3. "Θυμός-Επιθετικότητα-Εκφοβισμός" (Project)

0

Γενικό Λύκειο Καρέα

Project: «Θυμός-Επιθετικότητα-Εκφοβισμός»

Υπεύθυνη καθηγήτρια: κ. Κριπαροπούλου Αντιγόνη

«Θυμός-Επιθετικότητα-Εκφοβισμός»

1

Το να κρατάς το θυμό μέσα σου είναι σαν να αρπάζεις ένα καυτό κάρβουνο με την

πρόθεση να να πετάξεις σε κάποιον άλλο. Αλλά τελικά εσύ είσαι αυτός που καίγεται.

(Βούδας)

Των μαθητών της Α’ Λυκείου:

Παζαϊτη Ιωάννη

Καρακώστα Αδαμαντίας

Κώη Νίκου

Δρόσου Δήμητρας

Αθήνα,

Σχολικό έτος: 2013-2014


2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Τι είναι, πως προκαλείται και πως εκφράζεται ο θυμός.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις του θυμού.

Πώς μπορούμε να ελέγξουμε και να διαχειριστούμε το θυμό μας.

Πως σχετίζεται ο θυμός με την εχθρότητα και την επιθετικότητα.

Πότε και πως εκδηλώνεται μια επιθετική συμπεριφορά.

Πως εκδηλώνεται ο εκφοβισμός.


3

Τι είναι, πως προκαλείται και πως εκφράζεται ο θυμός.

Ο θυμός με το θυμικό έχουν την ίδια ρίζα και προέρχονται από την αρχαία λέξη ‘θυμός’ που σημαίνει ψυχή. Ο όρος θυμικόν χρησιμοποιήθηκε στην ψυχολογία ως όρος ευρέως περιεχομένου, για να καλύψει όλα εκείνα τα βιώματα στα οποία υπάρχει συναισθηματικός τόνος οποιουδήποτε χαρακτήρα . Αν συμβολίζαμε το θυμικό ως ένα σάκο μέσα στον οποίο υπάρχουν όλα τα συναισθήματα, κομμάτι του σάκου και μάλιστα πολύ δυνατό θα ήταν και ο θυμός, διότι είναι ένα πανίσχυρο συναίσθημα που συνδέεται με καταστάσεις οργής, άγχους και επιθετικότητας. Σπάνια νιώθουμε θυμό χωρίς να νιώθουμε πληγωμένοι (προσβεβλημένοι) σε κάποιο βαθμό και σπάνια νιώθουμε πληγωμένοι ψυχικά χωρίς να νιώθουμε θυμό γι’ αυτό που προκάλεσε τον πόνο. Μερικές φορές απλά και μόνο η απειλή του να πληγωθούμε ή να ντροπιαστούμε μπορεί να πυροδοτήσει το συναίσθημα του θυμού. Ο θυμός αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα συναισθήματα. Μοιάζει αρκετά με ένα ηφαίστειο αν είχαμε να το παρομοιάσουμε με στοιχείο της φύσης. Το συναίσθημα του θυμού, εάν μείνει αδούλευτο ή τύχει λανθασμένης επεξεργασίας, μπορεί να δημιουργήσει τις απαραίτητες συνθήκες για εμφάνιση κατάθλιψης, ψηλά ποσοστά ατυχημάτων και δυσκολίες στις διαπροσωπικές και ρομαντικές σχέσεις και είναι δυνατόν να επηρεάσει τη σωματική και ψυχική υγεία στο μέλλον. Όλοι ξέρουμε τι είναι και όλοι το έχουμε βιώσει. Είναι ένα πολύ φυσιολογικό, συνηθισμένο και υγιές ανθρώπινο συναίσθημα. Αλλά όταν ξεπεράσει το όριο και γίνει καταστροφικό μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα τόσο στο χώρο εργασίας και στο κοινωνικό πλαίσιο όσο και στις διαπροσωπικές σχέσεις αλλά και γενικότερα στην ποιότητα ζωής. Υπάρχουν δύο βασικές προϋποθέσεις για να βιώσει θυμό ένα άτομο: 1. Με τον εαυτό του (π.χ. να μην πήγε τόσο καλά στις εξετάσεις όσο περίμενε) ή 2. με κάποιο άλλο άτομο ή συνθήκες. Ο θυμός μπορεί δηλαδή να προκληθεί από εσωτερικούς ή εξωτερικούς παράγοντες. Ακόμη και συναισθηματικές δυσκολίες, προσωπικά προβλήματα, αναμνήσεις ή τραυματικές εμπειρίες μπορούν να προκαλέσουν συναισθήματα θυμού. Επίσης, οι υψηλές, μη ρεαλιστικές και απραγματοποίητες προσδοκίες μπορούν να οδηγήσουν στο θυμό. Κάποια άτομα διατηρούν το θυμό ή τα συναισθήματα έντονης απογοήτευσης για να τιμωρήσουν το άλλο άτομο ή καταστάσεις ενώ δεν κατανοούν ότι με αυτό τον τρόπο απλά τιμωρούν και πληγώνουν τον εαυτό τους. Η επίλυση μέσω


