ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (19ος & 20ος αι.)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12ο - Η ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ ΤΟΥ ‘30

ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΛΕΙΔΙΑ

Ρεαλισμός : Η καταγραφή της εμπειρίας της πραγματικότητας, όπως μπορεί να

την προσδιορίσει ένας αντικειμενικός αναγνώστης (Beaton)

Ηθογραφία :

1. Πεζογραφικό είδος που αναπτύχθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και απεικονίζει

τα ήθη, τα έθιμα, την ιδεολογία, την ψυχοσύνθεση και εν γένει το χαρακτήρα

του ελληνικού λαού και κυρίως της ελληνικής υπαίθρου.

2. Ειδικά ως λογοτεχνικός όρος δηλώνει την τάση της πεζογραφίας να αντλεί τα

θέματά της από τις κοινωνίες της υπαίθρου και τις αστικές γειτονιές.

3. Δημιουργήθηκε από τη γέννηση της λαογραφίας στην Ελλάδα και την επίδραση

του κινήματος του νατουραλισμού στην Ευρώπη (κίνημα που στόχευε στη

ρεαλιστικότερη απόδοση της πραγματικότητας μέσα από τη λογοτεχνία. με

εισηγητή τον Zola) και σε αυτή εξετάζονται η ζωή και τα ήθη των Ελλήνων.

4. Στοιχεία της ηθογραφίας που προέρχονται από το νατουραλισμό είναι :

1. κριτική κατά των υποκριτικών κοινωνικών προσχημάτων,

2. παρουσίαση της παντοδυναμίας των ενστίκτων και της ψυχικής διαφθοράς,

3. επισήμανση του ρόλου της κληρονομικότητας στη διαμόρφωση των

χαρακτήρων.

Νατουραλισμός :

1. Ο όρος εμφανίστηκε στη λογοτεχνία από την επίδραση των εικαστικών τεχνών

και με εισηγητή τον Emile Zola (Νανά).

2. Συνιστά ακραία έκφανση του ρεαλισμού

3. Το κίνημα του νατουραλισμού υποστήριζε τη ρεαλιστικότερη απόδοση της

πραγματικότητας μέσα από την τέχνη και ειδικά την πεζογραφία.

4. Σύμφωνα με τους νατουραλιστές ο άνθρωπος βασικά διαμορφώνεται από την

κληρονομικότητα, την επίδραση του περιβάλλοντος και τις περιστάσεις. Ο

άνθρωπος ιδωμένος από τη νατουραλιστική οπτική είναι δέσμιος εξωτερικών

(φυσικών και κοινωνικών) δυνάμεων και εσωτερικών παρορμήσεων

(γενετήσιο ένστικτο, πείνα, σκληρότητα, μοχθηρία, κλπ).

1

5. Ο καλλιτέχνης, επομένως, πρέπει να επιδιώκει μια φωτογραφική απεικόνιση

της πραγματικότητας, όποια και αν είναι αυτή, επιμένοντας και στις πιο

επουσιώδεις λεπτομέρειες.

6. Πεζογραφήματα με νατουραλιστικά στοιχεία είναι ο Ζητιάνος του

Καρκαβίτσα και η Φόνισσα του Παπαδιαμάντη. Ο νατουραλισμός στην

Ελλάδα έφτασε «στα ακραία του όρια» από τον Καραγάτση.

Οπτική γωνία: είναι η σκοπιά από την οποία γίνεται η αφήγηση.

Ροή συνείδησης: η εσωτερική περιπέτεια που λαμβάνει χώρα μέσα στον

εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου.

Παντογνώστης αφηγητής:

1. Είναι ο δυτικών προδιαγραφών μυθιστοριογράφος, που «γνωρίζει τις σκέψεις

όλων των προσώπων του, όλα τους τα μυστικά» (Vitti).

2. Συνήθως απαντάται σε έργα σύνθετης δομής, όπου του παρέχεται η

δυνατότητα να «μετακινεί τον αναγνώστη από τον ένα χώρο στον άλλον, από

το ένα πρόσωπο στο άλλο, εισχωρώντας στα αισθήματα και στις σκέψεις του

ενός προσώπου, που είναι άγνωστο στο άλλο, παρακολουθώντας γεγονότα που

συμβαίνουν την ίδια στιγμή σε δύο διαφορετικούς χώρους».

3. Πολλά από τα μέλη της γενιάς του '30 επιχείρησαν να καλλιεργήσουν αυτόν

τον τύπο αφηγητή.

Εσωτερικός μονόλογος:

1. Φαινόμενο «απελευθέρωσης από τα λογικά δεσμευτικά σχήματα και την

αντικειμενική αναπαράσταση του έξω κόσμου», ενδιαφέροντος για τον

εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, μέσα στον οποίο διαδραματίζεται μια

εσωτερική περιπέτεια, η ροή της συνείδησης.

2. Στην περίπτωση της ποίησης είναι ο λόγος που δεν απαγγέλλεται και δεν έχει

ακροατή, καθώς αποδίδει τις πιο ενδόμυχες σκέψεις του, αυτές που είναι

πλησιέστερα προς το ασυνείδητο, και επομένως αποδίδεται μέσα από λέξεις

και φράσεις χωρίς σύνταξη.

3. Ο εσωτερικός μονόλογος μπορεί να αποδοθεί με ευθύ λόγο (α’ πρόσωπο) ή με

ελεύθερο/ανεξάρτητο πλάγιο λόγο (γ’ πρόσωπο)

Ελεύθερος πλάγιος λόγος: είδος λόγου μεταξύ ευθύ και πλάγιου, που συναιρεί το

λόγο του αφηγητή με αυτόν του ήρωα. Ο συγγραφέας μιλά σε α’ πρόσωπο

προκειμένου να αποδώσει τις σκέψεις και τους λόγους του ήρωα και

χρησιμοποιώντας τον τρόπο ομιλίας και έκφρασης που ταιριάζει στον ήρωα αυτό.

2

Ειρωνική αποστασιοποίηση: Η απόσταση ανάμεσα στον αφηγητή και τα

πρόσωπα του έργου, που δημιουργείται από την εναλλαγή της οπτικής γωνίας των

ηρώων.

Μοντερνισμός

Αυτοβιογραφικός λόγος

Υπερρεαλίζουσα πεζογραφία

Ελληνικότητα

3

12.1. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ ΤΟΥ ‘30

12.1.1.Εισαγωγικές παρατηρήσεις για την πεζογραφία του Μεσοπολέμου

Το ιστορικό πλαίσιο: Οι δεκαετίες ‘20 και ‘30 σφραγίστηκαν και

σημαδεύτηκαν:

από την τραυματική εμπειρία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, της

Μικρασιατικής Καταστροφής και την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας.

Πολιτική αστάθεια

Γέννηση νέων ιδεολογιών, νέων πνευματικών και καλλιτεχνικών αναζητήσεων

Οι 2 φάσεις στην πεζογραφία: Αρχικά μια προοδευτική αποδέσμευση από

τα παραδοσιακά σχήματα της γενιάς του 1880, αργότερα μια ολοένα

εντονότερη τάση για ανανέωση. Σχηματικά:

1. 1920-30:

1. στενότερη σχέση με την παράδοση,

2. σχέση συνέχειας αλλά και αμφισβήτησης,

2. 1930 και μετά:

1. .Εντονότερη και σαφέστερη έκφραση της νεωτερικότητας,

2. Ακόμη περισσότερο ριζικές αναθεωρήσεις

4

12.1.2. ΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΠΝΕΥΜΑ (1929) ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΘΕΟΤΟΚΑ

Πρόκειται για το μανιφέστο της γενιάς του '30.

Αποκρυσταλλώνει τη διάθεση για ανανέωση

Υποδεικνύει την ανάγκη αφύπνισης

Επισημοποιεί τη ρήξη με το παρελθόν.

Παρόλο που οι απόψεις δεν υιοθετήθηκαν από το σύνολο, προϊδεάζουν

για τις αλλαγές που θα σημειωθούν τη δεκαετία του ‘30:

Ρήξη με την παράδοση = ΑΠΟΡΡΙΨΗ της ρεαλιστικής ηθογραφίας

1. Οι λόγοι που απορρίπτεται η παράδοση (= ηθογραφία):

1. Παθητική και περιοριστική η φωτογραφική αποτύπωση της πραγματικότητας.

2. Δεν υπάρχει η δυνατότητα έκφρασης της εσωτερικότητας ανθρώπων και

τοπίων.

3. Η στάση του πεζογράφου απέναντι στη ζωή είναι δουλική και παθητική.

2. Ο στόχος του πεζογράφου σύμφωνα με το Θεοτοκά:

1. Να διαπεράσει την επιφάνεια της ζωής και να αγωνιστεί να βρει το βαθύτερο

νόημα των όντων και των πραγμάτων.

2. Να αποδεσμευτεί από την περιγραφή της εξωτερικής πραγματικότητας.

3. Να μη διστάζει εμπρός σε τολμηρές συλλήψεις, πλατιές συνθέσεις ή στην

αφομοίωση της φιλοσοφικής σκέψης.

4. Κυρίαρχος στόχος: η ατομικότητα, η εσωτερικότητα, ο ίδιος ο Άνθρωπος.

3. Ποιους εξέφρασε τελικά: Οι προγραμματικές εξαγγελίες του Θεοτοκά

εξέφρασαν τους Αθηναίους φιλελεύθερους αστούς λογοτέχνες, που επεδίωκαν

έναν καθοδηγητικό ρόλο στα πνευματικά πράγματα της χώρας.

4. Ποιο το αποτέλεσμα:

1. Γρήγορα διαψεύστηκαν και άλλαξαν προσανατολισμό από το ‘36 και μετά.

2. Οι πιο τολμηροί πειραματισμοί προέρχονται από εκείνους που δημιούργησαν

έξω από το στενό κύκλο της ομάδας των Αθηναίων φιλελεύθερων αστών

5

πεζογράφων που θέλησαν συνειδητά να κυριαρχήσουν στο λογοτεχνικό

τοπίο.

12.1.3.ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑΣ (1930-1940)

Α. ΜΕΤΑΞΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ:

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ: Η τραυματική εμπειρία της Μικρασιατικής

Καταστροφής και το κύμα των προσφύγων ωθούν στην αναζήτηση νέων

προσδιορισμών της έννοιας της Ελλάδας σε σχέση κυρίως με το δυτικό

ευρωπαϊκό χώρο.

ΟΙ 3 ΤΑΣΕΙΣ:

Α. Αιολική Σχολή:

1. Περισσότερο ελληνοκεντρική, αναζητεί με πάθος την ελληνικότητα στην

παράδοση, χωρίς ωστόσο να αρνείται ολότελα την επαφή με το ευρωπαϊκό

πνεύμα.

2. Για να είναι ωφέλιμη και παραγωγική η επαφή με τα δυτικά πρότυπα οφείλει

να είναι αφομοιώσιμη από την εθνική πνευματική παραγωγή με τέτοιο τρόπο

ώστε τελικά να δηλώνει καθαρά την ελληνικότητα της.

3. Η τάση εκπροσωπείται από λογοτέχνες που προέρχονται από ημιαστικά

περιβάλλοντα της Μυτιλήνης και του Αϊβαλιού, απέναντι παράλια Μ. Ασίας

(Μυριβήλης, Βενέζης).

Β. Αστικός Ρεαλισμός:

1. Πιστή στην παράδοση αλλά και πιο ανοιχτή στην Ευρώπη, πιο δεκτική στα

ρεύματα της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας, χωρίς εθνικά όρια και προϋποθέσεις

στη λογοτεχνική δημιουργία.

2. Η τάση εκπροσωπείται κυρίως από τον φιλελεύθερο αστικό κύκλο της Αθήνας

και απ’ όσους προέρχονται από τα αστικά και κοσμοπολίτικα περιβάλλοντα

της Μ. Ασίας και έζησαν στις μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες

(Καστανάκης, Πολίτης, Τερζάκης, Θεοτοκάς).

6

Γ. Μοντερνισμός:

1. Πλήρης υιοθέτηση των διδαγμάτων του ευρωπαϊκού μοντερνισμού

2. Ριζική ρήξη με την παράδοση μέσω της απόλυτα ανανεωμένης γραφής τους

3. Σχολή της Θεσσαλονίκης με Πεντζίκη, Μπεράτη κ.ά. / Σκαρίμπα, Αξιώτη).

4. Η αντίδραση τους στις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, η αμφιβολία τους για τη

θέση του ατόμου μέσα στην κοινωνία αλλά και στον κόσμο και η αντίληψη

τους για τη σχετικότητα της εξωτερικής πραγματικότητας εκφράστηκαν μέσα

από την ίδια τη γραφή τους με:

1. τον κατακερματισμό των αφηγηματικών συμβάσεων,

2. την κατάλυση της αναπαράστασης και

3. τις νεωτερικές τους τεχνικές.

Β. ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ:

ΤΙ ΕΠΕΦΕΡΕ ΤΗ ΡΗΞΗ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ;

1. Η βαθμιαία αστικοποίηση του πληθυσμού επέφερε γενικότερες κοινωνικές

αλλαγές και διαφοροποίηση του τρόπου ζωής.

2. Η πτώση του Βενιζέλου που κατέληξε στη μεταξική δικτατορία οδήγησε σε

γενικευμένη πολιτική και κοινωνική κρίση και στην ανάγκη ενός κοινωνικού

(ταξικού) αυτοπροσδιορισμού

3. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα αναταραχής και κινητικότητας οι νέοι λογοτέχνες

απομακρύνονται από την παλιότερη ηθογραφία, που είναι επικεντρωμένη

στην περιγραφή μιας στατικής πραγματικότητας, καθώς δεν ικανοποιεί πλέον

τις σύγχρονες ανάγκες της εποχής.

ΤΑ ΝΕΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΣΤΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ:

Πριν (19 ος αι.) : κυριαρχεί η συλλογική ζωή της κοινότητας. Προσήλωση στο

αγροτικό και επαρχιακό περιβάλλον της ηθογραφίας.

7

Τώρα (γενιά ’30) : θέλουν να δώσουν έμφαση στην ατομικότητα, στην

εσωτερικότητα και στην πολυπλοκότητα του ανθρώπινου ψυχισμού. Η νέα

πεζογραφία μεταφέρει το κέντρο βάρους στις πόλεις και στην Αθήνα.

ΕΝΝΟΙΕΣ- ΚΛΕΙΔΙΑ αλλά και ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ:

1. Αποδοχή και εκσυγχρονισμός της παράδοσης αλλά απόρριψη της ηθογραφίας

2. Κοινωνικός προβληματισμός αλλά και έμφαση στην ατομικότητα

3. Ελεύθερη κρίση και βούληση

4. Πρωτοπορία και φαντασία

5. Αγάπη για τη ζωή, κυρίως ως αντίδραση στον «καρυωτακισμό» και τον

πεσιμισμό της γενιάς του ’20, χωρίς να περιλάβουν γενικά στο έργο τους μια

χαρούμενη και αισιόδοξη άποψη για τη ζωή.

Ποιοι τελικά πεζογράφοι έδωσαν μέσα από το έργο τους έμφαση στην

ατομικότητα;

Οι πεζογράφοι του αθηναϊκού κέντρου (εξ. Πολίτης, Καραγάτσης):

Έδωσαν μεν έμφαση στο άτομο αλλά ως χαρακτηριστικό δείγμα ενός

γενικότερου συνόλου.

Δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν ολοκληρωμένους ανθρώπινους τύπους

με πλούσια και παλλόμενη εσωτερική ζωή.

Οι πεζογράφοι του μοντερνισμού χαρακτηρίστηκαν κυρίως από την

πρωτοπορία:

έδωσαν έμφαση στην ατομικότητα και στην απόλυτα υποκειμενική και

σχετική πρόσληψη της πραγματικότητας

επέδειξαν την εντονότερη δημιουργική φαντασία στα έργα τους.

8

Γ. Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ

1. Η νέα πεζογραφία έγινε μια πεζογραφία προβληματισμού, φορέας ιδεολογιών.

2. Οι συγγραφείς της γενιάς του ’30 είχαν συνείδηση ότι μετέχουν ενεργά στην

ανανέωση της πνευματικής ζωής του τόπου και στην αναθεώρηση των

πνευματικών αξιών.

3. Επομένως, τα έργα τους είναι διαποτισμένα από τις ιδεολογικές τους θέσεις και

τις κοινωνικές τους αξίες, προκειμένου να συμβάλλουν με το έργο τους στον

αστικό εκσυγχρονισμό της κοινωνικής ζωής.

4. Στόχος τους είναι να μελετήσουν όχι μόνο το άτομο, αλλά και την κοινωνία, την

οποία αντιμετωπίζουν, όμως, μέσα από την οπτική γωνία του ατόμου.

5. Έτσι, η κοινωνία αποτελεί ταυτόχρονα ένα σύνολο προς μελέτη, αλλά και

αντανάκλαση της ατομικής ζωής.

6. Συνεπώς, ο κοινωνικός προβληματισμός των μυθιστοριογράφων παραμένει κατά

βάση ατομοκεντρικός, γεγονός που αντικατοπτρίζεται τόσο στη θεματική, όσο και

στην τεχνοτροπία τους.

7. Η θέληση των συγγραφέων να διαποτίσουν τα έργα τους με τον ιδεολογικό τους

προβληματισμό οδήγησε συχνά στη δημιουργία ηρώων με σχηματικές

προσωπικότητες, καθώς και αφηγηματικές αγκυλώσεις και δυσκαμψίες, που

βάρυναν την αφήγηση. Αυτό κυρίως ισχύει για τους συγγραφείς του

αθηναϊκού κέντρου.

8. Οι συγγραφείς της Αιολίδας και του αντιπολεμικού μυθιστορήματος

κατόρθωσαν να διοχετεύσουν το αντιπολεμικό τους μήνυμα μέσα από τη

θεματική και τον τρόπο γραφής τους.

9. Για τους ακραιφνείς μοντερνιστές, η ίδια η νεωτερική τους γραφή έγινε σημάδι

της στάσης αμφισβήτησης και βαθύτερου προβληματισμού. Είναι χαρακτηριστικό

ότι «το βαθύτερο νόημα των όντων και των πραγμάτων» και η «πλατύτερη και

9

βαθύτερη ενατένιση των προβλημάτων που μας απασχολούν», που ονειρευόταν ο

Θεοτοκάς, τελικά εκφράστηκαν από τους συγγραφείς του μοντερνισμού.

10.Αξιοσημείωτη η ανάπτυξη και του κριτικού λόγου

Δ. ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

Οι πεζογράφοι της γενιάς του ’30 υιοθετούν νέες:

1. Μορφές: στροφή από το διήγημα στο μυθιστόρημα, ως απόρροια αντίστοιχων

μεταβολών στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία.

2. Θεματικές.

3. Αφηγηματικές τεχνικές: π.χ. ο εσωτερικός μονόλογος.

Ερμηνείες σχετικά με τα αίτια της στροφής προς το μυθιστόρημα:

1. Η επαφή της γενιάς αυτής με τις σύγχρονές της ευρωπαϊκές αναζητήσεις

(Πολίτης, Vitti, Beaton),

2. Η δυνατότητά που έχει να προσφέρει μια πιο σύνθετη δομή οργανωμένης

αφήγησης (Vitti),

3. Η ικανότητα αυτού του πεζογραφικού είδους να εκφράζει σύνθετες καταστάσεις,

ανάλογες με αυτές που επικρατούσαν την εποχή εκείνη (Βαρίκας):

1. Το ευρύ και το πολύμορφο της σύγχρονης ζωής,

2. Το πολυσύνθετο της προσωπικότητας

3. Η συνεχής ροή της προσωπικότητα με το αντιφατικό των εκδηλώσεων και της

ψυχολογίας

4. Η κίνηση των κοινωνικών ομάδων και

5. Η εμφάνιση της ατομικότητας

4. Ο έκδηλος προβληματισμός, η ύπαρξη συγκροτημένων πεποιθήσεων και η έντονη

ιδεολογικοποίηση, που μπορούσε να εκφραστεί μόνο μέσα από ένα εκτενέστερο

και συνθετότερο λογοτεχνικό είδος (Πολίτης, Vitti),

5. Η κοινή προσπάθεια να διαμορφωθεί μία νέα εθνική ταυτότητα, που επέβαλε την

χρησιμοποίηση των κριτικών και ιδεολογικών συζητήσεων της εποχής (Beaton).

