5 r v v | { 3 v r -...

28
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στη Γλωσσολογία Ι Μορφολογία Διδάσκοντες: Επίκ. Καθ. Μαρία Λεκάκου, Λέκτορας Μαρία Μαστροπαύλου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

Transcript of 5 r v v | { 3 v r -...

Page 1: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Εισαγωγή στη Γλωσσολογία ΙΜορφολογία

Διδάσκοντες: Επίκ. Καθ. Μαρία Λεκάκου, Λέκτορας Μαρία Μαστροπαύλου

Άδειες Χρήσης

• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. • Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

Page 2: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

1

Χειμερινό  εξάμηνο  Υποχρεωτικό  Α’  Εξαμήνου  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 1  

Εισαγωγή  στη  Γλωσσολογία  Ι  

Διδασκαλία:  Μαρία  Μαστροπαύλου  

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 2  

�  Σήμερα:  � Γλωσσική  ανάλυση  

�  Συγχρονική,  διαχρονική  και  ιστορική  ανάλυση  �  Προτεραιότητα  προφορικού  λόγου  �  Σημαίνον  –  σημαινόμενο  �  Συνταγματικές  και  παραδειγματικές  σχέσεις  

� Λέξεις  και  λεξικό  � Λέξεις  περιεχομένου  και  λειτουργικές  � Μορφήματα  και  λέξεις  � Μόρφημα  και  αλλόμορφο  � Τυπολογία  γλωσσών  ανάλογα  με  τη  μορφολογική  δομή  των  λέξεών  τους  

 

Page 3: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

2

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 3  

�  Λέξεις  και  λεξικό  � Τι  είναι  λέξη;  � Πόσες  λέξεις  περιλαμβάνει  το  ακόλουθο  εκφώνημα;  

� Μπορείτε  να  εντοπίσετε  τις  λέξεις  στο  επόμενο  εκφώνημα;  

� Τι  είναι  αυτό  που  μας  καθιστά  ικανούς  να  αναγνωρίσουμε  τα  όρια  των  λέξεων;  

ηγάτακάθισεστοχαλάκι

poewurdeam19januar1809inbostonalssohnvonschauspielerngeboren poewurdeam19januar1809inbostonalssohnvonschauspielerngeboren poewurdeam19januar1809inbostonalssohnvonschauspielerngeboren

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 4  

�  Λέξεις  και  λεξικό  � Τι  αποθηκεύουμε  στο  λεξικό  μας  για  κάθε  λέξη  που  γνωρίζουμε;  �  Πώς  γράφεται  �  Πώς  προφέρεται  �  Τι  σημαίνει  �  Τι  γραμματική  κατηγορία  είναι  

�  Ουσιαστικά:  τι  γένους  είναι  �  Ρόλος  μέσα  στην  πρόταση  

�  Ουσ:  υποκ  –  αντικ  κλπ.  �  Ρ:  μεταβατικό,  αμετάβατο  κλπ.  

ορθογραφία

φωνολογία

σημασία

μορφολογία

σύνταξη

Page 4: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

3

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 5  

�  Λέξεις  περιεχομένου  και  λειτουργικές  λέξεις  � Λέξεις  περιεχομένου  

�  Δηλώνουν  έννοιες  (αντικείμενα,  δραστηριότητες,  ιδέες  κλπ.).  �  Λέξεις  ανοικτής  τάξης  –  ανοικτές  λέξεις:  

�  Νέες  λέξεις  προστίθενται  συνεχώς  με  την  πάροδο  του  χρόνου:  �  Π.χ.  bytes, download, blog κλπ.  �  Π.χ.  ιστολόγιο,  ιστοσελίδα  κλπ.  

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 6  

�  Λέξεις  περιεχομένου  και  λειτουργικές  λέξεις  � Λέξεις  περιεχομένου  

�  Ουσιαστικά  �  Ρήματα  �  Επίθετα  �  Επιρρήματα  

Page 5: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

4

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 7  

�  Λέξεις  περιεχομένου  και  λειτουργικές  λέξεις  � Λειτουργικές  λέξεις  

�  Δεν  έχουν  ξεκάθαρη  λεξική  σημασία.  �  Έχουν  γραμματική  λειτουργία.  �  Λέξεις  κλειστής  τάξης  –  κλειστές  λέξεις:  

�  Δεν  προστίθενται  νέες  λέξεις  με  την  πάροδο  του  χρόνου.  