4

σωστής επικοινωνίας μπορεί να επιφέρει επιθυμητά αποτελέσματα. Ένας τρόπος είναι η ώριμη και ήρεμη αναφορά των γεγονότων όταν περάσουν τα συναισθήματα θυμού που ακολουθούν ένα περιστατικό. Με αυτό τον τρόπο βοηθείται τόσο το ίδιο το άτομο όσο και ο παράγοντας που σχετίζεται με το περιστατικό. Η διατήρηση του θυμού κάποιες φορές δείχνει και την τάση του ανθρώπου να θυματοποιεί τον εαυτό του και να κοιτάζει τη ζωή του και τον κόσμο με αρνητικό φακό. Αυτό το φαινόμενο είναι αποτέλεσμα του να νιώθει το άτομο αβοήθητο και να διατηρεί για καιρό αισθήματα μνησικακίας. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους για να χειριστούν τα

αισθήματα θυμού. Οι τρεις βασικές προσεγγίσεις είναι η έκφραση, η καταπίεση

συναισθημάτων και η ηρεμία. Η σωστή έκφραση συναισθημάτων είναι η πιο

υγιής τεχνική διαχείρισης του θυμού. Για να το κάνεις αυτό πρέπει να

ξεκαθαρίσεις ποιες είναι οι ανάγκες σου και πώς να τις εκπληρώσεις χωρίς να

πληγώσεις άλλα άτομα.

Ο θυμός που δεν έχει εκφραστεί μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα όπως

παθολογική αντιμετώπιση θυμού ή τη δημιουργία μιας κυνικής και εχθρικής

προσωπικότητας. Τα άτομα που υποτιμούν, γελοιοποιούν, είναι κυνικοί με άλλα

άτομα και κατακρίνουν καταστάσεις δεν έχουν μάθει πώς να εκφράζουν το θυμό

τους σωστά και όπως είναι αναμενόμενο δεν έχουν αρκετές εποικοδομητικές

σχέσεις.


5

Ποιες είναι οι επιπτώσεις του θυμού.

Όλοι αισθανόμαστε θυμό κάποτε. Είναι φυσιολογική αντίδραση όταν

αισθανόμαστε ότι έχουμε προσβληθεί, αδικηθεί, πληγωθεί ή όταν μας έχουν

συμπεριφερθεί άσχημα. Ο καλός χειρισμός του θυμού είναι εποικοδομητικός. Ο

κακός χειρισμός του, μας βλάπτει. Οι άνθρωποι που είναι θυμωμένοι ή

επιθετικοί για πολύ καιρό, κινδυνεύουν από προβλήματα υγείας. Όταν χάνουμε

τον αυτοέλεγχο λόγω θυμού, μπορεί να καταστραφούν σχέσεις, να πληγωθούν

άνθρωποι ή ακόμη να χαθούν ζωές. Ο χρόνιος θυμός εξασθενεί την άμυνα του

οργανισμού μας, αυξάνει το στρες, προκαλεί κακές συνήθειες (κάπνισμα,

αλκοολισμό). Ο θυμός μπορεί να είναι μια δύναμη για δράση, αλλαγή και

πρόοδο. Όσο καλύτερα καταλαβαίνουμε το θυμό που μας κυριεύει τόσο

καλύτερα μπορούμε να το χειριζόμαστε εποικοδομητικά και να το

χρησιμοποιούμε ως σύμμαχο για νέες επιτυχίες.

Αποτελέσματα πρόσφατων ερευνών έδειξαν ότι κυρίως ο χρόνιος θυμός και η

εχθρικότητα είναι σημαντικοί παράγοντες καρδιαγγειακών ασθενειών και

χαμηλής υγείας (Monnier, Stone, Hobfol & Johnson, 1998). Συγκεκριμένα, από

έρευνες, που έχουν διεξαχθεί, έχει αποδειχθεί η στενή σχέση του θυμού με τη

στεφανιαία παθογένεια (εκτός βέβαια από το κάπνισμα και τη φτωχή διατροφή),

νοσηρότητα και θνησιμότητα. Ο θυμός προξενεί την αθηροσκλήρωση (τη

σκλήρυνση των μεγάλων αγγείων), τις κοιλιακές αρρυθμίες και τον ξαφνικό

θάνατο. Η συναισθηματική κατάσταση εμπλέκεται επίσης με την ισχαιμία

μυοκαρδίου και το έμφραγμα μυοκαρδίου. Η διέγερση του συμπαθητικού

συστήματος μπορεί να πυροδοτήσει περιστατικά αρρυθμίας, ταχυκαρδίες έως

και θάνατο, γεγονότα που συμβαίνουν πιο συχνά τις πρωινές ώρες ή ημέρα

Δευτέρα (Mujica et al., 2009).