10

Οι πεζογράφοι της γενιάς του ’30 καλλιέργησαν το μυθιστόρημα επειδή:

1. Ήταν διέξοδος προς την απόλυτη ελευθερία της έκφρασης χωρίς θεματικούς ή

άλλους περιορισμούς

2. Χωρά τα πάντα:

1. Εσωτερική ζωή,

2. Θεωρητικό προβληματισμό,

3. Κοινωνική ματιά.

3. Επιζητούσαν τη συνθετική και ερμηνευτική αποτύπωση της σύγχρονης τους

κοινωνικής πραγματικότητας, με τρόπο που να αντανακλά την πολυπλοκότητα

της ζωής του ατόμου μέσα στη σύγχρονη τους κοινωνία.

4. Αφηγηματικοί τρόποι που αναπτύσσονται αυτήν την εποχή:

1. Κυρίαρχο το αίτημα για εσωτερικότητα.

2. Αυτή η προσήλωση στην εσωτερική ζωή και στις ψυχικές διεργασίες

πραγματώνεται και μέσα από τη χρήση νέων αφηγηματικών τεχνικών, όπως

είναι ο εσωτερικός μονόλογος.

5. Παρατήρηση σε γενικές γραμμές:

Οι συγγραφείς του αστικού ρεαλισμού:

1. Δεν κατόρθωσαν να υλοποιήσουν όλους τους παραπάνω στόχους.

2. Ενώ είχαν αντιταχθεί στο ρεαλισμό δεν ξέφυγαν τελικά από μια ρεαλιστική,

σχηματική και συχνά απλουστευτική αποτύπωση της κοινωνικής

πραγματικότητας και δεν κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ξεχωριστούς

ανθρώπινους τύπους με πλούσια εσωτερική ζωή.

Αντίθετα οι μοντερνιστές:

11

1. Παρουσίασαν πραγματικά πρωτοποριακά δημιουργήματα που δεν

ανταποκρίνονταν όμως στο αίτημα για μια συνθετική επεξεργασία της

κοινωνικής ζωής.

2. Έργα αρκετά πρωτοποριακά και ανατρεπτικά που θέτουν σε αμφισβήτηση

ακόμη και τις κανονιστικές συμβάσεις του μυθιστορηματικού είδους

(λογική αλληλουχία χρόνου και χώρου, κεντρικός ήρωας, πλοκή)

Ενώ οι εκπρόσωποι της Αιολικής Σχολής: Παρουσίασαν έργα αντιπολεμικής

ιδεολογίας βασισμένα στις προσωπικές τους εμπειρίες από την πόλεμο και την

προσφυγιά.

12.2. ΟΙ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ ΤΟΥ ‘30

12.2.1. Η έννοια της γενιάς του '30 / Οι πεζογράφοι της γενιάς του ‘30

ΟΡΙΣΜΟΣ:

1. Μια ομάδα νέων του Μεσοπολέμου που συνδέονται ηλικιακά και έχουν κοινά

βιώματα και εμπειρίες, καθώς και σαφείς και εκπεφρασμένες νεωτερικές τάσεις.

2. Για πολλούς μελετητές τα μέλη της ομάδας αυτής ταυτίζονται με όσους

λογοτέχνες συνεργάστηκαν με το πρωτοποριακό περιοδικό του Μεσοπολέμου

«Τα νέα γράμματα» (1935-1940), αποκλείοντας όλους τους άλλους.

3. Ο όρος «γενιά του ‘30» έχει αποκτήσει λοιπόν μια ιδεολογική χροιά, την οποία δε

συμμερίζονται ούτε όλοι οι πεζογράφοι ούτε όλοι οι κριτικοί.

4. Mario Vitti: «ο όρος δηλώνει μια ομάδα λογοτεχνών που παρουσιάζονται νέοι,

με πρωτοποριακές φιλοδοξίες, με διάθεση να έρθουν σε ρήξη με το παρελθόν, να

διαφοροποιηθούν από αυτό και από την κατεστημένη τάξη, που αποβλέπουν σε

θέματα και μορφές νέες και ομοιογενείς, στηριγμένες σε εμπειρίες κοινές,

βιωμένες με κάποια συγγένεια»

ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ’30:

Ανδρέας Καραντώνης: όσοι πρωτοδημοσίευσαν μεταξύ 1928-1935

(Μυριβήλης, Θεοτοκάς, Βενέζης, Καραγάτσης, Πολίτης, Τερζάκης,

Καστανάκης, Νάκου, Αθανασιάδης, Σκαρίμπας, κ.ά.).

Mario Vitti: όσοι νέοι «ωρίμασαν» ανάμεσα στο 1930 και το 1940.

12

Λίνος Πολίτης: όσοι παρουσιάστηκαν γύρω στο 1930. Τελικά προσθέτει και

νεώτερους (π.χ. Κόντογλου) που είχαν παρουσιάσει σαφείς νεωτερικές τάσεις.

Beaton : αποφεύγει τον όρο «γενιά του ‘30», αναφέρεται στη «νέα

πεζογραφία» της περιόδου 1929-1936.

Οι κυριότεροι σταθμοί της μυθιστορηματικής παραγωγής κατά τη

δεκαετία του ‘30

Το 1930 πρωτοδημοσιεύουν οι:

1. Στ. Ξεφλούδας, Τα τετράδια του Παύλου Φωτεινού

2. Γ. Μπεράτης, Διασπορά

3. Π. Καραβίας, Η νύχτα με τα πολύχρωμα φώτα

4. Κ. Πολίτης, Το λεμονοδάσος

5. Στρ. Μυριβήλης, Η ζωή εν τάφω.

Το 1933 έτος-σταθμός λόγω:

1. πληθωρικής παραγωγής (το μυθιστόρημα μεσουρανεί)

2. ανάπτυξης θεωρητικού λόγου γύρω από το νέο αυτό είδος

δημοσιεύουν μυθιστορήματα οι:

1. Άγγ. Τερζάκης, Δεσμώτες

2. Θ. Πετσάλης, Προορισμός της Μαρίας Πάρνη

3. Μ. Καραγάτσης, Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν

4. Γαλ. Καζαντζάκη, Γυναίκες

5. Θρ Καστανάκης, Μυστήρια της Ρωμιοσύνης (α΄ μέρος)

6. Γ. Θεοτοκάς, Αργώ

7. Στρ. Μυριβήλης, Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια

8. Κ. Πολίτης, Eroica

Από το 1936 και μετά σημειώνεται μια αλλαγή στο μυθιστόρημα –

«πνευματική κρίση, εξαντλημένοι λογοτέχνες, μια φυσική κατιούσα», Τερζάκης.

13

Η παρατήρησή του Τερζάκη αφορά την ομάδα των Αθηναίων λογοτεχνών

(κύκλος περιοδικού Νέα Γράμματα), που αρχικά ήθελαν να αναλάβουν

καθοδηγητικό ρόλο στην πνευματική ζωή και να συμβάλλουν στον

εκσυγχρονισμό της κοινωνικής ζωής στα αστικά κέντρα.

Οι λόγοι που διαψεύστηκαν:

1. ιδεολογικό αδιέξοδο της αστικής τάξης

2. μειωμένη ανταπόκριση του κοινού στο έργο τους

3. πολιτική και κοινωνική κρίση που ακολούθησε την πτώση του Βενιζέλου και

τη μεταξική δικτατορία

Η πορεία από 1936 και μετά:

Η πεζογραφική παραγωγή των Αθηναίων φιλελεύθερων αστών συγγραφέων

αναζήτησε νέους δρόμους για τον εθνικό αυτοπροσδιορισμό στρεφόμενη προς

το ιστορικό παρελθόν και αξιοποιώντας το λαϊκό πολιτισμό.

Επομένως, κατά τη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας η παραγωγή

μυθιστορημάτων δε σταμάτησε, αλλά άλλαξε στόχους και προσανατολισμό.

Τα μυθιστορήματα που γράφονται από το ‘36 και έπειτα χαρακτηρίζονται

ολοένα και εντονότερα από την επιστροφή:

1. στο παρελθόν,

2. στον τόπο καταγωγής,

3. στη ζωή της γενέθλιας πόλης,

4. στην παιδική και εφηβική ηλικία,

5. αλλά και στην ιστορία, στο πλαίσιο της αξιοποίηση της νεοελληνικής

πολιτιστικής παράδοσης.

Ενδεικτικά έργα:

1. Το χρονικό μιας πολιτείας (1938) του Πρεβελάκη, που παρουσιάζει τη

γενέθλια πόλη του, το Ρέθυμνο, σε φάση παρακμής και συγκεκριμένα την

εποχή της Μικρασιατικής Καταστροφής.

2. Τα μυθιστορήματα των Βενέζη και Μυριβήλη έχουν ως σκηνικό δράσης τα

χωριά των συγγραφέων (Αϊβαλί και Συκαμιά Λέσβου αντιστοίχως) και

χρόνο λίγο πρωτύτερα της Μικρασιατικής Καταστροφής.

3. Η Eroica του Κ. Πολίτη (1937) και ο Λεωνής του Γ. Θεοτοκά αναφέρονται

στην παιδική ηλικία των συγγραφέων, στη Σμύρνη και στην

Κωνσταντινούπολη, στις αρχές του αιώνα.

14

4. Η Πριιγκιπέσσα Ιζαμπώ (1938) του Τερζάκη συνιστά χαρακτηριστικό

παράδειγμα αναδρομής στο ιστορικό παρελθόν.

5. Τα μυστικά του βάλτου (1937) της Δέλτα εντάσσεται στην παιδική

λογοτεχνία.

12.3. ΟΙ 3 ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ ΤΟΥ ‘30

12.3.1.ΑΙΟΛΙΚΗ ΣΧΟΛΗ: Η ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΩΣ ΜΑΡΤΥΡΙΑ

1. Οι γεννημένοι σε Λέσβο και μικρασιατικά παράλια, σε τουρκοκρατούμενες

ακόμα περιοχές.

2. Στην πλειονότητα τους δεν παρέμειναν εκεί στην περιοχή αλλά απορροφήθηκαν

από τα μεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα, Πειραιάς, Θεσσαλονίκη) ή έφυγαν στο

εξωτερικό.

3. Περισσότερο ομάδα παρά σχολή:

1. ομάδα σχεδόν συνομήλικων συγγραφέων που λειτούργησε και διαμορφώθηκε

σε συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, στο πλαίσιο μιας πολύ συγκεκριμένης

ιστορικής περιόδου.

2. Ομάδα που διαμορφώθηκε μέσα από τον πόλεμο, τη μικρασιατική

καταστροφή, την εμπειρία της προσφυγιάς και του εκπατρισμού.

3. Δεν είχε επιγόνους.

Η θεματική: η τραυματική εμπειρία

1. των Βαλκανικών Πολέμων,

2. της Μικρασιατικής Καταστροφής,

3. της προσφυγιάς,

4. της αιχμαλωσίας.

Δραστηριοποίηση :

15

1. Λογοτεχνικοί και καλλιτεχνικοί σύλλογοι στη Λέσβο,

2. εξέδιδαν εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά,

3. συσπειρωμένοι γύρω από Μυριβήλη και Κόντογλου

4. γενικά είχαν αναπτύξει έντονη πνευματική δραστηριότητα, ευρύτερα γνωστή

ως "λεσβιακή άνοιξη / αναγέννηση".

5. Μια πρώτη προσπάθεια σε ανανέωση της λογοτεχνικής ζωής σε τοπικό και

εθνικό επίπεδο.

6. Τα μέλη της ομάδας διατήρησαν τους δεσμούς μεταξύ τους με αποτέλεσμα η

προσπάθεια τους να συνεχιστεί στην Αθήνα (λόγω εκπατρισμού), στο

πλαίσιο της γενιάς του '30.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ «ΑΙΟΛΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ»:

1. Η αφήγηση της βιωμένης εμπειρίας

2. Ο σεβασμός στις παραδόσεις της ελληνικής αγροτικής ζωής και η αντίθεση προς

το δυτικότροπο αστικό πολιτισμό.

3. Ο ρεαλισμός της περιγραφής και η ταυτόχρονη άμβλυνση του ρεαλιστικού

πλαισίου μέσα από τη λυρική έκφραση και την αισθητική επεξεργασία της

μορφής του έργου.

1. Η ΑΦΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΩΜΕΝΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ:

1. Η θεματική: Μυθιστορήματα βασισμένα στη βιωμένη εμπειρία των Βαλκανικών

Πολέμων και της Μικρασιατικής Καταστροφής. Με εξαίρεση τον Κόντογλου,

καταγράφουν κατά κύριο λόγο τα τραγικά τους βιώματα από την περίοδο 1912-

1922.

2. Ο σκοπός: να κρατήσουν ζωντανά στη συλλογική μνήμη τα κρίσιμα για την

Ελλάδα ιστορικά γεγονότα.

3. Καθοριστικά:

1. Η ζωή εν τάφω, Μυριβήλης,

2. Το Νούμερο 31328, Βενέζης,

3. Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου, Δούκας.

Ξεχωρίζουν για τον αντιμιλιταριστικό και αντιηρωικό τους τόνο και

καθορίζουν ολόκληρη τη μετέπειτα πολεμική πεζογραφία.

16

4. Η μέθοδος: παρουσιάζονται με τη μορφή της μαρτυρίας, σε α' ενικό πρόσωπο

(οπτική γωνία) πιστοποιώντας έτσι την αυθεντικότητά της. Λειτουργία της

μνήμης, αναπαράσταση της βιωμένης εμπειρίας. Ημερολογιακές και

αυτοβιογραφικές αφηγηματικές μορφές.

5. Κύρια αρετή:

1. Αμφισβήτηση του επικού και ηρωικού χαρακτήρα του πολέμου

2. Αντίστοιχη προβολή της τραγικότητας του ατόμου και της ανθρώπινης

μοίρας.

3. Η διαπλοκή της ατομικής ιστορίας με τη συλλογικότητα των εθνικών

πολεμικών διεκδικήσεων γίνεται μέσα από την οπτική γωνία του ατομικού με

κριτήριο τις ανθρωπιστικές αξίες και με έμφαση στην αγάπη για τη ζωή.

6. Η αντίθεση:

1. Μολονότι πρόκειται για ατομικές ιστορίες δε δεσμεύονται από την ατομική

διάσταση της αφήγησης και αποκτούν εμβέλεια συλλογική.

2. Ωστόσο η συλλογικότητα τους έχει μια χροιά ευρύτερα ανθρωπιστική κι όχι

αμιγώς εθνική ή πατριωτική.

3. Τα 3 αυτά μυθιστορήματα λοιπόν δεν παρουσιάζουν το ηρωικό έπος των

εθνικών αγώνων αλλά εκφράζουν:

1. Τη βαθιά ανθρώπινη διάσταση της δοκιμασίας του κάθε ανθρώπου στον

πόλεμο,

2. Την υπαρξιακή αγωνία του θανάτου,

3. Τη φρίκη της βίας και του σωματικού πόνου.

4. Γι’ αυτό σε μεταγενέστερες εποχές αντιμετωπίστηκαν με επιφύλαξη.

7. Η αφηγηματική μορφή που προτιμούν οι εκπρόσωποι της Αιολικής Ομάδας;

1. Άλλοτε τη φόρμα του διηγήματος, και άλλοτε εκείνης του μυθιστορήματος.

2. Κυριαρχεί σταθερά η λειτουργία της μνήμης και η αναπαράσταση της

βιωμένης εμπειρίας της προσφυγιάς και του πολέμου.

3. Ειδικότερα αναπτύσσουν ημερολογιακές και αυτοβιογραφικές

αφηγηματικές μορφές, μορφές δηλαδή που δεν κατόρθωσαν να οδηγηθούν

σε σύνθετες δομές, ούτε να ανταποκριθούν στις φιλόδοξες

μυθιστοριογραφικές επιδιώξεις της γενιάς

17

2. ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ, ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ

1. Οι συγγραφείς της Αιολίδας έμειναν προσηλωμένοι στον τόπο της καταγωγής

τους με μια ολοφάνερη νοσταλγική διάθεση.

2. Στα περισσότερα έργα τους κυρίαρχο είναι το αγροτικό και ημιαστικό περιβάλλον

της Λέσβου, αλλά και της Ανατολής. Έτσι, κατά κάποιο τρόπο φαντάζουν ως

απόηχος της παλιότερης ηθογραφίας.

3. Περισσότερο στη διάρκεια της δεκαετίας του ’30, όταν δηλαδή οι περισσότεροι

από τους συγγραφείς της ομάδας είχαν εγκατασταθεί στην Αθήνα, αυτή η

προσήλωση στην εντοπιότητα και στις λαϊκές αξίες, όπως επίσης και η

τραυματική εμπειρία του εκπατρισμού και της προσφυγιάς, μετεξελίχτηκαν σε

διαρκή αναζήτηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας, της «ελληνικότητας».

4. Αυτό που συνέβη σε εκείνη τη φάση είναι η συγχώνευση της προσήλωσης στα

πάτρια εδάφη στην κρατούσα την εποχή εκείνη ιδεολογία του «πνευματικού

εθνισμού».

5. Επρόκειτο για μια άλλη μορφή της Μεγάλης Ιδέας και λειτούργησε ως αντίβαρο

στις μαρξιστικές ιδέες, καθότι η πρώτη είχε καταρρεύσει και προέκυψε η

αναγκαιότητα κατάδειξης της πνευματικής ιδιοφυίας του ελληνισμού, η οποία

δικαιώνει την αξίωση εφάμιλλης αντιμετώπισης του ελληνισμού έναντι των

άλλων ευρωπαϊκών παραδόσεων.

Τα πρότυπα των πεζογράφων της Αιολικής Ομάδας:

1. Η αναζήτηση της ελληνικότητας οδήγησε στην αναγωγή στις λαϊκές παραδόσεις

και στην αξιοποίηση του λαϊκού λόγου.

18

2. Μορφές που συνιστούν γνήσια έκφραση της ελληνικής πολιτισμικής μνήμης και

ταυτότητας θεωρήθηκαν ο λόγος του Μακρυγιάννη και οι πίνακες του Θεόφιλου.

3. Βάσεις στις οποίες θα έπρεπε να στηριχτεί η νέα ελληνική πολιτισμική ταυτότητα

αναγνωρίστηκαν η κλασική αρχαιότητα, η βυζαντινή ορθοδοξία και ο λαϊκός

πολιτισμός.

Πώς αντιμετώπισαν οι πεζογράφοι της Αιολικής Ομάδας την ελληνική φύση;

1. Έμειναν προσηλωμένοι στον τόπο καταγωγής τους, τον οποίο πρόβαλλαν μέσα

από τα έργα τους με μια νοσταλγική διάθεση.

2. Μετά την εγκατάσταση τους στα αστικά κέντρα και ιδίως στην Αθήνα η αναφορά

στα πάτρια εδάφη, στην ελληνική ύπαιθρο της περιοχής της Αιολίδας και στους

ανθρώπους της, λειτούργησε ως έκφραση της αναζήτησης της ελληνικότητας.

3. Η ελληνική φύση όμως «όχι μόνο ανάγεται σε κύριο συστατικό εθνικής

μοναδικότητας και ιδιοτυπίας, αλλά πνευματοποιείται, γίνεται άυλη και

αφηρημένη δύναμη» (Τζιόβας, 1989).

4. Με το έργο τους, το ταξιδιωτικό και το μυθιστορηματικό, κατασκευάζουν μια νέα

αιγαιακή πολιτισμική μυθολογία:

ο θαλάσσιος και νησιωτικός χώρος του Αιγαίου δηλαδή αποδεικνύει την

άμεση διασύνδεση του νέου ελληνισμού με την αρχαία μυθολογία και

ιστορία, αλλά και την άρρηκτη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας, άρα

λειτουργεί ως στήριγμα της ελληνικής πολιτισμικής και εθνικής ταυτότητας.

5. Η θάλασσα αντιμετωπίστηκε ως πηγή αυτογνωσίας και βιολογικής συνείδησης:

είναι η αρχέγονη πηγή της ύπαρξης του ελληνισμού, η πηγή της ιστορίας

και του πολιτισμού της.

6. Αυτή η φυλετική και βιολογική διάσταση της ελληνικότητας οδήγησε και στην

υποστήριξη ακραίων θέσεων, όπως ότι κάθε έργο πρέπει, για να είναι αξιόλογο σε

χρονική προοπτική, να είναι εναρμονισμένο με το πνεύμα της φυλής του

(Μυριβήλης) – θέση που φυσικά υπήρξε ενάντια στην εισαγωγή κάθε

νεωτερισμού.

