί φυτοχημικά (φυτοστερόλες) που πιστεύεται ότι μειώνουν τη χοληστερόλη.

Η Επιτροπή ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα να διασφαλίσει ότι η νομοθεσία για τα νέα τρόφιμα δεν θα αναχαίτιζε την πρόοδο που θα μπορούσε να αποφέρει οφέλη για τους καταναλωτές. Ταυτόχρονα, ωστόσο, η

προστασία της υγείας και ασφάλειας των πολιτών της ΕΕ παρέμεινε η βασική προτεραιότητα. Βάσει της νομοθεσίας της ΕΕ, τα νέα τρόφιμα πρέπει να υποβάλλονται σε εξέταση ασφαλείας προτού διατεθούν στην αγορά. Η χρήση ή η πώλησή τους στην ΕΕ επιτρέπεται μόνον εφόσον διαπιστωθεί ότι δεν θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των τροφίμων ή την ανθρώπινη υγεία.

ΓΤΟ

Οι γενετικώς τροποποιημένοι οργανισμοί (ΓΤΟ) είναι φυτά, ζώα και μικροοργανισμοί, των οποίων τα γενετικά χαρακτηριστικά έχουν τροποποιηθεί τεχνητά, προκειμένου να προκύψει μια νέα ιδιότητα. Για παράδειγμα, η γενετική μηχανική μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ενισχυθεί η αντίσταση ενός φυτού σε ένα συγκεκριμένο έντομο ή για να βελτιωθεί η θρεπτική αξία των τροφίμων. Οι πρώτοι ΓΤΟ καλλιεργήθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες στο μέσο της δεκαετίας του 1990 και μέχρι το τέλος της ίδιας δεκαετίας η Επιτροπή έγινε δέκτης αιτημάτων της βιομηχανίας να επιτραπεί η χρήση ΓΤΟ στην ΕΕ βάσει του κανονισμού για τα νέα τρόφιμα.

Ωστόσο, η ανάπτυξη και εξάπλωση αυτής της νέας τεχνολογίας γονιδιακής τροποποίησης προκάλεσε ανησυχία σε πολλούς πολίτες της ΕΕ. Οι πολίτες ζητούσαν διαβεβαιώσεις για το ότι οι ΓΤΟ δεν

> Διαμέσου των δεκαετιών >Νέες τεχνολογίες

| 41

Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (ΕΑΑΤ)

Η ΕΑΑΤ ιδρύθηκε το 2002 και έχει την έδρα της στην Πάρμα της Ιταλίας. Η αποστολή της είναι να παρέχει αντικειμενικές και ανεξάρτητες συμβουλές και σαφή πληροφόρηση. Επιτελεί το έργο της βασιζόμενη στις πιο πρόσφατες επιστημονικές πληροφορίες και τα πιο σύγχρονα διαθέσιμα δεδομένα και επιτρέπει την αξιολόγηση και εκτίμηση των κινδύνων από τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές. Τα θέματα που πραγματεύεται η ΕΑΑΤ καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, όπως τα πρόσθετα τροφίμων και ζωοτροφών, τα αλλεργιογόνα, η υγεία ζώων και φυτών, η καλή διαβίωση των ζώων, οι γενετικώς τροποποιημένοι οργανισμοί (ΓΤΟ) και τα ανώτατα όρια καταλοίπων των φυτοφαρμάκων.

1950 1960 1970 1980 1990 2000

εκθέτουν σε κανένα κίνδυνο την υγεία ανθρώπων και ζώων, και ότι η καλλιέργεια ΓΜΟ δεν θα είχε δυσμενείς συνέπειες για το περιβάλλον. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή συνέταξε ένα αυστηρό σύνολο νομοθετημάτων ειδικά για τους ΓΤΟ, με σκοπό την προστασία της υγείας ανθρώπων και ζώων, και του περιβάλλοντος, κατά τρόπο ισόρροπο και βάσει του κινδύνου. Η επιστημονική αξιολόγηση και οι επιστημονικές συμβουλές αποτέλεσαν τη βάση κάθε νομοθετικής απόφασης για τους ΓΤΟ.

Από πλευράς ασφάλειας των τροφίμων, τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και οι αντίστοιχες ζωοτροφές καλύπτονται κυρίως από δύο κανονισμούς που τέθηκαν σε ισχύ τον Απρίλιο του 2004. Ο πρώτος παρέχει το πλαίσιο για την αξιολόγηση και έγκριση γενετικώς τροποποιημένων τροφίμων και ζωοτροφών σε επίπεδο ΕΕ. Όλοι οι εγκεκριμένοι ΓΤΟ περιλαμβάνονται σε μητρώο διαθέσιμο στο κοινό, το οποίο τηρείται και επικαιροποιείται τακτικά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ο δεύτερος κανονισμός πραγματεύεται την σήμανση και ιχνηλασιμότητα των ΓΤΟ μετά την έγκρισή τους. Για να μπορέσει

ένας ΓΤΟ να χρησιμοποιηθεί ή να πωληθεί στην ΕΕ, πρέπει να υποβληθεί σε επιστημονική αξιολόγηση και να διακριβωθεί η ασφάλειά του. Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (ΕΑΑΤ) παρέχει συμβουλές στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία, κατόπιν διαβούλευσης με τα κράτη μέλη, πρέπει να εγκρίνει έναν ΓΤΟ, προκειμένου να μπορέσει αυτός να εισαχθεί, να πωληθεί, να μεταποιηθεί ή να χρησιμοποιηθεί για ερευνητικούς σκοπούς στην ΕΕ. Όλες οι εγκρίσεις ΓΤΟ πρέπει να ανανεώνονται σε δεκαετή βάση.