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 8  

�  Λέξεις  περιεχομένου  και  λειτουργικές  λέξεις  � Λειτουργικές  λέξεις  

�  Σύνδεσμοι  �  Προθέσεις  �  Άρθρα  �  Αντωνυμίες    �  Μόρια    

Page 6: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

5

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 9  

� Μορφήματα  και  λέξεις  � Παραδοσιακή  Γραμματική:  λέξη  à  βασική  μονάδα  του  συντακτικού  επιπέδου  

� Λέξη:  η  βασική  (κεντιρκή)  μονάδα  του  συντακτικού  και  λεξικού  επιπέδου  

� Το  κάθε  ένα  από  τα  τεμάχια  αυτά  απαντάται  και  σε  άλλα  περιβάλλοντα  (είτε  μόνο  του:  π.χ.  αντί).  

Π.χ.  αντίσταση,  άνθρωπος,  έγραψα  à  λέξεις    αντί-­‐στάση,  άνθρωπο-­‐ς,  έ-­‐γραπ-­‐σ-­‐α  

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 10  

� Μορφήματα  και  λέξεις  � Τα  τεμάχια  αυτά  έχουν  κάποια  συγκεκριμένη  έννοια:  

� Μορφήματα  à  ελάχιστοι  γλωσσικοί  τύποι  που  διατηρούν  σημασία. �  Ισχύει;  

αντί-­‐,  -­‐στάση,  άνθρωπ-­‐,  γραπ-­‐  à  λεξική  σημασία  

-­‐ς,  έ-­‐,  -­‐σ-­‐,  -­‐α  à  γραμματική  έννοια    -­‐ς:  αρσενικό  γένος  (ονομαστική  ενικού)    -­‐σ-­‐:  στιγμιαίο  ποιόν  ενέργειας    -­‐α:  α’  πρόσωπο  παρελθοντικού  χρόνου  

Page 7: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

6

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 11  

�  Ελεύθερα  και  δεσμευμένα  μορφήματα  � Ελεύθερα  à  τα  μορφήματα  που  μπορούν  να  σταθούν  μόνα  τους  και  να  αποτελέσουν  λέξη.  

 

� Δεσμευμένα  à  αυτά  που  βρίσκονται  πάντα  σε  συνδυασμό  με  άλλα  μέσα  στις  λέξεις.  

π.χ.  από,  εκεί,  εδώ,  το,  η,  και  

π.χ.  έ-­‐γραπ-­‐σ-­‐α  

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 12  

�  Ρίζες,  θέματα  και  προσφύματα  �  Ρίζα  =  το  μόρφημα  που  μεταφέρει  τη  λεξική  έννοια  μιας  πολυμορφηματικής  λέξης.  

�  Προσφύματα  =  τα  μορφήματα  που  συνδυάζονται  με  μια  ρίζα  για  να  δώσουν  μια  λέξη.  

�  Θέμα  =  το  μόρφημα  στο  οποίο  προσκολλώνται  τα  καταληκτικά  γραμματικά  μορφήματα.  

γράφ-­‐ω  έ-­‐γράψ-­‐α  προσκομίζ-­‐ω  

έ-­‐γραπ-­‐σ-­‐α  προσ-­‐κομίζ-­‐ω  

ρίζα  προσφύματα  

ρίζα   προσφύματα  

θέμα  κατάληξη  

Page 8: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

7

Π.χ.  αγριοκοιτάζω    αγριο-­‐κοιτάζ-­‐ω            αγριοκοιτάζ-­‐ω  

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 13  

�  Ρίζες,  θέματα  και  προσφύματα  � Τα  θέματα  είναι  σύνθετοι  γλωσσικοί  τύποι  στους  οποίους  προστίθενται  οι  καταλήξεις  των  ονομάτων,  ρημάτων  κλπ.  

� Θέμα  –  ρίζα  =  συχνά  το  ίδιο  πράγμα,  συχνά  το  θέμα  είναι  πιο  σύνθετο.  