19

3. ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΛΥΡΙΣΜΟΣ ΑΝΑΜΙΞΗ

Η μέθοδος: Ο ρεαλισμός των συγγραφέων της Αιολικής Ομάδας συνδέεται με

την αυτοβιογραφική και ημερολογιακή μορφή των πεζογραφημάτων τους.

Μερικές από τις τεχνικές τους, που απαντώνται και στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία

του 18ου αιώνα, είναι:

1. Ο αυτοβιογραφικός λόγος του αφηγητή, π.χ. στο Το νούμερο 31328

2. Το τέχνασμα των χειρόγραφων επιστολών, που βρέθηκαν τυχαία και

παρουσιάζονται αυτούσιες από το συγγραφέα, π.χ. στο Η ζωή εν τάφω

3. Το πρόσωπο που αφηγείται στο συγγραφέα άμεσα την ιστορία του, π.χ. στην

Ιστορία ενός αιχμαλώτου

Πόσο πιστά ακολουθούν οι πεζογράφοι της αιολικής σχολής το ρεαλισμό;

1. Οι συγγραφείς της Αιολικής Ομάδας αποδίδουν τη βιωμένη πραγματικότητα με

ρεαλισμό, αλλά και έντονη συναισθηματική και ιδεολογική φόρτιση, άρα

συνδυάζουν το ρεαλισμό με τη λυρική έκφραση.

2. Συνδυάζεται, έτσι, η αυθεντικότητα της προσωπικής μαρτυρίας με τη

μυθοπλασία, ο ρεαλισμός με τη λυρική έκφραση.

3. Στις περισσότερες περιπτώσεις η αφήγηση γίνεται με ρεαλιστική διάθεση. Ο

Μυριβήλης κι ο Δούκας θέλουν να δείξουν πως αφήνουν τους λαϊκούς αφηγητές -

αυτόπτες μάρτυρες, να αφηγηθούν τα περιστατικά που έζησαν με το δικό τους,

ιδιαίτερο τρόπο έκφρασης, χωρίς δηλαδή να φαίνεται η επέμβαση του συγγραφέα.

4. Το ίδιο συμβαίνει και με το Βενέζη, που ουσιαστικά δίνει το λόγο στον εαυτό του

του παρελθόντος.

20

5. Αυτή η ρεαλιστική διάθεση, όμως, περιορίζεται από την φιλολογική - αισθητική

επεξεργασία των έργων.

6. Στον Δούκα ο λόγος του αιχμάλωτου Νίκου Καζάκογλου παρουσιάζεται στη

στοιχειωδέστερη μορφή του, με μια εξαιρετική λιτότητα και απλότητα, που

εκλαμβάνεται ως δείγμα αγνού, προφορικού λόγου.

7. Στον Βενέζη ο λόγος του αφηγητή, του ανθρώπου που έχει το νούμερο 31328,

είναι να σα να αφήνει τα περιστατικά να μιλάνε μόνα τους, γιατί ούτε παρεμβαίνει

στην αφήγησή του, ούτε σχολιάζει, απλά τα εκθέτει. Από την άλλη, όμως, όπως

έχει παρατηρηθεί ο λόγος του αφηγητή έχει στοιχεία επεξεργασίας που

λανθάνουν και που μπορούν να επισημανθούν μόνο με μια προσεκτική ανάγνωσή

των έργων και εντοπίζονται κυρίως στις τολμηρές παρομοιώσεις και στη δηκτική

ειρωνεία.

8. Έτσι και ο λόγος του ήρωα του Μυριβήλη, του Αντ. Κωστούλα, στις επιστολές

που στέλνει στην αγαπημένη του, ενέχει ωμό και συχνά φρικιαστικό ρεαλισμό,

αλλά παρουσιάζει μια αισθητική επεξεργασία, που του προσδίδει σαφείς

ιδεολογικές διαστάσεις, γιατί εκφράζει έναν έντονο υπαρξιακό και ανθρωπιστικό

προβληματισμό, άρα προδίδεται το πρόσωπο του συγγραφέα πίσω από το

κείμενο.

9. Επομένως, ο μεν ρεαλισμός αφορά στην περιγραφή των περιστατικών και

στοχεύει στην ανάδειξη της φρίκης του πολέμου, συμπληρώνεται δε από έναν

εκφραστικό λυρισμό, που αμβλύνει το ρεαλιστικό τόνο.

10.Αυτή η συναίρεση του ρεαλισμού με το λυρισμό χαρακτηρίζει και άλλα έργα,

τόσο του Μυριβήλη, όσο και του Βενέζη.

11.Ιδίως ο Μυριβήλης προσδίδει ιδιαίτερη γλωσσική επεξεργασία στα κείμενά του,

για αυτό και η κριτική έχει επισημάνει σε αυτά εκφραστική «ωραιολατρία».

12.Στο Βενέζη έχει επισημανθεί ότι η ανάμειξη «του ρεαλιστικού με το λυρικό και

του ονειρικού με το πραγματικό» οδηγεί σε κείμενα, που θα μπορούσαν να

χαρακτηριστούν και συμβολικά.

Το αποτέλεσμα:

1. Ένας συνδυασμός της αυθεντικότητας προσωπικής μαρτυρίας και της

μυθοπλασίας, ένας συνδυασμός ρεαλισμού και λυρικής έκφρασης.

21

2. Συναιρείται ο λαϊκότροπος προφορικός λόγος και η ρεαλιστική απόδοση της

πραγματικότητας με ένα έντονο και ιμπρεσιονιστικό λυρισμό, ιδίως όταν

πρόκειται για περιγραφές της φύσης.

3. Η ανάμειξη του ονειρικού με το πραγματικό, του ρεαλιστικού με το λυρικό

οδηγεί σε κείμενα που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και συμβολιστικά.

Που απέτυχε η Αιολική Ομάδα:

1. Δεν ανταποκρίθηκε στις σύνθετες μυθιστορηματικές δομές που

οραματιζόταν η γενιά του ’30.

2. Δεν απέδωσε αυτοτελείς και ολοκληρωμένους ανθρώπινους χαρακτήρες.

3. Δεν μπόρεσε να περιγράψειν την πολυπλοκότητα της σύγχρονης κοινωνικής

ζωής.

4. Η προσήλωση της στο κυρίαρχο αίτημα της "ελληνικότητας" την κράτησε

μακριά από τα ευρωπαϊκά λογοτεχνικά πρότυπα και από τολμηρότερους

λογοτεχνικούς πειραματισμούς.

Που πέτυχε:

1. Συντονίστηκε με τους νέους ιδεολογικούς προσανατολισμούς της γενιάς

2. αφού διατύπωσε το αντιπολεμικό και αντιηρωικό της μήνυμα δίνοντας

έμφαση στον άνθρωπο και στην ατομική εμπειρία του πολέμου

Νεωτερικά στοιχεία: σε αντίθεση με τις άλλες δύο κατευθύνσεις της γενιάς τους

δεν πρόβαλλαν ιδιαίτερα νεωτερικά στοιχεία. Ωστόσο κάποια θα μπορούσαν να

εντοπιστούν:

Στη θεματική του έργου τους: προβάλλεται αντιπολεμικό πνεύμα, η

διεκδίκηση της προσωπικής ελευθερίας και αξιοπρέπειας του ατόμου

Στη μορφή του: ξεχωρίζει η έντονα λυρική έκφραση και η ενδελεχής

αισθητική επεξεργασία της μορφής, που συχνά αμβλύνει τα όρια του

ρεαλισμού.

Κύρια χαρακτηριστικά της τέχνης του Μυριβήλη:

1. Παραστατικός και ωμός ρεαλισμός

22

2. Λυρική φυσιολατρία

3. Πλατύς ανθρωπισμός

4. Διαβρωτική σαρκαστική διάθεση

Βασικά χαρακτηριστικά Αιολικής Σχολής:

1. Βιωμένη εμπειρία

2. Πρωτοπρόσωπη αφήγηση που προσθέτει αυθεντικότητα

3. Αντιπολεμικός χαρακτήρας

4. Πλατύς ανθρωπισμός

5. Λαϊκός λόγος και ελληνική φύση

6. Τεχνοτροπία: ρεαλισμός και λυρισμός

12.3.2. ΑΣΤΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ

Οι συγγραφείς του αθηναϊκού κέντρου. Πρόκειται για τον φιλελεύθερο αστικό

κύκλο της Αθήνας που εμφανίζεται στα γράμματα από το 1930 κ.ε.

Διαφορές με Αιολική Ομάδα:

1. Οι αστικές καταβολές τους.

2. Η αστική τους παιδεία.

3. Η μεγαλύτερη εξοικείωση και δεκτικότητα απέναντι στην ευρωπαϊκή

λογοτεχνική παραγωγή.

Καλλιεργούν το μυθιστόρημα με αρτιότερο τρόπο:

1. Απομακρύνονται από τη βιωματική εμπειρία και την αυτοβιογραφική μορφή

2. Το μυθιστόρημα απηχεί περισσότερο τα ευρωπαϊκά πρότυπα

3. Παρουσιάζει πιο σύνθετη δομή

4. Οι συγγραφείς πειραματίζονται με νέες αφηγηματικές τεχνικές:

1. τριτοπρόσωποι αφήγηση,

2. χρονικές ανακολουθίες,

3. αλλαγή της οπτικής γωνίας

5. Αφορίζουν την ρεαλιστική ηθογραφία

Τα βασικά χαρακτηριστικά των μυθιστορημάτων τους:

1. Το αστικό πλαίσιο δράσης - οι υποθέσεις εξελίσσονται στις πόλεις / Αθήνα

23

2. Ο κοινωνικός προβληματισμός και η ιδεολογική φόρτιση

3. Η έμφαση στο άτομο και στην εσωτερική του ζωή

4. Ο ρεαλισμός αλλά και η χρήση νεωτερικών αφηγηματικών τεχνικών:

αν και οι ίδιοι οι συγγραφείς απαρνιούνται το χαρακτηρισμό τους ως ρεαλιστών,

σε γενικές γραμμές κινήθηκαν στα όρια του ρεαλισμού, τον οποίο περιόρισαν με

τη χρήση νεωτερικών αφηγηματικών τεχνικών.

Κύριοι εκπρόσωποι: Θεοτοκάς, Καραγάτσης, Τερζάκης, Πολίτης.

ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ:

ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΘΕΟΤΟΚΑ

1. Ο Θεοτοκάς έγραψε μυθιστορήματα, διηγήματα, δοκίμια, θεατρικά έργα,

ταξιδιωτικά, κ.ά.

2. Από τα μυθιστορήματά του το πιο σημαντικό ίσως είναι η Αργώ (1933, 1936).

3. Στο έργο αυτό ο Θεοτοκάς συμπυκνώνει και πραγματώνει τις νέες ιδεολογικές

κατευθύνσεις της γενιάς.

4. Τόπος δράσης είναι η Πόλη και κυρίως η αθηναϊκή κοινωνία του Μεσοπολέμου.

5. Θεματική:

1. Ένα φοιτητικό σωματείο με την ομώνυμη μυθολογική ονομασία.

2. Οι νέοι αυτοί αναπαριστούν κατά κάποιο τρόπο την αναζήτηση της ελληνικής

ταυτότητας.

3. Οι νέοι της Αργώς αναμετριούνται με το χρόνο, με το πεπρωμένο τους, με το

ιστορικό παρελθόν του Βυζαντίου και της αρχαιότητας, όπως και με την

πρόσφατη ιστορία, που μετέχει ζωντανή στο μυθοπλαστικό ιστό.

4. Το ταξίδι της Αργώς, το ταξίδι του ελληνισμού και της νέας γενιάς, που είναι

ανικανοποίητη, ανήσυχη και ριζοσπαστική, με σκοπό την αναζήτηση του

ιδανικού, την αναζήτηση ενός νέου ουμανισμού, θα μείνει ατελέσφορο.

5. Η αναζήτηση καταλήγει επομένως σε διαψεύσεις και απογοητεύσεις, όταν

αντιπαρατίθεται με την πνευματική ηγεμονία της Δύσης.

6. Η Ελλάδα προβάλλει άλλοτε σαγηνευτική με τη θάλασσα και τα νησιά της,

αλλά και άλλοτε πάλι μισητή και απογοητευτική «με τα μικρά λιμάνια, τα

24

μικρά καράβια, τα μικρά σπίτια, τα μικρά ζητήματα, τα μικρά πάθη, τις

μικρές, μικρούτσικες ζωές», ώστε αποδεικνύεται ανήμπορη να δεχτεί τις

μεγάλες ορμές της αναγέννησης.

6. Η πολυπρόσωπη σύνθεση του έργου, όπως επίσης και η θεματική του, κάνουν

πράξη τις ιδεολογικές διακηρύξεις του Θεοτοκά, έτσι όπως αυτές εκφράστηκαν

στο Ελεύθερο Πνεύμα.

7. Τζιόβας: Σημεία στα οποία επιβεβαιώνει η Αργώ το όραμα του Θεοτοκά για το

ελληνικό μυθιστόρημα:

1. Η αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας

2. Η προβολή της διαλεκτικής φύσης του ελληνικού χαρακτήρα

3. Η πίστη στον ριζοσπαστικό ρόλο των νέων

ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΑ ΠΟΛΙΤΗ

1. Ο Κ. Πολίτης (Π. Ταβελούδης) έγραψε μυθιστορήματα, διηγήματα, νουβέλες κ.ά.

2. Λεμονόδασος: Το πρώτο του μυθιστόρημα (1930), το οποίο συνιστά τομή με:

1. Τη ζωντάνια του,

2. Τα νεανικά του πρόσωπα,

3. Την απόδοση του φυσιολατρικού περιβάλλοντος,

4. Το σφρίγος της ζωής

5. Την πλήρη απομάκρυνση του από τα ηθογραφικά πρότυπα.

3. Vitti: το έργο «αποτελεί το κατεξοχήν αντι-καρυωτακικό μυθιστόρημα, που

γράφτηκε κατά τα πρώτα χρόνια δράσης της γενιάς του ‘30».

4. Εξάλλου στο έργο δηλώνεται η οντολογική αγωνία, η παρουσία του θανάτου, που

αγγίζει πανανθρώπινα υπαρξιακά ερωτήματα.

5. Eroica (1937, 1938): Το πιο ώριμο προπολεμικό μυθιστόρημά του, και από τα πιο

σημαντικά έργα της νεότερης ελληνικής πεζογραφίας

1. Λ. Πολίτης: «ένα εξαίρετο χρονικό της εφηβικής ηλικίας»

2. Θεματική :

1. Ο συγγραφέας αφηγείται τις περιπέτειες μιας ομάδας παιδιών, που

βρίσκονται στην πρώιμη εφηβεία και στα πλαίσια αυτά καταπιάνεται με μια

σειρά από τα θέματα, όπως η αθωότητα, ο ηρωισμός, ο έρωτας, ο θάνατος.

2. Το κεντρικό θέμα όμως είναι η συνειδητοποίηση της αναπόφευκτης

ενηλικίωσης και της σύνδεσης της με τον έρωτα και το θάνατο.

25

3. Σαχίνης: Η εφηβική ηλικία δεν περιγράφεται απλώς ως ηλικιακή φάση του

ανθρώπου, αλλά ως μια κρίσιμη στιγμή της ζωής, που αποκαλύπτει τα

θεμέλια τα νοήματα της ανθρώπινης ύπαρξης.

4. Το μυθιστόρημα δομείται πάνω στην αντίθεση μεταξύ του οικείου και του

αλλότριου, μεταξύ του ονειρικού κόσμου των παιδιών-εφήβων και του

κόσμου των μεγάλων, που απηχεί την ψυχρή πραγματικότητα.

5. Mackrigde: Ο κόσμος των παιδιών είναι ο κόσμος των ιδανικών και έχει

πολύ μικρή σχέση με την πραγματικότητα και γι' αυτό το λόγο το ονειρικό

στοιχείο κυριαρχεί στον τρόπο με τον οποίο ο Πολίτης δημιουργεί την

υποβλητική ατμόσφαιρα του έργου.

ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΤΕΡΖΑΚΗ

1. Στο κέντρο των έργων του Τερζάκη βρίσκεται πάντα ο σύγχρονος άνθρωπος και

τα αγωνιώδη προβλήματά του.

2. Τον απασχολεί η παλιά πατριαρχική και μικροαστική οικογένεια, που δεν

κατορθώνει να προσαρμοστεί στις συνθήκες της σύγχρονης αστικής κοινωνίας.

3. Το κλίμα των μυθιστορημάτων του είναι συνήθως σκοτεινό και θλιβερό και

θυμίζει τα συμβολιστικά μυθιστορήματα του Χατζόπουλου.

4. Καραντώνης: Στους Δεσμώτες (1932), π.χ., επεξεργάζεται την «τραγικότητα της

μικροαστικής μοίρας», δίνει έμφαση στη «ψυχολογική μεταβατικότητα της ζωής

των ηρώων» του «περισσότερο κι από τη μεταβατικότητα της εποχής». Η μέθοδός

του είναι η ψυχολογική παρατήρηση, η αναπαράσταση της «ροής συνείδησης»

και η σηματοδότηση της λεπτομέρειας.

5. Ο κεντρικός προβληματισμός του μυθιστορήματος Η παρακμή των σκληρών

(1933) είναι επίσης ο κλονισμός της οικογένειας και οι ανθρώπινες σχέσεις.

6. Στη Μενεξεδένια Πολιτεία (1937) διαφαίνεται μια νότα αισιοδοξίας όσον αφορά

τους νέους, που κατορθώνουν να αποδράσουν από το στενό και αποπνικτικό

κοινωνικό περιβάλλον κι έτσι το μυθιστόρημα οδηγείται σε αίσιο τέλος.

7. Ο ίδιος ο συγγραφέας σε συνέντευξή του στα Νεοελληνικά Γράμματα (1937) είχε

αναφέρει: «Στη Μενεξεδένια Πολιτεία θέλησα να δώσω την ιστορική στιγμή,

όπου η Αθήνα περνάει το κοινωνικό μεταίχμιο από την ειδυλλιακή εποχή στην

κοσμοπολίτικη».

26

ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ. ΠΕΤΣΑΛΗ

1. Ο Θανάσης Πετσάλης μεταξύ 1933-1935 έγραψε τα έργα: Ο προορισμός της

Μαρίας Πάρνη, Το σταυροδρόμι και Ο απόγονος, τα οποία έδωσαν την τριλογία

Μαρία Πάρνη.

2. Με τα έργα αυτά επιχείρησε να αποδώσει αντικειμενικά και τοιχογραφικά την

πλατιά επική εικόνα της ανώτερης αστικής κοινωνίας και να σκιαγραφήσει το

χρονικό της ανόδου της.

3. Η υπόθεση στρέφεται γύρω από μια οικογένεια – επιλογή που τον συνδέει με

άλλους μυθιστοριογράφους της εποχής, οι οποίοι επίσης αναφέρθηκαν σε

ζητήματα ενδοοικογενειακών σχέσεων, όπως ο Τερζάκης, ο Θεοτοκάς, ο Πολίτης,

κ.ά.

ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗ

1. Ο Μ. Καραγάτσης (Δημήτρης Ροδόπουλος) συνιστά ιδιαίτερη περίπτωση, καθότι

πληθωρικός και ηδονικός.

2. Στα μυθιστορήματά του Συνταγματάρχης Λιάπκιν (1933), Μεγάλη Χίμαιρα (1936)

και Γιούγκερμαν (1938) οι ήρωες τους είναι ξένοι – ακολουθώντας ο συγγραφέας

στην επιλογή του αυτή το κλίμα κοσμοπολιτισμού, που χαρακτήριζε πολλά έργα

της μεσοπολεμικής πεζογραφίας.

3. Η διαφορά όμως είναι ότι οι ήρωες του ζουν στην Ελλάδα και τελικά έρχονται σε

συγκρουσιακή επαφή με το ελληνικό περιβάλλον.

4. Κεντρικό σημείο του έργου του αποτελεί η ισχνή δεκτικότητα της παραδοσιακής

ελληνικής νοοτροπίας σε ξενόφερτες αντιλήψεις και αυτό επαναφέρει το κεντρικό

ζήτημα της εποχής εκείνης, το θέμα της ελληνικής πολιτισμικής και εθνικής

ταυτότητας.