6

Πως μπορούμε να ελέγξουμε και να διαχειριστούμε το θυμό μας.

Η διαχείριση του θυμού πρέπει να ξεκινά από την παιδική ηλικία. Οι πρώτες

εμπειρίες στη ζωή ενός ανθρώπου επηρεάζουν έντονα την ανάπτυξη του

προμετωπιαίου φλοιού, ο οποίος παίζει ζωτικό ρόλο στη ρύθμιση των

πρωτόγονων αντιδράσεων της αμυγδαλής, της περιοχής του εγκεφάλου που

σχετίζεται με το φόβο και το θυμό. Στα μικρά παιδιά, όμως, δεν έχει ολοκληρωθεί

η ανάπτυξή του γι’ αυτό και είναι πιο επιθετικά και θυμώδη. Επομένως, η

δημιουργία ενός αποτελεσματικού συστήματος συναισθηματικής ρύθμισης είναι

ένα από τα πρωταρχικά αναπτυξιακά καθήκοντα στη συναισθηματική ζωή ενός

παιδιού, η ικανότητα δηλαδή να ρυθμίζει και να ηρεμεί μόνο του τον εαυτό του.

Οι άνθρωποι παρουσιάζουν ελάχιστη επιθυμία να ελέγξουν το θυμό τους και

αν το κάνουν, ζητούν να συμμορφωθούν οι άλλοι και ο ίδιος να δικαιωθεί. Αν και

αυξάνεται ο αριθμός των ανθρώπων με προβλήματα στη διαχείριση θυμού, δεν

υπάρχουν κατάλληλοι οδηγοί για διάγνωση και θεραπεία θυμωμένων ατόμων.

Πραγματικά, ο θυμός διαγνωστικά δεν συμπεριλαμβάνεται στις ψυχικές

διαταραχές και συνήθως εξακριβώνεται από άλλες πρακτικές παραμέτρους.

Παρότι είναι δύσκολο να γίνει έλεγχος του συναισθήματος αυτού καθ’ εαυτού

και να ανασταλούν οι αιτίες που υποκινούν το θυμό, μπορούν όμως να

ελεγχθούν οι εκδηλώσεις του. Άτομα που αναπτύσσουν αποτελεσματικά

τρόπους αντιμετώπισης και έκφρασης των συναισθημάτων τους θα επιλύουν

ευκολότερα καταστάσεις θυμού. Οι περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν

διάφορους τρόπους διαχείρισης του θυμού τους, εκ των οποίων οι βασικότεροι

είναι η ενστικτώδης έκφρασή του, η καταπίεση του και η προσπάθεια

διατήρησης της ψυχραιμίας

Το πρώτο και βασικό βήμα για μια υγιή απάντηση στα αισθήματα οργής και

προσβολής είναι να γνωρίζει κάποιος ότι πληγώθηκε. Η έκφρασή του με

σταθερό τρόπο και όχι επιθετικό είναι ο πιο υγιής όλων και για να τον πετύχει

κανείς πρέπει να ανακαλύψει τις ανάγκες του και τον τρόπο, που θα τις

ικανοποιήσει χωρίς να πληγώνει κανέναν (Lacan, 1960)

Στρατηγικές αντιμετώπισης του θυμού μειώνουν τα προβλήματα που

εκδηλώνονται και το ψυχολογικό άγχος. Στρατηγικές αντιμετώπισης


7

εφαρμόζονται όταν ο θυμός βρίσκεται σε καταστροφικά επίπεδα και μπορούν να

προσδιοριστούν ως αλλαγή του περιβάλλοντος, μείωση απαιτήσεων ή αύξηση

των προσωπικών εφοδίων, νοητική αναπλαισίωση-αναδόμηση, λύση

προβλημάτων και θετική έμπνευση.

Πως σχετίζεται ο θυμός με την εχθρότητα και την επιθετικότητα.

Ο τρόπος που ο καθένας θα αντιδράσει όταν είναι θυμωμένος, ο τρόπος

δηλαδή που θα εκφράσει αυτό του το συναίσθημα, ποικίλει και εξαρτάται από

διάφορους παράγοντες ο βασικότερος των οποίων είναι η ωριμότητά του ως

άνθρωπος. Όλοι οι ενήλικες έχουμε το δικαίωμα να θυμώσουμε, έχουμε όμως

την πλήρη ευθύνη για το πώς θα βγάλουμε το θυμό μας στους άλλους. Με απλά

λόγια, δεν μας φταίει ποτέ ο άλλος για τις αντιδράσεις μας, παρά μόνο ο εαυτός

μας.