Όσον αφορά την σήμανση των ΓΤΟ, οι κανόνες της ΕΕ προβλέπουν ότι όλα τα τρόφιμα και οι ζωοτροφές που παράγονται από ΓΤΟ πρέπει να φέρουν τη σήμανση «το παρόν προϊόν περιέχει γενετικώς τροποποιημένους οργανισμούς» ή «παράγεται από γενετικώς τροποποιημένο/η (ονομασία του ΓΤ προϊόντος)». Αυτές οι απαιτήσεις σήμανσης ισχύουν και για τα τρόφιμα που έχουν παραχθεί από ΓΤΟ, ακόμη και αν δεν περιέχουν πλέον γενετικώς τροποποιημένο DNA ή πρωτεΐνες – για παράδειγμα, λάδι από ΓΤ καλλιέργειες. Η μοναδική εξαίρεση σε αυτούς τους υποχρεωτικούς κανόνες σήμανσης ισχύει όταν υφίστανται ελάχιστα μόνο ίχνη του ΓΤ υλικού, κατώτερα ενός καθορισμένου ελάχιστου ορίου. Έχουν επίσης θεσπιστεί απαιτήσεις ιχνηλα-σιμότητας για οποιονδήποτε συμμετέχει στη χρήση ή το χειρισμό ΓΤΟ για τρόφιμα και ζωοτροφές. Για

παράδειγμα, σε κάθε στάδιο της παραγωγής και της διάθεσης στην αγορά πρέπει να καταγράφονται πληροφορίες σχετικά με την παρουσία, την προέλευση και τον προορισμό των ΓΤΟ. Οι πληροφορίες αυτές πρέπει να διατηρούνται για μια πενταετία. Έτσι, είναι δυνατή η γρήγορη απόσυρση του προϊόντος από την αγορά, σε περίπτωση που προκύψουν προβλήματα. Υπάρχει επίσης χωριστή περιβαλλοντική νομοθεσία στον εν λόγω τομέα, στόχος της οποίας είναι να διασφαλίσει ότι η σκόπιμη ελευθέρωση και χρήση ΓΤΟ στην ΕΕ δεν θέτει σε κίνδυνο το περιβάλλον ή τη βιοποικιλότητα.

ΣήμανσηΤα τρόφιμα και οι ζωοτροφές που παρασκευάζονται από ΓΤΟ πρέπει να φέρουν τη σήμανση «το παρόν προϊόν περιέχει γενετικώς τροποποιημένους οργανισμούς» ή «παράγεται από γενετικώς τροποποιημένο/η (ονομασία του ΓΤ προϊόντος)”.

42 |

Η ασφάλεια των τροφίμων στο μέλλονΤα τελευταία 50 χρόνια σημειώθηκαν σημαντικές εξελίξεις και αλλαγές στην παραγωγή, τη διάθεση, το μαγείρεμα και την κατανάλωση τροφίμων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Εν γένει, οι καταναλωτές επωφελήθηκαν πολύ από αυτήν την εξέλιξη και η κατάσταση όσον αφορά την προμήθεια τροφίμων είναι πολύ διαφορετική για τους Ευρωπαίους σήμερα σε σχέση με τη δεκαετία του 1950. Σήμερα, οι ευρωπαίοι πολίτες απολαμβάνουν τα οφέλη όχι μόνο της ασφάλειας του εφοδιασμού της αγοράς σε τρόφιμα, αλλά και της τεράστιας ποικιλίας προϊόντων που πρέπει να ανταποκρίνονται σε πολύ υψηλά πρότυπα.

Ωστόσο, δεν έλειψαν οι προκλήσεις από την τελευταία πεντηκονταετία – από τις ελλείψεις τροφίμων των πρώτων χρόνων μέχρι τα διάφορα διατροφικά σκάνδαλα των επόμενων δεκαετιών. Η διασφάλιση ύπαρξης ασφαλών και υγιεινών τροφίμων για την σημερινή Ένωση των 490 εκατ. πολιτών απαίτησε αδιάλειπτη προσήλωση στο στόχο αυτό, διαρκή επανεκτίμηση και μια καινοτόμο προσέγγιση από πλευράς ΕΕ. Με την πάροδο των ετών, αναπτύχθηκε ένα πλήρες σύνολο νομοθετημάτων, καθώς και αξιόπιστα συστήματα προστασίας της υγείας ανθρώπων και ζώων. Λήφθηκαν μέτρα που προσαρμόστηκαν και βελτιώθηκαν σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες επιστημονικές πληροφορίες και τεχνολογικές εξελίξεις. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι Ευρωπαίοι απολαμβάνουν σήμερα ένα από τα υψηλότερα επίπεδα ασφάλειας τροφίμων στον κόσμο.

Ποια θα είναι άραγε η κατάσταση στην ΕΕ ύστερα από 50 χρόνια; Είναι σχεδόν αδύνατο να φανταστεί κανείς τις αλλαγές που μας περιμένουν. Ωστόσο, ένα πράγμα είναι βέβαιο. Η ΕΕ είναι έτοιμη να ανταποκριθεί αποτελεσματικά σε κάθε μελλοντική πρόοδο και πρόκληση στον τομέα της ασφάλειας των τροφίμων, ακριβώς όπως έπραξε και στο παρελθόν.

2000 2010 2020 2030 2040

Ευρωπαϊκή Επιτροπή

50 χρόνια Διατροφικής Ασφάλειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων

2007 — 42 σ. — 29,7 x 29,7 cm

ISBN 92-79-03827-3

ND

-76-0

6-5

51-E

L-C

ΑΠO TO 195 7

50 στην Ευρωπαϊκή Ένωση

χρόνιαΔιατροφικήςΑσφάλειας