5. Επίσης, οι ήρωες του αντιμάχονται το βιολογικό ντετερνιμινισμό, ο οποίος

υπαγορεύει τη δράση και το χαρακτήρα τους – κάτι που θυμίζει τον πρωιμότερο

νατουραλισμό.

6. Vitti: θεωρεί ότι είναι ένα διονυσιακό στοιχείο, που ανανεώθηκε με τον

υπερρεαλισμό και που ο Καραγάτσης «το έθεσε σε λειτουργία σαν ζωτική ορμή

εκρηκτική κι ανυποχώρητη».

7. Ο Καραγάτσης είχε βέβαια εκφράσει την πλήρη αντίθεσή του με τον

υπερρεαλισμό.

27

8. Προφανώς ο Vitti αναφέρεται στην παραδοχή των εσωτερικών και συχνά

υποσυνείδητων δυνάμεων, που καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά.

9. Ακόμη, στα έργα του Καραγάτση για πρώτη φορά στη μυθιστορηματική

θεματολογία αναδύεται ο επιχειρηματικός κόσμος και αυτό τους δίνει μια

ρεαλιστική, ακόμη και νατουραλιστική χροιά στην αποτύπωση της

πραγματικότητας.

10. Ο Καραγάτσης με μια αξιοσημείωτη ικανότητα μυθοπλαστικής φαντασίας,

κατόρθωσε να στήσει γνήσια μυθιστορήματα ενώ άντλησε το υλικό του εντελώς

έξω από το πλαίσιο της προσωπικής του ζωής και εμπειρίας.

1. Οι περισσότεροι συγγραφείς της Γενιάς του ’30 δεν κατόρθωσαν τελικά να

πλάσουν ανθρώπινους τύπους με αυθύπαρκτη φυσιογνωμία και αφηγηματική

ανεξαρτησία, όπως το είχε οραματιστεί και το προκήρυσσε μέσα από το Ελεύθερο

Πνεύμα ο Θεοτοκάς.

2. Από τους λίγους που κατόρθωσαν να στήσουν γνήσια μυθιστορήματα υπήρξε ο

Καραγάτσης, που άντλησε το υλικό του έξω από το πλαίσιο της προσωπικής του

ζωής και εμπειρίας.

3. Ιδιαίτερα οι γυναίκες συγγραφείς της περιόδου χρησιμοποίησαν το

αυτοβιογραφικό πρώτο πρόσωπο για να μεταβιβάσουν το βιωματικό υλικό στο

κείμενο. Οι παραστρατημένοι (1935) της Λιλίκας Νάκου, το Γον Χριστιανικόν

Παρθεναγωγείον (1934) της Έλλης Αλεξίου, ακόμη και οι Δύσκολες Νύχτες

(1938) της μοντερνίστριας Μέλπως Αξιώτη στηρίζονται σε έναν τρόπο γραφής,

που ενεργοποιεί τη μνήμη και έχει στόχο να μετουσιώσει τη βιωμένη εμπειρία σε

αφηγηματικό κείμενο.

Οι συγγραφείς που ανανέωσαν τη θεματολογία της πεζογραφίας και την

εμπότισαν με ιδεολογικό περιεχόμενο και κοινωνικό προβληματισμό είναι

επικεντρωμένοι στην ψυχογραφική και κοινωνική ανάλυση της σύγχρονης τους

αστικοποιημένης ζωής και ζωντανεύουν πρόσωπα από τη σύγχρονη τους

πραγματικότητα.

28

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ

1. Στα έργα του αστικού ρεαλισμού εγκαταλείπεται η πρωτοπρόσωπη αφήγηση

αυτοβιογραφικού τύπου, καθώς και το τέχνασμα των χειρόγραφων, που βρέθηκαν

τυχαία σ’ ένα συρτάρι (π.χ. Αιολική Ομάδα).

2. Αντίθετα, υιοθετούνται πιο σύνθετοι τρόποι αφήγησης και αξιοποιούνται

περισσότερο οι δυνατότητες του τριτοπρόσωπου αφηγητή, ακόμη και οι χρονικές

ανακολουθίες ή οι αλλαγές της οπτικής γωνίας.

3. Το αποτέλεσμα είναι μια αφήγηση συχνά πολυεπίπεδη, τέτοια που να

αντικατοπτρίζει την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου ψυχισμού και της σύγχρονης

ζωής στην κοινωνία.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ

Το έργο του Κοσμά Πολίτη συνιστά χαρακτηριστικό δείγμα της προοδευτικής

απομάκρυνσης από το βιωματικό αφηγηματικό πρότυπο της αυτοβιογραφίας:

Α. Λεμονοδάσος:

1. Χρησιμοποίησε το γνωστό τέχνασμα των χειρογράφων, τα οποία υποτίθεται ότι ο

συγγραφέας αντιγράφει πιστά.

2. Είναι μια τεχνική ημερολογιακού τύπου: τα γεγονότα εκτίθενται στο α’ ενικό

πρόσωπο, σε χρόνο ενεστώτα, και έχουν την αμεσότητα των εντυπώσεων, που

καταγράφονται τη στιγμή ακριβώς κατά την οποία συμβαίνουν.

3. Συχνά μάλιστα η ταυτόχρονη αυτή εξέλιξη της αφήγησης και της ιστορίας

διολισθαίνει και τον εσωτερικό μονόλογο.

4. Θα πρέπει ωστόσο να σημειώσουμε ότι ακόμη και στο ημερολόγιο τα γεγονότα

δεν είναι ποτέ εντελώς ταυτόχρονα με το χρόνο της αφήγησης τους.

5. Συνεπώς, με την τεχνική του εσωτερικού μονολόγου και της ταύτισης του χρόνο

δράσης με το χρόνο της αφήγησης ο Πολίτης δημιουργεί μια πλασματική

εντύπωση ρεαλιστικής αμεσότητας, η οποία όμως σε μια προσεκτική ανάγνωση

προδίδει την πλασματικότητα της.

Β. Εκάτη (1933):

1. Ο ήρωας εκφράζεται στο γ’ ενικό πρόσωπο, κι όχι στο α’, αλλά παραμένει

δεσμευμένος από τη δική του οπτική γωνία.

29

2. Vitti: «αν και αποδέσμευσε την αφήγηση του από τον γραμμικό τύπο του «εγώ»,

δεν ωφελήθηκε πέρα για πέρα από την ευκαιρία που του δόθηκε για να

χειραφετηθεί και από τον ήρωα του».

3. Ο ήρωας, δηλαδή, εκφράζεται σε τρίτο πρόσωπο, αλλά τελικά ο συγγραφέας δεν

απομακρύνεται από αυτόν, ώστε να κοιτάξει τα άλλα πρόσωπα του έργου με

τρόπο ανεξάρτητο από την αντίληψη που έχει για αυτά ο πρωταγωνιστής (Vitti,

1987).

4. Τέλος, δε λείπουν και από αυτό το έργο στοιχεία που είχαν χρησιμοποιηθεί στο

Λεμονοδάσος, όπως είναι το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα, γραμμένο στο α’

πρόσωπο και με στοιχεία εσωτερικού μονολόγου.

Γ. EROICA

1. Η οπτική γωνία της αφήγησης αλλάζει συνεχώς.

2. Ο αφηγητής ταυτίζεται με το κεντρικό πρόσωπο του έργου τόσο στην εφηβική

του ηλικία (χρόνος δράσης), όσο και στην ώριμη του ηλικία (χρόνος αφήγησης)

3. Ο συγγραφέας συχνά αποδεσμεύεται από το κεντρικό πρόσωπο και αξιοποιεί όλες

τις δυνατότητες, που του προσφέρει ένας «παντογνώστης αφηγητής».

4. Αυτή η αποδέσμευση της αφήγησης από το κεντρικό πρόσωπο και η χρήση του

παντογνώστη αφηγητή επιτρέπει στο μυθιστοριογράφο «εκείνο που του ήταν

ακατόρθωτο» προηγουμένως, «να μπαίνει δηλαδή και σε άλλα πρόσωπα, πέρα

από εκείνο που επίσημα τον αντιπροσωπεύει» (Vitti, 1987).

5. Με την τεχνική του «παντογνώστη αφηγητή» αξιοποιεί τις ευρείες δυνατότητες

σύνθεσης, που του πρόσφερε το μυθιστόρημα κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα.

6. Στοιχεία νεωτερικότητας στη γραφή του, τα οποία καταλύουν τα όρια της

ρεαλιστικής απόδοσης της πραγματικότητας:

1. Ανεπαίσθητες και αλλεπάλληλες διολισθήσεις της οπτικής γωνίας του

αφηγητή,

2. Παιχνίδι με το χρόνο,

3. Εναλλαγή εσωτερικού μονολόγου και αφήγησης στο γ’ πρόσωπο

7. Σ’ αυτό συντείνει επίσης:

1. η ποιητική του γραφή

2. η έκδηλη μουσικότητα του λόγου του,

30

3. οι λυρικές περιγραφές της φύσης

4. γενικότερα η αναπαράσταση της πραγματικότητας περισσότερο μέσα από τις

αισθήσεις και τις καταστάσεις, παρά μέσα από τα ίδια τα γεγονότα.

8. Καραντώνης: «δε μπορούμε να κάνουμε λόγο για μύθο, για υπόθεση, για

ρεαλιστική απεικόνιση κοινωνικής ατμόσφαιρας» γιατί «όλα αυτά

παρασταίνονται σαν ξετυλίγματα μουσικών μοτίβων καθαρών ψυχικών

καταστάσεων». Επομένως υπογράμμισε ιδιαίτερα την ποιητική μουσικότητα του

κειμένου, καθώς και τη χρήση του 15 σύλλαβου.

9. Mackridge: υπογραμμίζει τα μη-ρεαλιστικά στοιχεία των περιγραφών, την

υποβλητική ατμόσφαιρα και τον πρωταρχικό ρόλο του ονειρικού στοιχείου.

10. Τεχνοτροπία : Η γραφή είναι λυρική και συμβολιστική, ένα σημαντικό ρόλο

παίζει η μουσικότητα των φράσεων, η οποία στηρίζεται στη ρυθμικότητα του

λόγου, στην παρήχηση, στη χρήση του 15σύλλαβου και άλλων τεχνοτροπικών

στοιχείων της λυρικής ποίησης.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΤΕΡΖΑΚΗ

1. Στην περίπτωση του Άγγελου Τερζάκη η απομάκρυνση από το βιωματικό

αυτοβιογραφικό πρότυπο οδήγησε σε μια πιο κλασική χρήση του «παντογνώστη

αφηγητή» και στην καθολικότερη αποστασιοποίηση του συγγραφέα από τα

πρόσωπα του έργου του.

2. Βαρίκα: ο Τερζάκης «είναι ίσως ο λιγότερο ποιητής από τους νέους μας

πεζογράφους. Του λείπει το λυρικό στοιχείο που κάνει τη νεκρή φύση να

πλημμυρίζει από ζωή, να χάνει την αποκρουστική της ψυχρότητα και να ριγεί από

ζωντανή θέρμη στο αντίκρισμα του ανθρώπινου ματιού».

3. Vitti: ο αφηγητής στον Τερζάκη είναι «ο παρατηρητής που στέκεται καλόβουλος

(όχι αμέτοχος) σε κάποια απόσταση που δεν είναι της ειρωνείας αλλά της

καλοσυνάτης συγκατάβασης, στήνει τη σκοπιά του σε μια οπτική γωνία

συμβατική και αμετακίνητη, στο ίδιο πάντα πανοραμικό σημείο, για να

παρακολουθήσει από κει άνετα τα συμβάντα».

4. Η ειρωνική απόσταση του αφηγητή από τα πρόσωπα του έργου οδηγεί σε ένα

ύφος ψυχρό με μια πρώτη ματιά, που όμως υπαινίσσεται συγκρατημένα τη βαθιά

τραγωδία των ταπεινών ανθρώπων.

31

5. Έτσι, ο Τερζάκης με τις μικρές λεπτομέρειες στις οποίες στηρίζει τις περιγραφές

προσώπων και γεγονότων, κατορθώνει, αν και ανεπαίσθητα, να φορτίσει

συγκινησιακά τις σκηνές που περιγράφει.

6. Με την οικονομία, επομένως, των εκφραστικών μέσων αποδίδει ρεαλιστικά, αλλά

συγχρόνως και υπαινικτικά τη νεοελληνική μικροαστική κοινωνία του

Μεσοπολέμου.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΘΕΟΤΟΚΑ

1. Η Αργώ του Θεοτοκά διακρίνεται σε μεγάλο βαθμό για την αποστασιοποίηση του

συγγραφέα από τα πρόσωπα του έργου.

2. Στο Ελεύθερο Πνεύμα του εξέφρασε την πίστη ότι το σύγχρονο μυθιστόρημα θα

έπρεπε να περιλαμβάνει όλες τις πτυχές της κοινωνικής και της ψυχικής ζωής και

άρα να είναι πολύ πρόσωπο.

3. Ο Τζιόβας στη μελέτη του «Η μυθιστορηματική πορεία του Γιώργου Θεοτοκά»

παρατηρεί ότι ο Θεοτοκάς «συνεπής στην ατομοκεντρική του φιλοσοφία, πιστεύει

στη μυθιστορηματική πολυπροσωπία και θεωρεί ως βασική αρχή της

μυθιστορηματικής τέχνης τη δημιουργία προσώπων».

4. Τα πρόσωπα της Αργώς εκφράζουν πράγματι μια ποικιλία ιδεολογικών

κατευθύνσεων, κοινωνικών καταστάσεων και ψυχικών διαθέσεων.

5. Ο Θεοτοκάς αντιμετωπίζει την ποικιλία αυτή αποστασιοποιημένα και

αμερόληπτα, χωρίς να παίρνει φανερά τη θέση του ενός ή του άλλου προσώπου.

6. Αυτή του η αντικειμενικότητα θεωρήθηκε από τη σύγχρονή του κριτική

(Καραντώνης, Παναγιωτόπουλος) ως ψυχρότητα, ως αδυναμία του συγγραφέα να

φορτίσει συγκινησιακά το πληροφοριακό του υλικό.

7. Πράγματι ο αφηγητής της Αργώς αντικρίζει πανοραμικά και από απόσταση τα

πρόσωπα του έργου, αφηγείται τις ιστορίες τους ακόμη και τις πιο προσωπικές,

χωρίς ο ίδιος να παραμερίζει, προκειμένου να αφήσει το υλικό του να εμφανιστεί

32

μέσα από το βίωμα, την οπτική γωνία και τη ροή συνείδησης των προσώπων

αυτών.

8. Με άλλα λόγια χρησιμοποιεί στο ελάχιστο τεχνικές όπως ο εσωτερικός μονόλογος

ή ο ελεύθερος πλάγιος λόγος.

9. Το αποτέλεσμα αφήνει πράγματι μια αίσθηση ψυχρότητας και απόστασης, χωρίς

εμφανή ποιητική και συγκινησιακή φόρτιση, χωρίς δηλαδή λυρισμό.

10.Τζιόβας: «ενώ πιστεύει στην εκφραστικότητα και την αυτοδυναμία των

προσώπων, συχνά δεν τους δίνει περιθώρια αυτονομίας και δραματικής ανάδυσης

ούτε αναπτύσσει τους κατάλληλους μηχανισμούς συντονισμού τους, με

αποτέλεσμα να μην ελέγχει την αφηγηματική οικονομία».

11.Από την άλλη, θα παρατηρήσουμε ότι η λιτή γραφή του Θεοτοκά είναι σαφώς

περιεκτική, υπαινικτική και μέσα σχολιαστική, κάποτε μάλιστα και ειρωνική.

12.Αυτό φαίνεται κυρίως μέσα από τις προσεκτικά επιλεγμένες λέξεις και τις

αφαιρετικές περιγραφές, που όμως εστιάζουν σε πολύ συγκεκριμένα στοιχεία, που

θέλει να τονίσει ο συγγραφέας.

13.Επίσης, ο αφηγητής κάποτε χρησιμοποιεί το α’ πρόσωπο και έτσι υποδηλώνει τη

διασύνδεση του με τον ίδιο το μυθιστοριογράφο.

14.Ο Τζιόβας παρατηρεί ότι η αποστασιοποίηση του συγγραφέα από τα πρόσωπα

του έργου και η ψυχρότητα της αφήγησης αφορούν κυρίως τη μορφή.

Επισημαίνει, δηλαδή, ότι τα πρόσωπα της Αργώς βιώνουν ρομαντικά πάθη και

ένταση, άρα η ψυχρή αντικειμενικότητα της γραφής αποτελεί τελικά «το

κρυστάλλωμα μιας εκρηκτικής εσωτερικότητας».

15.Πολλά από τα μυθιστορηματικά πρόσωπα του Θεοτοκά θα μπορούσαν να

χαρακτηριστούν και ρομαντικά, αφού αναζητούν το απόλυτο, είναι επαναστάτες

και αιρετικοί που ανακαλύπτουν μέσα τους τη δύναμη της καλλιτεχνικής

δημιουργίας και της ομορφιάς (Νοταράς, Φραντζής), ενώ συχνά πρότυπο τους

είναι «ο ρομαντικός καλλιτέχνης: εγωκεντρικός, αντάρτης και επίδοξος

αναμορφωτής (Τζιόβας, 2005).

16.Ως προς την τεχνοτροπία διακρίνονται τρεις τάσεις στο έργο (Τζιόβας, 2005):

1. Η ρεαλιστική, με την προσπάθεια να χωρέσει ένα πανόραμα της ελληνικής

κοινωνίας και πολιτικής στις αρχές του αιώνα σε μια κλασικίζουσα

συμμετρική δομή,

33

2. Η μοντερνιστική, με την εσωστρέφεια, την εξομολογητική διάθεση και την

σχετικότητα της αλήθειας

3. Η ρομαντική, με την έμφαση στο ξεχείλισμα της ψυχής, στο πλεόνασμα ζωής

και τις ατίθασες καλλιτεχνικές ροπές των προσώπων».

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΑΤΣΗ

1. Χαρακτηριστικό της αφήγησης του Καραγάτση είναι η πληθωρικότητα και η

ορμητικότητά της.

2. Η αφήγηση γίνεται σε γ’ πρόσωπο και υπό την οπτική του παντογνώστη αφηγητή.

3. Ο μυθιστοριογράφος κρατεί αποστάσεις από τα πρόσωπα των μυθιστορημάτων

του, χωρίς να εμφανίζεται ότι συμμερίζεται τις απόψεις τους.

4. Συγχρόνως, όμως, αξιοποιώντας και την τεχνική του εσωτερικού μονόλογου

ζωντανεύει τους ήρωες του και βάζει τον αναγνώστη στη ροή της συνείδησής

τους.

5. Έτσι, ο Καραγάτσης αναδεικνύεται σε έναν γνήσιο μυθιστοριογράφο, που

γνωρίζει να στήνει μυθοπλαστικούς ιστούς και να δίνει σάρκα και οστά στα

πρόσωπα του έργου, χωρίς η επέμβασή του να γίνεται άμεσα αντιληπτή.

6. Οι ψυχογραφίες των προσώπων του, ωστόσο, παραμένουν αρκετά σχηματικές και

περιγραφικές, χωρίς να ξεδιπλώνουν αναλυτικά και εξελικτικά την εσωτερική

τους ζωή.

7. Σαχίνης: «Τα πρόσωπά του παρουσιάζουν την ιδιομορφία τους από το

αντικαθρέφτισμα των ψυχικών αντιδράσεών τους πάνω στα πράγματα και τα

περιστατικά που τους περιτριγυρίζουν η ψυχολογία τους απορρέει από την

εξωτερική συμπεριφορά τους και από την εξέλιξη της δράσης».

34

8. Σαχίνης: ο Καραγάτσης είναι πεζογράφος κατά κύριο λόγο πεζογραφικός και όχι

αναλυτικός.

9. Διακρίνεται ιδιαίτερα για τις περιγραφές του φυσικού τοπίου και για τη

δημιουργία του κατάλληλου περιβάλλοντος μέσα στο οποίο δρουν οι ήρωες του.

10. Αυτή του η περιγραφική ικανότητα επεκτείνεται σε όλες τις πλευρές της ζωής,

ιδιαίτερα στις ερωτικές σκηνές, που δημιουργούν μια εντύπωση ζωικού σφρίγους.