Ο λόγος που δίνεται ιδιαίτερη σημασία στις βασικές ψυχολογικές ανάγκες μας είναι ότι μεγάλο μέρος των ενεργειών και των πράξεών μας σχετίζεται με τις ανάγκες αυτές και με τον τρόπο που τις ικανοποιούμε. Καθώς μεγαλώνουμε και μέσα από τις ποικίλες εμπειρίες μας, μαθαίνουμε διάφορους τρόπους για να ικανοποιούμε αυτές τις ανάγκες μας. "Δοκιμάζουμε", δηλαδή, διάφορους τρόπους, που θα μας βοηθήσουν να αποκτήσουμε αυτό που θέλουμε. Μερικές φορές οι άνθρωποι επιλέγουν την επιθετική συμπεριφορά, για να ικανοποιήσουν τις βασικές τους ανάγκες. Οι περισσότεροι καταφεύγουν στον τρόπο αυτό μερικές φορές, ενώ άλλοι, πάλι, το κάνουν συχνότερα. Συνήθως όμως, η επιθετικότητα είναι "μη παραγωγική" συμπεριφορά.

Όλοι μας, μικροί και μεγάλοι, θυμώνουμε και καμιά φορά φερόμαστε

επιθετικά. Υπάρχει, όμως, διαφορά ανάμεσα στο θυμό και την επιθετικότητα. Ο θυμός είναι ένα συναίσθημα και, όπως όλα τα συναισθήματά μας, επηρεάζει την αντίληψη, καθοδηγεί τη σκέψη μας και την αντίδρασή μας, και μας βοηθά να αμυνθούμε ή και να επιβιώσουμε. Ο θυμός ως συναίσθημα δεν είναι προβληματικός! Το πρόβλημα είναι στο πώς εκφράζουμε το θυμό που νιώθουμε. Η βία και η επιθετικότητα είναι μορφές συμπεριφορών που εκφράζουν θυμό. Πολλοί άνθρωποι δε συνειδητοποιούν ότι είναι θυμωμένοι, ώσπου φτάνουν στο σημείο να εκφράσουν το θυμό τους με βία!


8

Η επιθετική συμπεριφορά είναι αυτή που χρησιμοποιείται με σκοπό να "πονέσει" τον άλλο, είτε σωματικά είτε ψυχολογικά. Μπορεί να πάρει διάφορες μορφές όπως: • Σωματική βία-χτυπήματα, κλοτσιές, σπρωξίματα, χρήση όπλων • Προφορική βία-φωνές, ουρλιαχτά, βρισιές, άσχημοι χαρακτηρισμοί • Ψυχολογική βία-απειλές, άσκηση υπερβολικής πίεσης • Καταστροφική συμπεριφορά-πέταγμα ή σπάσιμο αντικειμένων, χτυπήματα στις πόρτες • Παθητική επιθετικότητα-ειρωνική ομιλία, με ανταπόκριση στα λεγάμενα του άλλου Μερικές φορές χρησιμοποιούμε τη βία και την επιθετικότητα ως μέσα, προκειμένου: • να κάνουμε τους άλλους να μας βοηθήσουν, • να κάνουμε τους άλλους να μας προσέξουν, • να κάνουμε τους άλλους να μας ακούσουν, • να αποκτήσουμε έλεγχο των καταστάσεων. Αλλά σε κάθε περίπτωση θα έπρεπε να ρωτάμε: • «Τι προσπαθώ να αποκτήσω;» • «Η επιθετική συμπεριφορά είναι αποτελεσματικός τρόπος, για να αποκτήσω αυτό που θέλω;».


9

Πότε και πως εκδηλώνεται μια επιθετική συμπεριφορά.

Η επιθετικότητα και η αντιδραστική συμπεριφορά αποτελούν το 1/3 των

προβλημάτων συμπεριφοράς που αντιμετωπίζουν σήμερα οι ψυχολόγοι και οι

παιδαγωγοί. Η επιθετικότητα αναφέρεται πάντα σε συμπεριφορές που έχουν ως

στόχο να βλάψουν τον άλλο. Αν δεν υπάρχει αυτή η πρόθεση, όση ζημιά κι αν

προκαλεί μια συμπεριφορά, δεν μπορούμε να τη χαρακτηρίσουμε ως επιθετική.

