00. EISAGOGIKA telika 01-1157Oι συµφορς του ολµου
3. POLEMOS ok 56-65 11-01-08 14:35 ™ÂÏ›‰·57
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
Ο συµφορς του πολµου απασχλησαν πντοτε τη λογοτεχνα, χι µνο απ την πλευρ του νι-
κητ του νικηµνου, αλλ και απ την πλευρ εκενων που, χωρς να πολεµον, υποφρουν απ τις
καταστροφς του.
νας απ τους πιο πολυσυζητηµνους πολµους της ιστορας υπρξε ο Tρωικς πλεµος, που οι
Αχαιο και οι Τρες πολεµοσαν για δκα χρνια. Σµφωνα µε τον µθο, οι Αχαιο ζητοσαν να π-
ρουν πσω την Ελνη, τη γυνακα του Μενλαου, βασιλι της Σπρτης και αδερφο του Αγαµµνονα,
και να τιµωρσουν την Τροα. Ηγεµνας της πλης ταν ο Πραµος και γιο του ο Εκτορας και ο
Πρης, που εχε κλψει τη βασλισσα της Σπρτης. Σ’ αυτν τον µθο οι νθρωποι που ζησαν, ατε-
νζοντας τη θλασσα του Αιγαου, εδαν να επαναλαµβνονται σε διαφορετικς εποχς δικ τους βι-
µατα απ κατακτητς και απ τις δικς τους διαµχες µε τους λλους λαος.
H µορα των παιδιν σ’ αυτν τον πλεµο απασχλησε τους ποιητς, δη απ την αρχαιτητα. Ο
µηρος, ο Ευριπδης, ο Σεφρης ασχολονται, ο καθνας µε τους ρους της δικς του τχνης, µε το
παιδ, την οικογνεια γενικτερα µε να κκλο αξιν και σταθερτητας που καταστρφονται ανεπα-
νρθωτα µε τον πλεµο. Η αναφορ στο δρµα των ανθρπων γνεται λλοτε µε τη ρεαλιστικ πε-
ριγραφ του επικο στχου, λλοτε παρνει τη µορφ του θρνου για τον θνατο ενς αγαπηµνου
προσπου, µσα στο πλασιο της τραγωδας, κι λλοτε, µε τον τρπο του Γιργου Σεφρη, ο λγος
κινεται απ το ειδικ στο γενικ, τσι στε η τραγωδα αυτ να µας αφορ λους...
H συνντηση του κτορα µε την Aνδροµχη. Mικρογραφα απ τον Aµβροσιαν Kδικα, 5ος/6ος αι. µ.X.58
3. POLEMOS ok 56-65 11-01-08 14:35 ™ÂÏ›‰·58
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
O Aστυνακτας µε τους γονες του στην Iλιδα
Ο Εκτορας, σ’ να διλειµµα της ολιορκας της Τροας, ρχεται να συναντσει την Ανδροµ-
χη. Αλλ εκενη χει δη βγει τρχοντας α το αλτι, για να τον υ οδεχθε µαζ της χει τον
µικρ Αστυνακτα. Αυτς εναι και οι τελευταες τους οικογενειακς στιγµς. Ο κτορας, γεµ-
τος κατανηση και τρυφερτητα, δχεται τα αρ ονα της γυνακας του, ου µαντεει να λη-
σιζει το τλος του και µαζ η δικ της σκλαβι και του γιου της το αββαιο µλλον...
Στθηκε αντκρυ του λοιπν κι η βγια απ κοντ της.
τ’ αθο µωρ παιδ τους στην αγκαλι κρατντας, 400
του Εκτορα ακριβ γιο, τον µοιο µ’ αστρι
Σκαµντριο ο κτορας, Αστυνακτα οι λλοι
τον λεγαν, γιατ σωζε ο κτορας την Τροα.
Σιωπηλ αχνογλασε βλποντας το παιδ του
Η Ανδροµχη στθηκε απ κοντ του δακρυσµνη, 405
το χρι του σφιξε, του µλησε και επε:
«Η ορµ σου το θνατο, µοιρε, θα φρει
το µωρ σου δε συµπονς, την µοιρη εµνα,
που χρα γοργ θα µενω λοι γοργ ορµντας
πνω σου θα σε σκοτσουν αν στερηθ εσνα, 410
ν’ ανοξει η γη και να χωθ καλτερα για µνα.
