18

Άνσελmicro Γιάππε

Γονίδια αξίες και αγροτικές εξεγέρσεις

[Πρωτοδηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Krisis τεύχος 242001]

Mια microέρα θα αναρωτιόmicroαστε για ποιο λόγο η ριζοσπαστική κριτική της κοινωνίας των αρχών του εικοστού πρώτουαιώνα ασχολήθηκε περισσότερο microε τον Xάιντερ και microε τον πόλεmicroο στα Βαλκάνια απrsquo όσο microε τη Novartis ή τηNestleacute ή γενικά microε τις βιοτεχνολογίες35 Φαίνεται πως όλοι συmicroφωνούν ότι οι βιοτεχνολογίες θα σηmicroαδέψουν τηνεποχή που έρχεται Τόσο οι υποστηρικτές τους όσο και οι αντίπαλοί τους παραδέχονται το εξής O παλιός ορισmicroόςτού τι είναι γενικά ανθρώπινη ζωή έχει αλλάξει ανεπιστρεπτί microέσα από τις ραγδαίες εξελίξεις των τελευταίων δέκαπερίπου χρόνων που διάνοιξαν τεράστιες δυνατότητες για παρέmicroβαση στις βάσεις της οργανικής ζωής δηλαδή γιαχειραγώγηση του DNA τεχνητή γονιmicroοποίηση παιδιά του σωλήνα microεταmicroοσχεύσεις οργάνων κλωνοποίησηγενετικές θεραπείες και τα τοιαύτα36

Ούτε και η βιβλιογραφία επί του θέmicroατος είναι ιδιαίτερα εκτεταmicroένη37 ενώ τις περισσότερες φορές είτεχάνεται σε microια άβυσσο επιστηmicroονικών λεπτοmicroερειών και εξειδικεύσεων είτε βλέπει το κακό microόνο στη ldquoλανθασmicroένηχρήσηrdquo (και λέει ας πούmicroε ναι στις θεραπευτικές εφαρmicroογές όχι στην ανθρώπινη κλωνοποίηση) Γενικά η κριτικήπεριορίζεται συνήθως στην επίκληση θολών ηθικών αρχών αρχών που τελικά είτε ευαγγελίζονται τηνοπισθοδρόmicroηση είτε προσπαθούν να αποτρέψουν τα χειρότερα Ωστόσο στα κείmicroενα αυτά εντοπίζονται πολλές απότις διαπιστωmicroένες ή πιθανολογούmicroενες αρνητικές συνέπειες των βιοτεχνολογιών

bull η απρόβλεπτη microεταφορά γονιδίων σε άλλα έmicroβια όντα (έτσι ώστε πχ ορισmicroένοι ιοί να καθίστανται ανθεκτικοίστα αντιβιοτικά ή τα ζιζάνια στις εισροές δηλ στα ζιζανιοκτόνα και τα εντοmicroοκτόνα)

bull η γένεση νέων ασθενειών από ιούς (κατά τη microεταφορά για παράδειγmicroα microοσχευmicroάτων από χοίρους σεανθρώπους) οι οποίοι δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν

bull η δηmicroιουργία ιδιαιτέρως επικίνδυνων και εύκολα προσβάσιmicroων βιολογικών όπλων microε ενδεχοmicroένως εξαιρετικάενδιαφέρουσες ιδιότητες όπως για παράδειγmicroα τη δυνατότητα να πλήττουν microόνο τα microέλη συγκεκριmicroένωνανθρώπινων οmicroάδων (ας πούmicroε microε συγκεκριmicroένο χρώmicroα δέρmicroατος)

bull η περαιτέρω διάρρηξη της ιδιωτικής σφαίρας microέσω της καθιέρωσης γενετικών εξετάσεων από τις ασφαλιστικέςεταιρείες τους εργοδότες ή τα δικαστήρια εξετάσεων οι οποίες θα microπορούσαν να οδηγήσουν σε διακρίσεις ήmicroε τον καιρό σε microια τάξη ldquoγενετικά προσδιορισmicroένων ανέργωνrdquo σε ldquoγονιδιακές κάστεςrdquo σε βιοπειρατεία ειςβάρος του Tρίτου Kόσmicroου όπου βρίσκεται ένα microεγάλο microέρος του βιοτεχνολογικού υλικού

bull η εξασφάλιση ευρεσιτεχνίας εmicroβίων όντων ή ακόmicroη και microελών του ανθρώπινου σώmicroατοςbull η αλλοίωση της γενετικής κληρονοmicroιάς

35 Πιθανότατα κάποιοι να microην γνωρίζουν καν ποια είναι η ελβετική Novartis ένας κολοσσός της χηmicroείας και της βιοτεχνολογίας (όπως εξάλλουκαι η Monsanto ή η Dupont) που προέκυψε από τη συγχώνευση της εταιρείας παραγωγής αγροχηmicroικών προϊόντων Ciba-Geigy microε τον όmicroιλοφαρmicroακευτικών προϊόντων Sandoz ο οποίος έχει κάνει αισθητή την παρουσία του ήδη από τη δεκαετία του rsquo80 χάρη στη στοργική microεταχείρισητου ποταmicroού Ρήνου Η Nestleacute είχε γίνει γνωστή πολλά χρόνια πριν χάρη στη στοργική microεταχείριση των βρεφών του ldquoTρίτου Kόσmicroουrdquo στα οποίαέφερε την ευλογία του γάλακτος σε σκόνη Σήmicroερα ανήκει στους microεγαλύτερους παραγωγούς γενετικά τροποποιηmicroένων τροφών (Στη λίστα των500 microεγαλύτερων εταιρειών των Financial Times για το 2003 η Novartis βρίσκεται στη θέση 17 και η Nestleacute στη θέση 27 Στις 50 πρώτες τηςλίστας οι 10 είναι εταιρείες του κλάδου laquoΦαρmicroακευτικάΒιοτεχνο-λογίαraquo Καθηmicroερινή της Κυριακής 1η Ιουνίου 2003 [ΣτM])36 Φυσικά και δεν βασίζονται όλες οι βιοτεχνολογίες στη γενετική Η γενετική αποτελεί την πιο ριζοσπαστική επέmicroβαση στον τρόπο λειτουργίαςτης ανθρώπινης ζωής και είναι η πιο αmicroφιλεγόmicroενη ενώ οι πιο ldquoπαραδοσιακέςrdquo βιοτεχνολογίες όπως η microεταmicroόσχευση οργάνων και η τεχνητήγονιmicroοποίηση έχουν καθιερωθεί χωρίς να συναντήσουν την παραmicroικρή αντίσταση37 Στη συνέχεια του κειmicroένου παραπέmicroπω αφενός στον Αιώνα της βιοτεχνολογίας (1998) του Jeremy Rifkin (έκδοση στα ελληνικά laquoΝέαΣύνοραraquo - ΑΑΛιβάνη 1998) που περιέχει πολύ εmicroπειρικό υλικό αλλά αδυνατεί να κατανοήσει την κοινωνική σηmicroασία του αντικειmicroένου τουκαι σαγηνεύεται από τις πιθανές ldquoθετικέςrdquo εφαρmicroογές των βιοτεχνολογιών που στην πραγmicroατικότητα είναι το ίδιο φρικιαστικές microε τιςldquoαρνητικέςrdquo Aφετέρου παραπέmicroπω στα τελείως διαφορετικού πνεύmicroατος Remarques sur lagriculture geacuteneacutetiquement modifieacutee et la deacutegradationdes espegraveces (Σχόλια για τη γενετικά τροποποιηmicroένη αγροτική οικονοmicroία και τον εξευτελισmicroό των ειδών 1999) της Encyclopeacutedie des Nuisancesmicroιας παρισινής οmicroάδας που επηρεάστηκε στην αρχή από τους καταστασιακούς και ασκεί εδώ και καιρό έντονη κριτική στην ldquoπρόοδοrdquo αλλά καιστις Deacuteclarations sur lagriculture transgeacutenique et ceux qui preacutetendent sy opposer (Eξαγγελίες σχετικά microε την γενετικά τροποποιηmicroένη γεωργίακαι όσους διατείνονται πως της αντιτίθενται 2000) του Reneacute Riesel που κυκλοφόρησε επίσης από τον εκδοτικό οίκο της Encyclopeacutedie Ταεπιχειρήmicroατα που παρουσιάζω στο άρθρο microου βασίζονται ουσιαστικά στα δύο παραπάνω κείmicroενα Βέβαια το καλύτερο βιβλίο ενάντια στηγενετική τεχνολογία θα ήταν microια ασχολίαστη συλλογή κειmicroένων όσων την ασκούν και όσων την υπερασπίζονται Θα microας έπιανε σύγκρυο Oιάγγλοι καθηγητές βιολογίας που θέλουν να δηmicroιουργήσουν ανθρώπινα έmicroβρυα χωρίς κεφάλι microε σκοπό τη δηmicroιουργία microιας τράπεζας οργάνωνγια microεταmicroοσχεύσεις (Rifkin 65-66) δεν αποτελούν ιδιαιτέρως ακραία περίπτωση Αν διαβάζαmicroε κάτι τέτοιο στο microέλλον θα microας προκαλούσε τηνίδια εντύπωση που microας προκαλούν σήmicroερα τα ντοκουmicroέντα σχετικά microε τα ιατρικά πειράmicroατα των Ναζί Η υποθετική περίπτωση και microόνο νασυζητούσε κανείς microε τέτοιους ldquoεπιστήmicroονεςrdquo θα συγκρινόταν microε την περίπτωση να διαπραγmicroατευόταν κανείς microε τους Ναζί τη διαχείριση τωνστρατοπέδων συγκέντρωσης Ούτε η γενετική τεχνολογία ούτε η ιατρική των Ναζί αποτελούν αποκλίσεις από την ldquoκανονικήrdquo ιατρική microα πολύπερισσότερο είναι η αυτοπραγmicroάτωση microιας ιατρικής που έχει αποστασιοποιηθεί πλήρως από το αντικείmicroενό της Η ιατρική των Ναζί έβλεπεστους φυλακισmicroένους των στρατοπέδων συγκέντρωσης χρήσιmicroο πειραmicroατικό υλικό όπως ακριβώς η σηmicroερινή ιατρική έρευνα βλέπει ταπλεονάζοντα και κατεψυγmicroένα έmicroβρυα (Rem 95) τα οποία αποζητά λαίmicroαργα microε σκοπό πειράmicroατα φιλικά προς τον άνθρωπο (και τα οποία στοΒέλγιο έχει ήδη αποκτήσει) Πολλά απrsquo αυτά που αρχικά ακούγονταν σαν σενάρια τρόmicroου όπως για παράδειγmicroα η microελλοντική εξέλιξη δύο microησυmicroβατών ανθρωπίνων ρατσών αποτελούmicroενη φυσικά από microια ράτσα κυρίων και microια ράτσα σκλάβων όπως περιγράφτηκαν πχ από τον Χ TΓουέλς (Η microηχανή του χρόνου) και τον Ά Χάξλεϋ (Θαυmicroαστός καινούριος κόσmicroος) παρουσιάζονται σήmicroερα από τους προφήτες της εποχής τηςβιοτεχνολογίας ως θετικό ή τουλάχιστον αναπόφευκτο αποτέλεσmicroα των τεχνικών τους Έτσι τουλάχιστον παρουσιάζει τα πράγmicroατα κάποιος LeeSilver (βλ Rifkin 271) που θεωρείται ειδικός επί του θέmicroατος

19

bull ο περαιτέρω κλονισmicroός των φυσικών ισορροπιώνbull η πλήρης εξάρτηση των αγροτών του Tρίτου Kόσmicroου από τις βιο-πολυεθνικές και η επιτάχυνση της

καταστροφής των υπαρξιακών τους συνθηκώνbull η εξάπλωση ενός γκροτέσκου γενετικού αναγωγισmicroού στην επιστηmicroονική κοινότητα ο οποίος αρνείται κάθε

κοινωνική παράmicroετρο και προωθεί έναν ευγονικό κοινωνικό δαρβινισmicroό και γενικότεραbull η αδυνατότητα να εκτιmicroηθούν οι microακροπρόθεσmicroες συνέπειες τόσο microακρόπνοων επεmicroβάσεων στο γενετικό

υλικόAς θεωρήσουmicroε λοιπόν ότι τα παραπάνω είναι γνωστά Aυτό όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι έχει αναγνωριστεί και η

σηmicroασία τους Όλοι σχεδόν οι κριτικοί της βιοτεχνολογίας αmicroφισβητούν microόνον το πώς της βιοτεχνολογίαςπαραπονιούνται ότι microόνον οι πλούσιοι θα microπορούν να απολαύσουν τα υποτιθέmicroενα πλεονεκτήmicroατά της καιδιακηρύττουν ότι και οι χώρες απrsquo όπου προέρχονται οι περισσότερες πρώτες ύλες της βιοτεχνολογικήςβιοmicroηχανίας θα έπρεπε να έχουν πρόσβαση στα λάφυρα Kάνουν υπολογισmicroούς κερδών και απωλειών θέλουνδηλαδή να ξέρουν αν η δηmicroοκρατική εmicroπορευmicroατική κοινωνία και οι πολίτες της στο τέλος θα χάσουν ή θακερδίσουν από τη συναλλαγή Bέβαια και τότε ακόmicroη συνήθως οδηγούνται στο συmicroπέρασmicroα ότι και στο καθαράοικονοmicroικό επίπεδο microόνο καναδυό microεγάλοι όmicroιλοι εταιρειών θα ωφεληθούν από τις βιοτεχνολογίες ενώ οιυπόλοιποι δεν θα κερδίσουν τίποτα Eνίοτε θίγονται και ζητήmicroατα ευρύτερα όπως για παράδειγmicroα το τι σηmicroαίνειγια την αυτοσυνείδηση του ατόmicroου ή και για την έννοια του ανθρώπινου γενικά το να έχει microεγαλώσει κανείς στοεργαστήριο και όχι στην κοιλιά της microητέρας του Aκριβώς όπως και η τρέχουσα κριτική στον καπιταλισmicroό έτσι καιη κριτική στις βιοτεχνολογίες περιορίζεται πάντοτε σε microεmicroονωmicroένες όψεις του προβλήmicroατος Σκυθρωποί οι ειδικοίτης βιο-ηθικής σπάνε το κεφάλι τους αν ένα κατεψυγmicroένο έmicroβρυο κατέχει ή microήπως όχι ανθρώπινη αξία Hτηλεοπτικά διαφωτισmicroένη ldquoκοινή γνώmicroηrdquo ανησυχεί για πιθανούς κινδύνους που επιφυλάσσει η βιοτεχνολογία στουςευπρεπείς καταναλωτές και για την έλλειψη δηmicroοκρατικής διαφάνειας Tα σεβαστά αυτά αιτήmicroατα ίσως νακαταφέρουν να θέσουν όρια σε κάποιες από τις χειρότερες επιπτώσεις των βιοτεχνολογιών έτσι ώστε να microηνmicroπορεί φέρrsquo ειπείν ο καθένας να εισαγάγει στον κόσmicroο πρωτοφανείς ιούς microόνο και microόνο για να κάνει φιγούρα στηνεπόmicroενη σύσκεψη των υψηλόβαθmicroων στελεχών της εταιρείας του Eίναι άλλωστε πάγιο χαρακτηριστικό τηςδηmicroοκρατικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας το ότι πλασάρει microεταρρυθmicroίσεις ούτως ή άλλως αναγκαίες ωςγενναιόδωρες παραχωρήσεις σε αντιπολιτευτικά (προσοχή όχι αντισυστηmicroικά) κοινωνικά κινήmicroατα Όπως όmicroωςείναι αδύνατον να απαλλαγούmicroε από την κερδοσκοπία στη χρηmicroατοοικονοmicroική αγορά για να επιστρέψουmicroε στηldquoγνήσιαrdquo εργασία στο ldquoαληθινόrdquo χρήmicroα και στην ldquoκανονικήrdquo οικονοmicroία έτσι δεν microπορούmicroε ούτε να διαχωρίσουmicroετις βιοτεχνολογίες από την ανάπτυξη που έχουν επιφέρει και να τις αποmicroακρύνουmicroε σαν να ήταν απλώς microιααπόφυση τερατώδης έστω στο σώmicroα της τεχνολογίας για να συνεχίσουmicroε τη ζωή microας microε την ίδια επιστήmicroη τηνίδια τεχνολογία την ίδια αγροτική οικονοmicroία την ίδια ιατρική Όπως η εργασία στον καπιταλισmicroό δεν είναι δυνατήπαρά microόνον ως αχαλίνωτη παγκόσmicroια οικονοmicroική αγορά έτσι και οι τεχνολογίες αποτελούν ένα στάδιο ανάπτυξης(το τελικό) της microοντέρνας επιστήmicroης τεχνολογίας αγροτικής οικονοmicroίας και ιατρικής Όποιος έχει πει το ναι στηνldquoουσίαrdquo πχ στη microοντέρνα αγροτική οικονοmicroία και στην επιστήmicroη που αποτελεί εφαρmicroογή της οικονοmicroίας αυτήςστην πραγmicroατικότητα είναι σε θέση να συζητήσει microόνο για τις ετικέτες των προϊόντων που περιέχουν γενετικάτροποποιηmicroένους οργανισmicroούς

Tις βιοτεχνολογίες microπορούmicroε να τις ldquoρυθmicroίσουmicroεrdquo όσο microπορούmicroε να ldquoρυθmicroίσουmicroεrdquo τις κεφαλαιαγορές (καιυπάρχουν άνθρωποι της ATTAC που κυνηγούν ταυτόχρονα και τις δύο χίmicroαιρεςhellip) Όπως ακριβώς το διεθνέςεποικοδόmicroηmicroα της κερδοσκοπίας είναι αποτέλεσmicroα της βασικής λογικής της κοινωνικοποίησης microέσω τηςεmicroπορευmicroατικής αξίας έτσι και η βιοτεχνολογία αντιστοιχεί στις θεmicroελιώδεις τάσεις microιας επιστήmicroης που προέκυψεαπό την κοινωνία της αξίας Aπό τις πολλές όψεις του ζητήmicroατος θα επικεντρωθούmicroε σε τρεις στον microηδενισmicroό τηςποιότητας στην απαλλοτρίωση των ζωτικών αποθεmicroάτων του πλανήτη και στη διαmicroόρφωση των υποκειmicroένων τηςδηmicroοκρατικήςατοmicroικιστικής αγοράς Ή αλλιώς όπως λέει και η Encyclopeacutedie des Nuisances Tο ερώτηmicroα δεν είναιαν το κατεψυγmicroένο έmicroβρυο έχει ldquoανθρώπινη αξίαrdquo αλλά το πώς η κοινωνία έφτασε στο σηmicroείο να το παράγει

H διαmicroόρφωση της κοινωνίας της αξίας και η microοντέρνα επιστήmicroη από τότε που ξέσπασαν κατά το 16ο και17ο αιώνα προχωρούν παράλληλα Στη βιοτεχνολογία επιτέλους συναντιούνται Όπως στο σηmicroερινό επίπεδο τηςανάπτυξης του microυθικού κεφαλαίου η λογική της αξίας επιτέλους αυτοπραγmicroατώνεται και φτάνει microάλλον στοτελευταίο της στάδιο έτσι και η microοντέρνα επιστήmicroη στη βιοτεχνολογία τελικά laquoσυmicroπίπτει microε την εννοιακή τηςσύλληψηraquo H άρνηση της ποιότητας που ενυπάρχει σε κάθε πράγmicroα σηmicroάδεψε τόσο την επιστήmicroη όσο και τηνκοινωνικοποίηση microέσω της αξίας Mε άλλα λόγια η αναγωγή της ποιοτικής πολυπλοκότητας και ποικιλότητας σεαπλή ποσότητα microιας οmicroοιόmicroορφης ουσίας ανέδειξε αφενός την αξία της εργασίας και αφετέρου τον microαθηmicroατικόχωροχρόνο Όπως έλεγε ο Γαλιλαίος το βιβλίο της φύσης γράφεται microε κύκλους τρίγωνα και τετράγωνα Όπωςσήmicroερα όλα αναπαρίστανται ως ποσοτική αξία (και η κοινωνικοποίηση microέσω της αξίας παρόλrsquo αυτά αποτυγχάνει σεόλα όσα δεν microπορούν να συmicroπιεστούν και να microετατραπούν σε αξία στη ldquoσκοτεινήrdquo τους πλευρά) έτσι και ηβιοτεχνολογία αυτή η πεmicroπτουσία της φυσικής επιστήmicroης πραγmicroατεύεται όλα τα έmicroβια όντα ως σκέτο DNA πουαποσυναρmicroολογείται και επανασυγκολλάται κατά βούληση H βιοποικιλότητα των εmicroβίων όντων που microέχρι πρινλίγα χρόνια αποτελούσε αξεπέραστο όριο ακόmicroη και της σκέψης (αφού θεωρούσαmicroε ότι τα είδη δενδιασταυρώνονται microεταξύ τους) έχει δώσει τη θέση της στην ιδέα ενός χειραγωγήσιmicroου συνεχούς στο οποίο γονίδιαενός είδους microπορούν να microεταφερθούν σε άλλο είδος και microάλιστα σε είδος άλλου βασιλείου (φυτών ζώωνβακτηρίων ιών) Σύmicroφωνα microε τους τεχνικούς της βιοτεχνολογίας laquoόλα τα έmicroβια όντα ανάγονται σε κάποια βασικήβιολογική ύλη που microπορεί να αφαιρεθεί να χειραγωγηθεί να ανασυνδυαστεί (να διασταυρωθεί) και ναπρογραmicromicroατιστεί microε microια σειρά εργαστηριακών τεχνικώνraquo (Rifkin 70)

20

Όπως υπογραmicromicroίζουν τα Remarques είναι αδιανόητο να microιλούmicroε για ldquoκαλήrdquo και για ldquoκακήrdquo χρήση τηςβιοτεχνολογίας αφού πρόκειται για την laquoίδια σαρωτική δύναmicroη του κατακερmicroατισmicroού για τον έναν και τον αυτόmicroηδενισmicroό που απλώνεται σrsquo όλες τις microορφές ζωής ndashφυτά ζώα ανθρώπουςndash τις αντιmicroετωπίζει σαν οmicroοιογενέςγενετικό υλικόraquo και συλλαmicroβάνει τα πάντα βάσει microοντέλων της πληροφορικής (Rem 85) H συνεχής απλούστευσηη reductio ad unum που διαφοροποιεί την εmicroπορευmicroατική κοινωνία από όλες τις άλλες θριαmicroβεύει όχι microόνο στηβιοτεχνολογία αλλά και στην πληροφορική χωρίς την οποία οι βιοτεχνολόγοι δεν θα τα έβγαζαν πέρα Ηπληροφορική microάλιστα έχει βαφτίσει κι ένα νέο βιοεξελικτικό microοντέλο (Rifkin κεφάλαια έξι και επτά) Στη microητέρα-επιστήmicroη της πληροφορικής στην κυβερνητική όλα ανάγονται σε ldquoπληροφορίαrdquo Oι κανόνες της εφαρmicroόζονταιεξίσου σε κάθε έκφανση της ύπαρξης τόσο στη συmicroπεριφορά των ποντικιών όσο και στην όσmicroωση των κυττάρωντόσο στην οργάνωση του χώρου εργασίας όσο και σrsquo έναν διαστρικό γαλαξία όλα microπορούν να συλληφθούν ως έναείδος ηλεκτρονικού υπολογιστή Tα έmicroβια όντα δεν αποτελούν πλέον αmicroετάβλητες microοναδικότητες microε την έννοια τουείδους της συνοmicroοταξίας κοκ παρά microόνον laquoέναν τρόπο οργάνωσης των πληροφοριώνraquo γιrsquo αυτό και microπορούν ναρυθmicroιστούν κατά βούληση (Rifkin 338) Στην ιδεολογική του microορφή ο γενετικός αυτός αναγωγισmicroός έχει δεχτεί ταπυρά κάποιων ldquoκριτικώνrdquo επιστηmicroόνων Aκόmicroη κι αυτοί όmicroως δεν συνειδητοποιούν ότι ο αναγωγισmicroός συνδέεταιάmicroεσα microε τη σύγχρονη λογική της αξίας πόσο microάλλον ότι συνδέεται microε τις ίδιες τις βάσεις της σύγχρονης επιστήmicroηςκαι microε την ανικανότητά της να διακρίνει τη διαφορά microεταξύ ενός ζωντανού οργανισmicroού και microιας microηχανικήςσυναρmicroογής microεmicroονωmicroένων κοmicromicroατιών Όπως όmicroως η διαmicroόρφωση της κοινωνίας microέσω της αξίαςαυτοκαταστρέφεται αφού προσκρούει σε ότι δεν microπορεί να συλληφθεί microέσω της αξίας έτσι και στην περίπτωσητης σύγχρονης επιστήmicroης αποτυγχάνει κάθε προσπάθεια να φορέσουmicroε τυπολογικό ζουρλοmicroανδύα στο πραγmicroατικόΌπως επισηmicroαίνουν τα Remarques αυτό που επιστρέφει σε microας microε τη microορφή διάφορων φυσικών καταστροφώνείναι η ολότητα της φύσης την οποία η έρευνα επιmicroένει συστηmicroατικά να αγνοεί H βιοτεχνολογία θέλει νααντικαταστήσει microε τα τεχνητά της προϊόντα ότι θεωρεί ldquoπεριττόrdquo στη φύση ndash όπως πχ το 90 του DNΑ που οιmicroικροβιολόγοι αποκαλούν ldquoπλεονάζον DNΑrdquo επειδή δεν βλέπουν να έχει κάποια συγκεκριmicroένη λειτουργία (Rem30-31)

Oι βιοτεχνολογίες αποτελούν τεράστια πρόοδο στο πλαίσιο της συνεχούς από το τέλος του microεσαίωνα καιδώθε ιδιοποίησης και ιδιωτικοποίησης όλων των πόρων που είναι αναγκαίοι για την ανθρώπινη ζωή ndash και στοπλαίσιο της καταστροφής όλων των αυτοδιαχειριζόmicroενων ατοmicroικά ή συλλογικά συνθηκών ύπαρξης38 H έννοια τηςατοmicroικής ιδιοκτησίας φτάνει στο ιλιγγιώδες και παραληρηmicroατικό απόγειό της microε την εξάπλωση της πατέντας γιαέmicroβια όντα και για όργανα ή λειτουργίες του ανθρώπινου σώmicroατος Έχουmicroε φτάσει στο σηmicroείο ασθενείς να έχουνχάσει δικαστήρια στα οποία κατήγγειλαν την επιστηmicroονική και εmicroπορική εκmicroετάλλευση κυττάρων που τουςαφαιρέθηκαν εν αγνοία τους κατά τη διάρκεια της νοσηλείας τους στο νοσοκοmicroείο (Rifkin 108) Στο τέλος ο ίδιος οάνθρωπος θα εξαρτάται για τις στοιχειωδέστερες λειτουργίες του από την επιστήmicroη και τη βιοmicroηχανία που τηνπροmicroηθεύει Oύτε καν την αναπαραγωγή του δεν θα microπορεί πλέον να εγγυηθεί microόνος του οι καρποί της οποίας ήτανκάποτε το microοναδικό περιουσιακό στοιχείο των ldquoπρολεταρίωνrdquo Tο ζήτηmicroα δεν είναι αν οι πρακτικές όπως τα παιδιάτου σωλήνα η τεχνητή γονιmicroοποίηση ο δανεισmicroός της microήτρας οι επεmicroβάσεις στο γενετικό υλικό των γονέων ή οιldquoδιορθώσειςrdquo στα γονίδια του εmicroβρύου θα επεκταθούν ή αν αντίθετα θα παραmicroείνουν προνόmicroιο microιας ελάχιστηςεύπορης microειονότητας Άπαξ και υφίσταται η δυνατότητα για όλες αυτές τις πρακτικές ήδη προκύπτει microια νέααντίληψη ένας νέος ορισmicroός της ανθρώπινης ζωής ndash είτε η ζωή microεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο είτεπροσφέρεται από την επιστήmicroη Kι όταν η ιατρική θα είναι σε θέση να διορθώνει γενετικά προσδιορισmicroένεςασθένειες πριν τη γέννηση ή τη σύλληψη ή ακόmicroη και να διεκπεραιώνει τις κυήσεις σε ελεγχόmicroενο περιβάλλον ndashσrsquoένα θρεπτικό διάλυmicroα εφοδιασmicroένο microε σωλήνες παροχήςndash αντί για τη laquoσκοτεινή και επικίνδυνη περιοχή τηςmicroήτραςraquo (όπως λέει ένας αmicroερικανός καθηγητής βιοηθικής που παραθέτει ο Rifkin 64) τότε microπορούmicroε εύκολα ναφανταστούmicroε ότι κάποια στιγmicroή η άρνηση microιας τέτοιας εγκυmicroοσύνης θα θεωρείται ηθικά microεmicroπτή ίσως microάλιστα καιποινικά κολάσιmicroη H ζωή στο βιολογικό επίπεδο θα είναι αδιανόητη χωρίς όλες τις καπιταλιστικές ldquoπροσθετικέςrdquoτεχνικές Oι ιδέες για την κοινωνική ανατροπή θα πέφτουν στο κενό αφού η διαmicroόρφωση της κοινωνίας microέσω τηςαξίας δεν καταστρέφει microόνο κάθε κοινωνική εναλλακτική λύση αλλά και κάθε φυσική πρόταση που τηναmicroφισβητεί Λέγεται πως microετά από microια πληmicromicroύρα στο εργαστήριο του Παβλόφ τα σκυλιά που επέζησαν ξέχασανmicroεmicroιάς όλη τους την παβλοφική εκπαίδευση Aυτό θα microπορούσε κάλλιστα να συmicroβεί και στα εmicroπορευmicroατοποιηmicroέναυποκείmicroενα Όταν όmicroως οι αλλαγές θεmicroελιώνονται στα γονίδια δεν υπάρχει επιστροφή Mπορεί βέβαια ηκαλλιέργεια υπερανθρώπων να παραmicroείνει όνειρο απραγmicroατοποίητο παρά τη σχετική φασαρία των micromicroε ή ναπεριοριστεί στη ρύθmicroιση ldquoξανθοί και γαλανοmicroάτηδεςrdquo Aυτό όmicroως που δεν είναι απραγmicroατοποίητο κάθε άλλοmicroάλιστα είναι η επrsquo άπειρον αυξανόmicroενη εξάρτηση της κοινωνίας από ψευτοφυσικούς και αυτονοmicroηmicroένουςmicroηχανισmicroούς και από microια φύση εmicroπορευmicroατοποιηmicroένη στην οποία ο σολοmicroός δεν θα κάνει αυγά και οι βελανιδιέςθα σείονται στον αέρα σαν τη φτέρη επειδή έτσι συmicroφέρει την αγορά Mrsquo αυτόν τον τρόπο εξαφανίζεται και κάθεmicroέτρο σύγκρισης που θα microας επέτρεπε να αναγνωρίσουmicroε την εmicroπορευmicroατική κοινωνία και τις λεηλασίες της ωςαυτό που είναι Mια σηmicroαντική αmicroερικανική microελέτη (Our Stolen Future) για τις συνέπειες των χηmicroικών προϊόντωνστο ορmicroονικό σύστηmicroα τονίζει ότι δεν υπάρχει πλέον κανένας αmicroόλυντος άνθρωπος στον πλανήτη που θα microαςεπέτρεπε να κατανοήσουmicroε πώς ήταν η κανονική λειτουργία του ορmicroονικού συστήmicroατος πριν την εξάπλωση τωνβλαβερών χηmicroικών (Rem 34)

H σύνδεση των βιοτεχνολογιών microε την ελεύθερη αγορά και τον ακραίο φιλελευθερισmicroό είναι προφανής

38 Ακόmicroη και ο Rifkin που αντιmicroετωπίζει το θέmicroα αποκοmicromicroένο από το κοινωνικό του πλαίσιο διακρίνει τη συγγένεια microεταξύ των βιοτεχνολογιώνκαι των περιφραγmicroένων κτηmicroάτων στην Αγγλία τα οποία αποτελούν πρότυπο υπεξαίρεσης της συλλογικής ιδιοκτησίας

21

Σύmicroφωνα microε τη διακηρυγmicroένη αντίληψη των υποστηρικτών τους οι βιοτεχνολογίες αποτελούν προσπάθεια να δοθείmicroια νέα ώθηση συσσώρευσης στην αγορά Oι θιασώτες τους ελπίζουν ότι οι βιοτεχνολογίες θα microετατρέψουν τηνατελείωτη microάζα των γονιδίων σε microια εξίσου ατελείωτη microάζα εmicroπορευmicroατικής αξίας και υπολογίζουν τα κέρδη τουςΣτην πραγmicroατικότητα βέβαια και σrsquo αυτόν τον τοmicroέα οι πραγmicroατικές επενδύσεις είναι ελάχιστες ακόmicroη λιγότερεςδε είναι και οι αντίστοιχες νέες θέσεις εργασίας αφού οι διαδικασίες άπαξ και επινοήθηκαν δεν microπορούν ναπαραγάγουν νέα αξία Γιrsquo αυτό και είναι τόσο βίαιη η κερδοσκοπία και ασταθείς οι απολαβές στη βιοmicroηχανία τωνβιοτεχνολογιών γιrsquo αυτό και τα κεφάλαιά της είναι συγκεντρωmicroένα σε τόσο λίγα χέρια ∆έκα εταιρείες κυριαρχούνσε ολόκληρη σχεδόν την αγορά (Rifkin 122) Σε αυτόν τον τοmicroέα ή microάλλον ιδιαίτερα σε αυτόν τον τοmicroέα ηολοκληρωτική αγορά αποδεικνύεται χειρότερη από το ολοκληρωτικό κράτος και πάντως σίγουρααποτελεσmicroατικότερη H γενετική ποτέ δεν θα έφτανε στα ύψη που έφτασε χωρίς τα ιδιωτικά συmicroφέροντα πουκαλύπτουν την έρευνα Όπως η ατοmicroική ενέργεια ανήκε στο κράτος έτσι και οι βιοτεχνολογίες ανήκουν στηνελεύθερη αγορά Aντίθετα microε τις διεργασίες της ατοmicroικής ενέργειας οι διεργασίες των βιοτεχνολογιών αφούεφευρεθούν microπορούν πολύ εύκολα να επαναληφθούν εξού και το φανατικό κυνήγι της πατέντας Oι δυνάmicroεικίνδυνοι των βιοτεχνολογιών από κάποιες απόψεις είναι microεγαλύτεροι από τους κινδύνους της ατοmicroικής ενέργειας Hατοmicroική ενέργεια ελεγχόταν από έναν microικρό αριθmicroό κρατών τα οποία έριξαν microια φορά microερικές ατοmicroικές βόmicroβεςαλλά τουλάχιστον δεν το ξαναέκαναν Oι βιοτεχνολόγοι αντίθετα microπορούν να παραβληθούν microόνο microε microια σπείραπαρανοϊκών εγκληmicroατιών πέρα από κάθε έλεγχο και το βιοτεχνολογικό εργαστήριο χωρίς πολύ εξοπλισmicroό και microελίγο κατασκοπευmicroένο know-how microπορεί να στηθεί παντού αόρατο και microε συνέπειες που θα φανούν πολύαργότερα

H αγορά και οι επιστήmicroονες που πληρώνονται απrsquo αυτήν υλοποιούν κάτι που το ολοκληρωτικό κράτοςmicroπορούσε microόνο να υποσχεθεί H ευγονική ανήκε πάντοτε στο πρόγραmicromicroα του ολοκληρωτικού κράτους από τηνΠολιτεία του Πλάτωνα και την Πόλη του Hλίου του Kαmicroπανέλα microέχρι τον εθνικοσοσιαλισmicroό και το ΘαυmicroαστόKαινούριο Kόσmicroο του Xάξλεϋ H ιδεολογία ωστόσο δεν έφερνε microαζί της και άmicroεση υλοποίηση κι όταν το έκανε ηευγονική εφαρmicroοζόταν αρνητικά (βλέπε στείρωση ή θανάτωση των ανεπιθύmicroητων στον εθνικοσοσιαλισmicroό αλλάκαι στη λαmicroπρή συνέχειά του στα χρόνια των φορντικών δηmicroοκρατιών στις HΠA τη Σουηδία και αλλού) ποτέόmicroως θετικά αν εξαιρέσουmicroε τα γελοία πειράmicroατα των εθνικοσοσιαλιστικών γενετικών σωφρονιστηρίων (βέβαιακοιτώντας γύρω στους γερmicroανικούς δρόmicroους είναι νrsquo αναρωτιέται κανείς microερικές φορές για τα αποτελέσmicroατάτουςhellip) H βελτίωση του ανθρώπινου υλικού την οποία ο Λεβιάθαν ήθελε να επιβάλει στους ανυπάκουουςυπηκόους του χωρίς να το πολυτολmicroάει κιόλας τώρα προωθείται εκκωφαντικά στο όνοmicroα της ελευθερίας τωνπολιτών του δηmicroοκρατικότερου κόσmicroου που υπήρξε ποτέ Aλαλάζει λοιπόν το περιοδικό Economist laquoH νέαευγονική προσφέρει στο άτοmicroο microεγαλύτερη ελευθερία να κάνει ότι θέλει microε τον εαυτό του και τους απογόνους τουraquo(Rifkin 232) ενώ ένας από τους κύριους απολογητές των γενετικών τεχνολογιών γράφει χαρακτηριστικά laquoΣε microιακοινωνία όπου υπέρτατη αξία είναι η ανθρώπινη ελευθερία είναι δύσκολο να βρεθεί microια βάση που να νοmicroιmicroοποιείτους περιορισmicroούς στη χρήση της αναπαραγωγικής γενετικήςraquo (Rifkin 272)39 Άλλοι εκπρόσωποι τουαναπαραγωγικού φιλελευθερισmicroού διατείνονται ότι το κράτος όπως δεν επεmicroβαίνει στη σεξουαλική αναπαραγωγήοφείλει να microην αναmicroειχθεί ούτε σε αυτήν την υπόθεση αφού τάχα πρέπει να έχει κανείς το δικαίωmicroα να microηνδιασταυρώνει το DNA του microε ξένα DNA και να επιλέγει την κλωνοποίηση (La Repubblica 19 Aπριλίου 2000)

∆εν χρειάζεται πολύς κόπος για να πεισθούν οι πεφωτισmicroένοι σηmicroερινοί πολίτες για τις ευλογίες της βιο-ελευθερίας H αφοσίωσή τους στην όmicroορφη microηχανή φτάνει microέχρι την ευχή η ldquoαυτοεξηmicroέρωσηrdquo να στοιχειοθετείταικαι βιολογικά ώστε να προσαρmicroόζεται κανείς microέχρι τα γονίδια στην αγορά εργασίας και ψυχαγωγίας και στηνεmicroπορευmicroατική αντίληψη της οmicroορφιάς και της απόλαυσης Σε ένα γκάλοπ 11 των ερωτηθέντων ζευγαριώναmicroερικανών που έκαναν τεστ γονιmicroότητας απάντησαν ότι θα απαλλάσσονταν από το έmicroβρυό τους microε έκτρωση ανδιαπιστωνόταν ότι έχει κλίση προς την παχυσαρκία (Rifkin 227) Πριν microερικά χρόνια στις HΠA ο εmicroπλουτισmicroός τηςδιατροφής των microικρόσωmicroων αλλά κατά τα άλλα κανονικών παιδιών microε αυξητικές ορmicroόνες δικαιολογήθηκε ωςεξής το ανάστηmicroα κάτω του microετρίου πρέπει λέει να ορίζεται ως ασθένεια αφού δεν το δέχεται η κοινωνία (Rifkin230) O Montaigne αναρωτιόταν πώς άντεξε microια γνωστή του να αφαιρέσει τάχα το επιφανειακό στρώmicroα τηςεπιδερmicroίδας της για να αποκτήσει δέρmicroα πιο ροδαλό Σήmicroερα οι ναρκώσεις έχουν καταργήσει τον πόνο πουσυνδεόταν microε τέτοιες επεmicroβάσεις και παρόmicroοιες πρακτικές δεν microας κάνουν πια εντύπωση Ένα microεγάλο microέρος τωνπελατών διψά τόσο για γενετικές θεραπείες τεχνητές γονιmicroοποιήσεις microεταmicroοσχεύσεις οργάνων και ldquoντιζάινερrdquoαπογόνους40 που οι νοmicroοθέτες αφού κι οι ίδιοι διατίθενται θετικά απέναντι στη βιοmicroηχανία των γονιδίωνδυσκολεύονται να χαλιναγωγήσουν την κατάσταση H βιοτεχνολογική βιοmicroηχανία επικαλείται τα δικαιώmicroατα ενόςκοινού που κραυγάζει από ενθουσιασmicroό για τα τελευταία βιογενετικά πορίσmicroατα τα λόmicroπυ του microάλιστα ασκούνπίεση στα κοινοβούλια στήνοντας απέξω διαδηλώσεις διαmicroαρτυρίας ατόmicroων microε ειδικές ανάγκες στα καροτσάκιατους Tην άνοιξη του 2000 στη Pώmicroη ένας γνωστός γυναικολόγος και διάφοροι ειδικοί στην τεχνητή γονιmicroοποίησηέθεσαν υποψηφιότητα στις τοπικές εκλογές microε ad hoc ψηφοδέλτιο το οποίο ονόmicroασαν χαρακτηριστικάlaquoΦιλελεύθερη ∆ράσηraquo Tο πρόγραmicromicroα του εκλογικού αυτού συνδυασmicroού περιλάmicroβανε την ldquoαπελευθέρωσηrdquo τηςαγοράς των γονιmicroοποιήσεων και την υπόσχεση παιδιών του σωλήνα για όλους η επιτυχία του ήταν αξιόλογηκυρίως στα προεκλογικά γκάλοπ Eδώ δεν υπάρχουν θύτες και θύmicroατα Οι microακρινοί απόγονοι των ναυτών του 39 Όταν η Lucile Desmoulins ανέβηκε στη λαιmicroητόmicroο στο Παρίσι του 1793 και φώναξε laquoΕλευθερία πόσα εγκλήmicroατα θα γίνουν στrsquo όνοmicroα σουraquoδεν microπορούσε να φανταστεί τι νόηmicroα θα αποκτούσαν τα λόγια της δύο αιώνες microετά40 Για ποιο λόγο να microας εκπλήσσει το ότι στις κλινικές τεχνητής γονιmicroοποίησης microπορεί κανείς να επιλέξει σπερmicroατοζωάριο ανάλογα microε τη ράτσατο ύψος το ανάστηmicroα το χρώmicroα των microατιών την ευφυΐα την εθνότητα και την υπηκοότητα (Rifkin 62) Μήπως η ∆ύση έχει κερδίσει τον αγώναενάντια στις δυνάmicroεις του Kακού χάρη στις διαφορετικές ποικιλίες καφέ στα σουπερmicroάρκετ

22

απαθανατισmicroένου από τον Aϊζενστάιν θωρηκτού Ποτέmicroκιν οι οποίοι έθεσαν σε κίνδυνο τη ζωή τους για ναδιαmicroαρτυρηθούν για το σκωληκοφαγωmicroένο κρέας σήmicroερα κάνουν ουρές στα Mc Donaldrsquos για να πληρώσουν γιατο ίδιο κρέας H νέα ευγονική δεν ασκείται από microανιακούς ρατσιστές αλλά από φιλήσυχους γονείς που νοιάζονταιγια την υγεία των παιδιών τους Tα Remarques τονίζουν ότι δεν είναι συνεπές να ασκεί κανείς κριτική στηνκλωνοποίηση όταν καταφάσκει σε όλες τις άλλες εξελίξεις βάσει των οποίων δεν αρθρώνεται ούτε για δείγmicroαπλέον κάποιο επιχείρηmicroα εναντίον της κλωνοποίησης Eκείνοι που έχουν χάσει την αίσθηση της αυταξίας τουςκάπου microεταξύ κινητού ηρεmicroιστικών και υπολογιστή δεν πρόκειται να ενοχληθούν από microια ντοmicroάτα microε γονίδιαψαριού (Rem 16) Όποιος δεν διαmicroαρτύρεται εναντίον της σηmicroερινής ζωής όποιος δεν θέλει να της αντιπαραθέσειτη σύλληψη microιας ζωής διαφορετικής δεν έχει τίποτε να αντιπαραθέσει στη microηχανική των γονιδίων Tααποτελέσmicroατά της δεν microπορούν πια να είναι και τόσο πολύ χειρότερα απrsquo ότι ήδη βιώνουmicroε και βλέπουmicroε microε ταmicroάτια microας (Rem 87)

Aυτό είναι ένα από τα κύρια παράδοξα της εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας Όλα όσα γίνονται εις βάρος τουαποκοινωνικοποιηmicroένου ανθρώπου και που σε microεγάλο βαθmicroό δεν υπήρχαν microέχρι πρότινος (φτώχεια οικονοmicroικέςκρίσεις συmicroφορές εξαιτίας της τεχνολογίας κυκλοφοριακή συmicroφόρηση εξαιτίας των αυτοκινήτων microόλυνση τουπεριβάλλοντος κοκ) γίνονται αποδεκτά ως να ήταν αναπόφευκτα και αmicroετάβλητα ενώ όσα θα microπορούσε ίσως νααποκαλέσει κανείς ldquoφυσικάrdquo όσα microια άλλη εποχή ονόmicroαζε ldquoθέληmicroα Θεούrdquo πρέπει να αλλάξουν πάση θυσία και microεοποιοδήποτε κόστος αφού πρέπει να επέmicroβουmicroε microέχρι και στην ατοmicroική και τη γονιδιακή δοmicroή του κόσmicroουBέβαια αυτό σηmicroαίνει ότι ενώ πολλά από τα λεγόmicroενα ldquoφυσικάrdquo προβλήmicroατα (η αύξηση των περιπτώσεωνστειρότητας η ανεξέλεγκτη εξάπλωση πολλών ασθενειών κοκ) οφείλονται στο βιοmicroηχανικό πολιτισmicroό χρειάζεταιmicroια επιπλέον δόση βιοmicroηχανικού πολιτισmicroού για να αντιmicroετωπιστούν αυτά τα προβλήmicroατα Mα δεν είναι τοπεριβάλλον που πρέπει να αλλάξει είναι ο άνθρωπος Aν ένα ζευγάρι θέλει να ξαναβρεί τη γονιmicroότητά του καλόθα ήταν να ψάξει ένα περιβάλλον όπου θα αναπνέει λιγότερο βενζόλιο Φαίνεται όmicroως πως είναι πολύ πιο εύκολογια το εmicroπορευmicroατοποιηmicroένο υποκείmicroενο να κάνει microια διάσπαση χρωmicroοσώmicroατος από το να αλλάξει τη δουλειά ήτον τόπο κατοικίας του και από το να microετακινείται πού και πού microε τα πόδια Aυτό microοιάζει πολύ microε την περίπτωσητου πατέρα που πηγαίνει βόλτα το παιδί του κι όταν αυτό πέφτει στη λίmicroνη αυτός σκέφτεται πώς θα γίνει να τοβγάλει από τη λίmicroνη χωρίς να πέσει ο ίδιος microέσα Mετά από σκέψη φωνάζει στο παιδί laquoΠρόσεχε microην σε τραβήξεικάτω το ρεύmicroα Tρέχω να φράξω την παροχή του νερούraquo Στην πράξη παρrsquo όλες τις φαντασιοπληξίεςπαντοδυναmicroίας ορισmicroένων βιοτεχνολόγων και των διακηρύξεών τους περί ldquoδευτέρας ∆ηmicroιουργίαςrdquo παρά τονενθουσιασmicroό ενός κοινού που τους λατρεύει περισσότερο απrsquo όσο οι πιστοί του microεσαίωνα τους αγίους οι πρακτικοίτους στόχοι είναι εξαιρετικά τετριmicromicroένοι Oι πραγmicroατικές χρήσεις της ldquoδευτέρας ∆ηmicroιουργίαςrdquo είναι του επιπέδουτης καλλιέργειας microιας πατάτας που όταν microαγειρεύεται θα απορροφά λιγότερο λίπος και θα γλιτώνει τον αmicroερικανόαπό την ανάγκη να αλλάξει τις ldquoδιατροφικέςrdquo του συνήθειες για να αδυνατίσει (Verde Ambiente Societagrave 22000) Toίδιο κοντόθωρος είναι και ο χρονικός ορίζοντας τούτης της laquoεξέλιξης που πήρε ο άνθρωπος στα χέρια τουraquo ndash δενmicroπορεί να δει παραπέρα από τον επόmicroενο ισολογισmicroό ούτε καν σε καθαρά οικονοmicroικό επίπεδο H βιοτεχνολογικήβιοmicroηχανία δεν φαίνεται να νοιάζεται που ουσιαστικά σκάβει τον ίδιο της το λάκκο αφού η συρρίκνωση τηςγενετικής κληρονοmicroιάς την οποία η ίδια διακηρύττει microεσοπρόθεσmicroα περιορίζει τη δυνατότητα να εξευρεθούν νέεςπηγές γενετικού υλικού για εmicroπορική εκmicroετάλλευση (κυρίως από τη φαρmicroακευτική βιοmicroηχανία) Kι εδώ τανανοδευτερόλεπτα της αγοράς αντικαθιστούν τις χάλκινες πλάκες της θνητής θεότητας του Kράτους

Eνίοτε τα υποκείmicroενα της αγοράς αγανακτούν Aισθάνονται ότι οι πολυεθνικές θέλουν να αισχροκερδήσουνεις βάρος τους και οι κριτικότερα διακείmicroενοι από αυτούς είναι απρόθυmicroοι να δεχτούν το νόηmicroα ενόςκλωνοποιηmicroένου πιθήκου ή microιας τετράγωνης πατάτας Kανένας όmicroως δεν θέλει να θίξει τα υποτιθέmicroεναldquoπλεονεκτήmicroαταrdquo των βιοτεχνολογιών στον ιατρικό τοmicroέα στις γενετικές θεραπείες τις τεχνικές γονιmicroοποίησης καιτις microεταmicroοσχεύσεις οργάνων Όσο και αν αποδέχονται το να microην έχουν κανένα άλλο δικαίωmicroα ούτε καν δικαίωmicroασε λίγο νερό και λίγο αέρα σε καmicroιά περίπτωση δεν επιτρέπουν να τους αφαιρεθεί το δικαίωmicroα στο παιδί Eίναιακόmicroη σχετικά εύκολο να διαmicroαρτυρηθεί κανείς εναντίον της χειραγώγησης των γονιδίων θέλει όmicroως θάρρος γιανα διαmicroαρτυρηθεί ενάντια στην τεχνητή γονιmicroοποίηση και στις microεταmicroοσχεύσεις οργάνων ndash είναι περίπου σαν νααmicroφισβητείς την ύπαρξη microαγισσών το 17ο αιώνα άνθρωποι σαν τον Pίφκιν το αποφεύγουν επιmicroελώς H ενότητατων βιοτεχνολογιών παραβλέπεται συστηmicroατικά Oι ίδιοι άνθρωποι που είναι εναντίον της γενετικής τεχνολογίαςσυχνά τάσσονται υπέρ της τεχνητής γονιmicroοποίησης στο όνοmicroα της ελευθερίας του χρήστη H αριστερά microέσα στοπαραλήρηmicroά της θεωρεί τη βιοτεχνολογία microέχρι και κοινωνική πρόοδο ενώ η καθολική και η συντηρητική δεξιάδιαmicroαρτύρονται microόνο για λεπτοmicroέρειες όπως είναι η πρόσβαση τέτοιων τεχνικών σε ανύπαντρα ζευγάρια σεmicroονογονεϊκές οικογένειες και σε οmicroοφυλόφιλους Aκόmicroη και ο πάπας ο οποίος τάσσεται πλήρως και ανεπιφύλακταεναντίον της αντισύλληψης και της έκτρωσης εισέρχεται σε εκλεπτυσmicroένες διακρίσεις όταν πρόκειται για γενετικέςθεραπείες και microεταmicroοσχεύσεις (Il Manifesto 30-8-2000) Eδώ microιλούmicroε πια για πραγmicroατική συναίνεση Όλοι όσοιπαίρνουν το λόγο στα micromicroε δεξιά κι αριστερά διαφοροποιούνται microόνον ως προς το βαθmicroό στον οποίο αποδέχονταιτις βιοτεχνολογίες ∆εν υπάρχει όmicroως ldquoσωστήrdquo και ldquoλάθοςrdquo χρήση των βιοτεχνολογιών όπως δεν υπάρχει ldquoσωστήrdquoκαι ldquoλάθοςrdquo διάσπαση του ατόmicroου και επιπλέον ούτε είναι λύση να εmicroπιστευτούmicroε τις βιοτεχνολογίες στο κράτοςκαι να βλέπουmicroε το κακό microόνο στην έρευνα και τις πατέντες των ιδιωτικών επιχειρήσεων

Eίναι χαρακτηριστικό ότι ο αστικός ουmicroανισmicroός ο οποίος πάντοτε microιλά για την ldquoαυταξία του ανθρώπουrdquo γιατην ldquoαυτοτέλειαrdquo και την ldquoακεραιότητάrdquo του ξαφνικά διακηρύττει ότι είναι ανήθικο ένα άτοmicroο που δεν θέλει νακατανοήσει τον εαυτό του ως συναρmicroογή υποκατάστατων microελών για άλλους και προτιmicroά να πάρει τα όργανά τουmicroαζί του στον τάφο Aλλά και σε αυτήν την περίπτωση δεν αρκεί να επισηmicroαίνουmicroε τις αρνητικές επιπτώσεις όπωςείναι η κυριολεκτική σφαγή ανθρώπων στη Bραζιλία ή την Iνδία των οποίων το σώmicroα είναι το microοναδικό

23

αντικείmicroενο αξίας που κατέχουν Πρόκειται για microια αντίληψη που είναι εντελώς ασύmicroβατη microε τη σύλληψη τουατόmicroου ως ποιοτικά προσδιορισmicroένης microοναδικότητας H αντίληψη ότι ο νεκρός δεν είναι παρά απλή ύλη η οποίαοφείλει να προσφέρει τον εαυτό της για την περαιτέρω λειτουργία της όmicroορφης microηχανής είναι στενά συνδεδεmicroένηmicroε την αντίληψη του ζωντανού ανθρώπου ως απλού εξαρτήmicroατος αυτής της microηχανής O Mπένθαmicro δεν δώρισεmicroαταίως το σώmicroα του στην επιστήmicroη H (απο)κοινωνικοποίηση microέσω της αξίας έχει οδηγήσει το σκοταδισmicroό σετέτοιες ακρότητες ώστε οι παλιές απαγορεύσεις και παραινέσεις της θρησκείας να φαντάζουν microπροστά τηςορθολογικότατες κρίσεις H αλλοτινή απαγόρευση της αυτοψίας microοιάζει πιο ανθρώπινη από τη σηmicroερινήεπιστηmicroονική παραίνεση να διαρρηγνύεις τα δέκα δισεκατοmicromicroύρια γονίδια του ανθρώπινου σώmicroατος και microετά να ταπατεντάρεις Στην εξάπλωση των γενετικών εξετάσεων πριν το γάmicroο microε στόχο τη γέννηση υγιών παιδιών θαmicroπορούσε κανείς να αντιπαραθέσει τον Tολστόι της Σονάτας της Πεντάρας όπου έλεγε πως microόνο η microοίρααποφασίζει αν τα παιδιά θα αρρωστήσουν ή όχι41

Oρισmicroένοι βιοπροφήτες υπόσχονται και την αθανασία είτε microέσω της κλωνοποίησης είτε microέσω τηςδιαιώνισης των ldquoπληροφοριώνrdquo από τις οποίες αποτελείται όπως λένε ο άνθρωπος Eύκολα microπορούmicroε ναφανταστούmicroε πόσο κολακεύει τα εmicroπορευmicroατοποιηmicroένα υποκείmicroενα microια τέτοια αντίληψη όταν κάθε microέρα ουπολογιστής τους τούς κάνει επίδειξη της microηδαmicroινότητάς τους Mέσα σε λίγα χρόνια θα θεωρούν τους εαυτούς τουςανεπαρκείς ως προς την τρίτη γενιά υπολογιστή ή κινητού αφού και τα παιδιά τους θα τους αντιmicroετωπίζουν ωςξεπερασmicroένους Στην αρχαία Aίγυπτο η αθανασία της ψυχής περιοριζόταν αρχικά στον Φαραώ και κατόπιν (microετάαπό δηmicroοκρατικές σφαγές) συmicroπεριλάmicroβανε όλο και ευρύτερους κύκλους O χριστιανισmicroός υποσχόταν σε όλουςmicroικρούς και microεγάλους την αθανασία στα ουράνια Σήmicroερα η επιστήmicroη επαγγέλλεται την αθανασία εδώ στον κόσmicroοndash αντί πληρωmicroής βεβαίως Tι ωραία προοπτική να συνεχίσουν να υπάρχουν στην αιωνιότητα ειδικά οι άνθρωποιτου σηmicroερινού σταδίου ανάπτυξης microε πρώτους κατά πάσα πιθανότητα τους microοριακούς βιολόγους και τουςσυmicroβούλους παραγωγής της Monsanto Όταν το δέκατο ένατο αιώνα ρώτησαν τον συγγραφέα Eρνέστ Pενάν ανπίστευε στην αιωνιότητα εκείνος αποκρίθηκε laquo∆εν βλέπω το λόγο να είναι αθάνατος ο microανάβης microουraquo Oιφορολογούmicroενοι οι ψηφοφόροι και οι τηλεθεατές του εικοστού πρώτου αιώνα φαίνεται αντίθετα πως είναι άξιοι ναπαράσχουν το πρότυπο για ολόκληρη τη microελλοντική εξέλιξη ώστε να τους microοιάζουν όλοι οι microελλοντικοί άνθρωποιεις τους αιώνας των αιώνων Tότε πράγmicroατι τα χίλια χρόνια θα περνούσαν σαν να microην πέρασε microια microέρα αλλά απότην πλήξη

Φυσικά κι εδώ όπως και σε πολλές αντίστοιχες περιπτώσεις η γενετική τεχνολογία δεν πρόκειται νακρατήσει τις υποσχέσεις της και οι πιστοί της θα δοκιmicroάσουν εκπλήξεις Όταν για παράδειγmicroα κάποιοι κριτικοίανησυχούν που οι πλούσιοι θα microπορούν να κληροδοτούν στα παιδιά τους γενετικά βελτιωmicroένα γονίδια δεν ασκούναπλώς ένα είδος κριτικής που δεν θίγει την ουσία των καπιταλιστικών νεωτερισmicroών και θίγει microόνον το πρόβληmicroατης άδικης διανοmicroής τους (αφού οι βιοαπολογητές microπορούν ψύχραιmicroα ndashκαι microε το δίκιο τουςndash να τους υπενθυmicroίσουνότι τα παιδιά των πλουσίων πάντοτε είχαν περισσότερα προνόmicroια από τα παιδιά των φτωχών) Tο χειρότερο είναιότι οι κριτικοί αυτοί πιστεύουν την προπαγάνδα που λέει ότι η ευφυΐα ή η δηmicroιουργικότητα ή η ldquoγυναικείαδιαίσθησηrdquo οφείλονται σε γενετική προδιάθεση και microπορούν να χειραγωγηθούν Για πρώτη φορά στην ιστορίαπάντως οι πλούσιοι θα κάνουν τα παιδιά τους πειραmicroατόζωα στην υπηρεσία της όmicroορφης microηχανής Aπό την εποχήτης φοινικικής λατρείας του Mπάαλ έχουν να πληρώσουν τόσο βαρύ τίmicroηmicroα

Tο αγαπηmicroένο θέmicroα των micromicroε η κλωνοποίηση ανθρώπων είναι microάλλον ένα σκιάχτρο που αποπροσανατολίζειαπό κάτι που σε microεγάλο βαθmicroό ήδη συντελείται η εφαρmicroογή γενετικών παρεmicroβάσεων στη γεωργία (Rem 15) Στηνπράξη δεν υπάρχει τοmicroέας όπου οι βιοτεχνολογίες να εξαπλώνονται τόσο ραγδαία και όπου οι κίνδυνοι πουεγκυmicroονούν να είναι τόσο microεγάλοι όσο στην αγροτική παραγωγή (Rifkin 140) Παρόλrsquo αυτά το πρόβληmicroαανάγεται σε πρόβληmicroα περιβαλλοντικό ή προστασίας του καταναλωτή Όχι ότι microια τέτοια οπτική γωνία δεν θαmicroπορούσε να έχει τεράστια σηmicroασία Πολλά γενετικά τροποποιηmicroένα φυτά έχουν τη συmicroπαθή ιδιότητα να γίνονταιldquoανθεκτικότεραrdquo στα ζιζανιοκτόνα και τα φυτοφάρmicroακα που πουλάει η ίδια εταιρεία η οποία δηmicroιουργεί αυτά ταφυτά και τα ρίχνει στην αγορά ndash ανθεκτικότερα σηmicroαίνει ότι microπορούν και απορροφούν περισσότερη ποσότητα τωνεισροών αυτών για το καλό του χρήστη στην άλλη άκρη της διατροφικής αλυσίδας Emicroείς οι άνθρωποι ωστόσοαντίθετα microε ορισmicroένα ζιζάνια δεν πρόκειται να γίνουmicroε ανθεκτικότεροι στις πενταπλάσιες ποσότητεςζιζανιοκτόνων microέσα σε microερικά χρόνια (Le Monde diplomatique Aύγουστος 1999) H βιοτεχνολογία επιmicroένει όmicroωςνα καταστρέψει τη δραστηριότητα που για χιλιάδες χρόνια υπήρξε η βάση του ανθρώπινου πολιτισmicroού και τηςανθρώπινης ζωής όπως την ξέρουmicroε και όπως έχουmicroε συνδέσει όλα τα σχέδια και τις ελπίδες microας microαζί της Oιβιοτεχνολογίες microας επιτρέπουν να καλλιεργούmicroε γονίδια microέσα σε θρεπτικά διαλύmicroατα και προωθούν microια γεωργίαlaquoχωρίς σπόρο χωρίς φυτά χωρίς έδαφος χωρίς σπορά χωρίς θερισmicroό και χωρίς γεωργούςraquo (Rifkin 48) Για ναδώσουmicroε ορισmicroένα παραδείγmicroατα προωθούν την καλλιέργεια γαλοπούλας χωρίς ένστικτο εκκόλαψης ndash επειδή η

41 Τη στιγmicroή που τόσοι άνθρωποι microολύνθηκαν (κυρίως microε HIV και ηπατίτιδα) από microεταγγίσεις microπορεί κανείς να είναι ευτυχής αν είναιmicroάρτυρας του Ιεχωβά και αρνείται εξολοκλήρου τις microεταγγίσεις Ακόmicroη κι η άρνησή τους να εmicroβολιαστούν θα microπορούσε microια microέρα να αποδειχθείldquoπλεονεκτική επιλογήrdquo όταν η αχαλίνωτη διάδοση των εmicroβολιασmicroών ενάντια στις πιο ακίνδυνες ασθένειες (ανεmicroοβλογιά γρίππη) θα έχεικαθαρίσει συστηmicroατικά το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστηmicroα Οι χορτοφάγοι ήταν προφυλαγmicroένοι από τη νόσο των τρελών αγελάδων Με λίγηφαντασία θα microπορούσε να συλλάβει κανείς microια κατάσταση στην οποία οι microόνοι άνθρωποι που επιζούν microετά από microια σειρά συmicroφορών πουοφείλονται στην τεχνολογική πρόοδο είναι κάποιοι microυστήριοι τύποι και τα microέλη διάφορων θρησκευτικών αιρέσεων Ακόmicroη κι αυτό ανήκει στηδιαλεκτική του ∆ιαφωτισmicroού H πιστή κατά γράmicromicroα εφαρmicroογή του Λόγου της Βίβλου microπορεί σήmicroερα να αποδειχθεί πιο χρήσιmicroη από microιαεπίσκεψη στο γιατρό Eίναι γεγονός ότι σήmicroερα ακόmicroη και σκοτεινές κοσmicroοθεωρίες ανθρωποσοφικών πνευmicroατιστικών και άλλων τέτοιωντάσεων συχνά ρεζιλεύονται microπρος στην πραγmicroατικότητα λιγότερο από το Λόγο του φετιχισmicroού του εmicroπορεύmicroατος και της τεχνολογίας Αυτό τοεmicroπειρικά διαπιστωmicroένο γεγονός είναι πολύ κοντά στην τυπική microετατροπή του ορθού λόγου του ∆ιαφωτισmicroού στο προφανώς αντίθετό του Στοκίνηmicroα του New Age η microετάβαση από τον κυβερνοχώρο στο προσευχητάρι (και τούmicroπαλιν) είναι διαρκής

24

γαλοπούλα παράγει υψηλότερο αριθmicroό αυγών όταν δεν χρειάζεται να τα κλωσάει (Rifkin 49) Προωθούν τηνκαλλιέργεια σολοmicroού που έχει χάσει το ένστικτο απόθεσης των αυγών του έτσι ώστε να microην αφήνει την ανοιχτήθάλασσα (Rifkin 53) αλλά και την καλλιέργεια ξύλου που έχει χάσει την ακαmicroψία του (Rifkin 130) Eίναιαυτονόητο ότι τα πειραmicroατικά σχεδιασmicroένα όντα microεταδίδουν τα χαρακτηριστικά τους στους ldquoφυσικούςrdquo τουςειδολογικούς συντρόφους microέχρις αφανισmicroού τους Γιrsquo αυτό και υπάρχουν ντοmicroάτες τετράγωνες για να στοιβάζονταικαλύτερα microε γονίδια ψαριού για να αντέχουν στο κρύο γουρούνια που δεν microπορούν να περπατήσουν από το βάροςκαι καλαmicroπόκι που αντέχει απεριόριστες ποσότητες φυτοφαρmicroάκων

Pωτούν τώρα τα Remarques πώς ήταν αυτή η περίφηmicroη γεωργία πριν την επινόηση των γενετικάτροποποιηmicroένων οργανισmicroών Aν θέλουmicroε να πιστέψουmicroε ορισmicroένους εχθρούς της βιοτεχνολογίας microπορούmicroε ναφανταστούmicroε ότι στο γαλλικό έδαφος όλα ήταν εντάξει πριν εισαχθεί το γενετικά τροποποιηmicroένο καλαmicroπόκι Aλλάστο όνοmicroα ποιανού πράγmicroατος microπορεί κανείς να αντιταχθεί στη βιοmicroηχανική παρέmicroβαση στη φύση της φύσης ανδεν έχει αντεπιχειρήmicroατα για την παραδοσιακή αγροτική βιοmicroηχανία η οποία κατά σύστηmicroα και εξ ορισmicroούmicroεταχειρίζεται τα φυτά και τα ζώα ως microηχανές (Rem 49) H βιοmicroηχανοποιηmicroένη γεωργία microε όλη τη βαναυσότηταπου συσσώρευσε microέσα σε λίγες δεκαετίες δεν αποτελεί συνέχεια του προηγούmicroενου ldquoεξανθρωπισmicroού της φύσηςrdquoαλλά απόλυτη άρνηση της φύσης Oι συνθήκες ζωής του σύγχρονου κατσικιού microοιάζουν πολύ microrsquo αυτές τουσύγχρονου ανθρώπου ο οποίος κάνει τις συναθροίσεις του laquoπάνω σε πλάκες από τσιmicroέντο ρυθmicroίζεται απόυπολογιστές τρέφεται χρησιmicroοθηρικά και ελέγχεται ιατρικάraquo (Rem 54) O καπιταλισmicroός ξεκίνησε microε τηναναδόmicroηση της γεωργίας και σήmicroερα η οικειοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πόρων έχει φτάσει σrsquo ένα σηmicroείοπρωτοφανές αφού όλες οι πτυχές της αναπαραγωγής και της συντήρησης γίνονται microονοπώλιο ορισmicroένωνβιοmicroηχανικών οmicroίλων οι οποίοι αποκόπτουν οριστικά την ανθρωπότητα από κάθε πρόσβαση στα θεmicroελιώδηστοιχεία της φύσης για να της πουλήσουν ύστερα υποκατάστατα (Rem 70) Έτσι θα εξαρτιόmicroαστε σιγά-σιγάακόmicroη και για την επιβίωσή microας από τη microεγάλη microηχανή όπως στην περίπτωση των σπόρων που οι γεωργοί πρέπεινα αγοράζουν κάθε χρόνο αφού microέσα σε λιγότερο από έναν αιώνα η πρακτική του να παράγεις σπόρους microόνος σουέχει σχεδόν εξαφανιστεί (Rifkin 186) Σε σχέση microε ένα απrsquo αυτά τα προϊόντα ο Pιζέλ έγραψε laquoH τεχνολογίαterminator (ελληνιστί εξολοθρευτής) της στείρωσης των φυτών αποτελεί το microεγαλύτερο θρίαmicroβο της πολιτικήςοικονοmicroίας ουσιαστικά σηmicroαίνει ότι παρασκευάζεις έναν στείρο ζωντανό οργανισmicroό (hellip) Ότι έχει αποmicroείνει απότο νόηmicroα της ύπαρξής microας η δυνατότητα και microόνο της τεχνολογίας αυτής microε τη χειραγώγηση του ανταγωνισmicroούκαι microε τις υποσχέσεις της εφαρmicroογής της στον άνθρωπο θέλει να το αποικίσει και να microας αναγκάσει ναεπιβιώσουmicroε στη δική της κοινωνίαraquo (Riesel 11-12)42

Nα λοιπόν το αποτέλεσmicroα πεντακοσίων χρόνων βιοmicroηχανικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας η καθηmicroερινήτροφή έχει ξαναγίνει θεmicroελιώδες κοινωνικό ζήτηmicroα Όπως παλιότερα έτσι και σήmicroερα κάποιοι πρέπει να γεmicroίζουναπλώς το στοmicroάχι τους ndashχθες microε χυλό σήmicroερα microε τα σκουπίδια του σουπερmicroάρκετndash και οι πλούσιοι microπορούν νατρώνε φαγητό Aλλά και το γεύmicroα των πλουσίων σήmicroερα δεν είναι σαν το αλλοτινό τους (δεν κυκλοφορεί πια τέτοιοκυνήγι) είναι απλά και microόνον η τροφή ενός σχετικά εύπορου γεωργού πριν από εκατό χρόνια H εmicroπορευmicroατικήκοινωνία δεν είναι σε θέση να κρατήσει ούτε τις ελάχιστες από τις υποσχέσεις της όπως το να υπάρχει τουλάχιστοντροφή για όλους χωρίς να καταφεύγει στα λάδια microηχανής microέσα στις ζωοτροφές στα φυτικά έλαια στο κακάο στιςδιοξίνες στα κοτόπουλα και στον κανιβαλισmicroό των αγελάδων και χωρίς microία EE η οποία microόλις ανακαλύπτονταιβλαβερά συστατικά στις τροφές αυξάνει τους δασmicroούς ndash βλέπε το διπλασιασmicroό του φόρου στο καρκινογόνο PCBστο κρέας ως αντίδραση στο σκάνδαλο των διοξινούχων κοτόπουλων (La Repubblica 19-8-1999)43 Kαι φυσικάαυτά συνοδεύονται από την απαγόρευση ενός microεγάλου microέρους των παραδοσιακών microεθόδων όπως για παράδειγmicroατης παραδοσιακής microεθόδου παρασκευής τυριού ή του ψησίmicroατος της πίτσας στα κάρβουνα τάχα για λόγουςυγείας44 H συνεχής ωστόσο καταστροφή κάθε ποιοτικού κριτηρίου στα τρόφιmicroα στην EE (βλ απελευθέρωσηmicroεταξύ άλλων της αγοράς του ψωmicroιού των ζυmicroαρικών του microελιού της σοκολάτας και την άρση της αναγραφής τηςπροέλευσης του προϊόντος) στο όνοmicroα του ldquoελεύθερου ανταγωνισmicroούrdquo δεν έχει σηmicroασία microόνον οικονοmicroική σεόποιον δέχεται να καταναλώνει ότι του σερβίρουν χωρίς να ρωτά περί τίνος πρόκειται ουσιαστικά περνάει στοβαθύτερο επίπεδο της ύπαρξής του ένα microήνυmicroα σκλαβιάς και microηδαmicroινότητας έναντι της όmicroορφης microηχανής45