Οι περισσότεροι σήμερα επιστήμονες (κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι,

παιδαγωγοί) αποδέχονται ότι η επιθετικότητα αποτελεί ένα πολύ ευρύ φάσμα

επιθετικών τρόπων συμπεριφοράς καταστρεπτικού χαρακτήρα, που

εκδηλώνονται με λόγια ή με πράξεις ή ακόμη και με τη σιωπή και κατευθύνονται

συνειδητά ή ασυνείδητα εναντίον διαφόρων αντικειμένων ή και ανθρώπων,

ζώων ή ακόμη και εναντίον του ίδιου του ατόμου. Έχουν δε σημείο αναφοράς

τους τον κοινωνικό χώρο, αποτελούν επομένως, κοινωνιολογικά, κοινωνικές

πράξεις.

Η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι ένα περίπλοκο φαινόμενο και συχνά είναι

απλοϊκό να προσπαθούμε να την ερμηνεύσουμε και να βρούμε τα αίτια εξαιτίας

των οποίων αυτή εκδηλώνεται. Πολύ περισσότερο όταν έχουμε να κάνουμε με

μια προβληματική συμπεριφορά. Επιπλέον συχνά τα αίτια είναι περισσότερα

από ένα. Ωστόσο, είναι σημαντικό να τα γνωρίζουμε επειδή έτσι μπορούμε να

βοηθήσουμε καλύτερα ένα παιδί.

Σε γενικές γραμμές οι παράγοντες εκδήλωσης προβληματικής συμπεριφοράς

μπορεί να είναι οι ακόλουθοι: Παθολογικοί – βιολογικοί, κοινωνικοί-

οικογενειακοί, η ιδιοσυγκρασία του ατόμου (ταπεραμέντο), ψυχολογικοί,

σχολικοί.

Αρχικά επικράτησε η αντίληψη που συνδέεται με το νευροφυσιολογικό

μοντέλο. Αναζητήθηκαν τα αίτια σε βιολογικούς και κληρονομικούς παράγοντες.

Η άποψη αυτή ενισχύονταν από την διαπίστωση της διαγεννεακής μετάδοσης

και της ανεξήγητης βίας δε άτομα που δεν είχαν επηρεαστεί από δυσμενείς

περιβαλλοντικές συνθήκες. Τα άτομα που εμφάνιζαν επιθετική συμπεριφορά

απομονωνόταν, ή δέχονταν φαρμακευτική αγωγή ή και χειρουργικές επεμβάσεις.


10

Σήμερα οι επιστήμονες δέχονται ότι τα εγγενή στοιχεία μπορεί να

δημιουργήσουν προδιάθεση στην εμφάνιση επιθετικής συμπεριφοράς, αλλά

σημαντικό ρόλο κατέχουν και οι περιβαλλοντικές συνθήκες.

Η διαμόρφωση των σταθερών χαρακτηριστικών ενός ατόμου θεωρείται

αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης εσωτερικών(ιδιοσυγκρασιακών) και

εξωτερικών(περιβαλλοντικών) παραγόντων. Οι επιδράσεις επομένως που

δέχεται το παιδί, από την οικογένεια, το σχολείο, τους συνομηλίκους, τα ΜΜΕ,

των κοινωνικών πιέσεων και προτύπων, συμβάλει αποφασιστικά στη

διαμόρφωση της επιθετικής συμπεριφοράς.

Ποιο συγκεκριμένα, ερευνητές υποστηρίζουν, ότι οι σχέσεις που αναπτύσσει

το παιδί με τους γονείς συμβάλουν αποφασιστικά στην εκτίμηση της βίαιης

συμπεριφοράς. Κάποιες απ’ αυτές στηρίζονται στο μοντέλο κοινωνικής μάθησης

και δίνουν έμφαση στον τρόπο διαπαιδαγώγησης των παιδιών. Για την ερμηνεία

της επιθετικής συμπεριφοράς βασικός μηχανισμός θεωρείται η «αρνητική

ενίσχυση». Οι θεωρίες μάθησης, υποστηρίζουν ότι η επιθετικότητα που

εμφανίζουν τα παιδιά οφείλεται στην ενίσχυση αυτής της συμπεριφοράς. Όταν

οι γονείς, εκδηλώνουν επιθετικότητα μεταξύ τους ή προς τα παιδιά, καθώς αυτοί

λειτουργούν ως πρότυπα μίμησης, επηρεάζουν και την συμπεριφορά των

παιδιών τους. Επίσης όταν οι γονείς συμπεριφέροντε βίαια και αυταρχικά ή με

πολύ ανοχή και ασυνέπεια, τότε τα παιδιά παρεκτρέπονται και δεν μπορούν να

ελέγξουν τη συμπεριφορά τους. Ωστόσο μια αποτελεσματική μέθοδος

αντιμετώπισης αποτελεί η υποστηρικτική στάση αντιμετώπισης. Οι δυσκολίες

στο χειρισμό της επιθετικής συμπεριφοράς συνήθως καλύπτει βαθύτερη

δυσκολία στις σχέσεις. Γι’ αυτό πολλοί επιστήμονες επικεντρώθηκαν στην

ποιότητα των σχέσεων και όχι στη συμπεριφορά.