� Μέσα  σε  ένα  θέμα  μπορεί  να  συνδυάζονται  δύο  ρίζες:  

θέμα  

ρίζα  

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 14  

�  Προσφύματα:  προθήματα,  επιθήματα,  ενθήματα  � Πρόθημα  à  προσκολλάται  πριν  από  τη  ρίζα  ή  το  θέμα  

�  έ-­‐γραψα  � Επίθημα  à  προσκολλάται  μετά  από  τη  ρίζα  ή  το  θέμα  

�  έγραπ-­‐σ-­‐α  � Ένθημα  à  μπαίνει  ανάμεσα  στα  φωνήματα  που  απαρτίζουν  τη  ρίζα  �  λαμβάνω:  ρίζα  =  λαβ,  -­‐μ-­‐:  ένθημα  

Page 9: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

8

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 15  

� Μόρφημα  και  αλλόμορφο  � Αρχικός  ορισμός  μορφήματος:  

�  ο  γλωσσικός  τύπος  που  έχει  σταθερή  μορφή  και  σταθερή  έννοια  σε  όλα  τα  περιβάλλοντα  που  εμφανίζεται  (Bloomfield, 1933)  

� ΟΜΩΣ:  Τα  μορφήματα  πολλές  φορές  εμφανίζουν  ποικιλία  στη  μορφή  τους  �  έγραφα  à  -­‐γραφ-­‐  �  έγραψα  à  -­‐γραπ-­‐  

� Αποτελούν  το  ίδιο  μόρφημα  ή  δύο  διαφορετικά;  

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 16  

� Μόρφημα  και  αλλόμορφο  � Σύμφωνα  με  τον  ορισμό  του  Bloomfield:  δύο  διαφορετικά.  � ΟΜΩΣ  η  φωνολογική  τους  διαφορά  είναι  επιφανειακή  –  λόγω  φωνολογικών  πιέσεων  του  περιβάλλοντος  (π+σ).  

� ΑΡΑ:  μόρφημα  =  πιο  αφηρημένη  μονάδα  από  τις  φωνολογικές  μορφές  που  παίρνει  στα  διάφορα  περιβάλλοντα  à  τις  πραγματώσεις  του.  

Page 10: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

9

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 17  

� Μόρφημα  και  αλλόμορφο  � Η  έννοια  του  μορφήματος  είναι  σταθερή  � Οι  πραγματώσεις  του  ποικίλλουν  

�  γραφ-­‐  και  γραπ-­‐  è  αλλόμορφα  του  μορφήματος  {γραφ-­‐}  �  Μόρφημα:    {γραφ-­‐},    �  Αλλόμορφα:  /γraf-/, /γrap-/  

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 18  

� Μόρφημα  και  αλλόμορφο  � Αλλόμορφα:  σε  συμπληρωματική  κατανομή  –  δηλαδή  δεν  εμφανίζονται  στα  ίδια  περιβάλλοντα.  

� Φωνολογικά  καθορισμένη  αλλομορφία.  

π.χ.    ράβω    /rav-/ ράβω,  έραβα  (+φωνήεν) /rap-/  ράψω  (+σ) /raf-/  ράφτηκα  (+μη  ηχηρό,  μη  διαρκές  σύμφωνο)  

Page 11: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

10

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 19  

� Μόρφημα  και  αλλόμορφο  � Γραμματικά  καθορισμένη  αλλομορφία  

�  Μορφήματα  ονομαστικής  και  γενικής  ενικού  

�  Το  μόρφημα  της  ονομαστικής  ενικού  (όπως  και  της  γενικής)  έχουν  δύο  αλλόμορφα,  ανάλογα  με  το  γένος  της  ρίζας  

ον.εν.:  /o maθiti-s/ /i maria-/ γεν.εν.:  /tu maθiti/ /tis maria-s/  

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 20  

�  Γραμματικά  καθορισμένη  αλλομορφία  � Μόρφημα  και  αλλόμορφα  ονομαστικής  

�  {ονομ.ενικ.}  αλλόμορφα  /-s/  (αρσενικό)              αλλόμορφο  /-­‐Ø/  (θηλυκό)  

�  {γεν.ενικ.}  αλλόμορφο  /-­‐Ø/  (αρσενικό)              αλλόμορφο  /-­‐ς/  (θηλυκό)  

�  Αλλομορφικές  εξαιρέσεις  � Υποκατάσταση:  

�  π.χ.    βλέπω:  /vlep-­‐/          είδα,  δω:  /ið-­‐/  à  ριζικό  αλλόμορφο  στιγμικού  ποιου            ενεργείας  

Page 12: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

11

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 21  

�  Εξάσκηση  �  Στις  παρακάτω  λέξεις:  