εν χω λλη ζεστασι, αν τρα εσ πεθνεις,
µα βσανα και δε µου ζουν πατρας και µητρα.
[...]
και αδερφς και δυνατς της κλνης σντροφς µου.
λα τρα, σπλαχνσου µας και µενε εδ στον πργο,
[...]
τις µακρπεπλες ντρποµαι της χρας µας γυνακες
µακρι απ τον πλεµο σαν το δειλ να φγω
και δεν το θλει η καρδι, γιατ µαθα να εµαι
αντρεος και να πολεµ ανµεσα στους πρτους, 445
τη φµη του πατρα µου κρατντας, τη δικ µου.
59
Προτοµ του Oµρου, ρωµακ αντγραφο ργου του E αινα π.X., Mναχο, Γλυπτοθκη
3. POLEMOS ok 56-65 11-01-08 14:35 ™ÂÏ›‰·59
Μες στην ψυχ και µες στο νου αυτ το καλοξρω:
Θα ρθει η µορα να χαθε η ιερ µας Τροα
κι ο Πραµος ο δυνατς και λος ο λας του.
Κι µως, τσο δε νοιζοµαι για τον καηµ των Τρων, 450
για της Εκβης τον καηµ, του Πραµου του ργα,
οτε των αδερφν µου καν, που και πολλο κι αντρεοι
απ τα χρια των εχθρν θα κυλιστον στη σκνη,
σο για σνα, σαν κποιος χαλκοαρµατωµνος
σκλαβνοντς σε πσω του σε σρνει δακρυσµνη 455
στο ργος ντας σ’ αργαλει µιας ξνης θα υφανεις,
θελα απ’ την Υπρεια απ’ τη Μεσσηδα
νερ θα φρνεις, δυνατ θα σε βαρανει ανγκη
[...]
Επε κι αµσως νοιξε τα χρια στο παιδ του 466
στης βγιας της καλζωστης τον κρφο εκενο µως
ξανγειρε µε κλµατα τρµαξε απ’ του πατρα
τα χλκινα τα πλα του, την αλογσια φοντα,
σαν εδε πως του σλευε κατκορφα στο κρνος. 470
Με την καρδι τους γλασαν πατρας και µητρα
ττε ο λαµπρς ο Εκτορας βγαλε απ το κεφλι
το κρνος και ολλαµπρο το φησε στο χµα.
Το γιο του πρε, φλησε, τον παιξε στα χρια,
κι τσι ττε στους θεος, στο α προσευχταν: 475
«α κι οι υπλοιποι θεο, δστε να γνει ο γιος µου,
πως κι εγ ξεχωριστς ανµεσα στους Τρες,
ντρας τρανς και δυνατ στην Τροα ν’ αρχηγψει
και κποτε κποιος να πει: - Πιο καλς εναι τοτος
απ’ το γονι του -, σαν τον δει να γυρν απ’ τη µχη 480
µε κορσα σκοτωµνου εχθρο, και να χαρε η µνα.»
δωσε στη γυνακα το παιδ τους
στο µυρωδτο κρφο της το δχτηκε εκενη
δακρυογελντας πνεσε, καθς την εδε εκενος,
µε το χρι τη χιδεψε, της µλησε και επε: 485
«µοιρη, µην πικρανεσαι µες στην ψυχ σου τσο
κανες, πρα απ’ τη µορα του κανες µας δεν ξεφεγει,
οτε καλς οτε κακς, σαν γεννηθε στον κσµο.
Πνε τρα στο σπτι µας, κοταξε τις δουλεις σου ... ». 490
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
O Aστυνακτας φοβται τον πατρα του κτορα και κρβεται στον κρφο της βγιας. Πνακας του J.W. Tischbein, Oldenburg, Eθνικ Mουσεο, 1812
60
3. POLEMOS ok 56-65 11-01-08 14:35 ™ÂÏ›‰·60
O A σ τ υ ν α κ τ α ς µ ε τ ο υ ς γ ο ν ε ς τ ο υ σ τ η ν I λ ι δ α
ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΕΣ
1. Αφο διαβσετε τα αποσπσµατα απ την Ιλιδα, βρετε πο µιλει ο Εκτορας, πο η Ανδροµχη και πο ο ποιητς στη συνχεια, µοιρστε τους ρλους σε τρεις συµµαθητς σας και, µε βση το κεµενο, δστε τους οδηγες, πς θα παξουν τη σκην.