Η ποιότητα των σχέσεων, σύμφωνα με τους οπαδούς της θεωρίας της

προσκόλλησης, αξιολογείται απ’ τη σχέση που αναπτύσσει το παιδί με τη

μητέρα του. Η ερμηνεία τους στηρίζεται στην έννοια «τα εσωτερικά ενεργά

μοντέλα». Ποιο συγκεκριμένα, το είδος της σχέσης που έχει αναπτύξει το παιδί

με τη μητέρα, το ωθούν στη δημιουργία κάποιων αναπαραστάσεων και

προσδοκιών απ’ τις σχέσεις που αναπτύσσει με τους άλλους, και διαμορφώνει

αντίστοιχες συμπεριφορές.


11

Παρόλα αυτά όμως, σύμφωνα με την ανασκόπηση ερευνών αυτό δεν μπορεί

να ισχύει γιατί η προσκόλληση αποτελεί μόνο έναν παράγοντα από τους

πολλούς που συνδέονται με την αιτία της επιθετικής συμπεριφοράς.

Η ψυχοδυναμική θεωρία υποστηρίζει η υποκειμενική εμπειρία που προκύπτει

απ’ τις σχέσεις παιδιού-γονείς είναι καθοριστική για την πορεία εξέλιξης του

παιδιού. Επομένως η παρατήρηση της σχέσης του παιδιού με τους γονείς δεν

είναι αρκετή για την κατανόηση της επιθετικής συμπεριφοράς. Ασυνείδητες

διεργασίες και αλληλεπιδράσεις συμβάλλουν στην διαμόρφωση της δομής και

λειτουργίας της προσωπικότητας. Το παιδί εκφράζει αυτό που βιώνει και όχι

αυτό που παρατηρεί ή μαθαίνει. Επίσης, η αλληλεπίδραση που αναπτύσσεται

μεταξύ των μελών της οικογένειας θεωρείται πολύ σημαντική. Δυσμενείς

οικογενειακές σχέσεις μπορεί να επηρεάζουν την επιθετική συμπεριφορά του

παιδιού, αλλά αυτό με τη στάση του επηρεάζει τον τρόπο αντίδρασης των

γονιών και τα συναισθήματά τους. Διαταράσσεται η οικογενειακή γαλήνη και

εμφανίζονται εντάσεις και συγκρούσεις. Γι’ αυτό οι γονείς θα πρέπει να

διακρίνονται για τη σταθερότητα στη στάση τους, τη δημιουργία στενής σχέσης

με το παιδί και την επίβλεψη του, προκειμένου να προλάβουν τον κίνδυνο

επιδείνωσης του προβλήματος κατά την εφηβεία (Wilson, 1987).

Ένας σπουδαίος παράγοντας που θεωρείται σημαντικός μετά τους γονείς, για

την κοινωνικοποίηση του παιδιού είναι οι ομάδες των συνομηλίκων. Με τις

σχέσεις που αναπτύσσει το παιδί με τους ομηλίκους του δοκιμάζεται,

μαθαίνοντας έτσι να λειτουργεί μακριά από τους μεγάλους, επιζητώντας την

ανεξαρτησία του. Συνήθως τα επιθετικά παιδιά δυσκολεύονται να

δημιουργήσουν θετικές σχέσεις με παιδιά της ίδιας ηλικίας. Η απόρριψη που

δέχονται ενισχύει την επιθετικότητα τους. Άλλες φορές, όταν η επιθετική

συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα μιας πρόκλησης, μπορεί να συνδέεται με

κοινωνική αποδοχή και αναγνώριση. Με αυτό τον τρόπο η επιθετικές

αντιδράσεις ενισχύονται και αυξάνονται. Η απόρριψη πολλές φορές οδηγεί τα

επιθετικά παιδιά στο αναπτύξουν σχέσεις με μικρότερης ηλικίας παιδιά ή με

άλλα του περιθωρίου. Στην εφηβεία η ανάγκη ένταξης σε ομάδες αυξάνεται γι’

αυτό για να γίνουν αποδεκτά συμμορφώνονται με τους κανόνες της ομάδας, τις

συνήθειές της και μπορούν πιο εύκολα να οδηγηθούν σε παραπτωματικές

συμπεριφορές.