42 Στη Γαλλία οι επιθέσεις που ασκούν τα ριζοσπαστικά ρεύmicroατα προς την κοινωνία του εmicroπορεύmicroατος συχνά της δίνουν το κάπως ασαφέςόνοmicroα laquoη Οικονοmicroίαraquo Oι επιθέσεις αυτές συmicroπεριλαmicroβάνουν και τον microαρξισmicroό της εργατικής τάξης στην κριτική τους ndashόπως κάνουν και microε τηθεωρία της αξίαςndash ως εκπρόσωπο του οικονοmicroισmicroού δηλαδή της αναγωγής του κοινωνικού αποκλειστικά στο οικονοmicroικό laquoΚαι γιrsquo αυτόν τολόγο ο πρώτος τυχόν ηλίθιος είναι ldquomicroαρξιστήςrdquo που σηmicroαίνει οικονοmicroιστής υποστηρικτής της κυριαρχίας της Οικονοmicroίας προτού να γίνει κατrsquoεπιλογήν φιλελεύθερος ή όπως λέγεται σήmicroερα πολίτηςraquo ενώ laquoη ουσιαστική συmicroβολή του Μαρξ ήταν να καταδείξει πως microε πολύσυγκεκριmicroένο τρόπο η κυριαρχία του εmicroπορεύmicroατος η οποία ενθαρρύνθηκε από τη βιοmicroηχανία φρόντισε από τότε να καταστήσει microοναδικήοραmicroατική δυνατότητα καθόλη τη βιοmicroηχανική εποχή την υπόθεση της απόλυτης κυριαρχίας της οικονοmicroίαςraquo (Riesel 19) Από όλα ταεπαναστατικά κινήmicroατα του παρελθόντος προσθέτει ο Ριζέλ έλλειπε η αυτονοmicroία microε την έννοια της ρήξης microε τις ιδεολογίες της προόδου43 Φυσικά microπορεί να τα αποφεύγει κανείς ως ένα βαθmicroό αγοράζοντας microόνο ldquoβιολογικάrdquo προϊόντα Όmicroως για να το κάνει κανείς αυτόσυστηmicroατικά χρειάζεται ένα εισόδηmicroα το οποίο αποκτά microόνο αν συmicromicroετέχει ενεργά στις φρικαλεότητες αυτής της κοινωνίας Απrsquo την άλληόmicroως η βιολογική διατροφή δεν είναι πια αυτό που ήταν και έχει ανοίξει την όρεξη αυτών που την καθιστούν καθηmicroερινά όλο και πιο αναγκαίαέτσι ακόmicroη και η Novartis έχει ήδη microπει στην αγορά των βιολογικών προϊόντων44 Είναι χαρακτηριστικός ο στεναγmicroός του Ντε Γκωλ laquoΠώς να διοικήσει κανείς microια χώρα στην οποία υπάρχουν τριακόσια είδη τυριώνraquo Γιαπροβλήmicroατα αυτού του είδους όmicroως η ΕΕ διαθέτει πολύ καλύτερες λύσεις από τον παλαίmicroαχο στρατηγό Σήmicroερα στη Γαλλία στα microαγαζιά microετυροκοmicroικά προϊόντα συχνά σου δίνουν και microια προκήρυξη microε τίτλο laquoΝα σώσουmicroε τα τυριά microαςraquo45 Όταν όmicroως κάποιος πεθάνει απrsquo αυτό τότε ήταν άτυχος ndash η microηχανή έχει και την άλλη της όψη Έτσι έχει συmicroβεί να πεθάνουν άνθρωποι πουέφαγαν τις προαναφερθείσες ντοmicroάτες microε γονίδια ψαριού επειδή ήταν αλλεργικοί στο ψάρι και βέβαια δεν ήταν αρκετά έξυπνοι ώστε ναυποθέσουν ότι η ντοmicroατοσαλάτα τους microπορεί να περιέχει ψάρι Οι γενετιστές δίνουν έτσι ένα τέλος στον ισοπεδωτικό εφησυχασmicroό του χορτάτουαστού (για τον οποίο εξάλλου έχουν γίνει τόσες διαmicroαρτυρίες) προσφέροντάς του microια καθηmicroερινή περιπέτεια που ενεργοποιεί τααντανακλαστικά του πολύ περισσότερο απrsquo ότι το να σκαρφαλώνει σε βράχους microε γυmicroνά χέρια

25

Όποιος πήγαινε σε δηmicroόσιο σχολείο τη δεκαετία του rsquo80 στην Aγγλία και έτρωγε στην καντίνα του σχολείουτο φθηνότερο κρέας (το αγελαδινό microε την ασθένεια Creutzfeld-Jakob) είχε πολλές πιθανότητες να αρρωστήσει καινα πεθάνει στο άνθος της ηλικίας του (Corriere della Sera 17-7-2000) Σε κάθε περίπτωση πάντως είχε την τύχη νατρέφεται κατά την παιδική του ηλικία microrsquo ένα παρασκεύασmicroα από αλεσmicroένα κόκαλα Ποιος δεν θα σκεφτόταν τηνπεριγραφή του Mαρξ των χοιρινών προϊόντων microε τα οποία τάιζαν το αγγλικό προλεταριάτο στις χειρότερες στιγmicroέςτου46 Προσεκτικές στατιστικές microιλούν για 150000 περίπου νεκρούς τα επόmicroενα χρόνια microόνο στην Aγγλία Hβιοmicroηχανική γεωργική κοινωνία έφτασε στο σηmicroείο να παίρνει πίσω την πρώτη και βασικότερη υπόσχεση κάθεπολιτισmicroού που είναι η εξασφάλιση της επιβίωσης τουλάχιστον σε καιρό ειρήνης ∆εκάδες εκατοmicromicroύρια άνθρωποιπηγαίνουν ακατάπαυστα για ιατρικές εξετάσεις και ανακαλύπτουν παθήσεις για τις οποίες δεν υπάρχει θεραπείαόπως ακριβώς συνέβαινε microε τις επιδηmicroίες πανούκλας το Mεσαίωνα Για οποιαδήποτε λογική πέρα από τηνεmicroπορευmicroατική η συmicroφορά αυτή ήταν απόλυτα προβλέψιmicroη H παρασκευή τροφής για τα βοοειδή microε πτώmicroαταβοοειδών δεν αποτελεί microόνον εγκληmicroατική νόθευση και εmicroπλουτισmicroό της τροφής microε ξένα σώmicroατα πράγmicroα πουγινόταν παντού όπου υπήρχε κέρδος Tο να microετατρέψεις έναν χορτοφάγο σε κρεοφάγο και microάλιστα κανίβαλο είναισυνέπεια του παρανοϊκού κόσmicroου της αξίας όπου το αφηρηmicroένο είναι συγκεκριmicroένο και το συγκεκριmicroένοαφηρηmicroένο και όπου όλα microετατρέπονται στο αντίθετό τους ∆εν χρειάζονται λεπτοmicroερείς microελέτες για ναπροβλέψουmicroε ότι microια τέτοια παρέmicroβαση ndashκαι microάλιστα τόσο ελαφρά τη καρδίαndash δεν microπορεί να microην έχει συνέπειεςAρκεί η πρώτη λέξη της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας η ρήση του Aναξίmicroανδρου47

H σφαγή συνεχίζεται Eναντίον της τεράστιας επίθεσης των γενετικών βιοmicroηχανιών έχει αναπτυχθεί έναπαγκόσmicroιο κίνηmicroα διαmicroαρτυρίας πολύ πιο γρήγορα απrsquo ότι το αντιπυρηνικό κίνηmicroα και microάλιστα την ώρα που δενυπάρχει σχεδόν κανένα κίνηmicroα ενάντια στην τροmicroοκρατία των αυτοκινήτων48 O νεοφιλελευθερισmicroός και οιβιοτεχνολογίες είναι τα δύο microεγάλα ζητήmicroατα στο στόχαστρο του νέου κινήmicroατος που ήρθε στο προσκήνιο microε τηνεξέγερση στο Σιάτλ ένα κίνηmicroα που όχι απλώς αποτελεί το microεγαλύτερο αντικαπιταλιστικό κίνηmicroα αλλάσυνειδητοποίησε και τη σύνδεση microεταξύ των φαινοmicroένων αυτών H κύρια αδυναmicroία του κινήmicroατος είναιοπωσδήποτε οι ψευδαισθήσεις του περί ldquoενεργών πολιτώνrdquo ldquoδηmicroοκρατικού διαλόγουrdquo ldquomicroεταρρύθmicroισης τηςπαγκόσmicroιας τράπεζαςrdquo η επίκληση του νοmicroοθέτη και οι δυνατότητες εθνοκρατικής ρύθmicroισης Oι ψευδαισθήσειςπερί δηmicroοκρατίας φαίνεται πως θα καταρρεύσουν πολύ σύντοmicroα microε τέτοια προθυmicroία που δείχνουν οι κυβερνήσειςκαι οι διεθνείς οργανώσεις να υποκύψουν στις πιέσεις της γενετικής βιοmicroηχανίας H ευρωπαϊκή Kοmicroισιόν παρά τιςαντιρρήσεις microεmicroονωmicroένων κρατών σκοπεύει να άρει το κατά τη γνώmicroη της απόλυτα ldquoπαράνοmicroοrdquo ψηφισθέν το1998 microορατόριουmicro στα νέα γενετικά τροποποιηmicroένα προϊόντα (Le Monde 18-7-2000) Aφού είχαν ήδη φυτευτεί2000 εκτάρια παράνοmicroα εισαγόmicroενου γενετικά τροποποιηmicroένου καλαmicroποκιού στη Γαλλία η γαλλική κυβέρνησηανακοίνωσε ότι προετίθετο να επιτρέψει την καταστροφή των αντίστοιχων φυτειών για να ανακαλέσει τελικά τηναπόφασή της (Le Monde 18-7-2000) H ίδια τακτική του δοκιmicroαστικού σωλήνα και του τετελεσmicroένου γεγονότοςκρυβόταν πίσω από την ldquoπαράφροναrdquo όπως αποκλήθηκε εξασφάλιση παράνοmicroης πατέντας για τη χειραγώγηση τηςανθρώπινης γονιmicroότητας από το Γραφείο Eυρεσιτεχνιών του Mονάχου

Kαι οι εναποmicroείναντες γεωργοί έχουν αρχίσει να αντιδρούν H Confeacutederation paysanne (AγροτικήΣυνοmicroοσπονδία) η δεύτερη σήmicroερα αγροτική συνδικαλιστική οργάνωση της Γαλλίας δεν έχει όmicroοιά της στηνEυρώπη Yπερασπίζεται τους microικρογεωργούς έναντι του ldquoπροντουκτιβισmicroούrdquo του επικαθορισmicroού δηλαδή τωνπάντων από την παραγωγικότητα microάχεται εναντίον της εκmicroηδένισης της αγροτικής τάξης την οποία προωθούν εδώκαι πενήντα χρόνια η κυβέρνηση και η Eυρωπαϊκή Ένωση microε τη βοήθεια των επίσηmicroων πολυεθνικών γεωργικώνεταιρειών δια του περιορισmicroού της γεωργίας σrsquo έναν microικρό αριθmicroό εκτεταmicroένων βιοmicroηχανοποιηmicroένων καιειδικευmicroένων χωραφιών Eδώ δεν διεκδικούν microόνον οι χρήστες αλλά και οι ίδιοι οι αγρότες microια αγροτική παραγωγήυγιεινή και ποιοτική microε σεβασmicroό προς το περιβάλλον και αλληλεγγύη προς το Nότο του πλανήτη Ησυνοmicroοσπονδία αmicroφισβήτησε από την αρχή ολόκληρη την κοινωνική εκείνη αντίληψη που οδήγησε στηνκαταστροφή της παραδοσιακής γεωργίας Mια ριζοσπαστική πτέρυγα (στους κόλπους της οποίας δρούσαν οι PενέPιζέλ και Zοσέ Mποβέ) άρχισε από το 1998 να καταστρέφει χωράφια microε γενετικά τροποποιηmicroένα φυτά και ναχρησιmicroοποιεί τις επακόλουθες δίκες ως ευκαιρίες διάδοσης της κριτικής τους ενώ εντωmicroεταξύ οι υπόλοιποι ηγέτεςτου κινήmicroατος microπαινόβγαιναν στα υπουργεία H έκρηξη της δηmicroοσιότητας επετεύχθη το 1999 microε το σπάσιmicroο ενόςκαταστήmicroατος McDonaldrsquos στο Mιλό της νότιας Γαλλίας και τη σύλληψη του Mποβέ ο οποίος αναδείχτηκεmicroάρτυρας και κατόπιν πούλησε microε εξαιρετική προθυmicroία το microαρτυρικό του προφίλ στα micromicroε Έγινε για λίγο ο

46 Η στατιστική του Wallerstein σχετικά microε τη διατροφή της αγγλικής microεσαίας τάξης (η οποία παρατίθεται από τον Robert Kurz στο βιβλίο τουSchwarzbuch Kapitalismus [H Mαύρη Bίβλος του Kαπιταλισmicroού] εκδόσεις Eichborn Φρανκφούρτη 1999 σελ 18) αποδεικνύεται υπερβολικάαισιόδοξη όταν διαπιστώνει ότι στα τέλη του 19ου αιώνα είχε φτάσει τουλάχιστον στο επίπεδο του όψιmicroου microεσαίωνα αφού υπολογίζει microόνοντην ποσότητα του φαγητού47 Παρόλο που δεν έχει άmicroεση σχέση microε το θέmicroα του άρθρου πρέπει να σηmicroειωθεί ότι η προφανής απόρριψη κάθε ιδέας συσσώρευσης καιγραmicromicroικής εξέλιξης που περιέχεται στη ρήση του Αναξίmicroανδρου δείχνει πόσο άδικο έχουν ερmicroηνευτές όπως ο A Sohn-Rethel οι οποίοιβλέπουν χωρίς λόγο τους φυσικούς φιλοσόφους της Ιωνίας ως τους πρώτους υπερασπιστές της λογικής του εmicroπορεύmicroατος Όπως εξάλλου καιόλη η αρχαία σκέψη αυτοί εξέφρασαν ταυτόχρονα την ανάδυσή της όσο και την αντίσταση εναντίον της [Ο Αναξίmicroανδρος λέει ότι ηπρωταρχική ουσία και το στοιχείο όλων των όντων είναι το άπειρον και σrsquo αυτό απrsquo όπου γεννήθηκαν τα πράγmicroατα επίσης αποσυντίθενταιΣτΜ]48 Οι επιφυλάξεις του κόσmicroου προς τους ΓΤΟ είναι τόσο microεγάλες ώστε η γενετική τεχνολογία απειλείται microε οικονοmicroική αποτυχία η άρνησητης κυβέρνησης των ΗΠΑ να προσθέτει ετικέτες στα προϊόντα που περιέχουν ΓΤΟ επέφερε το αναπάντεχο αποτέλεσmicroα τα τελευταία χρόνιανα πέσουν κατά 90 οι εισαγωγές αmicroερικανικού καλαmicroποκιού και σόγιας (εκεί δηλαδή που χρησιmicroοποιούνται κυρίως οι ΓΤΟ) στην Ευρώπη(Il Manifesto 23 Μαΐου 2000) διότι οι εισαγωγείς δεν ήθελαν να διακινδυνεύσουν να τιmicroωρηθούν από τους αγοραστές τους Η Deutsche Bankσυmicroβούλευσε πέρσι τους πελάτες της να microην επενδύουν πια σε βιοτεχνολογίες Θα ήταν όmicroως microια παράδοξη επιτυχία αν οι βιοτεχνολογίεςσταmicroατούσαν για καθαρά οικονοmicroικούς λόγους

26

διασηmicroότερος άνθρωπος της Γαλλίας γεγονός που εν microέρει αποδεικνύει πόσο σηmicroαντικά κοινωνικά ζητήmicroατα θίγειη συνοmicroοσπονδία H αποδυνάmicroωση του περιεχοmicroένου του αγώνα και η αναζήτηση όσο γίνεται ευρύτερηςσυναίνεσης που εξέφρασε ο Mποβέ επικεντρώνοντας την προσοχή του ολοένα και περισσότερο στο ζήτηmicroα τωνldquoσκουπιδοτροφώνrdquo δεν βρήκε σύmicroφωνους όλους τους παλιούς του συντρόφους Oρισmicroένοι απrsquo αυτούς όπως οPενέ Pιζέλ πρώην καταστασιακός που έγινε βοσκός και ένας από τους αρχικαταστροφείς των χωραφιών microε τογενετικά τροποποιηmicroένο καλαmicroπόκι συνεχίζουν να αγωνίζονται ενάντια στο βιοmicroηχανικό καπιταλισmicroό και όχιmicroόνον ενάντια στην ldquoπαγκοσmicroιοποίησηrdquo και τον ακραίο φιλελευθερισmicroό O Pιζέλ όπως λέει στην microπροσούρα απότην οποία παραθέτουmicroε στα πρόσωπα των ldquoπολιτών-περιβαλλοντιστών-καταναλωτώνrdquo microε τα συνθήmicroατά τους περίδιαφάνειας ελέγχου ασφάλειας και συmicromicroετοχής των πολιτών στα οποία περιορίστηκε και ο ίδιος ο Mποβέ βλέπειιδιαίτερα εκλεπτυσmicroένους υπερασπιστές του κυρίαρχου συστήmicroατος ∆εν θέλουν να ξεπεράσουν την οικονοmicroίαθέλουν microια οικονοmicroία microε ανθρώπινο πρόσωπο (Riesel 20) γιrsquo αυτό και laquoυπενθυmicroίζουν στο κράτος τις υποχρεώσειςτου και είναι επιρρεπείς σε κάθε κρατιστική και κεϋνσιανική νοσταλγίαraquo Kι όmicroως επισηmicroαίνει ο Pιζέλ δεν υπάρχειldquoκαθαρήrdquo γεωργία και διατροφή σε microια κοινωνία που δεν αλλάζει Tα προβλήmicroατα της γεωργίας microπορούν ναλυθούν microόνο microε το τέλος της διαδικασίας επιβολής του ldquoτεχνητούrdquo ndash και γιrsquo αυτό χρειάζεται κάτι πολύ διαφορετικόαπό τον laquoέλεγχο των πολιτώνraquo (Riesel 18) laquoEίναι αναγκαία η κριτική στην κοινωνική λειτουργία της έρευναςακόmicroη και της δηmicroόσιας όπως επίσης και η επιστροφή στη λουδιτική παράδοση του σαmicroποτάζ στην πραγmicroατικήδράση όχι στη δράση την εικονική και τη διαmicroεσολαβηmicroένη από τα micromicroεraquo (Riesel 52)49

Θα ήταν ωστόσο λάθος να θεωρήσουmicroε προϊόν των micromicroε χωρίς πραγmicroατική βάση την αιφνιδιότητα microε τηνοποία οι δράσεις και οι προτάσεις της συνοmicroοσπονδίας έγιναν κυρίαρχα θέmicroατα της γαλλικής δηmicroόσιας ζωής ndashεξαιτίας της οποίας ο πρόεδρος Σιράκ και ο πρωθυπουργός Zοσπέν δεξιώθηκαν τον δηλωmicroένο αναρχικό καιπαραβάτη του νόmicroου Mποβέndash καθώς και το κίνηmicroα που ακολούθησε (πενήντα χιλιάδες άτοmicroα στη δίκη του Mιλότον Iούλιο του 2000) H δηmicroοσιότητα microε την οποία εδώ και χρόνια τα micromicroε των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατώνεπενδύουν τα microειονεκτήmicroατα των βιοτεχνολογιών είναι σίγουρα ύποπτη Πρέπει όmicroως να διακρίνει κανείς και microιαπροσπάθεια των micromicroε να διατηρήσουν την αξιοπιστία τους ώστε να συνεισφέρουν στον έλεγχο και τη συγκράτησηmicroιας ευρέως διαδεδοmicroένης αγανάκτησης που προέκυψε από microόνη της Όταν όλο και συχνότερα οι απολογητές τωνγενετικών επεmicroβάσεων αναφωνούν πικραmicroένοι ότι η κριτική εναντίον τους ldquoστην πραγmicroατικότηταrdquo στοχεύειαπευθείας στην ίδια την έρευνα και στην επιστήmicroη γενικότερα δυστυχώς υπερβάλλουν Mπορεί όmicroως κανείςεύκολα να διαπιστώσει προσωπικά microια βαθιά δυσφορία για τη συνεχή αναδόmicroηση της καθηmicroερινότητας microέσα απότο κυνήγι των τεχνολογιών να εξαπλώνεται σε όλο το φάσmicroα των πολιτικών απόψεων και των κοινωνικώνστρατοπέδων Όσο ασχηmicroάτιστη και ασυνεπής και να rsquoναι τούτη η δυσφορία πρόκειται για έναν από τους πιοάβολους παράγοντες για την περαιτέρω ανάπτυξη της βιοmicroηχανικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας Aποφασιστικήσηmicroασία έχει η microετάβαση από τη γνώση microεmicroονωmicroένων κινδύνων (όλοι γνωρίζουν πλέον ότι ο αmicroίαντος είναιεπικίνδυνος) στη γενικευmicroένη καχυποψία προς τη microήτρα που γεννά όλα αυτά τα τέρατα Kαι δικαίως Mια επιστήmicroησαν τη βιοτεχνολογία microπορεί κανείς να την αρνηθεί εκ των προτέρων χωρίς να πρέπει κοπιωδώς να αποδείξει γιατίη νεαρότατη εφαρmicroογή της θα έχει καταστροφικές συνέπειες Aρκεί να παρακολουθήσει κανείς την πλήρηανευθυνότητα microε την οποία δουλεύουν οι γενετικοί επιστήmicroονες την απόλυτη ανεξαρτησία τους από τις προσδοκίεςκέρδους των παραγγελιοδοτών τους και τον αποκλεισmicroό των συναδέλφων εκείνων που εξέφρασαν τις ελάχιστεςαmicroφιβολίες για να δικαιολογήσει ότι δεν θέλει να γνωρίζει τίποτε απολύτως και δεν θέλει να υπηρετεί για χρόνιατις βιοτεχνολογίες ως πειραmicroατόζωο εν αναmicroονή των επόmicroενων καταστροφών H παραδοσιακή διάκριση microεταξύεργαστηρίου όπου microπορεί κανείς ακίνδυνα να κάνει τα πειράmicroατά του και του έξω κόσmicroου έχει εξαφανιστεί απότη διάσπαση του πυρήνα του ατόmicroου και microετά κάθε νέα επινόηση εφαρmicroόζεται κατευθείαν σε φυσικές συνθήκες microεανεπίστρεπτες συνέπειες (Rem 31) Συχνά οι κριτικοί των βιοτεχνολογιών απαιτούν τη διενέργεια πειραmicroάτωνστους γενετικά τροποποιηmicroένους οργανισmicroούς είναι όmicroως αδύνατον να γίνουν γιατί θα έπρεπε για πολλά χρόνια ναφυτεύει κανείς τεράστιες εκτάσεις microε φυτά microε ΓTO για να δει τις επιπτώσεις τους και τότε δεν θα πρόκειται πλέονγια απλό πείραmicroα ∆εν έχει βέβαια νόηmicroα να κάνουmicroε κρούσεις υπέρ των θετικών συνεπειών της σηmicroερινήςτεχνολογίας Κανένα από τα προβλήmicroατα που πλήττουν σήmicroερα τον κόσmicroο και τους κατοίκους του δεν λύνεταιτεχνολογικά Τα προβλήmicroατα είναι κοινωνικά Τα microοναδικά ζητήmicroατα που microπορεί κανείς να επιλύσει δια τηςσύγχρονης τεχνολογίας είναι τα εξής ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα πώς να δέχεται κανείς εντολές από τηλεφώνου χωρίςνα διακόπτονται οι κλήσεις πώς να microεταφέρει πληροφορίες σχεδόν microε την ταχύτητα του αλλοτινού ταχυδροmicroείουκαι πώς επιτέλους να απαλλαγούmicroε από το microισητό είδος του βιβλίου

Η αντίσταση ενάντια στην τεχνολογική τροmicroοκρατία αφενός (και σε άλλα microέτωπα όπως για παράδειγmicroαδείχνει η επιστροφή του ενδιαφέροντος στη βλαβερότητα των ηλεκτροmicroαγνητικών κυmicroάτων που εκπέmicroπουν τακινητά οι κεραίες οι συνδέσεις υψηλής τάσης κοκ) και αφετέρου ενάντια στην κοινωνία της εργασίας στην

49 Μια ιδιαίτερα πετυχηmicroένη microορφή σαmicroποτάζ έγινε στην Ιταλία λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1998 Στάλθηκαν σε ένα πρακτορείο ειδήσεωναρτοσκευάσmicroατα τύπου panettoni τα οποία στην Ιταλία αγοράζονται από όλες τις οικογένειες για τα Χριστούγεννα [ΣτM γλυκό ψωmicroίαντίστοιχο microε τις βασιλόπιτες στην Ελλάδα] παρασκευασmicroένα από microια εταιρεία θυγατρική της Nestleacute στα οποία είχε προστεθεί microε ένεσηπρωσσικό οξύ Οι αποστολείς ανακοίνωσαν ότι και άλλα δηλητηριασmicroένα πανετόνι βρίσκονται ήδη στα σουπερmicroάρκετ σαν ένδειξηδιαmicroαρτυρίας για τη χρήση τροποποιηmicroένων οργανισmicroών στην παραγωγή της Nestleacute ∆ηmicroιουργήθηκε πανικός και microετά την ηmicroέρα εκείνη δενπουλήθηκαν κυριολεκτικά καθόλου πανετόνι οποιασδήποτε microάρκας Η θυγατρική της Nestleacute έκλεισε προσωρινά λόγω ανυπαρξίας παραγγελιώνΠαρόλο που δεν βρέθηκε ποτέ ούτε ένα δηλητηριασmicroένο αρτοσκεύασmicroα σε σουπερmicroάρκετ το θέmicroα ndashκαι microαζί microrsquo αυτό και η χρήση ΓΤΟγενικάndash microονοπώλησε τις συζητήσεις στα χριστουγεννιάτικα γεύmicroατα όλων των ιταλικών οικογενειών Οι συγγραφείς δεν βρέθηκαν ποτέ αλλάακόmicroη κι αν τους ανακάλυπταν δεν θα είχαν τίποτε να φοβηθούν δεν κυκλοφόρησαν ποτέ δηλητηριασmicroένα αρτοσκευάσmicroατα απλά διατύπωσανmicroια απειλή Το παράδειγmicroα αυτό δείχνει ότι microια πράξη σαmicroποτάζ και προπαγάνδας είναι δυνατή microε ελάχιστα microέσα και ελάχιστο προσωπικόρίσκο αν ξέρει κανείς πώς να εκmicroεταλλεύεται στρατηγικά τις περιστάσεις

27

ακραία της microορφή τη νεοφιλελεύθερη είναι ακόmicroη όπως είπαmicroε δέσmicroια πολλών ψευδαισθήσεων Είναι microάλλονπροφανές ότι microεταξύ των φορέων της αντίστασης αυτής η κριτική της αξίας εξαπλώνεται Πώς όmicroως βλέπουν οι ίδιοιάνθρωποι την κριτική της αξίας απαλλαγmicroένη από το φετιχισmicroό των παραγωγικών δυνάmicroεων Όταν παλαιότεραmicroιλούσε για ξεπέρασmicroα της κοινωνίας της εργασίας η κριτική της αξίας επικαλείτο για πολύν καιρό τις δυνατότητεςτης microικροηλεκτρονικής επανάστασης microε άλλα λόγια τις ελπίδες της πληροφορικής και της κυβερνητικής Έτσι όmicroωςπαρέmicroεινε περιορισmicroένη στους παλαιούς της ορίζοντες και τις παλιές της απορίες ∆εν θα microπορούσε το επέκεινα microιαςεmicroπορευmicroατικής κοινωνίας να microοιάζει περισσότερο microε microια αγροτική κοινωνία και λιγότερο microε microια κοινωνίαηλεκτρονικών υπολογιστών Τι θέλει η κριτική της αξίας Θέλει να ευλογήσει όπως κάνει ο ΠαγκόσmicroιοςΟργανισmicroός Εmicroπορίου την αποmicroάκρυνση από τη γη τους εκατοmicromicroυρίων αγροτών που υπάρχουν ακόmicroη στο Νότοτου πλανήτη θέλει την εκβιαστική τους ένταξη στην εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών Η κριτική τηςσυγκεκριmicroένης εργασίας είναι ορθή όταν αποτελεί κριτική της αφηρηmicroένης εργασίας Ποιος θα εναντιωνόταν στηναυτοδιαχειριζόmicroενη δραστηριότητα Το όραmicroα του Μαρξ και του Ένγκελς microιας κοινωνίας όπου το πρωί πας γιακυνήγι το microεσηmicroέρι ψαρεύεις το απόγευmicroα βόσκεις τα ζώα και το βράδυ microετά το δείπνο ασκείς φιλοσοφικήκριτική (ΜΕW 333) δεν είναι κάπως καλύτερο από το να κάθεσαι microπροστά σε microια κονσόλα και να σου τα κάνουνόλα οι microηχανές

O Mαρξ είχε δώσει τον εξής ορισmicroό της αυτοκαθορισmicroένης δραστηριότητας laquoH πραγmicroατικά ελεύθερηεργασία όπως παραδείγmicroατος χάριν η microουσική σύνθεση χρειάζεται ταυτόχρονα τον πιο καταραmicroένο ζήλο και τηνπιο έντονη συγκέντρωση δυνάmicroεωνraquo (MEW 42512) Mια φορά να έχει δουλέψει κανείς στο χωράφι γνωρίζει πόσοταιριάζει αυτή η περιγραφή στη γεωργική εργασία Aπαιτεί κούραση και συγκέντρωση δυνάmicroεων σου δίνει χαράόταν τελειώνει και παρόλrsquo αυτά δεν σε κάνει περήφανο microόνον το αποτέλεσmicroά της αφού δεν θα rsquoθελες ναξεφυτρώνει από το έδαφος microόνο microε το πάτηmicroα ενός κουmicroπιού θα αισθανόσουν προδοmicroένος Tο ίδιο ισχύει και γιατη χειρωνακτική εργασία H συγκεντροποίηση οι microεγάλες διαστάσεις η εξειδίκευση και η microηχανοποίηση τηςγεωργίας είναι ασύmicroβατες microε microια παραγωγή προσανατολισmicroένη στη χρήση και την ευχάριστη απασχόληση Hγενετική τεχνολογία απλώς επιταχύνει την πτώχυνση της γενετικής κληρονοmicroιάς για την οποία ευθύνεται ολόκληρηη σύγχρονη αγροτική οικονοmicroία50 H βιοmicroηχανοποίηση και η microηχανοποίηση της γεωργίας δεν είναι βέβαιαεπινοήσεις του νεοφιλελευθερισmicroού και της παγκοσmicroιοποίησης Oι εκτεταmicroένες microονοκαλλιέργειες ή η συντήρησηπολύ microεγάλων κοπαδιών σε πολύ microικρό χώρο οδηγούν οπωσδήποτε σε ασθένειες και συνεπώς στην ανάγκη γιατεράστιες ποσότητες φαρmicroάκων και αντιδότων που φτάνουν microέχρι τη βιοτεχνολογία Σήmicroερα ένας χοιροτρόφοςδίνει για αντιβιοτικά κατά microέσο όρο πάνω από 300 microάρκα (περίπου 150 ευρώ) ανά γουρούνι (Le Mondediplomatique Aύγουστος 1999) Η γεωργία έχει νόηmicroα microόνο σε έκταση microικρή και microε δαπάνη δραστηριότηταςσχετικά microεγάλη Στην περίπτωση αυτή η αντίληψη ότι οι microηχανές microπορούν να δουλέψουν αντί για microας είναιπαράλογη microοιάζει microε το θρεπτικό διάλυmicroα που περιγράψαmicroε παραπάνω Mια κοινωνία πέρα από την κοινωνία τηςεργασίας θα microείωνε βέβαια τη συνολική ποσότητα εργασίας αφού ένα microεγάλο microέρος της σηmicroερινής παραγωγήςείναι απολύτως περιττό Aρκετές δραστηριότητες microπορούν βέβαια να εξορθολογιστούν και να αυτοmicroατοποιηθούνΌχι όmicroως η γεωργία Kι αυτό δεν είναι κακό Kαmicroία άλλη δραστηριότητα δεν οδηγεί σε τέτοιο σεβασmicroό προς τηφύση δεν microας προτρέπει στην αλληλεγγύη και τη συλλογική δουλειά δεν είναι τόσο προσβάσιmicroη σε όλους ώστενα microην δηmicroιουργεί ιεραρχία ικανοτήτων Mπορούmicroε να φανταστούmicroε microια microελλοντική κατάσταση όπου ο καθέναςπου τολmicroά θα microπορεί να περνά την ώρα του δουλεύοντας τη γη χωρίς ατοmicroική ιδιοκτησία του εδάφους ή άλλωνmicroέσων παραγωγής (επrsquo αυτού είχε κάποιες καλές ιδέες ο Φουριέ) H δηmicroιουργία ενός microεγάλου πληθυσmicroούmicroικροαγροτών microε δοmicroές τοπικής αυτοδιαχείρισης θα ήταν microια άmicroεση πρακτική λύση για τις υποταγmicroένες χώρες τουNότου (σίγουρα πάντως πιο πρακτική από την ιδέα οι φτωχοί του Σάο Πάολο ή του Nαϊρόmicroπι να επιδιώξουν έναεισόδηmicroα στον τοmicroέα των υπηρεσιών) Mια τέτοια λύση θα προσέφερε στο πλαίσιο της υπάρχουσας παγκόσmicroιαςεmicroπορευmicroατικής οικονοmicroίας τον έλεγχο και την αυτοδιαχείριση των σηmicroαντικότερων πόρων Tέτοιες πρωτοβουλίεςυπάρχουν H microεγαλύτερη η οργάνωση των ακτηmicroόνων Movimento sem Terra στη Bραζιλία έχει στόχο microόνο τηθέσmicroιση της κατανοmicroής των γαιών σε οικογένειες που θα παραγάγουν προϊόντα για την αγορά και θα εντάσσονταιέτσι στην κοινωνία της εργασίας ∆εν έχει δηλαδή σχέδιο κοινωνικά ανατρεπτικό Kαι microόνον όmicroως η microαζικήεπιστροφή στη γη microετά από τόσες δεκαετίες κατά τις οποίες η λαίλαπα των βραζιλιάνικων microεγαλουπόλεωνκαταβρόχθισε γενιές ολόκληρες αποτελεί παρέκκλιση από την καπιταλιστική ldquoανάπτυξηrdquo ∆εν πρόκειται microόνον γιαφαινόmicroενο του Tρίτου Kόσmicroου Eδώ και δέκα χρόνια κάθε χρόνο στη Γαλλία πάνω από δέκα χιλιάδες άνθρωποικυρίως άνθρωποι των πόλεων ξεκινούν microια αγροτική δραστηριότητα microε απόδοση microικρότερη από την επιδοτούmicroενησύmicroφωνα microε τις οδηγίες της αγροτικής πολιτικής της Eυρωπαϊκής Ένωσης Tο κράτος προσπαθεί να ρυθmicroίσει τηντάση αυτή microε το πρόσχηmicroα της βοήθειας στους νέους αγρότες και της παροχής δυνατοτήτων απασχόλησης στουςανέργους Mεταξύ της πλειάδας των οργανώσεων που δραστηριοποιούνται σrsquo αυτόν τον τοmicroέα υπάρχουν καιοργανώσεις όπως το κίνηmicroα Droit paysan που θέλει να παραmicroένει όσο γίνεται πιο ανεξάρτητο από τη βοήθεια τηςπολιτείας δεν στοχεύει στην ένταξη στο σύστηmicroα της αγοράς και ενίοτε καταλαmicroβάνει ακαλλιέργητες εκτάσειςΌσο κι αν δεν microπορούmicroε να βρούmicroε κοινό παρονοmicroαστή για τις διάφορες αυτές πρωτοβουλίες ανά τον κόσmicroο όσοκι αν όσοι συmicromicroετέχουν σrsquo αυτές είναι άνθρωποι οι οποίοι συχνά το microόνο που θέλουν είναι να εξασφαλίσουν microιαθέση στην αγορά της κατηγορίας τους πρόκειται ωστόσο αντικειmicroενικά για τη σηmicroαντικότερη τάση 50 Πριν από πενήντα microόλις χρόνια οι αγρότες στην Ινδία φύτευαν πάνω από 30000 παραδοσιακά είδη ρυζιού Σήmicroερα 10 σύγχρονες ποικιλίεςκαλύπτουν πάνω από το 75 της τοπικής παραγωγής ρυζιού (Rifkin 181) Ο πλούτος ποικιλιών που αναπτύχθηκε σταδιακά microέσα σε δέκαχιλιάδες χρόνια αγροτικού πολιτισmicroού ισοπεδώνεται διαmicroιάς για ευτελείς σκοπούς Ενώ η συνολική εξέλιξη της φύσης (και η ανθρώπινηεξέλιξη) είχε πάντοτε την τάση να δηmicroιουργεί όλο και περισσότερα είδη microε διαφορετικά χαρακτηριστικά η κοινωνία του εmicroπορεύmicroατοςκατάφερε να την αντιστρέψει σε λίγες microόνο δεκαετίες

28

επανοικειοποίησης των πόρων microε την έννοια της αντιπολιτικής και της αντιοικονοmicroίας ειδικά στις περιπτώσειςόπου η γη προσφέρεται χωρίς χρηmicroατικό αντίτιmicroο Mήπως θα έπρεπε οι κριτικοί της αξίας αντί να παιδεύονται microετα υπολείmicromicroατα σκοταδιστικών αριστερών γκρουπούσκουλων να αρχίσουν να συνεισφέρουν στην επεξεργασία καιτην ανύψωση του επιπέδου της θεωρίας αυτών των δυνητικά αντισυστηmicroικών και ανατρεπτικών κινηmicroάτων

Aυτό που διαφοροποιεί τις θέσεις που παραθέτουmicroε εδώ από τη ροmicroαντική-αντιδραστική κριτική τηςπροόδου είναι ότι η τελευταία επιδιώκει την επιστροφή στο παρελθόν του οποίου microάλιστα εξυmicroνεί τις χειρότερεςόψεις (έλλειψη κινητικότητας προδιαγεγραmicromicroένοι ρόλοι των δύο φύλων σεβασmicroός στην ιεραρχίαθρησκευτικότητα κοκ) Aντίθετα το θέmicroα είναι να υπερασπιστούmicroε τις δυνατότητες που διαφαίνονταν στοπαρελθόν Γράφει σχετικά ο Pιζέλ laquo∆εν υπάρχουν πια αγρότες αφού δεν υπάρχει πια αγροτική κοινωνία όπως καιδεν πρόκειται να ξαναϋπάρξει αγροτική κοινωνία Aυτό που οφείλουmicroε να ξαναβρούmicroε δεν είναι ο έλεγχος όλων επίόλων του οποίου τα πιο περιπετειώδη παιδιά κατάφερναν πάντοτε ανά τους αιώνες να διαφεύγουν αλλά η ολότητατων δυνατοτήτων ανάπτυξης και υπέρβασης του παρελθόντος και οι αντίστοιχες ιστορικές ευκαιρίες τις οποίεςκατέστρεψε η βιοmicroηχανική εmicroπορευmicroατική κοινωνίαraquo (Riesel 33) Tι έχουν να πουν όσοι θεωρούν την αγροτικήζωή αντιδραστική ουτοπία για τις ελευθεριακές αγροτικές κοινότητες στην Iσπανία το 1936-37 όπου laquoόλαmicroπορούσαν να αρχίσουν από την αρχήraquo (Rem 71) Στο Nότο microέσα σε λίγα χρόνια επαναλαmicroβάνεται η φρίκη τηςπρο εκατονπεντηκονταετίας εκδίωξης των αγροτών στην Eυρώπη και καταστρέφονται όλες οι συνθήκες ζωής πουδεν δηmicroιουργήθηκαν από την εmicroπορευmicroατική κοινωνία και δεν διαποτίζονται πλήρως από αυτήν laquoH διάλυση τηςπαγκόσmicroιας αγροτιάς σηmicroαίνει και τη διάλυση του τελευταίου microεγάλου αποθέmicroατος αντιβιοmicroηχανικών ανθρώπινωνδυνατοτήτωνraquo (Riesel 64) Ποιος ξέρει αν η ανθρωπότητα δεν θα ζήσει σύντοmicroα microια αγροτική εξέγερση που ναασκεί κριτική στην κοινωνία της αξίας

H φοβερή ύβρις που επιτέλεσε η επιστήmicroη του 20ού αιώνα κυρίως microε την προσπάθειά της να εγκαθιδρύσειmicroια πρωτοφανή σε βάθος σε σχέση microε τις προηγούmicroενες χιλιετηρίδες κυριαρχία επί της φύσης και νακατασκευάσει microια φύση προσαρmicroοσmicroένη απόλυτα στην εmicroπορευmicroατική κοινωνία είναι το microεγαλύτερο εmicroπόδιο σεοποιοδήποτε σχέδιο ανθρώπινης χειραφέτησης Oποιαδήποτε τροχοπέδη σrsquo αυτήν τη microηχανή είναι ευπρόσδεκτη Ήmicroήπως δεν microπορούmicroε να κάνουmicroε τίποτα πια τώρα που η γνώση των βιοτεχνολογιών υπάρχει και την εmicroπεδώσαmicroεγια τα καλά Iστορικά δεν δικαιολογείται τέτοια microοιρολατρεία O Mαρξ παραθέτει στο Kεφάλαιο την παρακάτωθέση για την ιστορία των εφευρέσεων laquoΠριν από πενήντα περίπου χρόνια (γύρω στα 1780) ο Άντον Mίλερ είδεmicroια κοmicroψότατη microηχανή στο Nτάντζιγκ που έγνεθε τέσσερα microε έξι κοmicromicroάτια υφάσmicroατος στο λεπτό Tο δηmicroαρχείοόmicroως έκρινε ότι η εφεύρεση αυτή θα microετέτρεπε πολλούς εργαζόmicroενους σε ζητιάνους γιrsquo αυτό και την αποσιώπησεκι άφησε στον εφευρέτη τη διακριτική ευχέρεια να πάει να πνιγείraquo (MEW 2345)

19

bull ο περαιτέρω κλονισmicroός των φυσικών ισορροπιώνbull η πλήρης εξάρτηση των αγροτών του Tρίτου Kόσmicroου από τις βιο-πολυεθνικές και η επιτάχυνση της

καταστροφής των υπαρξιακών τους συνθηκώνbull η εξάπλωση ενός γκροτέσκου γενετικού αναγωγισmicroού στην επιστηmicroονική κοινότητα ο οποίος αρνείται κάθε

κοινωνική παράmicroετρο και προωθεί έναν ευγονικό κοινωνικό δαρβινισmicroό και γενικότεραbull η αδυνατότητα να εκτιmicroηθούν οι microακροπρόθεσmicroες συνέπειες τόσο microακρόπνοων επεmicroβάσεων στο γενετικό

υλικόAς θεωρήσουmicroε λοιπόν ότι τα παραπάνω είναι γνωστά Aυτό όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι έχει αναγνωριστεί και η

σηmicroασία τους Όλοι σχεδόν οι κριτικοί της βιοτεχνολογίας αmicroφισβητούν microόνον το πώς της βιοτεχνολογίαςπαραπονιούνται ότι microόνον οι πλούσιοι θα microπορούν να απολαύσουν τα υποτιθέmicroενα πλεονεκτήmicroατά της καιδιακηρύττουν ότι και οι χώρες απrsquo όπου προέρχονται οι περισσότερες πρώτες ύλες της βιοτεχνολογικήςβιοmicroηχανίας θα έπρεπε να έχουν πρόσβαση στα λάφυρα Kάνουν υπολογισmicroούς κερδών και απωλειών θέλουνδηλαδή να ξέρουν αν η δηmicroοκρατική εmicroπορευmicroατική κοινωνία και οι πολίτες της στο τέλος θα χάσουν ή θακερδίσουν από τη συναλλαγή Bέβαια και τότε ακόmicroη συνήθως οδηγούνται στο συmicroπέρασmicroα ότι και στο καθαράοικονοmicroικό επίπεδο microόνο καναδυό microεγάλοι όmicroιλοι εταιρειών θα ωφεληθούν από τις βιοτεχνολογίες ενώ οιυπόλοιποι δεν θα κερδίσουν τίποτα Eνίοτε θίγονται και ζητήmicroατα ευρύτερα όπως για παράδειγmicroα το τι σηmicroαίνειγια την αυτοσυνείδηση του ατόmicroου ή και για την έννοια του ανθρώπινου γενικά το να έχει microεγαλώσει κανείς στοεργαστήριο και όχι στην κοιλιά της microητέρας του Aκριβώς όπως και η τρέχουσα κριτική στον καπιταλισmicroό έτσι καιη κριτική στις βιοτεχνολογίες περιορίζεται πάντοτε σε microεmicroονωmicroένες όψεις του προβλήmicroατος Σκυθρωποί οι ειδικοίτης βιο-ηθικής σπάνε το κεφάλι τους αν ένα κατεψυγmicroένο έmicroβρυο κατέχει ή microήπως όχι ανθρώπινη αξία Hτηλεοπτικά διαφωτισmicroένη ldquoκοινή γνώmicroηrdquo ανησυχεί για πιθανούς κινδύνους που επιφυλάσσει η βιοτεχνολογία στουςευπρεπείς καταναλωτές και για την έλλειψη δηmicroοκρατικής διαφάνειας Tα σεβαστά αυτά αιτήmicroατα ίσως νακαταφέρουν να θέσουν όρια σε κάποιες από τις χειρότερες επιπτώσεις των βιοτεχνολογιών έτσι ώστε να microηνmicroπορεί φέρrsquo ειπείν ο καθένας να εισαγάγει στον κόσmicroο πρωτοφανείς ιούς microόνο και microόνο για να κάνει φιγούρα στηνεπόmicroενη σύσκεψη των υψηλόβαθmicroων στελεχών της εταιρείας του Eίναι άλλωστε πάγιο χαρακτηριστικό τηςδηmicroοκρατικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας το ότι πλασάρει microεταρρυθmicroίσεις ούτως ή άλλως αναγκαίες ωςγενναιόδωρες παραχωρήσεις σε αντιπολιτευτικά (προσοχή όχι αντισυστηmicroικά) κοινωνικά κινήmicroατα Όπως όmicroωςείναι αδύνατον να απαλλαγούmicroε από την κερδοσκοπία στη χρηmicroατοοικονοmicroική αγορά για να επιστρέψουmicroε στηldquoγνήσιαrdquo εργασία στο ldquoαληθινόrdquo χρήmicroα και στην ldquoκανονικήrdquo οικονοmicroία έτσι δεν microπορούmicroε ούτε να διαχωρίσουmicroετις βιοτεχνολογίες από την ανάπτυξη που έχουν επιφέρει και να τις αποmicroακρύνουmicroε σαν να ήταν απλώς microιααπόφυση τερατώδης έστω στο σώmicroα της τεχνολογίας για να συνεχίσουmicroε τη ζωή microας microε την ίδια επιστήmicroη τηνίδια τεχνολογία την ίδια αγροτική οικονοmicroία την ίδια ιατρική Όπως η εργασία στον καπιταλισmicroό δεν είναι δυνατήπαρά microόνον ως αχαλίνωτη παγκόσmicroια οικονοmicroική αγορά έτσι και οι τεχνολογίες αποτελούν ένα στάδιο ανάπτυξης(το τελικό) της microοντέρνας επιστήmicroης τεχνολογίας αγροτικής οικονοmicroίας και ιατρικής Όποιος έχει πει το ναι στηνldquoουσίαrdquo πχ στη microοντέρνα αγροτική οικονοmicroία και στην επιστήmicroη που αποτελεί εφαρmicroογή της οικονοmicroίας αυτήςστην πραγmicroατικότητα είναι σε θέση να συζητήσει microόνο για τις ετικέτες των προϊόντων που περιέχουν γενετικάτροποποιηmicroένους οργανισmicroούς

Tις βιοτεχνολογίες microπορούmicroε να τις ldquoρυθmicroίσουmicroεrdquo όσο microπορούmicroε να ldquoρυθmicroίσουmicroεrdquo τις κεφαλαιαγορές (καιυπάρχουν άνθρωποι της ATTAC που κυνηγούν ταυτόχρονα και τις δύο χίmicroαιρεςhellip) Όπως ακριβώς το διεθνέςεποικοδόmicroηmicroα της κερδοσκοπίας είναι αποτέλεσmicroα της βασικής λογικής της κοινωνικοποίησης microέσω τηςεmicroπορευmicroατικής αξίας έτσι και η βιοτεχνολογία αντιστοιχεί στις θεmicroελιώδεις τάσεις microιας επιστήmicroης που προέκυψεαπό την κοινωνία της αξίας Aπό τις πολλές όψεις του ζητήmicroατος θα επικεντρωθούmicroε σε τρεις στον microηδενισmicroό τηςποιότητας στην απαλλοτρίωση των ζωτικών αποθεmicroάτων του πλανήτη και στη διαmicroόρφωση των υποκειmicroένων τηςδηmicroοκρατικήςατοmicroικιστικής αγοράς Ή αλλιώς όπως λέει και η Encyclopeacutedie des Nuisances Tο ερώτηmicroα δεν είναιαν το κατεψυγmicroένο έmicroβρυο έχει ldquoανθρώπινη αξίαrdquo αλλά το πώς η κοινωνία έφτασε στο σηmicroείο να το παράγει

H διαmicroόρφωση της κοινωνίας της αξίας και η microοντέρνα επιστήmicroη από τότε που ξέσπασαν κατά το 16ο και17ο αιώνα προχωρούν παράλληλα Στη βιοτεχνολογία επιτέλους συναντιούνται Όπως στο σηmicroερινό επίπεδο τηςανάπτυξης του microυθικού κεφαλαίου η λογική της αξίας επιτέλους αυτοπραγmicroατώνεται και φτάνει microάλλον στοτελευταίο της στάδιο έτσι και η microοντέρνα επιστήmicroη στη βιοτεχνολογία τελικά laquoσυmicroπίπτει microε την εννοιακή τηςσύλληψηraquo H άρνηση της ποιότητας που ενυπάρχει σε κάθε πράγmicroα σηmicroάδεψε τόσο την επιστήmicroη όσο και τηνκοινωνικοποίηση microέσω της αξίας Mε άλλα λόγια η αναγωγή της ποιοτικής πολυπλοκότητας και ποικιλότητας σεαπλή ποσότητα microιας οmicroοιόmicroορφης ουσίας ανέδειξε αφενός την αξία της εργασίας και αφετέρου τον microαθηmicroατικόχωροχρόνο Όπως έλεγε ο Γαλιλαίος το βιβλίο της φύσης γράφεται microε κύκλους τρίγωνα και τετράγωνα Όπωςσήmicroερα όλα αναπαρίστανται ως ποσοτική αξία (και η κοινωνικοποίηση microέσω της αξίας παρόλrsquo αυτά αποτυγχάνει σεόλα όσα δεν microπορούν να συmicroπιεστούν και να microετατραπούν σε αξία στη ldquoσκοτεινήrdquo τους πλευρά) έτσι και ηβιοτεχνολογία αυτή η πεmicroπτουσία της φυσικής επιστήmicroης πραγmicroατεύεται όλα τα έmicroβια όντα ως σκέτο DNA πουαποσυναρmicroολογείται και επανασυγκολλάται κατά βούληση H βιοποικιλότητα των εmicroβίων όντων που microέχρι πρινλίγα χρόνια αποτελούσε αξεπέραστο όριο ακόmicroη και της σκέψης (αφού θεωρούσαmicroε ότι τα είδη δενδιασταυρώνονται microεταξύ τους) έχει δώσει τη θέση της στην ιδέα ενός χειραγωγήσιmicroου συνεχούς στο οποίο γονίδιαενός είδους microπορούν να microεταφερθούν σε άλλο είδος και microάλιστα σε είδος άλλου βασιλείου (φυτών ζώωνβακτηρίων ιών) Σύmicroφωνα microε τους τεχνικούς της βιοτεχνολογίας laquoόλα τα έmicroβια όντα ανάγονται σε κάποια βασικήβιολογική ύλη που microπορεί να αφαιρεθεί να χειραγωγηθεί να ανασυνδυαστεί (να διασταυρωθεί) και ναπρογραmicromicroατιστεί microε microια σειρά εργαστηριακών τεχνικώνraquo (Rifkin 70)

20

Όπως υπογραmicromicroίζουν τα Remarques είναι αδιανόητο να microιλούmicroε για ldquoκαλήrdquo και για ldquoκακήrdquo χρήση τηςβιοτεχνολογίας αφού πρόκειται για την laquoίδια σαρωτική δύναmicroη του κατακερmicroατισmicroού για τον έναν και τον αυτόmicroηδενισmicroό που απλώνεται σrsquo όλες τις microορφές ζωής ndashφυτά ζώα ανθρώπουςndash τις αντιmicroετωπίζει σαν οmicroοιογενέςγενετικό υλικόraquo και συλλαmicroβάνει τα πάντα βάσει microοντέλων της πληροφορικής (Rem 85) H συνεχής απλούστευσηη reductio ad unum που διαφοροποιεί την εmicroπορευmicroατική κοινωνία από όλες τις άλλες θριαmicroβεύει όχι microόνο στηβιοτεχνολογία αλλά και στην πληροφορική χωρίς την οποία οι βιοτεχνολόγοι δεν θα τα έβγαζαν πέρα Ηπληροφορική microάλιστα έχει βαφτίσει κι ένα νέο βιοεξελικτικό microοντέλο (Rifkin κεφάλαια έξι και επτά) Στη microητέρα-επιστήmicroη της πληροφορικής στην κυβερνητική όλα ανάγονται σε ldquoπληροφορίαrdquo Oι κανόνες της εφαρmicroόζονταιεξίσου σε κάθε έκφανση της ύπαρξης τόσο στη συmicroπεριφορά των ποντικιών όσο και στην όσmicroωση των κυττάρωντόσο στην οργάνωση του χώρου εργασίας όσο και σrsquo έναν διαστρικό γαλαξία όλα microπορούν να συλληφθούν ως έναείδος ηλεκτρονικού υπολογιστή Tα έmicroβια όντα δεν αποτελούν πλέον αmicroετάβλητες microοναδικότητες microε την έννοια τουείδους της συνοmicroοταξίας κοκ παρά microόνον laquoέναν τρόπο οργάνωσης των πληροφοριώνraquo γιrsquo αυτό και microπορούν ναρυθmicroιστούν κατά βούληση (Rifkin 338) Στην ιδεολογική του microορφή ο γενετικός αυτός αναγωγισmicroός έχει δεχτεί ταπυρά κάποιων ldquoκριτικώνrdquo επιστηmicroόνων Aκόmicroη κι αυτοί όmicroως δεν συνειδητοποιούν ότι ο αναγωγισmicroός συνδέεταιάmicroεσα microε τη σύγχρονη λογική της αξίας πόσο microάλλον ότι συνδέεται microε τις ίδιες τις βάσεις της σύγχρονης επιστήmicroηςκαι microε την ανικανότητά της να διακρίνει τη διαφορά microεταξύ ενός ζωντανού οργανισmicroού και microιας microηχανικήςσυναρmicroογής microεmicroονωmicroένων κοmicromicroατιών Όπως όmicroως η διαmicroόρφωση της κοινωνίας microέσω της αξίαςαυτοκαταστρέφεται αφού προσκρούει σε ότι δεν microπορεί να συλληφθεί microέσω της αξίας έτσι και στην περίπτωσητης σύγχρονης επιστήmicroης αποτυγχάνει κάθε προσπάθεια να φορέσουmicroε τυπολογικό ζουρλοmicroανδύα στο πραγmicroατικόΌπως επισηmicroαίνουν τα Remarques αυτό που επιστρέφει σε microας microε τη microορφή διάφορων φυσικών καταστροφώνείναι η ολότητα της φύσης την οποία η έρευνα επιmicroένει συστηmicroατικά να αγνοεί H βιοτεχνολογία θέλει νααντικαταστήσει microε τα τεχνητά της προϊόντα ότι θεωρεί ldquoπεριττόrdquo στη φύση ndash όπως πχ το 90 του DNΑ που οιmicroικροβιολόγοι αποκαλούν ldquoπλεονάζον DNΑrdquo επειδή δεν βλέπουν να έχει κάποια συγκεκριmicroένη λειτουργία (Rem30-31)

Oι βιοτεχνολογίες αποτελούν τεράστια πρόοδο στο πλαίσιο της συνεχούς από το τέλος του microεσαίωνα καιδώθε ιδιοποίησης και ιδιωτικοποίησης όλων των πόρων που είναι αναγκαίοι για την ανθρώπινη ζωή ndash και στοπλαίσιο της καταστροφής όλων των αυτοδιαχειριζόmicroενων ατοmicroικά ή συλλογικά συνθηκών ύπαρξης38 H έννοια τηςατοmicroικής ιδιοκτησίας φτάνει στο ιλιγγιώδες και παραληρηmicroατικό απόγειό της microε την εξάπλωση της πατέντας γιαέmicroβια όντα και για όργανα ή λειτουργίες του ανθρώπινου σώmicroατος Έχουmicroε φτάσει στο σηmicroείο ασθενείς να έχουνχάσει δικαστήρια στα οποία κατήγγειλαν την επιστηmicroονική και εmicroπορική εκmicroετάλλευση κυττάρων που τουςαφαιρέθηκαν εν αγνοία τους κατά τη διάρκεια της νοσηλείας τους στο νοσοκοmicroείο (Rifkin 108) Στο τέλος ο ίδιος οάνθρωπος θα εξαρτάται για τις στοιχειωδέστερες λειτουργίες του από την επιστήmicroη και τη βιοmicroηχανία που τηνπροmicroηθεύει Oύτε καν την αναπαραγωγή του δεν θα microπορεί πλέον να εγγυηθεί microόνος του οι καρποί της οποίας ήτανκάποτε το microοναδικό περιουσιακό στοιχείο των ldquoπρολεταρίωνrdquo Tο ζήτηmicroα δεν είναι αν οι πρακτικές όπως τα παιδιάτου σωλήνα η τεχνητή γονιmicroοποίηση ο δανεισmicroός της microήτρας οι επεmicroβάσεις στο γενετικό υλικό των γονέων ή οιldquoδιορθώσειςrdquo στα γονίδια του εmicroβρύου θα επεκταθούν ή αν αντίθετα θα παραmicroείνουν προνόmicroιο microιας ελάχιστηςεύπορης microειονότητας Άπαξ και υφίσταται η δυνατότητα για όλες αυτές τις πρακτικές ήδη προκύπτει microια νέααντίληψη ένας νέος ορισmicroός της ανθρώπινης ζωής ndash είτε η ζωή microεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο είτεπροσφέρεται από την επιστήmicroη Kι όταν η ιατρική θα είναι σε θέση να διορθώνει γενετικά προσδιορισmicroένεςασθένειες πριν τη γέννηση ή τη σύλληψη ή ακόmicroη και να διεκπεραιώνει τις κυήσεις σε ελεγχόmicroενο περιβάλλον ndashσrsquoένα θρεπτικό διάλυmicroα εφοδιασmicroένο microε σωλήνες παροχήςndash αντί για τη laquoσκοτεινή και επικίνδυνη περιοχή τηςmicroήτραςraquo (όπως λέει ένας αmicroερικανός καθηγητής βιοηθικής που παραθέτει ο Rifkin 64) τότε microπορούmicroε εύκολα ναφανταστούmicroε ότι κάποια στιγmicroή η άρνηση microιας τέτοιας εγκυmicroοσύνης θα θεωρείται ηθικά microεmicroπτή ίσως microάλιστα καιποινικά κολάσιmicroη H ζωή στο βιολογικό επίπεδο θα είναι αδιανόητη χωρίς όλες τις καπιταλιστικές ldquoπροσθετικέςrdquoτεχνικές Oι ιδέες για την κοινωνική ανατροπή θα πέφτουν στο κενό αφού η διαmicroόρφωση της κοινωνίας microέσω τηςαξίας δεν καταστρέφει microόνο κάθε κοινωνική εναλλακτική λύση αλλά και κάθε φυσική πρόταση που τηναmicroφισβητεί Λέγεται πως microετά από microια πληmicromicroύρα στο εργαστήριο του Παβλόφ τα σκυλιά που επέζησαν ξέχασανmicroεmicroιάς όλη τους την παβλοφική εκπαίδευση Aυτό θα microπορούσε κάλλιστα να συmicroβεί και στα εmicroπορευmicroατοποιηmicroέναυποκείmicroενα Όταν όmicroως οι αλλαγές θεmicroελιώνονται στα γονίδια δεν υπάρχει επιστροφή Mπορεί βέβαια ηκαλλιέργεια υπερανθρώπων να παραmicroείνει όνειρο απραγmicroατοποίητο παρά τη σχετική φασαρία των micromicroε ή ναπεριοριστεί στη ρύθmicroιση ldquoξανθοί και γαλανοmicroάτηδεςrdquo Aυτό όmicroως που δεν είναι απραγmicroατοποίητο κάθε άλλοmicroάλιστα είναι η επrsquo άπειρον αυξανόmicroενη εξάρτηση της κοινωνίας από ψευτοφυσικούς και αυτονοmicroηmicroένουςmicroηχανισmicroούς και από microια φύση εmicroπορευmicroατοποιηmicroένη στην οποία ο σολοmicroός δεν θα κάνει αυγά και οι βελανιδιέςθα σείονται στον αέρα σαν τη φτέρη επειδή έτσι συmicroφέρει την αγορά Mrsquo αυτόν τον τρόπο εξαφανίζεται και κάθεmicroέτρο σύγκρισης που θα microας επέτρεπε να αναγνωρίσουmicroε την εmicroπορευmicroατική κοινωνία και τις λεηλασίες της ωςαυτό που είναι Mια σηmicroαντική αmicroερικανική microελέτη (Our Stolen Future) για τις συνέπειες των χηmicroικών προϊόντωνστο ορmicroονικό σύστηmicroα τονίζει ότι δεν υπάρχει πλέον κανένας αmicroόλυντος άνθρωπος στον πλανήτη που θα microαςεπέτρεπε να κατανοήσουmicroε πώς ήταν η κανονική λειτουργία του ορmicroονικού συστήmicroατος πριν την εξάπλωση τωνβλαβερών χηmicroικών (Rem 34)

H σύνδεση των βιοτεχνολογιών microε την ελεύθερη αγορά και τον ακραίο φιλελευθερισmicroό είναι προφανής

38 Ακόmicroη και ο Rifkin που αντιmicroετωπίζει το θέmicroα αποκοmicromicroένο από το κοινωνικό του πλαίσιο διακρίνει τη συγγένεια microεταξύ των βιοτεχνολογιώνκαι των περιφραγmicroένων κτηmicroάτων στην Αγγλία τα οποία αποτελούν πρότυπο υπεξαίρεσης της συλλογικής ιδιοκτησίας

21

Σύmicroφωνα microε τη διακηρυγmicroένη αντίληψη των υποστηρικτών τους οι βιοτεχνολογίες αποτελούν προσπάθεια να δοθείmicroια νέα ώθηση συσσώρευσης στην αγορά Oι θιασώτες τους ελπίζουν ότι οι βιοτεχνολογίες θα microετατρέψουν τηνατελείωτη microάζα των γονιδίων σε microια εξίσου ατελείωτη microάζα εmicroπορευmicroατικής αξίας και υπολογίζουν τα κέρδη τουςΣτην πραγmicroατικότητα βέβαια και σrsquo αυτόν τον τοmicroέα οι πραγmicroατικές επενδύσεις είναι ελάχιστες ακόmicroη λιγότερεςδε είναι και οι αντίστοιχες νέες θέσεις εργασίας αφού οι διαδικασίες άπαξ και επινοήθηκαν δεν microπορούν ναπαραγάγουν νέα αξία Γιrsquo αυτό και είναι τόσο βίαιη η κερδοσκοπία και ασταθείς οι απολαβές στη βιοmicroηχανία τωνβιοτεχνολογιών γιrsquo αυτό και τα κεφάλαιά της είναι συγκεντρωmicroένα σε τόσο λίγα χέρια ∆έκα εταιρείες κυριαρχούνσε ολόκληρη σχεδόν την αγορά (Rifkin 122) Σε αυτόν τον τοmicroέα ή microάλλον ιδιαίτερα σε αυτόν τον τοmicroέα ηολοκληρωτική αγορά αποδεικνύεται χειρότερη από το ολοκληρωτικό κράτος και πάντως σίγουρααποτελεσmicroατικότερη H γενετική ποτέ δεν θα έφτανε στα ύψη που έφτασε χωρίς τα ιδιωτικά συmicroφέροντα πουκαλύπτουν την έρευνα Όπως η ατοmicroική ενέργεια ανήκε στο κράτος έτσι και οι βιοτεχνολογίες ανήκουν στηνελεύθερη αγορά Aντίθετα microε τις διεργασίες της ατοmicroικής ενέργειας οι διεργασίες των βιοτεχνολογιών αφούεφευρεθούν microπορούν πολύ εύκολα να επαναληφθούν εξού και το φανατικό κυνήγι της πατέντας Oι δυνάmicroεικίνδυνοι των βιοτεχνολογιών από κάποιες απόψεις είναι microεγαλύτεροι από τους κινδύνους της ατοmicroικής ενέργειας Hατοmicroική ενέργεια ελεγχόταν από έναν microικρό αριθmicroό κρατών τα οποία έριξαν microια φορά microερικές ατοmicroικές βόmicroβεςαλλά τουλάχιστον δεν το ξαναέκαναν Oι βιοτεχνολόγοι αντίθετα microπορούν να παραβληθούν microόνο microε microια σπείραπαρανοϊκών εγκληmicroατιών πέρα από κάθε έλεγχο και το βιοτεχνολογικό εργαστήριο χωρίς πολύ εξοπλισmicroό και microελίγο κατασκοπευmicroένο know-how microπορεί να στηθεί παντού αόρατο και microε συνέπειες που θα φανούν πολύαργότερα

H αγορά και οι επιστήmicroονες που πληρώνονται απrsquo αυτήν υλοποιούν κάτι που το ολοκληρωτικό κράτοςmicroπορούσε microόνο να υποσχεθεί H ευγονική ανήκε πάντοτε στο πρόγραmicromicroα του ολοκληρωτικού κράτους από τηνΠολιτεία του Πλάτωνα και την Πόλη του Hλίου του Kαmicroπανέλα microέχρι τον εθνικοσοσιαλισmicroό και το ΘαυmicroαστόKαινούριο Kόσmicroο του Xάξλεϋ H ιδεολογία ωστόσο δεν έφερνε microαζί της και άmicroεση υλοποίηση κι όταν το έκανε ηευγονική εφαρmicroοζόταν αρνητικά (βλέπε στείρωση ή θανάτωση των ανεπιθύmicroητων στον εθνικοσοσιαλισmicroό αλλάκαι στη λαmicroπρή συνέχειά του στα χρόνια των φορντικών δηmicroοκρατιών στις HΠA τη Σουηδία και αλλού) ποτέόmicroως θετικά αν εξαιρέσουmicroε τα γελοία πειράmicroατα των εθνικοσοσιαλιστικών γενετικών σωφρονιστηρίων (βέβαιακοιτώντας γύρω στους γερmicroανικούς δρόmicroους είναι νrsquo αναρωτιέται κανείς microερικές φορές για τα αποτελέσmicroατάτουςhellip) H βελτίωση του ανθρώπινου υλικού την οποία ο Λεβιάθαν ήθελε να επιβάλει στους ανυπάκουουςυπηκόους του χωρίς να το πολυτολmicroάει κιόλας τώρα προωθείται εκκωφαντικά στο όνοmicroα της ελευθερίας τωνπολιτών του δηmicroοκρατικότερου κόσmicroου που υπήρξε ποτέ Aλαλάζει λοιπόν το περιοδικό Economist laquoH νέαευγονική προσφέρει στο άτοmicroο microεγαλύτερη ελευθερία να κάνει ότι θέλει microε τον εαυτό του και τους απογόνους τουraquo(Rifkin 232) ενώ ένας από τους κύριους απολογητές των γενετικών τεχνολογιών γράφει χαρακτηριστικά laquoΣε microιακοινωνία όπου υπέρτατη αξία είναι η ανθρώπινη ελευθερία είναι δύσκολο να βρεθεί microια βάση που να νοmicroιmicroοποιείτους περιορισmicroούς στη χρήση της αναπαραγωγικής γενετικήςraquo (Rifkin 272)39 Άλλοι εκπρόσωποι τουαναπαραγωγικού φιλελευθερισmicroού διατείνονται ότι το κράτος όπως δεν επεmicroβαίνει στη σεξουαλική αναπαραγωγήοφείλει να microην αναmicroειχθεί ούτε σε αυτήν την υπόθεση αφού τάχα πρέπει να έχει κανείς το δικαίωmicroα να microηνδιασταυρώνει το DNA του microε ξένα DNA και να επιλέγει την κλωνοποίηση (La Repubblica 19 Aπριλίου 2000)

∆εν χρειάζεται πολύς κόπος για να πεισθούν οι πεφωτισmicroένοι σηmicroερινοί πολίτες για τις ευλογίες της βιο-ελευθερίας H αφοσίωσή τους στην όmicroορφη microηχανή φτάνει microέχρι την ευχή η ldquoαυτοεξηmicroέρωσηrdquo να στοιχειοθετείταικαι βιολογικά ώστε να προσαρmicroόζεται κανείς microέχρι τα γονίδια στην αγορά εργασίας και ψυχαγωγίας και στηνεmicroπορευmicroατική αντίληψη της οmicroορφιάς και της απόλαυσης Σε ένα γκάλοπ 11 των ερωτηθέντων ζευγαριώναmicroερικανών που έκαναν τεστ γονιmicroότητας απάντησαν ότι θα απαλλάσσονταν από το έmicroβρυό τους microε έκτρωση ανδιαπιστωνόταν ότι έχει κλίση προς την παχυσαρκία (Rifkin 227) Πριν microερικά χρόνια στις HΠA ο εmicroπλουτισmicroός τηςδιατροφής των microικρόσωmicroων αλλά κατά τα άλλα κανονικών παιδιών microε αυξητικές ορmicroόνες δικαιολογήθηκε ωςεξής το ανάστηmicroα κάτω του microετρίου πρέπει λέει να ορίζεται ως ασθένεια αφού δεν το δέχεται η κοινωνία (Rifkin230) O Montaigne αναρωτιόταν πώς άντεξε microια γνωστή του να αφαιρέσει τάχα το επιφανειακό στρώmicroα τηςεπιδερmicroίδας της για να αποκτήσει δέρmicroα πιο ροδαλό Σήmicroερα οι ναρκώσεις έχουν καταργήσει τον πόνο πουσυνδεόταν microε τέτοιες επεmicroβάσεις και παρόmicroοιες πρακτικές δεν microας κάνουν πια εντύπωση Ένα microεγάλο microέρος τωνπελατών διψά τόσο για γενετικές θεραπείες τεχνητές γονιmicroοποιήσεις microεταmicroοσχεύσεις οργάνων και ldquoντιζάινερrdquoαπογόνους40 που οι νοmicroοθέτες αφού κι οι ίδιοι διατίθενται θετικά απέναντι στη βιοmicroηχανία των γονιδίωνδυσκολεύονται να χαλιναγωγήσουν την κατάσταση H βιοτεχνολογική βιοmicroηχανία επικαλείται τα δικαιώmicroατα ενόςκοινού που κραυγάζει από ενθουσιασmicroό για τα τελευταία βιογενετικά πορίσmicroατα τα λόmicroπυ του microάλιστα ασκούνπίεση στα κοινοβούλια στήνοντας απέξω διαδηλώσεις διαmicroαρτυρίας ατόmicroων microε ειδικές ανάγκες στα καροτσάκιατους Tην άνοιξη του 2000 στη Pώmicroη ένας γνωστός γυναικολόγος και διάφοροι ειδικοί στην τεχνητή γονιmicroοποίησηέθεσαν υποψηφιότητα στις τοπικές εκλογές microε ad hoc ψηφοδέλτιο το οποίο ονόmicroασαν χαρακτηριστικάlaquoΦιλελεύθερη ∆ράσηraquo Tο πρόγραmicromicroα του εκλογικού αυτού συνδυασmicroού περιλάmicroβανε την ldquoαπελευθέρωσηrdquo τηςαγοράς των γονιmicroοποιήσεων και την υπόσχεση παιδιών του σωλήνα για όλους η επιτυχία του ήταν αξιόλογηκυρίως στα προεκλογικά γκάλοπ Eδώ δεν υπάρχουν θύτες και θύmicroατα Οι microακρινοί απόγονοι των ναυτών του 39 Όταν η Lucile Desmoulins ανέβηκε στη λαιmicroητόmicroο στο Παρίσι του 1793 και φώναξε laquoΕλευθερία πόσα εγκλήmicroατα θα γίνουν στrsquo όνοmicroα σουraquoδεν microπορούσε να φανταστεί τι νόηmicroα θα αποκτούσαν τα λόγια της δύο αιώνες microετά40 Για ποιο λόγο να microας εκπλήσσει το ότι στις κλινικές τεχνητής γονιmicroοποίησης microπορεί κανείς να επιλέξει σπερmicroατοζωάριο ανάλογα microε τη ράτσατο ύψος το ανάστηmicroα το χρώmicroα των microατιών την ευφυΐα την εθνότητα και την υπηκοότητα (Rifkin 62) Μήπως η ∆ύση έχει κερδίσει τον αγώναενάντια στις δυνάmicroεις του Kακού χάρη στις διαφορετικές ποικιλίες καφέ στα σουπερmicroάρκετ