2. Βρετε οµοιτητες και διαφορς ανµεσα στον Εκτορα της Ιλιδας και τον Εκτορα του Σεφρη. 3. Σε ποιους στχους της Ιλιδας, νοµζετε πως στηρχτηκε ο Σεφρης, για να φτιξει το ποηµα «Αστυναξ»; 4. Πς εκφρζεται η στοργ του Εκτορα για το γιο του σ’ αυτ τα δυο κεµενα; 5. Ποιοι στχοι της τραγωδας µας βοηθον να καταλβουµε καλτερα την «πλοσια τξη», για την οποα
κνει λγο ο κτορας στον «Αστυνακτα» του Σεφρη;
Nτε Kρικο. κτορας και Aνδροµχη
61
3. POLEMOS ok 56-65 11-01-08 14:35 ™ÂÏ›‰·61
E Y P I Π I H Σ
Ανµεσα στη ζω και στο θνατο Οι λληνες ραν την Τροα ακολουθντας το σχδιο του Οδυσσα. Ο ερισστερος στρατς
φυγε α την εδιδα της Τροας -τχα µου ως τλειωσε η ολιορκα- και κρφτηκε στο κο-
ντιν νησ, την Τνεδο. Κτω α τα τεχη της λης φησαν δρο στην Αθην, για το καλ τους
ταξδι, τον ορειο ο το ελριο ξλινο λογο, ου, µως, κρβονταν µερικο Αχαιο ο-
λεµιστς. Οι Τρες το ανβασαν στον να της Αθηνς, αφο ριξαν να κοµµτι α το τεχος,
για να το ερσουν. Το βρδυ κοιµθηκαν συχοι ια, στερα α τσα χρνια ολµου. Ττε
βγανουν α τον ορειο ο ο Οδυσσας, ο Νεο τλεµος, ο Αας ο Λοκρς και λλοι καλ
ο λισµνοι Ελληνες η σφαγ αρχζει. Α το α ναντι νησ ξεκιν λι ο στρατς, ου εκολα
ια µ ανει στην Τροα. Ο Νεο τλεµος σκοτνει τον Πραµο, ο µικρς Αστυνακτας γκρεµζε-
ται α τα τεχη, η Ανδροµχη σρνεται σκλβα στα λοα των Αχαιν και η Εκβη, τραγικ φι-
γορα της Τροας, γρι ια και αδναµη, µοιρολογ τον νεκρ εγγον της νω του εχε στηρ-
ξει, ως εδαµε, λη η οικογνεια τις ελ δες της...
Το µοιρολι της γιαγις Εκβης
[...]
Για την πατρδα αν πεφτες στη µχη,
αφο τα νιτα πρτα θα χαιρσουν,
το γµο, την ισθεη βασιλεα, 1405
θα σε καλοτυχζανε, αν υπρχει
σ’ αυτ καλοτυχι. Τρα λα τοτα
τα ’χες, µα δεν τα χρηκες, παιδ µου.
τα προγονικ σου κστρα, το ργο 1410
του Φοβου, πς σου κµαν το κεφλι!
Με τα φιλι τα σκπαζε η µανολα
και τα µαλλκια σου ’σιαχνε, και τρα
ο φνος – πς να πω τη φριχτ λξη;
.............................................................
τρα νεκρ, παρλυτα µπροστ µου.
Γλυκ µου στµα εσ, που ’ξερες τσα
περφανα λογκια, εχθης, κι ταν
ψµατ’ αυτ που µου ’λεγες στο στρµα, 1420
ταν κοντ µου ερχσουνα. «Κυρολα,»
φναζες, «σαν πεθνεις, για τιµ σου
Pωµακ αντγραφο προτοµς του Eυριπδη
62
T ρ ω δ ε ς
θα κψω τα µαλλι µου, στην κηδεα
θα φρω και τους φλους µου, µε λγια
θα σ’ αποχαιρετσω πονεµνα.» 1425
Κι αντς, εγ σε θβω, γιε µου,
ρµη κι απ παιδι κι απ πατρδα.