12

Το κοινωνικό περιβάλλον θεωρείται ως ένας από τους πιο καθοριστικούς

παράγοντες που συμβάλλει στην ανάπτυξη της επιθετικής συμπεριφοράς.

Τα ΜΜΕ , που αποτελούν μια μεταβλητή του κοινωνικού περιβάλλοντος,

γεννάν επιθετική συμπεριφορά. Και αυτό γιατί παραπληροφορούν τα παιδιά,

προσανατολίζοντας τα σε καριέρα εύκολου κέρδους και στον καταναλωτισμό,

κάνοντας τα παθητικούς δέκτες πληροφοριών και διαμορφώνοντας έτσι τη

σκέψη και τη συμπεριφορά τους. Το πρόβλημα της τηλεοπτικής βίας είναι ένα

ανησυχητικό φαινόμενο, δεδομένου ότι τα παιδιά δεν βλέπουν μόνο τις παιδικές

εκπομπές, αλλά παρακολουθούν κι αυτές που απευθύνονται στους ενήλικες. Στα

τηλεοπτικά προγράμματα οι βιαιότητες παρουσιάζονται με πολύ μεγαλύτερη

συχνότητα από ότι στην πραγματική ζωή. Όσο αφορά τις συνέπειες της

τηλεοπτική βίας στ παιδιά, έχουν διαμορφωθεί δύο διαφορετικές θέσεις. Η

πρώτη είναι Φροϋδικής έμπνευσης και υποστηρίζει ότι η παρακολούθηση των

σκηνών βίας παίζει ρόλο «κάθαρσης» (Feschbad). Επιτρέπει διαμέσου των

μηχανισμών της προβολής και της ταύτισης με τον επιθετικό ήρωα, την

εκτόνωση της παιδικής επιθετικότητας. Το παιδί ταυτίζεται με τον επιθετικό ήρωα

και ζει μαζί του τις βίαιες πράξεις που το ίδιο δεν θα τολμούσε να κάνει. Με τον

τρόπο αυτό αποκαθαίρετε από τις επιθετικές του ορμές.

Η δεύτερη θέση θεωρεί ότι η επιθετικότητα είναι μια αντιδραστική

συμπεριφορά που μαθαίνεται (Bandura). Είναι το αποτέλεσμα της κοινωνικής

μάθησης με την παρατήρηση και τη μίμηση. Η παρατήρηση της βίαιης

συμπεριφοράς στην τηλεόραση, αυξάνει τις πιθανότητες εκδήλωσης της

επιθετικής συμπεριφοράς από το παιδί-παρατηρητή.

Έρευνες απέδειξαν την αποφασιστική συμβολή της τηλεόρασης στην

ενίσχυση της επιθετικής συμπεριφοράς, ιδιαίτερα στην πρώιμη ηλικία, ανάλογα

με την ποσότητα του χρόνου παρακολούθησης και τις ποικιλίας των θεμάτων

της, με εντονότερα συμπτώματα στα αγόρια από ότι στα κορίτσια. Τα επιθετικά

παιδιά προτιμούν τα τηλεοπτικά προγράμματα με περιεχόμενο βίας η οποία τους

επιβεβαιώνει, ότι η συμπεριφορά τους είναι η πρέπουσα και τους διδάσκει νέες

καταναγκαστικές μεθόδους τις οποίες προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν στις

αλληλεπιδράσεις τους με τους άλλους.


13

Πως εκδηλώνεται ο εκφοβισμός.

Ο Όρος εκφοβισμός περιγράφει την εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και

επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή και

την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου.

Οι κυριότερες μορφές εκφοβισμού είναι οι ακόλουθες:

Σωματικός: φυσικός τραυματισμός ή απειλή τραυματισμού προς κάποιον. Εκδηλώνεται με σπρωξίματα, σκουντήματα, αγκωνιές, γροθιές και κλοτσιές, τρικλοποδιές, χτυπήματα με αντικείμενα, τσιμπήματα και δαγκωνιές, περιορισμό του άλλου μέσω σωματικών πρακτικών.

Λεκτικός: συστηματική χρησιμοποίηση υβριστικών εκφράσεων, φραστικών επιθέσεων, προσβολών και απειλών, αγενών σχολίων και ειρωνείας, χρήση παρατσουκλιών

Εκφοβισμός με εκβιασμό: εκούσια απόσπαση χρημάτων ή προσωπικών αντικειμένων, η οποία συνοδεύεται από απειλές ή και τον εξαναγκασμό σε αντικοινωνικές πράξεις

Έμμεσος ή κοινωνικός: προσπάθεια για κοινωνική απομόνωση ή αγνόηση ατόμου, για άσκηση επιρροής στην ομάδα των συνομηλίκων ώστε να αισθανθούν αντιπάθεια για κάποιο συγκεκριμένο συμμαθητή τους, διάδοση κακόβουλων φημών και ψευδών.