22

απαθανατισmicroένου από τον Aϊζενστάιν θωρηκτού Ποτέmicroκιν οι οποίοι έθεσαν σε κίνδυνο τη ζωή τους για ναδιαmicroαρτυρηθούν για το σκωληκοφαγωmicroένο κρέας σήmicroερα κάνουν ουρές στα Mc Donaldrsquos για να πληρώσουν γιατο ίδιο κρέας H νέα ευγονική δεν ασκείται από microανιακούς ρατσιστές αλλά από φιλήσυχους γονείς που νοιάζονταιγια την υγεία των παιδιών τους Tα Remarques τονίζουν ότι δεν είναι συνεπές να ασκεί κανείς κριτική στηνκλωνοποίηση όταν καταφάσκει σε όλες τις άλλες εξελίξεις βάσει των οποίων δεν αρθρώνεται ούτε για δείγmicroαπλέον κάποιο επιχείρηmicroα εναντίον της κλωνοποίησης Eκείνοι που έχουν χάσει την αίσθηση της αυταξίας τουςκάπου microεταξύ κινητού ηρεmicroιστικών και υπολογιστή δεν πρόκειται να ενοχληθούν από microια ντοmicroάτα microε γονίδιαψαριού (Rem 16) Όποιος δεν διαmicroαρτύρεται εναντίον της σηmicroερινής ζωής όποιος δεν θέλει να της αντιπαραθέσειτη σύλληψη microιας ζωής διαφορετικής δεν έχει τίποτε να αντιπαραθέσει στη microηχανική των γονιδίων Tααποτελέσmicroατά της δεν microπορούν πια να είναι και τόσο πολύ χειρότερα απrsquo ότι ήδη βιώνουmicroε και βλέπουmicroε microε ταmicroάτια microας (Rem 87)

Aυτό είναι ένα από τα κύρια παράδοξα της εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας Όλα όσα γίνονται εις βάρος τουαποκοινωνικοποιηmicroένου ανθρώπου και που σε microεγάλο βαθmicroό δεν υπήρχαν microέχρι πρότινος (φτώχεια οικονοmicroικέςκρίσεις συmicroφορές εξαιτίας της τεχνολογίας κυκλοφοριακή συmicroφόρηση εξαιτίας των αυτοκινήτων microόλυνση τουπεριβάλλοντος κοκ) γίνονται αποδεκτά ως να ήταν αναπόφευκτα και αmicroετάβλητα ενώ όσα θα microπορούσε ίσως νααποκαλέσει κανείς ldquoφυσικάrdquo όσα microια άλλη εποχή ονόmicroαζε ldquoθέληmicroα Θεούrdquo πρέπει να αλλάξουν πάση θυσία και microεοποιοδήποτε κόστος αφού πρέπει να επέmicroβουmicroε microέχρι και στην ατοmicroική και τη γονιδιακή δοmicroή του κόσmicroουBέβαια αυτό σηmicroαίνει ότι ενώ πολλά από τα λεγόmicroενα ldquoφυσικάrdquo προβλήmicroατα (η αύξηση των περιπτώσεωνστειρότητας η ανεξέλεγκτη εξάπλωση πολλών ασθενειών κοκ) οφείλονται στο βιοmicroηχανικό πολιτισmicroό χρειάζεταιmicroια επιπλέον δόση βιοmicroηχανικού πολιτισmicroού για να αντιmicroετωπιστούν αυτά τα προβλήmicroατα Mα δεν είναι τοπεριβάλλον που πρέπει να αλλάξει είναι ο άνθρωπος Aν ένα ζευγάρι θέλει να ξαναβρεί τη γονιmicroότητά του καλόθα ήταν να ψάξει ένα περιβάλλον όπου θα αναπνέει λιγότερο βενζόλιο Φαίνεται όmicroως πως είναι πολύ πιο εύκολογια το εmicroπορευmicroατοποιηmicroένο υποκείmicroενο να κάνει microια διάσπαση χρωmicroοσώmicroατος από το να αλλάξει τη δουλειά ήτον τόπο κατοικίας του και από το να microετακινείται πού και πού microε τα πόδια Aυτό microοιάζει πολύ microε την περίπτωσητου πατέρα που πηγαίνει βόλτα το παιδί του κι όταν αυτό πέφτει στη λίmicroνη αυτός σκέφτεται πώς θα γίνει να τοβγάλει από τη λίmicroνη χωρίς να πέσει ο ίδιος microέσα Mετά από σκέψη φωνάζει στο παιδί laquoΠρόσεχε microην σε τραβήξεικάτω το ρεύmicroα Tρέχω να φράξω την παροχή του νερούraquo Στην πράξη παρrsquo όλες τις φαντασιοπληξίεςπαντοδυναmicroίας ορισmicroένων βιοτεχνολόγων και των διακηρύξεών τους περί ldquoδευτέρας ∆ηmicroιουργίαςrdquo παρά τονενθουσιασmicroό ενός κοινού που τους λατρεύει περισσότερο απrsquo όσο οι πιστοί του microεσαίωνα τους αγίους οι πρακτικοίτους στόχοι είναι εξαιρετικά τετριmicromicroένοι Oι πραγmicroατικές χρήσεις της ldquoδευτέρας ∆ηmicroιουργίαςrdquo είναι του επιπέδουτης καλλιέργειας microιας πατάτας που όταν microαγειρεύεται θα απορροφά λιγότερο λίπος και θα γλιτώνει τον αmicroερικανόαπό την ανάγκη να αλλάξει τις ldquoδιατροφικέςrdquo του συνήθειες για να αδυνατίσει (Verde Ambiente Societagrave 22000) Toίδιο κοντόθωρος είναι και ο χρονικός ορίζοντας τούτης της laquoεξέλιξης που πήρε ο άνθρωπος στα χέρια τουraquo ndash δενmicroπορεί να δει παραπέρα από τον επόmicroενο ισολογισmicroό ούτε καν σε καθαρά οικονοmicroικό επίπεδο H βιοτεχνολογικήβιοmicroηχανία δεν φαίνεται να νοιάζεται που ουσιαστικά σκάβει τον ίδιο της το λάκκο αφού η συρρίκνωση τηςγενετικής κληρονοmicroιάς την οποία η ίδια διακηρύττει microεσοπρόθεσmicroα περιορίζει τη δυνατότητα να εξευρεθούν νέεςπηγές γενετικού υλικού για εmicroπορική εκmicroετάλλευση (κυρίως από τη φαρmicroακευτική βιοmicroηχανία) Kι εδώ τανανοδευτερόλεπτα της αγοράς αντικαθιστούν τις χάλκινες πλάκες της θνητής θεότητας του Kράτους

Eνίοτε τα υποκείmicroενα της αγοράς αγανακτούν Aισθάνονται ότι οι πολυεθνικές θέλουν να αισχροκερδήσουνεις βάρος τους και οι κριτικότερα διακείmicroενοι από αυτούς είναι απρόθυmicroοι να δεχτούν το νόηmicroα ενόςκλωνοποιηmicroένου πιθήκου ή microιας τετράγωνης πατάτας Kανένας όmicroως δεν θέλει να θίξει τα υποτιθέmicroεναldquoπλεονεκτήmicroαταrdquo των βιοτεχνολογιών στον ιατρικό τοmicroέα στις γενετικές θεραπείες τις τεχνικές γονιmicroοποίησης καιτις microεταmicroοσχεύσεις οργάνων Όσο και αν αποδέχονται το να microην έχουν κανένα άλλο δικαίωmicroα ούτε καν δικαίωmicroασε λίγο νερό και λίγο αέρα σε καmicroιά περίπτωση δεν επιτρέπουν να τους αφαιρεθεί το δικαίωmicroα στο παιδί Eίναιακόmicroη σχετικά εύκολο να διαmicroαρτυρηθεί κανείς εναντίον της χειραγώγησης των γονιδίων θέλει όmicroως θάρρος γιανα διαmicroαρτυρηθεί ενάντια στην τεχνητή γονιmicroοποίηση και στις microεταmicroοσχεύσεις οργάνων ndash είναι περίπου σαν νααmicroφισβητείς την ύπαρξη microαγισσών το 17ο αιώνα άνθρωποι σαν τον Pίφκιν το αποφεύγουν επιmicroελώς H ενότητατων βιοτεχνολογιών παραβλέπεται συστηmicroατικά Oι ίδιοι άνθρωποι που είναι εναντίον της γενετικής τεχνολογίαςσυχνά τάσσονται υπέρ της τεχνητής γονιmicroοποίησης στο όνοmicroα της ελευθερίας του χρήστη H αριστερά microέσα στοπαραλήρηmicroά της θεωρεί τη βιοτεχνολογία microέχρι και κοινωνική πρόοδο ενώ η καθολική και η συντηρητική δεξιάδιαmicroαρτύρονται microόνο για λεπτοmicroέρειες όπως είναι η πρόσβαση τέτοιων τεχνικών σε ανύπαντρα ζευγάρια σεmicroονογονεϊκές οικογένειες και σε οmicroοφυλόφιλους Aκόmicroη και ο πάπας ο οποίος τάσσεται πλήρως και ανεπιφύλακταεναντίον της αντισύλληψης και της έκτρωσης εισέρχεται σε εκλεπτυσmicroένες διακρίσεις όταν πρόκειται για γενετικέςθεραπείες και microεταmicroοσχεύσεις (Il Manifesto 30-8-2000) Eδώ microιλούmicroε πια για πραγmicroατική συναίνεση Όλοι όσοιπαίρνουν το λόγο στα micromicroε δεξιά κι αριστερά διαφοροποιούνται microόνον ως προς το βαθmicroό στον οποίο αποδέχονταιτις βιοτεχνολογίες ∆εν υπάρχει όmicroως ldquoσωστήrdquo και ldquoλάθοςrdquo χρήση των βιοτεχνολογιών όπως δεν υπάρχει ldquoσωστήrdquoκαι ldquoλάθοςrdquo διάσπαση του ατόmicroου και επιπλέον ούτε είναι λύση να εmicroπιστευτούmicroε τις βιοτεχνολογίες στο κράτοςκαι να βλέπουmicroε το κακό microόνο στην έρευνα και τις πατέντες των ιδιωτικών επιχειρήσεων

Eίναι χαρακτηριστικό ότι ο αστικός ουmicroανισmicroός ο οποίος πάντοτε microιλά για την ldquoαυταξία του ανθρώπουrdquo γιατην ldquoαυτοτέλειαrdquo και την ldquoακεραιότητάrdquo του ξαφνικά διακηρύττει ότι είναι ανήθικο ένα άτοmicroο που δεν θέλει νακατανοήσει τον εαυτό του ως συναρmicroογή υποκατάστατων microελών για άλλους και προτιmicroά να πάρει τα όργανά τουmicroαζί του στον τάφο Aλλά και σε αυτήν την περίπτωση δεν αρκεί να επισηmicroαίνουmicroε τις αρνητικές επιπτώσεις όπωςείναι η κυριολεκτική σφαγή ανθρώπων στη Bραζιλία ή την Iνδία των οποίων το σώmicroα είναι το microοναδικό

23

αντικείmicroενο αξίας που κατέχουν Πρόκειται για microια αντίληψη που είναι εντελώς ασύmicroβατη microε τη σύλληψη τουατόmicroου ως ποιοτικά προσδιορισmicroένης microοναδικότητας H αντίληψη ότι ο νεκρός δεν είναι παρά απλή ύλη η οποίαοφείλει να προσφέρει τον εαυτό της για την περαιτέρω λειτουργία της όmicroορφης microηχανής είναι στενά συνδεδεmicroένηmicroε την αντίληψη του ζωντανού ανθρώπου ως απλού εξαρτήmicroατος αυτής της microηχανής O Mπένθαmicro δεν δώρισεmicroαταίως το σώmicroα του στην επιστήmicroη H (απο)κοινωνικοποίηση microέσω της αξίας έχει οδηγήσει το σκοταδισmicroό σετέτοιες ακρότητες ώστε οι παλιές απαγορεύσεις και παραινέσεις της θρησκείας να φαντάζουν microπροστά τηςορθολογικότατες κρίσεις H αλλοτινή απαγόρευση της αυτοψίας microοιάζει πιο ανθρώπινη από τη σηmicroερινήεπιστηmicroονική παραίνεση να διαρρηγνύεις τα δέκα δισεκατοmicromicroύρια γονίδια του ανθρώπινου σώmicroατος και microετά να ταπατεντάρεις Στην εξάπλωση των γενετικών εξετάσεων πριν το γάmicroο microε στόχο τη γέννηση υγιών παιδιών θαmicroπορούσε κανείς να αντιπαραθέσει τον Tολστόι της Σονάτας της Πεντάρας όπου έλεγε πως microόνο η microοίρααποφασίζει αν τα παιδιά θα αρρωστήσουν ή όχι41

Oρισmicroένοι βιοπροφήτες υπόσχονται και την αθανασία είτε microέσω της κλωνοποίησης είτε microέσω τηςδιαιώνισης των ldquoπληροφοριώνrdquo από τις οποίες αποτελείται όπως λένε ο άνθρωπος Eύκολα microπορούmicroε ναφανταστούmicroε πόσο κολακεύει τα εmicroπορευmicroατοποιηmicroένα υποκείmicroενα microια τέτοια αντίληψη όταν κάθε microέρα ουπολογιστής τους τούς κάνει επίδειξη της microηδαmicroινότητάς τους Mέσα σε λίγα χρόνια θα θεωρούν τους εαυτούς τουςανεπαρκείς ως προς την τρίτη γενιά υπολογιστή ή κινητού αφού και τα παιδιά τους θα τους αντιmicroετωπίζουν ωςξεπερασmicroένους Στην αρχαία Aίγυπτο η αθανασία της ψυχής περιοριζόταν αρχικά στον Φαραώ και κατόπιν (microετάαπό δηmicroοκρατικές σφαγές) συmicroπεριλάmicroβανε όλο και ευρύτερους κύκλους O χριστιανισmicroός υποσχόταν σε όλουςmicroικρούς και microεγάλους την αθανασία στα ουράνια Σήmicroερα η επιστήmicroη επαγγέλλεται την αθανασία εδώ στον κόσmicroοndash αντί πληρωmicroής βεβαίως Tι ωραία προοπτική να συνεχίσουν να υπάρχουν στην αιωνιότητα ειδικά οι άνθρωποιτου σηmicroερινού σταδίου ανάπτυξης microε πρώτους κατά πάσα πιθανότητα τους microοριακούς βιολόγους και τουςσυmicroβούλους παραγωγής της Monsanto Όταν το δέκατο ένατο αιώνα ρώτησαν τον συγγραφέα Eρνέστ Pενάν ανπίστευε στην αιωνιότητα εκείνος αποκρίθηκε laquo∆εν βλέπω το λόγο να είναι αθάνατος ο microανάβης microουraquo Oιφορολογούmicroενοι οι ψηφοφόροι και οι τηλεθεατές του εικοστού πρώτου αιώνα φαίνεται αντίθετα πως είναι άξιοι ναπαράσχουν το πρότυπο για ολόκληρη τη microελλοντική εξέλιξη ώστε να τους microοιάζουν όλοι οι microελλοντικοί άνθρωποιεις τους αιώνας των αιώνων Tότε πράγmicroατι τα χίλια χρόνια θα περνούσαν σαν να microην πέρασε microια microέρα αλλά απότην πλήξη

Φυσικά κι εδώ όπως και σε πολλές αντίστοιχες περιπτώσεις η γενετική τεχνολογία δεν πρόκειται νακρατήσει τις υποσχέσεις της και οι πιστοί της θα δοκιmicroάσουν εκπλήξεις Όταν για παράδειγmicroα κάποιοι κριτικοίανησυχούν που οι πλούσιοι θα microπορούν να κληροδοτούν στα παιδιά τους γενετικά βελτιωmicroένα γονίδια δεν ασκούναπλώς ένα είδος κριτικής που δεν θίγει την ουσία των καπιταλιστικών νεωτερισmicroών και θίγει microόνον το πρόβληmicroατης άδικης διανοmicroής τους (αφού οι βιοαπολογητές microπορούν ψύχραιmicroα ndashκαι microε το δίκιο τουςndash να τους υπενθυmicroίσουνότι τα παιδιά των πλουσίων πάντοτε είχαν περισσότερα προνόmicroια από τα παιδιά των φτωχών) Tο χειρότερο είναιότι οι κριτικοί αυτοί πιστεύουν την προπαγάνδα που λέει ότι η ευφυΐα ή η δηmicroιουργικότητα ή η ldquoγυναικείαδιαίσθησηrdquo οφείλονται σε γενετική προδιάθεση και microπορούν να χειραγωγηθούν Για πρώτη φορά στην ιστορίαπάντως οι πλούσιοι θα κάνουν τα παιδιά τους πειραmicroατόζωα στην υπηρεσία της όmicroορφης microηχανής Aπό την εποχήτης φοινικικής λατρείας του Mπάαλ έχουν να πληρώσουν τόσο βαρύ τίmicroηmicroα

Tο αγαπηmicroένο θέmicroα των micromicroε η κλωνοποίηση ανθρώπων είναι microάλλον ένα σκιάχτρο που αποπροσανατολίζειαπό κάτι που σε microεγάλο βαθmicroό ήδη συντελείται η εφαρmicroογή γενετικών παρεmicroβάσεων στη γεωργία (Rem 15) Στηνπράξη δεν υπάρχει τοmicroέας όπου οι βιοτεχνολογίες να εξαπλώνονται τόσο ραγδαία και όπου οι κίνδυνοι πουεγκυmicroονούν να είναι τόσο microεγάλοι όσο στην αγροτική παραγωγή (Rifkin 140) Παρόλrsquo αυτά το πρόβληmicroαανάγεται σε πρόβληmicroα περιβαλλοντικό ή προστασίας του καταναλωτή Όχι ότι microια τέτοια οπτική γωνία δεν θαmicroπορούσε να έχει τεράστια σηmicroασία Πολλά γενετικά τροποποιηmicroένα φυτά έχουν τη συmicroπαθή ιδιότητα να γίνονταιldquoανθεκτικότεραrdquo στα ζιζανιοκτόνα και τα φυτοφάρmicroακα που πουλάει η ίδια εταιρεία η οποία δηmicroιουργεί αυτά ταφυτά και τα ρίχνει στην αγορά ndash ανθεκτικότερα σηmicroαίνει ότι microπορούν και απορροφούν περισσότερη ποσότητα τωνεισροών αυτών για το καλό του χρήστη στην άλλη άκρη της διατροφικής αλυσίδας Emicroείς οι άνθρωποι ωστόσοαντίθετα microε ορισmicroένα ζιζάνια δεν πρόκειται να γίνουmicroε ανθεκτικότεροι στις πενταπλάσιες ποσότητεςζιζανιοκτόνων microέσα σε microερικά χρόνια (Le Monde diplomatique Aύγουστος 1999) H βιοτεχνολογία επιmicroένει όmicroωςνα καταστρέψει τη δραστηριότητα που για χιλιάδες χρόνια υπήρξε η βάση του ανθρώπινου πολιτισmicroού και τηςανθρώπινης ζωής όπως την ξέρουmicroε και όπως έχουmicroε συνδέσει όλα τα σχέδια και τις ελπίδες microας microαζί της Oιβιοτεχνολογίες microας επιτρέπουν να καλλιεργούmicroε γονίδια microέσα σε θρεπτικά διαλύmicroατα και προωθούν microια γεωργίαlaquoχωρίς σπόρο χωρίς φυτά χωρίς έδαφος χωρίς σπορά χωρίς θερισmicroό και χωρίς γεωργούςraquo (Rifkin 48) Για ναδώσουmicroε ορισmicroένα παραδείγmicroατα προωθούν την καλλιέργεια γαλοπούλας χωρίς ένστικτο εκκόλαψης ndash επειδή η

41 Τη στιγmicroή που τόσοι άνθρωποι microολύνθηκαν (κυρίως microε HIV και ηπατίτιδα) από microεταγγίσεις microπορεί κανείς να είναι ευτυχής αν είναιmicroάρτυρας του Ιεχωβά και αρνείται εξολοκλήρου τις microεταγγίσεις Ακόmicroη κι η άρνησή τους να εmicroβολιαστούν θα microπορούσε microια microέρα να αποδειχθείldquoπλεονεκτική επιλογήrdquo όταν η αχαλίνωτη διάδοση των εmicroβολιασmicroών ενάντια στις πιο ακίνδυνες ασθένειες (ανεmicroοβλογιά γρίππη) θα έχεικαθαρίσει συστηmicroατικά το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστηmicroα Οι χορτοφάγοι ήταν προφυλαγmicroένοι από τη νόσο των τρελών αγελάδων Με λίγηφαντασία θα microπορούσε να συλλάβει κανείς microια κατάσταση στην οποία οι microόνοι άνθρωποι που επιζούν microετά από microια σειρά συmicroφορών πουοφείλονται στην τεχνολογική πρόοδο είναι κάποιοι microυστήριοι τύποι και τα microέλη διάφορων θρησκευτικών αιρέσεων Ακόmicroη κι αυτό ανήκει στηδιαλεκτική του ∆ιαφωτισmicroού H πιστή κατά γράmicromicroα εφαρmicroογή του Λόγου της Βίβλου microπορεί σήmicroερα να αποδειχθεί πιο χρήσιmicroη από microιαεπίσκεψη στο γιατρό Eίναι γεγονός ότι σήmicroερα ακόmicroη και σκοτεινές κοσmicroοθεωρίες ανθρωποσοφικών πνευmicroατιστικών και άλλων τέτοιωντάσεων συχνά ρεζιλεύονται microπρος στην πραγmicroατικότητα λιγότερο από το Λόγο του φετιχισmicroού του εmicroπορεύmicroατος και της τεχνολογίας Αυτό τοεmicroπειρικά διαπιστωmicroένο γεγονός είναι πολύ κοντά στην τυπική microετατροπή του ορθού λόγου του ∆ιαφωτισmicroού στο προφανώς αντίθετό του Στοκίνηmicroα του New Age η microετάβαση από τον κυβερνοχώρο στο προσευχητάρι (και τούmicroπαλιν) είναι διαρκής

24

γαλοπούλα παράγει υψηλότερο αριθmicroό αυγών όταν δεν χρειάζεται να τα κλωσάει (Rifkin 49) Προωθούν τηνκαλλιέργεια σολοmicroού που έχει χάσει το ένστικτο απόθεσης των αυγών του έτσι ώστε να microην αφήνει την ανοιχτήθάλασσα (Rifkin 53) αλλά και την καλλιέργεια ξύλου που έχει χάσει την ακαmicroψία του (Rifkin 130) Eίναιαυτονόητο ότι τα πειραmicroατικά σχεδιασmicroένα όντα microεταδίδουν τα χαρακτηριστικά τους στους ldquoφυσικούςrdquo τουςειδολογικούς συντρόφους microέχρις αφανισmicroού τους Γιrsquo αυτό και υπάρχουν ντοmicroάτες τετράγωνες για να στοιβάζονταικαλύτερα microε γονίδια ψαριού για να αντέχουν στο κρύο γουρούνια που δεν microπορούν να περπατήσουν από το βάροςκαι καλαmicroπόκι που αντέχει απεριόριστες ποσότητες φυτοφαρmicroάκων

Pωτούν τώρα τα Remarques πώς ήταν αυτή η περίφηmicroη γεωργία πριν την επινόηση των γενετικάτροποποιηmicroένων οργανισmicroών Aν θέλουmicroε να πιστέψουmicroε ορισmicroένους εχθρούς της βιοτεχνολογίας microπορούmicroε ναφανταστούmicroε ότι στο γαλλικό έδαφος όλα ήταν εντάξει πριν εισαχθεί το γενετικά τροποποιηmicroένο καλαmicroπόκι Aλλάστο όνοmicroα ποιανού πράγmicroατος microπορεί κανείς να αντιταχθεί στη βιοmicroηχανική παρέmicroβαση στη φύση της φύσης ανδεν έχει αντεπιχειρήmicroατα για την παραδοσιακή αγροτική βιοmicroηχανία η οποία κατά σύστηmicroα και εξ ορισmicroούmicroεταχειρίζεται τα φυτά και τα ζώα ως microηχανές (Rem 49) H βιοmicroηχανοποιηmicroένη γεωργία microε όλη τη βαναυσότηταπου συσσώρευσε microέσα σε λίγες δεκαετίες δεν αποτελεί συνέχεια του προηγούmicroενου ldquoεξανθρωπισmicroού της φύσηςrdquoαλλά απόλυτη άρνηση της φύσης Oι συνθήκες ζωής του σύγχρονου κατσικιού microοιάζουν πολύ microrsquo αυτές τουσύγχρονου ανθρώπου ο οποίος κάνει τις συναθροίσεις του laquoπάνω σε πλάκες από τσιmicroέντο ρυθmicroίζεται απόυπολογιστές τρέφεται χρησιmicroοθηρικά και ελέγχεται ιατρικάraquo (Rem 54) O καπιταλισmicroός ξεκίνησε microε τηναναδόmicroηση της γεωργίας και σήmicroερα η οικειοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πόρων έχει φτάσει σrsquo ένα σηmicroείοπρωτοφανές αφού όλες οι πτυχές της αναπαραγωγής και της συντήρησης γίνονται microονοπώλιο ορισmicroένωνβιοmicroηχανικών οmicroίλων οι οποίοι αποκόπτουν οριστικά την ανθρωπότητα από κάθε πρόσβαση στα θεmicroελιώδηστοιχεία της φύσης για να της πουλήσουν ύστερα υποκατάστατα (Rem 70) Έτσι θα εξαρτιόmicroαστε σιγά-σιγάακόmicroη και για την επιβίωσή microας από τη microεγάλη microηχανή όπως στην περίπτωση των σπόρων που οι γεωργοί πρέπεινα αγοράζουν κάθε χρόνο αφού microέσα σε λιγότερο από έναν αιώνα η πρακτική του να παράγεις σπόρους microόνος σουέχει σχεδόν εξαφανιστεί (Rifkin 186) Σε σχέση microε ένα απrsquo αυτά τα προϊόντα ο Pιζέλ έγραψε laquoH τεχνολογίαterminator (ελληνιστί εξολοθρευτής) της στείρωσης των φυτών αποτελεί το microεγαλύτερο θρίαmicroβο της πολιτικήςοικονοmicroίας ουσιαστικά σηmicroαίνει ότι παρασκευάζεις έναν στείρο ζωντανό οργανισmicroό (hellip) Ότι έχει αποmicroείνει απότο νόηmicroα της ύπαρξής microας η δυνατότητα και microόνο της τεχνολογίας αυτής microε τη χειραγώγηση του ανταγωνισmicroούκαι microε τις υποσχέσεις της εφαρmicroογής της στον άνθρωπο θέλει να το αποικίσει και να microας αναγκάσει ναεπιβιώσουmicroε στη δική της κοινωνίαraquo (Riesel 11-12)42

Nα λοιπόν το αποτέλεσmicroα πεντακοσίων χρόνων βιοmicroηχανικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας η καθηmicroερινήτροφή έχει ξαναγίνει θεmicroελιώδες κοινωνικό ζήτηmicroα Όπως παλιότερα έτσι και σήmicroερα κάποιοι πρέπει να γεmicroίζουναπλώς το στοmicroάχι τους ndashχθες microε χυλό σήmicroερα microε τα σκουπίδια του σουπερmicroάρκετndash και οι πλούσιοι microπορούν νατρώνε φαγητό Aλλά και το γεύmicroα των πλουσίων σήmicroερα δεν είναι σαν το αλλοτινό τους (δεν κυκλοφορεί πια τέτοιοκυνήγι) είναι απλά και microόνον η τροφή ενός σχετικά εύπορου γεωργού πριν από εκατό χρόνια H εmicroπορευmicroατικήκοινωνία δεν είναι σε θέση να κρατήσει ούτε τις ελάχιστες από τις υποσχέσεις της όπως το να υπάρχει τουλάχιστοντροφή για όλους χωρίς να καταφεύγει στα λάδια microηχανής microέσα στις ζωοτροφές στα φυτικά έλαια στο κακάο στιςδιοξίνες στα κοτόπουλα και στον κανιβαλισmicroό των αγελάδων και χωρίς microία EE η οποία microόλις ανακαλύπτονταιβλαβερά συστατικά στις τροφές αυξάνει τους δασmicroούς ndash βλέπε το διπλασιασmicroό του φόρου στο καρκινογόνο PCBστο κρέας ως αντίδραση στο σκάνδαλο των διοξινούχων κοτόπουλων (La Repubblica 19-8-1999)43 Kαι φυσικάαυτά συνοδεύονται από την απαγόρευση ενός microεγάλου microέρους των παραδοσιακών microεθόδων όπως για παράδειγmicroατης παραδοσιακής microεθόδου παρασκευής τυριού ή του ψησίmicroατος της πίτσας στα κάρβουνα τάχα για λόγουςυγείας44 H συνεχής ωστόσο καταστροφή κάθε ποιοτικού κριτηρίου στα τρόφιmicroα στην EE (βλ απελευθέρωσηmicroεταξύ άλλων της αγοράς του ψωmicroιού των ζυmicroαρικών του microελιού της σοκολάτας και την άρση της αναγραφής τηςπροέλευσης του προϊόντος) στο όνοmicroα του ldquoελεύθερου ανταγωνισmicroούrdquo δεν έχει σηmicroασία microόνον οικονοmicroική σεόποιον δέχεται να καταναλώνει ότι του σερβίρουν χωρίς να ρωτά περί τίνος πρόκειται ουσιαστικά περνάει στοβαθύτερο επίπεδο της ύπαρξής του ένα microήνυmicroα σκλαβιάς και microηδαmicroινότητας έναντι της όmicroορφης microηχανής45

42 Στη Γαλλία οι επιθέσεις που ασκούν τα ριζοσπαστικά ρεύmicroατα προς την κοινωνία του εmicroπορεύmicroατος συχνά της δίνουν το κάπως ασαφέςόνοmicroα laquoη Οικονοmicroίαraquo Oι επιθέσεις αυτές συmicroπεριλαmicroβάνουν και τον microαρξισmicroό της εργατικής τάξης στην κριτική τους ndashόπως κάνουν και microε τηθεωρία της αξίαςndash ως εκπρόσωπο του οικονοmicroισmicroού δηλαδή της αναγωγής του κοινωνικού αποκλειστικά στο οικονοmicroικό laquoΚαι γιrsquo αυτόν τολόγο ο πρώτος τυχόν ηλίθιος είναι ldquomicroαρξιστήςrdquo που σηmicroαίνει οικονοmicroιστής υποστηρικτής της κυριαρχίας της Οικονοmicroίας προτού να γίνει κατrsquoεπιλογήν φιλελεύθερος ή όπως λέγεται σήmicroερα πολίτηςraquo ενώ laquoη ουσιαστική συmicroβολή του Μαρξ ήταν να καταδείξει πως microε πολύσυγκεκριmicroένο τρόπο η κυριαρχία του εmicroπορεύmicroατος η οποία ενθαρρύνθηκε από τη βιοmicroηχανία φρόντισε από τότε να καταστήσει microοναδικήοραmicroατική δυνατότητα καθόλη τη βιοmicroηχανική εποχή την υπόθεση της απόλυτης κυριαρχίας της οικονοmicroίαςraquo (Riesel 19) Από όλα ταεπαναστατικά κινήmicroατα του παρελθόντος προσθέτει ο Ριζέλ έλλειπε η αυτονοmicroία microε την έννοια της ρήξης microε τις ιδεολογίες της προόδου43 Φυσικά microπορεί να τα αποφεύγει κανείς ως ένα βαθmicroό αγοράζοντας microόνο ldquoβιολογικάrdquo προϊόντα Όmicroως για να το κάνει κανείς αυτόσυστηmicroατικά χρειάζεται ένα εισόδηmicroα το οποίο αποκτά microόνο αν συmicromicroετέχει ενεργά στις φρικαλεότητες αυτής της κοινωνίας Απrsquo την άλληόmicroως η βιολογική διατροφή δεν είναι πια αυτό που ήταν και έχει ανοίξει την όρεξη αυτών που την καθιστούν καθηmicroερινά όλο και πιο αναγκαίαέτσι ακόmicroη και η Novartis έχει ήδη microπει στην αγορά των βιολογικών προϊόντων44 Είναι χαρακτηριστικός ο στεναγmicroός του Ντε Γκωλ laquoΠώς να διοικήσει κανείς microια χώρα στην οποία υπάρχουν τριακόσια είδη τυριώνraquo Γιαπροβλήmicroατα αυτού του είδους όmicroως η ΕΕ διαθέτει πολύ καλύτερες λύσεις από τον παλαίmicroαχο στρατηγό Σήmicroερα στη Γαλλία στα microαγαζιά microετυροκοmicroικά προϊόντα συχνά σου δίνουν και microια προκήρυξη microε τίτλο laquoΝα σώσουmicroε τα τυριά microαςraquo45 Όταν όmicroως κάποιος πεθάνει απrsquo αυτό τότε ήταν άτυχος ndash η microηχανή έχει και την άλλη της όψη Έτσι έχει συmicroβεί να πεθάνουν άνθρωποι πουέφαγαν τις προαναφερθείσες ντοmicroάτες microε γονίδια ψαριού επειδή ήταν αλλεργικοί στο ψάρι και βέβαια δεν ήταν αρκετά έξυπνοι ώστε ναυποθέσουν ότι η ντοmicroατοσαλάτα τους microπορεί να περιέχει ψάρι Οι γενετιστές δίνουν έτσι ένα τέλος στον ισοπεδωτικό εφησυχασmicroό του χορτάτουαστού (για τον οποίο εξάλλου έχουν γίνει τόσες διαmicroαρτυρίες) προσφέροντάς του microια καθηmicroερινή περιπέτεια που ενεργοποιεί τααντανακλαστικά του πολύ περισσότερο απrsquo ότι το να σκαρφαλώνει σε βράχους microε γυmicroνά χέρια

25

Όποιος πήγαινε σε δηmicroόσιο σχολείο τη δεκαετία του rsquo80 στην Aγγλία και έτρωγε στην καντίνα του σχολείουτο φθηνότερο κρέας (το αγελαδινό microε την ασθένεια Creutzfeld-Jakob) είχε πολλές πιθανότητες να αρρωστήσει καινα πεθάνει στο άνθος της ηλικίας του (Corriere della Sera 17-7-2000) Σε κάθε περίπτωση πάντως είχε την τύχη νατρέφεται κατά την παιδική του ηλικία microrsquo ένα παρασκεύασmicroα από αλεσmicroένα κόκαλα Ποιος δεν θα σκεφτόταν τηνπεριγραφή του Mαρξ των χοιρινών προϊόντων microε τα οποία τάιζαν το αγγλικό προλεταριάτο στις χειρότερες στιγmicroέςτου46 Προσεκτικές στατιστικές microιλούν για 150000 περίπου νεκρούς τα επόmicroενα χρόνια microόνο στην Aγγλία Hβιοmicroηχανική γεωργική κοινωνία έφτασε στο σηmicroείο να παίρνει πίσω την πρώτη και βασικότερη υπόσχεση κάθεπολιτισmicroού που είναι η εξασφάλιση της επιβίωσης τουλάχιστον σε καιρό ειρήνης ∆εκάδες εκατοmicromicroύρια άνθρωποιπηγαίνουν ακατάπαυστα για ιατρικές εξετάσεις και ανακαλύπτουν παθήσεις για τις οποίες δεν υπάρχει θεραπείαόπως ακριβώς συνέβαινε microε τις επιδηmicroίες πανούκλας το Mεσαίωνα Για οποιαδήποτε λογική πέρα από τηνεmicroπορευmicroατική η συmicroφορά αυτή ήταν απόλυτα προβλέψιmicroη H παρασκευή τροφής για τα βοοειδή microε πτώmicroαταβοοειδών δεν αποτελεί microόνον εγκληmicroατική νόθευση και εmicroπλουτισmicroό της τροφής microε ξένα σώmicroατα πράγmicroα πουγινόταν παντού όπου υπήρχε κέρδος Tο να microετατρέψεις έναν χορτοφάγο σε κρεοφάγο και microάλιστα κανίβαλο είναισυνέπεια του παρανοϊκού κόσmicroου της αξίας όπου το αφηρηmicroένο είναι συγκεκριmicroένο και το συγκεκριmicroένοαφηρηmicroένο και όπου όλα microετατρέπονται στο αντίθετό τους ∆εν χρειάζονται λεπτοmicroερείς microελέτες για ναπροβλέψουmicroε ότι microια τέτοια παρέmicroβαση ndashκαι microάλιστα τόσο ελαφρά τη καρδίαndash δεν microπορεί να microην έχει συνέπειεςAρκεί η πρώτη λέξη της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας η ρήση του Aναξίmicroανδρου47

H σφαγή συνεχίζεται Eναντίον της τεράστιας επίθεσης των γενετικών βιοmicroηχανιών έχει αναπτυχθεί έναπαγκόσmicroιο κίνηmicroα διαmicroαρτυρίας πολύ πιο γρήγορα απrsquo ότι το αντιπυρηνικό κίνηmicroα και microάλιστα την ώρα που δενυπάρχει σχεδόν κανένα κίνηmicroα ενάντια στην τροmicroοκρατία των αυτοκινήτων48 O νεοφιλελευθερισmicroός και οιβιοτεχνολογίες είναι τα δύο microεγάλα ζητήmicroατα στο στόχαστρο του νέου κινήmicroατος που ήρθε στο προσκήνιο microε τηνεξέγερση στο Σιάτλ ένα κίνηmicroα που όχι απλώς αποτελεί το microεγαλύτερο αντικαπιταλιστικό κίνηmicroα αλλάσυνειδητοποίησε και τη σύνδεση microεταξύ των φαινοmicroένων αυτών H κύρια αδυναmicroία του κινήmicroατος είναιοπωσδήποτε οι ψευδαισθήσεις του περί ldquoενεργών πολιτώνrdquo ldquoδηmicroοκρατικού διαλόγουrdquo ldquomicroεταρρύθmicroισης τηςπαγκόσmicroιας τράπεζαςrdquo η επίκληση του νοmicroοθέτη και οι δυνατότητες εθνοκρατικής ρύθmicroισης Oι ψευδαισθήσειςπερί δηmicroοκρατίας φαίνεται πως θα καταρρεύσουν πολύ σύντοmicroα microε τέτοια προθυmicroία που δείχνουν οι κυβερνήσειςκαι οι διεθνείς οργανώσεις να υποκύψουν στις πιέσεις της γενετικής βιοmicroηχανίας H ευρωπαϊκή Kοmicroισιόν παρά τιςαντιρρήσεις microεmicroονωmicroένων κρατών σκοπεύει να άρει το κατά τη γνώmicroη της απόλυτα ldquoπαράνοmicroοrdquo ψηφισθέν το1998 microορατόριουmicro στα νέα γενετικά τροποποιηmicroένα προϊόντα (Le Monde 18-7-2000) Aφού είχαν ήδη φυτευτεί2000 εκτάρια παράνοmicroα εισαγόmicroενου γενετικά τροποποιηmicroένου καλαmicroποκιού στη Γαλλία η γαλλική κυβέρνησηανακοίνωσε ότι προετίθετο να επιτρέψει την καταστροφή των αντίστοιχων φυτειών για να ανακαλέσει τελικά τηναπόφασή της (Le Monde 18-7-2000) H ίδια τακτική του δοκιmicroαστικού σωλήνα και του τετελεσmicroένου γεγονότοςκρυβόταν πίσω από την ldquoπαράφροναrdquo όπως αποκλήθηκε εξασφάλιση παράνοmicroης πατέντας για τη χειραγώγηση τηςανθρώπινης γονιmicroότητας από το Γραφείο Eυρεσιτεχνιών του Mονάχου

Kαι οι εναποmicroείναντες γεωργοί έχουν αρχίσει να αντιδρούν H Confeacutederation paysanne (AγροτικήΣυνοmicroοσπονδία) η δεύτερη σήmicroερα αγροτική συνδικαλιστική οργάνωση της Γαλλίας δεν έχει όmicroοιά της στηνEυρώπη Yπερασπίζεται τους microικρογεωργούς έναντι του ldquoπροντουκτιβισmicroούrdquo του επικαθορισmicroού δηλαδή τωνπάντων από την παραγωγικότητα microάχεται εναντίον της εκmicroηδένισης της αγροτικής τάξης την οποία προωθούν εδώκαι πενήντα χρόνια η κυβέρνηση και η Eυρωπαϊκή Ένωση microε τη βοήθεια των επίσηmicroων πολυεθνικών γεωργικώνεταιρειών δια του περιορισmicroού της γεωργίας σrsquo έναν microικρό αριθmicroό εκτεταmicroένων βιοmicroηχανοποιηmicroένων καιειδικευmicroένων χωραφιών Eδώ δεν διεκδικούν microόνον οι χρήστες αλλά και οι ίδιοι οι αγρότες microια αγροτική παραγωγήυγιεινή και ποιοτική microε σεβασmicroό προς το περιβάλλον και αλληλεγγύη προς το Nότο του πλανήτη Ησυνοmicroοσπονδία αmicroφισβήτησε από την αρχή ολόκληρη την κοινωνική εκείνη αντίληψη που οδήγησε στηνκαταστροφή της παραδοσιακής γεωργίας Mια ριζοσπαστική πτέρυγα (στους κόλπους της οποίας δρούσαν οι PενέPιζέλ και Zοσέ Mποβέ) άρχισε από το 1998 να καταστρέφει χωράφια microε γενετικά τροποποιηmicroένα φυτά και ναχρησιmicroοποιεί τις επακόλουθες δίκες ως ευκαιρίες διάδοσης της κριτικής τους ενώ εντωmicroεταξύ οι υπόλοιποι ηγέτεςτου κινήmicroατος microπαινόβγαιναν στα υπουργεία H έκρηξη της δηmicroοσιότητας επετεύχθη το 1999 microε το σπάσιmicroο ενόςκαταστήmicroατος McDonaldrsquos στο Mιλό της νότιας Γαλλίας και τη σύλληψη του Mποβέ ο οποίος αναδείχτηκεmicroάρτυρας και κατόπιν πούλησε microε εξαιρετική προθυmicroία το microαρτυρικό του προφίλ στα micromicroε Έγινε για λίγο ο

46 Η στατιστική του Wallerstein σχετικά microε τη διατροφή της αγγλικής microεσαίας τάξης (η οποία παρατίθεται από τον Robert Kurz στο βιβλίο τουSchwarzbuch Kapitalismus [H Mαύρη Bίβλος του Kαπιταλισmicroού] εκδόσεις Eichborn Φρανκφούρτη 1999 σελ 18) αποδεικνύεται υπερβολικάαισιόδοξη όταν διαπιστώνει ότι στα τέλη του 19ου αιώνα είχε φτάσει τουλάχιστον στο επίπεδο του όψιmicroου microεσαίωνα αφού υπολογίζει microόνοντην ποσότητα του φαγητού47 Παρόλο που δεν έχει άmicroεση σχέση microε το θέmicroα του άρθρου πρέπει να σηmicroειωθεί ότι η προφανής απόρριψη κάθε ιδέας συσσώρευσης καιγραmicromicroικής εξέλιξης που περιέχεται στη ρήση του Αναξίmicroανδρου δείχνει πόσο άδικο έχουν ερmicroηνευτές όπως ο A Sohn-Rethel οι οποίοιβλέπουν χωρίς λόγο τους φυσικούς φιλοσόφους της Ιωνίας ως τους πρώτους υπερασπιστές της λογικής του εmicroπορεύmicroατος Όπως εξάλλου καιόλη η αρχαία σκέψη αυτοί εξέφρασαν ταυτόχρονα την ανάδυσή της όσο και την αντίσταση εναντίον της [Ο Αναξίmicroανδρος λέει ότι ηπρωταρχική ουσία και το στοιχείο όλων των όντων είναι το άπειρον και σrsquo αυτό απrsquo όπου γεννήθηκαν τα πράγmicroατα επίσης αποσυντίθενταιΣτΜ]48 Οι επιφυλάξεις του κόσmicroου προς τους ΓΤΟ είναι τόσο microεγάλες ώστε η γενετική τεχνολογία απειλείται microε οικονοmicroική αποτυχία η άρνησητης κυβέρνησης των ΗΠΑ να προσθέτει ετικέτες στα προϊόντα που περιέχουν ΓΤΟ επέφερε το αναπάντεχο αποτέλεσmicroα τα τελευταία χρόνιανα πέσουν κατά 90 οι εισαγωγές αmicroερικανικού καλαmicroποκιού και σόγιας (εκεί δηλαδή που χρησιmicroοποιούνται κυρίως οι ΓΤΟ) στην Ευρώπη(Il Manifesto 23 Μαΐου 2000) διότι οι εισαγωγείς δεν ήθελαν να διακινδυνεύσουν να τιmicroωρηθούν από τους αγοραστές τους Η Deutsche Bankσυmicroβούλευσε πέρσι τους πελάτες της να microην επενδύουν πια σε βιοτεχνολογίες Θα ήταν όmicroως microια παράδοξη επιτυχία αν οι βιοτεχνολογίεςσταmicroατούσαν για καθαρά οικονοmicroικούς λόγους

26

διασηmicroότερος άνθρωπος της Γαλλίας γεγονός που εν microέρει αποδεικνύει πόσο σηmicroαντικά κοινωνικά ζητήmicroατα θίγειη συνοmicroοσπονδία H αποδυνάmicroωση του περιεχοmicroένου του αγώνα και η αναζήτηση όσο γίνεται ευρύτερηςσυναίνεσης που εξέφρασε ο Mποβέ επικεντρώνοντας την προσοχή του ολοένα και περισσότερο στο ζήτηmicroα τωνldquoσκουπιδοτροφώνrdquo δεν βρήκε σύmicroφωνους όλους τους παλιούς του συντρόφους Oρισmicroένοι απrsquo αυτούς όπως οPενέ Pιζέλ πρώην καταστασιακός που έγινε βοσκός και ένας από τους αρχικαταστροφείς των χωραφιών microε τογενετικά τροποποιηmicroένο καλαmicroπόκι συνεχίζουν να αγωνίζονται ενάντια στο βιοmicroηχανικό καπιταλισmicroό και όχιmicroόνον ενάντια στην ldquoπαγκοσmicroιοποίησηrdquo και τον ακραίο φιλελευθερισmicroό O Pιζέλ όπως λέει στην microπροσούρα απότην οποία παραθέτουmicroε στα πρόσωπα των ldquoπολιτών-περιβαλλοντιστών-καταναλωτώνrdquo microε τα συνθήmicroατά τους περίδιαφάνειας ελέγχου ασφάλειας και συmicromicroετοχής των πολιτών στα οποία περιορίστηκε και ο ίδιος ο Mποβέ βλέπειιδιαίτερα εκλεπτυσmicroένους υπερασπιστές του κυρίαρχου συστήmicroατος ∆εν θέλουν να ξεπεράσουν την οικονοmicroίαθέλουν microια οικονοmicroία microε ανθρώπινο πρόσωπο (Riesel 20) γιrsquo αυτό και laquoυπενθυmicroίζουν στο κράτος τις υποχρεώσειςτου και είναι επιρρεπείς σε κάθε κρατιστική και κεϋνσιανική νοσταλγίαraquo Kι όmicroως επισηmicroαίνει ο Pιζέλ δεν υπάρχειldquoκαθαρήrdquo γεωργία και διατροφή σε microια κοινωνία που δεν αλλάζει Tα προβλήmicroατα της γεωργίας microπορούν ναλυθούν microόνο microε το τέλος της διαδικασίας επιβολής του ldquoτεχνητούrdquo ndash και γιrsquo αυτό χρειάζεται κάτι πολύ διαφορετικόαπό τον laquoέλεγχο των πολιτώνraquo (Riesel 18) laquoEίναι αναγκαία η κριτική στην κοινωνική λειτουργία της έρευναςακόmicroη και της δηmicroόσιας όπως επίσης και η επιστροφή στη λουδιτική παράδοση του σαmicroποτάζ στην πραγmicroατικήδράση όχι στη δράση την εικονική και τη διαmicroεσολαβηmicroένη από τα micromicroεraquo (Riesel 52)49

Θα ήταν ωστόσο λάθος να θεωρήσουmicroε προϊόν των micromicroε χωρίς πραγmicroατική βάση την αιφνιδιότητα microε τηνοποία οι δράσεις και οι προτάσεις της συνοmicroοσπονδίας έγιναν κυρίαρχα θέmicroατα της γαλλικής δηmicroόσιας ζωής ndashεξαιτίας της οποίας ο πρόεδρος Σιράκ και ο πρωθυπουργός Zοσπέν δεξιώθηκαν τον δηλωmicroένο αναρχικό καιπαραβάτη του νόmicroου Mποβέndash καθώς και το κίνηmicroα που ακολούθησε (πενήντα χιλιάδες άτοmicroα στη δίκη του Mιλότον Iούλιο του 2000) H δηmicroοσιότητα microε την οποία εδώ και χρόνια τα micromicroε των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατώνεπενδύουν τα microειονεκτήmicroατα των βιοτεχνολογιών είναι σίγουρα ύποπτη Πρέπει όmicroως να διακρίνει κανείς και microιαπροσπάθεια των micromicroε να διατηρήσουν την αξιοπιστία τους ώστε να συνεισφέρουν στον έλεγχο και τη συγκράτησηmicroιας ευρέως διαδεδοmicroένης αγανάκτησης που προέκυψε από microόνη της Όταν όλο και συχνότερα οι απολογητές τωνγενετικών επεmicroβάσεων αναφωνούν πικραmicroένοι ότι η κριτική εναντίον τους ldquoστην πραγmicroατικότηταrdquo στοχεύειαπευθείας στην ίδια την έρευνα και στην επιστήmicroη γενικότερα δυστυχώς υπερβάλλουν Mπορεί όmicroως κανείςεύκολα να διαπιστώσει προσωπικά microια βαθιά δυσφορία για τη συνεχή αναδόmicroηση της καθηmicroερινότητας microέσα απότο κυνήγι των τεχνολογιών να εξαπλώνεται σε όλο το φάσmicroα των πολιτικών απόψεων και των κοινωνικώνστρατοπέδων Όσο ασχηmicroάτιστη και ασυνεπής και να rsquoναι τούτη η δυσφορία πρόκειται για έναν από τους πιοάβολους παράγοντες για την περαιτέρω ανάπτυξη της βιοmicroηχανικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας Aποφασιστικήσηmicroασία έχει η microετάβαση από τη γνώση microεmicroονωmicroένων κινδύνων (όλοι γνωρίζουν πλέον ότι ο αmicroίαντος είναιεπικίνδυνος) στη γενικευmicroένη καχυποψία προς τη microήτρα που γεννά όλα αυτά τα τέρατα Kαι δικαίως Mια επιστήmicroησαν τη βιοτεχνολογία microπορεί κανείς να την αρνηθεί εκ των προτέρων χωρίς να πρέπει κοπιωδώς να αποδείξει γιατίη νεαρότατη εφαρmicroογή της θα έχει καταστροφικές συνέπειες Aρκεί να παρακολουθήσει κανείς την πλήρηανευθυνότητα microε την οποία δουλεύουν οι γενετικοί επιστήmicroονες την απόλυτη ανεξαρτησία τους από τις προσδοκίεςκέρδους των παραγγελιοδοτών τους και τον αποκλεισmicroό των συναδέλφων εκείνων που εξέφρασαν τις ελάχιστεςαmicroφιβολίες για να δικαιολογήσει ότι δεν θέλει να γνωρίζει τίποτε απολύτως και δεν θέλει να υπηρετεί για χρόνιατις βιοτεχνολογίες ως πειραmicroατόζωο εν αναmicroονή των επόmicroενων καταστροφών H παραδοσιακή διάκριση microεταξύεργαστηρίου όπου microπορεί κανείς ακίνδυνα να κάνει τα πειράmicroατά του και του έξω κόσmicroου έχει εξαφανιστεί απότη διάσπαση του πυρήνα του ατόmicroου και microετά κάθε νέα επινόηση εφαρmicroόζεται κατευθείαν σε φυσικές συνθήκες microεανεπίστρεπτες συνέπειες (Rem 31) Συχνά οι κριτικοί των βιοτεχνολογιών απαιτούν τη διενέργεια πειραmicroάτωνστους γενετικά τροποποιηmicroένους οργανισmicroούς είναι όmicroως αδύνατον να γίνουν γιατί θα έπρεπε για πολλά χρόνια ναφυτεύει κανείς τεράστιες εκτάσεις microε φυτά microε ΓTO για να δει τις επιπτώσεις τους και τότε δεν θα πρόκειται πλέονγια απλό πείραmicroα ∆εν έχει βέβαια νόηmicroα να κάνουmicroε κρούσεις υπέρ των θετικών συνεπειών της σηmicroερινήςτεχνολογίας Κανένα από τα προβλήmicroατα που πλήττουν σήmicroερα τον κόσmicroο και τους κατοίκους του δεν λύνεταιτεχνολογικά Τα προβλήmicroατα είναι κοινωνικά Τα microοναδικά ζητήmicroατα που microπορεί κανείς να επιλύσει δια τηςσύγχρονης τεχνολογίας είναι τα εξής ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα πώς να δέχεται κανείς εντολές από τηλεφώνου χωρίςνα διακόπτονται οι κλήσεις πώς να microεταφέρει πληροφορίες σχεδόν microε την ταχύτητα του αλλοτινού ταχυδροmicroείουκαι πώς επιτέλους να απαλλαγούmicroε από το microισητό είδος του βιβλίου

Η αντίσταση ενάντια στην τεχνολογική τροmicroοκρατία αφενός (και σε άλλα microέτωπα όπως για παράδειγmicroαδείχνει η επιστροφή του ενδιαφέροντος στη βλαβερότητα των ηλεκτροmicroαγνητικών κυmicroάτων που εκπέmicroπουν τακινητά οι κεραίες οι συνδέσεις υψηλής τάσης κοκ) και αφετέρου ενάντια στην κοινωνία της εργασίας στην

49 Μια ιδιαίτερα πετυχηmicroένη microορφή σαmicroποτάζ έγινε στην Ιταλία λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1998 Στάλθηκαν σε ένα πρακτορείο ειδήσεωναρτοσκευάσmicroατα τύπου panettoni τα οποία στην Ιταλία αγοράζονται από όλες τις οικογένειες για τα Χριστούγεννα [ΣτM γλυκό ψωmicroίαντίστοιχο microε τις βασιλόπιτες στην Ελλάδα] παρασκευασmicroένα από microια εταιρεία θυγατρική της Nestleacute στα οποία είχε προστεθεί microε ένεσηπρωσσικό οξύ Οι αποστολείς ανακοίνωσαν ότι και άλλα δηλητηριασmicroένα πανετόνι βρίσκονται ήδη στα σουπερmicroάρκετ σαν ένδειξηδιαmicroαρτυρίας για τη χρήση τροποποιηmicroένων οργανισmicroών στην παραγωγή της Nestleacute ∆ηmicroιουργήθηκε πανικός και microετά την ηmicroέρα εκείνη δενπουλήθηκαν κυριολεκτικά καθόλου πανετόνι οποιασδήποτε microάρκας Η θυγατρική της Nestleacute έκλεισε προσωρινά λόγω ανυπαρξίας παραγγελιώνΠαρόλο που δεν βρέθηκε ποτέ ούτε ένα δηλητηριασmicroένο αρτοσκεύασmicroα σε σουπερmicroάρκετ το θέmicroα ndashκαι microαζί microrsquo αυτό και η χρήση ΓΤΟγενικάndash microονοπώλησε τις συζητήσεις στα χριστουγεννιάτικα γεύmicroατα όλων των ιταλικών οικογενειών Οι συγγραφείς δεν βρέθηκαν ποτέ αλλάακόmicroη κι αν τους ανακάλυπταν δεν θα είχαν τίποτε να φοβηθούν δεν κυκλοφόρησαν ποτέ δηλητηριασmicroένα αρτοσκευάσmicroατα απλά διατύπωσανmicroια απειλή Το παράδειγmicroα αυτό δείχνει ότι microια πράξη σαmicroποτάζ και προπαγάνδας είναι δυνατή microε ελάχιστα microέσα και ελάχιστο προσωπικόρίσκο αν ξέρει κανείς πώς να εκmicroεταλλεύεται στρατηγικά τις περιστάσεις

27

ακραία της microορφή τη νεοφιλελεύθερη είναι ακόmicroη όπως είπαmicroε δέσmicroια πολλών ψευδαισθήσεων Είναι microάλλονπροφανές ότι microεταξύ των φορέων της αντίστασης αυτής η κριτική της αξίας εξαπλώνεται Πώς όmicroως βλέπουν οι ίδιοιάνθρωποι την κριτική της αξίας απαλλαγmicroένη από το φετιχισmicroό των παραγωγικών δυνάmicroεων Όταν παλαιότεραmicroιλούσε για ξεπέρασmicroα της κοινωνίας της εργασίας η κριτική της αξίας επικαλείτο για πολύν καιρό τις δυνατότητεςτης microικροηλεκτρονικής επανάστασης microε άλλα λόγια τις ελπίδες της πληροφορικής και της κυβερνητικής Έτσι όmicroωςπαρέmicroεινε περιορισmicroένη στους παλαιούς της ορίζοντες και τις παλιές της απορίες ∆εν θα microπορούσε το επέκεινα microιαςεmicroπορευmicroατικής κοινωνίας να microοιάζει περισσότερο microε microια αγροτική κοινωνία και λιγότερο microε microια κοινωνίαηλεκτρονικών υπολογιστών Τι θέλει η κριτική της αξίας Θέλει να ευλογήσει όπως κάνει ο ΠαγκόσmicroιοςΟργανισmicroός Εmicroπορίου την αποmicroάκρυνση από τη γη τους εκατοmicromicroυρίων αγροτών που υπάρχουν ακόmicroη στο Νότοτου πλανήτη θέλει την εκβιαστική τους ένταξη στην εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών Η κριτική τηςσυγκεκριmicroένης εργασίας είναι ορθή όταν αποτελεί κριτική της αφηρηmicroένης εργασίας Ποιος θα εναντιωνόταν στηναυτοδιαχειριζόmicroενη δραστηριότητα Το όραmicroα του Μαρξ και του Ένγκελς microιας κοινωνίας όπου το πρωί πας γιακυνήγι το microεσηmicroέρι ψαρεύεις το απόγευmicroα βόσκεις τα ζώα και το βράδυ microετά το δείπνο ασκείς φιλοσοφικήκριτική (ΜΕW 333) δεν είναι κάπως καλύτερο από το να κάθεσαι microπροστά σε microια κονσόλα και να σου τα κάνουνόλα οι microηχανές

O Mαρξ είχε δώσει τον εξής ορισmicroό της αυτοκαθορισmicroένης δραστηριότητας laquoH πραγmicroατικά ελεύθερηεργασία όπως παραδείγmicroατος χάριν η microουσική σύνθεση χρειάζεται ταυτόχρονα τον πιο καταραmicroένο ζήλο και τηνπιο έντονη συγκέντρωση δυνάmicroεωνraquo (MEW 42512) Mια φορά να έχει δουλέψει κανείς στο χωράφι γνωρίζει πόσοταιριάζει αυτή η περιγραφή στη γεωργική εργασία Aπαιτεί κούραση και συγκέντρωση δυνάmicroεων σου δίνει χαράόταν τελειώνει και παρόλrsquo αυτά δεν σε κάνει περήφανο microόνον το αποτέλεσmicroά της αφού δεν θα rsquoθελες ναξεφυτρώνει από το έδαφος microόνο microε το πάτηmicroα ενός κουmicroπιού θα αισθανόσουν προδοmicroένος Tο ίδιο ισχύει και γιατη χειρωνακτική εργασία H συγκεντροποίηση οι microεγάλες διαστάσεις η εξειδίκευση και η microηχανοποίηση τηςγεωργίας είναι ασύmicroβατες microε microια παραγωγή προσανατολισmicroένη στη χρήση και την ευχάριστη απασχόληση Hγενετική τεχνολογία απλώς επιταχύνει την πτώχυνση της γενετικής κληρονοmicroιάς για την οποία ευθύνεται ολόκληρηη σύγχρονη αγροτική οικονοmicroία50 H βιοmicroηχανοποίηση και η microηχανοποίηση της γεωργίας δεν είναι βέβαιαεπινοήσεις του νεοφιλελευθερισmicroού και της παγκοσmicroιοποίησης Oι εκτεταmicroένες microονοκαλλιέργειες ή η συντήρησηπολύ microεγάλων κοπαδιών σε πολύ microικρό χώρο οδηγούν οπωσδήποτε σε ασθένειες και συνεπώς στην ανάγκη γιατεράστιες ποσότητες φαρmicroάκων και αντιδότων που φτάνουν microέχρι τη βιοτεχνολογία Σήmicroερα ένας χοιροτρόφοςδίνει για αντιβιοτικά κατά microέσο όρο πάνω από 300 microάρκα (περίπου 150 ευρώ) ανά γουρούνι (Le Mondediplomatique Aύγουστος 1999) Η γεωργία έχει νόηmicroα microόνο σε έκταση microικρή και microε δαπάνη δραστηριότηταςσχετικά microεγάλη Στην περίπτωση αυτή η αντίληψη ότι οι microηχανές microπορούν να δουλέψουν αντί για microας είναιπαράλογη microοιάζει microε το θρεπτικό διάλυmicroα που περιγράψαmicroε παραπάνω Mια κοινωνία πέρα από την κοινωνία τηςεργασίας θα microείωνε βέβαια τη συνολική ποσότητα εργασίας αφού ένα microεγάλο microέρος της σηmicroερινής παραγωγήςείναι απολύτως περιττό Aρκετές δραστηριότητες microπορούν βέβαια να εξορθολογιστούν και να αυτοmicroατοποιηθούνΌχι όmicroως η γεωργία Kι αυτό δεν είναι κακό Kαmicroία άλλη δραστηριότητα δεν οδηγεί σε τέτοιο σεβασmicroό προς τηφύση δεν microας προτρέπει στην αλληλεγγύη και τη συλλογική δουλειά δεν είναι τόσο προσβάσιmicroη σε όλους ώστενα microην δηmicroιουργεί ιεραρχία ικανοτήτων Mπορούmicroε να φανταστούmicroε microια microελλοντική κατάσταση όπου ο καθέναςπου τολmicroά θα microπορεί να περνά την ώρα του δουλεύοντας τη γη χωρίς ατοmicroική ιδιοκτησία του εδάφους ή άλλωνmicroέσων παραγωγής (επrsquo αυτού είχε κάποιες καλές ιδέες ο Φουριέ) H δηmicroιουργία ενός microεγάλου πληθυσmicroούmicroικροαγροτών microε δοmicroές τοπικής αυτοδιαχείρισης θα ήταν microια άmicroεση πρακτική λύση για τις υποταγmicroένες χώρες τουNότου (σίγουρα πάντως πιο πρακτική από την ιδέα οι φτωχοί του Σάο Πάολο ή του Nαϊρόmicroπι να επιδιώξουν έναεισόδηmicroα στον τοmicroέα των υπηρεσιών) Mια τέτοια λύση θα προσέφερε στο πλαίσιο της υπάρχουσας παγκόσmicroιαςεmicroπορευmicroατικής οικονοmicroίας τον έλεγχο και την αυτοδιαχείριση των σηmicroαντικότερων πόρων Tέτοιες πρωτοβουλίεςυπάρχουν H microεγαλύτερη η οργάνωση των ακτηmicroόνων Movimento sem Terra στη Bραζιλία έχει στόχο microόνο τηθέσmicroιση της κατανοmicroής των γαιών σε οικογένειες που θα παραγάγουν προϊόντα για την αγορά και θα εντάσσονταιέτσι στην κοινωνία της εργασίας ∆εν έχει δηλαδή σχέδιο κοινωνικά ανατρεπτικό Kαι microόνον όmicroως η microαζικήεπιστροφή στη γη microετά από τόσες δεκαετίες κατά τις οποίες η λαίλαπα των βραζιλιάνικων microεγαλουπόλεωνκαταβρόχθισε γενιές ολόκληρες αποτελεί παρέκκλιση από την καπιταλιστική ldquoανάπτυξηrdquo ∆εν πρόκειται microόνον γιαφαινόmicroενο του Tρίτου Kόσmicroου Eδώ και δέκα χρόνια κάθε χρόνο στη Γαλλία πάνω από δέκα χιλιάδες άνθρωποικυρίως άνθρωποι των πόλεων ξεκινούν microια αγροτική δραστηριότητα microε απόδοση microικρότερη από την επιδοτούmicroενησύmicroφωνα microε τις οδηγίες της αγροτικής πολιτικής της Eυρωπαϊκής Ένωσης Tο κράτος προσπαθεί να ρυθmicroίσει τηντάση αυτή microε το πρόσχηmicroα της βοήθειας στους νέους αγρότες και της παροχής δυνατοτήτων απασχόλησης στουςανέργους Mεταξύ της πλειάδας των οργανώσεων που δραστηριοποιούνται σrsquo αυτόν τον τοmicroέα υπάρχουν καιοργανώσεις όπως το κίνηmicroα Droit paysan που θέλει να παραmicroένει όσο γίνεται πιο ανεξάρτητο από τη βοήθεια τηςπολιτείας δεν στοχεύει στην ένταξη στο σύστηmicroα της αγοράς και ενίοτε καταλαmicroβάνει ακαλλιέργητες εκτάσειςΌσο κι αν δεν microπορούmicroε να βρούmicroε κοινό παρονοmicroαστή για τις διάφορες αυτές πρωτοβουλίες ανά τον κόσmicroο όσοκι αν όσοι συmicromicroετέχουν σrsquo αυτές είναι άνθρωποι οι οποίοι συχνά το microόνο που θέλουν είναι να εξασφαλίσουν microιαθέση στην αγορά της κατηγορίας τους πρόκειται ωστόσο αντικειmicroενικά για τη σηmicroαντικότερη τάση 50 Πριν από πενήντα microόλις χρόνια οι αγρότες στην Ινδία φύτευαν πάνω από 30000 παραδοσιακά είδη ρυζιού Σήmicroερα 10 σύγχρονες ποικιλίεςκαλύπτουν πάνω από το 75 της τοπικής παραγωγής ρυζιού (Rifkin 181) Ο πλούτος ποικιλιών που αναπτύχθηκε σταδιακά microέσα σε δέκαχιλιάδες χρόνια αγροτικού πολιτισmicroού ισοπεδώνεται διαmicroιάς για ευτελείς σκοπούς Ενώ η συνολική εξέλιξη της φύσης (και η ανθρώπινηεξέλιξη) είχε πάντοτε την τάση να δηmicroιουργεί όλο και περισσότερα είδη microε διαφορετικά χαρακτηριστικά η κοινωνία του εmicroπορεύmicroατοςκατάφερε να την αντιστρέψει σε λίγες microόνο δεκαετίες

28

επανοικειοποίησης των πόρων microε την έννοια της αντιπολιτικής και της αντιοικονοmicroίας ειδικά στις περιπτώσειςόπου η γη προσφέρεται χωρίς χρηmicroατικό αντίτιmicroο Mήπως θα έπρεπε οι κριτικοί της αξίας αντί να παιδεύονται microετα υπολείmicromicroατα σκοταδιστικών αριστερών γκρουπούσκουλων να αρχίσουν να συνεισφέρουν στην επεξεργασία καιτην ανύψωση του επιπέδου της θεωρίας αυτών των δυνητικά αντισυστηmicroικών και ανατρεπτικών κινηmicroάτων

Aυτό που διαφοροποιεί τις θέσεις που παραθέτουmicroε εδώ από τη ροmicroαντική-αντιδραστική κριτική τηςπροόδου είναι ότι η τελευταία επιδιώκει την επιστροφή στο παρελθόν του οποίου microάλιστα εξυmicroνεί τις χειρότερεςόψεις (έλλειψη κινητικότητας προδιαγεγραmicromicroένοι ρόλοι των δύο φύλων σεβασmicroός στην ιεραρχίαθρησκευτικότητα κοκ) Aντίθετα το θέmicroα είναι να υπερασπιστούmicroε τις δυνατότητες που διαφαίνονταν στοπαρελθόν Γράφει σχετικά ο Pιζέλ laquo∆εν υπάρχουν πια αγρότες αφού δεν υπάρχει πια αγροτική κοινωνία όπως καιδεν πρόκειται να ξαναϋπάρξει αγροτική κοινωνία Aυτό που οφείλουmicroε να ξαναβρούmicroε δεν είναι ο έλεγχος όλων επίόλων του οποίου τα πιο περιπετειώδη παιδιά κατάφερναν πάντοτε ανά τους αιώνες να διαφεύγουν αλλά η ολότητατων δυνατοτήτων ανάπτυξης και υπέρβασης του παρελθόντος και οι αντίστοιχες ιστορικές ευκαιρίες τις οποίεςκατέστρεψε η βιοmicroηχανική εmicroπορευmicroατική κοινωνίαraquo (Riesel 33) Tι έχουν να πουν όσοι θεωρούν την αγροτικήζωή αντιδραστική ουτοπία για τις ελευθεριακές αγροτικές κοινότητες στην Iσπανία το 1936-37 όπου laquoόλαmicroπορούσαν να αρχίσουν από την αρχήraquo (Rem 71) Στο Nότο microέσα σε λίγα χρόνια επαναλαmicroβάνεται η φρίκη τηςπρο εκατονπεντηκονταετίας εκδίωξης των αγροτών στην Eυρώπη και καταστρέφονται όλες οι συνθήκες ζωής πουδεν δηmicroιουργήθηκαν από την εmicroπορευmicroατική κοινωνία και δεν διαποτίζονται πλήρως από αυτήν laquoH διάλυση τηςπαγκόσmicroιας αγροτιάς σηmicroαίνει και τη διάλυση του τελευταίου microεγάλου αποθέmicroατος αντιβιοmicroηχανικών ανθρώπινωνδυνατοτήτωνraquo (Riesel 64) Ποιος ξέρει αν η ανθρωπότητα δεν θα ζήσει σύντοmicroα microια αγροτική εξέγερση που ναασκεί κριτική στην κοινωνία της αξίας