ε θα κοιµσαι πια στην αγκαλι µου,
[...]
τη χλκιν του ασπδα µνο θα ’χεις, 1435
που µσα θα σε θψουνε. – ασπδα,
που φλαες τ’ ξιο µπρτσο του χτορ µου,
τον αντρειωµνο σου χασες αφντη.
[...]
φρτε για το νεκρ 1445
η περστασ µας
φτωχ µου, θα σου δσω εκενα που χω.
ποιος την ευτυχα του καµαρνει
σαν κτι απαρασλευτο, εν’ ανητος 1450
σαν τον τρελ τον νθρωπο και η τχη
ιδιτροπη πηδ απ’ τη µια στην λλη,
δε µνει πντα σε ναν η ευτυχα.
[...]
Eυριπδης, Tρωδες
ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΕΣ 1. Πτε θα εχε νηµα, κατ τη γνµη της Εκβης, ο θνατος του Αστυνακτα; 2. Ποια τχη συνδει τον Αστυνακτα µε το τρωικ κστρο και ποια µε την ασπδα του πατρα του; Ποιος
εναι ο ρλος του κστρου σε µια αρχαα πλη και ποιος ο ρλος της ασπδας για τον αρχαο πολεµιστ;
Παρσταση παιδιο που κυλει τη ρδα του
63
3. POLEMOS ok 56-65 11-01-08 14:35 ™ÂÏ›‰·63
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
Μια ανσα ειρνης σε καιρ πολµου… Η λογοτεχνα κατγραψε πντοτε µε ιδιατερη ευαισθησα τις συµφορς που φρνει ο πλεµος.
νας απ τους πιο πολχρονους πολµους στην ιστορα του ανθρπου υπρξε ο Tρωικς πλεµος,
που οι Αχαιο και οι Τρες πολεµοσαν δκα χρνια. Σµφωνα µε τον µθο, οι Αχαιο ζητοσαν να
προυν πσω την Ελνη, τη γυνακα του Μενλαου, βασιλι της Σπρτης και αδερφο του Αγαµ-
µνονα, και να τιµωρσουν την Τροα. Ηγεµνας της πλης ταν ο Πραµος και γιο του ο Εκτορας
και ο Πρης, που εχε κλψει τη βασλισσα της Σπρτης. Σ’ αυτν τον µθο οι νθρωποι που ζησαν,
ατενζοντας τη θλασσα του Αιγαου, εδαν να επαναλαµβνονται σε διαφορετικς εποχς δικ τους
βιµατα απ κατακτητς και απ τις δικς τους διαµχες τους µε τους λλους λαος.
Η Ιλιδα βασζεται σ’ αυτν τον µθο, και εναι το πρτο λογοτεχνικ κεµενο, που ισχυρο και
ανσχυροι, κατακτητς και κατακτηµνοι ζουν την τραγικτητα του πολµου, σαν να εναι παγιδευµ-
νοι στην δια µορα. Οι γριες µονοµαχες, η κοραση και οι αρρστιες των πολεµιστν, η οργ η
συµπθεια των θεν, οι φιλονικες των αρχηγν, η αγωνα και η ανασφλεια των πολιορκηµνων, η
οδνη απ το χαµ των αγαπηµνων προσπων κυριαρχον σ’ αυτ το πος του Οµρου ανµεσ
τους οι σπνιες σκηνς της καθηµεριντητας, πως εναι η ζω των παιδιν κοντ στους γονες τους,
περιγρφονται απ ναν αφηγητ που προσχει την κθε λεπτοµρεια στις κινσεις και τους λγους
των προσπων, θλοντας τσι να συγκρατσει τη δναµ τους σαν µια βαθι ανσα ζως. Παρδειγ-
µα η συνντηση του κτορα µε την Ανδροµχη, τη γυνακα του, που χει κοντ της και τον µικρ
Αστυνακτα, τον γιο τους...