�  α.  Χωρίστε  σε  μορφήματα  �  β.  Βρείτε  ρίζες  και  θέμα  και  προσφύματα  �  γ.  Βρείτε  προθήματα,  ενθήματα  και  επιθήματα  �  δ.  Γράψτε  παραδείγματα  μορφημάτων  και  αλλόμορφων  

�  υπολογίζω  �  καρδιολόγος  �  υποτονικός  �  απέρχεται  �  περιμένοντας  �  εκδηλώθηκε  �  στεγνώναμε  �  καταλήξουν  �  καταλόγων  

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 22  

� Μορφολογικές  διαδικασίες:  διαδικασίες  σχηματισμού  λέξεων  � Κλίση  –  κλιτική  μορφολογία  

�  Θέμα  +  πρόσφυμα  à  σχηματισμός  διαφορετικών  τύπων  μιας  λέξης    �  Εκφράζει  γραμματικές  λειτουργίες  /  σχέσεις  όπως  πρόσωπο,  αριθμό,  γένος,  πτώση  κλπ.  �  π.χ.  γράφ-­‐ω  �  π.χ.  γράφ-­‐εις  

�  Δεν  αλλάζει  η  γραμματική  κατηγορία  της  λέξης  

Page 13: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

12

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 23  

� Μορφολογικές  διαδικασίες:  διαδικασίες  σχηματισμού  λέξεων  � Παραγωγή  –  παραγωγική  μορφολογία  

�  Ρίζα  +  πρόσφυμα/προσφύματα  à  σχηματισμός  νέας  λέξης  �  Αλλάζει  η  γραμματική  κατηγορία  της  λέξης  

�  Θαύμα  o  θαυμ-­‐άζ-­‐ω    à  Ρ  o  θαυμ-­‐ασ-­‐μ-­‐ός  à  Ο  o  θαυμ-­‐άσι-­‐ος    à  Επιθ  

�  pure      à  Επίθ  o  +ify  -­‐>  purify  à  Ρήμα    o  +ation  -­‐>  purivication  à  Ο  

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 24  

�  Παραγωγή  –  παραγωγική  μορφολογία  � Λαμβάνοντας  υπόψη  το  εξής  παράδειγμα:  

� αντίστοιχα,  μπορούμε  να  φτιάξουμε  τα  παρακάτω;  

� Μπορούμε  όμως  να  αντλήσουμε  κάποια  σημασία  από  αυτά;  

τραγικός  +ποιώ    à  τραγικοποιώ  (=κάνω  κάτι  τραγικό)  +ποίηση  à  τραγικοποίηση  (=η  διαδικασία  του  να      

 κάνω  κάτι  τραγικό)  

*ηλεκτρός  +ποιώ    à  ηλεκτροποιώ  (=κάνω  κάτι  τραγικό)  +ποίηση  à  ηλεκτροοποίηση  (=η  διαδικασία  του  να    

     κάνω  κάτι  τραγικό)  

Page 14: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

13

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 25  

�  Παραγωγή  –  παραγωγική  μορφολογία  � Στον  πίνακα,  μπορείτε  να  σημειώσετε  ποια  από  τα  παρακάτω  ρήματα  μπορούν  να  συνδυαστούν  με  τα  αντίστοιχα  επιθήματα;  Τι  είναι  αυτό  που  καθορίζει  εάν  ένας  συνδυασμός  είναι  αποδεκτός  ή  όχι;  

-­‐μα   -­‐μος   -­‐ση   -­‐σιμο  λύνω  χάνω  δένω  πλένω  

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 26  

� Παραγωγή  –  παραγωγική  μορφολογία  � Επομένως,  στο  νοητικό  μας  λεξικό  διαθέτουμε  :  

�  έναν  κατάλογο  παραγωγικών  μορφημάτων    � Έναν  κατάλογο  με  τους  κανόνες  που  καθορίζουν  το  πώς  συνδυάζουμε  τα  παραγωγικά  μορφήματα  με  μια  ρίζα  ή  ένα  θέμα  à  πλεοναστικοί  κανόνες.  