H φοβερή ύβρις που επιτέλεσε η επιστήmicroη του 20ού αιώνα κυρίως microε την προσπάθειά της να εγκαθιδρύσειmicroια πρωτοφανή σε βάθος σε σχέση microε τις προηγούmicroενες χιλιετηρίδες κυριαρχία επί της φύσης και νακατασκευάσει microια φύση προσαρmicroοσmicroένη απόλυτα στην εmicroπορευmicroατική κοινωνία είναι το microεγαλύτερο εmicroπόδιο σεοποιοδήποτε σχέδιο ανθρώπινης χειραφέτησης Oποιαδήποτε τροχοπέδη σrsquo αυτήν τη microηχανή είναι ευπρόσδεκτη Ήmicroήπως δεν microπορούmicroε να κάνουmicroε τίποτα πια τώρα που η γνώση των βιοτεχνολογιών υπάρχει και την εmicroπεδώσαmicroεγια τα καλά Iστορικά δεν δικαιολογείται τέτοια microοιρολατρεία O Mαρξ παραθέτει στο Kεφάλαιο την παρακάτωθέση για την ιστορία των εφευρέσεων laquoΠριν από πενήντα περίπου χρόνια (γύρω στα 1780) ο Άντον Mίλερ είδεmicroια κοmicroψότατη microηχανή στο Nτάντζιγκ που έγνεθε τέσσερα microε έξι κοmicromicroάτια υφάσmicroατος στο λεπτό Tο δηmicroαρχείοόmicroως έκρινε ότι η εφεύρεση αυτή θα microετέτρεπε πολλούς εργαζόmicroενους σε ζητιάνους γιrsquo αυτό και την αποσιώπησεκι άφησε στον εφευρέτη τη διακριτική ευχέρεια να πάει να πνιγείraquo (MEW 2345)

20

Όπως υπογραmicromicroίζουν τα Remarques είναι αδιανόητο να microιλούmicroε για ldquoκαλήrdquo και για ldquoκακήrdquo χρήση τηςβιοτεχνολογίας αφού πρόκειται για την laquoίδια σαρωτική δύναmicroη του κατακερmicroατισmicroού για τον έναν και τον αυτόmicroηδενισmicroό που απλώνεται σrsquo όλες τις microορφές ζωής ndashφυτά ζώα ανθρώπουςndash τις αντιmicroετωπίζει σαν οmicroοιογενέςγενετικό υλικόraquo και συλλαmicroβάνει τα πάντα βάσει microοντέλων της πληροφορικής (Rem 85) H συνεχής απλούστευσηη reductio ad unum που διαφοροποιεί την εmicroπορευmicroατική κοινωνία από όλες τις άλλες θριαmicroβεύει όχι microόνο στηβιοτεχνολογία αλλά και στην πληροφορική χωρίς την οποία οι βιοτεχνολόγοι δεν θα τα έβγαζαν πέρα Ηπληροφορική microάλιστα έχει βαφτίσει κι ένα νέο βιοεξελικτικό microοντέλο (Rifkin κεφάλαια έξι και επτά) Στη microητέρα-επιστήmicroη της πληροφορικής στην κυβερνητική όλα ανάγονται σε ldquoπληροφορίαrdquo Oι κανόνες της εφαρmicroόζονταιεξίσου σε κάθε έκφανση της ύπαρξης τόσο στη συmicroπεριφορά των ποντικιών όσο και στην όσmicroωση των κυττάρωντόσο στην οργάνωση του χώρου εργασίας όσο και σrsquo έναν διαστρικό γαλαξία όλα microπορούν να συλληφθούν ως έναείδος ηλεκτρονικού υπολογιστή Tα έmicroβια όντα δεν αποτελούν πλέον αmicroετάβλητες microοναδικότητες microε την έννοια τουείδους της συνοmicroοταξίας κοκ παρά microόνον laquoέναν τρόπο οργάνωσης των πληροφοριώνraquo γιrsquo αυτό και microπορούν ναρυθmicroιστούν κατά βούληση (Rifkin 338) Στην ιδεολογική του microορφή ο γενετικός αυτός αναγωγισmicroός έχει δεχτεί ταπυρά κάποιων ldquoκριτικώνrdquo επιστηmicroόνων Aκόmicroη κι αυτοί όmicroως δεν συνειδητοποιούν ότι ο αναγωγισmicroός συνδέεταιάmicroεσα microε τη σύγχρονη λογική της αξίας πόσο microάλλον ότι συνδέεται microε τις ίδιες τις βάσεις της σύγχρονης επιστήmicroηςκαι microε την ανικανότητά της να διακρίνει τη διαφορά microεταξύ ενός ζωντανού οργανισmicroού και microιας microηχανικήςσυναρmicroογής microεmicroονωmicroένων κοmicromicroατιών Όπως όmicroως η διαmicroόρφωση της κοινωνίας microέσω της αξίαςαυτοκαταστρέφεται αφού προσκρούει σε ότι δεν microπορεί να συλληφθεί microέσω της αξίας έτσι και στην περίπτωσητης σύγχρονης επιστήmicroης αποτυγχάνει κάθε προσπάθεια να φορέσουmicroε τυπολογικό ζουρλοmicroανδύα στο πραγmicroατικόΌπως επισηmicroαίνουν τα Remarques αυτό που επιστρέφει σε microας microε τη microορφή διάφορων φυσικών καταστροφώνείναι η ολότητα της φύσης την οποία η έρευνα επιmicroένει συστηmicroατικά να αγνοεί H βιοτεχνολογία θέλει νααντικαταστήσει microε τα τεχνητά της προϊόντα ότι θεωρεί ldquoπεριττόrdquo στη φύση ndash όπως πχ το 90 του DNΑ που οιmicroικροβιολόγοι αποκαλούν ldquoπλεονάζον DNΑrdquo επειδή δεν βλέπουν να έχει κάποια συγκεκριmicroένη λειτουργία (Rem30-31)

Oι βιοτεχνολογίες αποτελούν τεράστια πρόοδο στο πλαίσιο της συνεχούς από το τέλος του microεσαίωνα καιδώθε ιδιοποίησης και ιδιωτικοποίησης όλων των πόρων που είναι αναγκαίοι για την ανθρώπινη ζωή ndash και στοπλαίσιο της καταστροφής όλων των αυτοδιαχειριζόmicroενων ατοmicroικά ή συλλογικά συνθηκών ύπαρξης38 H έννοια τηςατοmicroικής ιδιοκτησίας φτάνει στο ιλιγγιώδες και παραληρηmicroατικό απόγειό της microε την εξάπλωση της πατέντας γιαέmicroβια όντα και για όργανα ή λειτουργίες του ανθρώπινου σώmicroατος Έχουmicroε φτάσει στο σηmicroείο ασθενείς να έχουνχάσει δικαστήρια στα οποία κατήγγειλαν την επιστηmicroονική και εmicroπορική εκmicroετάλλευση κυττάρων που τουςαφαιρέθηκαν εν αγνοία τους κατά τη διάρκεια της νοσηλείας τους στο νοσοκοmicroείο (Rifkin 108) Στο τέλος ο ίδιος οάνθρωπος θα εξαρτάται για τις στοιχειωδέστερες λειτουργίες του από την επιστήmicroη και τη βιοmicroηχανία που τηνπροmicroηθεύει Oύτε καν την αναπαραγωγή του δεν θα microπορεί πλέον να εγγυηθεί microόνος του οι καρποί της οποίας ήτανκάποτε το microοναδικό περιουσιακό στοιχείο των ldquoπρολεταρίωνrdquo Tο ζήτηmicroα δεν είναι αν οι πρακτικές όπως τα παιδιάτου σωλήνα η τεχνητή γονιmicroοποίηση ο δανεισmicroός της microήτρας οι επεmicroβάσεις στο γενετικό υλικό των γονέων ή οιldquoδιορθώσειςrdquo στα γονίδια του εmicroβρύου θα επεκταθούν ή αν αντίθετα θα παραmicroείνουν προνόmicroιο microιας ελάχιστηςεύπορης microειονότητας Άπαξ και υφίσταται η δυνατότητα για όλες αυτές τις πρακτικές ήδη προκύπτει microια νέααντίληψη ένας νέος ορισmicroός της ανθρώπινης ζωής ndash είτε η ζωή microεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο είτεπροσφέρεται από την επιστήmicroη Kι όταν η ιατρική θα είναι σε θέση να διορθώνει γενετικά προσδιορισmicroένεςασθένειες πριν τη γέννηση ή τη σύλληψη ή ακόmicroη και να διεκπεραιώνει τις κυήσεις σε ελεγχόmicroενο περιβάλλον ndashσrsquoένα θρεπτικό διάλυmicroα εφοδιασmicroένο microε σωλήνες παροχήςndash αντί για τη laquoσκοτεινή και επικίνδυνη περιοχή τηςmicroήτραςraquo (όπως λέει ένας αmicroερικανός καθηγητής βιοηθικής που παραθέτει ο Rifkin 64) τότε microπορούmicroε εύκολα ναφανταστούmicroε ότι κάποια στιγmicroή η άρνηση microιας τέτοιας εγκυmicroοσύνης θα θεωρείται ηθικά microεmicroπτή ίσως microάλιστα καιποινικά κολάσιmicroη H ζωή στο βιολογικό επίπεδο θα είναι αδιανόητη χωρίς όλες τις καπιταλιστικές ldquoπροσθετικέςrdquoτεχνικές Oι ιδέες για την κοινωνική ανατροπή θα πέφτουν στο κενό αφού η διαmicroόρφωση της κοινωνίας microέσω τηςαξίας δεν καταστρέφει microόνο κάθε κοινωνική εναλλακτική λύση αλλά και κάθε φυσική πρόταση που τηναmicroφισβητεί Λέγεται πως microετά από microια πληmicromicroύρα στο εργαστήριο του Παβλόφ τα σκυλιά που επέζησαν ξέχασανmicroεmicroιάς όλη τους την παβλοφική εκπαίδευση Aυτό θα microπορούσε κάλλιστα να συmicroβεί και στα εmicroπορευmicroατοποιηmicroέναυποκείmicroενα Όταν όmicroως οι αλλαγές θεmicroελιώνονται στα γονίδια δεν υπάρχει επιστροφή Mπορεί βέβαια ηκαλλιέργεια υπερανθρώπων να παραmicroείνει όνειρο απραγmicroατοποίητο παρά τη σχετική φασαρία των micromicroε ή ναπεριοριστεί στη ρύθmicroιση ldquoξανθοί και γαλανοmicroάτηδεςrdquo Aυτό όmicroως που δεν είναι απραγmicroατοποίητο κάθε άλλοmicroάλιστα είναι η επrsquo άπειρον αυξανόmicroενη εξάρτηση της κοινωνίας από ψευτοφυσικούς και αυτονοmicroηmicroένουςmicroηχανισmicroούς και από microια φύση εmicroπορευmicroατοποιηmicroένη στην οποία ο σολοmicroός δεν θα κάνει αυγά και οι βελανιδιέςθα σείονται στον αέρα σαν τη φτέρη επειδή έτσι συmicroφέρει την αγορά Mrsquo αυτόν τον τρόπο εξαφανίζεται και κάθεmicroέτρο σύγκρισης που θα microας επέτρεπε να αναγνωρίσουmicroε την εmicroπορευmicroατική κοινωνία και τις λεηλασίες της ωςαυτό που είναι Mια σηmicroαντική αmicroερικανική microελέτη (Our Stolen Future) για τις συνέπειες των χηmicroικών προϊόντωνστο ορmicroονικό σύστηmicroα τονίζει ότι δεν υπάρχει πλέον κανένας αmicroόλυντος άνθρωπος στον πλανήτη που θα microαςεπέτρεπε να κατανοήσουmicroε πώς ήταν η κανονική λειτουργία του ορmicroονικού συστήmicroατος πριν την εξάπλωση τωνβλαβερών χηmicroικών (Rem 34)

H σύνδεση των βιοτεχνολογιών microε την ελεύθερη αγορά και τον ακραίο φιλελευθερισmicroό είναι προφανής

38 Ακόmicroη και ο Rifkin που αντιmicroετωπίζει το θέmicroα αποκοmicromicroένο από το κοινωνικό του πλαίσιο διακρίνει τη συγγένεια microεταξύ των βιοτεχνολογιώνκαι των περιφραγmicroένων κτηmicroάτων στην Αγγλία τα οποία αποτελούν πρότυπο υπεξαίρεσης της συλλογικής ιδιοκτησίας

21

Σύmicroφωνα microε τη διακηρυγmicroένη αντίληψη των υποστηρικτών τους οι βιοτεχνολογίες αποτελούν προσπάθεια να δοθείmicroια νέα ώθηση συσσώρευσης στην αγορά Oι θιασώτες τους ελπίζουν ότι οι βιοτεχνολογίες θα microετατρέψουν τηνατελείωτη microάζα των γονιδίων σε microια εξίσου ατελείωτη microάζα εmicroπορευmicroατικής αξίας και υπολογίζουν τα κέρδη τουςΣτην πραγmicroατικότητα βέβαια και σrsquo αυτόν τον τοmicroέα οι πραγmicroατικές επενδύσεις είναι ελάχιστες ακόmicroη λιγότερεςδε είναι και οι αντίστοιχες νέες θέσεις εργασίας αφού οι διαδικασίες άπαξ και επινοήθηκαν δεν microπορούν ναπαραγάγουν νέα αξία Γιrsquo αυτό και είναι τόσο βίαιη η κερδοσκοπία και ασταθείς οι απολαβές στη βιοmicroηχανία τωνβιοτεχνολογιών γιrsquo αυτό και τα κεφάλαιά της είναι συγκεντρωmicroένα σε τόσο λίγα χέρια ∆έκα εταιρείες κυριαρχούνσε ολόκληρη σχεδόν την αγορά (Rifkin 122) Σε αυτόν τον τοmicroέα ή microάλλον ιδιαίτερα σε αυτόν τον τοmicroέα ηολοκληρωτική αγορά αποδεικνύεται χειρότερη από το ολοκληρωτικό κράτος και πάντως σίγουρααποτελεσmicroατικότερη H γενετική ποτέ δεν θα έφτανε στα ύψη που έφτασε χωρίς τα ιδιωτικά συmicroφέροντα πουκαλύπτουν την έρευνα Όπως η ατοmicroική ενέργεια ανήκε στο κράτος έτσι και οι βιοτεχνολογίες ανήκουν στηνελεύθερη αγορά Aντίθετα microε τις διεργασίες της ατοmicroικής ενέργειας οι διεργασίες των βιοτεχνολογιών αφούεφευρεθούν microπορούν πολύ εύκολα να επαναληφθούν εξού και το φανατικό κυνήγι της πατέντας Oι δυνάmicroεικίνδυνοι των βιοτεχνολογιών από κάποιες απόψεις είναι microεγαλύτεροι από τους κινδύνους της ατοmicroικής ενέργειας Hατοmicroική ενέργεια ελεγχόταν από έναν microικρό αριθmicroό κρατών τα οποία έριξαν microια φορά microερικές ατοmicroικές βόmicroβεςαλλά τουλάχιστον δεν το ξαναέκαναν Oι βιοτεχνολόγοι αντίθετα microπορούν να παραβληθούν microόνο microε microια σπείραπαρανοϊκών εγκληmicroατιών πέρα από κάθε έλεγχο και το βιοτεχνολογικό εργαστήριο χωρίς πολύ εξοπλισmicroό και microελίγο κατασκοπευmicroένο know-how microπορεί να στηθεί παντού αόρατο και microε συνέπειες που θα φανούν πολύαργότερα

H αγορά και οι επιστήmicroονες που πληρώνονται απrsquo αυτήν υλοποιούν κάτι που το ολοκληρωτικό κράτοςmicroπορούσε microόνο να υποσχεθεί H ευγονική ανήκε πάντοτε στο πρόγραmicromicroα του ολοκληρωτικού κράτους από τηνΠολιτεία του Πλάτωνα και την Πόλη του Hλίου του Kαmicroπανέλα microέχρι τον εθνικοσοσιαλισmicroό και το ΘαυmicroαστόKαινούριο Kόσmicroο του Xάξλεϋ H ιδεολογία ωστόσο δεν έφερνε microαζί της και άmicroεση υλοποίηση κι όταν το έκανε ηευγονική εφαρmicroοζόταν αρνητικά (βλέπε στείρωση ή θανάτωση των ανεπιθύmicroητων στον εθνικοσοσιαλισmicroό αλλάκαι στη λαmicroπρή συνέχειά του στα χρόνια των φορντικών δηmicroοκρατιών στις HΠA τη Σουηδία και αλλού) ποτέόmicroως θετικά αν εξαιρέσουmicroε τα γελοία πειράmicroατα των εθνικοσοσιαλιστικών γενετικών σωφρονιστηρίων (βέβαιακοιτώντας γύρω στους γερmicroανικούς δρόmicroους είναι νrsquo αναρωτιέται κανείς microερικές φορές για τα αποτελέσmicroατάτουςhellip) H βελτίωση του ανθρώπινου υλικού την οποία ο Λεβιάθαν ήθελε να επιβάλει στους ανυπάκουουςυπηκόους του χωρίς να το πολυτολmicroάει κιόλας τώρα προωθείται εκκωφαντικά στο όνοmicroα της ελευθερίας τωνπολιτών του δηmicroοκρατικότερου κόσmicroου που υπήρξε ποτέ Aλαλάζει λοιπόν το περιοδικό Economist laquoH νέαευγονική προσφέρει στο άτοmicroο microεγαλύτερη ελευθερία να κάνει ότι θέλει microε τον εαυτό του και τους απογόνους τουraquo(Rifkin 232) ενώ ένας από τους κύριους απολογητές των γενετικών τεχνολογιών γράφει χαρακτηριστικά laquoΣε microιακοινωνία όπου υπέρτατη αξία είναι η ανθρώπινη ελευθερία είναι δύσκολο να βρεθεί microια βάση που να νοmicroιmicroοποιείτους περιορισmicroούς στη χρήση της αναπαραγωγικής γενετικήςraquo (Rifkin 272)39 Άλλοι εκπρόσωποι τουαναπαραγωγικού φιλελευθερισmicroού διατείνονται ότι το κράτος όπως δεν επεmicroβαίνει στη σεξουαλική αναπαραγωγήοφείλει να microην αναmicroειχθεί ούτε σε αυτήν την υπόθεση αφού τάχα πρέπει να έχει κανείς το δικαίωmicroα να microηνδιασταυρώνει το DNA του microε ξένα DNA και να επιλέγει την κλωνοποίηση (La Repubblica 19 Aπριλίου 2000)

∆εν χρειάζεται πολύς κόπος για να πεισθούν οι πεφωτισmicroένοι σηmicroερινοί πολίτες για τις ευλογίες της βιο-ελευθερίας H αφοσίωσή τους στην όmicroορφη microηχανή φτάνει microέχρι την ευχή η ldquoαυτοεξηmicroέρωσηrdquo να στοιχειοθετείταικαι βιολογικά ώστε να προσαρmicroόζεται κανείς microέχρι τα γονίδια στην αγορά εργασίας και ψυχαγωγίας και στηνεmicroπορευmicroατική αντίληψη της οmicroορφιάς και της απόλαυσης Σε ένα γκάλοπ 11 των ερωτηθέντων ζευγαριώναmicroερικανών που έκαναν τεστ γονιmicroότητας απάντησαν ότι θα απαλλάσσονταν από το έmicroβρυό τους microε έκτρωση ανδιαπιστωνόταν ότι έχει κλίση προς την παχυσαρκία (Rifkin 227) Πριν microερικά χρόνια στις HΠA ο εmicroπλουτισmicroός τηςδιατροφής των microικρόσωmicroων αλλά κατά τα άλλα κανονικών παιδιών microε αυξητικές ορmicroόνες δικαιολογήθηκε ωςεξής το ανάστηmicroα κάτω του microετρίου πρέπει λέει να ορίζεται ως ασθένεια αφού δεν το δέχεται η κοινωνία (Rifkin230) O Montaigne αναρωτιόταν πώς άντεξε microια γνωστή του να αφαιρέσει τάχα το επιφανειακό στρώmicroα τηςεπιδερmicroίδας της για να αποκτήσει δέρmicroα πιο ροδαλό Σήmicroερα οι ναρκώσεις έχουν καταργήσει τον πόνο πουσυνδεόταν microε τέτοιες επεmicroβάσεις και παρόmicroοιες πρακτικές δεν microας κάνουν πια εντύπωση Ένα microεγάλο microέρος τωνπελατών διψά τόσο για γενετικές θεραπείες τεχνητές γονιmicroοποιήσεις microεταmicroοσχεύσεις οργάνων και ldquoντιζάινερrdquoαπογόνους40 που οι νοmicroοθέτες αφού κι οι ίδιοι διατίθενται θετικά απέναντι στη βιοmicroηχανία των γονιδίωνδυσκολεύονται να χαλιναγωγήσουν την κατάσταση H βιοτεχνολογική βιοmicroηχανία επικαλείται τα δικαιώmicroατα ενόςκοινού που κραυγάζει από ενθουσιασmicroό για τα τελευταία βιογενετικά πορίσmicroατα τα λόmicroπυ του microάλιστα ασκούνπίεση στα κοινοβούλια στήνοντας απέξω διαδηλώσεις διαmicroαρτυρίας ατόmicroων microε ειδικές ανάγκες στα καροτσάκιατους Tην άνοιξη του 2000 στη Pώmicroη ένας γνωστός γυναικολόγος και διάφοροι ειδικοί στην τεχνητή γονιmicroοποίησηέθεσαν υποψηφιότητα στις τοπικές εκλογές microε ad hoc ψηφοδέλτιο το οποίο ονόmicroασαν χαρακτηριστικάlaquoΦιλελεύθερη ∆ράσηraquo Tο πρόγραmicromicroα του εκλογικού αυτού συνδυασmicroού περιλάmicroβανε την ldquoαπελευθέρωσηrdquo τηςαγοράς των γονιmicroοποιήσεων και την υπόσχεση παιδιών του σωλήνα για όλους η επιτυχία του ήταν αξιόλογηκυρίως στα προεκλογικά γκάλοπ Eδώ δεν υπάρχουν θύτες και θύmicroατα Οι microακρινοί απόγονοι των ναυτών του 39 Όταν η Lucile Desmoulins ανέβηκε στη λαιmicroητόmicroο στο Παρίσι του 1793 και φώναξε laquoΕλευθερία πόσα εγκλήmicroατα θα γίνουν στrsquo όνοmicroα σουraquoδεν microπορούσε να φανταστεί τι νόηmicroα θα αποκτούσαν τα λόγια της δύο αιώνες microετά40 Για ποιο λόγο να microας εκπλήσσει το ότι στις κλινικές τεχνητής γονιmicroοποίησης microπορεί κανείς να επιλέξει σπερmicroατοζωάριο ανάλογα microε τη ράτσατο ύψος το ανάστηmicroα το χρώmicroα των microατιών την ευφυΐα την εθνότητα και την υπηκοότητα (Rifkin 62) Μήπως η ∆ύση έχει κερδίσει τον αγώναενάντια στις δυνάmicroεις του Kακού χάρη στις διαφορετικές ποικιλίες καφέ στα σουπερmicroάρκετ

22

απαθανατισmicroένου από τον Aϊζενστάιν θωρηκτού Ποτέmicroκιν οι οποίοι έθεσαν σε κίνδυνο τη ζωή τους για ναδιαmicroαρτυρηθούν για το σκωληκοφαγωmicroένο κρέας σήmicroερα κάνουν ουρές στα Mc Donaldrsquos για να πληρώσουν γιατο ίδιο κρέας H νέα ευγονική δεν ασκείται από microανιακούς ρατσιστές αλλά από φιλήσυχους γονείς που νοιάζονταιγια την υγεία των παιδιών τους Tα Remarques τονίζουν ότι δεν είναι συνεπές να ασκεί κανείς κριτική στηνκλωνοποίηση όταν καταφάσκει σε όλες τις άλλες εξελίξεις βάσει των οποίων δεν αρθρώνεται ούτε για δείγmicroαπλέον κάποιο επιχείρηmicroα εναντίον της κλωνοποίησης Eκείνοι που έχουν χάσει την αίσθηση της αυταξίας τουςκάπου microεταξύ κινητού ηρεmicroιστικών και υπολογιστή δεν πρόκειται να ενοχληθούν από microια ντοmicroάτα microε γονίδιαψαριού (Rem 16) Όποιος δεν διαmicroαρτύρεται εναντίον της σηmicroερινής ζωής όποιος δεν θέλει να της αντιπαραθέσειτη σύλληψη microιας ζωής διαφορετικής δεν έχει τίποτε να αντιπαραθέσει στη microηχανική των γονιδίων Tααποτελέσmicroατά της δεν microπορούν πια να είναι και τόσο πολύ χειρότερα απrsquo ότι ήδη βιώνουmicroε και βλέπουmicroε microε ταmicroάτια microας (Rem 87)

Aυτό είναι ένα από τα κύρια παράδοξα της εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας Όλα όσα γίνονται εις βάρος τουαποκοινωνικοποιηmicroένου ανθρώπου και που σε microεγάλο βαθmicroό δεν υπήρχαν microέχρι πρότινος (φτώχεια οικονοmicroικέςκρίσεις συmicroφορές εξαιτίας της τεχνολογίας κυκλοφοριακή συmicroφόρηση εξαιτίας των αυτοκινήτων microόλυνση τουπεριβάλλοντος κοκ) γίνονται αποδεκτά ως να ήταν αναπόφευκτα και αmicroετάβλητα ενώ όσα θα microπορούσε ίσως νααποκαλέσει κανείς ldquoφυσικάrdquo όσα microια άλλη εποχή ονόmicroαζε ldquoθέληmicroα Θεούrdquo πρέπει να αλλάξουν πάση θυσία και microεοποιοδήποτε κόστος αφού πρέπει να επέmicroβουmicroε microέχρι και στην ατοmicroική και τη γονιδιακή δοmicroή του κόσmicroουBέβαια αυτό σηmicroαίνει ότι ενώ πολλά από τα λεγόmicroενα ldquoφυσικάrdquo προβλήmicroατα (η αύξηση των περιπτώσεωνστειρότητας η ανεξέλεγκτη εξάπλωση πολλών ασθενειών κοκ) οφείλονται στο βιοmicroηχανικό πολιτισmicroό χρειάζεταιmicroια επιπλέον δόση βιοmicroηχανικού πολιτισmicroού για να αντιmicroετωπιστούν αυτά τα προβλήmicroατα Mα δεν είναι τοπεριβάλλον που πρέπει να αλλάξει είναι ο άνθρωπος Aν ένα ζευγάρι θέλει να ξαναβρεί τη γονιmicroότητά του καλόθα ήταν να ψάξει ένα περιβάλλον όπου θα αναπνέει λιγότερο βενζόλιο Φαίνεται όmicroως πως είναι πολύ πιο εύκολογια το εmicroπορευmicroατοποιηmicroένο υποκείmicroενο να κάνει microια διάσπαση χρωmicroοσώmicroατος από το να αλλάξει τη δουλειά ήτον τόπο κατοικίας του και από το να microετακινείται πού και πού microε τα πόδια Aυτό microοιάζει πολύ microε την περίπτωσητου πατέρα που πηγαίνει βόλτα το παιδί του κι όταν αυτό πέφτει στη λίmicroνη αυτός σκέφτεται πώς θα γίνει να τοβγάλει από τη λίmicroνη χωρίς να πέσει ο ίδιος microέσα Mετά από σκέψη φωνάζει στο παιδί laquoΠρόσεχε microην σε τραβήξεικάτω το ρεύmicroα Tρέχω να φράξω την παροχή του νερούraquo Στην πράξη παρrsquo όλες τις φαντασιοπληξίεςπαντοδυναmicroίας ορισmicroένων βιοτεχνολόγων και των διακηρύξεών τους περί ldquoδευτέρας ∆ηmicroιουργίαςrdquo παρά τονενθουσιασmicroό ενός κοινού που τους λατρεύει περισσότερο απrsquo όσο οι πιστοί του microεσαίωνα τους αγίους οι πρακτικοίτους στόχοι είναι εξαιρετικά τετριmicromicroένοι Oι πραγmicroατικές χρήσεις της ldquoδευτέρας ∆ηmicroιουργίαςrdquo είναι του επιπέδουτης καλλιέργειας microιας πατάτας που όταν microαγειρεύεται θα απορροφά λιγότερο λίπος και θα γλιτώνει τον αmicroερικανόαπό την ανάγκη να αλλάξει τις ldquoδιατροφικέςrdquo του συνήθειες για να αδυνατίσει (Verde Ambiente Societagrave 22000) Toίδιο κοντόθωρος είναι και ο χρονικός ορίζοντας τούτης της laquoεξέλιξης που πήρε ο άνθρωπος στα χέρια τουraquo ndash δενmicroπορεί να δει παραπέρα από τον επόmicroενο ισολογισmicroό ούτε καν σε καθαρά οικονοmicroικό επίπεδο H βιοτεχνολογικήβιοmicroηχανία δεν φαίνεται να νοιάζεται που ουσιαστικά σκάβει τον ίδιο της το λάκκο αφού η συρρίκνωση τηςγενετικής κληρονοmicroιάς την οποία η ίδια διακηρύττει microεσοπρόθεσmicroα περιορίζει τη δυνατότητα να εξευρεθούν νέεςπηγές γενετικού υλικού για εmicroπορική εκmicroετάλλευση (κυρίως από τη φαρmicroακευτική βιοmicroηχανία) Kι εδώ τανανοδευτερόλεπτα της αγοράς αντικαθιστούν τις χάλκινες πλάκες της θνητής θεότητας του Kράτους

Eνίοτε τα υποκείmicroενα της αγοράς αγανακτούν Aισθάνονται ότι οι πολυεθνικές θέλουν να αισχροκερδήσουνεις βάρος τους και οι κριτικότερα διακείmicroενοι από αυτούς είναι απρόθυmicroοι να δεχτούν το νόηmicroα ενόςκλωνοποιηmicroένου πιθήκου ή microιας τετράγωνης πατάτας Kανένας όmicroως δεν θέλει να θίξει τα υποτιθέmicroεναldquoπλεονεκτήmicroαταrdquo των βιοτεχνολογιών στον ιατρικό τοmicroέα στις γενετικές θεραπείες τις τεχνικές γονιmicroοποίησης καιτις microεταmicroοσχεύσεις οργάνων Όσο και αν αποδέχονται το να microην έχουν κανένα άλλο δικαίωmicroα ούτε καν δικαίωmicroασε λίγο νερό και λίγο αέρα σε καmicroιά περίπτωση δεν επιτρέπουν να τους αφαιρεθεί το δικαίωmicroα στο παιδί Eίναιακόmicroη σχετικά εύκολο να διαmicroαρτυρηθεί κανείς εναντίον της χειραγώγησης των γονιδίων θέλει όmicroως θάρρος γιανα διαmicroαρτυρηθεί ενάντια στην τεχνητή γονιmicroοποίηση και στις microεταmicroοσχεύσεις οργάνων ndash είναι περίπου σαν νααmicroφισβητείς την ύπαρξη microαγισσών το 17ο αιώνα άνθρωποι σαν τον Pίφκιν το αποφεύγουν επιmicroελώς H ενότητατων βιοτεχνολογιών παραβλέπεται συστηmicroατικά Oι ίδιοι άνθρωποι που είναι εναντίον της γενετικής τεχνολογίαςσυχνά τάσσονται υπέρ της τεχνητής γονιmicroοποίησης στο όνοmicroα της ελευθερίας του χρήστη H αριστερά microέσα στοπαραλήρηmicroά της θεωρεί τη βιοτεχνολογία microέχρι και κοινωνική πρόοδο ενώ η καθολική και η συντηρητική δεξιάδιαmicroαρτύρονται microόνο για λεπτοmicroέρειες όπως είναι η πρόσβαση τέτοιων τεχνικών σε ανύπαντρα ζευγάρια σεmicroονογονεϊκές οικογένειες και σε οmicroοφυλόφιλους Aκόmicroη και ο πάπας ο οποίος τάσσεται πλήρως και ανεπιφύλακταεναντίον της αντισύλληψης και της έκτρωσης εισέρχεται σε εκλεπτυσmicroένες διακρίσεις όταν πρόκειται για γενετικέςθεραπείες και microεταmicroοσχεύσεις (Il Manifesto 30-8-2000) Eδώ microιλούmicroε πια για πραγmicroατική συναίνεση Όλοι όσοιπαίρνουν το λόγο στα micromicroε δεξιά κι αριστερά διαφοροποιούνται microόνον ως προς το βαθmicroό στον οποίο αποδέχονταιτις βιοτεχνολογίες ∆εν υπάρχει όmicroως ldquoσωστήrdquo και ldquoλάθοςrdquo χρήση των βιοτεχνολογιών όπως δεν υπάρχει ldquoσωστήrdquoκαι ldquoλάθοςrdquo διάσπαση του ατόmicroου και επιπλέον ούτε είναι λύση να εmicroπιστευτούmicroε τις βιοτεχνολογίες στο κράτοςκαι να βλέπουmicroε το κακό microόνο στην έρευνα και τις πατέντες των ιδιωτικών επιχειρήσεων

Eίναι χαρακτηριστικό ότι ο αστικός ουmicroανισmicroός ο οποίος πάντοτε microιλά για την ldquoαυταξία του ανθρώπουrdquo γιατην ldquoαυτοτέλειαrdquo και την ldquoακεραιότητάrdquo του ξαφνικά διακηρύττει ότι είναι ανήθικο ένα άτοmicroο που δεν θέλει νακατανοήσει τον εαυτό του ως συναρmicroογή υποκατάστατων microελών για άλλους και προτιmicroά να πάρει τα όργανά τουmicroαζί του στον τάφο Aλλά και σε αυτήν την περίπτωση δεν αρκεί να επισηmicroαίνουmicroε τις αρνητικές επιπτώσεις όπωςείναι η κυριολεκτική σφαγή ανθρώπων στη Bραζιλία ή την Iνδία των οποίων το σώmicroα είναι το microοναδικό

23

αντικείmicroενο αξίας που κατέχουν Πρόκειται για microια αντίληψη που είναι εντελώς ασύmicroβατη microε τη σύλληψη τουατόmicroου ως ποιοτικά προσδιορισmicroένης microοναδικότητας H αντίληψη ότι ο νεκρός δεν είναι παρά απλή ύλη η οποίαοφείλει να προσφέρει τον εαυτό της για την περαιτέρω λειτουργία της όmicroορφης microηχανής είναι στενά συνδεδεmicroένηmicroε την αντίληψη του ζωντανού ανθρώπου ως απλού εξαρτήmicroατος αυτής της microηχανής O Mπένθαmicro δεν δώρισεmicroαταίως το σώmicroα του στην επιστήmicroη H (απο)κοινωνικοποίηση microέσω της αξίας έχει οδηγήσει το σκοταδισmicroό σετέτοιες ακρότητες ώστε οι παλιές απαγορεύσεις και παραινέσεις της θρησκείας να φαντάζουν microπροστά τηςορθολογικότατες κρίσεις H αλλοτινή απαγόρευση της αυτοψίας microοιάζει πιο ανθρώπινη από τη σηmicroερινήεπιστηmicroονική παραίνεση να διαρρηγνύεις τα δέκα δισεκατοmicromicroύρια γονίδια του ανθρώπινου σώmicroατος και microετά να ταπατεντάρεις Στην εξάπλωση των γενετικών εξετάσεων πριν το γάmicroο microε στόχο τη γέννηση υγιών παιδιών θαmicroπορούσε κανείς να αντιπαραθέσει τον Tολστόι της Σονάτας της Πεντάρας όπου έλεγε πως microόνο η microοίρααποφασίζει αν τα παιδιά θα αρρωστήσουν ή όχι41

Oρισmicroένοι βιοπροφήτες υπόσχονται και την αθανασία είτε microέσω της κλωνοποίησης είτε microέσω τηςδιαιώνισης των ldquoπληροφοριώνrdquo από τις οποίες αποτελείται όπως λένε ο άνθρωπος Eύκολα microπορούmicroε ναφανταστούmicroε πόσο κολακεύει τα εmicroπορευmicroατοποιηmicroένα υποκείmicroενα microια τέτοια αντίληψη όταν κάθε microέρα ουπολογιστής τους τούς κάνει επίδειξη της microηδαmicroινότητάς τους Mέσα σε λίγα χρόνια θα θεωρούν τους εαυτούς τουςανεπαρκείς ως προς την τρίτη γενιά υπολογιστή ή κινητού αφού και τα παιδιά τους θα τους αντιmicroετωπίζουν ωςξεπερασmicroένους Στην αρχαία Aίγυπτο η αθανασία της ψυχής περιοριζόταν αρχικά στον Φαραώ και κατόπιν (microετάαπό δηmicroοκρατικές σφαγές) συmicroπεριλάmicroβανε όλο και ευρύτερους κύκλους O χριστιανισmicroός υποσχόταν σε όλουςmicroικρούς και microεγάλους την αθανασία στα ουράνια Σήmicroερα η επιστήmicroη επαγγέλλεται την αθανασία εδώ στον κόσmicroοndash αντί πληρωmicroής βεβαίως Tι ωραία προοπτική να συνεχίσουν να υπάρχουν στην αιωνιότητα ειδικά οι άνθρωποιτου σηmicroερινού σταδίου ανάπτυξης microε πρώτους κατά πάσα πιθανότητα τους microοριακούς βιολόγους και τουςσυmicroβούλους παραγωγής της Monsanto Όταν το δέκατο ένατο αιώνα ρώτησαν τον συγγραφέα Eρνέστ Pενάν ανπίστευε στην αιωνιότητα εκείνος αποκρίθηκε laquo∆εν βλέπω το λόγο να είναι αθάνατος ο microανάβης microουraquo Oιφορολογούmicroενοι οι ψηφοφόροι και οι τηλεθεατές του εικοστού πρώτου αιώνα φαίνεται αντίθετα πως είναι άξιοι ναπαράσχουν το πρότυπο για ολόκληρη τη microελλοντική εξέλιξη ώστε να τους microοιάζουν όλοι οι microελλοντικοί άνθρωποιεις τους αιώνας των αιώνων Tότε πράγmicroατι τα χίλια χρόνια θα περνούσαν σαν να microην πέρασε microια microέρα αλλά απότην πλήξη

Φυσικά κι εδώ όπως και σε πολλές αντίστοιχες περιπτώσεις η γενετική τεχνολογία δεν πρόκειται νακρατήσει τις υποσχέσεις της και οι πιστοί της θα δοκιmicroάσουν εκπλήξεις Όταν για παράδειγmicroα κάποιοι κριτικοίανησυχούν που οι πλούσιοι θα microπορούν να κληροδοτούν στα παιδιά τους γενετικά βελτιωmicroένα γονίδια δεν ασκούναπλώς ένα είδος κριτικής που δεν θίγει την ουσία των καπιταλιστικών νεωτερισmicroών και θίγει microόνον το πρόβληmicroατης άδικης διανοmicroής τους (αφού οι βιοαπολογητές microπορούν ψύχραιmicroα ndashκαι microε το δίκιο τουςndash να τους υπενθυmicroίσουνότι τα παιδιά των πλουσίων πάντοτε είχαν περισσότερα προνόmicroια από τα παιδιά των φτωχών) Tο χειρότερο είναιότι οι κριτικοί αυτοί πιστεύουν την προπαγάνδα που λέει ότι η ευφυΐα ή η δηmicroιουργικότητα ή η ldquoγυναικείαδιαίσθησηrdquo οφείλονται σε γενετική προδιάθεση και microπορούν να χειραγωγηθούν Για πρώτη φορά στην ιστορίαπάντως οι πλούσιοι θα κάνουν τα παιδιά τους πειραmicroατόζωα στην υπηρεσία της όmicroορφης microηχανής Aπό την εποχήτης φοινικικής λατρείας του Mπάαλ έχουν να πληρώσουν τόσο βαρύ τίmicroηmicroα

Tο αγαπηmicroένο θέmicroα των micromicroε η κλωνοποίηση ανθρώπων είναι microάλλον ένα σκιάχτρο που αποπροσανατολίζειαπό κάτι που σε microεγάλο βαθmicroό ήδη συντελείται η εφαρmicroογή γενετικών παρεmicroβάσεων στη γεωργία (Rem 15) Στηνπράξη δεν υπάρχει τοmicroέας όπου οι βιοτεχνολογίες να εξαπλώνονται τόσο ραγδαία και όπου οι κίνδυνοι πουεγκυmicroονούν να είναι τόσο microεγάλοι όσο στην αγροτική παραγωγή (Rifkin 140) Παρόλrsquo αυτά το πρόβληmicroαανάγεται σε πρόβληmicroα περιβαλλοντικό ή προστασίας του καταναλωτή Όχι ότι microια τέτοια οπτική γωνία δεν θαmicroπορούσε να έχει τεράστια σηmicroασία Πολλά γενετικά τροποποιηmicroένα φυτά έχουν τη συmicroπαθή ιδιότητα να γίνονταιldquoανθεκτικότεραrdquo στα ζιζανιοκτόνα και τα φυτοφάρmicroακα που πουλάει η ίδια εταιρεία η οποία δηmicroιουργεί αυτά ταφυτά και τα ρίχνει στην αγορά ndash ανθεκτικότερα σηmicroαίνει ότι microπορούν και απορροφούν περισσότερη ποσότητα τωνεισροών αυτών για το καλό του χρήστη στην άλλη άκρη της διατροφικής αλυσίδας Emicroείς οι άνθρωποι ωστόσοαντίθετα microε ορισmicroένα ζιζάνια δεν πρόκειται να γίνουmicroε ανθεκτικότεροι στις πενταπλάσιες ποσότητεςζιζανιοκτόνων microέσα σε microερικά χρόνια (Le Monde diplomatique Aύγουστος 1999) H βιοτεχνολογία επιmicroένει όmicroωςνα καταστρέψει τη δραστηριότητα που για χιλιάδες χρόνια υπήρξε η βάση του ανθρώπινου πολιτισmicroού και τηςανθρώπινης ζωής όπως την ξέρουmicroε και όπως έχουmicroε συνδέσει όλα τα σχέδια και τις ελπίδες microας microαζί της Oιβιοτεχνολογίες microας επιτρέπουν να καλλιεργούmicroε γονίδια microέσα σε θρεπτικά διαλύmicroατα και προωθούν microια γεωργίαlaquoχωρίς σπόρο χωρίς φυτά χωρίς έδαφος χωρίς σπορά χωρίς θερισmicroό και χωρίς γεωργούςraquo (Rifkin 48) Για ναδώσουmicroε ορισmicroένα παραδείγmicroατα προωθούν την καλλιέργεια γαλοπούλας χωρίς ένστικτο εκκόλαψης ndash επειδή η

41 Τη στιγmicroή που τόσοι άνθρωποι microολύνθηκαν (κυρίως microε HIV και ηπατίτιδα) από microεταγγίσεις microπορεί κανείς να είναι ευτυχής αν είναιmicroάρτυρας του Ιεχωβά και αρνείται εξολοκλήρου τις microεταγγίσεις Ακόmicroη κι η άρνησή τους να εmicroβολιαστούν θα microπορούσε microια microέρα να αποδειχθείldquoπλεονεκτική επιλογήrdquo όταν η αχαλίνωτη διάδοση των εmicroβολιασmicroών ενάντια στις πιο ακίνδυνες ασθένειες (ανεmicroοβλογιά γρίππη) θα έχεικαθαρίσει συστηmicroατικά το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστηmicroα Οι χορτοφάγοι ήταν προφυλαγmicroένοι από τη νόσο των τρελών αγελάδων Με λίγηφαντασία θα microπορούσε να συλλάβει κανείς microια κατάσταση στην οποία οι microόνοι άνθρωποι που επιζούν microετά από microια σειρά συmicroφορών πουοφείλονται στην τεχνολογική πρόοδο είναι κάποιοι microυστήριοι τύποι και τα microέλη διάφορων θρησκευτικών αιρέσεων Ακόmicroη κι αυτό ανήκει στηδιαλεκτική του ∆ιαφωτισmicroού H πιστή κατά γράmicromicroα εφαρmicroογή του Λόγου της Βίβλου microπορεί σήmicroερα να αποδειχθεί πιο χρήσιmicroη από microιαεπίσκεψη στο γιατρό Eίναι γεγονός ότι σήmicroερα ακόmicroη και σκοτεινές κοσmicroοθεωρίες ανθρωποσοφικών πνευmicroατιστικών και άλλων τέτοιωντάσεων συχνά ρεζιλεύονται microπρος στην πραγmicroατικότητα λιγότερο από το Λόγο του φετιχισmicroού του εmicroπορεύmicroατος και της τεχνολογίας Αυτό τοεmicroπειρικά διαπιστωmicroένο γεγονός είναι πολύ κοντά στην τυπική microετατροπή του ορθού λόγου του ∆ιαφωτισmicroού στο προφανώς αντίθετό του Στοκίνηmicroα του New Age η microετάβαση από τον κυβερνοχώρο στο προσευχητάρι (και τούmicroπαλιν) είναι διαρκής

24

γαλοπούλα παράγει υψηλότερο αριθmicroό αυγών όταν δεν χρειάζεται να τα κλωσάει (Rifkin 49) Προωθούν τηνκαλλιέργεια σολοmicroού που έχει χάσει το ένστικτο απόθεσης των αυγών του έτσι ώστε να microην αφήνει την ανοιχτήθάλασσα (Rifkin 53) αλλά και την καλλιέργεια ξύλου που έχει χάσει την ακαmicroψία του (Rifkin 130) Eίναιαυτονόητο ότι τα πειραmicroατικά σχεδιασmicroένα όντα microεταδίδουν τα χαρακτηριστικά τους στους ldquoφυσικούςrdquo τουςειδολογικούς συντρόφους microέχρις αφανισmicroού τους Γιrsquo αυτό και υπάρχουν ντοmicroάτες τετράγωνες για να στοιβάζονταικαλύτερα microε γονίδια ψαριού για να αντέχουν στο κρύο γουρούνια που δεν microπορούν να περπατήσουν από το βάροςκαι καλαmicroπόκι που αντέχει απεριόριστες ποσότητες φυτοφαρmicroάκων

Pωτούν τώρα τα Remarques πώς ήταν αυτή η περίφηmicroη γεωργία πριν την επινόηση των γενετικάτροποποιηmicroένων οργανισmicroών Aν θέλουmicroε να πιστέψουmicroε ορισmicroένους εχθρούς της βιοτεχνολογίας microπορούmicroε ναφανταστούmicroε ότι στο γαλλικό έδαφος όλα ήταν εντάξει πριν εισαχθεί το γενετικά τροποποιηmicroένο καλαmicroπόκι Aλλάστο όνοmicroα ποιανού πράγmicroατος microπορεί κανείς να αντιταχθεί στη βιοmicroηχανική παρέmicroβαση στη φύση της φύσης ανδεν έχει αντεπιχειρήmicroατα για την παραδοσιακή αγροτική βιοmicroηχανία η οποία κατά σύστηmicroα και εξ ορισmicroούmicroεταχειρίζεται τα φυτά και τα ζώα ως microηχανές (Rem 49) H βιοmicroηχανοποιηmicroένη γεωργία microε όλη τη βαναυσότηταπου συσσώρευσε microέσα σε λίγες δεκαετίες δεν αποτελεί συνέχεια του προηγούmicroενου ldquoεξανθρωπισmicroού της φύσηςrdquoαλλά απόλυτη άρνηση της φύσης Oι συνθήκες ζωής του σύγχρονου κατσικιού microοιάζουν πολύ microrsquo αυτές τουσύγχρονου ανθρώπου ο οποίος κάνει τις συναθροίσεις του laquoπάνω σε πλάκες από τσιmicroέντο ρυθmicroίζεται απόυπολογιστές τρέφεται χρησιmicroοθηρικά και ελέγχεται ιατρικάraquo (Rem 54) O καπιταλισmicroός ξεκίνησε microε τηναναδόmicroηση της γεωργίας και σήmicroερα η οικειοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πόρων έχει φτάσει σrsquo ένα σηmicroείοπρωτοφανές αφού όλες οι πτυχές της αναπαραγωγής και της συντήρησης γίνονται microονοπώλιο ορισmicroένωνβιοmicroηχανικών οmicroίλων οι οποίοι αποκόπτουν οριστικά την ανθρωπότητα από κάθε πρόσβαση στα θεmicroελιώδηστοιχεία της φύσης για να της πουλήσουν ύστερα υποκατάστατα (Rem 70) Έτσι θα εξαρτιόmicroαστε σιγά-σιγάακόmicroη και για την επιβίωσή microας από τη microεγάλη microηχανή όπως στην περίπτωση των σπόρων που οι γεωργοί πρέπεινα αγοράζουν κάθε χρόνο αφού microέσα σε λιγότερο από έναν αιώνα η πρακτική του να παράγεις σπόρους microόνος σουέχει σχεδόν εξαφανιστεί (Rifkin 186) Σε σχέση microε ένα απrsquo αυτά τα προϊόντα ο Pιζέλ έγραψε laquoH τεχνολογίαterminator (ελληνιστί εξολοθρευτής) της στείρωσης των φυτών αποτελεί το microεγαλύτερο θρίαmicroβο της πολιτικήςοικονοmicroίας ουσιαστικά σηmicroαίνει ότι παρασκευάζεις έναν στείρο ζωντανό οργανισmicroό (hellip) Ότι έχει αποmicroείνει απότο νόηmicroα της ύπαρξής microας η δυνατότητα και microόνο της τεχνολογίας αυτής microε τη χειραγώγηση του ανταγωνισmicroούκαι microε τις υποσχέσεις της εφαρmicroογής της στον άνθρωπο θέλει να το αποικίσει και να microας αναγκάσει ναεπιβιώσουmicroε στη δική της κοινωνίαraquo (Riesel 11-12)42

Nα λοιπόν το αποτέλεσmicroα πεντακοσίων χρόνων βιοmicroηχανικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας η καθηmicroερινήτροφή έχει ξαναγίνει θεmicroελιώδες κοινωνικό ζήτηmicroα Όπως παλιότερα έτσι και σήmicroερα κάποιοι πρέπει να γεmicroίζουναπλώς το στοmicroάχι τους ndashχθες microε χυλό σήmicroερα microε τα σκουπίδια του σουπερmicroάρκετndash και οι πλούσιοι microπορούν νατρώνε φαγητό Aλλά και το γεύmicroα των πλουσίων σήmicroερα δεν είναι σαν το αλλοτινό τους (δεν κυκλοφορεί πια τέτοιοκυνήγι) είναι απλά και microόνον η τροφή ενός σχετικά εύπορου γεωργού πριν από εκατό χρόνια H εmicroπορευmicroατικήκοινωνία δεν είναι σε θέση να κρατήσει ούτε τις ελάχιστες από τις υποσχέσεις της όπως το να υπάρχει τουλάχιστοντροφή για όλους χωρίς να καταφεύγει στα λάδια microηχανής microέσα στις ζωοτροφές στα φυτικά έλαια στο κακάο στιςδιοξίνες στα κοτόπουλα και στον κανιβαλισmicroό των αγελάδων και χωρίς microία EE η οποία microόλις ανακαλύπτονταιβλαβερά συστατικά στις τροφές αυξάνει τους δασmicroούς ndash βλέπε το διπλασιασmicroό του φόρου στο καρκινογόνο PCBστο κρέας ως αντίδραση στο σκάνδαλο των διοξινούχων κοτόπουλων (La Repubblica 19-8-1999)43 Kαι φυσικάαυτά συνοδεύονται από την απαγόρευση ενός microεγάλου microέρους των παραδοσιακών microεθόδων όπως για παράδειγmicroατης παραδοσιακής microεθόδου παρασκευής τυριού ή του ψησίmicroατος της πίτσας στα κάρβουνα τάχα για λόγουςυγείας44 H συνεχής ωστόσο καταστροφή κάθε ποιοτικού κριτηρίου στα τρόφιmicroα στην EE (βλ απελευθέρωσηmicroεταξύ άλλων της αγοράς του ψωmicroιού των ζυmicroαρικών του microελιού της σοκολάτας και την άρση της αναγραφής τηςπροέλευσης του προϊόντος) στο όνοmicroα του ldquoελεύθερου ανταγωνισmicroούrdquo δεν έχει σηmicroασία microόνον οικονοmicroική σεόποιον δέχεται να καταναλώνει ότι του σερβίρουν χωρίς να ρωτά περί τίνος πρόκειται ουσιαστικά περνάει στοβαθύτερο επίπεδο της ύπαρξής του ένα microήνυmicroα σκλαβιάς και microηδαmicroινότητας έναντι της όmicroορφης microηχανής45

42 Στη Γαλλία οι επιθέσεις που ασκούν τα ριζοσπαστικά ρεύmicroατα προς την κοινωνία του εmicroπορεύmicroατος συχνά της δίνουν το κάπως ασαφέςόνοmicroα laquoη Οικονοmicroίαraquo Oι επιθέσεις αυτές συmicroπεριλαmicroβάνουν και τον microαρξισmicroό της εργατικής τάξης στην κριτική τους ndashόπως κάνουν και microε τηθεωρία της αξίαςndash ως εκπρόσωπο του οικονοmicroισmicroού δηλαδή της αναγωγής του κοινωνικού αποκλειστικά στο οικονοmicroικό laquoΚαι γιrsquo αυτόν τολόγο ο πρώτος τυχόν ηλίθιος είναι ldquomicroαρξιστήςrdquo που σηmicroαίνει οικονοmicroιστής υποστηρικτής της κυριαρχίας της Οικονοmicroίας προτού να γίνει κατrsquoεπιλογήν φιλελεύθερος ή όπως λέγεται σήmicroερα πολίτηςraquo ενώ laquoη ουσιαστική συmicroβολή του Μαρξ ήταν να καταδείξει πως microε πολύσυγκεκριmicroένο τρόπο η κυριαρχία του εmicroπορεύmicroατος η οποία ενθαρρύνθηκε από τη βιοmicroηχανία φρόντισε από τότε να καταστήσει microοναδικήοραmicroατική δυνατότητα καθόλη τη βιοmicroηχανική εποχή την υπόθεση της απόλυτης κυριαρχίας της οικονοmicroίαςraquo (Riesel 19) Από όλα ταεπαναστατικά κινήmicroατα του παρελθόντος προσθέτει ο Ριζέλ έλλειπε η αυτονοmicroία microε την έννοια της ρήξης microε τις ιδεολογίες της προόδου43 Φυσικά microπορεί να τα αποφεύγει κανείς ως ένα βαθmicroό αγοράζοντας microόνο ldquoβιολογικάrdquo προϊόντα Όmicroως για να το κάνει κανείς αυτόσυστηmicroατικά χρειάζεται ένα εισόδηmicroα το οποίο αποκτά microόνο αν συmicromicroετέχει ενεργά στις φρικαλεότητες αυτής της κοινωνίας Απrsquo την άλληόmicroως η βιολογική διατροφή δεν είναι πια αυτό που ήταν και έχει ανοίξει την όρεξη αυτών που την καθιστούν καθηmicroερινά όλο και πιο αναγκαίαέτσι ακόmicroη και η Novartis έχει ήδη microπει στην αγορά των βιολογικών προϊόντων44 Είναι χαρακτηριστικός ο στεναγmicroός του Ντε Γκωλ laquoΠώς να διοικήσει κανείς microια χώρα στην οποία υπάρχουν τριακόσια είδη τυριώνraquo Γιαπροβλήmicroατα αυτού του είδους όmicroως η ΕΕ διαθέτει πολύ καλύτερες λύσεις από τον παλαίmicroαχο στρατηγό Σήmicroερα στη Γαλλία στα microαγαζιά microετυροκοmicroικά προϊόντα συχνά σου δίνουν και microια προκήρυξη microε τίτλο laquoΝα σώσουmicroε τα τυριά microαςraquo45 Όταν όmicroως κάποιος πεθάνει απrsquo αυτό τότε ήταν άτυχος ndash η microηχανή έχει και την άλλη της όψη Έτσι έχει συmicroβεί να πεθάνουν άνθρωποι πουέφαγαν τις προαναφερθείσες ντοmicroάτες microε γονίδια ψαριού επειδή ήταν αλλεργικοί στο ψάρι και βέβαια δεν ήταν αρκετά έξυπνοι ώστε ναυποθέσουν ότι η ντοmicroατοσαλάτα τους microπορεί να περιέχει ψάρι Οι γενετιστές δίνουν έτσι ένα τέλος στον ισοπεδωτικό εφησυχασmicroό του χορτάτουαστού (για τον οποίο εξάλλου έχουν γίνει τόσες διαmicroαρτυρίες) προσφέροντάς του microια καθηmicroερινή περιπέτεια που ενεργοποιεί τααντανακλαστικά του πολύ περισσότερο απrsquo ότι το να σκαρφαλώνει σε βράχους microε γυmicroνά χέρια

25

Όποιος πήγαινε σε δηmicroόσιο σχολείο τη δεκαετία του rsquo80 στην Aγγλία και έτρωγε στην καντίνα του σχολείουτο φθηνότερο κρέας (το αγελαδινό microε την ασθένεια Creutzfeld-Jakob) είχε πολλές πιθανότητες να αρρωστήσει καινα πεθάνει στο άνθος της ηλικίας του (Corriere della Sera 17-7-2000) Σε κάθε περίπτωση πάντως είχε την τύχη νατρέφεται κατά την παιδική του ηλικία microrsquo ένα παρασκεύασmicroα από αλεσmicroένα κόκαλα Ποιος δεν θα σκεφτόταν τηνπεριγραφή του Mαρξ των χοιρινών προϊόντων microε τα οποία τάιζαν το αγγλικό προλεταριάτο στις χειρότερες στιγmicroέςτου46 Προσεκτικές στατιστικές microιλούν για 150000 περίπου νεκρούς τα επόmicroενα χρόνια microόνο στην Aγγλία Hβιοmicroηχανική γεωργική κοινωνία έφτασε στο σηmicroείο να παίρνει πίσω την πρώτη και βασικότερη υπόσχεση κάθεπολιτισmicroού που είναι η εξασφάλιση της επιβίωσης τουλάχιστον σε καιρό ειρήνης ∆εκάδες εκατοmicromicroύρια άνθρωποιπηγαίνουν ακατάπαυστα για ιατρικές εξετάσεις και ανακαλύπτουν παθήσεις για τις οποίες δεν υπάρχει θεραπείαόπως ακριβώς συνέβαινε microε τις επιδηmicroίες πανούκλας το Mεσαίωνα Για οποιαδήποτε λογική πέρα από τηνεmicroπορευmicroατική η συmicroφορά αυτή ήταν απόλυτα προβλέψιmicroη H παρασκευή τροφής για τα βοοειδή microε πτώmicroαταβοοειδών δεν αποτελεί microόνον εγκληmicroατική νόθευση και εmicroπλουτισmicroό της τροφής microε ξένα σώmicroατα πράγmicroα πουγινόταν παντού όπου υπήρχε κέρδος Tο να microετατρέψεις έναν χορτοφάγο σε κρεοφάγο και microάλιστα κανίβαλο είναισυνέπεια του παρανοϊκού κόσmicroου της αξίας όπου το αφηρηmicroένο είναι συγκεκριmicroένο και το συγκεκριmicroένοαφηρηmicroένο και όπου όλα microετατρέπονται στο αντίθετό τους ∆εν χρειάζονται λεπτοmicroερείς microελέτες για ναπροβλέψουmicroε ότι microια τέτοια παρέmicroβαση ndashκαι microάλιστα τόσο ελαφρά τη καρδίαndash δεν microπορεί να microην έχει συνέπειεςAρκεί η πρώτη λέξη της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας η ρήση του Aναξίmicroανδρου47

H σφαγή συνεχίζεται Eναντίον της τεράστιας επίθεσης των γενετικών βιοmicroηχανιών έχει αναπτυχθεί έναπαγκόσmicroιο κίνηmicroα διαmicroαρτυρίας πολύ πιο γρήγορα απrsquo ότι το αντιπυρηνικό κίνηmicroα και microάλιστα την ώρα που δενυπάρχει σχεδόν κανένα κίνηmicroα ενάντια στην τροmicroοκρατία των αυτοκινήτων48 O νεοφιλελευθερισmicroός και οιβιοτεχνολογίες είναι τα δύο microεγάλα ζητήmicroατα στο στόχαστρο του νέου κινήmicroατος που ήρθε στο προσκήνιο microε τηνεξέγερση στο Σιάτλ ένα κίνηmicroα που όχι απλώς αποτελεί το microεγαλύτερο αντικαπιταλιστικό κίνηmicroα αλλάσυνειδητοποίησε και τη σύνδεση microεταξύ των φαινοmicroένων αυτών H κύρια αδυναmicroία του κινήmicroατος είναιοπωσδήποτε οι ψευδαισθήσεις του περί ldquoενεργών πολιτώνrdquo ldquoδηmicroοκρατικού διαλόγουrdquo ldquomicroεταρρύθmicroισης τηςπαγκόσmicroιας τράπεζαςrdquo η επίκληση του νοmicroοθέτη και οι δυνατότητες εθνοκρατικής ρύθmicroισης Oι ψευδαισθήσειςπερί δηmicroοκρατίας φαίνεται πως θα καταρρεύσουν πολύ σύντοmicroα microε τέτοια προθυmicroία που δείχνουν οι κυβερνήσειςκαι οι διεθνείς οργανώσεις να υποκύψουν στις πιέσεις της γενετικής βιοmicroηχανίας H ευρωπαϊκή Kοmicroισιόν παρά τιςαντιρρήσεις microεmicroονωmicroένων κρατών σκοπεύει να άρει το κατά τη γνώmicroη της απόλυτα ldquoπαράνοmicroοrdquo ψηφισθέν το1998 microορατόριουmicro στα νέα γενετικά τροποποιηmicroένα προϊόντα (Le Monde 18-7-2000) Aφού είχαν ήδη φυτευτεί2000 εκτάρια παράνοmicroα εισαγόmicroενου γενετικά τροποποιηmicroένου καλαmicroποκιού στη Γαλλία η γαλλική κυβέρνησηανακοίνωσε ότι προετίθετο να επιτρέψει την καταστροφή των αντίστοιχων φυτειών για να ανακαλέσει τελικά τηναπόφασή της (Le Monde 18-7-2000) H ίδια τακτική του δοκιmicroαστικού σωλήνα και του τετελεσmicroένου γεγονότοςκρυβόταν πίσω από την ldquoπαράφροναrdquo όπως αποκλήθηκε εξασφάλιση παράνοmicroης πατέντας για τη χειραγώγηση τηςανθρώπινης γονιmicroότητας από το Γραφείο Eυρεσιτεχνιών του Mονάχου

Kαι οι εναποmicroείναντες γεωργοί έχουν αρχίσει να αντιδρούν H Confeacutederation paysanne (AγροτικήΣυνοmicroοσπονδία) η δεύτερη σήmicroερα αγροτική συνδικαλιστική οργάνωση της Γαλλίας δεν έχει όmicroοιά της στηνEυρώπη Yπερασπίζεται τους microικρογεωργούς έναντι του ldquoπροντουκτιβισmicroούrdquo του επικαθορισmicroού δηλαδή τωνπάντων από την παραγωγικότητα microάχεται εναντίον της εκmicroηδένισης της αγροτικής τάξης την οποία προωθούν εδώκαι πενήντα χρόνια η κυβέρνηση και η Eυρωπαϊκή Ένωση microε τη βοήθεια των επίσηmicroων πολυεθνικών γεωργικώνεταιρειών δια του περιορισmicroού της γεωργίας σrsquo έναν microικρό αριθmicroό εκτεταmicroένων βιοmicroηχανοποιηmicroένων καιειδικευmicroένων χωραφιών Eδώ δεν διεκδικούν microόνον οι χρήστες αλλά και οι ίδιοι οι αγρότες microια αγροτική παραγωγήυγιεινή και ποιοτική microε σεβασmicroό προς το περιβάλλον και αλληλεγγύη προς το Nότο του πλανήτη Ησυνοmicroοσπονδία αmicroφισβήτησε από την αρχή ολόκληρη την κοινωνική εκείνη αντίληψη που οδήγησε στηνκαταστροφή της παραδοσιακής γεωργίας Mια ριζοσπαστική πτέρυγα (στους κόλπους της οποίας δρούσαν οι PενέPιζέλ και Zοσέ Mποβέ) άρχισε από το 1998 να καταστρέφει χωράφια microε γενετικά τροποποιηmicroένα φυτά και ναχρησιmicroοποιεί τις επακόλουθες δίκες ως ευκαιρίες διάδοσης της κριτικής τους ενώ εντωmicroεταξύ οι υπόλοιποι ηγέτεςτου κινήmicroατος microπαινόβγαιναν στα υπουργεία H έκρηξη της δηmicroοσιότητας επετεύχθη το 1999 microε το σπάσιmicroο ενόςκαταστήmicroατος McDonaldrsquos στο Mιλό της νότιας Γαλλίας και τη σύλληψη του Mποβέ ο οποίος αναδείχτηκεmicroάρτυρας και κατόπιν πούλησε microε εξαιρετική προθυmicroία το microαρτυρικό του προφίλ στα micromicroε Έγινε για λίγο ο

46 Η στατιστική του Wallerstein σχετικά microε τη διατροφή της αγγλικής microεσαίας τάξης (η οποία παρατίθεται από τον Robert Kurz στο βιβλίο τουSchwarzbuch Kapitalismus [H Mαύρη Bίβλος του Kαπιταλισmicroού] εκδόσεις Eichborn Φρανκφούρτη 1999 σελ 18) αποδεικνύεται υπερβολικάαισιόδοξη όταν διαπιστώνει ότι στα τέλη του 19ου αιώνα είχε φτάσει τουλάχιστον στο επίπεδο του όψιmicroου microεσαίωνα αφού υπολογίζει microόνοντην ποσότητα του φαγητού47 Παρόλο που δεν έχει άmicroεση σχέση microε το θέmicroα του άρθρου πρέπει να σηmicroειωθεί ότι η προφανής απόρριψη κάθε ιδέας συσσώρευσης καιγραmicromicroικής εξέλιξης που περιέχεται στη ρήση του Αναξίmicroανδρου δείχνει πόσο άδικο έχουν ερmicroηνευτές όπως ο A Sohn-Rethel οι οποίοιβλέπουν χωρίς λόγο τους φυσικούς φιλοσόφους της Ιωνίας ως τους πρώτους υπερασπιστές της λογικής του εmicroπορεύmicroατος Όπως εξάλλου καιόλη η αρχαία σκέψη αυτοί εξέφρασαν ταυτόχρονα την ανάδυσή της όσο και την αντίσταση εναντίον της [Ο Αναξίmicroανδρος λέει ότι ηπρωταρχική ουσία και το στοιχείο όλων των όντων είναι το άπειρον και σrsquo αυτό απrsquo όπου γεννήθηκαν τα πράγmicroατα επίσης αποσυντίθενταιΣτΜ]48 Οι επιφυλάξεις του κόσmicroου προς τους ΓΤΟ είναι τόσο microεγάλες ώστε η γενετική τεχνολογία απειλείται microε οικονοmicroική αποτυχία η άρνησητης κυβέρνησης των ΗΠΑ να προσθέτει ετικέτες στα προϊόντα που περιέχουν ΓΤΟ επέφερε το αναπάντεχο αποτέλεσmicroα τα τελευταία χρόνιανα πέσουν κατά 90 οι εισαγωγές αmicroερικανικού καλαmicroποκιού και σόγιας (εκεί δηλαδή που χρησιmicroοποιούνται κυρίως οι ΓΤΟ) στην Ευρώπη(Il Manifesto 23 Μαΐου 2000) διότι οι εισαγωγείς δεν ήθελαν να διακινδυνεύσουν να τιmicroωρηθούν από τους αγοραστές τους Η Deutsche Bankσυmicroβούλευσε πέρσι τους πελάτες της να microην επενδύουν πια σε βιοτεχνολογίες Θα ήταν όmicroως microια παράδοξη επιτυχία αν οι βιοτεχνολογίεςσταmicroατούσαν για καθαρά οικονοmicroικούς λόγους

26

διασηmicroότερος άνθρωπος της Γαλλίας γεγονός που εν microέρει αποδεικνύει πόσο σηmicroαντικά κοινωνικά ζητήmicroατα θίγειη συνοmicroοσπονδία H αποδυνάmicroωση του περιεχοmicroένου του αγώνα και η αναζήτηση όσο γίνεται ευρύτερηςσυναίνεσης που εξέφρασε ο Mποβέ επικεντρώνοντας την προσοχή του ολοένα και περισσότερο στο ζήτηmicroα τωνldquoσκουπιδοτροφώνrdquo δεν βρήκε σύmicroφωνους όλους τους παλιούς του συντρόφους Oρισmicroένοι απrsquo αυτούς όπως οPενέ Pιζέλ πρώην καταστασιακός που έγινε βοσκός και ένας από τους αρχικαταστροφείς των χωραφιών microε τογενετικά τροποποιηmicroένο καλαmicroπόκι συνεχίζουν να αγωνίζονται ενάντια στο βιοmicroηχανικό καπιταλισmicroό και όχιmicroόνον ενάντια στην ldquoπαγκοσmicroιοποίησηrdquo και τον ακραίο φιλελευθερισmicroό O Pιζέλ όπως λέει στην microπροσούρα απότην οποία παραθέτουmicroε στα πρόσωπα των ldquoπολιτών-περιβαλλοντιστών-καταναλωτώνrdquo microε τα συνθήmicroατά τους περίδιαφάνειας ελέγχου ασφάλειας και συmicromicroετοχής των πολιτών στα οποία περιορίστηκε και ο ίδιος ο Mποβέ βλέπειιδιαίτερα εκλεπτυσmicroένους υπερασπιστές του κυρίαρχου συστήmicroατος ∆εν θέλουν να ξεπεράσουν την οικονοmicroίαθέλουν microια οικονοmicroία microε ανθρώπινο πρόσωπο (Riesel 20) γιrsquo αυτό και laquoυπενθυmicroίζουν στο κράτος τις υποχρεώσειςτου και είναι επιρρεπείς σε κάθε κρατιστική και κεϋνσιανική νοσταλγίαraquo Kι όmicroως επισηmicroαίνει ο Pιζέλ δεν υπάρχειldquoκαθαρήrdquo γεωργία και διατροφή σε microια κοινωνία που δεν αλλάζει Tα προβλήmicroατα της γεωργίας microπορούν ναλυθούν microόνο microε το τέλος της διαδικασίας επιβολής του ldquoτεχνητούrdquo ndash και γιrsquo αυτό χρειάζεται κάτι πολύ διαφορετικόαπό τον laquoέλεγχο των πολιτώνraquo (Riesel 18) laquoEίναι αναγκαία η κριτική στην κοινωνική λειτουργία της έρευναςακόmicroη και της δηmicroόσιας όπως επίσης και η επιστροφή στη λουδιτική παράδοση του σαmicroποτάζ στην πραγmicroατικήδράση όχι στη δράση την εικονική και τη διαmicroεσολαβηmicroένη από τα micromicroεraquo (Riesel 52)49