Ηλεκτρονικός: αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, των υπηρεσιών MMS και SMS που παρέχουν τα κινητά τηλέφωνα και των διαδικτυακών τόπων κοινωνικής δικτύωσης, χρήση ή παραποίηση των προσωπικών δεδομένων κάποιου ατόμου, αποκλεισμός του από μια δικτυακή ομάδα, κλήσεις στο κινητό του από άγνωστο νούμερο.

Ρατσιστικός: διάδοση αρνητικών σχολίων εξαιτίας της καταγωγής, της κοινωνικής τάξης, της οικονομικής κατάστασης, της διαφορετικότητας.

Σεξουαλικός: υβριστικά σχόλια, σκίτσα και γκράφιτι με σεξουαλικό περιεχόμενο, ανήθικες χειρονομίες, ανεπιθύμητο άγγιγμα, μέχρι και σοβαρές σεξουαλικές επιθέσεις.


14

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Δραστηριότητες/εργαλεία που έχουν σχέση με την ψυχοκοινωνική επιδεξιότητα και διενεργούνταν καθ’ όλη την διάρκεια της Ερευνητικής Εργασίας και στις ώρες συνάντησης της ομάδας (δηλαδή κάθε εβδομάδα επί ένα δίωρο):

Παιχνίδια ρόλων/Αυτοσχεδιασμός (Παρατήρηση και εντοπισμός των στοιχείων προσωπικότητας που αναδύθηκαν μέσα από το παίξιμο των ρόλων-Συζήτηση).

Test προσωπικότητας (Συμπλήρωση ερωτηματολογίων).

«Μιλάμε για τα συναισθήματα» (Μελέτη μικρών ιστοριών και συζήτηση π.χ. «Μαθήματα Ιατρικής» του Εντουάρντο Γκαλεάνο).

«Αναγνώριση και αποδοχή των συναισθημάτων μας» (Λεξιλόγιο συναισθημάτων, συμπλήρωση του λεξιλογίου, διαβάθμιση της έντασης των συναισθημάτων, περιγραφή κ.λπ).

Αυτοεκτίμηση (Test σχετικά με την αυτοεικόνα και την αυτοεκτίμηση).

«Τα συναισθήματα στην τέχνη» (Προβολή 12 έργων ζωγραφικής μεγάλων καλλιτεχνών-Παρατήρηση-Συζήτηση-Ανίχνευση συναισθήματος).

Θυμός και επιθετικότητα - Μελέτη μικρών ιστοριών και συζήτηση, π.χ. «Η θλίψη και η οργή» του Χόρχε Μπουκάι, Μελέτη περιπτώσεων.

Η μεθοδολογία και τα εργαλεία προτείνονταν κάθε φορά από την υπεύθυνη καθηγήτρια και γίνονταν δεκτά από τα μέλη της ομάδας στην προσπάθειά μας να αποκτήσουμε αυτογνωσία, αυτοεκτίμηση, επίγνωση των συναισθημάτων μας (κυρίως των δυσλειτουργικών), αποδοχή και κατανόηση των συναισθημάτων των δικών μας και των άλλων ώστε να μπορούμε να διαχειριζόμαστε πιο εύκολα δύσκολες καταστάσεις της καθημερινότητάς.


15

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ:

Εύη Μακρή - Μπότσαρη, 2010, Θυμός, επιθετικότητα, εκφοβισμός, Θεωρητικές προσεγγίσεις και πρακτικές διαχείρισης, Εκδόσεις Παπαζήση.

Μαρία Νασιάκου – Όλγα Μαράτου – Κλήμης Ναυρίδης – Θάλεια Δραγώνα – Ιουλία Τέττερη, 1996, Ψυχολογία, Β’ Τάξη Γενικού Λυκείου, ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ, ΑΘΗΝΑ.

Μαρία Παπαϊωάννου, Ρεγγίνα Κασιμάτη, Στράτος Γεωργούλας, Ιωάννης Πράνταλος, 2012, Κοινωνιολογία Γ’ Λυκείου, ΝΙΚΗ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε.

Ψυχολογία, 2009, Α΄ΤΑΞΗΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΒΙΒΛΙΟ ΜΑΘΗΤΗ, ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ, ΕΚΔΟΣΗ Ι’, ΑΘΗΝΑ.

Πηγές από το διαδίκτυο

http://www.biblionet.gr/author/37373/Εύη_Μακρή_-_Μπότσαρη

3. "Θυμός-Επιθετικότητα-Εκφοβισμός" (Project)

Education

Transcript of 3. "Θυμός-Επιθετικότητα-Εκφοβισμός" (Project)