Page 15: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

14

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 27  

� Μορφολογικές  διαδικασίες:  διαδικασίες  σχηματισμού  λέξεων  � Σύνθεση  

� Ρίζα  +  ρίζα  à  σύνθετη  λέξη  �  π.χ.  αναποδ-­‐ο-­‐γυρίζ-­‐ω  

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 28  

�  Ιεραρχική  δομή  των  λέξεων  � Μια  λέξη  δεν  αποτελεί  απλή  ακολουθία  από  μορφήματα  αλλά  έχει  εσωτερική  δομή.  

� Σκεφτείτε  την  παρακάτω  λέξη:  

� με  ποια  σειρά  συνδυάζονται  τα  μορφήματα;  

ανεδαφικός    <  αν  +  εδαφ  +  ικός  

εδαφ+ικός    αν+εδαφικός  

Page 16: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

15

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 29  

�  Ιεραρχική  δομή  των  λέξεων  � Άρα:  

Επίθετο    

αν   Επίθετο    

Όνομα   ικος  

έδαφ(ος)  

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 30  

�  Τύποι  μορφημάτων  � Μόρφημα  =  ελάχιστη  γλωσσική  μονάδα  που  διατηρεί  σημασία.  

� Δηλαδή:  �  ΜΟΡΦΗΜΑ  =  μορφή  +  σημασία  [?]  

Page 17: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

16

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 31  

�  Τύποι  μορφημάτων  � Κλιτικά  μορφήματα  

�  π.χ.  γράφ-­‐ω  �  π.χ.  γράφ-­‐εις  �  π.χ.  παιδι-­‐ού  

� Παραγωγικά  μορφήματα  �  π.χ.  δέν-­‐ω  �  π.χ.  δεν-­‐μένος  (-­‐μεν-­‐ος)  à  δεμένος    

πρόσωπο  πτώση  

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 32  

�  Τα  μέρη  του  λόγου:  Ρηματικό  και  Ονοματικό  πεδίο  �  Ρηματικό  

�  Ρήματα  �  Επιρρήματα  �  Μετοχές  �  Αντωνυμίες  (μη  εμφατικοί  τύποι)  �  Μόρια   �  Σύνδεσμοι  

�  Ονοματικό  �  Άρθρα  (οριστικό  +  αόριστο)  �  Ουσιαστικά    �  Επίθετα    �  Αντωνυμίες  (εμφατικοί  τύποι  +  κάποιοι  μη  εμφατικοί)  �  Αριθμητικά    �  Προθέσεις  

Page 18: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

17

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 33  

�  Ρηματικό  πεδίο:  Το  Ρήμα  �  Λεξικό  μόρφημα  +  γραμματικά  μορφήματα  

�  γράφ-­‐ω  � Μορφολογικά/Μορφοσυντακτικά  Χαρακτηριστικά  που  πραγματώνονται  (εκφράζονται)  στο  ρήμα  �  πρόσωπο  �  αριθμός  �  χρόνος  �  ποιόν  ενέργειας  –  όψη    �  τροπικότητα  �  φωνή  �  διάθεση  

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 34  

� Ρηματικό  πεδίο:  Το  Ρήμα  � Πρόσωπο  και  αριθμός:  εκφράζουν  συντακτικές  σχέσεις  (συμφωνία  με  υποκείμενο)  à  μορφοσυντακτικά  χαρακτηριστικά.  

� Ποιόν  ενέργειας,  Χρόνος  και  Έγκλιση:  γραμματικά  μορφήματα  +  γραμματικές  κατηγορίες  

� Τροπικότητα:  ενσωματώνει  σημασιολογικές  διακρίσεις.  

Page 19: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

18

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 35  

�  Ρηματικό  πεδίο:  Το  Ρήμα  �  Γραμματικά  χαρακτηριστικά    

�  Ποιόν  ενέργειας  –  Ρηματική  όψη  �  -­‐συνοπτικό  �  +συνοπτικό  �  συντελεσμένο  (τελικότητα)  

�  Χρόνος  �  παρελθόν  �  μη  παρελθόν  (παρόν  –  μέλλον)  

�  Έγκλιση  �  Οριστική  �  Υποτακτική  

�  Τροπικότητα  �  να  �  θα  �  ας  �  προστακτική  

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 36  

� Ρηματικό  πεδίο:  Το  Ρήμα  � Γραμματικά  χαρακτηριστικά    

� Ποιόν  ενέργειας  �  -­‐συνοπτικό:    βρέχει,  έβρεχε,  βρέχεται,  βρεχόταν  �  +συνοπτικό:    βρέξει,  έβρεξε,  βραχεί,  βράχηκε  �  συντελεσμένο:  έχει  βρέξει,  είχε  βρέξει,  έχει/είχε  βραχεί  

� Χρόνος  �  παρελθόν:  έβρεχε,  έβρεξε  �  μη  παρελθόν  (παρόν  –  μέλλον):  βρέχει,  θα  βρέχει,  θα  βρέξει  .  