Θα ήταν ωστόσο λάθος να θεωρήσουmicroε προϊόν των micromicroε χωρίς πραγmicroατική βάση την αιφνιδιότητα microε τηνοποία οι δράσεις και οι προτάσεις της συνοmicroοσπονδίας έγιναν κυρίαρχα θέmicroατα της γαλλικής δηmicroόσιας ζωής ndashεξαιτίας της οποίας ο πρόεδρος Σιράκ και ο πρωθυπουργός Zοσπέν δεξιώθηκαν τον δηλωmicroένο αναρχικό καιπαραβάτη του νόmicroου Mποβέndash καθώς και το κίνηmicroα που ακολούθησε (πενήντα χιλιάδες άτοmicroα στη δίκη του Mιλότον Iούλιο του 2000) H δηmicroοσιότητα microε την οποία εδώ και χρόνια τα micromicroε των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατώνεπενδύουν τα microειονεκτήmicroατα των βιοτεχνολογιών είναι σίγουρα ύποπτη Πρέπει όmicroως να διακρίνει κανείς και microιαπροσπάθεια των micromicroε να διατηρήσουν την αξιοπιστία τους ώστε να συνεισφέρουν στον έλεγχο και τη συγκράτησηmicroιας ευρέως διαδεδοmicroένης αγανάκτησης που προέκυψε από microόνη της Όταν όλο και συχνότερα οι απολογητές τωνγενετικών επεmicroβάσεων αναφωνούν πικραmicroένοι ότι η κριτική εναντίον τους ldquoστην πραγmicroατικότηταrdquo στοχεύειαπευθείας στην ίδια την έρευνα και στην επιστήmicroη γενικότερα δυστυχώς υπερβάλλουν Mπορεί όmicroως κανείςεύκολα να διαπιστώσει προσωπικά microια βαθιά δυσφορία για τη συνεχή αναδόmicroηση της καθηmicroερινότητας microέσα απότο κυνήγι των τεχνολογιών να εξαπλώνεται σε όλο το φάσmicroα των πολιτικών απόψεων και των κοινωνικώνστρατοπέδων Όσο ασχηmicroάτιστη και ασυνεπής και να rsquoναι τούτη η δυσφορία πρόκειται για έναν από τους πιοάβολους παράγοντες για την περαιτέρω ανάπτυξη της βιοmicroηχανικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας Aποφασιστικήσηmicroασία έχει η microετάβαση από τη γνώση microεmicroονωmicroένων κινδύνων (όλοι γνωρίζουν πλέον ότι ο αmicroίαντος είναιεπικίνδυνος) στη γενικευmicroένη καχυποψία προς τη microήτρα που γεννά όλα αυτά τα τέρατα Kαι δικαίως Mια επιστήmicroησαν τη βιοτεχνολογία microπορεί κανείς να την αρνηθεί εκ των προτέρων χωρίς να πρέπει κοπιωδώς να αποδείξει γιατίη νεαρότατη εφαρmicroογή της θα έχει καταστροφικές συνέπειες Aρκεί να παρακολουθήσει κανείς την πλήρηανευθυνότητα microε την οποία δουλεύουν οι γενετικοί επιστήmicroονες την απόλυτη ανεξαρτησία τους από τις προσδοκίεςκέρδους των παραγγελιοδοτών τους και τον αποκλεισmicroό των συναδέλφων εκείνων που εξέφρασαν τις ελάχιστεςαmicroφιβολίες για να δικαιολογήσει ότι δεν θέλει να γνωρίζει τίποτε απολύτως και δεν θέλει να υπηρετεί για χρόνιατις βιοτεχνολογίες ως πειραmicroατόζωο εν αναmicroονή των επόmicroενων καταστροφών H παραδοσιακή διάκριση microεταξύεργαστηρίου όπου microπορεί κανείς ακίνδυνα να κάνει τα πειράmicroατά του και του έξω κόσmicroου έχει εξαφανιστεί απότη διάσπαση του πυρήνα του ατόmicroου και microετά κάθε νέα επινόηση εφαρmicroόζεται κατευθείαν σε φυσικές συνθήκες microεανεπίστρεπτες συνέπειες (Rem 31) Συχνά οι κριτικοί των βιοτεχνολογιών απαιτούν τη διενέργεια πειραmicroάτωνστους γενετικά τροποποιηmicroένους οργανισmicroούς είναι όmicroως αδύνατον να γίνουν γιατί θα έπρεπε για πολλά χρόνια ναφυτεύει κανείς τεράστιες εκτάσεις microε φυτά microε ΓTO για να δει τις επιπτώσεις τους και τότε δεν θα πρόκειται πλέονγια απλό πείραmicroα ∆εν έχει βέβαια νόηmicroα να κάνουmicroε κρούσεις υπέρ των θετικών συνεπειών της σηmicroερινήςτεχνολογίας Κανένα από τα προβλήmicroατα που πλήττουν σήmicroερα τον κόσmicroο και τους κατοίκους του δεν λύνεταιτεχνολογικά Τα προβλήmicroατα είναι κοινωνικά Τα microοναδικά ζητήmicroατα που microπορεί κανείς να επιλύσει δια τηςσύγχρονης τεχνολογίας είναι τα εξής ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα πώς να δέχεται κανείς εντολές από τηλεφώνου χωρίςνα διακόπτονται οι κλήσεις πώς να microεταφέρει πληροφορίες σχεδόν microε την ταχύτητα του αλλοτινού ταχυδροmicroείουκαι πώς επιτέλους να απαλλαγούmicroε από το microισητό είδος του βιβλίου

Η αντίσταση ενάντια στην τεχνολογική τροmicroοκρατία αφενός (και σε άλλα microέτωπα όπως για παράδειγmicroαδείχνει η επιστροφή του ενδιαφέροντος στη βλαβερότητα των ηλεκτροmicroαγνητικών κυmicroάτων που εκπέmicroπουν τακινητά οι κεραίες οι συνδέσεις υψηλής τάσης κοκ) και αφετέρου ενάντια στην κοινωνία της εργασίας στην

49 Μια ιδιαίτερα πετυχηmicroένη microορφή σαmicroποτάζ έγινε στην Ιταλία λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1998 Στάλθηκαν σε ένα πρακτορείο ειδήσεωναρτοσκευάσmicroατα τύπου panettoni τα οποία στην Ιταλία αγοράζονται από όλες τις οικογένειες για τα Χριστούγεννα [ΣτM γλυκό ψωmicroίαντίστοιχο microε τις βασιλόπιτες στην Ελλάδα] παρασκευασmicroένα από microια εταιρεία θυγατρική της Nestleacute στα οποία είχε προστεθεί microε ένεσηπρωσσικό οξύ Οι αποστολείς ανακοίνωσαν ότι και άλλα δηλητηριασmicroένα πανετόνι βρίσκονται ήδη στα σουπερmicroάρκετ σαν ένδειξηδιαmicroαρτυρίας για τη χρήση τροποποιηmicroένων οργανισmicroών στην παραγωγή της Nestleacute ∆ηmicroιουργήθηκε πανικός και microετά την ηmicroέρα εκείνη δενπουλήθηκαν κυριολεκτικά καθόλου πανετόνι οποιασδήποτε microάρκας Η θυγατρική της Nestleacute έκλεισε προσωρινά λόγω ανυπαρξίας παραγγελιώνΠαρόλο που δεν βρέθηκε ποτέ ούτε ένα δηλητηριασmicroένο αρτοσκεύασmicroα σε σουπερmicroάρκετ το θέmicroα ndashκαι microαζί microrsquo αυτό και η χρήση ΓΤΟγενικάndash microονοπώλησε τις συζητήσεις στα χριστουγεννιάτικα γεύmicroατα όλων των ιταλικών οικογενειών Οι συγγραφείς δεν βρέθηκαν ποτέ αλλάακόmicroη κι αν τους ανακάλυπταν δεν θα είχαν τίποτε να φοβηθούν δεν κυκλοφόρησαν ποτέ δηλητηριασmicroένα αρτοσκευάσmicroατα απλά διατύπωσανmicroια απειλή Το παράδειγmicroα αυτό δείχνει ότι microια πράξη σαmicroποτάζ και προπαγάνδας είναι δυνατή microε ελάχιστα microέσα και ελάχιστο προσωπικόρίσκο αν ξέρει κανείς πώς να εκmicroεταλλεύεται στρατηγικά τις περιστάσεις

27

ακραία της microορφή τη νεοφιλελεύθερη είναι ακόmicroη όπως είπαmicroε δέσmicroια πολλών ψευδαισθήσεων Είναι microάλλονπροφανές ότι microεταξύ των φορέων της αντίστασης αυτής η κριτική της αξίας εξαπλώνεται Πώς όmicroως βλέπουν οι ίδιοιάνθρωποι την κριτική της αξίας απαλλαγmicroένη από το φετιχισmicroό των παραγωγικών δυνάmicroεων Όταν παλαιότεραmicroιλούσε για ξεπέρασmicroα της κοινωνίας της εργασίας η κριτική της αξίας επικαλείτο για πολύν καιρό τις δυνατότητεςτης microικροηλεκτρονικής επανάστασης microε άλλα λόγια τις ελπίδες της πληροφορικής και της κυβερνητικής Έτσι όmicroωςπαρέmicroεινε περιορισmicroένη στους παλαιούς της ορίζοντες και τις παλιές της απορίες ∆εν θα microπορούσε το επέκεινα microιαςεmicroπορευmicroατικής κοινωνίας να microοιάζει περισσότερο microε microια αγροτική κοινωνία και λιγότερο microε microια κοινωνίαηλεκτρονικών υπολογιστών Τι θέλει η κριτική της αξίας Θέλει να ευλογήσει όπως κάνει ο ΠαγκόσmicroιοςΟργανισmicroός Εmicroπορίου την αποmicroάκρυνση από τη γη τους εκατοmicromicroυρίων αγροτών που υπάρχουν ακόmicroη στο Νότοτου πλανήτη θέλει την εκβιαστική τους ένταξη στην εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών Η κριτική τηςσυγκεκριmicroένης εργασίας είναι ορθή όταν αποτελεί κριτική της αφηρηmicroένης εργασίας Ποιος θα εναντιωνόταν στηναυτοδιαχειριζόmicroενη δραστηριότητα Το όραmicroα του Μαρξ και του Ένγκελς microιας κοινωνίας όπου το πρωί πας γιακυνήγι το microεσηmicroέρι ψαρεύεις το απόγευmicroα βόσκεις τα ζώα και το βράδυ microετά το δείπνο ασκείς φιλοσοφικήκριτική (ΜΕW 333) δεν είναι κάπως καλύτερο από το να κάθεσαι microπροστά σε microια κονσόλα και να σου τα κάνουνόλα οι microηχανές

O Mαρξ είχε δώσει τον εξής ορισmicroό της αυτοκαθορισmicroένης δραστηριότητας laquoH πραγmicroατικά ελεύθερηεργασία όπως παραδείγmicroατος χάριν η microουσική σύνθεση χρειάζεται ταυτόχρονα τον πιο καταραmicroένο ζήλο και τηνπιο έντονη συγκέντρωση δυνάmicroεωνraquo (MEW 42512) Mια φορά να έχει δουλέψει κανείς στο χωράφι γνωρίζει πόσοταιριάζει αυτή η περιγραφή στη γεωργική εργασία Aπαιτεί κούραση και συγκέντρωση δυνάmicroεων σου δίνει χαράόταν τελειώνει και παρόλrsquo αυτά δεν σε κάνει περήφανο microόνον το αποτέλεσmicroά της αφού δεν θα rsquoθελες ναξεφυτρώνει από το έδαφος microόνο microε το πάτηmicroα ενός κουmicroπιού θα αισθανόσουν προδοmicroένος Tο ίδιο ισχύει και γιατη χειρωνακτική εργασία H συγκεντροποίηση οι microεγάλες διαστάσεις η εξειδίκευση και η microηχανοποίηση τηςγεωργίας είναι ασύmicroβατες microε microια παραγωγή προσανατολισmicroένη στη χρήση και την ευχάριστη απασχόληση Hγενετική τεχνολογία απλώς επιταχύνει την πτώχυνση της γενετικής κληρονοmicroιάς για την οποία ευθύνεται ολόκληρηη σύγχρονη αγροτική οικονοmicroία50 H βιοmicroηχανοποίηση και η microηχανοποίηση της γεωργίας δεν είναι βέβαιαεπινοήσεις του νεοφιλελευθερισmicroού και της παγκοσmicroιοποίησης Oι εκτεταmicroένες microονοκαλλιέργειες ή η συντήρησηπολύ microεγάλων κοπαδιών σε πολύ microικρό χώρο οδηγούν οπωσδήποτε σε ασθένειες και συνεπώς στην ανάγκη γιατεράστιες ποσότητες φαρmicroάκων και αντιδότων που φτάνουν microέχρι τη βιοτεχνολογία Σήmicroερα ένας χοιροτρόφοςδίνει για αντιβιοτικά κατά microέσο όρο πάνω από 300 microάρκα (περίπου 150 ευρώ) ανά γουρούνι (Le Mondediplomatique Aύγουστος 1999) Η γεωργία έχει νόηmicroα microόνο σε έκταση microικρή και microε δαπάνη δραστηριότηταςσχετικά microεγάλη Στην περίπτωση αυτή η αντίληψη ότι οι microηχανές microπορούν να δουλέψουν αντί για microας είναιπαράλογη microοιάζει microε το θρεπτικό διάλυmicroα που περιγράψαmicroε παραπάνω Mια κοινωνία πέρα από την κοινωνία τηςεργασίας θα microείωνε βέβαια τη συνολική ποσότητα εργασίας αφού ένα microεγάλο microέρος της σηmicroερινής παραγωγήςείναι απολύτως περιττό Aρκετές δραστηριότητες microπορούν βέβαια να εξορθολογιστούν και να αυτοmicroατοποιηθούνΌχι όmicroως η γεωργία Kι αυτό δεν είναι κακό Kαmicroία άλλη δραστηριότητα δεν οδηγεί σε τέτοιο σεβασmicroό προς τηφύση δεν microας προτρέπει στην αλληλεγγύη και τη συλλογική δουλειά δεν είναι τόσο προσβάσιmicroη σε όλους ώστενα microην δηmicroιουργεί ιεραρχία ικανοτήτων Mπορούmicroε να φανταστούmicroε microια microελλοντική κατάσταση όπου ο καθέναςπου τολmicroά θα microπορεί να περνά την ώρα του δουλεύοντας τη γη χωρίς ατοmicroική ιδιοκτησία του εδάφους ή άλλωνmicroέσων παραγωγής (επrsquo αυτού είχε κάποιες καλές ιδέες ο Φουριέ) H δηmicroιουργία ενός microεγάλου πληθυσmicroούmicroικροαγροτών microε δοmicroές τοπικής αυτοδιαχείρισης θα ήταν microια άmicroεση πρακτική λύση για τις υποταγmicroένες χώρες τουNότου (σίγουρα πάντως πιο πρακτική από την ιδέα οι φτωχοί του Σάο Πάολο ή του Nαϊρόmicroπι να επιδιώξουν έναεισόδηmicroα στον τοmicroέα των υπηρεσιών) Mια τέτοια λύση θα προσέφερε στο πλαίσιο της υπάρχουσας παγκόσmicroιαςεmicroπορευmicroατικής οικονοmicroίας τον έλεγχο και την αυτοδιαχείριση των σηmicroαντικότερων πόρων Tέτοιες πρωτοβουλίεςυπάρχουν H microεγαλύτερη η οργάνωση των ακτηmicroόνων Movimento sem Terra στη Bραζιλία έχει στόχο microόνο τηθέσmicroιση της κατανοmicroής των γαιών σε οικογένειες που θα παραγάγουν προϊόντα για την αγορά και θα εντάσσονταιέτσι στην κοινωνία της εργασίας ∆εν έχει δηλαδή σχέδιο κοινωνικά ανατρεπτικό Kαι microόνον όmicroως η microαζικήεπιστροφή στη γη microετά από τόσες δεκαετίες κατά τις οποίες η λαίλαπα των βραζιλιάνικων microεγαλουπόλεωνκαταβρόχθισε γενιές ολόκληρες αποτελεί παρέκκλιση από την καπιταλιστική ldquoανάπτυξηrdquo ∆εν πρόκειται microόνον γιαφαινόmicroενο του Tρίτου Kόσmicroου Eδώ και δέκα χρόνια κάθε χρόνο στη Γαλλία πάνω από δέκα χιλιάδες άνθρωποικυρίως άνθρωποι των πόλεων ξεκινούν microια αγροτική δραστηριότητα microε απόδοση microικρότερη από την επιδοτούmicroενησύmicroφωνα microε τις οδηγίες της αγροτικής πολιτικής της Eυρωπαϊκής Ένωσης Tο κράτος προσπαθεί να ρυθmicroίσει τηντάση αυτή microε το πρόσχηmicroα της βοήθειας στους νέους αγρότες και της παροχής δυνατοτήτων απασχόλησης στουςανέργους Mεταξύ της πλειάδας των οργανώσεων που δραστηριοποιούνται σrsquo αυτόν τον τοmicroέα υπάρχουν καιοργανώσεις όπως το κίνηmicroα Droit paysan που θέλει να παραmicroένει όσο γίνεται πιο ανεξάρτητο από τη βοήθεια τηςπολιτείας δεν στοχεύει στην ένταξη στο σύστηmicroα της αγοράς και ενίοτε καταλαmicroβάνει ακαλλιέργητες εκτάσειςΌσο κι αν δεν microπορούmicroε να βρούmicroε κοινό παρονοmicroαστή για τις διάφορες αυτές πρωτοβουλίες ανά τον κόσmicroο όσοκι αν όσοι συmicromicroετέχουν σrsquo αυτές είναι άνθρωποι οι οποίοι συχνά το microόνο που θέλουν είναι να εξασφαλίσουν microιαθέση στην αγορά της κατηγορίας τους πρόκειται ωστόσο αντικειmicroενικά για τη σηmicroαντικότερη τάση 50 Πριν από πενήντα microόλις χρόνια οι αγρότες στην Ινδία φύτευαν πάνω από 30000 παραδοσιακά είδη ρυζιού Σήmicroερα 10 σύγχρονες ποικιλίεςκαλύπτουν πάνω από το 75 της τοπικής παραγωγής ρυζιού (Rifkin 181) Ο πλούτος ποικιλιών που αναπτύχθηκε σταδιακά microέσα σε δέκαχιλιάδες χρόνια αγροτικού πολιτισmicroού ισοπεδώνεται διαmicroιάς για ευτελείς σκοπούς Ενώ η συνολική εξέλιξη της φύσης (και η ανθρώπινηεξέλιξη) είχε πάντοτε την τάση να δηmicroιουργεί όλο και περισσότερα είδη microε διαφορετικά χαρακτηριστικά η κοινωνία του εmicroπορεύmicroατοςκατάφερε να την αντιστρέψει σε λίγες microόνο δεκαετίες

28

επανοικειοποίησης των πόρων microε την έννοια της αντιπολιτικής και της αντιοικονοmicroίας ειδικά στις περιπτώσειςόπου η γη προσφέρεται χωρίς χρηmicroατικό αντίτιmicroο Mήπως θα έπρεπε οι κριτικοί της αξίας αντί να παιδεύονται microετα υπολείmicromicroατα σκοταδιστικών αριστερών γκρουπούσκουλων να αρχίσουν να συνεισφέρουν στην επεξεργασία καιτην ανύψωση του επιπέδου της θεωρίας αυτών των δυνητικά αντισυστηmicroικών και ανατρεπτικών κινηmicroάτων

Aυτό που διαφοροποιεί τις θέσεις που παραθέτουmicroε εδώ από τη ροmicroαντική-αντιδραστική κριτική τηςπροόδου είναι ότι η τελευταία επιδιώκει την επιστροφή στο παρελθόν του οποίου microάλιστα εξυmicroνεί τις χειρότερεςόψεις (έλλειψη κινητικότητας προδιαγεγραmicromicroένοι ρόλοι των δύο φύλων σεβασmicroός στην ιεραρχίαθρησκευτικότητα κοκ) Aντίθετα το θέmicroα είναι να υπερασπιστούmicroε τις δυνατότητες που διαφαίνονταν στοπαρελθόν Γράφει σχετικά ο Pιζέλ laquo∆εν υπάρχουν πια αγρότες αφού δεν υπάρχει πια αγροτική κοινωνία όπως καιδεν πρόκειται να ξαναϋπάρξει αγροτική κοινωνία Aυτό που οφείλουmicroε να ξαναβρούmicroε δεν είναι ο έλεγχος όλων επίόλων του οποίου τα πιο περιπετειώδη παιδιά κατάφερναν πάντοτε ανά τους αιώνες να διαφεύγουν αλλά η ολότητατων δυνατοτήτων ανάπτυξης και υπέρβασης του παρελθόντος και οι αντίστοιχες ιστορικές ευκαιρίες τις οποίεςκατέστρεψε η βιοmicroηχανική εmicroπορευmicroατική κοινωνίαraquo (Riesel 33) Tι έχουν να πουν όσοι θεωρούν την αγροτικήζωή αντιδραστική ουτοπία για τις ελευθεριακές αγροτικές κοινότητες στην Iσπανία το 1936-37 όπου laquoόλαmicroπορούσαν να αρχίσουν από την αρχήraquo (Rem 71) Στο Nότο microέσα σε λίγα χρόνια επαναλαmicroβάνεται η φρίκη τηςπρο εκατονπεντηκονταετίας εκδίωξης των αγροτών στην Eυρώπη και καταστρέφονται όλες οι συνθήκες ζωής πουδεν δηmicroιουργήθηκαν από την εmicroπορευmicroατική κοινωνία και δεν διαποτίζονται πλήρως από αυτήν laquoH διάλυση τηςπαγκόσmicroιας αγροτιάς σηmicroαίνει και τη διάλυση του τελευταίου microεγάλου αποθέmicroατος αντιβιοmicroηχανικών ανθρώπινωνδυνατοτήτωνraquo (Riesel 64) Ποιος ξέρει αν η ανθρωπότητα δεν θα ζήσει σύντοmicroα microια αγροτική εξέγερση που ναασκεί κριτική στην κοινωνία της αξίας

H φοβερή ύβρις που επιτέλεσε η επιστήmicroη του 20ού αιώνα κυρίως microε την προσπάθειά της να εγκαθιδρύσειmicroια πρωτοφανή σε βάθος σε σχέση microε τις προηγούmicroενες χιλιετηρίδες κυριαρχία επί της φύσης και νακατασκευάσει microια φύση προσαρmicroοσmicroένη απόλυτα στην εmicroπορευmicroατική κοινωνία είναι το microεγαλύτερο εmicroπόδιο σεοποιοδήποτε σχέδιο ανθρώπινης χειραφέτησης Oποιαδήποτε τροχοπέδη σrsquo αυτήν τη microηχανή είναι ευπρόσδεκτη Ήmicroήπως δεν microπορούmicroε να κάνουmicroε τίποτα πια τώρα που η γνώση των βιοτεχνολογιών υπάρχει και την εmicroπεδώσαmicroεγια τα καλά Iστορικά δεν δικαιολογείται τέτοια microοιρολατρεία O Mαρξ παραθέτει στο Kεφάλαιο την παρακάτωθέση για την ιστορία των εφευρέσεων laquoΠριν από πενήντα περίπου χρόνια (γύρω στα 1780) ο Άντον Mίλερ είδεmicroια κοmicroψότατη microηχανή στο Nτάντζιγκ που έγνεθε τέσσερα microε έξι κοmicromicroάτια υφάσmicroατος στο λεπτό Tο δηmicroαρχείοόmicroως έκρινε ότι η εφεύρεση αυτή θα microετέτρεπε πολλούς εργαζόmicroενους σε ζητιάνους γιrsquo αυτό και την αποσιώπησεκι άφησε στον εφευρέτη τη διακριτική ευχέρεια να πάει να πνιγείraquo (MEW 2345)

21

Σύmicroφωνα microε τη διακηρυγmicroένη αντίληψη των υποστηρικτών τους οι βιοτεχνολογίες αποτελούν προσπάθεια να δοθείmicroια νέα ώθηση συσσώρευσης στην αγορά Oι θιασώτες τους ελπίζουν ότι οι βιοτεχνολογίες θα microετατρέψουν τηνατελείωτη microάζα των γονιδίων σε microια εξίσου ατελείωτη microάζα εmicroπορευmicroατικής αξίας και υπολογίζουν τα κέρδη τουςΣτην πραγmicroατικότητα βέβαια και σrsquo αυτόν τον τοmicroέα οι πραγmicroατικές επενδύσεις είναι ελάχιστες ακόmicroη λιγότερεςδε είναι και οι αντίστοιχες νέες θέσεις εργασίας αφού οι διαδικασίες άπαξ και επινοήθηκαν δεν microπορούν ναπαραγάγουν νέα αξία Γιrsquo αυτό και είναι τόσο βίαιη η κερδοσκοπία και ασταθείς οι απολαβές στη βιοmicroηχανία τωνβιοτεχνολογιών γιrsquo αυτό και τα κεφάλαιά της είναι συγκεντρωmicroένα σε τόσο λίγα χέρια ∆έκα εταιρείες κυριαρχούνσε ολόκληρη σχεδόν την αγορά (Rifkin 122) Σε αυτόν τον τοmicroέα ή microάλλον ιδιαίτερα σε αυτόν τον τοmicroέα ηολοκληρωτική αγορά αποδεικνύεται χειρότερη από το ολοκληρωτικό κράτος και πάντως σίγουρααποτελεσmicroατικότερη H γενετική ποτέ δεν θα έφτανε στα ύψη που έφτασε χωρίς τα ιδιωτικά συmicroφέροντα πουκαλύπτουν την έρευνα Όπως η ατοmicroική ενέργεια ανήκε στο κράτος έτσι και οι βιοτεχνολογίες ανήκουν στηνελεύθερη αγορά Aντίθετα microε τις διεργασίες της ατοmicroικής ενέργειας οι διεργασίες των βιοτεχνολογιών αφούεφευρεθούν microπορούν πολύ εύκολα να επαναληφθούν εξού και το φανατικό κυνήγι της πατέντας Oι δυνάmicroεικίνδυνοι των βιοτεχνολογιών από κάποιες απόψεις είναι microεγαλύτεροι από τους κινδύνους της ατοmicroικής ενέργειας Hατοmicroική ενέργεια ελεγχόταν από έναν microικρό αριθmicroό κρατών τα οποία έριξαν microια φορά microερικές ατοmicroικές βόmicroβεςαλλά τουλάχιστον δεν το ξαναέκαναν Oι βιοτεχνολόγοι αντίθετα microπορούν να παραβληθούν microόνο microε microια σπείραπαρανοϊκών εγκληmicroατιών πέρα από κάθε έλεγχο και το βιοτεχνολογικό εργαστήριο χωρίς πολύ εξοπλισmicroό και microελίγο κατασκοπευmicroένο know-how microπορεί να στηθεί παντού αόρατο και microε συνέπειες που θα φανούν πολύαργότερα

H αγορά και οι επιστήmicroονες που πληρώνονται απrsquo αυτήν υλοποιούν κάτι που το ολοκληρωτικό κράτοςmicroπορούσε microόνο να υποσχεθεί H ευγονική ανήκε πάντοτε στο πρόγραmicromicroα του ολοκληρωτικού κράτους από τηνΠολιτεία του Πλάτωνα και την Πόλη του Hλίου του Kαmicroπανέλα microέχρι τον εθνικοσοσιαλισmicroό και το ΘαυmicroαστόKαινούριο Kόσmicroο του Xάξλεϋ H ιδεολογία ωστόσο δεν έφερνε microαζί της και άmicroεση υλοποίηση κι όταν το έκανε ηευγονική εφαρmicroοζόταν αρνητικά (βλέπε στείρωση ή θανάτωση των ανεπιθύmicroητων στον εθνικοσοσιαλισmicroό αλλάκαι στη λαmicroπρή συνέχειά του στα χρόνια των φορντικών δηmicroοκρατιών στις HΠA τη Σουηδία και αλλού) ποτέόmicroως θετικά αν εξαιρέσουmicroε τα γελοία πειράmicroατα των εθνικοσοσιαλιστικών γενετικών σωφρονιστηρίων (βέβαιακοιτώντας γύρω στους γερmicroανικούς δρόmicroους είναι νrsquo αναρωτιέται κανείς microερικές φορές για τα αποτελέσmicroατάτουςhellip) H βελτίωση του ανθρώπινου υλικού την οποία ο Λεβιάθαν ήθελε να επιβάλει στους ανυπάκουουςυπηκόους του χωρίς να το πολυτολmicroάει κιόλας τώρα προωθείται εκκωφαντικά στο όνοmicroα της ελευθερίας τωνπολιτών του δηmicroοκρατικότερου κόσmicroου που υπήρξε ποτέ Aλαλάζει λοιπόν το περιοδικό Economist laquoH νέαευγονική προσφέρει στο άτοmicroο microεγαλύτερη ελευθερία να κάνει ότι θέλει microε τον εαυτό του και τους απογόνους τουraquo(Rifkin 232) ενώ ένας από τους κύριους απολογητές των γενετικών τεχνολογιών γράφει χαρακτηριστικά laquoΣε microιακοινωνία όπου υπέρτατη αξία είναι η ανθρώπινη ελευθερία είναι δύσκολο να βρεθεί microια βάση που να νοmicroιmicroοποιείτους περιορισmicroούς στη χρήση της αναπαραγωγικής γενετικήςraquo (Rifkin 272)39 Άλλοι εκπρόσωποι τουαναπαραγωγικού φιλελευθερισmicroού διατείνονται ότι το κράτος όπως δεν επεmicroβαίνει στη σεξουαλική αναπαραγωγήοφείλει να microην αναmicroειχθεί ούτε σε αυτήν την υπόθεση αφού τάχα πρέπει να έχει κανείς το δικαίωmicroα να microηνδιασταυρώνει το DNA του microε ξένα DNA και να επιλέγει την κλωνοποίηση (La Repubblica 19 Aπριλίου 2000)

∆εν χρειάζεται πολύς κόπος για να πεισθούν οι πεφωτισmicroένοι σηmicroερινοί πολίτες για τις ευλογίες της βιο-ελευθερίας H αφοσίωσή τους στην όmicroορφη microηχανή φτάνει microέχρι την ευχή η ldquoαυτοεξηmicroέρωσηrdquo να στοιχειοθετείταικαι βιολογικά ώστε να προσαρmicroόζεται κανείς microέχρι τα γονίδια στην αγορά εργασίας και ψυχαγωγίας και στηνεmicroπορευmicroατική αντίληψη της οmicroορφιάς και της απόλαυσης Σε ένα γκάλοπ 11 των ερωτηθέντων ζευγαριώναmicroερικανών που έκαναν τεστ γονιmicroότητας απάντησαν ότι θα απαλλάσσονταν από το έmicroβρυό τους microε έκτρωση ανδιαπιστωνόταν ότι έχει κλίση προς την παχυσαρκία (Rifkin 227) Πριν microερικά χρόνια στις HΠA ο εmicroπλουτισmicroός τηςδιατροφής των microικρόσωmicroων αλλά κατά τα άλλα κανονικών παιδιών microε αυξητικές ορmicroόνες δικαιολογήθηκε ωςεξής το ανάστηmicroα κάτω του microετρίου πρέπει λέει να ορίζεται ως ασθένεια αφού δεν το δέχεται η κοινωνία (Rifkin230) O Montaigne αναρωτιόταν πώς άντεξε microια γνωστή του να αφαιρέσει τάχα το επιφανειακό στρώmicroα τηςεπιδερmicroίδας της για να αποκτήσει δέρmicroα πιο ροδαλό Σήmicroερα οι ναρκώσεις έχουν καταργήσει τον πόνο πουσυνδεόταν microε τέτοιες επεmicroβάσεις και παρόmicroοιες πρακτικές δεν microας κάνουν πια εντύπωση Ένα microεγάλο microέρος τωνπελατών διψά τόσο για γενετικές θεραπείες τεχνητές γονιmicroοποιήσεις microεταmicroοσχεύσεις οργάνων και ldquoντιζάινερrdquoαπογόνους40 που οι νοmicroοθέτες αφού κι οι ίδιοι διατίθενται θετικά απέναντι στη βιοmicroηχανία των γονιδίωνδυσκολεύονται να χαλιναγωγήσουν την κατάσταση H βιοτεχνολογική βιοmicroηχανία επικαλείται τα δικαιώmicroατα ενόςκοινού που κραυγάζει από ενθουσιασmicroό για τα τελευταία βιογενετικά πορίσmicroατα τα λόmicroπυ του microάλιστα ασκούνπίεση στα κοινοβούλια στήνοντας απέξω διαδηλώσεις διαmicroαρτυρίας ατόmicroων microε ειδικές ανάγκες στα καροτσάκιατους Tην άνοιξη του 2000 στη Pώmicroη ένας γνωστός γυναικολόγος και διάφοροι ειδικοί στην τεχνητή γονιmicroοποίησηέθεσαν υποψηφιότητα στις τοπικές εκλογές microε ad hoc ψηφοδέλτιο το οποίο ονόmicroασαν χαρακτηριστικάlaquoΦιλελεύθερη ∆ράσηraquo Tο πρόγραmicromicroα του εκλογικού αυτού συνδυασmicroού περιλάmicroβανε την ldquoαπελευθέρωσηrdquo τηςαγοράς των γονιmicroοποιήσεων και την υπόσχεση παιδιών του σωλήνα για όλους η επιτυχία του ήταν αξιόλογηκυρίως στα προεκλογικά γκάλοπ Eδώ δεν υπάρχουν θύτες και θύmicroατα Οι microακρινοί απόγονοι των ναυτών του 39 Όταν η Lucile Desmoulins ανέβηκε στη λαιmicroητόmicroο στο Παρίσι του 1793 και φώναξε laquoΕλευθερία πόσα εγκλήmicroατα θα γίνουν στrsquo όνοmicroα σουraquoδεν microπορούσε να φανταστεί τι νόηmicroα θα αποκτούσαν τα λόγια της δύο αιώνες microετά40 Για ποιο λόγο να microας εκπλήσσει το ότι στις κλινικές τεχνητής γονιmicroοποίησης microπορεί κανείς να επιλέξει σπερmicroατοζωάριο ανάλογα microε τη ράτσατο ύψος το ανάστηmicroα το χρώmicroα των microατιών την ευφυΐα την εθνότητα και την υπηκοότητα (Rifkin 62) Μήπως η ∆ύση έχει κερδίσει τον αγώναενάντια στις δυνάmicroεις του Kακού χάρη στις διαφορετικές ποικιλίες καφέ στα σουπερmicroάρκετ

22

απαθανατισmicroένου από τον Aϊζενστάιν θωρηκτού Ποτέmicroκιν οι οποίοι έθεσαν σε κίνδυνο τη ζωή τους για ναδιαmicroαρτυρηθούν για το σκωληκοφαγωmicroένο κρέας σήmicroερα κάνουν ουρές στα Mc Donaldrsquos για να πληρώσουν γιατο ίδιο κρέας H νέα ευγονική δεν ασκείται από microανιακούς ρατσιστές αλλά από φιλήσυχους γονείς που νοιάζονταιγια την υγεία των παιδιών τους Tα Remarques τονίζουν ότι δεν είναι συνεπές να ασκεί κανείς κριτική στηνκλωνοποίηση όταν καταφάσκει σε όλες τις άλλες εξελίξεις βάσει των οποίων δεν αρθρώνεται ούτε για δείγmicroαπλέον κάποιο επιχείρηmicroα εναντίον της κλωνοποίησης Eκείνοι που έχουν χάσει την αίσθηση της αυταξίας τουςκάπου microεταξύ κινητού ηρεmicroιστικών και υπολογιστή δεν πρόκειται να ενοχληθούν από microια ντοmicroάτα microε γονίδιαψαριού (Rem 16) Όποιος δεν διαmicroαρτύρεται εναντίον της σηmicroερινής ζωής όποιος δεν θέλει να της αντιπαραθέσειτη σύλληψη microιας ζωής διαφορετικής δεν έχει τίποτε να αντιπαραθέσει στη microηχανική των γονιδίων Tααποτελέσmicroατά της δεν microπορούν πια να είναι και τόσο πολύ χειρότερα απrsquo ότι ήδη βιώνουmicroε και βλέπουmicroε microε ταmicroάτια microας (Rem 87)

Aυτό είναι ένα από τα κύρια παράδοξα της εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας Όλα όσα γίνονται εις βάρος τουαποκοινωνικοποιηmicroένου ανθρώπου και που σε microεγάλο βαθmicroό δεν υπήρχαν microέχρι πρότινος (φτώχεια οικονοmicroικέςκρίσεις συmicroφορές εξαιτίας της τεχνολογίας κυκλοφοριακή συmicroφόρηση εξαιτίας των αυτοκινήτων microόλυνση τουπεριβάλλοντος κοκ) γίνονται αποδεκτά ως να ήταν αναπόφευκτα και αmicroετάβλητα ενώ όσα θα microπορούσε ίσως νααποκαλέσει κανείς ldquoφυσικάrdquo όσα microια άλλη εποχή ονόmicroαζε ldquoθέληmicroα Θεούrdquo πρέπει να αλλάξουν πάση θυσία και microεοποιοδήποτε κόστος αφού πρέπει να επέmicroβουmicroε microέχρι και στην ατοmicroική και τη γονιδιακή δοmicroή του κόσmicroουBέβαια αυτό σηmicroαίνει ότι ενώ πολλά από τα λεγόmicroενα ldquoφυσικάrdquo προβλήmicroατα (η αύξηση των περιπτώσεωνστειρότητας η ανεξέλεγκτη εξάπλωση πολλών ασθενειών κοκ) οφείλονται στο βιοmicroηχανικό πολιτισmicroό χρειάζεταιmicroια επιπλέον δόση βιοmicroηχανικού πολιτισmicroού για να αντιmicroετωπιστούν αυτά τα προβλήmicroατα Mα δεν είναι τοπεριβάλλον που πρέπει να αλλάξει είναι ο άνθρωπος Aν ένα ζευγάρι θέλει να ξαναβρεί τη γονιmicroότητά του καλόθα ήταν να ψάξει ένα περιβάλλον όπου θα αναπνέει λιγότερο βενζόλιο Φαίνεται όmicroως πως είναι πολύ πιο εύκολογια το εmicroπορευmicroατοποιηmicroένο υποκείmicroενο να κάνει microια διάσπαση χρωmicroοσώmicroατος από το να αλλάξει τη δουλειά ήτον τόπο κατοικίας του και από το να microετακινείται πού και πού microε τα πόδια Aυτό microοιάζει πολύ microε την περίπτωσητου πατέρα που πηγαίνει βόλτα το παιδί του κι όταν αυτό πέφτει στη λίmicroνη αυτός σκέφτεται πώς θα γίνει να τοβγάλει από τη λίmicroνη χωρίς να πέσει ο ίδιος microέσα Mετά από σκέψη φωνάζει στο παιδί laquoΠρόσεχε microην σε τραβήξεικάτω το ρεύmicroα Tρέχω να φράξω την παροχή του νερούraquo Στην πράξη παρrsquo όλες τις φαντασιοπληξίεςπαντοδυναmicroίας ορισmicroένων βιοτεχνολόγων και των διακηρύξεών τους περί ldquoδευτέρας ∆ηmicroιουργίαςrdquo παρά τονενθουσιασmicroό ενός κοινού που τους λατρεύει περισσότερο απrsquo όσο οι πιστοί του microεσαίωνα τους αγίους οι πρακτικοίτους στόχοι είναι εξαιρετικά τετριmicromicroένοι Oι πραγmicroατικές χρήσεις της ldquoδευτέρας ∆ηmicroιουργίαςrdquo είναι του επιπέδουτης καλλιέργειας microιας πατάτας που όταν microαγειρεύεται θα απορροφά λιγότερο λίπος και θα γλιτώνει τον αmicroερικανόαπό την ανάγκη να αλλάξει τις ldquoδιατροφικέςrdquo του συνήθειες για να αδυνατίσει (Verde Ambiente Societagrave 22000) Toίδιο κοντόθωρος είναι και ο χρονικός ορίζοντας τούτης της laquoεξέλιξης που πήρε ο άνθρωπος στα χέρια τουraquo ndash δενmicroπορεί να δει παραπέρα από τον επόmicroενο ισολογισmicroό ούτε καν σε καθαρά οικονοmicroικό επίπεδο H βιοτεχνολογικήβιοmicroηχανία δεν φαίνεται να νοιάζεται που ουσιαστικά σκάβει τον ίδιο της το λάκκο αφού η συρρίκνωση τηςγενετικής κληρονοmicroιάς την οποία η ίδια διακηρύττει microεσοπρόθεσmicroα περιορίζει τη δυνατότητα να εξευρεθούν νέεςπηγές γενετικού υλικού για εmicroπορική εκmicroετάλλευση (κυρίως από τη φαρmicroακευτική βιοmicroηχανία) Kι εδώ τανανοδευτερόλεπτα της αγοράς αντικαθιστούν τις χάλκινες πλάκες της θνητής θεότητας του Kράτους

Eνίοτε τα υποκείmicroενα της αγοράς αγανακτούν Aισθάνονται ότι οι πολυεθνικές θέλουν να αισχροκερδήσουνεις βάρος τους και οι κριτικότερα διακείmicroενοι από αυτούς είναι απρόθυmicroοι να δεχτούν το νόηmicroα ενόςκλωνοποιηmicroένου πιθήκου ή microιας τετράγωνης πατάτας Kανένας όmicroως δεν θέλει να θίξει τα υποτιθέmicroεναldquoπλεονεκτήmicroαταrdquo των βιοτεχνολογιών στον ιατρικό τοmicroέα στις γενετικές θεραπείες τις τεχνικές γονιmicroοποίησης καιτις microεταmicroοσχεύσεις οργάνων Όσο και αν αποδέχονται το να microην έχουν κανένα άλλο δικαίωmicroα ούτε καν δικαίωmicroασε λίγο νερό και λίγο αέρα σε καmicroιά περίπτωση δεν επιτρέπουν να τους αφαιρεθεί το δικαίωmicroα στο παιδί Eίναιακόmicroη σχετικά εύκολο να διαmicroαρτυρηθεί κανείς εναντίον της χειραγώγησης των γονιδίων θέλει όmicroως θάρρος γιανα διαmicroαρτυρηθεί ενάντια στην τεχνητή γονιmicroοποίηση και στις microεταmicroοσχεύσεις οργάνων ndash είναι περίπου σαν νααmicroφισβητείς την ύπαρξη microαγισσών το 17ο αιώνα άνθρωποι σαν τον Pίφκιν το αποφεύγουν επιmicroελώς H ενότητατων βιοτεχνολογιών παραβλέπεται συστηmicroατικά Oι ίδιοι άνθρωποι που είναι εναντίον της γενετικής τεχνολογίαςσυχνά τάσσονται υπέρ της τεχνητής γονιmicroοποίησης στο όνοmicroα της ελευθερίας του χρήστη H αριστερά microέσα στοπαραλήρηmicroά της θεωρεί τη βιοτεχνολογία microέχρι και κοινωνική πρόοδο ενώ η καθολική και η συντηρητική δεξιάδιαmicroαρτύρονται microόνο για λεπτοmicroέρειες όπως είναι η πρόσβαση τέτοιων τεχνικών σε ανύπαντρα ζευγάρια σεmicroονογονεϊκές οικογένειες και σε οmicroοφυλόφιλους Aκόmicroη και ο πάπας ο οποίος τάσσεται πλήρως και ανεπιφύλακταεναντίον της αντισύλληψης και της έκτρωσης εισέρχεται σε εκλεπτυσmicroένες διακρίσεις όταν πρόκειται για γενετικέςθεραπείες και microεταmicroοσχεύσεις (Il Manifesto 30-8-2000) Eδώ microιλούmicroε πια για πραγmicroατική συναίνεση Όλοι όσοιπαίρνουν το λόγο στα micromicroε δεξιά κι αριστερά διαφοροποιούνται microόνον ως προς το βαθmicroό στον οποίο αποδέχονταιτις βιοτεχνολογίες ∆εν υπάρχει όmicroως ldquoσωστήrdquo και ldquoλάθοςrdquo χρήση των βιοτεχνολογιών όπως δεν υπάρχει ldquoσωστήrdquoκαι ldquoλάθοςrdquo διάσπαση του ατόmicroου και επιπλέον ούτε είναι λύση να εmicroπιστευτούmicroε τις βιοτεχνολογίες στο κράτοςκαι να βλέπουmicroε το κακό microόνο στην έρευνα και τις πατέντες των ιδιωτικών επιχειρήσεων

Eίναι χαρακτηριστικό ότι ο αστικός ουmicroανισmicroός ο οποίος πάντοτε microιλά για την ldquoαυταξία του ανθρώπουrdquo γιατην ldquoαυτοτέλειαrdquo και την ldquoακεραιότητάrdquo του ξαφνικά διακηρύττει ότι είναι ανήθικο ένα άτοmicroο που δεν θέλει νακατανοήσει τον εαυτό του ως συναρmicroογή υποκατάστατων microελών για άλλους και προτιmicroά να πάρει τα όργανά τουmicroαζί του στον τάφο Aλλά και σε αυτήν την περίπτωση δεν αρκεί να επισηmicroαίνουmicroε τις αρνητικές επιπτώσεις όπωςείναι η κυριολεκτική σφαγή ανθρώπων στη Bραζιλία ή την Iνδία των οποίων το σώmicroα είναι το microοναδικό

23

αντικείmicroενο αξίας που κατέχουν Πρόκειται για microια αντίληψη που είναι εντελώς ασύmicroβατη microε τη σύλληψη τουατόmicroου ως ποιοτικά προσδιορισmicroένης microοναδικότητας H αντίληψη ότι ο νεκρός δεν είναι παρά απλή ύλη η οποίαοφείλει να προσφέρει τον εαυτό της για την περαιτέρω λειτουργία της όmicroορφης microηχανής είναι στενά συνδεδεmicroένηmicroε την αντίληψη του ζωντανού ανθρώπου ως απλού εξαρτήmicroατος αυτής της microηχανής O Mπένθαmicro δεν δώρισεmicroαταίως το σώmicroα του στην επιστήmicroη H (απο)κοινωνικοποίηση microέσω της αξίας έχει οδηγήσει το σκοταδισmicroό σετέτοιες ακρότητες ώστε οι παλιές απαγορεύσεις και παραινέσεις της θρησκείας να φαντάζουν microπροστά τηςορθολογικότατες κρίσεις H αλλοτινή απαγόρευση της αυτοψίας microοιάζει πιο ανθρώπινη από τη σηmicroερινήεπιστηmicroονική παραίνεση να διαρρηγνύεις τα δέκα δισεκατοmicromicroύρια γονίδια του ανθρώπινου σώmicroατος και microετά να ταπατεντάρεις Στην εξάπλωση των γενετικών εξετάσεων πριν το γάmicroο microε στόχο τη γέννηση υγιών παιδιών θαmicroπορούσε κανείς να αντιπαραθέσει τον Tολστόι της Σονάτας της Πεντάρας όπου έλεγε πως microόνο η microοίρααποφασίζει αν τα παιδιά θα αρρωστήσουν ή όχι41

Oρισmicroένοι βιοπροφήτες υπόσχονται και την αθανασία είτε microέσω της κλωνοποίησης είτε microέσω τηςδιαιώνισης των ldquoπληροφοριώνrdquo από τις οποίες αποτελείται όπως λένε ο άνθρωπος Eύκολα microπορούmicroε ναφανταστούmicroε πόσο κολακεύει τα εmicroπορευmicroατοποιηmicroένα υποκείmicroενα microια τέτοια αντίληψη όταν κάθε microέρα ουπολογιστής τους τούς κάνει επίδειξη της microηδαmicroινότητάς τους Mέσα σε λίγα χρόνια θα θεωρούν τους εαυτούς τουςανεπαρκείς ως προς την τρίτη γενιά υπολογιστή ή κινητού αφού και τα παιδιά τους θα τους αντιmicroετωπίζουν ωςξεπερασmicroένους Στην αρχαία Aίγυπτο η αθανασία της ψυχής περιοριζόταν αρχικά στον Φαραώ και κατόπιν (microετάαπό δηmicroοκρατικές σφαγές) συmicroπεριλάmicroβανε όλο και ευρύτερους κύκλους O χριστιανισmicroός υποσχόταν σε όλουςmicroικρούς και microεγάλους την αθανασία στα ουράνια Σήmicroερα η επιστήmicroη επαγγέλλεται την αθανασία εδώ στον κόσmicroοndash αντί πληρωmicroής βεβαίως Tι ωραία προοπτική να συνεχίσουν να υπάρχουν στην αιωνιότητα ειδικά οι άνθρωποιτου σηmicroερινού σταδίου ανάπτυξης microε πρώτους κατά πάσα πιθανότητα τους microοριακούς βιολόγους και τουςσυmicroβούλους παραγωγής της Monsanto Όταν το δέκατο ένατο αιώνα ρώτησαν τον συγγραφέα Eρνέστ Pενάν ανπίστευε στην αιωνιότητα εκείνος αποκρίθηκε laquo∆εν βλέπω το λόγο να είναι αθάνατος ο microανάβης microουraquo Oιφορολογούmicroενοι οι ψηφοφόροι και οι τηλεθεατές του εικοστού πρώτου αιώνα φαίνεται αντίθετα πως είναι άξιοι ναπαράσχουν το πρότυπο για ολόκληρη τη microελλοντική εξέλιξη ώστε να τους microοιάζουν όλοι οι microελλοντικοί άνθρωποιεις τους αιώνας των αιώνων Tότε πράγmicroατι τα χίλια χρόνια θα περνούσαν σαν να microην πέρασε microια microέρα αλλά απότην πλήξη

Φυσικά κι εδώ όπως και σε πολλές αντίστοιχες περιπτώσεις η γενετική τεχνολογία δεν πρόκειται νακρατήσει τις υποσχέσεις της και οι πιστοί της θα δοκιmicroάσουν εκπλήξεις Όταν για παράδειγmicroα κάποιοι κριτικοίανησυχούν που οι πλούσιοι θα microπορούν να κληροδοτούν στα παιδιά τους γενετικά βελτιωmicroένα γονίδια δεν ασκούναπλώς ένα είδος κριτικής που δεν θίγει την ουσία των καπιταλιστικών νεωτερισmicroών και θίγει microόνον το πρόβληmicroατης άδικης διανοmicroής τους (αφού οι βιοαπολογητές microπορούν ψύχραιmicroα ndashκαι microε το δίκιο τουςndash να τους υπενθυmicroίσουνότι τα παιδιά των πλουσίων πάντοτε είχαν περισσότερα προνόmicroια από τα παιδιά των φτωχών) Tο χειρότερο είναιότι οι κριτικοί αυτοί πιστεύουν την προπαγάνδα που λέει ότι η ευφυΐα ή η δηmicroιουργικότητα ή η ldquoγυναικείαδιαίσθησηrdquo οφείλονται σε γενετική προδιάθεση και microπορούν να χειραγωγηθούν Για πρώτη φορά στην ιστορίαπάντως οι πλούσιοι θα κάνουν τα παιδιά τους πειραmicroατόζωα στην υπηρεσία της όmicroορφης microηχανής Aπό την εποχήτης φοινικικής λατρείας του Mπάαλ έχουν να πληρώσουν τόσο βαρύ τίmicroηmicroα

Tο αγαπηmicroένο θέmicroα των micromicroε η κλωνοποίηση ανθρώπων είναι microάλλον ένα σκιάχτρο που αποπροσανατολίζειαπό κάτι που σε microεγάλο βαθmicroό ήδη συντελείται η εφαρmicroογή γενετικών παρεmicroβάσεων στη γεωργία (Rem 15) Στηνπράξη δεν υπάρχει τοmicroέας όπου οι βιοτεχνολογίες να εξαπλώνονται τόσο ραγδαία και όπου οι κίνδυνοι πουεγκυmicroονούν να είναι τόσο microεγάλοι όσο στην αγροτική παραγωγή (Rifkin 140) Παρόλrsquo αυτά το πρόβληmicroαανάγεται σε πρόβληmicroα περιβαλλοντικό ή προστασίας του καταναλωτή Όχι ότι microια τέτοια οπτική γωνία δεν θαmicroπορούσε να έχει τεράστια σηmicroασία Πολλά γενετικά τροποποιηmicroένα φυτά έχουν τη συmicroπαθή ιδιότητα να γίνονταιldquoανθεκτικότεραrdquo στα ζιζανιοκτόνα και τα φυτοφάρmicroακα που πουλάει η ίδια εταιρεία η οποία δηmicroιουργεί αυτά ταφυτά και τα ρίχνει στην αγορά ndash ανθεκτικότερα σηmicroαίνει ότι microπορούν και απορροφούν περισσότερη ποσότητα τωνεισροών αυτών για το καλό του χρήστη στην άλλη άκρη της διατροφικής αλυσίδας Emicroείς οι άνθρωποι ωστόσοαντίθετα microε ορισmicroένα ζιζάνια δεν πρόκειται να γίνουmicroε ανθεκτικότεροι στις πενταπλάσιες ποσότητεςζιζανιοκτόνων microέσα σε microερικά χρόνια (Le Monde diplomatique Aύγουστος 1999) H βιοτεχνολογία επιmicroένει όmicroωςνα καταστρέψει τη δραστηριότητα που για χιλιάδες χρόνια υπήρξε η βάση του ανθρώπινου πολιτισmicroού και τηςανθρώπινης ζωής όπως την ξέρουmicroε και όπως έχουmicroε συνδέσει όλα τα σχέδια και τις ελπίδες microας microαζί της Oιβιοτεχνολογίες microας επιτρέπουν να καλλιεργούmicroε γονίδια microέσα σε θρεπτικά διαλύmicroατα και προωθούν microια γεωργίαlaquoχωρίς σπόρο χωρίς φυτά χωρίς έδαφος χωρίς σπορά χωρίς θερισmicroό και χωρίς γεωργούςraquo (Rifkin 48) Για ναδώσουmicroε ορισmicroένα παραδείγmicroατα προωθούν την καλλιέργεια γαλοπούλας χωρίς ένστικτο εκκόλαψης ndash επειδή η

41 Τη στιγmicroή που τόσοι άνθρωποι microολύνθηκαν (κυρίως microε HIV και ηπατίτιδα) από microεταγγίσεις microπορεί κανείς να είναι ευτυχής αν είναιmicroάρτυρας του Ιεχωβά και αρνείται εξολοκλήρου τις microεταγγίσεις Ακόmicroη κι η άρνησή τους να εmicroβολιαστούν θα microπορούσε microια microέρα να αποδειχθείldquoπλεονεκτική επιλογήrdquo όταν η αχαλίνωτη διάδοση των εmicroβολιασmicroών ενάντια στις πιο ακίνδυνες ασθένειες (ανεmicroοβλογιά γρίππη) θα έχεικαθαρίσει συστηmicroατικά το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστηmicroα Οι χορτοφάγοι ήταν προφυλαγmicroένοι από τη νόσο των τρελών αγελάδων Με λίγηφαντασία θα microπορούσε να συλλάβει κανείς microια κατάσταση στην οποία οι microόνοι άνθρωποι που επιζούν microετά από microια σειρά συmicroφορών πουοφείλονται στην τεχνολογική πρόοδο είναι κάποιοι microυστήριοι τύποι και τα microέλη διάφορων θρησκευτικών αιρέσεων Ακόmicroη κι αυτό ανήκει στηδιαλεκτική του ∆ιαφωτισmicroού H πιστή κατά γράmicromicroα εφαρmicroογή του Λόγου της Βίβλου microπορεί σήmicroερα να αποδειχθεί πιο χρήσιmicroη από microιαεπίσκεψη στο γιατρό Eίναι γεγονός ότι σήmicroερα ακόmicroη και σκοτεινές κοσmicroοθεωρίες ανθρωποσοφικών πνευmicroατιστικών και άλλων τέτοιωντάσεων συχνά ρεζιλεύονται microπρος στην πραγmicroατικότητα λιγότερο από το Λόγο του φετιχισmicroού του εmicroπορεύmicroατος και της τεχνολογίας Αυτό τοεmicroπειρικά διαπιστωmicroένο γεγονός είναι πολύ κοντά στην τυπική microετατροπή του ορθού λόγου του ∆ιαφωτισmicroού στο προφανώς αντίθετό του Στοκίνηmicroα του New Age η microετάβαση από τον κυβερνοχώρο στο προσευχητάρι (και τούmicroπαλιν) είναι διαρκής

24

γαλοπούλα παράγει υψηλότερο αριθmicroό αυγών όταν δεν χρειάζεται να τα κλωσάει (Rifkin 49) Προωθούν τηνκαλλιέργεια σολοmicroού που έχει χάσει το ένστικτο απόθεσης των αυγών του έτσι ώστε να microην αφήνει την ανοιχτήθάλασσα (Rifkin 53) αλλά και την καλλιέργεια ξύλου που έχει χάσει την ακαmicroψία του (Rifkin 130) Eίναιαυτονόητο ότι τα πειραmicroατικά σχεδιασmicroένα όντα microεταδίδουν τα χαρακτηριστικά τους στους ldquoφυσικούςrdquo τουςειδολογικούς συντρόφους microέχρις αφανισmicroού τους Γιrsquo αυτό και υπάρχουν ντοmicroάτες τετράγωνες για να στοιβάζονταικαλύτερα microε γονίδια ψαριού για να αντέχουν στο κρύο γουρούνια που δεν microπορούν να περπατήσουν από το βάροςκαι καλαmicroπόκι που αντέχει απεριόριστες ποσότητες φυτοφαρmicroάκων

Pωτούν τώρα τα Remarques πώς ήταν αυτή η περίφηmicroη γεωργία πριν την επινόηση των γενετικάτροποποιηmicroένων οργανισmicroών Aν θέλουmicroε να πιστέψουmicroε ορισmicroένους εχθρούς της βιοτεχνολογίας microπορούmicroε ναφανταστούmicroε ότι στο γαλλικό έδαφος όλα ήταν εντάξει πριν εισαχθεί το γενετικά τροποποιηmicroένο καλαmicroπόκι Aλλάστο όνοmicroα ποιανού πράγmicroατος microπορεί κανείς να αντιταχθεί στη βιοmicroηχανική παρέmicroβαση στη φύση της φύσης ανδεν έχει αντεπιχειρήmicroατα για την παραδοσιακή αγροτική βιοmicroηχανία η οποία κατά σύστηmicroα και εξ ορισmicroούmicroεταχειρίζεται τα φυτά και τα ζώα ως microηχανές (Rem 49) H βιοmicroηχανοποιηmicroένη γεωργία microε όλη τη βαναυσότηταπου συσσώρευσε microέσα σε λίγες δεκαετίες δεν αποτελεί συνέχεια του προηγούmicroενου ldquoεξανθρωπισmicroού της φύσηςrdquoαλλά απόλυτη άρνηση της φύσης Oι συνθήκες ζωής του σύγχρονου κατσικιού microοιάζουν πολύ microrsquo αυτές τουσύγχρονου ανθρώπου ο οποίος κάνει τις συναθροίσεις του laquoπάνω σε πλάκες από τσιmicroέντο ρυθmicroίζεται απόυπολογιστές τρέφεται χρησιmicroοθηρικά και ελέγχεται ιατρικάraquo (Rem 54) O καπιταλισmicroός ξεκίνησε microε τηναναδόmicroηση της γεωργίας και σήmicroερα η οικειοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πόρων έχει φτάσει σrsquo ένα σηmicroείοπρωτοφανές αφού όλες οι πτυχές της αναπαραγωγής και της συντήρησης γίνονται microονοπώλιο ορισmicroένωνβιοmicroηχανικών οmicroίλων οι οποίοι αποκόπτουν οριστικά την ανθρωπότητα από κάθε πρόσβαση στα θεmicroελιώδηστοιχεία της φύσης για να της πουλήσουν ύστερα υποκατάστατα (Rem 70) Έτσι θα εξαρτιόmicroαστε σιγά-σιγάακόmicroη και για την επιβίωσή microας από τη microεγάλη microηχανή όπως στην περίπτωση των σπόρων που οι γεωργοί πρέπεινα αγοράζουν κάθε χρόνο αφού microέσα σε λιγότερο από έναν αιώνα η πρακτική του να παράγεις σπόρους microόνος σουέχει σχεδόν εξαφανιστεί (Rifkin 186) Σε σχέση microε ένα απrsquo αυτά τα προϊόντα ο Pιζέλ έγραψε laquoH τεχνολογίαterminator (ελληνιστί εξολοθρευτής) της στείρωσης των φυτών αποτελεί το microεγαλύτερο θρίαmicroβο της πολιτικήςοικονοmicroίας ουσιαστικά σηmicroαίνει ότι παρασκευάζεις έναν στείρο ζωντανό οργανισmicroό (hellip) Ότι έχει αποmicroείνει απότο νόηmicroα της ύπαρξής microας η δυνατότητα και microόνο της τεχνολογίας αυτής microε τη χειραγώγηση του ανταγωνισmicroούκαι microε τις υποσχέσεις της εφαρmicroογής της στον άνθρωπο θέλει να το αποικίσει και να microας αναγκάσει ναεπιβιώσουmicroε στη δική της κοινωνίαraquo (Riesel 11-12)42

Nα λοιπόν το αποτέλεσmicroα πεντακοσίων χρόνων βιοmicroηχανικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας η καθηmicroερινήτροφή έχει ξαναγίνει θεmicroελιώδες κοινωνικό ζήτηmicroα Όπως παλιότερα έτσι και σήmicroερα κάποιοι πρέπει να γεmicroίζουναπλώς το στοmicroάχι τους ndashχθες microε χυλό σήmicroερα microε τα σκουπίδια του σουπερmicroάρκετndash και οι πλούσιοι microπορούν νατρώνε φαγητό Aλλά και το γεύmicroα των πλουσίων σήmicroερα δεν είναι σαν το αλλοτινό τους (δεν κυκλοφορεί πια τέτοιοκυνήγι) είναι απλά και microόνον η τροφή ενός σχετικά εύπορου γεωργού πριν από εκατό χρόνια H εmicroπορευmicroατικήκοινωνία δεν είναι σε θέση να κρατήσει ούτε τις ελάχιστες από τις υποσχέσεις της όπως το να υπάρχει τουλάχιστοντροφή για όλους χωρίς να καταφεύγει στα λάδια microηχανής microέσα στις ζωοτροφές στα φυτικά έλαια στο κακάο στιςδιοξίνες στα κοτόπουλα και στον κανιβαλισmicroό των αγελάδων και χωρίς microία EE η οποία microόλις ανακαλύπτονταιβλαβερά συστατικά στις τροφές αυξάνει τους δασmicroούς ndash βλέπε το διπλασιασmicroό του φόρου στο καρκινογόνο PCBστο κρέας ως αντίδραση στο σκάνδαλο των διοξινούχων κοτόπουλων (La Repubblica 19-8-1999)43 Kαι φυσικάαυτά συνοδεύονται από την απαγόρευση ενός microεγάλου microέρους των παραδοσιακών microεθόδων όπως για παράδειγmicroατης παραδοσιακής microεθόδου παρασκευής τυριού ή του ψησίmicroατος της πίτσας στα κάρβουνα τάχα για λόγουςυγείας44 H συνεχής ωστόσο καταστροφή κάθε ποιοτικού κριτηρίου στα τρόφιmicroα στην EE (βλ απελευθέρωσηmicroεταξύ άλλων της αγοράς του ψωmicroιού των ζυmicroαρικών του microελιού της σοκολάτας και την άρση της αναγραφής τηςπροέλευσης του προϊόντος) στο όνοmicroα του ldquoελεύθερου ανταγωνισmicroούrdquo δεν έχει σηmicroασία microόνον οικονοmicroική σεόποιον δέχεται να καταναλώνει ότι του σερβίρουν χωρίς να ρωτά περί τίνος πρόκειται ουσιαστικά περνάει στοβαθύτερο επίπεδο της ύπαρξής του ένα microήνυmicroα σκλαβιάς και microηδαmicroινότητας έναντι της όmicroορφης microηχανής45

42 Στη Γαλλία οι επιθέσεις που ασκούν τα ριζοσπαστικά ρεύmicroατα προς την κοινωνία του εmicroπορεύmicroατος συχνά της δίνουν το κάπως ασαφέςόνοmicroα laquoη Οικονοmicroίαraquo Oι επιθέσεις αυτές συmicroπεριλαmicroβάνουν και τον microαρξισmicroό της εργατικής τάξης στην κριτική τους ndashόπως κάνουν και microε τηθεωρία της αξίαςndash ως εκπρόσωπο του οικονοmicroισmicroού δηλαδή της αναγωγής του κοινωνικού αποκλειστικά στο οικονοmicroικό laquoΚαι γιrsquo αυτόν τολόγο ο πρώτος τυχόν ηλίθιος είναι ldquomicroαρξιστήςrdquo που σηmicroαίνει οικονοmicroιστής υποστηρικτής της κυριαρχίας της Οικονοmicroίας προτού να γίνει κατrsquoεπιλογήν φιλελεύθερος ή όπως λέγεται σήmicroερα πολίτηςraquo ενώ laquoη ουσιαστική συmicroβολή του Μαρξ ήταν να καταδείξει πως microε πολύσυγκεκριmicroένο τρόπο η κυριαρχία του εmicroπορεύmicroατος η οποία ενθαρρύνθηκε από τη βιοmicroηχανία φρόντισε από τότε να καταστήσει microοναδικήοραmicroατική δυνατότητα καθόλη τη βιοmicroηχανική εποχή την υπόθεση της απόλυτης κυριαρχίας της οικονοmicroίαςraquo (Riesel 19) Από όλα ταεπαναστατικά κινήmicroατα του παρελθόντος προσθέτει ο Ριζέλ έλλειπε η αυτονοmicroία microε την έννοια της ρήξης microε τις ιδεολογίες της προόδου43 Φυσικά microπορεί να τα αποφεύγει κανείς ως ένα βαθmicroό αγοράζοντας microόνο ldquoβιολογικάrdquo προϊόντα Όmicroως για να το κάνει κανείς αυτόσυστηmicroατικά χρειάζεται ένα εισόδηmicroα το οποίο αποκτά microόνο αν συmicromicroετέχει ενεργά στις φρικαλεότητες αυτής της κοινωνίας Απrsquo την άλληόmicroως η βιολογική διατροφή δεν είναι πια αυτό που ήταν και έχει ανοίξει την όρεξη αυτών που την καθιστούν καθηmicroερινά όλο και πιο αναγκαίαέτσι ακόmicroη και η Novartis έχει ήδη microπει στην αγορά των βιολογικών προϊόντων44 Είναι χαρακτηριστικός ο στεναγmicroός του Ντε Γκωλ laquoΠώς να διοικήσει κανείς microια χώρα στην οποία υπάρχουν τριακόσια είδη τυριώνraquo Γιαπροβλήmicroατα αυτού του είδους όmicroως η ΕΕ διαθέτει πολύ καλύτερες λύσεις από τον παλαίmicroαχο στρατηγό Σήmicroερα στη Γαλλία στα microαγαζιά microετυροκοmicroικά προϊόντα συχνά σου δίνουν και microια προκήρυξη microε τίτλο laquoΝα σώσουmicroε τα τυριά microαςraquo45 Όταν όmicroως κάποιος πεθάνει απrsquo αυτό τότε ήταν άτυχος ndash η microηχανή έχει και την άλλη της όψη Έτσι έχει συmicroβεί να πεθάνουν άνθρωποι πουέφαγαν τις προαναφερθείσες ντοmicroάτες microε γονίδια ψαριού επειδή ήταν αλλεργικοί στο ψάρι και βέβαια δεν ήταν αρκετά έξυπνοι ώστε ναυποθέσουν ότι η ντοmicroατοσαλάτα τους microπορεί να περιέχει ψάρι Οι γενετιστές δίνουν έτσι ένα τέλος στον ισοπεδωτικό εφησυχασmicroό του χορτάτουαστού (για τον οποίο εξάλλου έχουν γίνει τόσες διαmicroαρτυρίες) προσφέροντάς του microια καθηmicroερινή περιπέτεια που ενεργοποιεί τααντανακλαστικά του πολύ περισσότερο απrsquo ότι το να σκαρφαλώνει σε βράχους microε γυmicroνά χέρια

25

Όποιος πήγαινε σε δηmicroόσιο σχολείο τη δεκαετία του rsquo80 στην Aγγλία και έτρωγε στην καντίνα του σχολείουτο φθηνότερο κρέας (το αγελαδινό microε την ασθένεια Creutzfeld-Jakob) είχε πολλές πιθανότητες να αρρωστήσει καινα πεθάνει στο άνθος της ηλικίας του (Corriere della Sera 17-7-2000) Σε κάθε περίπτωση πάντως είχε την τύχη νατρέφεται κατά την παιδική του ηλικία microrsquo ένα παρασκεύασmicroα από αλεσmicroένα κόκαλα Ποιος δεν θα σκεφτόταν τηνπεριγραφή του Mαρξ των χοιρινών προϊόντων microε τα οποία τάιζαν το αγγλικό προλεταριάτο στις χειρότερες στιγmicroέςτου46 Προσεκτικές στατιστικές microιλούν για 150000 περίπου νεκρούς τα επόmicroενα χρόνια microόνο στην Aγγλία Hβιοmicroηχανική γεωργική κοινωνία έφτασε στο σηmicroείο να παίρνει πίσω την πρώτη και βασικότερη υπόσχεση κάθεπολιτισmicroού που είναι η εξασφάλιση της επιβίωσης τουλάχιστον σε καιρό ειρήνης ∆εκάδες εκατοmicromicroύρια άνθρωποιπηγαίνουν ακατάπαυστα για ιατρικές εξετάσεις και ανακαλύπτουν παθήσεις για τις οποίες δεν υπάρχει θεραπείαόπως ακριβώς συνέβαινε microε τις επιδηmicroίες πανούκλας το Mεσαίωνα Για οποιαδήποτε λογική πέρα από τηνεmicroπορευmicroατική η συmicroφορά αυτή ήταν απόλυτα προβλέψιmicroη H παρασκευή τροφής για τα βοοειδή microε πτώmicroαταβοοειδών δεν αποτελεί microόνον εγκληmicroατική νόθευση και εmicroπλουτισmicroό της τροφής microε ξένα σώmicroατα πράγmicroα πουγινόταν παντού όπου υπήρχε κέρδος Tο να microετατρέψεις έναν χορτοφάγο σε κρεοφάγο και microάλιστα κανίβαλο είναισυνέπεια του παρανοϊκού κόσmicroου της αξίας όπου το αφηρηmicroένο είναι συγκεκριmicroένο και το συγκεκριmicroένοαφηρηmicroένο και όπου όλα microετατρέπονται στο αντίθετό τους ∆εν χρειάζονται λεπτοmicroερείς microελέτες για ναπροβλέψουmicroε ότι microια τέτοια παρέmicroβαση ndashκαι microάλιστα τόσο ελαφρά τη καρδίαndash δεν microπορεί να microην έχει συνέπειεςAρκεί η πρώτη λέξη της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας η ρήση του Aναξίmicroανδρου47

H σφαγή συνεχίζεται Eναντίον της τεράστιας επίθεσης των γενετικών βιοmicroηχανιών έχει αναπτυχθεί έναπαγκόσmicroιο κίνηmicroα διαmicroαρτυρίας πολύ πιο γρήγορα απrsquo ότι το αντιπυρηνικό κίνηmicroα και microάλιστα την ώρα που δενυπάρχει σχεδόν κανένα κίνηmicroα ενάντια στην τροmicroοκρατία των αυτοκινήτων48 O νεοφιλελευθερισmicroός και οιβιοτεχνολογίες είναι τα δύο microεγάλα ζητήmicroατα στο στόχαστρο του νέου κινήmicroατος που ήρθε στο προσκήνιο microε τηνεξέγερση στο Σιάτλ ένα κίνηmicroα που όχι απλώς αποτελεί το microεγαλύτερο αντικαπιταλιστικό κίνηmicroα αλλάσυνειδητοποίησε και τη σύνδεση microεταξύ των φαινοmicroένων αυτών H κύρια αδυναmicroία του κινήmicroατος είναιοπωσδήποτε οι ψευδαισθήσεις του περί ldquoενεργών πολιτώνrdquo ldquoδηmicroοκρατικού διαλόγουrdquo ldquomicroεταρρύθmicroισης τηςπαγκόσmicroιας τράπεζαςrdquo η επίκληση του νοmicroοθέτη και οι δυνατότητες εθνοκρατικής ρύθmicroισης Oι ψευδαισθήσειςπερί δηmicroοκρατίας φαίνεται πως θα καταρρεύσουν πολύ σύντοmicroα microε τέτοια προθυmicroία που δείχνουν οι κυβερνήσειςκαι οι διεθνείς οργανώσεις να υποκύψουν στις πιέσεις της γενετικής βιοmicroηχανίας H ευρωπαϊκή Kοmicroισιόν παρά τιςαντιρρήσεις microεmicroονωmicroένων κρατών σκοπεύει να άρει το κατά τη γνώmicroη της απόλυτα ldquoπαράνοmicroοrdquo ψηφισθέν το1998 microορατόριουmicro στα νέα γενετικά τροποποιηmicroένα προϊόντα (Le Monde 18-7-2000) Aφού είχαν ήδη φυτευτεί2000 εκτάρια παράνοmicroα εισαγόmicroενου γενετικά τροποποιηmicroένου καλαmicroποκιού στη Γαλλία η γαλλική κυβέρνησηανακοίνωσε ότι προετίθετο να επιτρέψει την καταστροφή των αντίστοιχων φυτειών για να ανακαλέσει τελικά τηναπόφασή της (Le Monde 18-7-2000) H ίδια τακτική του δοκιmicroαστικού σωλήνα και του τετελεσmicroένου γεγονότοςκρυβόταν πίσω από την ldquoπαράφροναrdquo όπως αποκλήθηκε εξασφάλιση παράνοmicroης πατέντας για τη χειραγώγηση τηςανθρώπινης γονιmicroότητας από το Γραφείο Eυρεσιτεχνιών του Mονάχου