11. Τεχνοτροπία: Το καθαρά προσωπικό ύφος του Καραγάτση δημιουργείται από

την ανάμειξη του πιο ωμού ρεαλισμού με τη λυρική διάθεση.

12. Μπερλής: Για το μυθιστόρημα η Μεγάλη Χίμαιρα εκτιμά ότι η κεντρική ηρωίδα,

η Μαρίνα, αποτελεί μια εξαίρεση, γιατί είναι ο μόνος πραγματικά ολοκληρωμένος

τραγικός χαρακτήρας του έργου του Καραγάτση.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ:

1. Γ' πρόσωπο, χρονικές ανακολουθίες, αλλαγές οπτικής γωνίας

πολυεπίπεδη αφήγηση που αντικατοπτρίζει την πολυπλοκότητα του

ανθρώπινου ψυχισμού και της σύγχρονης ζωής.

2. Εσωτερικός μονόλογος, ταύτιση χρόνου δράσης και αφήγησης (ημερολόγιο)

πλασματική εντύπωση ρεαλιστικής αμεσότητας (Πολίτης, Λεμονοδάσος)

3. Ήρωας σε γ' πρόσωπο

δεσμευμένος από την δική του οπτική γωνία (Πολίτης, Εκάτη)

4. Πολίτης, Eroica.

1. Οπτική γωνία που αλλάζει συνεχώς,

2. "Παντογνώστης αφηγητής", Γ’ πρόσωπο.

3. Αποδέσμευση από το κεντρικό πρόσωπο,

4. Ευρείες δυνατότητες σύνθεσης.

5. Παιχνίδι με τον χρόνο,

6. Εναλλαγή εσωτερικού μονολόγου

7. Ποιητική γραφή,

8. Έκδηλη μουσικότητα λόγου,

9. Χρήση 15σύλλαβου (!),

10. Ρυθμικότητα,

11. Παρήχηση.

35

12. Υποβλητική ατμόσφαιρα,

13. Ονειρικό στοιχείο.

14. Συμβολιστική γραφή.

15. Μη ρεαλιστικά στοιχεία στις περιγραφές

16. Λυρικές περιγραφές,

5. Απομάκρυνση από βιωματικό αυτοβιογραφικό πρότυπο.

6. Απόσταση από τα γεγονότα όχι από ειρωνεία αλλά από συγκατάβαση (Τερζάκης)

ύφος ψυχρό που όμως υπαινίσσεται τη βαθιά τραγωδία των ταπεινών

ανθρώπων.

Αιχμηρές μικρές λεπτομέρειες

φορτίζει συγκινισιακά με τρόπο αδρό και ανεπαίσθητο.

7. Αποστασιοποίηση και σε Θεοτοκά.

Τεχνικές αδυναμίες του κειμένου του Θεοτοκά, Αργώ :

Η αντικειμενικότητα θεωρήθηκε ως ψυχρότητα ή αδυναμία να φορτίσει

συγκινησιακά τους ήρωες.

Επίσης, χρησιμοποίησε ελάχιστα νεωτερικές τεχνικές όπως ο εσωτερικός

μονόλογος και ο ελεύθερος πλάγιος λόγος.

δεν αφήνει στους ήρωες περιθώρια αυτονομίας και δραματικής ανάδυσης,

δείχνουν να μην συντονίζονται μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να χαθεί ο έλεγχος

της αφηγηματικής οικονομίας (όλα για Θεοτοκά).

Τα θετικά:

1. Λιτή, περιεκτική, υπαινικτική και εμμέσως σχολιαστική γραφή, αδρά ειρωνική.

2. Προσεκτικά επιλεγμένες λέξεις.

3. Αφαιρετικές περιγραφές.

4. Απόσταση που αφορά κυρίως στη δομή,

5. Τα πρόσωπα δονούνται από ρομαντικά πάθη και ένταση,

6. "Αποκρυστάλλωμα της εκρηκτικής εσωτερικότητας".

7. Πρόσωπα ρομαντικά, αφού αναζητούν το απόλυτο

8. Τρεις τάσεις μέσα στην Αργώ:

Η ρεαλιστική (κοινωνία και πολιτική αρχών αιώνα),

36

Η μοντερνιστική (εσωστρέφεια, εξομολογητική διάθεση, σχετικότητα της

αλήθειας)

Η ρομαντική (ξεχείλισμα ψυχής, πλεόνασμα ζωής, καλλιτεχνικές ροπές των

προσώπων).

9. Πληθωρικότητα, ορμητικότητα γραφής.

10.Γ' πρόσωπο, παντογνώστης αφηγητής.

11.Εσωτερικός μονόλογος που βάζει τον αναγνώστη στη ροή συνείδησης των

ηρώων.

12.Άμεσα αντιληπτή η επέμβαση του συγγραφέα.

13.Ψυχολογία που απορρέει από την εξωτερική συμπεριφορά και εξέλιξη της

δράσης.

Καραγάτσης, Μεγάλη Χίμαιρα: Περιγραφικός, όχι αναλυτικός. ανάμειξη ωμού

ρεαλισμού με λυρική διάθεση

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ (ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ)

1. Τα μυθιστορήματα των συγγραφέων του αστικού ρεαλισμού κατά κύριο λόγο

θεωρούνται ρεαλιστικά.

2. Σε αυτό συντείνουν οι θεματικές τους επιλογές, που αναφέρονται στη σύγχρονη

τους αστική κοινωνία και στις ενδοοικογενειακές σχέσεις.

3. Beaton: το κατεξοχήν πρωτοποριακό στοιχείο του έργου τους είναι ο ιδεολογικός

τους προσανατολισμός, και όχι ο τρόπος «με τον οποίο άντλησαν από τη

γλωσσική παράδοση και τις λογοτεχνικές συμβάσεις». Γι’ αυτό το λόγο θεωρεί

ότι από άποψη τεχνικής τελικά οι συγγραφείς της Αιολικής Σχολής φάνηκαν πιο

πρωτοποριακοί από τους συγγραφείς του αστικού ρεαλισμού.

4. Πάντως είναι γεγονός ότι το θέμα του μυθιστοριογράφου υπαγορεύει κάθε φορά

και τον τρόπο με τον οποίο το πραγματεύεται.

5. Οι συγγραφείς της Αιολικής Σχολής ακολουθούν έναν αυτοβιογραφικό και

βιωματικό τρόπο γραφής, γιατί τα θέματά τους είναι αντλημένα από προσωπικές

εμπειρίες. αντίθετα, οι συγγραφείς του αστικού κέντρου έθεσαν άλλους,

ευρύτερους στόχους, την απεικόνιση της σύγχρονης κοινωνίας στην

πολυπλοκότητά της, στόχος, που προϋποθέτει μυθιστορηματική δομή πιο σύνθετη

από τη βιωματική.

37

6. Κύριος στόχος τους, όμως, δεν ήταν το κοινωνικό μυθιστόρημα, η απεικόνιση

δηλαδή του συνόλου, αλλά ένας προβληματισμός σχετικά με τον τρόπο με τον

οποίο το άτομο βιώνει τις σύγχρονες κοινωνικές σχέσεις, το άτομο δηλαδή μέσα

στο σύνολο, το οικογενειακό, αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό.

7. Τεχνοτροπία των συγγραφέων του αστικού ρεαλισμού προβάλει το σύνθετο ή και

αντιφατικό αυτό στόχο

από τη μία την απεικόνιση της κοινωνίας και από την άλλη την προσοχή στην

εσωτερική ζωή και στον ψυχισμό του ατόμου.

Vitti: «ο κοινωνικός προβληματισμός δεν ανέχεται την ολοκληρωτική

μετάθεση από τον έξω, τον κοινωνικό, περίγυρο στο μέσα κόσμο».

1. Έτσι, ο ρεαλισμός των μυθιστοριογράφων αυτών περιορίζεται από την

ίδια τη θεματική που επιλέγουν, από τη σημασία δηλαδή που δείχνουν

στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου και συμπληρώνεται

2. από σαφή λυρικά και ποιητικά στοιχεία,

3. καθώς και νέες αφηγηματικές τεχνικές, όπως ο εσωτερικός μονόλογος ή ο

ελεύθερος πλάγιος λόγος.

Συγγραφείς αστικού ρεαλισμού και ρεαλισμός

1. Οι ίδιοι οι μυθιστοριογράφοι του αστικού ρεαλισμού αρνούνται το χαρακτηρισμό

τους ως ρεαλιστών και σαφώς απορρίπτουν τον ηθογραφικό ρεαλισμό της

παλαιότερης πεζογραφίας με τη φωτογραφική, και άρα παθητική, αναπαράσταση

της πραγματικότητας.

2. Στον αντίποδα, ενστερνίζονται την υποκειμενική πρόσληψη και ερμηνεία της

πραγματικότητας και αμφισβητούν τη ρεαλιστική θέση ότι η πραγματικότητα

μπορεί να γίνει αντιληπτή κατά τρόπο γενικό και αντικειμενικό (Κοτζιά, 2006).

3. Άλλωστε κι ο Τερζάκης υποστήριζε ότι «η πραγματικότητα είναι μια εφεύρεση

του 19ου αιώνα» και ότι η αληθινή τέχνη έγκειται, όχι στη ρεαλιστική απόδοση,

αλλά στη μετουσίωση της πραγματικότητας.

4. Ο ρεαλισμός των πεζογράφων του αθηναϊκού κέντρου συνίσταται στην οξυδερκή

παρατήρηση της κοινωνικής ζωής μέσα από το αποστασιοποιημένο βλέμμα του

παντογνώστη αφηγητή.

5. Η προσήλωσή τους, όμως, στο άτομο και στην εσωτερική ζωή, καθώς και στον

τρόπο με τον οποίο το άτομο αυτό προσλαμβάνει την πραγματικότητα και βιώνει

τις κοινωνικές του σχέσεις, εμπλουτίζει τα κείμενά τους με λυρικά και

νεωτερικά στοιχεία.

38

6. Επίσης, η απόδοση της «ροής συνείδησης» θα μπορούσε κατά μια έννοια να

θεωρηθεί ως η πλέον πειστική μίμηση της εσωτερικής πραγματικότητας, άρα και

ρεαλιστική. Συγχρόνως, όμως, η τεχνική αυτή αποκαλύπτει τη διαμεσολάβηση

του συγγραφέα, ο οποίος και την καταγράφει και συνεπώς ο ρεαλισμός της αυτός

είναι πλασματικός.

Αντιφατικός στόχος:

Από τη μια η απεικόνιση της κοινωνίας (δηλ. ρεαλισμός), από την άλλη

εστίαση στην εσωτερική ζωή και στον ψυχισμό του ατόμου (δηλ. λυρισμός,

ποιητικά στοιχεία, νέες αφηγηματικές τεχνικές όπως ο εσωτερικός μονόλογος

ή ο ελεύθερος πλάγιος λόγος, παντογνώστης αφηγητής)

Η νέα οπτική γωνία:

Η υποκειμενική πρόσληψη και ερμηνεία της πραγματικότητας.

"Ροή συνείδησης" : ως η πλέον πειστική μίμηση της εσωτερικής

πραγματικότητας που αποκαλύπτει τη διαμεσολάβηση του συγγραφέα, καθώς

και τον πλασματικό ρεαλισμό της εξωτερικής.

12.3.3. ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ

Τι σημαίνει «μοντερνισμός»;

Ο όρος χαρακτηρίζει τις τάσεις στη λογοτεχνία και τις άλλες τέχνες, που

εκδηλώθηκαν στον ευρωπαϊκό χώρο μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και

σηματοδοτούν τη σκόπιμη ρήξη με τη δυτική παράδοση τέχνης και πολιτισμού.

Η πεζογραφία ιδιαίτερα, κάτω από την επίδραση του υπερρεαλισμού και του

εξπρεσιονισμού, του κυβισμού και του φουτουρισμού, ανατρέπει τις

προγενέστερες αφηγηματικές συμβάσεις, παραβιάζοντας την παραδοσιακή

σύνταξη και συνοχή της αφηγηματικής γλώσσας με:

1. Τη διάσπαση της αφηγηματικής συνέχειας,

2. Την απόκλιση από τους συνήθεις τρόπους αναπαράστασης των χαρακτήρων

3. Την εφαρμογή νέων αφηγηματικών τεχνικών, όπως ο εσωτερικός μονόλογος.

Ειδοποιά χαρακτηριστικά ενός μοντερνιστικού έργου:

Ο μοντερνισμός συνδέεται με την απόλυτα υποκειμενική αναπαράσταση της

πραγματικότητας και την εσωτερικευμένη πρόσληψη της. Η οργάνωση του

μυθιστορηματικού υλικού:

39

1. Δεν υπακούει στις γνωστές δομές του χρόνου και του χώρου

ο χώρος και ο χρόνος θρυμματίζονται και προσαρμόζονται στη ροή

συνείδησης των προσώπων.

2. Η πλοκή είναι ασαφής ή εκλείπει εντελώς

Το μοντέρνο μυθιστόρημα καταλύει όλες τις συμβάσεις της ρεαλιστικής

αφήγησης

Συχνά θεματοποιεί ακόμη και τη διαδικασία της δημιουργίας του.

3. Χρησιμοποιεί νέες τεχνικές, που προβάλλουν κυρίως το άλογο στοιχείο,

καθώς αφορμάται από την εσωτερικευμένη πρόσληψη και ερμηνεία της

πραγματικότητας, όπως είναι:

Ο εσωτερικός μονόλογος

Η ελεύθερη συνειρμική εκφορά του λόγου

4. Ο παντογνώστης αφηγητής του 19ου αι. δίνει τη θέση του σε έναν αφηγητή με

εσωτερικευμένη και περιορισμένη οπτική γωνία ή ακόμη και σε πολλαπλές

οπτικές γωνίες.

5. Η εκφορά του λόγου δεν υπακούει πια στη λογική της αντικειμενικής

αναπαράστασης και στη χρονική αλληλουχία, αλλά γίνεται συχνά

αποσπασματική, με συγκοπές, χάσματα και ανώμαλη στίξη.

Οι πρώτες μοντερνιστικές λογοτεχνικές εκφράσεις στην Ελλάδα:

1. Οι πρώτες μοντερνιστικές αναζητήσεις στην πεζογραφία εκφράστηκαν μέσα από

τις σελίδες του πρωτοπόρου περιοδικού Μακεδονικές Ημέρες (1932) που

δημοσίευσε μεταφράσεις από την Β. Γουλφ, την Κ. Μάνσφληντ, τον Προυστ, τον

Κάφκα, τον Ρίλκε, τον Τόμας Μαν, κ.ά.

2. Ανάμεσα στους λογοτέχνες που συνέβαλαν στην έκδοση του περιοδικού ήταν οι

Στ. Ξεφλούδας, Γ. Δέλιος, Αλκ. Γιαννόπουλος, και Νίκος-Γαβριήλ Πετζίκης.

3. Οι λογοτέχνες αυτοί εφάρμοσαν και στα έργα τους μια μοντερνιστική

τεχνοτροπία και δημιούργησαν τη λεγόμενη «Σχολή της Θεσσαλονίκης».

Συγγραφείς της γενιάς του ‘30 στο πεδίο των μοντερνιστικών αναζητήσεων:

Οι πεζογράφοι που ανήκουν στη γενιά του 30 και στην κατεύθυνση των

μοντερνιστικών αναζητήσεων είναι οι:

1. Εκπρόσωποι της «Σχολής της Θεσσαλονίκης»: Αλκιβιάδης Γιαννόπουλος, Γ.

Δέλιος, Στ. Ξεφλούδας, Ν. Γ. Πετζίκης.

40

2. Γιάννης Σκαρίμπας, που ζούσε στη Χαλκίδα.

3. Γιάννης Μπεράτης,

4. Μέλπω Αξιώτη.

1. Οι πεζογράφοι αυτοί καταργούν την μυθιστορηματική πλοκή και απορρίπτουν τις

αφηγηματικές συμβάσεις, για να καταγράψουν τις διεργασίες της σκέψης του

κεντρικού ήρωα και να καθιερώσουν έτσι την τεχνική του εσωτερικού

μονολόγου.

2. Πράγματι, οι πιο έντονες εκδηλώσεις του μοντερνισμού στην πεζογραφία

προήλθαν από εκείνους τους πεζογράφους που όντας έντονα επηρεασμένοι από τα

λογοτεχνικά ρεύματα στην Ευρώπη του 1920, υιοθέτησαν μια γραφή:

1. Ριζοσπαστική,

2. Που συγγενεύει με τον υπερρεαλισμό και αλλοιώνει τη σχέση της αφήγησης

με την αντικειμενικότητα.

3. Με έμφαση στην ενδοσκόπηση, στις εσωτερικές διαδρομές της σκέψης και

του αισθήματος

Η αποδοχή των μοντερνιστικών αναζητήσεων στην Ελλάδα;

1. Η μοντερνιστική πεζογραφία άφησε αμήχανους τους κριτικούς της εποχής, από

τους οποίους άλλοι την καταδίκασαν απερίφραστα και άλλοι την δέχτηκαν

εκφράζοντας, όμως, και τις επιφυλάξεις τους.

2. Άλλοι πάλι κριτικοί απλώς σιώπησαν και αγνόησαν εντελώς τα έργα αυτά.

3. Τις πιο έντονες αντιδράσεις από την πλευρά της κριτικής γνώρισαν οι Ν. Γ.

Πετζίκης, Γ. Σκαρίμπας και Μ. Αξιώτη - παρά το γεγονός ότι οι Δύσκολες Νύχτες

της τελευταίας βραβεύτηκαν από το «Γυναικείο Σύλλογο Γραμμάτων» το 1939.

4. Αντίθετα, τα έργα των Αλκιβιάδη Γιαννόπουλου, Γ. Δέλιου και Στ. Ξεφλούδα,

που χαρακτηρίζονται από έναν ηπιότερο μοντερνισμό, έτυχαν ευρύτερης

αναγνώρισης.

ΓΕΝΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΤΩΝ ΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ ΤΟΥ ‘30:

Έντονα επηρεασμένοι από Ευρώπη

Γραφή ριζοσπαστική (συγγενεύει με υπερρεαλισμό),

Έμφαση στην ενδοσκόπηση και τις εσωτερικές διαδρομές σκέψης-

συναισθήματος,

41

Αλλοίωση σχέσης αφήγησης με αντικειμενικότητα.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ:

1. Απόλυτα υποκειμενική και εσωτερικευμένη πρόσληψη πραγματικότητας

(υποσυνείδητο, υπερρεαλισμός).

2. Δεν υπακούει στις γνωστές δομές χρόνου-χώρου, συχνά απουσιάζει πλήρως η

πλοκή.

3. Νέες τεχνικές: εσωτερικός μονόλογος, ελεύθερη εκφορά του λόγου, άλογο

στοιχείο, ροή συνείδησης.

4. Όχι παντογνώστης αφηγητής, αλλά με εσωτερικευμένη και περιορισμένη οπτική

γωνία ή και πολλαπλές οπτικές γωνίες.

5. Η εκφορά του λόγου δεν υπακούει στη λογική της αντικειμενικής

αναπαράστασης/χρονική αλληλουχία,

6. Αντίθετα: αποσπασματική, με συγκοπές, χάσματα, ανώμαλη στίξη.

Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΑΦΗΓΗΤΗ:

1. Μεταφυσική στροφή προς τα ένδον

2. Αναζήτηση της έννοιας της ύπαρξης,

3. Μετατόπιση σε μια πραγματικότητα νέα που πρέπει να δημιουργήσουμε.

4. Αδιάκοπη σύγχυση ζωής και ονείρου.

5. Εξατομίκευση αντικειμενικού.

6. Συμβολισμός.

7. Τάση φυγής.

8. Ιμπρεσιονιστική απόδοση και ονειρική διάθεση.

42

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ ΞΕΦΛΟΥΔΑ ΚΑΙ ΟΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΘΕΣΕΙΣ

1. Ο Στ. Ξεφλούδας (1901-1984) κάνει την λογοτεχνική του εμφάνιση το 1930 με Τα

τετράδια του Παύλου Φωτεινού, που έχει τη μορφή ημερολογίου.

2. Το 1932 γράφει την Εσωτερική Συμφωνία. Σε αυτή γράφει για το είδος και για την

τέχνη του μυθιστορήματος, που οραματιζόταν:

1. Ένα βιβλίο δίχως γεγονότα, δίχως υπόθεση.