Page 20: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

19

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 37  

�  Ρηματικό  πεδίο:  Το  Ρήμα  �  Γραμματικά  χαρακτηριστικά    

�  Ποιόν  ενέργειας  +  χρόνος:  αλληλένδετα  �  Μη  παρελθόν,  -­‐συνοπτικό:  βρέχει  �  Μη  παρελθόν,  +συνοπτικό:  βρέξει  �  Παρελθόν,  -­‐συνοπτικό:    έβρεχε  �  Παρελθόν,  +συνοπτικό:      έβρεξε  �  Μη  παρελθόν,  συντελεσμένο:  έχει  βρέξει  �  Παρελθόν,  συντελεσμένο:  είχε  βρέξει  

�  Ο  μη  παρελθοντικός,  τελικός/συνοπτικός  τύπος  δεν  εμφανίζεται  μόνος  του,  αλλά  με  τα  μόρια/δείκτες  να,  θα,  ας  (τροπικότητα)  à  ονομάζεται  εξαρτημένος.  

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 38  

� Ρηματικό  πεδίο:  Το  Ρήμα  � Γραμματικά  χαρακτηριστικά    

� Έγκλιση:  Οριστική,  προστακτική.  � Τροπικότητα  

�  -­‐τροπικότητα:    οριστική    τρέχω  �  +τροπικότητα:  o  να      o  θα  o  ας  o  προστακτική  

�  επιστημική  τροπικότητα:  δηλώνει  γνώμη,  γνώση,  σκέψη,  απορία.  

�  δεοντική  τροπικότητα:  δηλώνει  αναγκαιότητα.  

Page 21: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

20

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 39  

�  Ρηματικό  πεδίο:  Το  Ρήμα  �  Γραμματικά  χαρακτηριστικά    

� Φωνή  (μορφολογικό  χαρακτηριστικό)  �  ενεργητική  �  Μεσοπαθητική  

�  Διάθεση  (σημασιολογικό  χαρακτηριστικό)  �  ενεργητική  �  Παθητική  

�  Διάθεση  και  Φωνή  �  ενεργητική  διάθεση,  ενεργητική  φωνή:    δένω  �  παθητική  διάθεση,  μεσοπαθητική  φωνή:    δένομαι  �  ενεργητική  διάθεση,  μεσοπαθητική  φωνή:    έρχομαι,  κοιμάμαι  

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 40  

� Ονοματικό  πεδίο  –  Το  Όνομα  (ουσιαστικό)  � Ονοματικοί  τύποι:  λεξικό  μόρφημα  +  γραμματικό  μόρφημα  

� Τα  χαρακτηριστικά  που  πραγματώνονται  στο  ουσιαστικό  � αριθμός  � γένος  � πτώση  

Page 22: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

21

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 41  

� Ονοματικό  πεδίο  –  Το  Όνομα  (ουσιαστικό)  � Τα  χαρακτηριστικά  που  πραγματώνονται  στο  όνομα  � αριθμός:  ενικός  –  πληθυντικός  

�  ενικός  –  θεωρείται  απουσία  αριθμού  (μη  χαρακτηρισμένος  τύπος)  o  Π.χ.  «το  λιοντάρι  είναι  άγριο  ζώο»  o  λιοντάρι  à    ένα  συγκεκριμένο  λιοντάρι            à    όλα  τα  λιοντάρια  

�  πληθυντικός  –  θεωρείται  χαρακτηρισμένος  τύπος  o  Π.χ.  «τα  λιοντάρια  είναι  άγρια  ζώα»  o  λιοντάρια  à    *ένα  συγκεκριμένο  λιοντάρι            à    όλα/πολλά  τα  λιοντάρια  

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 42  

� Ονοματικό  πεδίο  –  Το  Όνομα  (ουσιαστικό)  � Τα  χαρακτηριστικά  που  πραγματώνονται  στο  ουσιαστικό  � αριθμός  –  ποσότητα:  δε  συμπίπτουν  πάντα:  