Kαι οι εναποmicroείναντες γεωργοί έχουν αρχίσει να αντιδρούν H Confeacutederation paysanne (AγροτικήΣυνοmicroοσπονδία) η δεύτερη σήmicroερα αγροτική συνδικαλιστική οργάνωση της Γαλλίας δεν έχει όmicroοιά της στηνEυρώπη Yπερασπίζεται τους microικρογεωργούς έναντι του ldquoπροντουκτιβισmicroούrdquo του επικαθορισmicroού δηλαδή τωνπάντων από την παραγωγικότητα microάχεται εναντίον της εκmicroηδένισης της αγροτικής τάξης την οποία προωθούν εδώκαι πενήντα χρόνια η κυβέρνηση και η Eυρωπαϊκή Ένωση microε τη βοήθεια των επίσηmicroων πολυεθνικών γεωργικώνεταιρειών δια του περιορισmicroού της γεωργίας σrsquo έναν microικρό αριθmicroό εκτεταmicroένων βιοmicroηχανοποιηmicroένων καιειδικευmicroένων χωραφιών Eδώ δεν διεκδικούν microόνον οι χρήστες αλλά και οι ίδιοι οι αγρότες microια αγροτική παραγωγήυγιεινή και ποιοτική microε σεβασmicroό προς το περιβάλλον και αλληλεγγύη προς το Nότο του πλανήτη Ησυνοmicroοσπονδία αmicroφισβήτησε από την αρχή ολόκληρη την κοινωνική εκείνη αντίληψη που οδήγησε στηνκαταστροφή της παραδοσιακής γεωργίας Mια ριζοσπαστική πτέρυγα (στους κόλπους της οποίας δρούσαν οι PενέPιζέλ και Zοσέ Mποβέ) άρχισε από το 1998 να καταστρέφει χωράφια microε γενετικά τροποποιηmicroένα φυτά και ναχρησιmicroοποιεί τις επακόλουθες δίκες ως ευκαιρίες διάδοσης της κριτικής τους ενώ εντωmicroεταξύ οι υπόλοιποι ηγέτεςτου κινήmicroατος microπαινόβγαιναν στα υπουργεία H έκρηξη της δηmicroοσιότητας επετεύχθη το 1999 microε το σπάσιmicroο ενόςκαταστήmicroατος McDonaldrsquos στο Mιλό της νότιας Γαλλίας και τη σύλληψη του Mποβέ ο οποίος αναδείχτηκεmicroάρτυρας και κατόπιν πούλησε microε εξαιρετική προθυmicroία το microαρτυρικό του προφίλ στα micromicroε Έγινε για λίγο ο

46 Η στατιστική του Wallerstein σχετικά microε τη διατροφή της αγγλικής microεσαίας τάξης (η οποία παρατίθεται από τον Robert Kurz στο βιβλίο τουSchwarzbuch Kapitalismus [H Mαύρη Bίβλος του Kαπιταλισmicroού] εκδόσεις Eichborn Φρανκφούρτη 1999 σελ 18) αποδεικνύεται υπερβολικάαισιόδοξη όταν διαπιστώνει ότι στα τέλη του 19ου αιώνα είχε φτάσει τουλάχιστον στο επίπεδο του όψιmicroου microεσαίωνα αφού υπολογίζει microόνοντην ποσότητα του φαγητού47 Παρόλο που δεν έχει άmicroεση σχέση microε το θέmicroα του άρθρου πρέπει να σηmicroειωθεί ότι η προφανής απόρριψη κάθε ιδέας συσσώρευσης καιγραmicromicroικής εξέλιξης που περιέχεται στη ρήση του Αναξίmicroανδρου δείχνει πόσο άδικο έχουν ερmicroηνευτές όπως ο A Sohn-Rethel οι οποίοιβλέπουν χωρίς λόγο τους φυσικούς φιλοσόφους της Ιωνίας ως τους πρώτους υπερασπιστές της λογικής του εmicroπορεύmicroατος Όπως εξάλλου καιόλη η αρχαία σκέψη αυτοί εξέφρασαν ταυτόχρονα την ανάδυσή της όσο και την αντίσταση εναντίον της [Ο Αναξίmicroανδρος λέει ότι ηπρωταρχική ουσία και το στοιχείο όλων των όντων είναι το άπειρον και σrsquo αυτό απrsquo όπου γεννήθηκαν τα πράγmicroατα επίσης αποσυντίθενταιΣτΜ]48 Οι επιφυλάξεις του κόσmicroου προς τους ΓΤΟ είναι τόσο microεγάλες ώστε η γενετική τεχνολογία απειλείται microε οικονοmicroική αποτυχία η άρνησητης κυβέρνησης των ΗΠΑ να προσθέτει ετικέτες στα προϊόντα που περιέχουν ΓΤΟ επέφερε το αναπάντεχο αποτέλεσmicroα τα τελευταία χρόνιανα πέσουν κατά 90 οι εισαγωγές αmicroερικανικού καλαmicroποκιού και σόγιας (εκεί δηλαδή που χρησιmicroοποιούνται κυρίως οι ΓΤΟ) στην Ευρώπη(Il Manifesto 23 Μαΐου 2000) διότι οι εισαγωγείς δεν ήθελαν να διακινδυνεύσουν να τιmicroωρηθούν από τους αγοραστές τους Η Deutsche Bankσυmicroβούλευσε πέρσι τους πελάτες της να microην επενδύουν πια σε βιοτεχνολογίες Θα ήταν όmicroως microια παράδοξη επιτυχία αν οι βιοτεχνολογίεςσταmicroατούσαν για καθαρά οικονοmicroικούς λόγους

26

διασηmicroότερος άνθρωπος της Γαλλίας γεγονός που εν microέρει αποδεικνύει πόσο σηmicroαντικά κοινωνικά ζητήmicroατα θίγειη συνοmicroοσπονδία H αποδυνάmicroωση του περιεχοmicroένου του αγώνα και η αναζήτηση όσο γίνεται ευρύτερηςσυναίνεσης που εξέφρασε ο Mποβέ επικεντρώνοντας την προσοχή του ολοένα και περισσότερο στο ζήτηmicroα τωνldquoσκουπιδοτροφώνrdquo δεν βρήκε σύmicroφωνους όλους τους παλιούς του συντρόφους Oρισmicroένοι απrsquo αυτούς όπως οPενέ Pιζέλ πρώην καταστασιακός που έγινε βοσκός και ένας από τους αρχικαταστροφείς των χωραφιών microε τογενετικά τροποποιηmicroένο καλαmicroπόκι συνεχίζουν να αγωνίζονται ενάντια στο βιοmicroηχανικό καπιταλισmicroό και όχιmicroόνον ενάντια στην ldquoπαγκοσmicroιοποίησηrdquo και τον ακραίο φιλελευθερισmicroό O Pιζέλ όπως λέει στην microπροσούρα απότην οποία παραθέτουmicroε στα πρόσωπα των ldquoπολιτών-περιβαλλοντιστών-καταναλωτώνrdquo microε τα συνθήmicroατά τους περίδιαφάνειας ελέγχου ασφάλειας και συmicromicroετοχής των πολιτών στα οποία περιορίστηκε και ο ίδιος ο Mποβέ βλέπειιδιαίτερα εκλεπτυσmicroένους υπερασπιστές του κυρίαρχου συστήmicroατος ∆εν θέλουν να ξεπεράσουν την οικονοmicroίαθέλουν microια οικονοmicroία microε ανθρώπινο πρόσωπο (Riesel 20) γιrsquo αυτό και laquoυπενθυmicroίζουν στο κράτος τις υποχρεώσειςτου και είναι επιρρεπείς σε κάθε κρατιστική και κεϋνσιανική νοσταλγίαraquo Kι όmicroως επισηmicroαίνει ο Pιζέλ δεν υπάρχειldquoκαθαρήrdquo γεωργία και διατροφή σε microια κοινωνία που δεν αλλάζει Tα προβλήmicroατα της γεωργίας microπορούν ναλυθούν microόνο microε το τέλος της διαδικασίας επιβολής του ldquoτεχνητούrdquo ndash και γιrsquo αυτό χρειάζεται κάτι πολύ διαφορετικόαπό τον laquoέλεγχο των πολιτώνraquo (Riesel 18) laquoEίναι αναγκαία η κριτική στην κοινωνική λειτουργία της έρευναςακόmicroη και της δηmicroόσιας όπως επίσης και η επιστροφή στη λουδιτική παράδοση του σαmicroποτάζ στην πραγmicroατικήδράση όχι στη δράση την εικονική και τη διαmicroεσολαβηmicroένη από τα micromicroεraquo (Riesel 52)49

Θα ήταν ωστόσο λάθος να θεωρήσουmicroε προϊόν των micromicroε χωρίς πραγmicroατική βάση την αιφνιδιότητα microε τηνοποία οι δράσεις και οι προτάσεις της συνοmicroοσπονδίας έγιναν κυρίαρχα θέmicroατα της γαλλικής δηmicroόσιας ζωής ndashεξαιτίας της οποίας ο πρόεδρος Σιράκ και ο πρωθυπουργός Zοσπέν δεξιώθηκαν τον δηλωmicroένο αναρχικό καιπαραβάτη του νόmicroου Mποβέndash καθώς και το κίνηmicroα που ακολούθησε (πενήντα χιλιάδες άτοmicroα στη δίκη του Mιλότον Iούλιο του 2000) H δηmicroοσιότητα microε την οποία εδώ και χρόνια τα micromicroε των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατώνεπενδύουν τα microειονεκτήmicroατα των βιοτεχνολογιών είναι σίγουρα ύποπτη Πρέπει όmicroως να διακρίνει κανείς και microιαπροσπάθεια των micromicroε να διατηρήσουν την αξιοπιστία τους ώστε να συνεισφέρουν στον έλεγχο και τη συγκράτησηmicroιας ευρέως διαδεδοmicroένης αγανάκτησης που προέκυψε από microόνη της Όταν όλο και συχνότερα οι απολογητές τωνγενετικών επεmicroβάσεων αναφωνούν πικραmicroένοι ότι η κριτική εναντίον τους ldquoστην πραγmicroατικότηταrdquo στοχεύειαπευθείας στην ίδια την έρευνα και στην επιστήmicroη γενικότερα δυστυχώς υπερβάλλουν Mπορεί όmicroως κανείςεύκολα να διαπιστώσει προσωπικά microια βαθιά δυσφορία για τη συνεχή αναδόmicroηση της καθηmicroερινότητας microέσα απότο κυνήγι των τεχνολογιών να εξαπλώνεται σε όλο το φάσmicroα των πολιτικών απόψεων και των κοινωνικώνστρατοπέδων Όσο ασχηmicroάτιστη και ασυνεπής και να rsquoναι τούτη η δυσφορία πρόκειται για έναν από τους πιοάβολους παράγοντες για την περαιτέρω ανάπτυξη της βιοmicroηχανικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας Aποφασιστικήσηmicroασία έχει η microετάβαση από τη γνώση microεmicroονωmicroένων κινδύνων (όλοι γνωρίζουν πλέον ότι ο αmicroίαντος είναιεπικίνδυνος) στη γενικευmicroένη καχυποψία προς τη microήτρα που γεννά όλα αυτά τα τέρατα Kαι δικαίως Mια επιστήmicroησαν τη βιοτεχνολογία microπορεί κανείς να την αρνηθεί εκ των προτέρων χωρίς να πρέπει κοπιωδώς να αποδείξει γιατίη νεαρότατη εφαρmicroογή της θα έχει καταστροφικές συνέπειες Aρκεί να παρακολουθήσει κανείς την πλήρηανευθυνότητα microε την οποία δουλεύουν οι γενετικοί επιστήmicroονες την απόλυτη ανεξαρτησία τους από τις προσδοκίεςκέρδους των παραγγελιοδοτών τους και τον αποκλεισmicroό των συναδέλφων εκείνων που εξέφρασαν τις ελάχιστεςαmicroφιβολίες για να δικαιολογήσει ότι δεν θέλει να γνωρίζει τίποτε απολύτως και δεν θέλει να υπηρετεί για χρόνιατις βιοτεχνολογίες ως πειραmicroατόζωο εν αναmicroονή των επόmicroενων καταστροφών H παραδοσιακή διάκριση microεταξύεργαστηρίου όπου microπορεί κανείς ακίνδυνα να κάνει τα πειράmicroατά του και του έξω κόσmicroου έχει εξαφανιστεί απότη διάσπαση του πυρήνα του ατόmicroου και microετά κάθε νέα επινόηση εφαρmicroόζεται κατευθείαν σε φυσικές συνθήκες microεανεπίστρεπτες συνέπειες (Rem 31) Συχνά οι κριτικοί των βιοτεχνολογιών απαιτούν τη διενέργεια πειραmicroάτωνστους γενετικά τροποποιηmicroένους οργανισmicroούς είναι όmicroως αδύνατον να γίνουν γιατί θα έπρεπε για πολλά χρόνια ναφυτεύει κανείς τεράστιες εκτάσεις microε φυτά microε ΓTO για να δει τις επιπτώσεις τους και τότε δεν θα πρόκειται πλέονγια απλό πείραmicroα ∆εν έχει βέβαια νόηmicroα να κάνουmicroε κρούσεις υπέρ των θετικών συνεπειών της σηmicroερινήςτεχνολογίας Κανένα από τα προβλήmicroατα που πλήττουν σήmicroερα τον κόσmicroο και τους κατοίκους του δεν λύνεταιτεχνολογικά Τα προβλήmicroατα είναι κοινωνικά Τα microοναδικά ζητήmicroατα που microπορεί κανείς να επιλύσει δια τηςσύγχρονης τεχνολογίας είναι τα εξής ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα πώς να δέχεται κανείς εντολές από τηλεφώνου χωρίςνα διακόπτονται οι κλήσεις πώς να microεταφέρει πληροφορίες σχεδόν microε την ταχύτητα του αλλοτινού ταχυδροmicroείουκαι πώς επιτέλους να απαλλαγούmicroε από το microισητό είδος του βιβλίου

Η αντίσταση ενάντια στην τεχνολογική τροmicroοκρατία αφενός (και σε άλλα microέτωπα όπως για παράδειγmicroαδείχνει η επιστροφή του ενδιαφέροντος στη βλαβερότητα των ηλεκτροmicroαγνητικών κυmicroάτων που εκπέmicroπουν τακινητά οι κεραίες οι συνδέσεις υψηλής τάσης κοκ) και αφετέρου ενάντια στην κοινωνία της εργασίας στην

49 Μια ιδιαίτερα πετυχηmicroένη microορφή σαmicroποτάζ έγινε στην Ιταλία λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1998 Στάλθηκαν σε ένα πρακτορείο ειδήσεωναρτοσκευάσmicroατα τύπου panettoni τα οποία στην Ιταλία αγοράζονται από όλες τις οικογένειες για τα Χριστούγεννα [ΣτM γλυκό ψωmicroίαντίστοιχο microε τις βασιλόπιτες στην Ελλάδα] παρασκευασmicroένα από microια εταιρεία θυγατρική της Nestleacute στα οποία είχε προστεθεί microε ένεσηπρωσσικό οξύ Οι αποστολείς ανακοίνωσαν ότι και άλλα δηλητηριασmicroένα πανετόνι βρίσκονται ήδη στα σουπερmicroάρκετ σαν ένδειξηδιαmicroαρτυρίας για τη χρήση τροποποιηmicroένων οργανισmicroών στην παραγωγή της Nestleacute ∆ηmicroιουργήθηκε πανικός και microετά την ηmicroέρα εκείνη δενπουλήθηκαν κυριολεκτικά καθόλου πανετόνι οποιασδήποτε microάρκας Η θυγατρική της Nestleacute έκλεισε προσωρινά λόγω ανυπαρξίας παραγγελιώνΠαρόλο που δεν βρέθηκε ποτέ ούτε ένα δηλητηριασmicroένο αρτοσκεύασmicroα σε σουπερmicroάρκετ το θέmicroα ndashκαι microαζί microrsquo αυτό και η χρήση ΓΤΟγενικάndash microονοπώλησε τις συζητήσεις στα χριστουγεννιάτικα γεύmicroατα όλων των ιταλικών οικογενειών Οι συγγραφείς δεν βρέθηκαν ποτέ αλλάακόmicroη κι αν τους ανακάλυπταν δεν θα είχαν τίποτε να φοβηθούν δεν κυκλοφόρησαν ποτέ δηλητηριασmicroένα αρτοσκευάσmicroατα απλά διατύπωσανmicroια απειλή Το παράδειγmicroα αυτό δείχνει ότι microια πράξη σαmicroποτάζ και προπαγάνδας είναι δυνατή microε ελάχιστα microέσα και ελάχιστο προσωπικόρίσκο αν ξέρει κανείς πώς να εκmicroεταλλεύεται στρατηγικά τις περιστάσεις

27

ακραία της microορφή τη νεοφιλελεύθερη είναι ακόmicroη όπως είπαmicroε δέσmicroια πολλών ψευδαισθήσεων Είναι microάλλονπροφανές ότι microεταξύ των φορέων της αντίστασης αυτής η κριτική της αξίας εξαπλώνεται Πώς όmicroως βλέπουν οι ίδιοιάνθρωποι την κριτική της αξίας απαλλαγmicroένη από το φετιχισmicroό των παραγωγικών δυνάmicroεων Όταν παλαιότεραmicroιλούσε για ξεπέρασmicroα της κοινωνίας της εργασίας η κριτική της αξίας επικαλείτο για πολύν καιρό τις δυνατότητεςτης microικροηλεκτρονικής επανάστασης microε άλλα λόγια τις ελπίδες της πληροφορικής και της κυβερνητικής Έτσι όmicroωςπαρέmicroεινε περιορισmicroένη στους παλαιούς της ορίζοντες και τις παλιές της απορίες ∆εν θα microπορούσε το επέκεινα microιαςεmicroπορευmicroατικής κοινωνίας να microοιάζει περισσότερο microε microια αγροτική κοινωνία και λιγότερο microε microια κοινωνίαηλεκτρονικών υπολογιστών Τι θέλει η κριτική της αξίας Θέλει να ευλογήσει όπως κάνει ο ΠαγκόσmicroιοςΟργανισmicroός Εmicroπορίου την αποmicroάκρυνση από τη γη τους εκατοmicromicroυρίων αγροτών που υπάρχουν ακόmicroη στο Νότοτου πλανήτη θέλει την εκβιαστική τους ένταξη στην εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών Η κριτική τηςσυγκεκριmicroένης εργασίας είναι ορθή όταν αποτελεί κριτική της αφηρηmicroένης εργασίας Ποιος θα εναντιωνόταν στηναυτοδιαχειριζόmicroενη δραστηριότητα Το όραmicroα του Μαρξ και του Ένγκελς microιας κοινωνίας όπου το πρωί πας γιακυνήγι το microεσηmicroέρι ψαρεύεις το απόγευmicroα βόσκεις τα ζώα και το βράδυ microετά το δείπνο ασκείς φιλοσοφικήκριτική (ΜΕW 333) δεν είναι κάπως καλύτερο από το να κάθεσαι microπροστά σε microια κονσόλα και να σου τα κάνουνόλα οι microηχανές

O Mαρξ είχε δώσει τον εξής ορισmicroό της αυτοκαθορισmicroένης δραστηριότητας laquoH πραγmicroατικά ελεύθερηεργασία όπως παραδείγmicroατος χάριν η microουσική σύνθεση χρειάζεται ταυτόχρονα τον πιο καταραmicroένο ζήλο και τηνπιο έντονη συγκέντρωση δυνάmicroεωνraquo (MEW 42512) Mια φορά να έχει δουλέψει κανείς στο χωράφι γνωρίζει πόσοταιριάζει αυτή η περιγραφή στη γεωργική εργασία Aπαιτεί κούραση και συγκέντρωση δυνάmicroεων σου δίνει χαράόταν τελειώνει και παρόλrsquo αυτά δεν σε κάνει περήφανο microόνον το αποτέλεσmicroά της αφού δεν θα rsquoθελες ναξεφυτρώνει από το έδαφος microόνο microε το πάτηmicroα ενός κουmicroπιού θα αισθανόσουν προδοmicroένος Tο ίδιο ισχύει και γιατη χειρωνακτική εργασία H συγκεντροποίηση οι microεγάλες διαστάσεις η εξειδίκευση και η microηχανοποίηση τηςγεωργίας είναι ασύmicroβατες microε microια παραγωγή προσανατολισmicroένη στη χρήση και την ευχάριστη απασχόληση Hγενετική τεχνολογία απλώς επιταχύνει την πτώχυνση της γενετικής κληρονοmicroιάς για την οποία ευθύνεται ολόκληρηη σύγχρονη αγροτική οικονοmicroία50 H βιοmicroηχανοποίηση και η microηχανοποίηση της γεωργίας δεν είναι βέβαιαεπινοήσεις του νεοφιλελευθερισmicroού και της παγκοσmicroιοποίησης Oι εκτεταmicroένες microονοκαλλιέργειες ή η συντήρησηπολύ microεγάλων κοπαδιών σε πολύ microικρό χώρο οδηγούν οπωσδήποτε σε ασθένειες και συνεπώς στην ανάγκη γιατεράστιες ποσότητες φαρmicroάκων και αντιδότων που φτάνουν microέχρι τη βιοτεχνολογία Σήmicroερα ένας χοιροτρόφοςδίνει για αντιβιοτικά κατά microέσο όρο πάνω από 300 microάρκα (περίπου 150 ευρώ) ανά γουρούνι (Le Mondediplomatique Aύγουστος 1999) Η γεωργία έχει νόηmicroα microόνο σε έκταση microικρή και microε δαπάνη δραστηριότηταςσχετικά microεγάλη Στην περίπτωση αυτή η αντίληψη ότι οι microηχανές microπορούν να δουλέψουν αντί για microας είναιπαράλογη microοιάζει microε το θρεπτικό διάλυmicroα που περιγράψαmicroε παραπάνω Mια κοινωνία πέρα από την κοινωνία τηςεργασίας θα microείωνε βέβαια τη συνολική ποσότητα εργασίας αφού ένα microεγάλο microέρος της σηmicroερινής παραγωγήςείναι απολύτως περιττό Aρκετές δραστηριότητες microπορούν βέβαια να εξορθολογιστούν και να αυτοmicroατοποιηθούνΌχι όmicroως η γεωργία Kι αυτό δεν είναι κακό Kαmicroία άλλη δραστηριότητα δεν οδηγεί σε τέτοιο σεβασmicroό προς τηφύση δεν microας προτρέπει στην αλληλεγγύη και τη συλλογική δουλειά δεν είναι τόσο προσβάσιmicroη σε όλους ώστενα microην δηmicroιουργεί ιεραρχία ικανοτήτων Mπορούmicroε να φανταστούmicroε microια microελλοντική κατάσταση όπου ο καθέναςπου τολmicroά θα microπορεί να περνά την ώρα του δουλεύοντας τη γη χωρίς ατοmicroική ιδιοκτησία του εδάφους ή άλλωνmicroέσων παραγωγής (επrsquo αυτού είχε κάποιες καλές ιδέες ο Φουριέ) H δηmicroιουργία ενός microεγάλου πληθυσmicroούmicroικροαγροτών microε δοmicroές τοπικής αυτοδιαχείρισης θα ήταν microια άmicroεση πρακτική λύση για τις υποταγmicroένες χώρες τουNότου (σίγουρα πάντως πιο πρακτική από την ιδέα οι φτωχοί του Σάο Πάολο ή του Nαϊρόmicroπι να επιδιώξουν έναεισόδηmicroα στον τοmicroέα των υπηρεσιών) Mια τέτοια λύση θα προσέφερε στο πλαίσιο της υπάρχουσας παγκόσmicroιαςεmicroπορευmicroατικής οικονοmicroίας τον έλεγχο και την αυτοδιαχείριση των σηmicroαντικότερων πόρων Tέτοιες πρωτοβουλίεςυπάρχουν H microεγαλύτερη η οργάνωση των ακτηmicroόνων Movimento sem Terra στη Bραζιλία έχει στόχο microόνο τηθέσmicroιση της κατανοmicroής των γαιών σε οικογένειες που θα παραγάγουν προϊόντα για την αγορά και θα εντάσσονταιέτσι στην κοινωνία της εργασίας ∆εν έχει δηλαδή σχέδιο κοινωνικά ανατρεπτικό Kαι microόνον όmicroως η microαζικήεπιστροφή στη γη microετά από τόσες δεκαετίες κατά τις οποίες η λαίλαπα των βραζιλιάνικων microεγαλουπόλεωνκαταβρόχθισε γενιές ολόκληρες αποτελεί παρέκκλιση από την καπιταλιστική ldquoανάπτυξηrdquo ∆εν πρόκειται microόνον γιαφαινόmicroενο του Tρίτου Kόσmicroου Eδώ και δέκα χρόνια κάθε χρόνο στη Γαλλία πάνω από δέκα χιλιάδες άνθρωποικυρίως άνθρωποι των πόλεων ξεκινούν microια αγροτική δραστηριότητα microε απόδοση microικρότερη από την επιδοτούmicroενησύmicroφωνα microε τις οδηγίες της αγροτικής πολιτικής της Eυρωπαϊκής Ένωσης Tο κράτος προσπαθεί να ρυθmicroίσει τηντάση αυτή microε το πρόσχηmicroα της βοήθειας στους νέους αγρότες και της παροχής δυνατοτήτων απασχόλησης στουςανέργους Mεταξύ της πλειάδας των οργανώσεων που δραστηριοποιούνται σrsquo αυτόν τον τοmicroέα υπάρχουν καιοργανώσεις όπως το κίνηmicroα Droit paysan που θέλει να παραmicroένει όσο γίνεται πιο ανεξάρτητο από τη βοήθεια τηςπολιτείας δεν στοχεύει στην ένταξη στο σύστηmicroα της αγοράς και ενίοτε καταλαmicroβάνει ακαλλιέργητες εκτάσειςΌσο κι αν δεν microπορούmicroε να βρούmicroε κοινό παρονοmicroαστή για τις διάφορες αυτές πρωτοβουλίες ανά τον κόσmicroο όσοκι αν όσοι συmicromicroετέχουν σrsquo αυτές είναι άνθρωποι οι οποίοι συχνά το microόνο που θέλουν είναι να εξασφαλίσουν microιαθέση στην αγορά της κατηγορίας τους πρόκειται ωστόσο αντικειmicroενικά για τη σηmicroαντικότερη τάση 50 Πριν από πενήντα microόλις χρόνια οι αγρότες στην Ινδία φύτευαν πάνω από 30000 παραδοσιακά είδη ρυζιού Σήmicroερα 10 σύγχρονες ποικιλίεςκαλύπτουν πάνω από το 75 της τοπικής παραγωγής ρυζιού (Rifkin 181) Ο πλούτος ποικιλιών που αναπτύχθηκε σταδιακά microέσα σε δέκαχιλιάδες χρόνια αγροτικού πολιτισmicroού ισοπεδώνεται διαmicroιάς για ευτελείς σκοπούς Ενώ η συνολική εξέλιξη της φύσης (και η ανθρώπινηεξέλιξη) είχε πάντοτε την τάση να δηmicroιουργεί όλο και περισσότερα είδη microε διαφορετικά χαρακτηριστικά η κοινωνία του εmicroπορεύmicroατοςκατάφερε να την αντιστρέψει σε λίγες microόνο δεκαετίες

28

επανοικειοποίησης των πόρων microε την έννοια της αντιπολιτικής και της αντιοικονοmicroίας ειδικά στις περιπτώσειςόπου η γη προσφέρεται χωρίς χρηmicroατικό αντίτιmicroο Mήπως θα έπρεπε οι κριτικοί της αξίας αντί να παιδεύονται microετα υπολείmicromicroατα σκοταδιστικών αριστερών γκρουπούσκουλων να αρχίσουν να συνεισφέρουν στην επεξεργασία καιτην ανύψωση του επιπέδου της θεωρίας αυτών των δυνητικά αντισυστηmicroικών και ανατρεπτικών κινηmicroάτων

Aυτό που διαφοροποιεί τις θέσεις που παραθέτουmicroε εδώ από τη ροmicroαντική-αντιδραστική κριτική τηςπροόδου είναι ότι η τελευταία επιδιώκει την επιστροφή στο παρελθόν του οποίου microάλιστα εξυmicroνεί τις χειρότερεςόψεις (έλλειψη κινητικότητας προδιαγεγραmicromicroένοι ρόλοι των δύο φύλων σεβασmicroός στην ιεραρχίαθρησκευτικότητα κοκ) Aντίθετα το θέmicroα είναι να υπερασπιστούmicroε τις δυνατότητες που διαφαίνονταν στοπαρελθόν Γράφει σχετικά ο Pιζέλ laquo∆εν υπάρχουν πια αγρότες αφού δεν υπάρχει πια αγροτική κοινωνία όπως καιδεν πρόκειται να ξαναϋπάρξει αγροτική κοινωνία Aυτό που οφείλουmicroε να ξαναβρούmicroε δεν είναι ο έλεγχος όλων επίόλων του οποίου τα πιο περιπετειώδη παιδιά κατάφερναν πάντοτε ανά τους αιώνες να διαφεύγουν αλλά η ολότητατων δυνατοτήτων ανάπτυξης και υπέρβασης του παρελθόντος και οι αντίστοιχες ιστορικές ευκαιρίες τις οποίεςκατέστρεψε η βιοmicroηχανική εmicroπορευmicroατική κοινωνίαraquo (Riesel 33) Tι έχουν να πουν όσοι θεωρούν την αγροτικήζωή αντιδραστική ουτοπία για τις ελευθεριακές αγροτικές κοινότητες στην Iσπανία το 1936-37 όπου laquoόλαmicroπορούσαν να αρχίσουν από την αρχήraquo (Rem 71) Στο Nότο microέσα σε λίγα χρόνια επαναλαmicroβάνεται η φρίκη τηςπρο εκατονπεντηκονταετίας εκδίωξης των αγροτών στην Eυρώπη και καταστρέφονται όλες οι συνθήκες ζωής πουδεν δηmicroιουργήθηκαν από την εmicroπορευmicroατική κοινωνία και δεν διαποτίζονται πλήρως από αυτήν laquoH διάλυση τηςπαγκόσmicroιας αγροτιάς σηmicroαίνει και τη διάλυση του τελευταίου microεγάλου αποθέmicroατος αντιβιοmicroηχανικών ανθρώπινωνδυνατοτήτωνraquo (Riesel 64) Ποιος ξέρει αν η ανθρωπότητα δεν θα ζήσει σύντοmicroα microια αγροτική εξέγερση που ναασκεί κριτική στην κοινωνία της αξίας

H φοβερή ύβρις που επιτέλεσε η επιστήmicroη του 20ού αιώνα κυρίως microε την προσπάθειά της να εγκαθιδρύσειmicroια πρωτοφανή σε βάθος σε σχέση microε τις προηγούmicroενες χιλιετηρίδες κυριαρχία επί της φύσης και νακατασκευάσει microια φύση προσαρmicroοσmicroένη απόλυτα στην εmicroπορευmicroατική κοινωνία είναι το microεγαλύτερο εmicroπόδιο σεοποιοδήποτε σχέδιο ανθρώπινης χειραφέτησης Oποιαδήποτε τροχοπέδη σrsquo αυτήν τη microηχανή είναι ευπρόσδεκτη Ήmicroήπως δεν microπορούmicroε να κάνουmicroε τίποτα πια τώρα που η γνώση των βιοτεχνολογιών υπάρχει και την εmicroπεδώσαmicroεγια τα καλά Iστορικά δεν δικαιολογείται τέτοια microοιρολατρεία O Mαρξ παραθέτει στο Kεφάλαιο την παρακάτωθέση για την ιστορία των εφευρέσεων laquoΠριν από πενήντα περίπου χρόνια (γύρω στα 1780) ο Άντον Mίλερ είδεmicroια κοmicroψότατη microηχανή στο Nτάντζιγκ που έγνεθε τέσσερα microε έξι κοmicromicroάτια υφάσmicroατος στο λεπτό Tο δηmicroαρχείοόmicroως έκρινε ότι η εφεύρεση αυτή θα microετέτρεπε πολλούς εργαζόmicroενους σε ζητιάνους γιrsquo αυτό και την αποσιώπησεκι άφησε στον εφευρέτη τη διακριτική ευχέρεια να πάει να πνιγείraquo (MEW 2345)

22

απαθανατισmicroένου από τον Aϊζενστάιν θωρηκτού Ποτέmicroκιν οι οποίοι έθεσαν σε κίνδυνο τη ζωή τους για ναδιαmicroαρτυρηθούν για το σκωληκοφαγωmicroένο κρέας σήmicroερα κάνουν ουρές στα Mc Donaldrsquos για να πληρώσουν γιατο ίδιο κρέας H νέα ευγονική δεν ασκείται από microανιακούς ρατσιστές αλλά από φιλήσυχους γονείς που νοιάζονταιγια την υγεία των παιδιών τους Tα Remarques τονίζουν ότι δεν είναι συνεπές να ασκεί κανείς κριτική στηνκλωνοποίηση όταν καταφάσκει σε όλες τις άλλες εξελίξεις βάσει των οποίων δεν αρθρώνεται ούτε για δείγmicroαπλέον κάποιο επιχείρηmicroα εναντίον της κλωνοποίησης Eκείνοι που έχουν χάσει την αίσθηση της αυταξίας τουςκάπου microεταξύ κινητού ηρεmicroιστικών και υπολογιστή δεν πρόκειται να ενοχληθούν από microια ντοmicroάτα microε γονίδιαψαριού (Rem 16) Όποιος δεν διαmicroαρτύρεται εναντίον της σηmicroερινής ζωής όποιος δεν θέλει να της αντιπαραθέσειτη σύλληψη microιας ζωής διαφορετικής δεν έχει τίποτε να αντιπαραθέσει στη microηχανική των γονιδίων Tααποτελέσmicroατά της δεν microπορούν πια να είναι και τόσο πολύ χειρότερα απrsquo ότι ήδη βιώνουmicroε και βλέπουmicroε microε ταmicroάτια microας (Rem 87)

Aυτό είναι ένα από τα κύρια παράδοξα της εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας Όλα όσα γίνονται εις βάρος τουαποκοινωνικοποιηmicroένου ανθρώπου και που σε microεγάλο βαθmicroό δεν υπήρχαν microέχρι πρότινος (φτώχεια οικονοmicroικέςκρίσεις συmicroφορές εξαιτίας της τεχνολογίας κυκλοφοριακή συmicroφόρηση εξαιτίας των αυτοκινήτων microόλυνση τουπεριβάλλοντος κοκ) γίνονται αποδεκτά ως να ήταν αναπόφευκτα και αmicroετάβλητα ενώ όσα θα microπορούσε ίσως νααποκαλέσει κανείς ldquoφυσικάrdquo όσα microια άλλη εποχή ονόmicroαζε ldquoθέληmicroα Θεούrdquo πρέπει να αλλάξουν πάση θυσία και microεοποιοδήποτε κόστος αφού πρέπει να επέmicroβουmicroε microέχρι και στην ατοmicroική και τη γονιδιακή δοmicroή του κόσmicroουBέβαια αυτό σηmicroαίνει ότι ενώ πολλά από τα λεγόmicroενα ldquoφυσικάrdquo προβλήmicroατα (η αύξηση των περιπτώσεωνστειρότητας η ανεξέλεγκτη εξάπλωση πολλών ασθενειών κοκ) οφείλονται στο βιοmicroηχανικό πολιτισmicroό χρειάζεταιmicroια επιπλέον δόση βιοmicroηχανικού πολιτισmicroού για να αντιmicroετωπιστούν αυτά τα προβλήmicroατα Mα δεν είναι τοπεριβάλλον που πρέπει να αλλάξει είναι ο άνθρωπος Aν ένα ζευγάρι θέλει να ξαναβρεί τη γονιmicroότητά του καλόθα ήταν να ψάξει ένα περιβάλλον όπου θα αναπνέει λιγότερο βενζόλιο Φαίνεται όmicroως πως είναι πολύ πιο εύκολογια το εmicroπορευmicroατοποιηmicroένο υποκείmicroενο να κάνει microια διάσπαση χρωmicroοσώmicroατος από το να αλλάξει τη δουλειά ήτον τόπο κατοικίας του και από το να microετακινείται πού και πού microε τα πόδια Aυτό microοιάζει πολύ microε την περίπτωσητου πατέρα που πηγαίνει βόλτα το παιδί του κι όταν αυτό πέφτει στη λίmicroνη αυτός σκέφτεται πώς θα γίνει να τοβγάλει από τη λίmicroνη χωρίς να πέσει ο ίδιος microέσα Mετά από σκέψη φωνάζει στο παιδί laquoΠρόσεχε microην σε τραβήξεικάτω το ρεύmicroα Tρέχω να φράξω την παροχή του νερούraquo Στην πράξη παρrsquo όλες τις φαντασιοπληξίεςπαντοδυναmicroίας ορισmicroένων βιοτεχνολόγων και των διακηρύξεών τους περί ldquoδευτέρας ∆ηmicroιουργίαςrdquo παρά τονενθουσιασmicroό ενός κοινού που τους λατρεύει περισσότερο απrsquo όσο οι πιστοί του microεσαίωνα τους αγίους οι πρακτικοίτους στόχοι είναι εξαιρετικά τετριmicromicroένοι Oι πραγmicroατικές χρήσεις της ldquoδευτέρας ∆ηmicroιουργίαςrdquo είναι του επιπέδουτης καλλιέργειας microιας πατάτας που όταν microαγειρεύεται θα απορροφά λιγότερο λίπος και θα γλιτώνει τον αmicroερικανόαπό την ανάγκη να αλλάξει τις ldquoδιατροφικέςrdquo του συνήθειες για να αδυνατίσει (Verde Ambiente Societagrave 22000) Toίδιο κοντόθωρος είναι και ο χρονικός ορίζοντας τούτης της laquoεξέλιξης που πήρε ο άνθρωπος στα χέρια τουraquo ndash δενmicroπορεί να δει παραπέρα από τον επόmicroενο ισολογισmicroό ούτε καν σε καθαρά οικονοmicroικό επίπεδο H βιοτεχνολογικήβιοmicroηχανία δεν φαίνεται να νοιάζεται που ουσιαστικά σκάβει τον ίδιο της το λάκκο αφού η συρρίκνωση τηςγενετικής κληρονοmicroιάς την οποία η ίδια διακηρύττει microεσοπρόθεσmicroα περιορίζει τη δυνατότητα να εξευρεθούν νέεςπηγές γενετικού υλικού για εmicroπορική εκmicroετάλλευση (κυρίως από τη φαρmicroακευτική βιοmicroηχανία) Kι εδώ τανανοδευτερόλεπτα της αγοράς αντικαθιστούν τις χάλκινες πλάκες της θνητής θεότητας του Kράτους

Eνίοτε τα υποκείmicroενα της αγοράς αγανακτούν Aισθάνονται ότι οι πολυεθνικές θέλουν να αισχροκερδήσουνεις βάρος τους και οι κριτικότερα διακείmicroενοι από αυτούς είναι απρόθυmicroοι να δεχτούν το νόηmicroα ενόςκλωνοποιηmicroένου πιθήκου ή microιας τετράγωνης πατάτας Kανένας όmicroως δεν θέλει να θίξει τα υποτιθέmicroεναldquoπλεονεκτήmicroαταrdquo των βιοτεχνολογιών στον ιατρικό τοmicroέα στις γενετικές θεραπείες τις τεχνικές γονιmicroοποίησης καιτις microεταmicroοσχεύσεις οργάνων Όσο και αν αποδέχονται το να microην έχουν κανένα άλλο δικαίωmicroα ούτε καν δικαίωmicroασε λίγο νερό και λίγο αέρα σε καmicroιά περίπτωση δεν επιτρέπουν να τους αφαιρεθεί το δικαίωmicroα στο παιδί Eίναιακόmicroη σχετικά εύκολο να διαmicroαρτυρηθεί κανείς εναντίον της χειραγώγησης των γονιδίων θέλει όmicroως θάρρος γιανα διαmicroαρτυρηθεί ενάντια στην τεχνητή γονιmicroοποίηση και στις microεταmicroοσχεύσεις οργάνων ndash είναι περίπου σαν νααmicroφισβητείς την ύπαρξη microαγισσών το 17ο αιώνα άνθρωποι σαν τον Pίφκιν το αποφεύγουν επιmicroελώς H ενότητατων βιοτεχνολογιών παραβλέπεται συστηmicroατικά Oι ίδιοι άνθρωποι που είναι εναντίον της γενετικής τεχνολογίαςσυχνά τάσσονται υπέρ της τεχνητής γονιmicroοποίησης στο όνοmicroα της ελευθερίας του χρήστη H αριστερά microέσα στοπαραλήρηmicroά της θεωρεί τη βιοτεχνολογία microέχρι και κοινωνική πρόοδο ενώ η καθολική και η συντηρητική δεξιάδιαmicroαρτύρονται microόνο για λεπτοmicroέρειες όπως είναι η πρόσβαση τέτοιων τεχνικών σε ανύπαντρα ζευγάρια σεmicroονογονεϊκές οικογένειες και σε οmicroοφυλόφιλους Aκόmicroη και ο πάπας ο οποίος τάσσεται πλήρως και ανεπιφύλακταεναντίον της αντισύλληψης και της έκτρωσης εισέρχεται σε εκλεπτυσmicroένες διακρίσεις όταν πρόκειται για γενετικέςθεραπείες και microεταmicroοσχεύσεις (Il Manifesto 30-8-2000) Eδώ microιλούmicroε πια για πραγmicroατική συναίνεση Όλοι όσοιπαίρνουν το λόγο στα micromicroε δεξιά κι αριστερά διαφοροποιούνται microόνον ως προς το βαθmicroό στον οποίο αποδέχονταιτις βιοτεχνολογίες ∆εν υπάρχει όmicroως ldquoσωστήrdquo και ldquoλάθοςrdquo χρήση των βιοτεχνολογιών όπως δεν υπάρχει ldquoσωστήrdquoκαι ldquoλάθοςrdquo διάσπαση του ατόmicroου και επιπλέον ούτε είναι λύση να εmicroπιστευτούmicroε τις βιοτεχνολογίες στο κράτοςκαι να βλέπουmicroε το κακό microόνο στην έρευνα και τις πατέντες των ιδιωτικών επιχειρήσεων

Eίναι χαρακτηριστικό ότι ο αστικός ουmicroανισmicroός ο οποίος πάντοτε microιλά για την ldquoαυταξία του ανθρώπουrdquo γιατην ldquoαυτοτέλειαrdquo και την ldquoακεραιότητάrdquo του ξαφνικά διακηρύττει ότι είναι ανήθικο ένα άτοmicroο που δεν θέλει νακατανοήσει τον εαυτό του ως συναρmicroογή υποκατάστατων microελών για άλλους και προτιmicroά να πάρει τα όργανά τουmicroαζί του στον τάφο Aλλά και σε αυτήν την περίπτωση δεν αρκεί να επισηmicroαίνουmicroε τις αρνητικές επιπτώσεις όπωςείναι η κυριολεκτική σφαγή ανθρώπων στη Bραζιλία ή την Iνδία των οποίων το σώmicroα είναι το microοναδικό

23

αντικείmicroενο αξίας που κατέχουν Πρόκειται για microια αντίληψη που είναι εντελώς ασύmicroβατη microε τη σύλληψη τουατόmicroου ως ποιοτικά προσδιορισmicroένης microοναδικότητας H αντίληψη ότι ο νεκρός δεν είναι παρά απλή ύλη η οποίαοφείλει να προσφέρει τον εαυτό της για την περαιτέρω λειτουργία της όmicroορφης microηχανής είναι στενά συνδεδεmicroένηmicroε την αντίληψη του ζωντανού ανθρώπου ως απλού εξαρτήmicroατος αυτής της microηχανής O Mπένθαmicro δεν δώρισεmicroαταίως το σώmicroα του στην επιστήmicroη H (απο)κοινωνικοποίηση microέσω της αξίας έχει οδηγήσει το σκοταδισmicroό σετέτοιες ακρότητες ώστε οι παλιές απαγορεύσεις και παραινέσεις της θρησκείας να φαντάζουν microπροστά τηςορθολογικότατες κρίσεις H αλλοτινή απαγόρευση της αυτοψίας microοιάζει πιο ανθρώπινη από τη σηmicroερινήεπιστηmicroονική παραίνεση να διαρρηγνύεις τα δέκα δισεκατοmicromicroύρια γονίδια του ανθρώπινου σώmicroατος και microετά να ταπατεντάρεις Στην εξάπλωση των γενετικών εξετάσεων πριν το γάmicroο microε στόχο τη γέννηση υγιών παιδιών θαmicroπορούσε κανείς να αντιπαραθέσει τον Tολστόι της Σονάτας της Πεντάρας όπου έλεγε πως microόνο η microοίρααποφασίζει αν τα παιδιά θα αρρωστήσουν ή όχι41

Oρισmicroένοι βιοπροφήτες υπόσχονται και την αθανασία είτε microέσω της κλωνοποίησης είτε microέσω τηςδιαιώνισης των ldquoπληροφοριώνrdquo από τις οποίες αποτελείται όπως λένε ο άνθρωπος Eύκολα microπορούmicroε ναφανταστούmicroε πόσο κολακεύει τα εmicroπορευmicroατοποιηmicroένα υποκείmicroενα microια τέτοια αντίληψη όταν κάθε microέρα ουπολογιστής τους τούς κάνει επίδειξη της microηδαmicroινότητάς τους Mέσα σε λίγα χρόνια θα θεωρούν τους εαυτούς τουςανεπαρκείς ως προς την τρίτη γενιά υπολογιστή ή κινητού αφού και τα παιδιά τους θα τους αντιmicroετωπίζουν ωςξεπερασmicroένους Στην αρχαία Aίγυπτο η αθανασία της ψυχής περιοριζόταν αρχικά στον Φαραώ και κατόπιν (microετάαπό δηmicroοκρατικές σφαγές) συmicroπεριλάmicroβανε όλο και ευρύτερους κύκλους O χριστιανισmicroός υποσχόταν σε όλουςmicroικρούς και microεγάλους την αθανασία στα ουράνια Σήmicroερα η επιστήmicroη επαγγέλλεται την αθανασία εδώ στον κόσmicroοndash αντί πληρωmicroής βεβαίως Tι ωραία προοπτική να συνεχίσουν να υπάρχουν στην αιωνιότητα ειδικά οι άνθρωποιτου σηmicroερινού σταδίου ανάπτυξης microε πρώτους κατά πάσα πιθανότητα τους microοριακούς βιολόγους και τουςσυmicroβούλους παραγωγής της Monsanto Όταν το δέκατο ένατο αιώνα ρώτησαν τον συγγραφέα Eρνέστ Pενάν ανπίστευε στην αιωνιότητα εκείνος αποκρίθηκε laquo∆εν βλέπω το λόγο να είναι αθάνατος ο microανάβης microουraquo Oιφορολογούmicroενοι οι ψηφοφόροι και οι τηλεθεατές του εικοστού πρώτου αιώνα φαίνεται αντίθετα πως είναι άξιοι ναπαράσχουν το πρότυπο για ολόκληρη τη microελλοντική εξέλιξη ώστε να τους microοιάζουν όλοι οι microελλοντικοί άνθρωποιεις τους αιώνας των αιώνων Tότε πράγmicroατι τα χίλια χρόνια θα περνούσαν σαν να microην πέρασε microια microέρα αλλά απότην πλήξη

Φυσικά κι εδώ όπως και σε πολλές αντίστοιχες περιπτώσεις η γενετική τεχνολογία δεν πρόκειται νακρατήσει τις υποσχέσεις της και οι πιστοί της θα δοκιmicroάσουν εκπλήξεις Όταν για παράδειγmicroα κάποιοι κριτικοίανησυχούν που οι πλούσιοι θα microπορούν να κληροδοτούν στα παιδιά τους γενετικά βελτιωmicroένα γονίδια δεν ασκούναπλώς ένα είδος κριτικής που δεν θίγει την ουσία των καπιταλιστικών νεωτερισmicroών και θίγει microόνον το πρόβληmicroατης άδικης διανοmicroής τους (αφού οι βιοαπολογητές microπορούν ψύχραιmicroα ndashκαι microε το δίκιο τουςndash να τους υπενθυmicroίσουνότι τα παιδιά των πλουσίων πάντοτε είχαν περισσότερα προνόmicroια από τα παιδιά των φτωχών) Tο χειρότερο είναιότι οι κριτικοί αυτοί πιστεύουν την προπαγάνδα που λέει ότι η ευφυΐα ή η δηmicroιουργικότητα ή η ldquoγυναικείαδιαίσθησηrdquo οφείλονται σε γενετική προδιάθεση και microπορούν να χειραγωγηθούν Για πρώτη φορά στην ιστορίαπάντως οι πλούσιοι θα κάνουν τα παιδιά τους πειραmicroατόζωα στην υπηρεσία της όmicroορφης microηχανής Aπό την εποχήτης φοινικικής λατρείας του Mπάαλ έχουν να πληρώσουν τόσο βαρύ τίmicroηmicroα

Tο αγαπηmicroένο θέmicroα των micromicroε η κλωνοποίηση ανθρώπων είναι microάλλον ένα σκιάχτρο που αποπροσανατολίζειαπό κάτι που σε microεγάλο βαθmicroό ήδη συντελείται η εφαρmicroογή γενετικών παρεmicroβάσεων στη γεωργία (Rem 15) Στηνπράξη δεν υπάρχει τοmicroέας όπου οι βιοτεχνολογίες να εξαπλώνονται τόσο ραγδαία και όπου οι κίνδυνοι πουεγκυmicroονούν να είναι τόσο microεγάλοι όσο στην αγροτική παραγωγή (Rifkin 140) Παρόλrsquo αυτά το πρόβληmicroαανάγεται σε πρόβληmicroα περιβαλλοντικό ή προστασίας του καταναλωτή Όχι ότι microια τέτοια οπτική γωνία δεν θαmicroπορούσε να έχει τεράστια σηmicroασία Πολλά γενετικά τροποποιηmicroένα φυτά έχουν τη συmicroπαθή ιδιότητα να γίνονταιldquoανθεκτικότεραrdquo στα ζιζανιοκτόνα και τα φυτοφάρmicroακα που πουλάει η ίδια εταιρεία η οποία δηmicroιουργεί αυτά ταφυτά και τα ρίχνει στην αγορά ndash ανθεκτικότερα σηmicroαίνει ότι microπορούν και απορροφούν περισσότερη ποσότητα τωνεισροών αυτών για το καλό του χρήστη στην άλλη άκρη της διατροφικής αλυσίδας Emicroείς οι άνθρωποι ωστόσοαντίθετα microε ορισmicroένα ζιζάνια δεν πρόκειται να γίνουmicroε ανθεκτικότεροι στις πενταπλάσιες ποσότητεςζιζανιοκτόνων microέσα σε microερικά χρόνια (Le Monde diplomatique Aύγουστος 1999) H βιοτεχνολογία επιmicroένει όmicroωςνα καταστρέψει τη δραστηριότητα που για χιλιάδες χρόνια υπήρξε η βάση του ανθρώπινου πολιτισmicroού και τηςανθρώπινης ζωής όπως την ξέρουmicroε και όπως έχουmicroε συνδέσει όλα τα σχέδια και τις ελπίδες microας microαζί της Oιβιοτεχνολογίες microας επιτρέπουν να καλλιεργούmicroε γονίδια microέσα σε θρεπτικά διαλύmicroατα και προωθούν microια γεωργίαlaquoχωρίς σπόρο χωρίς φυτά χωρίς έδαφος χωρίς σπορά χωρίς θερισmicroό και χωρίς γεωργούςraquo (Rifkin 48) Για ναδώσουmicroε ορισmicroένα παραδείγmicroατα προωθούν την καλλιέργεια γαλοπούλας χωρίς ένστικτο εκκόλαψης ndash επειδή η

41 Τη στιγmicroή που τόσοι άνθρωποι microολύνθηκαν (κυρίως microε HIV και ηπατίτιδα) από microεταγγίσεις microπορεί κανείς να είναι ευτυχής αν είναιmicroάρτυρας του Ιεχωβά και αρνείται εξολοκλήρου τις microεταγγίσεις Ακόmicroη κι η άρνησή τους να εmicroβολιαστούν θα microπορούσε microια microέρα να αποδειχθείldquoπλεονεκτική επιλογήrdquo όταν η αχαλίνωτη διάδοση των εmicroβολιασmicroών ενάντια στις πιο ακίνδυνες ασθένειες (ανεmicroοβλογιά γρίππη) θα έχεικαθαρίσει συστηmicroατικά το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστηmicroα Οι χορτοφάγοι ήταν προφυλαγmicroένοι από τη νόσο των τρελών αγελάδων Με λίγηφαντασία θα microπορούσε να συλλάβει κανείς microια κατάσταση στην οποία οι microόνοι άνθρωποι που επιζούν microετά από microια σειρά συmicroφορών πουοφείλονται στην τεχνολογική πρόοδο είναι κάποιοι microυστήριοι τύποι και τα microέλη διάφορων θρησκευτικών αιρέσεων Ακόmicroη κι αυτό ανήκει στηδιαλεκτική του ∆ιαφωτισmicroού H πιστή κατά γράmicromicroα εφαρmicroογή του Λόγου της Βίβλου microπορεί σήmicroερα να αποδειχθεί πιο χρήσιmicroη από microιαεπίσκεψη στο γιατρό Eίναι γεγονός ότι σήmicroερα ακόmicroη και σκοτεινές κοσmicroοθεωρίες ανθρωποσοφικών πνευmicroατιστικών και άλλων τέτοιωντάσεων συχνά ρεζιλεύονται microπρος στην πραγmicroατικότητα λιγότερο από το Λόγο του φετιχισmicroού του εmicroπορεύmicroατος και της τεχνολογίας Αυτό τοεmicroπειρικά διαπιστωmicroένο γεγονός είναι πολύ κοντά στην τυπική microετατροπή του ορθού λόγου του ∆ιαφωτισmicroού στο προφανώς αντίθετό του Στοκίνηmicroα του New Age η microετάβαση από τον κυβερνοχώρο στο προσευχητάρι (και τούmicroπαλιν) είναι διαρκής

24

γαλοπούλα παράγει υψηλότερο αριθmicroό αυγών όταν δεν χρειάζεται να τα κλωσάει (Rifkin 49) Προωθούν τηνκαλλιέργεια σολοmicroού που έχει χάσει το ένστικτο απόθεσης των αυγών του έτσι ώστε να microην αφήνει την ανοιχτήθάλασσα (Rifkin 53) αλλά και την καλλιέργεια ξύλου που έχει χάσει την ακαmicroψία του (Rifkin 130) Eίναιαυτονόητο ότι τα πειραmicroατικά σχεδιασmicroένα όντα microεταδίδουν τα χαρακτηριστικά τους στους ldquoφυσικούςrdquo τουςειδολογικούς συντρόφους microέχρις αφανισmicroού τους Γιrsquo αυτό και υπάρχουν ντοmicroάτες τετράγωνες για να στοιβάζονταικαλύτερα microε γονίδια ψαριού για να αντέχουν στο κρύο γουρούνια που δεν microπορούν να περπατήσουν από το βάροςκαι καλαmicroπόκι που αντέχει απεριόριστες ποσότητες φυτοφαρmicroάκων

Pωτούν τώρα τα Remarques πώς ήταν αυτή η περίφηmicroη γεωργία πριν την επινόηση των γενετικάτροποποιηmicroένων οργανισmicroών Aν θέλουmicroε να πιστέψουmicroε ορισmicroένους εχθρούς της βιοτεχνολογίας microπορούmicroε ναφανταστούmicroε ότι στο γαλλικό έδαφος όλα ήταν εντάξει πριν εισαχθεί το γενετικά τροποποιηmicroένο καλαmicroπόκι Aλλάστο όνοmicroα ποιανού πράγmicroατος microπορεί κανείς να αντιταχθεί στη βιοmicroηχανική παρέmicroβαση στη φύση της φύσης ανδεν έχει αντεπιχειρήmicroατα για την παραδοσιακή αγροτική βιοmicroηχανία η οποία κατά σύστηmicroα και εξ ορισmicroούmicroεταχειρίζεται τα φυτά και τα ζώα ως microηχανές (Rem 49) H βιοmicroηχανοποιηmicroένη γεωργία microε όλη τη βαναυσότηταπου συσσώρευσε microέσα σε λίγες δεκαετίες δεν αποτελεί συνέχεια του προηγούmicroενου ldquoεξανθρωπισmicroού της φύσηςrdquoαλλά απόλυτη άρνηση της φύσης Oι συνθήκες ζωής του σύγχρονου κατσικιού microοιάζουν πολύ microrsquo αυτές τουσύγχρονου ανθρώπου ο οποίος κάνει τις συναθροίσεις του laquoπάνω σε πλάκες από τσιmicroέντο ρυθmicroίζεται απόυπολογιστές τρέφεται χρησιmicroοθηρικά και ελέγχεται ιατρικάraquo (Rem 54) O καπιταλισmicroός ξεκίνησε microε τηναναδόmicroηση της γεωργίας και σήmicroερα η οικειοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πόρων έχει φτάσει σrsquo ένα σηmicroείοπρωτοφανές αφού όλες οι πτυχές της αναπαραγωγής και της συντήρησης γίνονται microονοπώλιο ορισmicroένωνβιοmicroηχανικών οmicroίλων οι οποίοι αποκόπτουν οριστικά την ανθρωπότητα από κάθε πρόσβαση στα θεmicroελιώδηστοιχεία της φύσης για να της πουλήσουν ύστερα υποκατάστατα (Rem 70) Έτσι θα εξαρτιόmicroαστε σιγά-σιγάακόmicroη και για την επιβίωσή microας από τη microεγάλη microηχανή όπως στην περίπτωση των σπόρων που οι γεωργοί πρέπεινα αγοράζουν κάθε χρόνο αφού microέσα σε λιγότερο από έναν αιώνα η πρακτική του να παράγεις σπόρους microόνος σουέχει σχεδόν εξαφανιστεί (Rifkin 186) Σε σχέση microε ένα απrsquo αυτά τα προϊόντα ο Pιζέλ έγραψε laquoH τεχνολογίαterminator (ελληνιστί εξολοθρευτής) της στείρωσης των φυτών αποτελεί το microεγαλύτερο θρίαmicroβο της πολιτικήςοικονοmicroίας ουσιαστικά σηmicroαίνει ότι παρασκευάζεις έναν στείρο ζωντανό οργανισmicroό (hellip) Ότι έχει αποmicroείνει απότο νόηmicroα της ύπαρξής microας η δυνατότητα και microόνο της τεχνολογίας αυτής microε τη χειραγώγηση του ανταγωνισmicroούκαι microε τις υποσχέσεις της εφαρmicroογής της στον άνθρωπο θέλει να το αποικίσει και να microας αναγκάσει ναεπιβιώσουmicroε στη δική της κοινωνίαraquo (Riesel 11-12)42

Nα λοιπόν το αποτέλεσmicroα πεντακοσίων χρόνων βιοmicroηχανικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας η καθηmicroερινήτροφή έχει ξαναγίνει θεmicroελιώδες κοινωνικό ζήτηmicroα Όπως παλιότερα έτσι και σήmicroερα κάποιοι πρέπει να γεmicroίζουναπλώς το στοmicroάχι τους ndashχθες microε χυλό σήmicroερα microε τα σκουπίδια του σουπερmicroάρκετndash και οι πλούσιοι microπορούν νατρώνε φαγητό Aλλά και το γεύmicroα των πλουσίων σήmicroερα δεν είναι σαν το αλλοτινό τους (δεν κυκλοφορεί πια τέτοιοκυνήγι) είναι απλά και microόνον η τροφή ενός σχετικά εύπορου γεωργού πριν από εκατό χρόνια H εmicroπορευmicroατικήκοινωνία δεν είναι σε θέση να κρατήσει ούτε τις ελάχιστες από τις υποσχέσεις της όπως το να υπάρχει τουλάχιστοντροφή για όλους χωρίς να καταφεύγει στα λάδια microηχανής microέσα στις ζωοτροφές στα φυτικά έλαια στο κακάο στιςδιοξίνες στα κοτόπουλα και στον κανιβαλισmicroό των αγελάδων και χωρίς microία EE η οποία microόλις ανακαλύπτονταιβλαβερά συστατικά στις τροφές αυξάνει τους δασmicroούς ndash βλέπε το διπλασιασmicroό του φόρου στο καρκινογόνο PCBστο κρέας ως αντίδραση στο σκάνδαλο των διοξινούχων κοτόπουλων (La Repubblica 19-8-1999)43 Kαι φυσικάαυτά συνοδεύονται από την απαγόρευση ενός microεγάλου microέρους των παραδοσιακών microεθόδων όπως για παράδειγmicroατης παραδοσιακής microεθόδου παρασκευής τυριού ή του ψησίmicroατος της πίτσας στα κάρβουνα τάχα για λόγουςυγείας44 H συνεχής ωστόσο καταστροφή κάθε ποιοτικού κριτηρίου στα τρόφιmicroα στην EE (βλ απελευθέρωσηmicroεταξύ άλλων της αγοράς του ψωmicroιού των ζυmicroαρικών του microελιού της σοκολάτας και την άρση της αναγραφής τηςπροέλευσης του προϊόντος) στο όνοmicroα του ldquoελεύθερου ανταγωνισmicroούrdquo δεν έχει σηmicroασία microόνον οικονοmicroική σεόποιον δέχεται να καταναλώνει ότι του σερβίρουν χωρίς να ρωτά περί τίνος πρόκειται ουσιαστικά περνάει στοβαθύτερο επίπεδο της ύπαρξής του ένα microήνυmicroα σκλαβιάς και microηδαmicroινότητας έναντι της όmicroορφης microηχανής45

42 Στη Γαλλία οι επιθέσεις που ασκούν τα ριζοσπαστικά ρεύmicroατα προς την κοινωνία του εmicroπορεύmicroατος συχνά της δίνουν το κάπως ασαφέςόνοmicroα laquoη Οικονοmicroίαraquo Oι επιθέσεις αυτές συmicroπεριλαmicroβάνουν και τον microαρξισmicroό της εργατικής τάξης στην κριτική τους ndashόπως κάνουν και microε τηθεωρία της αξίαςndash ως εκπρόσωπο του οικονοmicroισmicroού δηλαδή της αναγωγής του κοινωνικού αποκλειστικά στο οικονοmicroικό laquoΚαι γιrsquo αυτόν τολόγο ο πρώτος τυχόν ηλίθιος είναι ldquomicroαρξιστήςrdquo που σηmicroαίνει οικονοmicroιστής υποστηρικτής της κυριαρχίας της Οικονοmicroίας προτού να γίνει κατrsquoεπιλογήν φιλελεύθερος ή όπως λέγεται σήmicroερα πολίτηςraquo ενώ laquoη ουσιαστική συmicroβολή του Μαρξ ήταν να καταδείξει πως microε πολύσυγκεκριmicroένο τρόπο η κυριαρχία του εmicroπορεύmicroατος η οποία ενθαρρύνθηκε από τη βιοmicroηχανία φρόντισε από τότε να καταστήσει microοναδικήοραmicroατική δυνατότητα καθόλη τη βιοmicroηχανική εποχή την υπόθεση της απόλυτης κυριαρχίας της οικονοmicroίαςraquo (Riesel 19) Από όλα ταεπαναστατικά κινήmicroατα του παρελθόντος προσθέτει ο Ριζέλ έλλειπε η αυτονοmicroία microε την έννοια της ρήξης microε τις ιδεολογίες της προόδου43 Φυσικά microπορεί να τα αποφεύγει κανείς ως ένα βαθmicroό αγοράζοντας microόνο ldquoβιολογικάrdquo προϊόντα Όmicroως για να το κάνει κανείς αυτόσυστηmicroατικά χρειάζεται ένα εισόδηmicroα το οποίο αποκτά microόνο αν συmicromicroετέχει ενεργά στις φρικαλεότητες αυτής της κοινωνίας Απrsquo την άλληόmicroως η βιολογική διατροφή δεν είναι πια αυτό που ήταν και έχει ανοίξει την όρεξη αυτών που την καθιστούν καθηmicroερινά όλο και πιο αναγκαίαέτσι ακόmicroη και η Novartis έχει ήδη microπει στην αγορά των βιολογικών προϊόντων44 Είναι χαρακτηριστικός ο στεναγmicroός του Ντε Γκωλ laquoΠώς να διοικήσει κανείς microια χώρα στην οποία υπάρχουν τριακόσια είδη τυριώνraquo Γιαπροβλήmicroατα αυτού του είδους όmicroως η ΕΕ διαθέτει πολύ καλύτερες λύσεις από τον παλαίmicroαχο στρατηγό Σήmicroερα στη Γαλλία στα microαγαζιά microετυροκοmicroικά προϊόντα συχνά σου δίνουν και microια προκήρυξη microε τίτλο laquoΝα σώσουmicroε τα τυριά microαςraquo45 Όταν όmicroως κάποιος πεθάνει απrsquo αυτό τότε ήταν άτυχος ndash η microηχανή έχει και την άλλη της όψη Έτσι έχει συmicroβεί να πεθάνουν άνθρωποι πουέφαγαν τις προαναφερθείσες ντοmicroάτες microε γονίδια ψαριού επειδή ήταν αλλεργικοί στο ψάρι και βέβαια δεν ήταν αρκετά έξυπνοι ώστε ναυποθέσουν ότι η ντοmicroατοσαλάτα τους microπορεί να περιέχει ψάρι Οι γενετιστές δίνουν έτσι ένα τέλος στον ισοπεδωτικό εφησυχασmicroό του χορτάτουαστού (για τον οποίο εξάλλου έχουν γίνει τόσες διαmicroαρτυρίες) προσφέροντάς του microια καθηmicroερινή περιπέτεια που ενεργοποιεί τααντανακλαστικά του πολύ περισσότερο απrsquo ότι το να σκαρφαλώνει σε βράχους microε γυmicroνά χέρια

25

Όποιος πήγαινε σε δηmicroόσιο σχολείο τη δεκαετία του rsquo80 στην Aγγλία και έτρωγε στην καντίνα του σχολείουτο φθηνότερο κρέας (το αγελαδινό microε την ασθένεια Creutzfeld-Jakob) είχε πολλές πιθανότητες να αρρωστήσει καινα πεθάνει στο άνθος της ηλικίας του (Corriere della Sera 17-7-2000) Σε κάθε περίπτωση πάντως είχε την τύχη νατρέφεται κατά την παιδική του ηλικία microrsquo ένα παρασκεύασmicroα από αλεσmicroένα κόκαλα Ποιος δεν θα σκεφτόταν τηνπεριγραφή του Mαρξ των χοιρινών προϊόντων microε τα οποία τάιζαν το αγγλικό προλεταριάτο στις χειρότερες στιγmicroέςτου46 Προσεκτικές στατιστικές microιλούν για 150000 περίπου νεκρούς τα επόmicroενα χρόνια microόνο στην Aγγλία Hβιοmicroηχανική γεωργική κοινωνία έφτασε στο σηmicroείο να παίρνει πίσω την πρώτη και βασικότερη υπόσχεση κάθεπολιτισmicroού που είναι η εξασφάλιση της επιβίωσης τουλάχιστον σε καιρό ειρήνης ∆εκάδες εκατοmicromicroύρια άνθρωποιπηγαίνουν ακατάπαυστα για ιατρικές εξετάσεις και ανακαλύπτουν παθήσεις για τις οποίες δεν υπάρχει θεραπείαόπως ακριβώς συνέβαινε microε τις επιδηmicroίες πανούκλας το Mεσαίωνα Για οποιαδήποτε λογική πέρα από τηνεmicroπορευmicroατική η συmicroφορά αυτή ήταν απόλυτα προβλέψιmicroη H παρασκευή τροφής για τα βοοειδή microε πτώmicroαταβοοειδών δεν αποτελεί microόνον εγκληmicroατική νόθευση και εmicroπλουτισmicroό της τροφής microε ξένα σώmicroατα πράγmicroα πουγινόταν παντού όπου υπήρχε κέρδος Tο να microετατρέψεις έναν χορτοφάγο σε κρεοφάγο και microάλιστα κανίβαλο είναισυνέπεια του παρανοϊκού κόσmicroου της αξίας όπου το αφηρηmicroένο είναι συγκεκριmicroένο και το συγκεκριmicroένοαφηρηmicroένο και όπου όλα microετατρέπονται στο αντίθετό τους ∆εν χρειάζονται λεπτοmicroερείς microελέτες για ναπροβλέψουmicroε ότι microια τέτοια παρέmicroβαση ndashκαι microάλιστα τόσο ελαφρά τη καρδίαndash δεν microπορεί να microην έχει συνέπειεςAρκεί η πρώτη λέξη της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας η ρήση του Aναξίmicroανδρου47

H σφαγή συνεχίζεται Eναντίον της τεράστιας επίθεσης των γενετικών βιοmicroηχανιών έχει αναπτυχθεί έναπαγκόσmicroιο κίνηmicroα διαmicroαρτυρίας πολύ πιο γρήγορα απrsquo ότι το αντιπυρηνικό κίνηmicroα και microάλιστα την ώρα που δενυπάρχει σχεδόν κανένα κίνηmicroα ενάντια στην τροmicroοκρατία των αυτοκινήτων48 O νεοφιλελευθερισmicroός και οιβιοτεχνολογίες είναι τα δύο microεγάλα ζητήmicroατα στο στόχαστρο του νέου κινήmicroατος που ήρθε στο προσκήνιο microε τηνεξέγερση στο Σιάτλ ένα κίνηmicroα που όχι απλώς αποτελεί το microεγαλύτερο αντικαπιταλιστικό κίνηmicroα αλλάσυνειδητοποίησε και τη σύνδεση microεταξύ των φαινοmicroένων αυτών H κύρια αδυναmicroία του κινήmicroατος είναιοπωσδήποτε οι ψευδαισθήσεις του περί ldquoενεργών πολιτώνrdquo ldquoδηmicroοκρατικού διαλόγουrdquo ldquomicroεταρρύθmicroισης τηςπαγκόσmicroιας τράπεζαςrdquo η επίκληση του νοmicroοθέτη και οι δυνατότητες εθνοκρατικής ρύθmicroισης Oι ψευδαισθήσειςπερί δηmicroοκρατίας φαίνεται πως θα καταρρεύσουν πολύ σύντοmicroα microε τέτοια προθυmicroία που δείχνουν οι κυβερνήσειςκαι οι διεθνείς οργανώσεις να υποκύψουν στις πιέσεις της γενετικής βιοmicroηχανίας H ευρωπαϊκή Kοmicroισιόν παρά τιςαντιρρήσεις microεmicroονωmicroένων κρατών σκοπεύει να άρει το κατά τη γνώmicroη της απόλυτα ldquoπαράνοmicroοrdquo ψηφισθέν το1998 microορατόριουmicro στα νέα γενετικά τροποποιηmicroένα προϊόντα (Le Monde 18-7-2000) Aφού είχαν ήδη φυτευτεί2000 εκτάρια παράνοmicroα εισαγόmicroενου γενετικά τροποποιηmicroένου καλαmicroποκιού στη Γαλλία η γαλλική κυβέρνησηανακοίνωσε ότι προετίθετο να επιτρέψει την καταστροφή των αντίστοιχων φυτειών για να ανακαλέσει τελικά τηναπόφασή της (Le Monde 18-7-2000) H ίδια τακτική του δοκιmicroαστικού σωλήνα και του τετελεσmicroένου γεγονότοςκρυβόταν πίσω από την ldquoπαράφροναrdquo όπως αποκλήθηκε εξασφάλιση παράνοmicroης πατέντας για τη χειραγώγηση τηςανθρώπινης γονιmicroότητας από το Γραφείο Eυρεσιτεχνιών του Mονάχου