2. Απόσπαση και απομάκρυνση των προσώπων του από την πραγματικότητα.

3. Μετατόπιση σε μια πραγματικότητα νέα, που πρέπει να δημιουργήσουμε.

4. Μια ώθηση του δυνατού να γίνει, πέρα από κάθε όριο, ποτέ του πραγματικού.

5. Σ΄ όλα τα αντικείμενα μια μορφή ανάλογη με τη διάθεση της ψυχής μας.

6. Θα μπορούσαμε να πούμε, σύγχυση αδιάκοπη της ζωής και του ονείρου.

7. Ένα βιβλίο πολύ αγνό.

3. Στα 1955 γράφει Το σύγχρονο μυθιστόρημα, με το οποίο δίνει το θεωρητικό

πλαίσιο της μοντερνιστικής λογοτεχνικής τάσης: «άλλοτε ο μυθιστοριογράφος

ζητούσε να μας δώσει το θέαμα της ζωής, […] περιέγραφε τη ζωή παρά την ψυχή.

Η αξία του εξαρτιόταν από την αληθοφάνεια του έργου του. Σήμερα το

μυθιστόρημα είναι μια αυτοδοκιμασία κι ένας αυτοέλεγχος, μεταφυσική

43

στροφή προς τα ένδον, αναζήτηση της έννοιας της ύπαρξης. Το όραμα του

μυθιστοριογράφου έχει αλλάξει, κυριαρχεί η «ένδον όρασις».

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΞΕΦΛΟΥΔΑ:

Είναι ο πρώτος που καλλιέργησε συστηματικά στη χώρα μας

1. τον εσωτερικό μονόλογο

2. η πεζογραφία του είναι μια πεζογραφία «δίχως γεγονότα, δίχως υπόθεση».

Στα κείμενα που δημοσίευσε κατά τη δεκαετία του 1930 κυριαρχεί:

1. Η εξατομίκευση του αντικειμενικού

2. Η τάση φυγής.

Χαρακτηριστικά της πεζογραφίας του είναι:

1. Η ιμπρεσιονιστική απόδοση

2. Είναι εμφανείς οι καταβολές από το συμβολισμό

3. Η ονειρική διάθεση,

4. Οι παρεμβολές σχολιασμών και δοκιμιακού λόγου.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΤΗΝ

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΠΕΝΤΖΙΚΗ:

1. Το πρώτο μυθιστόρημα του Ν. Γ. Πεντζίκη (1908-1992) είναι Ο Ανδρέας

Δημακούδης. Ένας νέος μονάχος (1935) και το δεύτερο του Ο πεθαμένος και η

ανάσταση (1938).

2. Η μετάβαση από την αποστασιοποιημένη γραφή σε γ’ πρόσωπο και τις κλασικές

τεχνικές του ορθόδοξου μυθιστορήματος (1ο βιβλίο) στον συνειρμικό εσωτερικό

μονόλογο (2ο βιβλίο).

3. 1ο βιβλίο: κάτι εντελώς νέο για τη νεοελληνική λογοτεχνία και για τη γενιά του

’30 λόγω:

1. Θεματικής

2. Εστίασης στην εσωτερική ζωή του ήρωα,

3. Υπερρεαλιστικής εξέλιξης της πλοκής

4. Ο πεθαμένος και η ανάσταση: αναμφισβήτητα εντάσσεται στο μοντερνισμό:

44

1. Είναι ένα μυθιστόρημα αυτό-αναφορικό, αφού έχει θέμα του την ίδια τη

συγγραφή του έργου, δηλ. «αναφέρεται στις προσπάθειες του ίδιου του

συγγραφέα να το συνθέσει».

2. Ο μυθιστορηματικός ήρωας αυτοκτονεί και ο συγγραφέας αναλαμβάνει να τον

αναστήσει.

3. Ο κόσμος του συγγραφέα και του ήρωα είναι ένας κόσμος χαώδης, που

εισβάλλει συνειρμικά και τυχαία στη συνείδηση του αφηγητή, σαν μέσα από

ραγισμένο καθρέφτη.

4. Είναι ένας κόσμος δυστυχίας και ασθένειας, αμαρτίας και πτώσης, μια

«εκμοντερνισμένη εκδήλωση της βιβλικής ιστορίας της πτώσης των

πρωτοπλάστων από έναν κόσμο παραδείσιο σε έναν κόσμο δαιμονικό,

ασάφειας και σύγχυσης που ζητά απολύτρωση μέσα στον κόσμο της

χριστιανικής ανάστασης και αγάπης».

5. Η ανάσταση του ήρωα επιτυγχάνεται μέσω της γραφής, που είναι μια

διαδικασία νέας δημιουργίας και αναβίωσης.

6. Η περιπέτεια του ήρωα είναι εσωτερική εκφράζεται με γραφή συνειρμική και

με εκτενή χρήση εσωτερικού μονολόγου.

7. Το στοιχείο αυτό θα χαρακτηρίσει έκτοτε όλη την πεζογραφική δημιουργία

του Πεντζίκη.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΟΥ Γ. ΣΚΑΡΙΜΠΑ:

1. Ο Γιάννης Σκαρίμπας (1893-1984) είναι μια ιδιόμορφη περίπτωση πεζογράφου.

Ασχολήθηκε επίσης με την ποίηση, το θέατρο, και το θέατρο σκιών ως μανιώδης

καραγκιοζοπαίχτης. Επέλεξε τη Χαλκίδα ως μόνιμο τόπο διαμονής του,

εναντιώθηκε στη λογοτεχνική ηγεμονία της Αθήνας και επιχείρησε να προβάλει

την περιφέρεια στα πνευματικά δρώμενα του τόπου. Η αντιρρητική του

τοποθέτηση εκφράστηκε από τις σελίδες του περιοδικού Νεοελληνικά

Σημειώματα, που εξέδιδε ο ίδιος στη Χαλκίδα το 1937, και όπου αρθρογραφούσε

εναντίον γνωστών λόγιων και μεγάλων πνευματικών ιδρυμάτων, όπως το

Πανεπιστήμιο και η Ακαδημία Αθηνών. Προκάλεσε κατά τη διάρκεια της

μεταξικής δικτατορίας έντονες αντιδράσεις με αποτέλεσμα να κλείσει το

περιοδικό.

45

Το θείο τραγί (1933)

1. Με το μυθιστόρημα αυτό εκφράστηκαν η στάση αμφισβήτησης και η τάση

παραδοξολογίας του Σκαρίμπα, όταν ακόμα δεν είχαν εκδηλωθεί ανοιχτά οι

μοντερνιστικές τάσεις στην ελληνική λογοτεχνία.

2. Η ιστορία του μυθιστορήματος αποτελεί ίσως μια πρώτη έντονη αντίδραση στη

κατεστημένη τάξη των πραγμάτων.

3. Είναι μια ιστορία όπου κυριαρχούν τα άγρια ένστικτα και η δύναμη του κακού,

που συνεπάγεται την τέλεια ανατροπή των αξιών και της ηθικής.

4. Διάχυτες αλλά υποδόριες θρησκευτικές αναφορές στη συμβολιστική της θείας

σύλληψης (ο στάβλος, το όνομα της οικοδέσποινας Μαρία, διάφορες ρήσεις από

τα Ευαγγέλια, κ.ά.) και σε συνδυασμό με τον τίτλο του αφηγήματος οδηγούν σε

μια ολοκληρωτική ανατροπή της ηθικής και των αξιών.

5. Θέμα :

1. Ο ήρωας-αφηγητής είναι ο Γιάννης, ένας άνθρωπος του περιθωρίου και της

παρακμής, ένας απόκληρος της κοινωνίας, που περιπλανάται έχοντας απόλυτη

επίγνωση της ιδιαιτερότητας του.

2. Κάποια στιγμή γίνεται σταβλάρχης στον πύργο ενός πλούσιου γαιοκτήμονα, ο

οποίος έχει παντρευτεί μια παλιά ερωμένη του ήρωα.

3. Η παρουσία του τελευταίου τον πύργο είναι παρασιτική, δόλια και υποσκάπτει

τις σχέσεις των ανθρώπων που τον περιστοιχίζουν.

4. Το ζευγάρι του πύργου δεν μπορούσε να αποκτήσει παιδιά και ο ήρωας βιάζει

(με τη θέληση της) την οικοδέσποινα, που μένει έγκυος

5. Αποχωρεί έχοντας δημιουργήσει τελικά για το άτομο του, μέσα από ψευδή και

υποκρισίες, την εικόνα του αγίου.

6. Ο ήρωας συνειδητά και ρητά ταυτίζεται με τις δυνάμεις του κακού, είναι

«ιδεολογικά τοποθετημένος εναντίον κάθε θεσμού και κοινωνικής σύμβασης».

7. Το έργο έχει χαρακτηριστεί και αντι-μυθιστόρημα και ο ήρωας, ένας αντι-ήρωας,

πρώιμος πρόγονος εκείνου «που θα ξεπηδήσει είκοσι χρόνια αργότερα στην

Αμερική, από το κίνημα των Beats».

8. Επιπλέον, ο ήρωας αποτελεί συνέχεια μιας πολύ προγενέστερης παράδοσης,

εκείνης του ευρωπαϊκού πικαρικού μυθιστορήματος: ο πικαρικός ήρωας είναι

κοινωνικά παρείσακτος και περιπλανάται ζώντας παρασιτικά πάντα στο

κοινωνικό περιθώριο.

46

9. Αφηγηματικές τεχνικές:

1. Η αφήγηση ξεκινάει στο γ’ πρόσωπο, αλλά γρήγορα περνάει στο α’ δίνοντας

το λόγο στον ίδιο τον ήρωα, που γίνεται και αφηγητής.

2. Ασάφεια του χώρου

3. Ασάφεια του χρόνου, τόσο της ίδιας της ιστορίας όσο και της εκφοράς της με

την εναλλαγή ενεστώτα, αόριστου και παρακείμενου.\

4. Άναρχη χρήση της γλώσσας.

1. Μια ακόμη ρήξη με τους θεσμούς

2. Ένα «τέρας - γλώσσα που έχει φτιάξει ο Σκαρίμπας για να τρομοκρατήσει

τους φιλήσυχους αστούς».

3. Στη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Σκαρίμπας εντοπίζονται:

1. Προσωπικό λεξιλόγιο, όπου συγχωνεύονται αρμονικά λέξεις της

καθαρεύουσας, της δημοτικής, του τοπικού ιδιολέκτου, της αργκό,

γραμματικοί τύποι ιδιότυποι και αδόκιμοι, αντιστροφές ρημάτων και

υποκειμένων,

2. Παρενθέσεις, παύλες, αποσιωπητικά,

3. Αποστροφές στον αναγνώστη,

4. Συγχώνευση εξωτερικών περιγραφών με εσωτερικό μονόλογο»

Μαριάμπας (1935)

1. Η τάση παραδοξολογίας του Σκαρίμπα εμφανίζεται και αργότερα, στο επόμενο

μυθιστόρημά του, που διαδραματίζεται στη Χαλκίδα.

2. Θέμα :

1. Ο ήρωας του μυθιστορήματος ανατρέπει και πάλι τις κοινωνικές συμβάσεις,

αυτή τη φορά με τη δύναμη του ενστίκτου και μια παράδοξη ερμηνεία της

ανθρώπινης συμπεριφοράς και ιστορίας.

2. Εδώ η ανατροπή συμπαρασύρει όλες τις κοινώς αποδεκτές αντίληψης για τα

πράγματα.

3. Ο Μαριάμπας θεωρεί ότι η κοινή λογική είναι στείρα και ότι ο εγκλεισμός στα

όρια της κατεστημένης τάξης πραγμάτων είναι το πλέον παράλογο.

Το σόλο του Φίγκαρω (1938)

47

1. Η πεζογραφική παραγωγή του Σκαρίμπα κορυφώνεται με το 3ο του μυθιστόρημα,

που υπονομεύει ακόμη περισσότερο τις συμβάσεις το μυθιστορηματικού είδους.

2. Εδώ προσπαθεί με τη γλώσσα να δημιουργήσει μια πραγματικότητα ασαφή και

παράλογη, όσο και ονειρική.

3. Θέμα :

1. Ο κεντρικός ήρωας Αντώνης Σουρούπης προσπαθεί να γράψει ένα

μυθιστόρημα, ώσπου οδηγείται στην τρέλα, περιστοιχιζόμενος από τα άλλα

πρόσωπα του έργου, γυναίκες και άνδρες τα ρομπότ.

2. Το απραγματοποίητο όνειρο του ήρωα είναι να βρεθεί έξω από τα όρια του

κόσμου.

4. Σαφείς επιδράσεις από τον υπερρεαλισμό, αλλά συγχρόνως και υπονόμευση του.

5. Ένας από τους σημαντικότερους μηχανισμούς γραφής του είναι η παρωδία και η

ευρεία χρήση της ειρωνείας. Έτσι, η αυτό- αναφορικότητα του μυθιστορήματος

οδηγεί στην ειρηνική αυτό- υπονόμευσή του.

Το πεζογραφικό έργο του Σκαρίμπα δεν βρήκε μεγάλη ανταπόκριση στους

κύκλους της εποχής. Η κριτική το αντιμετώπισε με αμηχανία, αλλά συχνά και με

αγανάκτηση, ενώ δεν έλειψαν και κάποιες μάλλον συγκαταβατικές αναγνώσεις

των μυθιστορημάτων του.

Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΟΥ Γ. ΜΠΕΡΑΤΗ:

1. Ο Μπεράτης (1904-1968) υπήρξε μια αιρετική περίπτωση μέσα στην αθηναϊκή

γενιά του ‘30:

1. δε συμμετείχε σε ομαδικές εκδηλώσεις των ομότεχνών του,

2. δεν ενστερνίστηκε ανοιχτά τις κυρίαρχες τάσεις και τις ιδεολογικές τους

κατευθύνσεις,

3. δεν τον απασχόλησε η αναζήτηση της ελληνικότητας,

4. οι πολεμικές του αφηγήσεις δεν διαπνέονται από το έντονο αντιπολεμικό

πνεύμα των συγγραφέων της Αιολίδας,

5. δεν συνδέεται με τον αστικό ρεαλισμό που καλλιέργησαν οι Αθηναίοι

μυθιστοριογράφοι.

2. «Υπαρξιστή της δράσης»:

48

1. τον τραβούσε η περιπέτεια και ο κίνδυνος,

2. με αίσθημα ευθύνης εσωτερίκευε τα ιστορικά γεγονότα στα οποία συμμετείχε.

3. Βίωνε τα γεγονότα με εσωστρεφή τρόπο

4. Στράφηκε σε μια γραφή βιωματική και αυτοβιογραφική

5. Δεν έλειψαν όμως και τα μυθιστορήματα φαντασίας.

6. Η Διασπορά (1930), μυθιστόρημα μυθοπλασίας

1. Δημιουργεί μια ιστορία με απιθανολογίες,

2. Διαδραματίζεται σε ένα κλίμα αγωνίας και φρίκης με εμφανείς τις επιρροές

από τον Πόε,

3. Ακολουθεί μια μάλλον παραδοσιακή γραφή με αφηγητή-πρωταγωνιστή και

λογική οργάνωση.

7. Αυτοτιμωρούμενος (1935)

1. Τυπικά πρόκειται για τη μυθιστορηματική βιογραφία του Γάλλου ποιητή C.

Baudelaire, όπως δήλωνε κι ο υπότιτλος του έργου: ο Κάρολος Μποντλέρ ως

τα τριάντα.

2. Αναλογίες ανάμεσα στη ζωή του Μποντλέρ και του Μπεράτη, καθώς από την

ηλικιακή σύμπτωση των 30 ετών, θα μπορούσε να οδηγήσει στην ανάγνωση

του ως αυτοβιογραφικού αφηγήματος

3. Το κείμενο αποτελεί ένα εφηβικό μυθιστόρημα, που εστιάζει στην εσωτερική

ζωή ενός νέου με κλίση στη λογοτεχνία.

4. Η χρήση μίας γραφής συνειρμικής και απόδοση πολλών μονολόγων με πλάγιο

λόγο, υπογραμμίζουν την εσωτερικότητα του προσώπου.

5. Η τεχνική του Μπεράτη στηρίζεται σε μια γραφή φαινομενικά απλή, που

όμως κατορθώνει να διυλίζει την εξωτερική πραγματικότητα μέσα από τη

συνείδηση του συγγραφέα.

8. Η τεχνική του αυτή ολοκληρώθηκε άρτια με δύο βιωματικά κείμενα, το

Οδοιπορικό του 43 (1946) και το Πλατύ ποτάμι (1946), όπου καταγράφονται οι

εμπειρίες του συγγραφέα από τον πόλεμο.

9. Κυρίαρχη είναι πάντα η εσωτερικευμένη απόδοση της πραγματικότητας με έναν

λόγο όμως απόλυτα μετρημένο χωρίς λυρικές εξάρσεις.

10. Ο Μπεράτης δεν «λέει», «δείχνει». Δείχνει δηλαδή « ό,τι είδε, ό,τι ένιωσε, ό,τι

υπέφερε», χωρίς να τα σχολιάζει και δίνοντας τα λιτά με μικρές, αλλά

παραστατικές λεπτομέρειες, με τον κατακερματισμό των γεγονότων σε πολλαπλές

οπτικές γωνίες.

49

Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ Μ. ΑΞΙΩΤΗ:

1. Η Μέλπω Αξιώτη (1906-1973) είναι η πιο αξιόλογη γυναικεία παρουσία ανάμεσα

στους πεζογράφους της γενιάς του ‘30.

2. Το πεζογραφικό της έργο αποτελείται κυρίως από τα μυθιστορήματα Δύσκολες

νύχτες (1938) και Θέλετε να χορέψομε Μαρία; (1940).

3. Σε αυτά διαφαίνεται:

1. Η πρωτοτυπία και η τόλμη της αφηγηματικής της τεχνικής,

2. Η απουσία μύθου και συνεπούς αφηγηματικής αλληλουχίας,

3. στοιχεία που σκανδάλισαν την εποχή της δημοσίευσής τους.

4. Σύμφωνα με τον Beaton:

1. Τα έργα αυτά οφείλουν πολλά στην κληρονομιά:

1. Της Αιολικής Σχολής,

2. Στο ρεύμα των μοντερνιστών της Θεσσαλονίκης

50

3. Στην παράδοση του ηθογραφικού ρεαλισμό.

2. Με το μοντερνισμό τη συνδέει:

γράφει μια πεζογραφία αποσπασματική,

με συχνές καταδύσεις στον εσωτερικό κόσμο της ηρωίδας.

3. Αξιοποιεί το λαϊκό λόγο της ελληνικής υπαίθρου «η γλώσσα και οι

παραδοσιακές αντιλήψεις φαίνεται να προσφέρουν στην αφηγήτρια τη συνοχή

και την αίσθηση της κοινότητας, που απουσιάζει από τη δική της ζωή».

4. Αυτή η επιστροφή στη ζωή της κοινότητας και γενικά στην ελληνική

παράδοση παραπέμπει στην Αιολική Σχολή και στην ηθογραφία.

5. Η Κακαβούλια διαφωνεί:

η σύζευξη της προφορικής, λαϊκής παράδοσης με τις αυτοαναφορικές

στρατηγικές της νεωτερικότητας συνιστά υπέρβαση των ορίων του

ηθογραφικού ρεαλισμού.

Η υπέρβαση αυτή πιστοποιείται με τη χρήση τεχνικών, που αποτελούν τις

πλέον μιμητικές τεχνικές του λόγου και άρα προδίδουν την παρουσία του

συγγραφέα και την πρόθεσή του να αναμετρηθεί με τις συμβάσεις του

μυθιστορηματικού είδους (ως προς την πλοκή, το χρόνο της αφήγησης, την

οπτική γωνία, κλπ), όπως:

1. ο εσωτερικός μονόλογος,

2. η αντιπαράθεση λόγου, μονολόγου διαλόγου, κ.ά.

Μια ανάλυση των αφηγηματικών και υφολογικών τεχνικών στο έργο της

Αξιώτη αποκαλύπτει έναν εξαιρετικά πλούσιο και σύνθετο οπλισμό.