�  π.χ.  γενέθλια,  κάλαντα,  Χριστούγεννα  �  π.χ.  η  ανθρωπότητα,  ο  κόσμος,  το  πλήθος,  μάγια  

� ΑΡΑ:  � γραμματικός  αριθμός  ≠  σημασιολογικός  αριθμός  

Page 23: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

22

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 43  

� Ονοματικό  πεδίο  –  Το  Όνομα  (ουσιαστικό)  � Τα  χαρακτηριστικά  που  πραγματώνονται  στο  ουσιαστικό  � γένος:  αρσενικό,  θηλυκό,  ουδέτερο  �  γένος  και  φύλο:  δε  συμπίπτουν  πάντα  

�  το  αντράκι:    αρσενικό  φύλο,  ουδέτερο  γένος  �  ο  κορίτσαρος:  θηλυκό  φύλο,  αρσενικό  γένος  

�  γραμματικό  γένος  ≠  φυσικό  γένος  (φύλο)  

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 44  

� Ονοματικό  πεδίο  –  Το  Όνομα  (ουσιαστικό)  � Τα  χαρακτηριστικά  που  πραγματώνονται  στο  ουσιαστικό  � πτώση:  καθαρά  μορφοσυντακτικό  χαρακτηριστικό  γιατί  εκφράζει  το  συντακτικό  ρόλο  που  παίζει  το  ουσιαστικό  μέσα  στην  πρόταση  (υποκείμενο  –  αντικείμενο)  �  ονομαστική  �  γενική  �  αιτιατική  �  κλιτική  

Page 24: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

23

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 45  

�  Εξάσκηση:  Να  χαρακτηρίσετε  τις  παρακάτω  λέξεις  ως  προς  τα  μορφοσυντακτικά  χαρακτηριστικά:  πρόσωπο,  αριθμός,  χρόνος,  όψη,  τροπικότητα,  φωνή,  διάθεση.  � παρουσιάζονται  � αυξήθηκαν  �  τραυματίζονταν  �  τελείωνε  πια!  

Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 46  

�  Ύλη:  � Φιλιππάκη-­‐Warburton  (1992).  Εισαγωγή  στη  Θεωρητική  Γλωσσολογία.  Νεφέλη.  �  Σελ.  24-­‐35.  �  Σελ.  74-­‐79,  κεφάλαια  1  (§  1α,  1β,  1γ)  και  2.  �  Σελ.  83-­‐87,  κεφ.  4γ.

� Κλαίρης,  Χρ.  &  Γ.  Μπαμπινιώτης  (2005).  Γραμματική  της  Νέας  Ελληνικής:  Δομολειτουργική-­‐Επικοινωνιακή.  Ελληνικά  Γράμματα:  γ’  έκδοση.

Page 25: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

24

 Μορφολογία  

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 47  

�  Ύλη:  � Φιλιππάκη-­‐Warburton  (1992).  Εισαγωγή  στη  Θεωρητική  Γλωσσολογία.  Νεφέλη.  �  Σελ.  24-­‐35.  �  Σελ.  74-­‐79,  κεφάλαια  1  (§  1α,  1β,  1γ)  και  2.

� Σημειώσεις  Γ.  Βελούδη:  �  http://www-old.lit.auth.gr/public/simeiwseis_glw301_beloudis_08.pdf

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας 48  

�  ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:  �  http://ecourse.uoi.gr �  ΤΜΗΜΑ  ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ  

� Προπτυχιακά  �  Εισαγωγή  στη  Γλωσσολογία  

�  ΚΛΕΙΔΙ  ΕΓΓΡΑΦΗΣ:  � ling_i

Page 26: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του

εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα.• Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο

Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού.

• Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Page 27: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

Σημειώματα

Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου

Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις:• Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ.http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1089.

Page 28: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85632/mod_resource/content/2/Ling1_2014... · 1 Χειμερινό(εξάμηνο(Υποχρεωτικό(Α’(Εξαμήνου

Σημείωμα Αναφοράς

Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκοντες: Επίκ. Καθ. Μαρία Λεκάκου, Λέκτορας Μαρία Μαστροπαύλου. «Εισαγωγή στη Γλωσσολογία Ι. Μορφολογία». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1089.

Σημείωμα Αδειοδότησης• Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού -Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη.

• [1] https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/.