Kαι οι εναποmicroείναντες γεωργοί έχουν αρχίσει να αντιδρούν H Confeacutederation paysanne (AγροτικήΣυνοmicroοσπονδία) η δεύτερη σήmicroερα αγροτική συνδικαλιστική οργάνωση της Γαλλίας δεν έχει όmicroοιά της στηνEυρώπη Yπερασπίζεται τους microικρογεωργούς έναντι του ldquoπροντουκτιβισmicroούrdquo του επικαθορισmicroού δηλαδή τωνπάντων από την παραγωγικότητα microάχεται εναντίον της εκmicroηδένισης της αγροτικής τάξης την οποία προωθούν εδώκαι πενήντα χρόνια η κυβέρνηση και η Eυρωπαϊκή Ένωση microε τη βοήθεια των επίσηmicroων πολυεθνικών γεωργικώνεταιρειών δια του περιορισmicroού της γεωργίας σrsquo έναν microικρό αριθmicroό εκτεταmicroένων βιοmicroηχανοποιηmicroένων καιειδικευmicroένων χωραφιών Eδώ δεν διεκδικούν microόνον οι χρήστες αλλά και οι ίδιοι οι αγρότες microια αγροτική παραγωγήυγιεινή και ποιοτική microε σεβασmicroό προς το περιβάλλον και αλληλεγγύη προς το Nότο του πλανήτη Ησυνοmicroοσπονδία αmicroφισβήτησε από την αρχή ολόκληρη την κοινωνική εκείνη αντίληψη που οδήγησε στηνκαταστροφή της παραδοσιακής γεωργίας Mια ριζοσπαστική πτέρυγα (στους κόλπους της οποίας δρούσαν οι PενέPιζέλ και Zοσέ Mποβέ) άρχισε από το 1998 να καταστρέφει χωράφια microε γενετικά τροποποιηmicroένα φυτά και ναχρησιmicroοποιεί τις επακόλουθες δίκες ως ευκαιρίες διάδοσης της κριτικής τους ενώ εντωmicroεταξύ οι υπόλοιποι ηγέτεςτου κινήmicroατος microπαινόβγαιναν στα υπουργεία H έκρηξη της δηmicroοσιότητας επετεύχθη το 1999 microε το σπάσιmicroο ενόςκαταστήmicroατος McDonaldrsquos στο Mιλό της νότιας Γαλλίας και τη σύλληψη του Mποβέ ο οποίος αναδείχτηκεmicroάρτυρας και κατόπιν πούλησε microε εξαιρετική προθυmicroία το microαρτυρικό του προφίλ στα micromicroε Έγινε για λίγο ο

46 Η στατιστική του Wallerstein σχετικά microε τη διατροφή της αγγλικής microεσαίας τάξης (η οποία παρατίθεται από τον Robert Kurz στο βιβλίο τουSchwarzbuch Kapitalismus [H Mαύρη Bίβλος του Kαπιταλισmicroού] εκδόσεις Eichborn Φρανκφούρτη 1999 σελ 18) αποδεικνύεται υπερβολικάαισιόδοξη όταν διαπιστώνει ότι στα τέλη του 19ου αιώνα είχε φτάσει τουλάχιστον στο επίπεδο του όψιmicroου microεσαίωνα αφού υπολογίζει microόνοντην ποσότητα του φαγητού47 Παρόλο που δεν έχει άmicroεση σχέση microε το θέmicroα του άρθρου πρέπει να σηmicroειωθεί ότι η προφανής απόρριψη κάθε ιδέας συσσώρευσης καιγραmicromicroικής εξέλιξης που περιέχεται στη ρήση του Αναξίmicroανδρου δείχνει πόσο άδικο έχουν ερmicroηνευτές όπως ο A Sohn-Rethel οι οποίοιβλέπουν χωρίς λόγο τους φυσικούς φιλοσόφους της Ιωνίας ως τους πρώτους υπερασπιστές της λογικής του εmicroπορεύmicroατος Όπως εξάλλου καιόλη η αρχαία σκέψη αυτοί εξέφρασαν ταυτόχρονα την ανάδυσή της όσο και την αντίσταση εναντίον της [Ο Αναξίmicroανδρος λέει ότι ηπρωταρχική ουσία και το στοιχείο όλων των όντων είναι το άπειρον και σrsquo αυτό απrsquo όπου γεννήθηκαν τα πράγmicroατα επίσης αποσυντίθενταιΣτΜ]48 Οι επιφυλάξεις του κόσmicroου προς τους ΓΤΟ είναι τόσο microεγάλες ώστε η γενετική τεχνολογία απειλείται microε οικονοmicroική αποτυχία η άρνησητης κυβέρνησης των ΗΠΑ να προσθέτει ετικέτες στα προϊόντα που περιέχουν ΓΤΟ επέφερε το αναπάντεχο αποτέλεσmicroα τα τελευταία χρόνιανα πέσουν κατά 90 οι εισαγωγές αmicroερικανικού καλαmicroποκιού και σόγιας (εκεί δηλαδή που χρησιmicroοποιούνται κυρίως οι ΓΤΟ) στην Ευρώπη(Il Manifesto 23 Μαΐου 2000) διότι οι εισαγωγείς δεν ήθελαν να διακινδυνεύσουν να τιmicroωρηθούν από τους αγοραστές τους Η Deutsche Bankσυmicroβούλευσε πέρσι τους πελάτες της να microην επενδύουν πια σε βιοτεχνολογίες Θα ήταν όmicroως microια παράδοξη επιτυχία αν οι βιοτεχνολογίεςσταmicroατούσαν για καθαρά οικονοmicroικούς λόγους

26

διασηmicroότερος άνθρωπος της Γαλλίας γεγονός που εν microέρει αποδεικνύει πόσο σηmicroαντικά κοινωνικά ζητήmicroατα θίγειη συνοmicroοσπονδία H αποδυνάmicroωση του περιεχοmicroένου του αγώνα και η αναζήτηση όσο γίνεται ευρύτερηςσυναίνεσης που εξέφρασε ο Mποβέ επικεντρώνοντας την προσοχή του ολοένα και περισσότερο στο ζήτηmicroα τωνldquoσκουπιδοτροφώνrdquo δεν βρήκε σύmicroφωνους όλους τους παλιούς του συντρόφους Oρισmicroένοι απrsquo αυτούς όπως οPενέ Pιζέλ πρώην καταστασιακός που έγινε βοσκός και ένας από τους αρχικαταστροφείς των χωραφιών microε τογενετικά τροποποιηmicroένο καλαmicroπόκι συνεχίζουν να αγωνίζονται ενάντια στο βιοmicroηχανικό καπιταλισmicroό και όχιmicroόνον ενάντια στην ldquoπαγκοσmicroιοποίησηrdquo και τον ακραίο φιλελευθερισmicroό O Pιζέλ όπως λέει στην microπροσούρα απότην οποία παραθέτουmicroε στα πρόσωπα των ldquoπολιτών-περιβαλλοντιστών-καταναλωτώνrdquo microε τα συνθήmicroατά τους περίδιαφάνειας ελέγχου ασφάλειας και συmicromicroετοχής των πολιτών στα οποία περιορίστηκε και ο ίδιος ο Mποβέ βλέπειιδιαίτερα εκλεπτυσmicroένους υπερασπιστές του κυρίαρχου συστήmicroατος ∆εν θέλουν να ξεπεράσουν την οικονοmicroίαθέλουν microια οικονοmicroία microε ανθρώπινο πρόσωπο (Riesel 20) γιrsquo αυτό και laquoυπενθυmicroίζουν στο κράτος τις υποχρεώσειςτου και είναι επιρρεπείς σε κάθε κρατιστική και κεϋνσιανική νοσταλγίαraquo Kι όmicroως επισηmicroαίνει ο Pιζέλ δεν υπάρχειldquoκαθαρήrdquo γεωργία και διατροφή σε microια κοινωνία που δεν αλλάζει Tα προβλήmicroατα της γεωργίας microπορούν ναλυθούν microόνο microε το τέλος της διαδικασίας επιβολής του ldquoτεχνητούrdquo ndash και γιrsquo αυτό χρειάζεται κάτι πολύ διαφορετικόαπό τον laquoέλεγχο των πολιτώνraquo (Riesel 18) laquoEίναι αναγκαία η κριτική στην κοινωνική λειτουργία της έρευναςακόmicroη και της δηmicroόσιας όπως επίσης και η επιστροφή στη λουδιτική παράδοση του σαmicroποτάζ στην πραγmicroατικήδράση όχι στη δράση την εικονική και τη διαmicroεσολαβηmicroένη από τα micromicroεraquo (Riesel 52)49

Θα ήταν ωστόσο λάθος να θεωρήσουmicroε προϊόν των micromicroε χωρίς πραγmicroατική βάση την αιφνιδιότητα microε τηνοποία οι δράσεις και οι προτάσεις της συνοmicroοσπονδίας έγιναν κυρίαρχα θέmicroατα της γαλλικής δηmicroόσιας ζωής ndashεξαιτίας της οποίας ο πρόεδρος Σιράκ και ο πρωθυπουργός Zοσπέν δεξιώθηκαν τον δηλωmicroένο αναρχικό καιπαραβάτη του νόmicroου Mποβέndash καθώς και το κίνηmicroα που ακολούθησε (πενήντα χιλιάδες άτοmicroα στη δίκη του Mιλότον Iούλιο του 2000) H δηmicroοσιότητα microε την οποία εδώ και χρόνια τα micromicroε των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατώνεπενδύουν τα microειονεκτήmicroατα των βιοτεχνολογιών είναι σίγουρα ύποπτη Πρέπει όmicroως να διακρίνει κανείς και microιαπροσπάθεια των micromicroε να διατηρήσουν την αξιοπιστία τους ώστε να συνεισφέρουν στον έλεγχο και τη συγκράτησηmicroιας ευρέως διαδεδοmicroένης αγανάκτησης που προέκυψε από microόνη της Όταν όλο και συχνότερα οι απολογητές τωνγενετικών επεmicroβάσεων αναφωνούν πικραmicroένοι ότι η κριτική εναντίον τους ldquoστην πραγmicroατικότηταrdquo στοχεύειαπευθείας στην ίδια την έρευνα και στην επιστήmicroη γενικότερα δυστυχώς υπερβάλλουν Mπορεί όmicroως κανείςεύκολα να διαπιστώσει προσωπικά microια βαθιά δυσφορία για τη συνεχή αναδόmicroηση της καθηmicroερινότητας microέσα απότο κυνήγι των τεχνολογιών να εξαπλώνεται σε όλο το φάσmicroα των πολιτικών απόψεων και των κοινωνικώνστρατοπέδων Όσο ασχηmicroάτιστη και ασυνεπής και να rsquoναι τούτη η δυσφορία πρόκειται για έναν από τους πιοάβολους παράγοντες για την περαιτέρω ανάπτυξη της βιοmicroηχανικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας Aποφασιστικήσηmicroασία έχει η microετάβαση από τη γνώση microεmicroονωmicroένων κινδύνων (όλοι γνωρίζουν πλέον ότι ο αmicroίαντος είναιεπικίνδυνος) στη γενικευmicroένη καχυποψία προς τη microήτρα που γεννά όλα αυτά τα τέρατα Kαι δικαίως Mια επιστήmicroησαν τη βιοτεχνολογία microπορεί κανείς να την αρνηθεί εκ των προτέρων χωρίς να πρέπει κοπιωδώς να αποδείξει γιατίη νεαρότατη εφαρmicroογή της θα έχει καταστροφικές συνέπειες Aρκεί να παρακολουθήσει κανείς την πλήρηανευθυνότητα microε την οποία δουλεύουν οι γενετικοί επιστήmicroονες την απόλυτη ανεξαρτησία τους από τις προσδοκίεςκέρδους των παραγγελιοδοτών τους και τον αποκλεισmicroό των συναδέλφων εκείνων που εξέφρασαν τις ελάχιστεςαmicroφιβολίες για να δικαιολογήσει ότι δεν θέλει να γνωρίζει τίποτε απολύτως και δεν θέλει να υπηρετεί για χρόνιατις βιοτεχνολογίες ως πειραmicroατόζωο εν αναmicroονή των επόmicroενων καταστροφών H παραδοσιακή διάκριση microεταξύεργαστηρίου όπου microπορεί κανείς ακίνδυνα να κάνει τα πειράmicroατά του και του έξω κόσmicroου έχει εξαφανιστεί απότη διάσπαση του πυρήνα του ατόmicroου και microετά κάθε νέα επινόηση εφαρmicroόζεται κατευθείαν σε φυσικές συνθήκες microεανεπίστρεπτες συνέπειες (Rem 31) Συχνά οι κριτικοί των βιοτεχνολογιών απαιτούν τη διενέργεια πειραmicroάτωνστους γενετικά τροποποιηmicroένους οργανισmicroούς είναι όmicroως αδύνατον να γίνουν γιατί θα έπρεπε για πολλά χρόνια ναφυτεύει κανείς τεράστιες εκτάσεις microε φυτά microε ΓTO για να δει τις επιπτώσεις τους και τότε δεν θα πρόκειται πλέονγια απλό πείραmicroα ∆εν έχει βέβαια νόηmicroα να κάνουmicroε κρούσεις υπέρ των θετικών συνεπειών της σηmicroερινήςτεχνολογίας Κανένα από τα προβλήmicroατα που πλήττουν σήmicroερα τον κόσmicroο και τους κατοίκους του δεν λύνεταιτεχνολογικά Τα προβλήmicroατα είναι κοινωνικά Τα microοναδικά ζητήmicroατα που microπορεί κανείς να επιλύσει δια τηςσύγχρονης τεχνολογίας είναι τα εξής ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα πώς να δέχεται κανείς εντολές από τηλεφώνου χωρίςνα διακόπτονται οι κλήσεις πώς να microεταφέρει πληροφορίες σχεδόν microε την ταχύτητα του αλλοτινού ταχυδροmicroείουκαι πώς επιτέλους να απαλλαγούmicroε από το microισητό είδος του βιβλίου

Η αντίσταση ενάντια στην τεχνολογική τροmicroοκρατία αφενός (και σε άλλα microέτωπα όπως για παράδειγmicroαδείχνει η επιστροφή του ενδιαφέροντος στη βλαβερότητα των ηλεκτροmicroαγνητικών κυmicroάτων που εκπέmicroπουν τακινητά οι κεραίες οι συνδέσεις υψηλής τάσης κοκ) και αφετέρου ενάντια στην κοινωνία της εργασίας στην

49 Μια ιδιαίτερα πετυχηmicroένη microορφή σαmicroποτάζ έγινε στην Ιταλία λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1998 Στάλθηκαν σε ένα πρακτορείο ειδήσεωναρτοσκευάσmicroατα τύπου panettoni τα οποία στην Ιταλία αγοράζονται από όλες τις οικογένειες για τα Χριστούγεννα [ΣτM γλυκό ψωmicroίαντίστοιχο microε τις βασιλόπιτες στην Ελλάδα] παρασκευασmicroένα από microια εταιρεία θυγατρική της Nestleacute στα οποία είχε προστεθεί microε ένεσηπρωσσικό οξύ Οι αποστολείς ανακοίνωσαν ότι και άλλα δηλητηριασmicroένα πανετόνι βρίσκονται ήδη στα σουπερmicroάρκετ σαν ένδειξηδιαmicroαρτυρίας για τη χρήση τροποποιηmicroένων οργανισmicroών στην παραγωγή της Nestleacute ∆ηmicroιουργήθηκε πανικός και microετά την ηmicroέρα εκείνη δενπουλήθηκαν κυριολεκτικά καθόλου πανετόνι οποιασδήποτε microάρκας Η θυγατρική της Nestleacute έκλεισε προσωρινά λόγω ανυπαρξίας παραγγελιώνΠαρόλο που δεν βρέθηκε ποτέ ούτε ένα δηλητηριασmicroένο αρτοσκεύασmicroα σε σουπερmicroάρκετ το θέmicroα ndashκαι microαζί microrsquo αυτό και η χρήση ΓΤΟγενικάndash microονοπώλησε τις συζητήσεις στα χριστουγεννιάτικα γεύmicroατα όλων των ιταλικών οικογενειών Οι συγγραφείς δεν βρέθηκαν ποτέ αλλάακόmicroη κι αν τους ανακάλυπταν δεν θα είχαν τίποτε να φοβηθούν δεν κυκλοφόρησαν ποτέ δηλητηριασmicroένα αρτοσκευάσmicroατα απλά διατύπωσανmicroια απειλή Το παράδειγmicroα αυτό δείχνει ότι microια πράξη σαmicroποτάζ και προπαγάνδας είναι δυνατή microε ελάχιστα microέσα και ελάχιστο προσωπικόρίσκο αν ξέρει κανείς πώς να εκmicroεταλλεύεται στρατηγικά τις περιστάσεις

27

ακραία της microορφή τη νεοφιλελεύθερη είναι ακόmicroη όπως είπαmicroε δέσmicroια πολλών ψευδαισθήσεων Είναι microάλλονπροφανές ότι microεταξύ των φορέων της αντίστασης αυτής η κριτική της αξίας εξαπλώνεται Πώς όmicroως βλέπουν οι ίδιοιάνθρωποι την κριτική της αξίας απαλλαγmicroένη από το φετιχισmicroό των παραγωγικών δυνάmicroεων Όταν παλαιότεραmicroιλούσε για ξεπέρασmicroα της κοινωνίας της εργασίας η κριτική της αξίας επικαλείτο για πολύν καιρό τις δυνατότητεςτης microικροηλεκτρονικής επανάστασης microε άλλα λόγια τις ελπίδες της πληροφορικής και της κυβερνητικής Έτσι όmicroωςπαρέmicroεινε περιορισmicroένη στους παλαιούς της ορίζοντες και τις παλιές της απορίες ∆εν θα microπορούσε το επέκεινα microιαςεmicroπορευmicroατικής κοινωνίας να microοιάζει περισσότερο microε microια αγροτική κοινωνία και λιγότερο microε microια κοινωνίαηλεκτρονικών υπολογιστών Τι θέλει η κριτική της αξίας Θέλει να ευλογήσει όπως κάνει ο ΠαγκόσmicroιοςΟργανισmicroός Εmicroπορίου την αποmicroάκρυνση από τη γη τους εκατοmicromicroυρίων αγροτών που υπάρχουν ακόmicroη στο Νότοτου πλανήτη θέλει την εκβιαστική τους ένταξη στην εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών Η κριτική τηςσυγκεκριmicroένης εργασίας είναι ορθή όταν αποτελεί κριτική της αφηρηmicroένης εργασίας Ποιος θα εναντιωνόταν στηναυτοδιαχειριζόmicroενη δραστηριότητα Το όραmicroα του Μαρξ και του Ένγκελς microιας κοινωνίας όπου το πρωί πας γιακυνήγι το microεσηmicroέρι ψαρεύεις το απόγευmicroα βόσκεις τα ζώα και το βράδυ microετά το δείπνο ασκείς φιλοσοφικήκριτική (ΜΕW 333) δεν είναι κάπως καλύτερο από το να κάθεσαι microπροστά σε microια κονσόλα και να σου τα κάνουνόλα οι microηχανές

O Mαρξ είχε δώσει τον εξής ορισmicroό της αυτοκαθορισmicroένης δραστηριότητας laquoH πραγmicroατικά ελεύθερηεργασία όπως παραδείγmicroατος χάριν η microουσική σύνθεση χρειάζεται ταυτόχρονα τον πιο καταραmicroένο ζήλο και τηνπιο έντονη συγκέντρωση δυνάmicroεωνraquo (MEW 42512) Mια φορά να έχει δουλέψει κανείς στο χωράφι γνωρίζει πόσοταιριάζει αυτή η περιγραφή στη γεωργική εργασία Aπαιτεί κούραση και συγκέντρωση δυνάmicroεων σου δίνει χαράόταν τελειώνει και παρόλrsquo αυτά δεν σε κάνει περήφανο microόνον το αποτέλεσmicroά της αφού δεν θα rsquoθελες ναξεφυτρώνει από το έδαφος microόνο microε το πάτηmicroα ενός κουmicroπιού θα αισθανόσουν προδοmicroένος Tο ίδιο ισχύει και γιατη χειρωνακτική εργασία H συγκεντροποίηση οι microεγάλες διαστάσεις η εξειδίκευση και η microηχανοποίηση τηςγεωργίας είναι ασύmicroβατες microε microια παραγωγή προσανατολισmicroένη στη χρήση και την ευχάριστη απασχόληση Hγενετική τεχνολογία απλώς επιταχύνει την πτώχυνση της γενετικής κληρονοmicroιάς για την οποία ευθύνεται ολόκληρηη σύγχρονη αγροτική οικονοmicroία50 H βιοmicroηχανοποίηση και η microηχανοποίηση της γεωργίας δεν είναι βέβαιαεπινοήσεις του νεοφιλελευθερισmicroού και της παγκοσmicroιοποίησης Oι εκτεταmicroένες microονοκαλλιέργειες ή η συντήρησηπολύ microεγάλων κοπαδιών σε πολύ microικρό χώρο οδηγούν οπωσδήποτε σε ασθένειες και συνεπώς στην ανάγκη γιατεράστιες ποσότητες φαρmicroάκων και αντιδότων που φτάνουν microέχρι τη βιοτεχνολογία Σήmicroερα ένας χοιροτρόφοςδίνει για αντιβιοτικά κατά microέσο όρο πάνω από 300 microάρκα (περίπου 150 ευρώ) ανά γουρούνι (Le Mondediplomatique Aύγουστος 1999) Η γεωργία έχει νόηmicroα microόνο σε έκταση microικρή και microε δαπάνη δραστηριότηταςσχετικά microεγάλη Στην περίπτωση αυτή η αντίληψη ότι οι microηχανές microπορούν να δουλέψουν αντί για microας είναιπαράλογη microοιάζει microε το θρεπτικό διάλυmicroα που περιγράψαmicroε παραπάνω Mια κοινωνία πέρα από την κοινωνία τηςεργασίας θα microείωνε βέβαια τη συνολική ποσότητα εργασίας αφού ένα microεγάλο microέρος της σηmicroερινής παραγωγήςείναι απολύτως περιττό Aρκετές δραστηριότητες microπορούν βέβαια να εξορθολογιστούν και να αυτοmicroατοποιηθούνΌχι όmicroως η γεωργία Kι αυτό δεν είναι κακό Kαmicroία άλλη δραστηριότητα δεν οδηγεί σε τέτοιο σεβασmicroό προς τηφύση δεν microας προτρέπει στην αλληλεγγύη και τη συλλογική δουλειά δεν είναι τόσο προσβάσιmicroη σε όλους ώστενα microην δηmicroιουργεί ιεραρχία ικανοτήτων Mπορούmicroε να φανταστούmicroε microια microελλοντική κατάσταση όπου ο καθέναςπου τολmicroά θα microπορεί να περνά την ώρα του δουλεύοντας τη γη χωρίς ατοmicroική ιδιοκτησία του εδάφους ή άλλωνmicroέσων παραγωγής (επrsquo αυτού είχε κάποιες καλές ιδέες ο Φουριέ) H δηmicroιουργία ενός microεγάλου πληθυσmicroούmicroικροαγροτών microε δοmicroές τοπικής αυτοδιαχείρισης θα ήταν microια άmicroεση πρακτική λύση για τις υποταγmicroένες χώρες τουNότου (σίγουρα πάντως πιο πρακτική από την ιδέα οι φτωχοί του Σάο Πάολο ή του Nαϊρόmicroπι να επιδιώξουν έναεισόδηmicroα στον τοmicroέα των υπηρεσιών) Mια τέτοια λύση θα προσέφερε στο πλαίσιο της υπάρχουσας παγκόσmicroιαςεmicroπορευmicroατικής οικονοmicroίας τον έλεγχο και την αυτοδιαχείριση των σηmicroαντικότερων πόρων Tέτοιες πρωτοβουλίεςυπάρχουν H microεγαλύτερη η οργάνωση των ακτηmicroόνων Movimento sem Terra στη Bραζιλία έχει στόχο microόνο τηθέσmicroιση της κατανοmicroής των γαιών σε οικογένειες που θα παραγάγουν προϊόντα για την αγορά και θα εντάσσονταιέτσι στην κοινωνία της εργασίας ∆εν έχει δηλαδή σχέδιο κοινωνικά ανατρεπτικό Kαι microόνον όmicroως η microαζικήεπιστροφή στη γη microετά από τόσες δεκαετίες κατά τις οποίες η λαίλαπα των βραζιλιάνικων microεγαλουπόλεωνκαταβρόχθισε γενιές ολόκληρες αποτελεί παρέκκλιση από την καπιταλιστική ldquoανάπτυξηrdquo ∆εν πρόκειται microόνον γιαφαινόmicroενο του Tρίτου Kόσmicroου Eδώ και δέκα χρόνια κάθε χρόνο στη Γαλλία πάνω από δέκα χιλιάδες άνθρωποικυρίως άνθρωποι των πόλεων ξεκινούν microια αγροτική δραστηριότητα microε απόδοση microικρότερη από την επιδοτούmicroενησύmicroφωνα microε τις οδηγίες της αγροτικής πολιτικής της Eυρωπαϊκής Ένωσης Tο κράτος προσπαθεί να ρυθmicroίσει τηντάση αυτή microε το πρόσχηmicroα της βοήθειας στους νέους αγρότες και της παροχής δυνατοτήτων απασχόλησης στουςανέργους Mεταξύ της πλειάδας των οργανώσεων που δραστηριοποιούνται σrsquo αυτόν τον τοmicroέα υπάρχουν καιοργανώσεις όπως το κίνηmicroα Droit paysan που θέλει να παραmicroένει όσο γίνεται πιο ανεξάρτητο από τη βοήθεια τηςπολιτείας δεν στοχεύει στην ένταξη στο σύστηmicroα της αγοράς και ενίοτε καταλαmicroβάνει ακαλλιέργητες εκτάσειςΌσο κι αν δεν microπορούmicroε να βρούmicroε κοινό παρονοmicroαστή για τις διάφορες αυτές πρωτοβουλίες ανά τον κόσmicroο όσοκι αν όσοι συmicromicroετέχουν σrsquo αυτές είναι άνθρωποι οι οποίοι συχνά το microόνο που θέλουν είναι να εξασφαλίσουν microιαθέση στην αγορά της κατηγορίας τους πρόκειται ωστόσο αντικειmicroενικά για τη σηmicroαντικότερη τάση 50 Πριν από πενήντα microόλις χρόνια οι αγρότες στην Ινδία φύτευαν πάνω από 30000 παραδοσιακά είδη ρυζιού Σήmicroερα 10 σύγχρονες ποικιλίεςκαλύπτουν πάνω από το 75 της τοπικής παραγωγής ρυζιού (Rifkin 181) Ο πλούτος ποικιλιών που αναπτύχθηκε σταδιακά microέσα σε δέκαχιλιάδες χρόνια αγροτικού πολιτισmicroού ισοπεδώνεται διαmicroιάς για ευτελείς σκοπούς Ενώ η συνολική εξέλιξη της φύσης (και η ανθρώπινηεξέλιξη) είχε πάντοτε την τάση να δηmicroιουργεί όλο και περισσότερα είδη microε διαφορετικά χαρακτηριστικά η κοινωνία του εmicroπορεύmicroατοςκατάφερε να την αντιστρέψει σε λίγες microόνο δεκαετίες

28

επανοικειοποίησης των πόρων microε την έννοια της αντιπολιτικής και της αντιοικονοmicroίας ειδικά στις περιπτώσειςόπου η γη προσφέρεται χωρίς χρηmicroατικό αντίτιmicroο Mήπως θα έπρεπε οι κριτικοί της αξίας αντί να παιδεύονται microετα υπολείmicromicroατα σκοταδιστικών αριστερών γκρουπούσκουλων να αρχίσουν να συνεισφέρουν στην επεξεργασία καιτην ανύψωση του επιπέδου της θεωρίας αυτών των δυνητικά αντισυστηmicroικών και ανατρεπτικών κινηmicroάτων

Aυτό που διαφοροποιεί τις θέσεις που παραθέτουmicroε εδώ από τη ροmicroαντική-αντιδραστική κριτική τηςπροόδου είναι ότι η τελευταία επιδιώκει την επιστροφή στο παρελθόν του οποίου microάλιστα εξυmicroνεί τις χειρότερεςόψεις (έλλειψη κινητικότητας προδιαγεγραmicromicroένοι ρόλοι των δύο φύλων σεβασmicroός στην ιεραρχίαθρησκευτικότητα κοκ) Aντίθετα το θέmicroα είναι να υπερασπιστούmicroε τις δυνατότητες που διαφαίνονταν στοπαρελθόν Γράφει σχετικά ο Pιζέλ laquo∆εν υπάρχουν πια αγρότες αφού δεν υπάρχει πια αγροτική κοινωνία όπως καιδεν πρόκειται να ξαναϋπάρξει αγροτική κοινωνία Aυτό που οφείλουmicroε να ξαναβρούmicroε δεν είναι ο έλεγχος όλων επίόλων του οποίου τα πιο περιπετειώδη παιδιά κατάφερναν πάντοτε ανά τους αιώνες να διαφεύγουν αλλά η ολότητατων δυνατοτήτων ανάπτυξης και υπέρβασης του παρελθόντος και οι αντίστοιχες ιστορικές ευκαιρίες τις οποίεςκατέστρεψε η βιοmicroηχανική εmicroπορευmicroατική κοινωνίαraquo (Riesel 33) Tι έχουν να πουν όσοι θεωρούν την αγροτικήζωή αντιδραστική ουτοπία για τις ελευθεριακές αγροτικές κοινότητες στην Iσπανία το 1936-37 όπου laquoόλαmicroπορούσαν να αρχίσουν από την αρχήraquo (Rem 71) Στο Nότο microέσα σε λίγα χρόνια επαναλαmicroβάνεται η φρίκη τηςπρο εκατονπεντηκονταετίας εκδίωξης των αγροτών στην Eυρώπη και καταστρέφονται όλες οι συνθήκες ζωής πουδεν δηmicroιουργήθηκαν από την εmicroπορευmicroατική κοινωνία και δεν διαποτίζονται πλήρως από αυτήν laquoH διάλυση τηςπαγκόσmicroιας αγροτιάς σηmicroαίνει και τη διάλυση του τελευταίου microεγάλου αποθέmicroατος αντιβιοmicroηχανικών ανθρώπινωνδυνατοτήτωνraquo (Riesel 64) Ποιος ξέρει αν η ανθρωπότητα δεν θα ζήσει σύντοmicroα microια αγροτική εξέγερση που ναασκεί κριτική στην κοινωνία της αξίας

H φοβερή ύβρις που επιτέλεσε η επιστήmicroη του 20ού αιώνα κυρίως microε την προσπάθειά της να εγκαθιδρύσειmicroια πρωτοφανή σε βάθος σε σχέση microε τις προηγούmicroενες χιλιετηρίδες κυριαρχία επί της φύσης και νακατασκευάσει microια φύση προσαρmicroοσmicroένη απόλυτα στην εmicroπορευmicroατική κοινωνία είναι το microεγαλύτερο εmicroπόδιο σεοποιοδήποτε σχέδιο ανθρώπινης χειραφέτησης Oποιαδήποτε τροχοπέδη σrsquo αυτήν τη microηχανή είναι ευπρόσδεκτη Ήmicroήπως δεν microπορούmicroε να κάνουmicroε τίποτα πια τώρα που η γνώση των βιοτεχνολογιών υπάρχει και την εmicroπεδώσαmicroεγια τα καλά Iστορικά δεν δικαιολογείται τέτοια microοιρολατρεία O Mαρξ παραθέτει στο Kεφάλαιο την παρακάτωθέση για την ιστορία των εφευρέσεων laquoΠριν από πενήντα περίπου χρόνια (γύρω στα 1780) ο Άντον Mίλερ είδεmicroια κοmicroψότατη microηχανή στο Nτάντζιγκ που έγνεθε τέσσερα microε έξι κοmicromicroάτια υφάσmicroατος στο λεπτό Tο δηmicroαρχείοόmicroως έκρινε ότι η εφεύρεση αυτή θα microετέτρεπε πολλούς εργαζόmicroενους σε ζητιάνους γιrsquo αυτό και την αποσιώπησεκι άφησε στον εφευρέτη τη διακριτική ευχέρεια να πάει να πνιγείraquo (MEW 2345)

23

αντικείmicroενο αξίας που κατέχουν Πρόκειται για microια αντίληψη που είναι εντελώς ασύmicroβατη microε τη σύλληψη τουατόmicroου ως ποιοτικά προσδιορισmicroένης microοναδικότητας H αντίληψη ότι ο νεκρός δεν είναι παρά απλή ύλη η οποίαοφείλει να προσφέρει τον εαυτό της για την περαιτέρω λειτουργία της όmicroορφης microηχανής είναι στενά συνδεδεmicroένηmicroε την αντίληψη του ζωντανού ανθρώπου ως απλού εξαρτήmicroατος αυτής της microηχανής O Mπένθαmicro δεν δώρισεmicroαταίως το σώmicroα του στην επιστήmicroη H (απο)κοινωνικοποίηση microέσω της αξίας έχει οδηγήσει το σκοταδισmicroό σετέτοιες ακρότητες ώστε οι παλιές απαγορεύσεις και παραινέσεις της θρησκείας να φαντάζουν microπροστά τηςορθολογικότατες κρίσεις H αλλοτινή απαγόρευση της αυτοψίας microοιάζει πιο ανθρώπινη από τη σηmicroερινήεπιστηmicroονική παραίνεση να διαρρηγνύεις τα δέκα δισεκατοmicromicroύρια γονίδια του ανθρώπινου σώmicroατος και microετά να ταπατεντάρεις Στην εξάπλωση των γενετικών εξετάσεων πριν το γάmicroο microε στόχο τη γέννηση υγιών παιδιών θαmicroπορούσε κανείς να αντιπαραθέσει τον Tολστόι της Σονάτας της Πεντάρας όπου έλεγε πως microόνο η microοίρααποφασίζει αν τα παιδιά θα αρρωστήσουν ή όχι41

Oρισmicroένοι βιοπροφήτες υπόσχονται και την αθανασία είτε microέσω της κλωνοποίησης είτε microέσω τηςδιαιώνισης των ldquoπληροφοριώνrdquo από τις οποίες αποτελείται όπως λένε ο άνθρωπος Eύκολα microπορούmicroε ναφανταστούmicroε πόσο κολακεύει τα εmicroπορευmicroατοποιηmicroένα υποκείmicroενα microια τέτοια αντίληψη όταν κάθε microέρα ουπολογιστής τους τούς κάνει επίδειξη της microηδαmicroινότητάς τους Mέσα σε λίγα χρόνια θα θεωρούν τους εαυτούς τουςανεπαρκείς ως προς την τρίτη γενιά υπολογιστή ή κινητού αφού και τα παιδιά τους θα τους αντιmicroετωπίζουν ωςξεπερασmicroένους Στην αρχαία Aίγυπτο η αθανασία της ψυχής περιοριζόταν αρχικά στον Φαραώ και κατόπιν (microετάαπό δηmicroοκρατικές σφαγές) συmicroπεριλάmicroβανε όλο και ευρύτερους κύκλους O χριστιανισmicroός υποσχόταν σε όλουςmicroικρούς και microεγάλους την αθανασία στα ουράνια Σήmicroερα η επιστήmicroη επαγγέλλεται την αθανασία εδώ στον κόσmicroοndash αντί πληρωmicroής βεβαίως Tι ωραία προοπτική να συνεχίσουν να υπάρχουν στην αιωνιότητα ειδικά οι άνθρωποιτου σηmicroερινού σταδίου ανάπτυξης microε πρώτους κατά πάσα πιθανότητα τους microοριακούς βιολόγους και τουςσυmicroβούλους παραγωγής της Monsanto Όταν το δέκατο ένατο αιώνα ρώτησαν τον συγγραφέα Eρνέστ Pενάν ανπίστευε στην αιωνιότητα εκείνος αποκρίθηκε laquo∆εν βλέπω το λόγο να είναι αθάνατος ο microανάβης microουraquo Oιφορολογούmicroενοι οι ψηφοφόροι και οι τηλεθεατές του εικοστού πρώτου αιώνα φαίνεται αντίθετα πως είναι άξιοι ναπαράσχουν το πρότυπο για ολόκληρη τη microελλοντική εξέλιξη ώστε να τους microοιάζουν όλοι οι microελλοντικοί άνθρωποιεις τους αιώνας των αιώνων Tότε πράγmicroατι τα χίλια χρόνια θα περνούσαν σαν να microην πέρασε microια microέρα αλλά απότην πλήξη

Φυσικά κι εδώ όπως και σε πολλές αντίστοιχες περιπτώσεις η γενετική τεχνολογία δεν πρόκειται νακρατήσει τις υποσχέσεις της και οι πιστοί της θα δοκιmicroάσουν εκπλήξεις Όταν για παράδειγmicroα κάποιοι κριτικοίανησυχούν που οι πλούσιοι θα microπορούν να κληροδοτούν στα παιδιά τους γενετικά βελτιωmicroένα γονίδια δεν ασκούναπλώς ένα είδος κριτικής που δεν θίγει την ουσία των καπιταλιστικών νεωτερισmicroών και θίγει microόνον το πρόβληmicroατης άδικης διανοmicroής τους (αφού οι βιοαπολογητές microπορούν ψύχραιmicroα ndashκαι microε το δίκιο τουςndash να τους υπενθυmicroίσουνότι τα παιδιά των πλουσίων πάντοτε είχαν περισσότερα προνόmicroια από τα παιδιά των φτωχών) Tο χειρότερο είναιότι οι κριτικοί αυτοί πιστεύουν την προπαγάνδα που λέει ότι η ευφυΐα ή η δηmicroιουργικότητα ή η ldquoγυναικείαδιαίσθησηrdquo οφείλονται σε γενετική προδιάθεση και microπορούν να χειραγωγηθούν Για πρώτη φορά στην ιστορίαπάντως οι πλούσιοι θα κάνουν τα παιδιά τους πειραmicroατόζωα στην υπηρεσία της όmicroορφης microηχανής Aπό την εποχήτης φοινικικής λατρείας του Mπάαλ έχουν να πληρώσουν τόσο βαρύ τίmicroηmicroα

Tο αγαπηmicroένο θέmicroα των micromicroε η κλωνοποίηση ανθρώπων είναι microάλλον ένα σκιάχτρο που αποπροσανατολίζειαπό κάτι που σε microεγάλο βαθmicroό ήδη συντελείται η εφαρmicroογή γενετικών παρεmicroβάσεων στη γεωργία (Rem 15) Στηνπράξη δεν υπάρχει τοmicroέας όπου οι βιοτεχνολογίες να εξαπλώνονται τόσο ραγδαία και όπου οι κίνδυνοι πουεγκυmicroονούν να είναι τόσο microεγάλοι όσο στην αγροτική παραγωγή (Rifkin 140) Παρόλrsquo αυτά το πρόβληmicroαανάγεται σε πρόβληmicroα περιβαλλοντικό ή προστασίας του καταναλωτή Όχι ότι microια τέτοια οπτική γωνία δεν θαmicroπορούσε να έχει τεράστια σηmicroασία Πολλά γενετικά τροποποιηmicroένα φυτά έχουν τη συmicroπαθή ιδιότητα να γίνονταιldquoανθεκτικότεραrdquo στα ζιζανιοκτόνα και τα φυτοφάρmicroακα που πουλάει η ίδια εταιρεία η οποία δηmicroιουργεί αυτά ταφυτά και τα ρίχνει στην αγορά ndash ανθεκτικότερα σηmicroαίνει ότι microπορούν και απορροφούν περισσότερη ποσότητα τωνεισροών αυτών για το καλό του χρήστη στην άλλη άκρη της διατροφικής αλυσίδας Emicroείς οι άνθρωποι ωστόσοαντίθετα microε ορισmicroένα ζιζάνια δεν πρόκειται να γίνουmicroε ανθεκτικότεροι στις πενταπλάσιες ποσότητεςζιζανιοκτόνων microέσα σε microερικά χρόνια (Le Monde diplomatique Aύγουστος 1999) H βιοτεχνολογία επιmicroένει όmicroωςνα καταστρέψει τη δραστηριότητα που για χιλιάδες χρόνια υπήρξε η βάση του ανθρώπινου πολιτισmicroού και τηςανθρώπινης ζωής όπως την ξέρουmicroε και όπως έχουmicroε συνδέσει όλα τα σχέδια και τις ελπίδες microας microαζί της Oιβιοτεχνολογίες microας επιτρέπουν να καλλιεργούmicroε γονίδια microέσα σε θρεπτικά διαλύmicroατα και προωθούν microια γεωργίαlaquoχωρίς σπόρο χωρίς φυτά χωρίς έδαφος χωρίς σπορά χωρίς θερισmicroό και χωρίς γεωργούςraquo (Rifkin 48) Για ναδώσουmicroε ορισmicroένα παραδείγmicroατα προωθούν την καλλιέργεια γαλοπούλας χωρίς ένστικτο εκκόλαψης ndash επειδή η

41 Τη στιγmicroή που τόσοι άνθρωποι microολύνθηκαν (κυρίως microε HIV και ηπατίτιδα) από microεταγγίσεις microπορεί κανείς να είναι ευτυχής αν είναιmicroάρτυρας του Ιεχωβά και αρνείται εξολοκλήρου τις microεταγγίσεις Ακόmicroη κι η άρνησή τους να εmicroβολιαστούν θα microπορούσε microια microέρα να αποδειχθείldquoπλεονεκτική επιλογήrdquo όταν η αχαλίνωτη διάδοση των εmicroβολιασmicroών ενάντια στις πιο ακίνδυνες ασθένειες (ανεmicroοβλογιά γρίππη) θα έχεικαθαρίσει συστηmicroατικά το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστηmicroα Οι χορτοφάγοι ήταν προφυλαγmicroένοι από τη νόσο των τρελών αγελάδων Με λίγηφαντασία θα microπορούσε να συλλάβει κανείς microια κατάσταση στην οποία οι microόνοι άνθρωποι που επιζούν microετά από microια σειρά συmicroφορών πουοφείλονται στην τεχνολογική πρόοδο είναι κάποιοι microυστήριοι τύποι και τα microέλη διάφορων θρησκευτικών αιρέσεων Ακόmicroη κι αυτό ανήκει στηδιαλεκτική του ∆ιαφωτισmicroού H πιστή κατά γράmicromicroα εφαρmicroογή του Λόγου της Βίβλου microπορεί σήmicroερα να αποδειχθεί πιο χρήσιmicroη από microιαεπίσκεψη στο γιατρό Eίναι γεγονός ότι σήmicroερα ακόmicroη και σκοτεινές κοσmicroοθεωρίες ανθρωποσοφικών πνευmicroατιστικών και άλλων τέτοιωντάσεων συχνά ρεζιλεύονται microπρος στην πραγmicroατικότητα λιγότερο από το Λόγο του φετιχισmicroού του εmicroπορεύmicroατος και της τεχνολογίας Αυτό τοεmicroπειρικά διαπιστωmicroένο γεγονός είναι πολύ κοντά στην τυπική microετατροπή του ορθού λόγου του ∆ιαφωτισmicroού στο προφανώς αντίθετό του Στοκίνηmicroα του New Age η microετάβαση από τον κυβερνοχώρο στο προσευχητάρι (και τούmicroπαλιν) είναι διαρκής

24

γαλοπούλα παράγει υψηλότερο αριθmicroό αυγών όταν δεν χρειάζεται να τα κλωσάει (Rifkin 49) Προωθούν τηνκαλλιέργεια σολοmicroού που έχει χάσει το ένστικτο απόθεσης των αυγών του έτσι ώστε να microην αφήνει την ανοιχτήθάλασσα (Rifkin 53) αλλά και την καλλιέργεια ξύλου που έχει χάσει την ακαmicroψία του (Rifkin 130) Eίναιαυτονόητο ότι τα πειραmicroατικά σχεδιασmicroένα όντα microεταδίδουν τα χαρακτηριστικά τους στους ldquoφυσικούςrdquo τουςειδολογικούς συντρόφους microέχρις αφανισmicroού τους Γιrsquo αυτό και υπάρχουν ντοmicroάτες τετράγωνες για να στοιβάζονταικαλύτερα microε γονίδια ψαριού για να αντέχουν στο κρύο γουρούνια που δεν microπορούν να περπατήσουν από το βάροςκαι καλαmicroπόκι που αντέχει απεριόριστες ποσότητες φυτοφαρmicroάκων

Pωτούν τώρα τα Remarques πώς ήταν αυτή η περίφηmicroη γεωργία πριν την επινόηση των γενετικάτροποποιηmicroένων οργανισmicroών Aν θέλουmicroε να πιστέψουmicroε ορισmicroένους εχθρούς της βιοτεχνολογίας microπορούmicroε ναφανταστούmicroε ότι στο γαλλικό έδαφος όλα ήταν εντάξει πριν εισαχθεί το γενετικά τροποποιηmicroένο καλαmicroπόκι Aλλάστο όνοmicroα ποιανού πράγmicroατος microπορεί κανείς να αντιταχθεί στη βιοmicroηχανική παρέmicroβαση στη φύση της φύσης ανδεν έχει αντεπιχειρήmicroατα για την παραδοσιακή αγροτική βιοmicroηχανία η οποία κατά σύστηmicroα και εξ ορισmicroούmicroεταχειρίζεται τα φυτά και τα ζώα ως microηχανές (Rem 49) H βιοmicroηχανοποιηmicroένη γεωργία microε όλη τη βαναυσότηταπου συσσώρευσε microέσα σε λίγες δεκαετίες δεν αποτελεί συνέχεια του προηγούmicroενου ldquoεξανθρωπισmicroού της φύσηςrdquoαλλά απόλυτη άρνηση της φύσης Oι συνθήκες ζωής του σύγχρονου κατσικιού microοιάζουν πολύ microrsquo αυτές τουσύγχρονου ανθρώπου ο οποίος κάνει τις συναθροίσεις του laquoπάνω σε πλάκες από τσιmicroέντο ρυθmicroίζεται απόυπολογιστές τρέφεται χρησιmicroοθηρικά και ελέγχεται ιατρικάraquo (Rem 54) O καπιταλισmicroός ξεκίνησε microε τηναναδόmicroηση της γεωργίας και σήmicroερα η οικειοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πόρων έχει φτάσει σrsquo ένα σηmicroείοπρωτοφανές αφού όλες οι πτυχές της αναπαραγωγής και της συντήρησης γίνονται microονοπώλιο ορισmicroένωνβιοmicroηχανικών οmicroίλων οι οποίοι αποκόπτουν οριστικά την ανθρωπότητα από κάθε πρόσβαση στα θεmicroελιώδηστοιχεία της φύσης για να της πουλήσουν ύστερα υποκατάστατα (Rem 70) Έτσι θα εξαρτιόmicroαστε σιγά-σιγάακόmicroη και για την επιβίωσή microας από τη microεγάλη microηχανή όπως στην περίπτωση των σπόρων που οι γεωργοί πρέπεινα αγοράζουν κάθε χρόνο αφού microέσα σε λιγότερο από έναν αιώνα η πρακτική του να παράγεις σπόρους microόνος σουέχει σχεδόν εξαφανιστεί (Rifkin 186) Σε σχέση microε ένα απrsquo αυτά τα προϊόντα ο Pιζέλ έγραψε laquoH τεχνολογίαterminator (ελληνιστί εξολοθρευτής) της στείρωσης των φυτών αποτελεί το microεγαλύτερο θρίαmicroβο της πολιτικήςοικονοmicroίας ουσιαστικά σηmicroαίνει ότι παρασκευάζεις έναν στείρο ζωντανό οργανισmicroό (hellip) Ότι έχει αποmicroείνει απότο νόηmicroα της ύπαρξής microας η δυνατότητα και microόνο της τεχνολογίας αυτής microε τη χειραγώγηση του ανταγωνισmicroούκαι microε τις υποσχέσεις της εφαρmicroογής της στον άνθρωπο θέλει να το αποικίσει και να microας αναγκάσει ναεπιβιώσουmicroε στη δική της κοινωνίαraquo (Riesel 11-12)42

Nα λοιπόν το αποτέλεσmicroα πεντακοσίων χρόνων βιοmicroηχανικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας η καθηmicroερινήτροφή έχει ξαναγίνει θεmicroελιώδες κοινωνικό ζήτηmicroα Όπως παλιότερα έτσι και σήmicroερα κάποιοι πρέπει να γεmicroίζουναπλώς το στοmicroάχι τους ndashχθες microε χυλό σήmicroερα microε τα σκουπίδια του σουπερmicroάρκετndash και οι πλούσιοι microπορούν νατρώνε φαγητό Aλλά και το γεύmicroα των πλουσίων σήmicroερα δεν είναι σαν το αλλοτινό τους (δεν κυκλοφορεί πια τέτοιοκυνήγι) είναι απλά και microόνον η τροφή ενός σχετικά εύπορου γεωργού πριν από εκατό χρόνια H εmicroπορευmicroατικήκοινωνία δεν είναι σε θέση να κρατήσει ούτε τις ελάχιστες από τις υποσχέσεις της όπως το να υπάρχει τουλάχιστοντροφή για όλους χωρίς να καταφεύγει στα λάδια microηχανής microέσα στις ζωοτροφές στα φυτικά έλαια στο κακάο στιςδιοξίνες στα κοτόπουλα και στον κανιβαλισmicroό των αγελάδων και χωρίς microία EE η οποία microόλις ανακαλύπτονταιβλαβερά συστατικά στις τροφές αυξάνει τους δασmicroούς ndash βλέπε το διπλασιασmicroό του φόρου στο καρκινογόνο PCBστο κρέας ως αντίδραση στο σκάνδαλο των διοξινούχων κοτόπουλων (La Repubblica 19-8-1999)43 Kαι φυσικάαυτά συνοδεύονται από την απαγόρευση ενός microεγάλου microέρους των παραδοσιακών microεθόδων όπως για παράδειγmicroατης παραδοσιακής microεθόδου παρασκευής τυριού ή του ψησίmicroατος της πίτσας στα κάρβουνα τάχα για λόγουςυγείας44 H συνεχής ωστόσο καταστροφή κάθε ποιοτικού κριτηρίου στα τρόφιmicroα στην EE (βλ απελευθέρωσηmicroεταξύ άλλων της αγοράς του ψωmicroιού των ζυmicroαρικών του microελιού της σοκολάτας και την άρση της αναγραφής τηςπροέλευσης του προϊόντος) στο όνοmicroα του ldquoελεύθερου ανταγωνισmicroούrdquo δεν έχει σηmicroασία microόνον οικονοmicroική σεόποιον δέχεται να καταναλώνει ότι του σερβίρουν χωρίς να ρωτά περί τίνος πρόκειται ουσιαστικά περνάει στοβαθύτερο επίπεδο της ύπαρξής του ένα microήνυmicroα σκλαβιάς και microηδαmicroινότητας έναντι της όmicroορφης microηχανής45

42 Στη Γαλλία οι επιθέσεις που ασκούν τα ριζοσπαστικά ρεύmicroατα προς την κοινωνία του εmicroπορεύmicroατος συχνά της δίνουν το κάπως ασαφέςόνοmicroα laquoη Οικονοmicroίαraquo Oι επιθέσεις αυτές συmicroπεριλαmicroβάνουν και τον microαρξισmicroό της εργατικής τάξης στην κριτική τους ndashόπως κάνουν και microε τηθεωρία της αξίαςndash ως εκπρόσωπο του οικονοmicroισmicroού δηλαδή της αναγωγής του κοινωνικού αποκλειστικά στο οικονοmicroικό laquoΚαι γιrsquo αυτόν τολόγο ο πρώτος τυχόν ηλίθιος είναι ldquomicroαρξιστήςrdquo που σηmicroαίνει οικονοmicroιστής υποστηρικτής της κυριαρχίας της Οικονοmicroίας προτού να γίνει κατrsquoεπιλογήν φιλελεύθερος ή όπως λέγεται σήmicroερα πολίτηςraquo ενώ laquoη ουσιαστική συmicroβολή του Μαρξ ήταν να καταδείξει πως microε πολύσυγκεκριmicroένο τρόπο η κυριαρχία του εmicroπορεύmicroατος η οποία ενθαρρύνθηκε από τη βιοmicroηχανία φρόντισε από τότε να καταστήσει microοναδικήοραmicroατική δυνατότητα καθόλη τη βιοmicroηχανική εποχή την υπόθεση της απόλυτης κυριαρχίας της οικονοmicroίαςraquo (Riesel 19) Από όλα ταεπαναστατικά κινήmicroατα του παρελθόντος προσθέτει ο Ριζέλ έλλειπε η αυτονοmicroία microε την έννοια της ρήξης microε τις ιδεολογίες της προόδου43 Φυσικά microπορεί να τα αποφεύγει κανείς ως ένα βαθmicroό αγοράζοντας microόνο ldquoβιολογικάrdquo προϊόντα Όmicroως για να το κάνει κανείς αυτόσυστηmicroατικά χρειάζεται ένα εισόδηmicroα το οποίο αποκτά microόνο αν συmicromicroετέχει ενεργά στις φρικαλεότητες αυτής της κοινωνίας Απrsquo την άλληόmicroως η βιολογική διατροφή δεν είναι πια αυτό που ήταν και έχει ανοίξει την όρεξη αυτών που την καθιστούν καθηmicroερινά όλο και πιο αναγκαίαέτσι ακόmicroη και η Novartis έχει ήδη microπει στην αγορά των βιολογικών προϊόντων44 Είναι χαρακτηριστικός ο στεναγmicroός του Ντε Γκωλ laquoΠώς να διοικήσει κανείς microια χώρα στην οποία υπάρχουν τριακόσια είδη τυριώνraquo Γιαπροβλήmicroατα αυτού του είδους όmicroως η ΕΕ διαθέτει πολύ καλύτερες λύσεις από τον παλαίmicroαχο στρατηγό Σήmicroερα στη Γαλλία στα microαγαζιά microετυροκοmicroικά προϊόντα συχνά σου δίνουν και microια προκήρυξη microε τίτλο laquoΝα σώσουmicroε τα τυριά microαςraquo45 Όταν όmicroως κάποιος πεθάνει απrsquo αυτό τότε ήταν άτυχος ndash η microηχανή έχει και την άλλη της όψη Έτσι έχει συmicroβεί να πεθάνουν άνθρωποι πουέφαγαν τις προαναφερθείσες ντοmicroάτες microε γονίδια ψαριού επειδή ήταν αλλεργικοί στο ψάρι και βέβαια δεν ήταν αρκετά έξυπνοι ώστε ναυποθέσουν ότι η ντοmicroατοσαλάτα τους microπορεί να περιέχει ψάρι Οι γενετιστές δίνουν έτσι ένα τέλος στον ισοπεδωτικό εφησυχασmicroό του χορτάτουαστού (για τον οποίο εξάλλου έχουν γίνει τόσες διαmicroαρτυρίες) προσφέροντάς του microια καθηmicroερινή περιπέτεια που ενεργοποιεί τααντανακλαστικά του πολύ περισσότερο απrsquo ότι το να σκαρφαλώνει σε βράχους microε γυmicroνά χέρια

25

Όποιος πήγαινε σε δηmicroόσιο σχολείο τη δεκαετία του rsquo80 στην Aγγλία και έτρωγε στην καντίνα του σχολείουτο φθηνότερο κρέας (το αγελαδινό microε την ασθένεια Creutzfeld-Jakob) είχε πολλές πιθανότητες να αρρωστήσει καινα πεθάνει στο άνθος της ηλικίας του (Corriere della Sera 17-7-2000) Σε κάθε περίπτωση πάντως είχε την τύχη νατρέφεται κατά την παιδική του ηλικία microrsquo ένα παρασκεύασmicroα από αλεσmicroένα κόκαλα Ποιος δεν θα σκεφτόταν τηνπεριγραφή του Mαρξ των χοιρινών προϊόντων microε τα οποία τάιζαν το αγγλικό προλεταριάτο στις χειρότερες στιγmicroέςτου46 Προσεκτικές στατιστικές microιλούν για 150000 περίπου νεκρούς τα επόmicroενα χρόνια microόνο στην Aγγλία Hβιοmicroηχανική γεωργική κοινωνία έφτασε στο σηmicroείο να παίρνει πίσω την πρώτη και βασικότερη υπόσχεση κάθεπολιτισmicroού που είναι η εξασφάλιση της επιβίωσης τουλάχιστον σε καιρό ειρήνης ∆εκάδες εκατοmicromicroύρια άνθρωποιπηγαίνουν ακατάπαυστα για ιατρικές εξετάσεις και ανακαλύπτουν παθήσεις για τις οποίες δεν υπάρχει θεραπείαόπως ακριβώς συνέβαινε microε τις επιδηmicroίες πανούκλας το Mεσαίωνα Για οποιαδήποτε λογική πέρα από τηνεmicroπορευmicroατική η συmicroφορά αυτή ήταν απόλυτα προβλέψιmicroη H παρασκευή τροφής για τα βοοειδή microε πτώmicroαταβοοειδών δεν αποτελεί microόνον εγκληmicroατική νόθευση και εmicroπλουτισmicroό της τροφής microε ξένα σώmicroατα πράγmicroα πουγινόταν παντού όπου υπήρχε κέρδος Tο να microετατρέψεις έναν χορτοφάγο σε κρεοφάγο και microάλιστα κανίβαλο είναισυνέπεια του παρανοϊκού κόσmicroου της αξίας όπου το αφηρηmicroένο είναι συγκεκριmicroένο και το συγκεκριmicroένοαφηρηmicroένο και όπου όλα microετατρέπονται στο αντίθετό τους ∆εν χρειάζονται λεπτοmicroερείς microελέτες για ναπροβλέψουmicroε ότι microια τέτοια παρέmicroβαση ndashκαι microάλιστα τόσο ελαφρά τη καρδίαndash δεν microπορεί να microην έχει συνέπειεςAρκεί η πρώτη λέξη της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας η ρήση του Aναξίmicroανδρου47

H σφαγή συνεχίζεται Eναντίον της τεράστιας επίθεσης των γενετικών βιοmicroηχανιών έχει αναπτυχθεί έναπαγκόσmicroιο κίνηmicroα διαmicroαρτυρίας πολύ πιο γρήγορα απrsquo ότι το αντιπυρηνικό κίνηmicroα και microάλιστα την ώρα που δενυπάρχει σχεδόν κανένα κίνηmicroα ενάντια στην τροmicroοκρατία των αυτοκινήτων48 O νεοφιλελευθερισmicroός και οιβιοτεχνολογίες είναι τα δύο microεγάλα ζητήmicroατα στο στόχαστρο του νέου κινήmicroατος που ήρθε στο προσκήνιο microε τηνεξέγερση στο Σιάτλ ένα κίνηmicroα που όχι απλώς αποτελεί το microεγαλύτερο αντικαπιταλιστικό κίνηmicroα αλλάσυνειδητοποίησε και τη σύνδεση microεταξύ των φαινοmicroένων αυτών H κύρια αδυναmicroία του κινήmicroατος είναιοπωσδήποτε οι ψευδαισθήσεις του περί ldquoενεργών πολιτώνrdquo ldquoδηmicroοκρατικού διαλόγουrdquo ldquomicroεταρρύθmicroισης τηςπαγκόσmicroιας τράπεζαςrdquo η επίκληση του νοmicroοθέτη και οι δυνατότητες εθνοκρατικής ρύθmicroισης Oι ψευδαισθήσειςπερί δηmicroοκρατίας φαίνεται πως θα καταρρεύσουν πολύ σύντοmicroα microε τέτοια προθυmicroία που δείχνουν οι κυβερνήσειςκαι οι διεθνείς οργανώσεις να υποκύψουν στις πιέσεις της γενετικής βιοmicroηχανίας H ευρωπαϊκή Kοmicroισιόν παρά τιςαντιρρήσεις microεmicroονωmicroένων κρατών σκοπεύει να άρει το κατά τη γνώmicroη της απόλυτα ldquoπαράνοmicroοrdquo ψηφισθέν το1998 microορατόριουmicro στα νέα γενετικά τροποποιηmicroένα προϊόντα (Le Monde 18-7-2000) Aφού είχαν ήδη φυτευτεί2000 εκτάρια παράνοmicroα εισαγόmicroενου γενετικά τροποποιηmicroένου καλαmicroποκιού στη Γαλλία η γαλλική κυβέρνησηανακοίνωσε ότι προετίθετο να επιτρέψει την καταστροφή των αντίστοιχων φυτειών για να ανακαλέσει τελικά τηναπόφασή της (Le Monde 18-7-2000) H ίδια τακτική του δοκιmicroαστικού σωλήνα και του τετελεσmicroένου γεγονότοςκρυβόταν πίσω από την ldquoπαράφροναrdquo όπως αποκλήθηκε εξασφάλιση παράνοmicroης πατέντας για τη χειραγώγηση τηςανθρώπινης γονιmicroότητας από το Γραφείο Eυρεσιτεχνιών του Mονάχου

Kαι οι εναποmicroείναντες γεωργοί έχουν αρχίσει να αντιδρούν H Confeacutederation paysanne (AγροτικήΣυνοmicroοσπονδία) η δεύτερη σήmicroερα αγροτική συνδικαλιστική οργάνωση της Γαλλίας δεν έχει όmicroοιά της στηνEυρώπη Yπερασπίζεται τους microικρογεωργούς έναντι του ldquoπροντουκτιβισmicroούrdquo του επικαθορισmicroού δηλαδή τωνπάντων από την παραγωγικότητα microάχεται εναντίον της εκmicroηδένισης της αγροτικής τάξης την οποία προωθούν εδώκαι πενήντα χρόνια η κυβέρνηση και η Eυρωπαϊκή Ένωση microε τη βοήθεια των επίσηmicroων πολυεθνικών γεωργικώνεταιρειών δια του περιορισmicroού της γεωργίας σrsquo έναν microικρό αριθmicroό εκτεταmicroένων βιοmicroηχανοποιηmicroένων καιειδικευmicroένων χωραφιών Eδώ δεν διεκδικούν microόνον οι χρήστες αλλά και οι ίδιοι οι αγρότες microια αγροτική παραγωγήυγιεινή και ποιοτική microε σεβασmicroό προς το περιβάλλον και αλληλεγγύη προς το Nότο του πλανήτη Ησυνοmicroοσπονδία αmicroφισβήτησε από την αρχή ολόκληρη την κοινωνική εκείνη αντίληψη που οδήγησε στηνκαταστροφή της παραδοσιακής γεωργίας Mια ριζοσπαστική πτέρυγα (στους κόλπους της οποίας δρούσαν οι PενέPιζέλ και Zοσέ Mποβέ) άρχισε από το 1998 να καταστρέφει χωράφια microε γενετικά τροποποιηmicroένα φυτά και ναχρησιmicroοποιεί τις επακόλουθες δίκες ως ευκαιρίες διάδοσης της κριτικής τους ενώ εντωmicroεταξύ οι υπόλοιποι ηγέτεςτου κινήmicroατος microπαινόβγαιναν στα υπουργεία H έκρηξη της δηmicroοσιότητας επετεύχθη το 1999 microε το σπάσιmicroο ενόςκαταστήmicroατος McDonaldrsquos στο Mιλό της νότιας Γαλλίας και τη σύλληψη του Mποβέ ο οποίος αναδείχτηκεmicroάρτυρας και κατόπιν πούλησε microε εξαιρετική προθυmicroία το microαρτυρικό του προφίλ στα micromicroε Έγινε για λίγο ο

46 Η στατιστική του Wallerstein σχετικά microε τη διατροφή της αγγλικής microεσαίας τάξης (η οποία παρατίθεται από τον Robert Kurz στο βιβλίο τουSchwarzbuch Kapitalismus [H Mαύρη Bίβλος του Kαπιταλισmicroού] εκδόσεις Eichborn Φρανκφούρτη 1999 σελ 18) αποδεικνύεται υπερβολικάαισιόδοξη όταν διαπιστώνει ότι στα τέλη του 19ου αιώνα είχε φτάσει τουλάχιστον στο επίπεδο του όψιmicroου microεσαίωνα αφού υπολογίζει microόνοντην ποσότητα του φαγητού47 Παρόλο που δεν έχει άmicroεση σχέση microε το θέmicroα του άρθρου πρέπει να σηmicroειωθεί ότι η προφανής απόρριψη κάθε ιδέας συσσώρευσης καιγραmicromicroικής εξέλιξης που περιέχεται στη ρήση του Αναξίmicroανδρου δείχνει πόσο άδικο έχουν ερmicroηνευτές όπως ο A Sohn-Rethel οι οποίοιβλέπουν χωρίς λόγο τους φυσικούς φιλοσόφους της Ιωνίας ως τους πρώτους υπερασπιστές της λογικής του εmicroπορεύmicroατος Όπως εξάλλου καιόλη η αρχαία σκέψη αυτοί εξέφρασαν ταυτόχρονα την ανάδυσή της όσο και την αντίσταση εναντίον της [Ο Αναξίmicroανδρος λέει ότι ηπρωταρχική ουσία και το στοιχείο όλων των όντων είναι το άπειρον και σrsquo αυτό απrsquo όπου γεννήθηκαν τα πράγmicroατα επίσης αποσυντίθενταιΣτΜ]48 Οι επιφυλάξεις του κόσmicroου προς τους ΓΤΟ είναι τόσο microεγάλες ώστε η γενετική τεχνολογία απειλείται microε οικονοmicroική αποτυχία η άρνησητης κυβέρνησης των ΗΠΑ να προσθέτει ετικέτες στα προϊόντα που περιέχουν ΓΤΟ επέφερε το αναπάντεχο αποτέλεσmicroα τα τελευταία χρόνιανα πέσουν κατά 90 οι εισαγωγές αmicroερικανικού καλαmicroποκιού και σόγιας (εκεί δηλαδή που χρησιmicroοποιούνται κυρίως οι ΓΤΟ) στην Ευρώπη(Il Manifesto 23 Μαΐου 2000) διότι οι εισαγωγείς δεν ήθελαν να διακινδυνεύσουν να τιmicroωρηθούν από τους αγοραστές τους Η Deutsche Bankσυmicroβούλευσε πέρσι τους πελάτες της να microην επενδύουν πια σε βιοτεχνολογίες Θα ήταν όmicroως microια παράδοξη επιτυχία αν οι βιοτεχνολογίεςσταmicroατούσαν για καθαρά οικονοmicroικούς λόγους

26

διασηmicroότερος άνθρωπος της Γαλλίας γεγονός που εν microέρει αποδεικνύει πόσο σηmicroαντικά κοινωνικά ζητήmicroατα θίγειη συνοmicroοσπονδία H αποδυνάmicroωση του περιεχοmicroένου του αγώνα και η αναζήτηση όσο γίνεται ευρύτερηςσυναίνεσης που εξέφρασε ο Mποβέ επικεντρώνοντας την προσοχή του ολοένα και περισσότερο στο ζήτηmicroα τωνldquoσκουπιδοτροφώνrdquo δεν βρήκε σύmicroφωνους όλους τους παλιούς του συντρόφους Oρισmicroένοι απrsquo αυτούς όπως οPενέ Pιζέλ πρώην καταστασιακός που έγινε βοσκός και ένας από τους αρχικαταστροφείς των χωραφιών microε τογενετικά τροποποιηmicroένο καλαmicroπόκι συνεχίζουν να αγωνίζονται ενάντια στο βιοmicroηχανικό καπιταλισmicroό και όχιmicroόνον ενάντια στην ldquoπαγκοσmicroιοποίησηrdquo και τον ακραίο φιλελευθερισmicroό O Pιζέλ όπως λέει στην microπροσούρα απότην οποία παραθέτουmicroε στα πρόσωπα των ldquoπολιτών-περιβαλλοντιστών-καταναλωτώνrdquo microε τα συνθήmicroατά τους περίδιαφάνειας ελέγχου ασφάλειας και συmicromicroετοχής των πολιτών στα οποία περιορίστηκε και ο ίδιος ο Mποβέ βλέπειιδιαίτερα εκλεπτυσmicroένους υπερασπιστές του κυρίαρχου συστήmicroατος ∆εν θέλουν να ξεπεράσουν την οικονοmicroίαθέλουν microια οικονοmicroία microε ανθρώπινο πρόσωπο (Riesel 20) γιrsquo αυτό και laquoυπενθυmicroίζουν στο κράτος τις υποχρεώσειςτου και είναι επιρρεπείς σε κάθε κρατιστική και κεϋνσιανική νοσταλγίαraquo Kι όmicroως επισηmicroαίνει ο Pιζέλ δεν υπάρχειldquoκαθαρήrdquo γεωργία και διατροφή σε microια κοινωνία που δεν αλλάζει Tα προβλήmicroατα της γεωργίας microπορούν ναλυθούν microόνο microε το τέλος της διαδικασίας επιβολής του ldquoτεχνητούrdquo ndash και γιrsquo αυτό χρειάζεται κάτι πολύ διαφορετικόαπό τον laquoέλεγχο των πολιτώνraquo (Riesel 18) laquoEίναι αναγκαία η κριτική στην κοινωνική λειτουργία της έρευναςακόmicroη και της δηmicroόσιας όπως επίσης και η επιστροφή στη λουδιτική παράδοση του σαmicroποτάζ στην πραγmicroατικήδράση όχι στη δράση την εικονική και τη διαmicroεσολαβηmicroένη από τα micromicroεraquo (Riesel 52)49

Θα ήταν ωστόσο λάθος να θεωρήσουmicroε προϊόν των micromicroε χωρίς πραγmicroατική βάση την αιφνιδιότητα microε τηνοποία οι δράσεις και οι προτάσεις της συνοmicroοσπονδίας έγιναν κυρίαρχα θέmicroατα της γαλλικής δηmicroόσιας ζωής ndashεξαιτίας της οποίας ο πρόεδρος Σιράκ και ο πρωθυπουργός Zοσπέν δεξιώθηκαν τον δηλωmicroένο αναρχικό καιπαραβάτη του νόmicroου Mποβέndash καθώς και το κίνηmicroα που ακολούθησε (πενήντα χιλιάδες άτοmicroα στη δίκη του Mιλότον Iούλιο του 2000) H δηmicroοσιότητα microε την οποία εδώ και χρόνια τα micromicroε των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατώνεπενδύουν τα microειονεκτήmicroατα των βιοτεχνολογιών είναι σίγουρα ύποπτη Πρέπει όmicroως να διακρίνει κανείς και microιαπροσπάθεια των micromicroε να διατηρήσουν την αξιοπιστία τους ώστε να συνεισφέρουν στον έλεγχο και τη συγκράτησηmicroιας ευρέως διαδεδοmicroένης αγανάκτησης που προέκυψε από microόνη της Όταν όλο και συχνότερα οι απολογητές τωνγενετικών επεmicroβάσεων αναφωνούν πικραmicroένοι ότι η κριτική εναντίον τους ldquoστην πραγmicroατικότηταrdquo στοχεύειαπευθείας στην ίδια την έρευνα και στην επιστήmicroη γενικότερα δυστυχώς υπερβάλλουν Mπορεί όmicroως κανείςεύκολα να διαπιστώσει προσωπικά microια βαθιά δυσφορία για τη συνεχή αναδόmicroηση της καθηmicroερινότητας microέσα απότο κυνήγι των τεχνολογιών να εξαπλώνεται σε όλο το φάσmicroα των πολιτικών απόψεων και των κοινωνικώνστρατοπέδων Όσο ασχηmicroάτιστη και ασυνεπής και να rsquoναι τούτη η δυσφορία πρόκειται για έναν από τους πιοάβολους παράγοντες για την περαιτέρω ανάπτυξη της βιοmicroηχανικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας Aποφασιστικήσηmicroασία έχει η microετάβαση από τη γνώση microεmicroονωmicroένων κινδύνων (όλοι γνωρίζουν πλέον ότι ο αmicroίαντος είναιεπικίνδυνος) στη γενικευmicroένη καχυποψία προς τη microήτρα που γεννά όλα αυτά τα τέρατα Kαι δικαίως Mια επιστήmicroησαν τη βιοτεχνολογία microπορεί κανείς να την αρνηθεί εκ των προτέρων χωρίς να πρέπει κοπιωδώς να αποδείξει γιατίη νεαρότατη εφαρmicroογή της θα έχει καταστροφικές συνέπειες Aρκεί να παρακολουθήσει κανείς την πλήρηανευθυνότητα microε την οποία δουλεύουν οι γενετικοί επιστήmicroονες την απόλυτη ανεξαρτησία τους από τις προσδοκίεςκέρδους των παραγγελιοδοτών τους και τον αποκλεισmicroό των συναδέλφων εκείνων που εξέφρασαν τις ελάχιστεςαmicroφιβολίες για να δικαιολογήσει ότι δεν θέλει να γνωρίζει τίποτε απολύτως και δεν θέλει να υπηρετεί για χρόνιατις βιοτεχνολογίες ως πειραmicroατόζωο εν αναmicroονή των επόmicroενων καταστροφών H παραδοσιακή διάκριση microεταξύεργαστηρίου όπου microπορεί κανείς ακίνδυνα να κάνει τα πειράmicroατά του και του έξω κόσmicroου έχει εξαφανιστεί απότη διάσπαση του πυρήνα του ατόmicroου και microετά κάθε νέα επινόηση εφαρmicroόζεται κατευθείαν σε φυσικές συνθήκες microεανεπίστρεπτες συνέπειες (Rem 31) Συχνά οι κριτικοί των βιοτεχνολογιών απαιτούν τη διενέργεια πειραmicroάτωνστους γενετικά τροποποιηmicroένους οργανισmicroούς είναι όmicroως αδύνατον να γίνουν γιατί θα έπρεπε για πολλά χρόνια ναφυτεύει κανείς τεράστιες εκτάσεις microε φυτά microε ΓTO για να δει τις επιπτώσεις τους και τότε δεν θα πρόκειται πλέονγια απλό πείραmicroα ∆εν έχει βέβαια νόηmicroα να κάνουmicroε κρούσεις υπέρ των θετικών συνεπειών της σηmicroερινήςτεχνολογίας Κανένα από τα προβλήmicroατα που πλήττουν σήmicroερα τον κόσmicroο και τους κατοίκους του δεν λύνεταιτεχνολογικά Τα προβλήmicroατα είναι κοινωνικά Τα microοναδικά ζητήmicroατα που microπορεί κανείς να επιλύσει δια τηςσύγχρονης τεχνολογίας είναι τα εξής ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα πώς να δέχεται κανείς εντολές από τηλεφώνου χωρίςνα διακόπτονται οι κλήσεις πώς να microεταφέρει πληροφορίες σχεδόν microε την ταχύτητα του αλλοτινού ταχυδροmicroείουκαι πώς επιτέλους να απαλλαγούmicroε από το microισητό είδος του βιβλίου