Δύσκολες νύχτες (1938)

1. Η διαπλοκή του παρόντος με το παρελθόν αποκάλυπτε ακριβώς την αδυναμία του

παρόντος να αναπλάσει ερμηνευτικά το παρελθόν, την αδυναμία δηλαδή του

αφηγητή στο παρόν να αναπαραστήσει το παρελθόν του, που συνεχώς του

διαφεύγει, με αποτέλεσμα το παρελθόν να αναδεικνύεται «ως παρόν που ακόμη

διανύεται».

2. Κακαβούλια: κινητήρια, επομένως, δύναμη της γραφής στο έργο αυτό είναι η

μνήμη, η οποία και «ευθύνεται για τις συχνότατες αλλαγές φωνής και οπτικής

γωνίας, τις ασυνέχειες, τα ανακόλουθα και τις αντιμεταθέσεις, τις ημιτελείς

ενότητες, τα χάσματα, τις παραλείψεις […] τους δαιδάλους παρεκβάσεων, όπου

51

παρατίθενται αποσπασματικά δευτερεύοντες μονόλογοι πολλών και διαφόρων

προσώπων, ιδιαιτέρως γυναικών».

3. Τα πρόσωπα του έργου διαμορφώνονται κυρίως μέσα από τον λόγο που

εκφέρουν, είτε αναπαράγουν την τοπική διάλεκτο της Μυκόνου, είτε τη λόγια

γλώσσα των σαλονιών, την παιδική ομιλία και κάθε λογής ιδιώματα.

4. Χαρακτηριστικό της Αξιώτη είναι ότι αντλεί απευθείας από τον προφορικό λόγο

μεταφέροντας στο κείμενο όλες τις ιδιοτυπίες του λόγου αυτού, τις ημιτελείς

φράσεις με τον άτακτο ρυθμό, τον αυτοσχεδιασμό, την απείθαρχη ροή της σκέψης

με συνεχή ταλάντευση ανάμεσα σε ευθύ, πλάγιο και ελεύθερο πλάγιο λόγο.

5. Saunier: παρατηρεί ότι σε όλες αυτές τις περιπτώσεις δημιουργείται η «αίσθηση

ενός λόγου ή μιας σκέψης, που συλλαμβάνονται στη στιγμή ακατέργαστα, πριν

από τη διαδικασία της γραφής».

6. Στόχος είναι, δηλαδή, να δημιουργηθεί μια εντύπωση ακατέργαστου λόγου, που

όμως σε συνδυασμό με τεχνικές προερχόμενες από την ποίηση και συχνά από τη

δημοτική ποίηση, προδίδουν μια πολύ προσεκτική λογοτεχνική επεξεργασία.

7. Κακαβούλια: Η αποσπασματικότητα και ο κατακερματισμός της μορφής στην

ουσία αποκαλύπτουν τους τρόπους με τους οποίους η Αξιώτη αναμετριέται με το

χρόνο, τη μνήμη του παρελθόντος και τη λογοτεχνική του αναπαράσταση.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ:

Δυο βασικά στοιχεία ενός αφηγηματικού έργου:

1. Χρόνος

2. Οπτική γωνία

Ο χρόνος σχετίζεται με τον τρόπο της αφήγησης:

1. παρατακτική/γραμμική

2. ή πιο σύνθετη,

3. με πολλά εναλλασσόμενα επίπεδα χρόνου, χώρου και προοπτικής.

Στοιχεία που διαχωρίζουν το αφηγηματικό από το θεατρικό έργο:

1. Ο χρόνος

52

που συνδέεται με τη δομή της αφήγησης η οποία είναι παρατακτική

/γραμμική (Αιολική Σχολή) ή σύνθετη (Αστικός Ρεαλισμός και

Μοντερνισμός).

2. Η οπτική γωνία είτε είναι αμετακίνητη είτε εναλλασσόμενη (ειρωνική

αποστασιοποίηση).

Αιολική σχολή: οργανώνουν συνήθως παρατακτικά την αφήγηση

Αστικός ρεαλισμός: προτιμούν συνήθως την σύνθετη οργάνωση στην αφήγηση

Μοντερνιστές: όλες οι αφηγήσεις σε σύνθετη οργάνωση

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΤΟΓΝΩΣΤΗ ΑΦΗΓΗΤΗ ,

1. Σε όλα τα μυθιστορήματα είναι ο αφηγητής της ορθόδοξης παράδοσης

(δυτικών προδιαγραφών), ο οποίος γνωρίζει τις σκέψεις όλων των προσώπων

του, όλα τους τα μυστικά, και τα κρατά κρυφά από κάποια μερίδα του

φανταστικού πληθυσμού του.

2. Παντογνώστης είναι συνήθως ο αφηγητής μυθιστορημάτων συνετής δομής,

έχει έτσι τη δυνατότητα να μετακινεί τον αναγνώστη ανάμεσα σε

χωροχρόνους διαφορετικούς

Η ΕΚΦΟΡΑ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

1. Σε α’, σε β’ και σε γ’ ενικό πρόσωπο.

53

1. Το α΄ πρόσωπο ταυτίζεται συχνά με τον συγγραφέα, ενώ το γ΄ επιτρέπει

στον συγγραφέα να τηρήσει τις αποστάσεις του.

2. Όταν ο λόγος εκφέρεται σε α΄ πρόσωπο έχουμε να κάνουμε με ευθύ

λόγο, όταν εκφέρεται σε γ΄ πρόσωπο έχουμε πλάγιο λόγο

3. Ενδιάμεση κατηγορία ο ελεύθερος πλάγιος ή ανεξάρτητος πλάγιος

λόγος

δεν είναι ούτε ευθύς ούτε πλάγιος, καθώς συναιρεί το λόγο του

αφηγητή και του ήρωα.

4. Στον ανεξάρτητο πλάγιο μιλά σε γ’ πρόσωπο ο συγγραφέας -για

λογαριασμό όμως ενός προσώπου του έργου του (με λέξεις κι εκφράσεις

που ταιριάζουν στο πρόσωπο αυτό)

2. Οπτική γωνία είναι η σκοπιά από την οποία γίνεται η αφήγηση.

1. Όταν η οπτική γωνία ενός συγγραφέα είναι αμετακίνητη η οργάνωση του

υλικού είναι απλή και η προοπτική λιγότερο ευέλικτη

2. Αντίθετα, η εναλλαγή οπτικής γωνίας επιτρέπει τη δημιουργία της

ειρωνικής αποστασιοποίησης

απόσταση ανάμεσα στον αφηγητή και τα πρόσωπα του έργου αλλά και

του αναγνώστη από τα πρόσωπα αυτά

3. Η πιο περίπλοκη αλλαγή οπτικής γωνίας βρίσκεται στην Eroica.

4. Τα περισσότερα έργα της γενιάς του ‘30 όμως χαρακτηρίζονται από

αυτοβιογραφικοτητα χωρίς υποψία ειρωνικής προοπτικής

3. Ρόλος οπτικής γωνίας του συγγραφέα στο μυθιστόρημά του :

1. Όταν η οπτική γωνία της αφήγησης είναι σταθερή το μυθιστόρημα έχει

απλούστερη δομή.

2. Όταν η οπτική γωνία της αφήγησης εναλλάσσεται ο αφηγητής

αποστασιοποιείται από τα πρόσωπα του έργου του. (ειρωνική

αποστασιοποίηση) (Πολίτης, Eroica).

ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΜΟΝΟΛΟΓΟΣ:

1. Οι μοντερνιστές πεζογράφοι ασχολήθηκαν περισσότερο με το εσωτερικό

μονόλογο. Εκφέρεται είτε σε α΄ είτε σε γ΄ πρόσωπο. Σε α΄ πρόσωπο έχουμε

ευθύ λόγο, σε γ΄ πρόσωπο έχουμε ανεξάρτητο πλάγιο λόγο.

54

2. Ο λόγος χωρίς ακροατή, ο μη απαγγελλόμενος, είτε σε πρώτο είτε σε τρίτο

πρόσωπο, που εκφράζει την πιο ενδόμυχη σκέψη του αφηγητή:

αυτή που είναι πλησιέστερη προς το ασυνείδητο,

προγενέστερη κάθε λογικής οργάνωσης,

εκφρασμένη μέσω ευθέων φράσεων,

περιορισμένων στην ελάχιστη δυνατή σύνταξη, ούτως ώστε να δοθεί η

εντύπωση ότι λέει κανείς ο,τι του περνά απ’το μυαλό (Vitti).

3. H ροη της συνείδησης, έντονο ενδιαφέρον για:

1. Τον εσωτερικό άνθρωπο

2. Την εσωτερική περιπέτεια

3. Ανάλογο και το άλογο στοιχείο και η αδέσμευτη συγκινησιακή

αλληλουχία του ποιητικού λόγου στη μοντέρνα ποίηση.

ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΥ:

1. Κοσμάς Πολίτης (1888-1974)

" Eroica " -- Ανάλυση από εγχειρίδιο (511)

1. Γραμμένο το 1937.

2. Λυρικά στοιχεία , πεζογραφική δύναμη, μη ρεαλιστής στην Eroica

3. Αφηγείται περιπέτειες παιδιών που βρίσκονται στην εφηβεία

4. Αλλάζει συνέχεια οπτική γωνία και επιχειρεί αφηγηματικούς πειραματισμούς.

5. Οντολογική αγωνία, παρουσία θανάτου, διαστάσεις που αγγίζουν πανανθρώπινα

υπαρξιακά ερωτήματα.

55

6. Το ωριμότερο προπολεμικό του μυθιστόρημα, ένα από τα σημαντικότερα της

νεότερης πεζογραφίας.

7. Ένα εξαίρετο χρονικό της εφηβικής ηλικίας.

8. Αθωότητα, ηρωισμός, έρωτας, θάνατος.

9. Οι περιπέτειες μιας ομάδας παιδιών που βρίσκονται στην πρώιμη εφηβεία, η

οδυνηρή συνειδητοποίηση της αναπόφευκτης ενηλικίωσης.

10. Εφηβεία: ως μια κρίσιμη στιγμή της ζωής που αποκαλύπτει τα θεμελιακά

νοήματα της ανθρώπινης ύπαρξης.

11. Ο κόσμος των παιδιών = ο κόσμος των ιδανικών.

12. Ονειρικό στοιχείο.

13. Υποβλητική ατμόσφαιρα.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΘΕΟΤΟΚΑ - EROICA

1. Η οπτική γωνία της αφήγησης αλλάζει συνεχώς.

2. Ο αφηγητής ταυτίζεται με το κεντρικό πρόσωπο του έργου τόσο στην εφηβική

του ηλικία (χρόνος δράσης), όσο και στην ώριμη του ηλικία (χρόνος αφήγησης)

3. Ο συγγραφέας συχνά αποδεσμεύεται από το κεντρικό πρόσωπο και αξιοποιεί όλες

τις δυνατότητες, που του προσφέρει ένας «παντογνώστης αφηγητής».

4. Αυτή η αποδέσμευση της αφήγησης από το κεντρικό πρόσωπο και η χρήση του

παντογνώστη αφηγητή επιτρέπει στο μυθιστοριογράφο «εκείνο που του ήταν

ακατόρθωτο» προηγουμένως, «να μπαίνει δηλαδή και σε άλλα πρόσωπα, πέρα

από εκείνο που επίσημα τον αντιπροσωπεύει» (Vitti, 1987).

5. Με την τεχνική του «παντογνώστη αφηγητή» αξιοποιεί τις ευρείες δυνατότητες

σύνθεσης, που του πρόσφερε το μυθιστόρημα κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα.

6. Στοιχεία νεωτερικότητας στη γραφή του, τα οποία καταλύουν τα όρια της

ρεαλιστικής απόδοσης της πραγματικότητας:

4. Ανεπαίσθητες και αλλεπάλληλες διολισθήσεις της οπτικής γωνίας του

αφηγητή,

5. Παιχνίδι με το χρόνο,

6. Εναλλαγή εσωτερικού μονολόγου και αφήγησης στο γ’ πρόσωπο

7. Σ’ αυτό συντείνει επίσης:

5. η ποιητική του γραφή

6. η έκδηλη μουσικότητα του λόγου του,

56

7. οι λυρικές περιγραφές της φύσης

8. γενικότερα η αναπαράσταση της πραγματικότητας περισσότερο μέσα από τις

αισθήσεις και τις καταστάσεις, παρά μέσα από τα ίδια τα γεγονότα.

8. Καραντώνης: «δε μπορούμε να κάνουμε λόγο για μύθο, για υπόθεση, για

ρεαλιστική απεικόνιση κοινωνικής ατμόσφαιρας» γιατί «όλα αυτά

παρασταίνονται σαν ξετυλίγματα μουσικών μοτίβων καθαρών ψυχικών

καταστάσεων». Επομένως υπογράμμισε ιδιαίτερα την ποιητική μουσικότητα του

κειμένου, καθώς και τη χρήση του 15 σύλλαβου.

9. Mackridge: υπογραμμίζει τα μη-ρεαλιστικά στοιχεία των περιγραφών, την

υποβλητική ατμόσφαιρα και τον πρωταρχικό ρόλο του ονειρικού στοιχείου.

10. Τεχνοτροπία : Η γραφή είναι λυρική και συμβολιστική, ένα σημαντικό ρόλο

παίζει η μουσικότητα των φράσεων, η οποία στηρίζεται στη ρυθμικότητα του

λόγου, στην παρήχηση, στη χρήση του 15σύλλαβου και άλλων τεχνοτροπικών

στοιχείων της λυρικής ποίησης.

2. Στρατής Μυριβήλης (1890-1969)

«Η ζωή εν τάφω» - Ανάλυση από εγχειρίδιο (520)– Δρ. 1η, 2η, & 3η (443-4)

1. Μαρτυρία

2. Ωμός και φρικιαστικός ρεαλισμός, αλλά και μια αισθητική επεξεργασία που

προσδίδει σαφείς ιδεολογικές διαστάσεις.

3. Στόχος: να αναδειχθεί η φρίκη του πολέμου.

4. Ρεαλισμός στην περιγραφή που αμβλύνεται από έναν εκφραστικό λυρισμό που

τελικά φανερώνει τη στάση του συγγραφέα απέναντι στον πόλεμο, τον θάνατο, τη

φύση, τη ζωή.

5. Βασικά χαρακτηριστικά της τέχνης του Μυριβήλη (Σαχίνης)

57

1. Παραστατικός και ωμός ρεαλισμός (στις σκηνές φρίκης στα χαρακώματα)

2. Λυρική φυσιολατρία

3. Πλατύς ανθρωπισμός

4. Διαβρωτική σαρκαστική διάθεση

6. Αφηγηματική τεχνική

1. Πρωτοπρόσωπη αφήγηση

2. Αναφορά σε πολύ κοντινά χρονικά γεγονότα

3. Η αφήγηση παρουσιάζει μια απόλυτα εσωτερικευμένη εκδοχή των γεγονότων

που ακολουθούν τη ροή της σκέψης και των συναισθημάτων του ήρωα-

αφηγητή.

4. Ο λοχαγός Κωστούλας δεν απομακρύνεται καθόλου από το βιωματικό α’

πρόσωπο με αποτέλεσμα η εξωτερική πραγματικότητα που περιγράφει να

εμφανίζεται σαν προσωπικό του βίωμα. Σ’ αυτό συντείνει και η τεχνοτροπία.

7. Τεχνοτροπία :

1. Λόγος έντονα λυρικός (περιγραφές φύσης, σχήματα λόγου, έκφραση

συναισθημάτων)

2. Η φρίκη του πολέμου και το αντιπολεμικό μήνυμα απορρέει μέσα από ένα

προσωπικό βίωμα.

3. Γιάννης Σκαρίμπας (1893-1984)

1. ασχολήθηκε με πολλά είδη (πεζογραφία, ποίηση, θέατρο, θέατρο σκιών).

2. Σκοπός: να προβάλει την περιφέρεια.

3. Αντιδραστικό στοιχείο, αρθρογραφούσε εναντίον γνωστών λογίων και ιδρυμάτων.

4. Θεωρήθηκε ότι υποθάλπει ανατρεπτικές κινήσεις.

"Το θείο τραγί" (535) -- Ανάλυση από εγχειρίδιο – 436

1. Ίσως η πρώτη έντονη αντίσταση στο κατεστημένο (δικτατορικά καθεστώτα

Ευρώπης).

2. Η τέλεια ανατροπή αξιών και ηθικής.

58

3. Κυριαρχούν τα άγρια ένστικτα και η δύναμη του κακού.

4. Ήρωας-αφηγητής: άνθρωπος του περιθωρίου, της παρακμής, απόκληρος της

κοινωνίας, παρουσία παρασιτική, δόλια, υποσκάπτει τις σχέσεις των ανθρώπων

που τον περιστοιχίζουν και αποχωρεί έχοντας δημιουργήσει για τον ίδιο την

εικόνα αγίου μέσα από ψέμα και υποκρισία.

5. Υποδόριες θρησκευτικές αναφορές, ανατροπή ηθικής και αξιών.

6. Ήρωας εωσφορικός.

7. Αντιμυθιστόρημα, αντιήρωας προγενέστερο ευρωπαϊκό πικαρικό

μυθιστόρημα.

8. Από α’ σε γ’ πρόσωπο.

9. Ασάφεια χρόνου.

10. Άναρχη χρήση γλώσσας.

4. Ηλίας Βενέζης (1904-1973)

"Το νούμερο 31328" (543) -- Ανάλυση από εγχειρίδιο

1. Αυτοβιογραφικός λόγος.

2. Σα να αφήνει τα περιστατικά να μιλάνε από μόνα τους: δεν παρεμβαίνει, δεν

σχολιάζει, απλώς εκθέτει.

3. Ωστόσο, οι τολμηρές παρομοιώσεις και η δηκτική ειρωνεία δείχνουν πως ο λόγος

του αφηγητή έχει λανθάνοντα στοιχεία επεξεργασίας.

59

6. Γιώργος Θεοτοκάς (1905-1966)

1. υποστηρικτής του μυθιστορήματος .

2. Αγκάλιαζε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής και ψυχικής ζωής.

3. Απουσιάζει η μυθοπλαστική φαντασία.

"Αργώ" (554) -- Ανάλυση από εγχειρίδιο:

1. Γράφτηκε το 1933.

2. Αργώ: δίνει τις ιδεολογικές συγκρούσεις των νέων της γενιάς του ’30 κρατώντας

απόσταση από τους ήρωές του με τη χρήση της ειρωνείας.

60

3. Η Αργώ αναπαριστά την αναζήτηση της ελληνικής ταυτότητας που καταλήγει σε

διαψεύσεις και απογοητεύσεις.

4. Η Ελλάδα δεν είναι ικανή να δεχτεί την αναγέννηση.

5. Οι νέοι της Αργώς αναμετριούνται με τον χρόνο, το πεπρωμένο τους, την ιστορία.

6. Ταξίδι Αργώς: ταξίδι ελληνισμού και νέας γενιάς που στόχο έχει την αναζήτηση

του ιδανικού, ενός νέου ουμανισμού.

7. Διαλεκτική φύση του ελληνικού χαρακτήρα.

8. Ριζοσπαστικός ρόλος των νέων.

9. Πολυπρόσωπη σύνθεση.

10. Αντιπροσωπευτικός εκφραστής των νέων τάσεων της γενιάς του '30.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΘΕΟΤΟΚΑ

1. Η Αργώ του Θεοτοκά διακρίνεται σε μεγάλο βαθμό για την αποστασιοποίηση του

συγγραφέα από τα πρόσωπα του έργου.

2. Στο Ελεύθερο Πνεύμα του εξέφρασε την πίστη ότι το σύγχρονο μυθιστόρημα θα

έπρεπε να περιλαμβάνει όλες τις πτυχές της κοινωνικής και της ψυχικής ζωής και

άρα να είναι πολύ πρόσωπο.

3. Ο Τζιόβας στη μελέτη του «Η μυθιστορηματική πορεία του Γιώργου Θεοτοκά»

παρατηρεί ότι ο Θεοτοκάς «συνεπής στην ατομοκεντρική του φιλοσοφία, πιστεύει

στη μυθιστορηματική πολυπροσωπία και θεωρεί ως βασική αρχή της

μυθιστορηματικής τέχνης τη δημιουργία προσώπων».

4. Τα πρόσωπα της Αργώς εκφράζουν πράγματι μια ποικιλία ιδεολογικών

κατευθύνσεων, κοινωνικών καταστάσεων και ψυχικών διαθέσεων.