Η αρχαα και η να ελληνικ ποηση, αλλ και η ευρωπακ, βασστηκαν σε πρσωπα και καταστ-
σεις του µθου του Tρωικο πολµου, για να πουν τη δικ τους την ιστορα και τον προβληµατισµ
τους γρω απ τα διαχρονικ και πανανθρπινα προβλµατα που αφηγεται αυτς ο µθος. Ο Γιργος
Σεφρης, ιδιατερα, εδε στον µθο του Τρωικο Πολµου και τη δικ του προσωπικ ιστορα, ταν
µετ τη Μικρασιατικ Καταστροφ το 1922 χθηκε οριστικ ο τπος των παιδικν του χρνων. Στο
ποηµ του «Αστυναξ», το δκατο βδοµο της ποιητικς σνθεσης «Μυθιστρηµα» (1935), ο κτορας
δνει συµβουλς στη γυνακα του την Ανδροµχη για την ανατροφ του παιδιο τους.
Tα ερεπια της Tροας64
3. POLEMOS ok 56-65 11-01-08 14:35 ™ÂÏ›‰·64
Γ I P Γ O Σ Σ E Φ E P H Σ
Aστυναξ
Τρα που θα φγεις πρε µαζ σου και το παιδ
που εδε το φως κτω απ κενο το πλατνι,
µια µρα που αντηχοσαν σλπιγγες κι λαµπαν πλα
και τ’ λογα ιδρωµνα σκβανε ν’ αγγξουν
την πρσινη επιφνεια του νερο
στη γορνα µε τα υγρ τους τα ρουθονια.
Οι ελις µε τις ρυτδες των γονιν µας
τα βρχια µε τη γνση των γονιν µας
και το αµα του αδερφο µας ζωνταν στο χµα
τανε µια γερ χαρ µια πλοσια τξη
για τις ψυχς που γνριζαν την προσευχ τους.
Τρα που θα φγεις, τρα που η µρα της πληρωµς
χαρζει, τρα που κανες δεν ξρει
ποιον θα σκοτσει και πς θα τελεισει,
πρε µαζ σου το παιδ που εδε το φως
κτω απ’ τα φλλα εκενου του πλατνου
και µθε του να µελετ τα δντρα.
ΕΡΤΗΣΕΙΣ 1. Ποιες εικνες του ποιµατος θυµζουν τον ευτυχισµνο κσµο, που ζησαν ο Εκτορας και η Ανδροµχη; 2. Ποια εναι τα χαρακτηριστικ αυτο του κσµου; 3. Πς περιγρφεται µσα στο ποηµα η σχση του ανθρπου µε τη φση; 4. Αφο βρετε τους στχους µσα στο ποηµα, που γνεται λγος για τη γνση και την προσευχ των ανθρ-
πων να απαντσετε στις εξς ερωτσεις: α) Ποιο εναι το περιεχµενο αυτς της γνσης και µσα σε ποιο κσµο αποκτθηκε; β) Τι φανεται να ζητοσε στην προσευχ του ο νθρωπος στον κσµο του Εκτορα;
5. Ποιοι στχοι εκφρζουν την ανησυχα του Εκτορα για το µλλον; 6. Οι σηµασες του ρµατος µελετ εναι οι ακλουθες: α) ασχολοµαι µε τη µελτη, διαβζω, προσεκτικ και
προσπαθ να καταλβω. β) εξετζω λεπτοµερειακ. γ) µιλ για κποιον για κτι το(ν) αναφρω το(ν) σκφτοµαι. Ποια σηµασα, κατ τη γνµη σας, ταιριζει στον τελευταο στχο του ποιµατος; ικαιολογ- στε την απντησ σας.
7. Με ποια λγια νοµζετε τι αποχαιρτησε, στερα απ’ λα αυτ, η Ανδροµχη τον κτορα. 8. Βρετε στχους του ποιµατος που εξακολουθον να εναι επκαιροι.
65
Γιννης Mραλης, Zωγραφικ σχλια στα Ποιµα- τα του Γιργου Σεφρη
3. POLEMOS ok 56-65 11-01-08 14:35 ™ÂÏ›‰·65