5. Ο Θεοτοκάς αντιμετωπίζει την ποικιλία αυτή αποστασιοποιημένα και

αμερόληπτα, χωρίς να παίρνει φανερά τη θέση του ενός ή του άλλου προσώπου.

6. Αυτή του η αντικειμενικότητα θεωρήθηκε από τη σύγχρονή του κριτική

(Καραντώνης, Παναγιωτόπουλος) ως ψυχρότητα, ως αδυναμία του συγγραφέα να

φορτίσει συγκινησιακά το πληροφοριακό του υλικό.

7. Πράγματι ο αφηγητής της Αργώς αντικρίζει πανοραμικά και από απόσταση τα

πρόσωπα του έργου, αφηγείται τις ιστορίες τους ακόμη και τις πιο προσωπικές,

χωρίς ο ίδιος να παραμερίζει, προκειμένου να αφήσει το υλικό του να εμφανιστεί

μέσα από το βίωμα, την οπτική γωνία και τη ροή συνείδησης των προσώπων

αυτών.

61

8. Με άλλα λόγια χρησιμοποιεί στο ελάχιστο τεχνικές όπως ο εσωτερικός μονόλογος

ή ο ελεύθερος πλάγιος λόγος.

9. Το αποτέλεσμα αφήνει πράγματι μια αίσθηση ψυχρότητας και απόστασης, χωρίς

εμφανή ποιητική και συγκινησιακή φόρτιση, χωρίς δηλαδή λυρισμό.

10. Τζιόβας: «ενώ πιστεύει στην εκφραστικότητα και την αυτοδυναμία των

προσώπων, συχνά δεν τους δίνει περιθώρια αυτονομίας και δραματικής ανάδυσης

ούτε αναπτύσσει τους κατάλληλους μηχανισμούς συντονισμού τους, με

αποτέλεσμα να μην ελέγχει την αφηγηματική οικονομία».

11. Από την άλλη, θα παρατηρήσουμε ότι η λιτή γραφή του Θεοτοκά είναι σαφώς

περιεκτική, υπαινικτική και μέσα σχολιαστική, κάποτε μάλιστα και ειρωνική.

12. Αυτό φαίνεται κυρίως μέσα από τις προσεκτικά επιλεγμένες λέξεις και τις

αφαιρετικές περιγραφές, που όμως εστιάζουν σε πολύ συγκεκριμένα στοιχεία, που

θέλει να τονίσει ο συγγραφέας.

13. Επίσης, ο αφηγητής κάποτε χρησιμοποιεί το α’ πρόσωπο και έτσι υποδηλώνει τη

διασύνδεση του με τον ίδιο το μυθιστοριογράφο.

14. Ο Τζιόβας παρατηρεί ότι η αποστασιοποίηση του συγγραφέα από τα πρόσωπα

του έργου και η ψυχρότητα της αφήγησης αφορούν κυρίως τη μορφή.

Επισημαίνει, δηλαδή, ότι τα πρόσωπα της Αργώς βιώνουν ρομαντικά πάθη και

ένταση, άρα η ψυχρή αντικειμενικότητα της γραφής αποτελεί τελικά «το

κρυστάλλωμα μιας εκρηκτικής εσωτερικότητας».

15. Πολλά από τα μυθιστορηματικά πρόσωπα του Θεοτοκά θα μπορούσαν να

χαρακτηριστούν και ρομαντικά, αφού αναζητούν το απόλυτο, είναι επαναστάτες

και αιρετικοί που ανακαλύπτουν μέσα τους τη δύναμη της καλλιτεχνικής

δημιουργίας και της ομορφιάς (Νοταράς, Φραντζής), ενώ συχνά πρότυπο τους

είναι «ο ρομαντικός καλλιτέχνης: εγωκεντρικός, αντάρτης και επίδοξος

αναμορφωτής (Τζιόβας, 2005).

16. Ως προς την τεχνοτροπία διακρίνονται τρεις τάσεις στο έργο (Τζιόβας, 2005):

1. Η ρεαλιστική, με την προσπάθεια να χωρέσει ένα πανόραμα της ελληνικής

κοινωνίας και πολιτικής στις αρχές του αιώνα σε μια κλασικίζουσα

συμμετρική δομή,

2. Η μοντερνιστική, με την εσωστρέφεια, την εξομολογητική διάθεση και την

σχετικότητα της αλήθειας

3. Η ρομαντική, με την έμφαση στο ξεχείλισμα της ψυχής, στο πλεόνασμα ζωής

και τις ατίθασες καλλιτεχνικές ροπές των προσώπων».

62

7. Άγγελος Τερζάκης (1907-1979)

1. ο πιο ανήσυχος φιλοσοφικά.

2. Τα μυθιστορήματά του ασχολούνται με την μίζερη μικροαστική ζωή των

κατοίκων της Αθήνας.

3. Δίνει έμφαση στην ψυχολογία των ηρώων του που είναι απλοί καθημερινοί

άνθρωποι.

"Η μενεξεδένια πολιτεία" (563)-- Ανάλυση από εγχειρίδιο - 422:

1. Κέντρο: ο σύγχρονος άνθρωπος και τα αγωνιώδη προβλήματά του.

63

2. Η παλιά πατριαρχική και μικροαστική οικογένεια που δεν κατορθώνει να

προσαρμοστεί στις συνθήκες της σύγχρονης αστικής κοινωνίας.

3. Κλίμα: ζοφερό.

4. Έμφαση στη "ψυχολογική μεταβατικότητα της ζωής των ηρώων".

5. Ψυχολογική παρατήρηση.

6. Αναπαράσταση της "ροής συνείδησης".

7. Σηματοδότηση της λεπτομέρειας.

8. Νότα αισιοδοξίας που διαφαίνεται από την έκφανση (κατορθώνουν να

αποδράσουν από το ασφυκτικό κοινωνικό περιβάλλον).

9. Η ιστορική στιγμή όπου η Αθήνα περνάει το κοινωνικό μεταίχμιο από την

ειδυλλιακή εποχή στην κοσμοπολιτική.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΤΕΡΖΑΚΗ – Μ.Π.

1. Στην περίπτωση του Άγγελου Τερζάκη η απομάκρυνση από το βιωματικό

αυτοβιογραφικό πρότυπο οδήγησε σε μια πιο κλασική χρήση του «παντογνώστη

αφηγητή» και στην καθολικότερη αποστασιοποίηση του συγγραφέα από τα

πρόσωπα του έργου του.

2. Βαρίκα: ο Τερζάκης «είναι ίσως ο λιγότερο ποιητής από τους νέους μας

πεζογράφους. Του λείπει το λυρικό στοιχείο που κάνει τη νεκρή φύση να

πλημμυρίζει από ζωή, να χάνει την αποκρουστική της ψυχρότητα και να ριγεί από

ζωντανή θέρμη στο αντίκρισμα του ανθρώπινου ματιού».

3. Vitti: ο αφηγητής στον Τερζάκη είναι «ο παρατηρητής που στέκεται καλόβουλος

(όχι αμέτοχος) σε κάποια απόσταση που δεν είναι της ειρωνείας αλλά της

καλοσυνάτης συγκατάβασης, στήνει τη σκοπιά του σε μια οπτική γωνία

συμβατική και αμετακίνητη, στο ίδιο πάντα πανοραμικό σημείο, για να

παρακολουθήσει από κει άνετα τα συμβάντα».

4. Η ειρωνική απόσταση του αφηγητή από τα πρόσωπα του έργου οδηγεί σε ένα

ύφος ψυχρό με μια πρώτη ματιά, που όμως υπαινίσσεται συγκρατημένα τη βαθιά

τραγωδία των ταπεινών ανθρώπων.

5. Έτσι, ο Τερζάκης με τις μικρές λεπτομέρειες στις οποίες στηρίζει τις περιγραφές

προσώπων και γεγονότων, κατορθώνει, αν και ανεπαίσθητα, να φορτίσει

συγκινησιακά τις σκηνές που περιγράφει.

64

6. Με την οικονομία, επομένως, των εκφραστικών μέσων αποδίδει ρεαλιστικά, αλλά

συγχρόνως και υπαινικτικά τη νεοελληνική μικροαστική κοινωνία του

Μεσοπολέμου.

8. Μ. Καραγάτσης (1908-1960)

1. πολυγραφότατος και νατουραλιστής

2. τον χαρακτηρίζει: ο αυθορμητισμός, η μυθοπλαστική φαντασία, η θεματική

ποικιλία, έμφαση στο βιολογικό και σεξουαλικό στοιχείο.

3. Οι ήρωές του έχουν αντιηρωϊκή συμπεριφορά.

"Η μεγάλη χίμαιρα" (569) -- Ανάλυση από εγχειρίδιο - 423:

1. Γραμμένο το 1936.

65

2. Ξενόφερτοι ήρωες που βρίσκονται σε συγκρουσιακή επαφή με το ελληνικό

περιβάλλον.

3. Διονυσιακό (υπερρεαλισμός;) στοιχείο.

4. Παραδοχή των εσωτερικών υποσυνείδητων δυνάμεων που καθορίζουν την

ανθρώπινη συμπεριφορά.

5. Κεντρικός ιστός: η παραδοσιακή ελληνική νοοτροπία αδυνατεί να δεχτεί τις

ξενόφερτες αντιλήψεις. =/= αιολική σχολή: υλικό εντελώς έξω από το πλαίσιο της

προσωπικής εμπειρίας.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΑΤΣΗ – Η Μ.Χ.

1. Χαρακτηριστικό της αφήγησης του Καραγάτση είναι η πληθωρικότητα και η

ορμητικότητά της.

2. Η αφήγηση γίνεται σε γ’ πρόσωπο και υπό την οπτική του παντογνώστη αφηγητή.

3. Ο μυθιστοριογράφος κρατεί αποστάσεις από τα πρόσωπα των μυθιστορημάτων

του, χωρίς να εμφανίζεται ότι συμμερίζεται τις απόψεις τους.

4. Συγχρόνως, όμως, αξιοποιώντας και την τεχνική του εσωτερικού μονόλογου

ζωντανεύει τους ήρωες του και βάζει τον αναγνώστη στη ροή της συνείδησής

τους.

5. Έτσι, ο Καραγάτσης αναδεικνύεται σε έναν γνήσιο μυθιστοριογράφο, που

γνωρίζει να στήνει μυθοπλαστικούς ιστούς και να δίνει σάρκα και οστά στα

πρόσωπα του έργου, χωρίς η επέμβασή του να γίνεται άμεσα αντιληπτή.

6. Οι ψυχογραφίες των προσώπων του, ωστόσο, παραμένουν αρκετά σχηματικές και

περιγραφικές, χωρίς να ξεδιπλώνουν αναλυτικά και εξελικτικά την εσωτερική

τους ζωή.

7. Σαχίνης: «Τα πρόσωπά του παρουσιάζουν την ιδιομορφία τους από το

αντικαθρέφτισμα των ψυχικών αντιδράσεών τους πάνω στα πράγματα και τα

περιστατικά που τους περιτριγυρίζουν η ψυχολογία τους απορρέει από την

εξωτερική συμπεριφορά τους και από την εξέλιξη της δράσης».

8. Σαχίνης: ο Καραγάτσης είναι πεζογράφος κατά κύριο λόγο πεζογραφικός και όχι

αναλυτικός.

9. Διακρίνεται ιδιαίτερα για τις περιγραφές του φυσικού τοπίου και για τη

δημιουργία του κατάλληλου περιβάλλοντος μέσα στο οποίο δρουν οι ήρωες του.

66

10. Αυτή του η περιγραφική ικανότητα επεκτείνεται σε όλες τις πλευρές της ζωής,

ιδιαίτερα στις ερωτικές σκηνές, που δημιουργούν μια εντύπωση ζωικού σφρίγους.

11. Τεχνοτροπία: Το καθαρά προσωπικό ύφος του Καραγάτση δημιουργείται από

την ανάμειξη του πιο ωμού ρεαλισμού με τη λυρική διάθεση.

12. Μπερλής: Για το μυθιστόρημα η Μεγάλη Χίμαιρα εκτιμά ότι η κεντρική ηρωίδα,

η Μαρίνα, αποτελεί μια εξαίρεση, γιατί είναι ο μόνος πραγματικά ολοκληρωμένος

τραγικός χαρακτήρας του έργου του Καραγάτση.

7. Μέλπω Αξιώτη (1905-1973)

"Δύσκολες νύχτες" (550) -- Ανάλυση από εγχειρίδιο – 438

1. Πρώτα δείγματα εσωτερικού μονολόγου στην ελληνική πεζογραφία.

2. Ασχολείται με τον εσωτερικό κόσμο των ηρωίδων της και εκμεταλλεύεται την

κληρονομιά του ηθογραφικού ρεαλισμού και τα στοιχεία της Αιολικής Σχολής

3. Πρωτοτυπία, τόλμη αφηγηματικής τεχνικής.

4. Απουσία μύθου και συνεπούς αφηγηματικής αλληλουχίας.

67

5. Πεζογραφία αποσπασματική με συχνές καταδύσεις στον εσωτερικό κόσμο της

ηρωίδας.

6. Αξιοποιεί τον λαϊκό λόγο των ανθρώπων της ελληνικής υπαίθρου.

7. Επιστροφή στη ζωή της κοινότητας, στην ελληνικής παράδοση.

8. Σύζευξη της προφορικής λαϊκής παράδοσης με νεωτερικές αυτοαναφορικές

στρατηγικές:

υπέρβαση των ορίων του ηθογραφικού ρεαλισμού

όχι λοιπόν ρεαλιστική αλλά αυτό-αναφορική.

9. Νέες τεχνικές (εσωτερικός μονόλογος, αντιπαράθεση λόγου-μονολόγου-

διαλόγου) που προδίδουν την παρουσία του συγγραφέα.

10. Διαπλοκή παρελθόντος με παρόν που "ακόμη διανύεται".

11. Μνήμη που μειονεκτεί.

12. Πρόσωπα που διαμορφώνονται κυρίως μέσα από τον λόγο που εκφέρουν.

13. Απευθείας διάλογοι που δίνουν την εντύπωση μιας σκέψης που συλλαμβάνεται

στη στιγμή, ακατέργαστα, πριν από τη διαδικασία της γραφής.

14. Ωστόσο : οι τεχνικές της προδίδουν μια πολύ προσεκτική λογοτεχνική

επεξεργασία.

"Δύσκολες νύχτες" (550) – δραστηριότητα 11η

1. Όπως συμβαίνει και με τον ηθογραφικό ρεαλισμό παρατηρείται μια επιστροφή

στο γενέθλιο χωριό με λαογραφικό χαρακτήρα.

2. Η ηθογραφική διάσταση του μυθιστορήματος της Αξιώτη έχει μια έντονη

διάσταση κοινωνικής κριτική.

3. Ωστόσο τα ηθογραφικά στοιχεία που διακρίνουμε μόνο επιφανειακά θα

μπορούσαν να θεωρηθούν σχετικά με τον ηθογραφικό ρεαλισμό.

4. Η γραφή της Αξιώτη δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να θεωρηθεί ρεαλιστική –

απαραίτητη προϋπόθεση της ηθογραφίας- αλλά είναι αυτοαναφορική.

5. Η γραφή της βασίζεται στη μνήμη, που ανασύρει επιλεκτικά και αποσπασματικά

εικόνες από το παρελθόν, καταλύοντας τη λογική αλληλουχία του χρόνου και τις

συνήθεις ρεαλιστικές συμβάσεις.

6. Είναι ο τρόπος ακριβώς που ο μοντερνισμός ήρθε σε διάσταση με την παλαιότερη

αφηγηματική παράδοση.

7. Μοντερνιστικά στοιχεία του μυθιστορήματος:

1. Παρουσία εσωτερικού μονολόγου:

68

«…-να προσφέρω […] ουσία,-…». Ο λόγος εδώ έχει μια

αποδιοργανωμένη σύνταξη και απογράφει τη φυσική ροή των σκέψεων

της ηρωίδας.

2. Μοντερνιστική μυθιστορηματική γραφή. Ο λόγος της Αξιώτη

χαρακτηρίζεται:

1. από μια έντονη προφορικότητα

2. από μια έντονη αποσπασματικότητα

3. από την κυριαρχία του συνειρμικού λόγου εις βάρος της λογικής

οργάνωσης

4. Αποτέλεσμα: διασπάται:

η χρονική συνοχή αφού το παρόν συμπλέκεται με το παρελθόν

η αφηγηματική συνοχή αφού ο λόγος εκφέρεται κάθε από

διαφορετικά πρόσωπα.

8. Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης (1908-1993)

"Ο πεθαμένος και η ανάσταση" (580) -- Ανάλυση από εγχειρίδιο - 435:

1. Εντάσσεται στον μοντερνισμό.

2. Αναφέρεται στις προσπάθειες του ίδιου του συγγραφέα να το συνθέσει

3. Αυτό- αναφορικό: θέμα η ίδια η συγγραφή.

4. Ο ήρωας αυτοκτονεί και ο συγγραφέας αναλαμβάνει να τον αναστήσει.

5. Ένας κόσμος (συγγραφέα & ήρωα) χαώδης, σαν μέσα από ραγισμένο καθρέπτη.

69

6. Δυστυχία, ασθένεια, αμαρτία, πτώση σε έναν κόσμο δαιμονικό.

7. Η ανάσταση του ήρωα επιτυγχάνεται μέσω της γραφής, που είναι μια διαδικασία

νέας δημιουργίας και αναβίωσης.

8. Η περιπέτεια του ήρωα είναι εσωτερική.

9. Γραφή συνειρμική και με εκτενή χρήση εσωτερικού μονολόγου.

Ο πεθαμένος και η ανάσταση: αναμφισβήτητα εντάσσεται στο μοντερνισμό (δρ. 9 η ):

1. Η ροή του εσωτερικού μονολόγου του αφηγητή συγγραφέα οδηγεί το κείμενο από

μια εκ πρώτης όψεως αποδιοργάνωση σε μια εκ νέου οργάνωση γύρω από εικόνες

που παραπέμπουν συμβολικά στη ζωή του Χριστού.

2. Η δημιουργία ενός μυθιστορηματικού ήρωα οδηγεί σε προβληματισμούς γύρω

από το πρόσκαιρο της ύπαρξης κάθε δημιουργίας, γύρω από τη φθορά, την

επιβίωση και το θάνατο.

3. Η ανάσταση έρχεται από το λόγο, άρα και μέσα από τη λογοτεχνική δημιουργία.

4. Με το συνειρμικό εσωτερικό μονόλογο του αφηγητή καταλύονται οι συμβάσεις

του μυθιστορηματικού είδους (σύγχρονοι του συγγραφείς αθηναϊκού κέντρου).

5. Καταλύονται οι λογικές αλληλουχίες χώρου και χρόνου για να προβληθεί μόνο η

εσωτερική εξέλιξη της σκέψης που ακολουθεί τις δικές της διαδρομές και

εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου αλλά και εκείνη του καλλιτέχνη-

δημιουργού.

6. Το δρόμο για τη λύση του αδιεξόδου δείχνει συμβολικά η ζωή του Χριστού, οι

συμβολικές παρουσίες της μητέρας, του πατέρα και η δύναμη του λόγου.

Χαρακτηριστικά της γραφής του:

1. Έμφαση στην ενδοσκόπηση:

Πέρα από την εσωτερικότητα που κυριαρχεί έχουμε και άμεσες παραινέσεις,

όπως «Στροφή να ιδείς μέσα σου τις ειλικρινείς καταθέσεις της ηλικίας»

2. Απόλυτα υποκειμενική και εσωτερική πρόσληψη της πραγματικότητας.

3. Συνειρμικός εσωτερικός μονόλογος:

Έχουμε κατάλυση των λογικών αλληλουχιών χώρου και χρόνου για να

προβληθεί μόνο η εσωτερική εξέλιξη της σκέψης που ακολουθεί τις δικές της

διαδρομές και εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου αλλά και

εκείνη του καλλιτέχνη δημιουργού.

70

Το δρόμο για τη λύση του αδιεξόδου δείχνει τελικά συμβολικά η ζωή του

Χριστού, οι συμβολικές παρουσιάσεις της μητέρας και του πατέρα και η

δύναμη του λόγου.

4. Αυτοναφορικότητα του έργου καθώς αναφέρεται στις προσπάθειες του

συγγραφέα του να το συνθέσει, π.χ. «Να αναστήσω το νέο που θέλησα και

αυτοκτόνησε».

71