Η αντίσταση ενάντια στην τεχνολογική τροmicroοκρατία αφενός (και σε άλλα microέτωπα όπως για παράδειγmicroαδείχνει η επιστροφή του ενδιαφέροντος στη βλαβερότητα των ηλεκτροmicroαγνητικών κυmicroάτων που εκπέmicroπουν τακινητά οι κεραίες οι συνδέσεις υψηλής τάσης κοκ) και αφετέρου ενάντια στην κοινωνία της εργασίας στην

49 Μια ιδιαίτερα πετυχηmicroένη microορφή σαmicroποτάζ έγινε στην Ιταλία λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1998 Στάλθηκαν σε ένα πρακτορείο ειδήσεωναρτοσκευάσmicroατα τύπου panettoni τα οποία στην Ιταλία αγοράζονται από όλες τις οικογένειες για τα Χριστούγεννα [ΣτM γλυκό ψωmicroίαντίστοιχο microε τις βασιλόπιτες στην Ελλάδα] παρασκευασmicroένα από microια εταιρεία θυγατρική της Nestleacute στα οποία είχε προστεθεί microε ένεσηπρωσσικό οξύ Οι αποστολείς ανακοίνωσαν ότι και άλλα δηλητηριασmicroένα πανετόνι βρίσκονται ήδη στα σουπερmicroάρκετ σαν ένδειξηδιαmicroαρτυρίας για τη χρήση τροποποιηmicroένων οργανισmicroών στην παραγωγή της Nestleacute ∆ηmicroιουργήθηκε πανικός και microετά την ηmicroέρα εκείνη δενπουλήθηκαν κυριολεκτικά καθόλου πανετόνι οποιασδήποτε microάρκας Η θυγατρική της Nestleacute έκλεισε προσωρινά λόγω ανυπαρξίας παραγγελιώνΠαρόλο που δεν βρέθηκε ποτέ ούτε ένα δηλητηριασmicroένο αρτοσκεύασmicroα σε σουπερmicroάρκετ το θέmicroα ndashκαι microαζί microrsquo αυτό και η χρήση ΓΤΟγενικάndash microονοπώλησε τις συζητήσεις στα χριστουγεννιάτικα γεύmicroατα όλων των ιταλικών οικογενειών Οι συγγραφείς δεν βρέθηκαν ποτέ αλλάακόmicroη κι αν τους ανακάλυπταν δεν θα είχαν τίποτε να φοβηθούν δεν κυκλοφόρησαν ποτέ δηλητηριασmicroένα αρτοσκευάσmicroατα απλά διατύπωσανmicroια απειλή Το παράδειγmicroα αυτό δείχνει ότι microια πράξη σαmicroποτάζ και προπαγάνδας είναι δυνατή microε ελάχιστα microέσα και ελάχιστο προσωπικόρίσκο αν ξέρει κανείς πώς να εκmicroεταλλεύεται στρατηγικά τις περιστάσεις

27

ακραία της microορφή τη νεοφιλελεύθερη είναι ακόmicroη όπως είπαmicroε δέσmicroια πολλών ψευδαισθήσεων Είναι microάλλονπροφανές ότι microεταξύ των φορέων της αντίστασης αυτής η κριτική της αξίας εξαπλώνεται Πώς όmicroως βλέπουν οι ίδιοιάνθρωποι την κριτική της αξίας απαλλαγmicroένη από το φετιχισmicroό των παραγωγικών δυνάmicroεων Όταν παλαιότεραmicroιλούσε για ξεπέρασmicroα της κοινωνίας της εργασίας η κριτική της αξίας επικαλείτο για πολύν καιρό τις δυνατότητεςτης microικροηλεκτρονικής επανάστασης microε άλλα λόγια τις ελπίδες της πληροφορικής και της κυβερνητικής Έτσι όmicroωςπαρέmicroεινε περιορισmicroένη στους παλαιούς της ορίζοντες και τις παλιές της απορίες ∆εν θα microπορούσε το επέκεινα microιαςεmicroπορευmicroατικής κοινωνίας να microοιάζει περισσότερο microε microια αγροτική κοινωνία και λιγότερο microε microια κοινωνίαηλεκτρονικών υπολογιστών Τι θέλει η κριτική της αξίας Θέλει να ευλογήσει όπως κάνει ο ΠαγκόσmicroιοςΟργανισmicroός Εmicroπορίου την αποmicroάκρυνση από τη γη τους εκατοmicromicroυρίων αγροτών που υπάρχουν ακόmicroη στο Νότοτου πλανήτη θέλει την εκβιαστική τους ένταξη στην εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών Η κριτική τηςσυγκεκριmicroένης εργασίας είναι ορθή όταν αποτελεί κριτική της αφηρηmicroένης εργασίας Ποιος θα εναντιωνόταν στηναυτοδιαχειριζόmicroενη δραστηριότητα Το όραmicroα του Μαρξ και του Ένγκελς microιας κοινωνίας όπου το πρωί πας γιακυνήγι το microεσηmicroέρι ψαρεύεις το απόγευmicroα βόσκεις τα ζώα και το βράδυ microετά το δείπνο ασκείς φιλοσοφικήκριτική (ΜΕW 333) δεν είναι κάπως καλύτερο από το να κάθεσαι microπροστά σε microια κονσόλα και να σου τα κάνουνόλα οι microηχανές

O Mαρξ είχε δώσει τον εξής ορισmicroό της αυτοκαθορισmicroένης δραστηριότητας laquoH πραγmicroατικά ελεύθερηεργασία όπως παραδείγmicroατος χάριν η microουσική σύνθεση χρειάζεται ταυτόχρονα τον πιο καταραmicroένο ζήλο και τηνπιο έντονη συγκέντρωση δυνάmicroεωνraquo (MEW 42512) Mια φορά να έχει δουλέψει κανείς στο χωράφι γνωρίζει πόσοταιριάζει αυτή η περιγραφή στη γεωργική εργασία Aπαιτεί κούραση και συγκέντρωση δυνάmicroεων σου δίνει χαράόταν τελειώνει και παρόλrsquo αυτά δεν σε κάνει περήφανο microόνον το αποτέλεσmicroά της αφού δεν θα rsquoθελες ναξεφυτρώνει από το έδαφος microόνο microε το πάτηmicroα ενός κουmicroπιού θα αισθανόσουν προδοmicroένος Tο ίδιο ισχύει και γιατη χειρωνακτική εργασία H συγκεντροποίηση οι microεγάλες διαστάσεις η εξειδίκευση και η microηχανοποίηση τηςγεωργίας είναι ασύmicroβατες microε microια παραγωγή προσανατολισmicroένη στη χρήση και την ευχάριστη απασχόληση Hγενετική τεχνολογία απλώς επιταχύνει την πτώχυνση της γενετικής κληρονοmicroιάς για την οποία ευθύνεται ολόκληρηη σύγχρονη αγροτική οικονοmicroία50 H βιοmicroηχανοποίηση και η microηχανοποίηση της γεωργίας δεν είναι βέβαιαεπινοήσεις του νεοφιλελευθερισmicroού και της παγκοσmicroιοποίησης Oι εκτεταmicroένες microονοκαλλιέργειες ή η συντήρησηπολύ microεγάλων κοπαδιών σε πολύ microικρό χώρο οδηγούν οπωσδήποτε σε ασθένειες και συνεπώς στην ανάγκη γιατεράστιες ποσότητες φαρmicroάκων και αντιδότων που φτάνουν microέχρι τη βιοτεχνολογία Σήmicroερα ένας χοιροτρόφοςδίνει για αντιβιοτικά κατά microέσο όρο πάνω από 300 microάρκα (περίπου 150 ευρώ) ανά γουρούνι (Le Mondediplomatique Aύγουστος 1999) Η γεωργία έχει νόηmicroα microόνο σε έκταση microικρή και microε δαπάνη δραστηριότηταςσχετικά microεγάλη Στην περίπτωση αυτή η αντίληψη ότι οι microηχανές microπορούν να δουλέψουν αντί για microας είναιπαράλογη microοιάζει microε το θρεπτικό διάλυmicroα που περιγράψαmicroε παραπάνω Mια κοινωνία πέρα από την κοινωνία τηςεργασίας θα microείωνε βέβαια τη συνολική ποσότητα εργασίας αφού ένα microεγάλο microέρος της σηmicroερινής παραγωγήςείναι απολύτως περιττό Aρκετές δραστηριότητες microπορούν βέβαια να εξορθολογιστούν και να αυτοmicroατοποιηθούνΌχι όmicroως η γεωργία Kι αυτό δεν είναι κακό Kαmicroία άλλη δραστηριότητα δεν οδηγεί σε τέτοιο σεβασmicroό προς τηφύση δεν microας προτρέπει στην αλληλεγγύη και τη συλλογική δουλειά δεν είναι τόσο προσβάσιmicroη σε όλους ώστενα microην δηmicroιουργεί ιεραρχία ικανοτήτων Mπορούmicroε να φανταστούmicroε microια microελλοντική κατάσταση όπου ο καθέναςπου τολmicroά θα microπορεί να περνά την ώρα του δουλεύοντας τη γη χωρίς ατοmicroική ιδιοκτησία του εδάφους ή άλλωνmicroέσων παραγωγής (επrsquo αυτού είχε κάποιες καλές ιδέες ο Φουριέ) H δηmicroιουργία ενός microεγάλου πληθυσmicroούmicroικροαγροτών microε δοmicroές τοπικής αυτοδιαχείρισης θα ήταν microια άmicroεση πρακτική λύση για τις υποταγmicroένες χώρες τουNότου (σίγουρα πάντως πιο πρακτική από την ιδέα οι φτωχοί του Σάο Πάολο ή του Nαϊρόmicroπι να επιδιώξουν έναεισόδηmicroα στον τοmicroέα των υπηρεσιών) Mια τέτοια λύση θα προσέφερε στο πλαίσιο της υπάρχουσας παγκόσmicroιαςεmicroπορευmicroατικής οικονοmicroίας τον έλεγχο και την αυτοδιαχείριση των σηmicroαντικότερων πόρων Tέτοιες πρωτοβουλίεςυπάρχουν H microεγαλύτερη η οργάνωση των ακτηmicroόνων Movimento sem Terra στη Bραζιλία έχει στόχο microόνο τηθέσmicroιση της κατανοmicroής των γαιών σε οικογένειες που θα παραγάγουν προϊόντα για την αγορά και θα εντάσσονταιέτσι στην κοινωνία της εργασίας ∆εν έχει δηλαδή σχέδιο κοινωνικά ανατρεπτικό Kαι microόνον όmicroως η microαζικήεπιστροφή στη γη microετά από τόσες δεκαετίες κατά τις οποίες η λαίλαπα των βραζιλιάνικων microεγαλουπόλεωνκαταβρόχθισε γενιές ολόκληρες αποτελεί παρέκκλιση από την καπιταλιστική ldquoανάπτυξηrdquo ∆εν πρόκειται microόνον γιαφαινόmicroενο του Tρίτου Kόσmicroου Eδώ και δέκα χρόνια κάθε χρόνο στη Γαλλία πάνω από δέκα χιλιάδες άνθρωποικυρίως άνθρωποι των πόλεων ξεκινούν microια αγροτική δραστηριότητα microε απόδοση microικρότερη από την επιδοτούmicroενησύmicroφωνα microε τις οδηγίες της αγροτικής πολιτικής της Eυρωπαϊκής Ένωσης Tο κράτος προσπαθεί να ρυθmicroίσει τηντάση αυτή microε το πρόσχηmicroα της βοήθειας στους νέους αγρότες και της παροχής δυνατοτήτων απασχόλησης στουςανέργους Mεταξύ της πλειάδας των οργανώσεων που δραστηριοποιούνται σrsquo αυτόν τον τοmicroέα υπάρχουν καιοργανώσεις όπως το κίνηmicroα Droit paysan που θέλει να παραmicroένει όσο γίνεται πιο ανεξάρτητο από τη βοήθεια τηςπολιτείας δεν στοχεύει στην ένταξη στο σύστηmicroα της αγοράς και ενίοτε καταλαmicroβάνει ακαλλιέργητες εκτάσειςΌσο κι αν δεν microπορούmicroε να βρούmicroε κοινό παρονοmicroαστή για τις διάφορες αυτές πρωτοβουλίες ανά τον κόσmicroο όσοκι αν όσοι συmicromicroετέχουν σrsquo αυτές είναι άνθρωποι οι οποίοι συχνά το microόνο που θέλουν είναι να εξασφαλίσουν microιαθέση στην αγορά της κατηγορίας τους πρόκειται ωστόσο αντικειmicroενικά για τη σηmicroαντικότερη τάση 50 Πριν από πενήντα microόλις χρόνια οι αγρότες στην Ινδία φύτευαν πάνω από 30000 παραδοσιακά είδη ρυζιού Σήmicroερα 10 σύγχρονες ποικιλίεςκαλύπτουν πάνω από το 75 της τοπικής παραγωγής ρυζιού (Rifkin 181) Ο πλούτος ποικιλιών που αναπτύχθηκε σταδιακά microέσα σε δέκαχιλιάδες χρόνια αγροτικού πολιτισmicroού ισοπεδώνεται διαmicroιάς για ευτελείς σκοπούς Ενώ η συνολική εξέλιξη της φύσης (και η ανθρώπινηεξέλιξη) είχε πάντοτε την τάση να δηmicroιουργεί όλο και περισσότερα είδη microε διαφορετικά χαρακτηριστικά η κοινωνία του εmicroπορεύmicroατοςκατάφερε να την αντιστρέψει σε λίγες microόνο δεκαετίες

28

επανοικειοποίησης των πόρων microε την έννοια της αντιπολιτικής και της αντιοικονοmicroίας ειδικά στις περιπτώσειςόπου η γη προσφέρεται χωρίς χρηmicroατικό αντίτιmicroο Mήπως θα έπρεπε οι κριτικοί της αξίας αντί να παιδεύονται microετα υπολείmicromicroατα σκοταδιστικών αριστερών γκρουπούσκουλων να αρχίσουν να συνεισφέρουν στην επεξεργασία καιτην ανύψωση του επιπέδου της θεωρίας αυτών των δυνητικά αντισυστηmicroικών και ανατρεπτικών κινηmicroάτων

Aυτό που διαφοροποιεί τις θέσεις που παραθέτουmicroε εδώ από τη ροmicroαντική-αντιδραστική κριτική τηςπροόδου είναι ότι η τελευταία επιδιώκει την επιστροφή στο παρελθόν του οποίου microάλιστα εξυmicroνεί τις χειρότερεςόψεις (έλλειψη κινητικότητας προδιαγεγραmicromicroένοι ρόλοι των δύο φύλων σεβασmicroός στην ιεραρχίαθρησκευτικότητα κοκ) Aντίθετα το θέmicroα είναι να υπερασπιστούmicroε τις δυνατότητες που διαφαίνονταν στοπαρελθόν Γράφει σχετικά ο Pιζέλ laquo∆εν υπάρχουν πια αγρότες αφού δεν υπάρχει πια αγροτική κοινωνία όπως καιδεν πρόκειται να ξαναϋπάρξει αγροτική κοινωνία Aυτό που οφείλουmicroε να ξαναβρούmicroε δεν είναι ο έλεγχος όλων επίόλων του οποίου τα πιο περιπετειώδη παιδιά κατάφερναν πάντοτε ανά τους αιώνες να διαφεύγουν αλλά η ολότητατων δυνατοτήτων ανάπτυξης και υπέρβασης του παρελθόντος και οι αντίστοιχες ιστορικές ευκαιρίες τις οποίεςκατέστρεψε η βιοmicroηχανική εmicroπορευmicroατική κοινωνίαraquo (Riesel 33) Tι έχουν να πουν όσοι θεωρούν την αγροτικήζωή αντιδραστική ουτοπία για τις ελευθεριακές αγροτικές κοινότητες στην Iσπανία το 1936-37 όπου laquoόλαmicroπορούσαν να αρχίσουν από την αρχήraquo (Rem 71) Στο Nότο microέσα σε λίγα χρόνια επαναλαmicroβάνεται η φρίκη τηςπρο εκατονπεντηκονταετίας εκδίωξης των αγροτών στην Eυρώπη και καταστρέφονται όλες οι συνθήκες ζωής πουδεν δηmicroιουργήθηκαν από την εmicroπορευmicroατική κοινωνία και δεν διαποτίζονται πλήρως από αυτήν laquoH διάλυση τηςπαγκόσmicroιας αγροτιάς σηmicroαίνει και τη διάλυση του τελευταίου microεγάλου αποθέmicroατος αντιβιοmicroηχανικών ανθρώπινωνδυνατοτήτωνraquo (Riesel 64) Ποιος ξέρει αν η ανθρωπότητα δεν θα ζήσει σύντοmicroα microια αγροτική εξέγερση που ναασκεί κριτική στην κοινωνία της αξίας

H φοβερή ύβρις που επιτέλεσε η επιστήmicroη του 20ού αιώνα κυρίως microε την προσπάθειά της να εγκαθιδρύσειmicroια πρωτοφανή σε βάθος σε σχέση microε τις προηγούmicroενες χιλιετηρίδες κυριαρχία επί της φύσης και νακατασκευάσει microια φύση προσαρmicroοσmicroένη απόλυτα στην εmicroπορευmicroατική κοινωνία είναι το microεγαλύτερο εmicroπόδιο σεοποιοδήποτε σχέδιο ανθρώπινης χειραφέτησης Oποιαδήποτε τροχοπέδη σrsquo αυτήν τη microηχανή είναι ευπρόσδεκτη Ήmicroήπως δεν microπορούmicroε να κάνουmicroε τίποτα πια τώρα που η γνώση των βιοτεχνολογιών υπάρχει και την εmicroπεδώσαmicroεγια τα καλά Iστορικά δεν δικαιολογείται τέτοια microοιρολατρεία O Mαρξ παραθέτει στο Kεφάλαιο την παρακάτωθέση για την ιστορία των εφευρέσεων laquoΠριν από πενήντα περίπου χρόνια (γύρω στα 1780) ο Άντον Mίλερ είδεmicroια κοmicroψότατη microηχανή στο Nτάντζιγκ που έγνεθε τέσσερα microε έξι κοmicromicroάτια υφάσmicroατος στο λεπτό Tο δηmicroαρχείοόmicroως έκρινε ότι η εφεύρεση αυτή θα microετέτρεπε πολλούς εργαζόmicroενους σε ζητιάνους γιrsquo αυτό και την αποσιώπησεκι άφησε στον εφευρέτη τη διακριτική ευχέρεια να πάει να πνιγείraquo (MEW 2345)

24

γαλοπούλα παράγει υψηλότερο αριθmicroό αυγών όταν δεν χρειάζεται να τα κλωσάει (Rifkin 49) Προωθούν τηνκαλλιέργεια σολοmicroού που έχει χάσει το ένστικτο απόθεσης των αυγών του έτσι ώστε να microην αφήνει την ανοιχτήθάλασσα (Rifkin 53) αλλά και την καλλιέργεια ξύλου που έχει χάσει την ακαmicroψία του (Rifkin 130) Eίναιαυτονόητο ότι τα πειραmicroατικά σχεδιασmicroένα όντα microεταδίδουν τα χαρακτηριστικά τους στους ldquoφυσικούςrdquo τουςειδολογικούς συντρόφους microέχρις αφανισmicroού τους Γιrsquo αυτό και υπάρχουν ντοmicroάτες τετράγωνες για να στοιβάζονταικαλύτερα microε γονίδια ψαριού για να αντέχουν στο κρύο γουρούνια που δεν microπορούν να περπατήσουν από το βάροςκαι καλαmicroπόκι που αντέχει απεριόριστες ποσότητες φυτοφαρmicroάκων

Pωτούν τώρα τα Remarques πώς ήταν αυτή η περίφηmicroη γεωργία πριν την επινόηση των γενετικάτροποποιηmicroένων οργανισmicroών Aν θέλουmicroε να πιστέψουmicroε ορισmicroένους εχθρούς της βιοτεχνολογίας microπορούmicroε ναφανταστούmicroε ότι στο γαλλικό έδαφος όλα ήταν εντάξει πριν εισαχθεί το γενετικά τροποποιηmicroένο καλαmicroπόκι Aλλάστο όνοmicroα ποιανού πράγmicroατος microπορεί κανείς να αντιταχθεί στη βιοmicroηχανική παρέmicroβαση στη φύση της φύσης ανδεν έχει αντεπιχειρήmicroατα για την παραδοσιακή αγροτική βιοmicroηχανία η οποία κατά σύστηmicroα και εξ ορισmicroούmicroεταχειρίζεται τα φυτά και τα ζώα ως microηχανές (Rem 49) H βιοmicroηχανοποιηmicroένη γεωργία microε όλη τη βαναυσότηταπου συσσώρευσε microέσα σε λίγες δεκαετίες δεν αποτελεί συνέχεια του προηγούmicroενου ldquoεξανθρωπισmicroού της φύσηςrdquoαλλά απόλυτη άρνηση της φύσης Oι συνθήκες ζωής του σύγχρονου κατσικιού microοιάζουν πολύ microrsquo αυτές τουσύγχρονου ανθρώπου ο οποίος κάνει τις συναθροίσεις του laquoπάνω σε πλάκες από τσιmicroέντο ρυθmicroίζεται απόυπολογιστές τρέφεται χρησιmicroοθηρικά και ελέγχεται ιατρικάraquo (Rem 54) O καπιταλισmicroός ξεκίνησε microε τηναναδόmicroηση της γεωργίας και σήmicroερα η οικειοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πόρων έχει φτάσει σrsquo ένα σηmicroείοπρωτοφανές αφού όλες οι πτυχές της αναπαραγωγής και της συντήρησης γίνονται microονοπώλιο ορισmicroένωνβιοmicroηχανικών οmicroίλων οι οποίοι αποκόπτουν οριστικά την ανθρωπότητα από κάθε πρόσβαση στα θεmicroελιώδηστοιχεία της φύσης για να της πουλήσουν ύστερα υποκατάστατα (Rem 70) Έτσι θα εξαρτιόmicroαστε σιγά-σιγάακόmicroη και για την επιβίωσή microας από τη microεγάλη microηχανή όπως στην περίπτωση των σπόρων που οι γεωργοί πρέπεινα αγοράζουν κάθε χρόνο αφού microέσα σε λιγότερο από έναν αιώνα η πρακτική του να παράγεις σπόρους microόνος σουέχει σχεδόν εξαφανιστεί (Rifkin 186) Σε σχέση microε ένα απrsquo αυτά τα προϊόντα ο Pιζέλ έγραψε laquoH τεχνολογίαterminator (ελληνιστί εξολοθρευτής) της στείρωσης των φυτών αποτελεί το microεγαλύτερο θρίαmicroβο της πολιτικήςοικονοmicroίας ουσιαστικά σηmicroαίνει ότι παρασκευάζεις έναν στείρο ζωντανό οργανισmicroό (hellip) Ότι έχει αποmicroείνει απότο νόηmicroα της ύπαρξής microας η δυνατότητα και microόνο της τεχνολογίας αυτής microε τη χειραγώγηση του ανταγωνισmicroούκαι microε τις υποσχέσεις της εφαρmicroογής της στον άνθρωπο θέλει να το αποικίσει και να microας αναγκάσει ναεπιβιώσουmicroε στη δική της κοινωνίαraquo (Riesel 11-12)42

Nα λοιπόν το αποτέλεσmicroα πεντακοσίων χρόνων βιοmicroηχανικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας η καθηmicroερινήτροφή έχει ξαναγίνει θεmicroελιώδες κοινωνικό ζήτηmicroα Όπως παλιότερα έτσι και σήmicroερα κάποιοι πρέπει να γεmicroίζουναπλώς το στοmicroάχι τους ndashχθες microε χυλό σήmicroερα microε τα σκουπίδια του σουπερmicroάρκετndash και οι πλούσιοι microπορούν νατρώνε φαγητό Aλλά και το γεύmicroα των πλουσίων σήmicroερα δεν είναι σαν το αλλοτινό τους (δεν κυκλοφορεί πια τέτοιοκυνήγι) είναι απλά και microόνον η τροφή ενός σχετικά εύπορου γεωργού πριν από εκατό χρόνια H εmicroπορευmicroατικήκοινωνία δεν είναι σε θέση να κρατήσει ούτε τις ελάχιστες από τις υποσχέσεις της όπως το να υπάρχει τουλάχιστοντροφή για όλους χωρίς να καταφεύγει στα λάδια microηχανής microέσα στις ζωοτροφές στα φυτικά έλαια στο κακάο στιςδιοξίνες στα κοτόπουλα και στον κανιβαλισmicroό των αγελάδων και χωρίς microία EE η οποία microόλις ανακαλύπτονταιβλαβερά συστατικά στις τροφές αυξάνει τους δασmicroούς ndash βλέπε το διπλασιασmicroό του φόρου στο καρκινογόνο PCBστο κρέας ως αντίδραση στο σκάνδαλο των διοξινούχων κοτόπουλων (La Repubblica 19-8-1999)43 Kαι φυσικάαυτά συνοδεύονται από την απαγόρευση ενός microεγάλου microέρους των παραδοσιακών microεθόδων όπως για παράδειγmicroατης παραδοσιακής microεθόδου παρασκευής τυριού ή του ψησίmicroατος της πίτσας στα κάρβουνα τάχα για λόγουςυγείας44 H συνεχής ωστόσο καταστροφή κάθε ποιοτικού κριτηρίου στα τρόφιmicroα στην EE (βλ απελευθέρωσηmicroεταξύ άλλων της αγοράς του ψωmicroιού των ζυmicroαρικών του microελιού της σοκολάτας και την άρση της αναγραφής τηςπροέλευσης του προϊόντος) στο όνοmicroα του ldquoελεύθερου ανταγωνισmicroούrdquo δεν έχει σηmicroασία microόνον οικονοmicroική σεόποιον δέχεται να καταναλώνει ότι του σερβίρουν χωρίς να ρωτά περί τίνος πρόκειται ουσιαστικά περνάει στοβαθύτερο επίπεδο της ύπαρξής του ένα microήνυmicroα σκλαβιάς και microηδαmicroινότητας έναντι της όmicroορφης microηχανής45

42 Στη Γαλλία οι επιθέσεις που ασκούν τα ριζοσπαστικά ρεύmicroατα προς την κοινωνία του εmicroπορεύmicroατος συχνά της δίνουν το κάπως ασαφέςόνοmicroα laquoη Οικονοmicroίαraquo Oι επιθέσεις αυτές συmicroπεριλαmicroβάνουν και τον microαρξισmicroό της εργατικής τάξης στην κριτική τους ndashόπως κάνουν και microε τηθεωρία της αξίαςndash ως εκπρόσωπο του οικονοmicroισmicroού δηλαδή της αναγωγής του κοινωνικού αποκλειστικά στο οικονοmicroικό laquoΚαι γιrsquo αυτόν τολόγο ο πρώτος τυχόν ηλίθιος είναι ldquomicroαρξιστήςrdquo που σηmicroαίνει οικονοmicroιστής υποστηρικτής της κυριαρχίας της Οικονοmicroίας προτού να γίνει κατrsquoεπιλογήν φιλελεύθερος ή όπως λέγεται σήmicroερα πολίτηςraquo ενώ laquoη ουσιαστική συmicroβολή του Μαρξ ήταν να καταδείξει πως microε πολύσυγκεκριmicroένο τρόπο η κυριαρχία του εmicroπορεύmicroατος η οποία ενθαρρύνθηκε από τη βιοmicroηχανία φρόντισε από τότε να καταστήσει microοναδικήοραmicroατική δυνατότητα καθόλη τη βιοmicroηχανική εποχή την υπόθεση της απόλυτης κυριαρχίας της οικονοmicroίαςraquo (Riesel 19) Από όλα ταεπαναστατικά κινήmicroατα του παρελθόντος προσθέτει ο Ριζέλ έλλειπε η αυτονοmicroία microε την έννοια της ρήξης microε τις ιδεολογίες της προόδου43 Φυσικά microπορεί να τα αποφεύγει κανείς ως ένα βαθmicroό αγοράζοντας microόνο ldquoβιολογικάrdquo προϊόντα Όmicroως για να το κάνει κανείς αυτόσυστηmicroατικά χρειάζεται ένα εισόδηmicroα το οποίο αποκτά microόνο αν συmicromicroετέχει ενεργά στις φρικαλεότητες αυτής της κοινωνίας Απrsquo την άλληόmicroως η βιολογική διατροφή δεν είναι πια αυτό που ήταν και έχει ανοίξει την όρεξη αυτών που την καθιστούν καθηmicroερινά όλο και πιο αναγκαίαέτσι ακόmicroη και η Novartis έχει ήδη microπει στην αγορά των βιολογικών προϊόντων44 Είναι χαρακτηριστικός ο στεναγmicroός του Ντε Γκωλ laquoΠώς να διοικήσει κανείς microια χώρα στην οποία υπάρχουν τριακόσια είδη τυριώνraquo Γιαπροβλήmicroατα αυτού του είδους όmicroως η ΕΕ διαθέτει πολύ καλύτερες λύσεις από τον παλαίmicroαχο στρατηγό Σήmicroερα στη Γαλλία στα microαγαζιά microετυροκοmicroικά προϊόντα συχνά σου δίνουν και microια προκήρυξη microε τίτλο laquoΝα σώσουmicroε τα τυριά microαςraquo45 Όταν όmicroως κάποιος πεθάνει απrsquo αυτό τότε ήταν άτυχος ndash η microηχανή έχει και την άλλη της όψη Έτσι έχει συmicroβεί να πεθάνουν άνθρωποι πουέφαγαν τις προαναφερθείσες ντοmicroάτες microε γονίδια ψαριού επειδή ήταν αλλεργικοί στο ψάρι και βέβαια δεν ήταν αρκετά έξυπνοι ώστε ναυποθέσουν ότι η ντοmicroατοσαλάτα τους microπορεί να περιέχει ψάρι Οι γενετιστές δίνουν έτσι ένα τέλος στον ισοπεδωτικό εφησυχασmicroό του χορτάτουαστού (για τον οποίο εξάλλου έχουν γίνει τόσες διαmicroαρτυρίες) προσφέροντάς του microια καθηmicroερινή περιπέτεια που ενεργοποιεί τααντανακλαστικά του πολύ περισσότερο απrsquo ότι το να σκαρφαλώνει σε βράχους microε γυmicroνά χέρια

25

Όποιος πήγαινε σε δηmicroόσιο σχολείο τη δεκαετία του rsquo80 στην Aγγλία και έτρωγε στην καντίνα του σχολείουτο φθηνότερο κρέας (το αγελαδινό microε την ασθένεια Creutzfeld-Jakob) είχε πολλές πιθανότητες να αρρωστήσει καινα πεθάνει στο άνθος της ηλικίας του (Corriere della Sera 17-7-2000) Σε κάθε περίπτωση πάντως είχε την τύχη νατρέφεται κατά την παιδική του ηλικία microrsquo ένα παρασκεύασmicroα από αλεσmicroένα κόκαλα Ποιος δεν θα σκεφτόταν τηνπεριγραφή του Mαρξ των χοιρινών προϊόντων microε τα οποία τάιζαν το αγγλικό προλεταριάτο στις χειρότερες στιγmicroέςτου46 Προσεκτικές στατιστικές microιλούν για 150000 περίπου νεκρούς τα επόmicroενα χρόνια microόνο στην Aγγλία Hβιοmicroηχανική γεωργική κοινωνία έφτασε στο σηmicroείο να παίρνει πίσω την πρώτη και βασικότερη υπόσχεση κάθεπολιτισmicroού που είναι η εξασφάλιση της επιβίωσης τουλάχιστον σε καιρό ειρήνης ∆εκάδες εκατοmicromicroύρια άνθρωποιπηγαίνουν ακατάπαυστα για ιατρικές εξετάσεις και ανακαλύπτουν παθήσεις για τις οποίες δεν υπάρχει θεραπείαόπως ακριβώς συνέβαινε microε τις επιδηmicroίες πανούκλας το Mεσαίωνα Για οποιαδήποτε λογική πέρα από τηνεmicroπορευmicroατική η συmicroφορά αυτή ήταν απόλυτα προβλέψιmicroη H παρασκευή τροφής για τα βοοειδή microε πτώmicroαταβοοειδών δεν αποτελεί microόνον εγκληmicroατική νόθευση και εmicroπλουτισmicroό της τροφής microε ξένα σώmicroατα πράγmicroα πουγινόταν παντού όπου υπήρχε κέρδος Tο να microετατρέψεις έναν χορτοφάγο σε κρεοφάγο και microάλιστα κανίβαλο είναισυνέπεια του παρανοϊκού κόσmicroου της αξίας όπου το αφηρηmicroένο είναι συγκεκριmicroένο και το συγκεκριmicroένοαφηρηmicroένο και όπου όλα microετατρέπονται στο αντίθετό τους ∆εν χρειάζονται λεπτοmicroερείς microελέτες για ναπροβλέψουmicroε ότι microια τέτοια παρέmicroβαση ndashκαι microάλιστα τόσο ελαφρά τη καρδίαndash δεν microπορεί να microην έχει συνέπειεςAρκεί η πρώτη λέξη της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας η ρήση του Aναξίmicroανδρου47

H σφαγή συνεχίζεται Eναντίον της τεράστιας επίθεσης των γενετικών βιοmicroηχανιών έχει αναπτυχθεί έναπαγκόσmicroιο κίνηmicroα διαmicroαρτυρίας πολύ πιο γρήγορα απrsquo ότι το αντιπυρηνικό κίνηmicroα και microάλιστα την ώρα που δενυπάρχει σχεδόν κανένα κίνηmicroα ενάντια στην τροmicroοκρατία των αυτοκινήτων48 O νεοφιλελευθερισmicroός και οιβιοτεχνολογίες είναι τα δύο microεγάλα ζητήmicroατα στο στόχαστρο του νέου κινήmicroατος που ήρθε στο προσκήνιο microε τηνεξέγερση στο Σιάτλ ένα κίνηmicroα που όχι απλώς αποτελεί το microεγαλύτερο αντικαπιταλιστικό κίνηmicroα αλλάσυνειδητοποίησε και τη σύνδεση microεταξύ των φαινοmicroένων αυτών H κύρια αδυναmicroία του κινήmicroατος είναιοπωσδήποτε οι ψευδαισθήσεις του περί ldquoενεργών πολιτώνrdquo ldquoδηmicroοκρατικού διαλόγουrdquo ldquomicroεταρρύθmicroισης τηςπαγκόσmicroιας τράπεζαςrdquo η επίκληση του νοmicroοθέτη και οι δυνατότητες εθνοκρατικής ρύθmicroισης Oι ψευδαισθήσειςπερί δηmicroοκρατίας φαίνεται πως θα καταρρεύσουν πολύ σύντοmicroα microε τέτοια προθυmicroία που δείχνουν οι κυβερνήσειςκαι οι διεθνείς οργανώσεις να υποκύψουν στις πιέσεις της γενετικής βιοmicroηχανίας H ευρωπαϊκή Kοmicroισιόν παρά τιςαντιρρήσεις microεmicroονωmicroένων κρατών σκοπεύει να άρει το κατά τη γνώmicroη της απόλυτα ldquoπαράνοmicroοrdquo ψηφισθέν το1998 microορατόριουmicro στα νέα γενετικά τροποποιηmicroένα προϊόντα (Le Monde 18-7-2000) Aφού είχαν ήδη φυτευτεί2000 εκτάρια παράνοmicroα εισαγόmicroενου γενετικά τροποποιηmicroένου καλαmicroποκιού στη Γαλλία η γαλλική κυβέρνησηανακοίνωσε ότι προετίθετο να επιτρέψει την καταστροφή των αντίστοιχων φυτειών για να ανακαλέσει τελικά τηναπόφασή της (Le Monde 18-7-2000) H ίδια τακτική του δοκιmicroαστικού σωλήνα και του τετελεσmicroένου γεγονότοςκρυβόταν πίσω από την ldquoπαράφροναrdquo όπως αποκλήθηκε εξασφάλιση παράνοmicroης πατέντας για τη χειραγώγηση τηςανθρώπινης γονιmicroότητας από το Γραφείο Eυρεσιτεχνιών του Mονάχου

Kαι οι εναποmicroείναντες γεωργοί έχουν αρχίσει να αντιδρούν H Confeacutederation paysanne (AγροτικήΣυνοmicroοσπονδία) η δεύτερη σήmicroερα αγροτική συνδικαλιστική οργάνωση της Γαλλίας δεν έχει όmicroοιά της στηνEυρώπη Yπερασπίζεται τους microικρογεωργούς έναντι του ldquoπροντουκτιβισmicroούrdquo του επικαθορισmicroού δηλαδή τωνπάντων από την παραγωγικότητα microάχεται εναντίον της εκmicroηδένισης της αγροτικής τάξης την οποία προωθούν εδώκαι πενήντα χρόνια η κυβέρνηση και η Eυρωπαϊκή Ένωση microε τη βοήθεια των επίσηmicroων πολυεθνικών γεωργικώνεταιρειών δια του περιορισmicroού της γεωργίας σrsquo έναν microικρό αριθmicroό εκτεταmicroένων βιοmicroηχανοποιηmicroένων καιειδικευmicroένων χωραφιών Eδώ δεν διεκδικούν microόνον οι χρήστες αλλά και οι ίδιοι οι αγρότες microια αγροτική παραγωγήυγιεινή και ποιοτική microε σεβασmicroό προς το περιβάλλον και αλληλεγγύη προς το Nότο του πλανήτη Ησυνοmicroοσπονδία αmicroφισβήτησε από την αρχή ολόκληρη την κοινωνική εκείνη αντίληψη που οδήγησε στηνκαταστροφή της παραδοσιακής γεωργίας Mια ριζοσπαστική πτέρυγα (στους κόλπους της οποίας δρούσαν οι PενέPιζέλ και Zοσέ Mποβέ) άρχισε από το 1998 να καταστρέφει χωράφια microε γενετικά τροποποιηmicroένα φυτά και ναχρησιmicroοποιεί τις επακόλουθες δίκες ως ευκαιρίες διάδοσης της κριτικής τους ενώ εντωmicroεταξύ οι υπόλοιποι ηγέτεςτου κινήmicroατος microπαινόβγαιναν στα υπουργεία H έκρηξη της δηmicroοσιότητας επετεύχθη το 1999 microε το σπάσιmicroο ενόςκαταστήmicroατος McDonaldrsquos στο Mιλό της νότιας Γαλλίας και τη σύλληψη του Mποβέ ο οποίος αναδείχτηκεmicroάρτυρας και κατόπιν πούλησε microε εξαιρετική προθυmicroία το microαρτυρικό του προφίλ στα micromicroε Έγινε για λίγο ο

46 Η στατιστική του Wallerstein σχετικά microε τη διατροφή της αγγλικής microεσαίας τάξης (η οποία παρατίθεται από τον Robert Kurz στο βιβλίο τουSchwarzbuch Kapitalismus [H Mαύρη Bίβλος του Kαπιταλισmicroού] εκδόσεις Eichborn Φρανκφούρτη 1999 σελ 18) αποδεικνύεται υπερβολικάαισιόδοξη όταν διαπιστώνει ότι στα τέλη του 19ου αιώνα είχε φτάσει τουλάχιστον στο επίπεδο του όψιmicroου microεσαίωνα αφού υπολογίζει microόνοντην ποσότητα του φαγητού47 Παρόλο που δεν έχει άmicroεση σχέση microε το θέmicroα του άρθρου πρέπει να σηmicroειωθεί ότι η προφανής απόρριψη κάθε ιδέας συσσώρευσης καιγραmicromicroικής εξέλιξης που περιέχεται στη ρήση του Αναξίmicroανδρου δείχνει πόσο άδικο έχουν ερmicroηνευτές όπως ο A Sohn-Rethel οι οποίοιβλέπουν χωρίς λόγο τους φυσικούς φιλοσόφους της Ιωνίας ως τους πρώτους υπερασπιστές της λογικής του εmicroπορεύmicroατος Όπως εξάλλου καιόλη η αρχαία σκέψη αυτοί εξέφρασαν ταυτόχρονα την ανάδυσή της όσο και την αντίσταση εναντίον της [Ο Αναξίmicroανδρος λέει ότι ηπρωταρχική ουσία και το στοιχείο όλων των όντων είναι το άπειρον και σrsquo αυτό απrsquo όπου γεννήθηκαν τα πράγmicroατα επίσης αποσυντίθενταιΣτΜ]48 Οι επιφυλάξεις του κόσmicroου προς τους ΓΤΟ είναι τόσο microεγάλες ώστε η γενετική τεχνολογία απειλείται microε οικονοmicroική αποτυχία η άρνησητης κυβέρνησης των ΗΠΑ να προσθέτει ετικέτες στα προϊόντα που περιέχουν ΓΤΟ επέφερε το αναπάντεχο αποτέλεσmicroα τα τελευταία χρόνιανα πέσουν κατά 90 οι εισαγωγές αmicroερικανικού καλαmicroποκιού και σόγιας (εκεί δηλαδή που χρησιmicroοποιούνται κυρίως οι ΓΤΟ) στην Ευρώπη(Il Manifesto 23 Μαΐου 2000) διότι οι εισαγωγείς δεν ήθελαν να διακινδυνεύσουν να τιmicroωρηθούν από τους αγοραστές τους Η Deutsche Bankσυmicroβούλευσε πέρσι τους πελάτες της να microην επενδύουν πια σε βιοτεχνολογίες Θα ήταν όmicroως microια παράδοξη επιτυχία αν οι βιοτεχνολογίεςσταmicroατούσαν για καθαρά οικονοmicroικούς λόγους

26

διασηmicroότερος άνθρωπος της Γαλλίας γεγονός που εν microέρει αποδεικνύει πόσο σηmicroαντικά κοινωνικά ζητήmicroατα θίγειη συνοmicroοσπονδία H αποδυνάmicroωση του περιεχοmicroένου του αγώνα και η αναζήτηση όσο γίνεται ευρύτερηςσυναίνεσης που εξέφρασε ο Mποβέ επικεντρώνοντας την προσοχή του ολοένα και περισσότερο στο ζήτηmicroα τωνldquoσκουπιδοτροφώνrdquo δεν βρήκε σύmicroφωνους όλους τους παλιούς του συντρόφους Oρισmicroένοι απrsquo αυτούς όπως οPενέ Pιζέλ πρώην καταστασιακός που έγινε βοσκός και ένας από τους αρχικαταστροφείς των χωραφιών microε τογενετικά τροποποιηmicroένο καλαmicroπόκι συνεχίζουν να αγωνίζονται ενάντια στο βιοmicroηχανικό καπιταλισmicroό και όχιmicroόνον ενάντια στην ldquoπαγκοσmicroιοποίησηrdquo και τον ακραίο φιλελευθερισmicroό O Pιζέλ όπως λέει στην microπροσούρα απότην οποία παραθέτουmicroε στα πρόσωπα των ldquoπολιτών-περιβαλλοντιστών-καταναλωτώνrdquo microε τα συνθήmicroατά τους περίδιαφάνειας ελέγχου ασφάλειας και συmicromicroετοχής των πολιτών στα οποία περιορίστηκε και ο ίδιος ο Mποβέ βλέπειιδιαίτερα εκλεπτυσmicroένους υπερασπιστές του κυρίαρχου συστήmicroατος ∆εν θέλουν να ξεπεράσουν την οικονοmicroίαθέλουν microια οικονοmicroία microε ανθρώπινο πρόσωπο (Riesel 20) γιrsquo αυτό και laquoυπενθυmicroίζουν στο κράτος τις υποχρεώσειςτου και είναι επιρρεπείς σε κάθε κρατιστική και κεϋνσιανική νοσταλγίαraquo Kι όmicroως επισηmicroαίνει ο Pιζέλ δεν υπάρχειldquoκαθαρήrdquo γεωργία και διατροφή σε microια κοινωνία που δεν αλλάζει Tα προβλήmicroατα της γεωργίας microπορούν ναλυθούν microόνο microε το τέλος της διαδικασίας επιβολής του ldquoτεχνητούrdquo ndash και γιrsquo αυτό χρειάζεται κάτι πολύ διαφορετικόαπό τον laquoέλεγχο των πολιτώνraquo (Riesel 18) laquoEίναι αναγκαία η κριτική στην κοινωνική λειτουργία της έρευναςακόmicroη και της δηmicroόσιας όπως επίσης και η επιστροφή στη λουδιτική παράδοση του σαmicroποτάζ στην πραγmicroατικήδράση όχι στη δράση την εικονική και τη διαmicroεσολαβηmicroένη από τα micromicroεraquo (Riesel 52)49

Θα ήταν ωστόσο λάθος να θεωρήσουmicroε προϊόν των micromicroε χωρίς πραγmicroατική βάση την αιφνιδιότητα microε τηνοποία οι δράσεις και οι προτάσεις της συνοmicroοσπονδίας έγιναν κυρίαρχα θέmicroατα της γαλλικής δηmicroόσιας ζωής ndashεξαιτίας της οποίας ο πρόεδρος Σιράκ και ο πρωθυπουργός Zοσπέν δεξιώθηκαν τον δηλωmicroένο αναρχικό καιπαραβάτη του νόmicroου Mποβέndash καθώς και το κίνηmicroα που ακολούθησε (πενήντα χιλιάδες άτοmicroα στη δίκη του Mιλότον Iούλιο του 2000) H δηmicroοσιότητα microε την οποία εδώ και χρόνια τα micromicroε των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατώνεπενδύουν τα microειονεκτήmicroατα των βιοτεχνολογιών είναι σίγουρα ύποπτη Πρέπει όmicroως να διακρίνει κανείς και microιαπροσπάθεια των micromicroε να διατηρήσουν την αξιοπιστία τους ώστε να συνεισφέρουν στον έλεγχο και τη συγκράτησηmicroιας ευρέως διαδεδοmicroένης αγανάκτησης που προέκυψε από microόνη της Όταν όλο και συχνότερα οι απολογητές τωνγενετικών επεmicroβάσεων αναφωνούν πικραmicroένοι ότι η κριτική εναντίον τους ldquoστην πραγmicroατικότηταrdquo στοχεύειαπευθείας στην ίδια την έρευνα και στην επιστήmicroη γενικότερα δυστυχώς υπερβάλλουν Mπορεί όmicroως κανείςεύκολα να διαπιστώσει προσωπικά microια βαθιά δυσφορία για τη συνεχή αναδόmicroηση της καθηmicroερινότητας microέσα απότο κυνήγι των τεχνολογιών να εξαπλώνεται σε όλο το φάσmicroα των πολιτικών απόψεων και των κοινωνικώνστρατοπέδων Όσο ασχηmicroάτιστη και ασυνεπής και να rsquoναι τούτη η δυσφορία πρόκειται για έναν από τους πιοάβολους παράγοντες για την περαιτέρω ανάπτυξη της βιοmicroηχανικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας Aποφασιστικήσηmicroασία έχει η microετάβαση από τη γνώση microεmicroονωmicroένων κινδύνων (όλοι γνωρίζουν πλέον ότι ο αmicroίαντος είναιεπικίνδυνος) στη γενικευmicroένη καχυποψία προς τη microήτρα που γεννά όλα αυτά τα τέρατα Kαι δικαίως Mια επιστήmicroησαν τη βιοτεχνολογία microπορεί κανείς να την αρνηθεί εκ των προτέρων χωρίς να πρέπει κοπιωδώς να αποδείξει γιατίη νεαρότατη εφαρmicroογή της θα έχει καταστροφικές συνέπειες Aρκεί να παρακολουθήσει κανείς την πλήρηανευθυνότητα microε την οποία δουλεύουν οι γενετικοί επιστήmicroονες την απόλυτη ανεξαρτησία τους από τις προσδοκίεςκέρδους των παραγγελιοδοτών τους και τον αποκλεισmicroό των συναδέλφων εκείνων που εξέφρασαν τις ελάχιστεςαmicroφιβολίες για να δικαιολογήσει ότι δεν θέλει να γνωρίζει τίποτε απολύτως και δεν θέλει να υπηρετεί για χρόνιατις βιοτεχνολογίες ως πειραmicroατόζωο εν αναmicroονή των επόmicroενων καταστροφών H παραδοσιακή διάκριση microεταξύεργαστηρίου όπου microπορεί κανείς ακίνδυνα να κάνει τα πειράmicroατά του και του έξω κόσmicroου έχει εξαφανιστεί απότη διάσπαση του πυρήνα του ατόmicroου και microετά κάθε νέα επινόηση εφαρmicroόζεται κατευθείαν σε φυσικές συνθήκες microεανεπίστρεπτες συνέπειες (Rem 31) Συχνά οι κριτικοί των βιοτεχνολογιών απαιτούν τη διενέργεια πειραmicroάτωνστους γενετικά τροποποιηmicroένους οργανισmicroούς είναι όmicroως αδύνατον να γίνουν γιατί θα έπρεπε για πολλά χρόνια ναφυτεύει κανείς τεράστιες εκτάσεις microε φυτά microε ΓTO για να δει τις επιπτώσεις τους και τότε δεν θα πρόκειται πλέονγια απλό πείραmicroα ∆εν έχει βέβαια νόηmicroα να κάνουmicroε κρούσεις υπέρ των θετικών συνεπειών της σηmicroερινήςτεχνολογίας Κανένα από τα προβλήmicroατα που πλήττουν σήmicroερα τον κόσmicroο και τους κατοίκους του δεν λύνεταιτεχνολογικά Τα προβλήmicroατα είναι κοινωνικά Τα microοναδικά ζητήmicroατα που microπορεί κανείς να επιλύσει δια τηςσύγχρονης τεχνολογίας είναι τα εξής ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα πώς να δέχεται κανείς εντολές από τηλεφώνου χωρίςνα διακόπτονται οι κλήσεις πώς να microεταφέρει πληροφορίες σχεδόν microε την ταχύτητα του αλλοτινού ταχυδροmicroείουκαι πώς επιτέλους να απαλλαγούmicroε από το microισητό είδος του βιβλίου

Η αντίσταση ενάντια στην τεχνολογική τροmicroοκρατία αφενός (και σε άλλα microέτωπα όπως για παράδειγmicroαδείχνει η επιστροφή του ενδιαφέροντος στη βλαβερότητα των ηλεκτροmicroαγνητικών κυmicroάτων που εκπέmicroπουν τακινητά οι κεραίες οι συνδέσεις υψηλής τάσης κοκ) και αφετέρου ενάντια στην κοινωνία της εργασίας στην

49 Μια ιδιαίτερα πετυχηmicroένη microορφή σαmicroποτάζ έγινε στην Ιταλία λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1998 Στάλθηκαν σε ένα πρακτορείο ειδήσεωναρτοσκευάσmicroατα τύπου panettoni τα οποία στην Ιταλία αγοράζονται από όλες τις οικογένειες για τα Χριστούγεννα [ΣτM γλυκό ψωmicroίαντίστοιχο microε τις βασιλόπιτες στην Ελλάδα] παρασκευασmicroένα από microια εταιρεία θυγατρική της Nestleacute στα οποία είχε προστεθεί microε ένεσηπρωσσικό οξύ Οι αποστολείς ανακοίνωσαν ότι και άλλα δηλητηριασmicroένα πανετόνι βρίσκονται ήδη στα σουπερmicroάρκετ σαν ένδειξηδιαmicroαρτυρίας για τη χρήση τροποποιηmicroένων οργανισmicroών στην παραγωγή της Nestleacute ∆ηmicroιουργήθηκε πανικός και microετά την ηmicroέρα εκείνη δενπουλήθηκαν κυριολεκτικά καθόλου πανετόνι οποιασδήποτε microάρκας Η θυγατρική της Nestleacute έκλεισε προσωρινά λόγω ανυπαρξίας παραγγελιώνΠαρόλο που δεν βρέθηκε ποτέ ούτε ένα δηλητηριασmicroένο αρτοσκεύασmicroα σε σουπερmicroάρκετ το θέmicroα ndashκαι microαζί microrsquo αυτό και η χρήση ΓΤΟγενικάndash microονοπώλησε τις συζητήσεις στα χριστουγεννιάτικα γεύmicroατα όλων των ιταλικών οικογενειών Οι συγγραφείς δεν βρέθηκαν ποτέ αλλάακόmicroη κι αν τους ανακάλυπταν δεν θα είχαν τίποτε να φοβηθούν δεν κυκλοφόρησαν ποτέ δηλητηριασmicroένα αρτοσκευάσmicroατα απλά διατύπωσανmicroια απειλή Το παράδειγmicroα αυτό δείχνει ότι microια πράξη σαmicroποτάζ και προπαγάνδας είναι δυνατή microε ελάχιστα microέσα και ελάχιστο προσωπικόρίσκο αν ξέρει κανείς πώς να εκmicroεταλλεύεται στρατηγικά τις περιστάσεις

27

ακραία της microορφή τη νεοφιλελεύθερη είναι ακόmicroη όπως είπαmicroε δέσmicroια πολλών ψευδαισθήσεων Είναι microάλλονπροφανές ότι microεταξύ των φορέων της αντίστασης αυτής η κριτική της αξίας εξαπλώνεται Πώς όmicroως βλέπουν οι ίδιοιάνθρωποι την κριτική της αξίας απαλλαγmicroένη από το φετιχισmicroό των παραγωγικών δυνάmicroεων Όταν παλαιότεραmicroιλούσε για ξεπέρασmicroα της κοινωνίας της εργασίας η κριτική της αξίας επικαλείτο για πολύν καιρό τις δυνατότητεςτης microικροηλεκτρονικής επανάστασης microε άλλα λόγια τις ελπίδες της πληροφορικής και της κυβερνητικής Έτσι όmicroωςπαρέmicroεινε περιορισmicroένη στους παλαιούς της ορίζοντες και τις παλιές της απορίες ∆εν θα microπορούσε το επέκεινα microιαςεmicroπορευmicroατικής κοινωνίας να microοιάζει περισσότερο microε microια αγροτική κοινωνία και λιγότερο microε microια κοινωνίαηλεκτρονικών υπολογιστών Τι θέλει η κριτική της αξίας Θέλει να ευλογήσει όπως κάνει ο ΠαγκόσmicroιοςΟργανισmicroός Εmicroπορίου την αποmicroάκρυνση από τη γη τους εκατοmicromicroυρίων αγροτών που υπάρχουν ακόmicroη στο Νότοτου πλανήτη θέλει την εκβιαστική τους ένταξη στην εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών Η κριτική τηςσυγκεκριmicroένης εργασίας είναι ορθή όταν αποτελεί κριτική της αφηρηmicroένης εργασίας Ποιος θα εναντιωνόταν στηναυτοδιαχειριζόmicroενη δραστηριότητα Το όραmicroα του Μαρξ και του Ένγκελς microιας κοινωνίας όπου το πρωί πας γιακυνήγι το microεσηmicroέρι ψαρεύεις το απόγευmicroα βόσκεις τα ζώα και το βράδυ microετά το δείπνο ασκείς φιλοσοφικήκριτική (ΜΕW 333) δεν είναι κάπως καλύτερο από το να κάθεσαι microπροστά σε microια κονσόλα και να σου τα κάνουνόλα οι microηχανές

O Mαρξ είχε δώσει τον εξής ορισmicroό της αυτοκαθορισmicroένης δραστηριότητας laquoH πραγmicroατικά ελεύθερηεργασία όπως παραδείγmicroατος χάριν η microουσική σύνθεση χρειάζεται ταυτόχρονα τον πιο καταραmicroένο ζήλο και τηνπιο έντονη συγκέντρωση δυνάmicroεωνraquo (MEW 42512) Mια φορά να έχει δουλέψει κανείς στο χωράφι γνωρίζει πόσοταιριάζει αυτή η περιγραφή στη γεωργική εργασία Aπαιτεί κούραση και συγκέντρωση δυνάmicroεων σου δίνει χαράόταν τελειώνει και παρόλrsquo αυτά δεν σε κάνει περήφανο microόνον το αποτέλεσmicroά της αφού δεν θα rsquoθελες ναξεφυτρώνει από το έδαφος microόνο microε το πάτηmicroα ενός κουmicroπιού θα αισθανόσουν προδοmicroένος Tο ίδιο ισχύει και γιατη χειρωνακτική εργασία H συγκεντροποίηση οι microεγάλες διαστάσεις η εξειδίκευση και η microηχανοποίηση τηςγεωργίας είναι ασύmicroβατες microε microια παραγωγή προσανατολισmicroένη στη χρήση και την ευχάριστη απασχόληση Hγενετική τεχνολογία απλώς επιταχύνει την πτώχυνση της γενετικής κληρονοmicroιάς για την οποία ευθύνεται ολόκληρηη σύγχρονη αγροτική οικονοmicroία50 H βιοmicroηχανοποίηση και η microηχανοποίηση της γεωργίας δεν είναι βέβαιαεπινοήσεις του νεοφιλελευθερισmicroού και της παγκοσmicroιοποίησης Oι εκτεταmicroένες microονοκαλλιέργειες ή η συντήρησηπολύ microεγάλων κοπαδιών σε πολύ microικρό χώρο οδηγούν οπωσδήποτε σε ασθένειες και συνεπώς στην ανάγκη γιατεράστιες ποσότητες φαρmicroάκων και αντιδότων που φτάνουν microέχρι τη βιοτεχνολογία Σήmicroερα ένας χοιροτρόφοςδίνει για αντιβιοτικά κατά microέσο όρο πάνω από 300 microάρκα (περίπου 150 ευρώ) ανά γουρούνι (Le Mondediplomatique Aύγουστος 1999) Η γεωργία έχει νόηmicroα microόνο σε έκταση microικρή και microε δαπάνη δραστηριότηταςσχετικά microεγάλη Στην περίπτωση αυτή η αντίληψη ότι οι microηχανές microπορούν να δουλέψουν αντί για microας είναιπαράλογη microοιάζει microε το θρεπτικό διάλυmicroα που περιγράψαmicroε παραπάνω Mια κοινωνία πέρα από την κοινωνία τηςεργασίας θα microείωνε βέβαια τη συνολική ποσότητα εργασίας αφού ένα microεγάλο microέρος της σηmicroερινής παραγωγήςείναι απολύτως περιττό Aρκετές δραστηριότητες microπορούν βέβαια να εξορθολογιστούν και να αυτοmicroατοποιηθούνΌχι όmicroως η γεωργία Kι αυτό δεν είναι κακό Kαmicroία άλλη δραστηριότητα δεν οδηγεί σε τέτοιο σεβασmicroό προς τηφύση δεν microας προτρέπει στην αλληλεγγύη και τη συλλογική δουλειά δεν είναι τόσο προσβάσιmicroη σε όλους ώστενα microην δηmicroιουργεί ιεραρχία ικανοτήτων Mπορούmicroε να φανταστούmicroε microια microελλοντική κατάσταση όπου ο καθέναςπου τολmicroά θα microπορεί να περνά την ώρα του δουλεύοντας τη γη χωρίς ατοmicroική ιδιοκτησία του εδάφους ή άλλωνmicroέσων παραγωγής (επrsquo αυτού είχε κάποιες καλές ιδέες ο Φουριέ) H δηmicroιουργία ενός microεγάλου πληθυσmicroούmicroικροαγροτών microε δοmicroές τοπικής αυτοδιαχείρισης θα ήταν microια άmicroεση πρακτική λύση για τις υποταγmicroένες χώρες τουNότου (σίγουρα πάντως πιο πρακτική από την ιδέα οι φτωχοί του Σάο Πάολο ή του Nαϊρόmicroπι να επιδιώξουν έναεισόδηmicroα στον τοmicroέα των υπηρεσιών) Mια τέτοια λύση θα προσέφερε στο πλαίσιο της υπάρχουσας παγκόσmicroιαςεmicroπορευmicroατικής οικονοmicroίας τον έλεγχο και την αυτοδιαχείριση των σηmicroαντικότερων πόρων Tέτοιες πρωτοβουλίεςυπάρχουν H microεγαλύτερη η οργάνωση των ακτηmicroόνων Movimento sem Terra στη Bραζιλία έχει στόχο microόνο τηθέσmicroιση της κατανοmicroής των γαιών σε οικογένειες που θα παραγάγουν προϊόντα για την αγορά και θα εντάσσονταιέτσι στην κοινωνία της εργασίας ∆εν έχει δηλαδή σχέδιο κοινωνικά ανατρεπτικό Kαι microόνον όmicroως η microαζικήεπιστροφή στη γη microετά από τόσες δεκαετίες κατά τις οποίες η λαίλαπα των βραζιλιάνικων microεγαλουπόλεωνκαταβρόχθισε γενιές ολόκληρες αποτελεί παρέκκλιση από την καπιταλιστική ldquoανάπτυξηrdquo ∆εν πρόκειται microόνον γιαφαινόmicroενο του Tρίτου Kόσmicroου Eδώ και δέκα χρόνια κάθε χρόνο στη Γαλλία πάνω από δέκα χιλιάδες άνθρωποικυρίως άνθρωποι των πόλεων ξεκινούν microια αγροτική δραστηριότητα microε απόδοση microικρότερη από την επιδοτούmicroενησύmicroφωνα microε τις οδηγίες της αγροτικής πολιτικής της Eυρωπαϊκής Ένωσης Tο κράτος προσπαθεί να ρυθmicroίσει τηντάση αυτή microε το πρόσχηmicroα της βοήθειας στους νέους αγρότες και της παροχής δυνατοτήτων απασχόλησης στουςανέργους Mεταξύ της πλειάδας των οργανώσεων που δραστηριοποιούνται σrsquo αυτόν τον τοmicroέα υπάρχουν καιοργανώσεις όπως το κίνηmicroα Droit paysan που θέλει να παραmicroένει όσο γίνεται πιο ανεξάρτητο από τη βοήθεια τηςπολιτείας δεν στοχεύει στην ένταξη στο σύστηmicroα της αγοράς και ενίοτε καταλαmicroβάνει ακαλλιέργητες εκτάσειςΌσο κι αν δεν microπορούmicroε να βρούmicroε κοινό παρονοmicroαστή για τις διάφορες αυτές πρωτοβουλίες ανά τον κόσmicroο όσοκι αν όσοι συmicromicroετέχουν σrsquo αυτές είναι άνθρωποι οι οποίοι συχνά το microόνο που θέλουν είναι να εξασφαλίσουν microιαθέση στην αγορά της κατηγορίας τους πρόκειται ωστόσο αντικειmicroενικά για τη σηmicroαντικότερη τάση 50 Πριν από πενήντα microόλις χρόνια οι αγρότες στην Ινδία φύτευαν πάνω από 30000 παραδοσιακά είδη ρυζιού Σήmicroερα 10 σύγχρονες ποικιλίεςκαλύπτουν πάνω από το 75 της τοπικής παραγωγής ρυζιού (Rifkin 181) Ο πλούτος ποικιλιών που αναπτύχθηκε σταδιακά microέσα σε δέκαχιλιάδες χρόνια αγροτικού πολιτισmicroού ισοπεδώνεται διαmicroιάς για ευτελείς σκοπούς Ενώ η συνολική εξέλιξη της φύσης (και η ανθρώπινηεξέλιξη) είχε πάντοτε την τάση να δηmicroιουργεί όλο και περισσότερα είδη microε διαφορετικά χαρακτηριστικά η κοινωνία του εmicroπορεύmicroατοςκατάφερε να την αντιστρέψει σε λίγες microόνο δεκαετίες

28

επανοικειοποίησης των πόρων microε την έννοια της αντιπολιτικής και της αντιοικονοmicroίας ειδικά στις περιπτώσειςόπου η γη προσφέρεται χωρίς χρηmicroατικό αντίτιmicroο Mήπως θα έπρεπε οι κριτικοί της αξίας αντί να παιδεύονται microετα υπολείmicromicroατα σκοταδιστικών αριστερών γκρουπούσκουλων να αρχίσουν να συνεισφέρουν στην επεξεργασία καιτην ανύψωση του επιπέδου της θεωρίας αυτών των δυνητικά αντισυστηmicroικών και ανατρεπτικών κινηmicroάτων

Aυτό που διαφοροποιεί τις θέσεις που παραθέτουmicroε εδώ από τη ροmicroαντική-αντιδραστική κριτική τηςπροόδου είναι ότι η τελευταία επιδιώκει την επιστροφή στο παρελθόν του οποίου microάλιστα εξυmicroνεί τις χειρότερεςόψεις (έλλειψη κινητικότητας προδιαγεγραmicromicroένοι ρόλοι των δύο φύλων σεβασmicroός στην ιεραρχίαθρησκευτικότητα κοκ) Aντίθετα το θέmicroα είναι να υπερασπιστούmicroε τις δυνατότητες που διαφαίνονταν στοπαρελθόν Γράφει σχετικά ο Pιζέλ laquo∆εν υπάρχουν πια αγρότες αφού δεν υπάρχει πια αγροτική κοινωνία όπως καιδεν πρόκειται να ξαναϋπάρξει αγροτική κοινωνία Aυτό που οφείλουmicroε να ξαναβρούmicroε δεν είναι ο έλεγχος όλων επίόλων του οποίου τα πιο περιπετειώδη παιδιά κατάφερναν πάντοτε ανά τους αιώνες να διαφεύγουν αλλά η ολότητατων δυνατοτήτων ανάπτυξης και υπέρβασης του παρελθόντος και οι αντίστοιχες ιστορικές ευκαιρίες τις οποίεςκατέστρεψε η βιοmicroηχανική εmicroπορευmicroατική κοινωνίαraquo (Riesel 33) Tι έχουν να πουν όσοι θεωρούν την αγροτικήζωή αντιδραστική ουτοπία για τις ελευθεριακές αγροτικές κοινότητες στην Iσπανία το 1936-37 όπου laquoόλαmicroπορούσαν να αρχίσουν από την αρχήraquo (Rem 71) Στο Nότο microέσα σε λίγα χρόνια επαναλαmicroβάνεται η φρίκη τηςπρο εκατονπεντηκονταετίας εκδίωξης των αγροτών στην Eυρώπη και καταστρέφονται όλες οι συνθήκες ζωής πουδεν δηmicroιουργήθηκαν από την εmicroπορευmicroατική κοινωνία και δεν διαποτίζονται πλήρως από αυτήν laquoH διάλυση τηςπαγκόσmicroιας αγροτιάς σηmicroαίνει και τη διάλυση του τελευταίου microεγάλου αποθέmicroατος αντιβιοmicroηχανικών ανθρώπινωνδυνατοτήτωνraquo (Riesel 64) Ποιος ξέρει αν η ανθρωπότητα δεν θα ζήσει σύντοmicroα microια αγροτική εξέγερση που ναασκεί κριτική στην κοινωνία της αξίας

H φοβερή ύβρις που επιτέλεσε η επιστήmicroη του 20ού αιώνα κυρίως microε την προσπάθειά της να εγκαθιδρύσειmicroια πρωτοφανή σε βάθος σε σχέση microε τις προηγούmicroενες χιλιετηρίδες κυριαρχία επί της φύσης και νακατασκευάσει microια φύση προσαρmicroοσmicroένη απόλυτα στην εmicroπορευmicroατική κοινωνία είναι το microεγαλύτερο εmicroπόδιο σεοποιοδήποτε σχέδιο ανθρώπινης χειραφέτησης Oποιαδήποτε τροχοπέδη σrsquo αυτήν τη microηχανή είναι ευπρόσδεκτη Ήmicroήπως δεν microπορούmicroε να κάνουmicroε τίποτα πια τώρα που η γνώση των βιοτεχνολογιών υπάρχει και την εmicroπεδώσαmicroεγια τα καλά Iστορικά δεν δικαιολογείται τέτοια microοιρολατρεία O Mαρξ παραθέτει στο Kεφάλαιο την παρακάτωθέση για την ιστορία των εφευρέσεων laquoΠριν από πενήντα περίπου χρόνια (γύρω στα 1780) ο Άντον Mίλερ είδεmicroια κοmicroψότατη microηχανή στο Nτάντζιγκ που έγνεθε τέσσερα microε έξι κοmicromicroάτια υφάσmicroατος στο λεπτό Tο δηmicroαρχείοόmicroως έκρινε ότι η εφεύρεση αυτή θα microετέτρεπε πολλούς εργαζόmicroενους σε ζητιάνους γιrsquo αυτό και την αποσιώπησεκι άφησε στον εφευρέτη τη διακριτική ευχέρεια να πάει να πνιγείraquo (MEW 2345)

25

Όποιος πήγαινε σε δηmicroόσιο σχολείο τη δεκαετία του rsquo80 στην Aγγλία και έτρωγε στην καντίνα του σχολείουτο φθηνότερο κρέας (το αγελαδινό microε την ασθένεια Creutzfeld-Jakob) είχε πολλές πιθανότητες να αρρωστήσει καινα πεθάνει στο άνθος της ηλικίας του (Corriere della Sera 17-7-2000) Σε κάθε περίπτωση πάντως είχε την τύχη νατρέφεται κατά την παιδική του ηλικία microrsquo ένα παρασκεύασmicroα από αλεσmicroένα κόκαλα Ποιος δεν θα σκεφτόταν τηνπεριγραφή του Mαρξ των χοιρινών προϊόντων microε τα οποία τάιζαν το αγγλικό προλεταριάτο στις χειρότερες στιγmicroέςτου46 Προσεκτικές στατιστικές microιλούν για 150000 περίπου νεκρούς τα επόmicroενα χρόνια microόνο στην Aγγλία Hβιοmicroηχανική γεωργική κοινωνία έφτασε στο σηmicroείο να παίρνει πίσω την πρώτη και βασικότερη υπόσχεση κάθεπολιτισmicroού που είναι η εξασφάλιση της επιβίωσης τουλάχιστον σε καιρό ειρήνης ∆εκάδες εκατοmicromicroύρια άνθρωποιπηγαίνουν ακατάπαυστα για ιατρικές εξετάσεις και ανακαλύπτουν παθήσεις για τις οποίες δεν υπάρχει θεραπείαόπως ακριβώς συνέβαινε microε τις επιδηmicroίες πανούκλας το Mεσαίωνα Για οποιαδήποτε λογική πέρα από τηνεmicroπορευmicroατική η συmicroφορά αυτή ήταν απόλυτα προβλέψιmicroη H παρασκευή τροφής για τα βοοειδή microε πτώmicroαταβοοειδών δεν αποτελεί microόνον εγκληmicroατική νόθευση και εmicroπλουτισmicroό της τροφής microε ξένα σώmicroατα πράγmicroα πουγινόταν παντού όπου υπήρχε κέρδος Tο να microετατρέψεις έναν χορτοφάγο σε κρεοφάγο και microάλιστα κανίβαλο είναισυνέπεια του παρανοϊκού κόσmicroου της αξίας όπου το αφηρηmicroένο είναι συγκεκριmicroένο και το συγκεκριmicroένοαφηρηmicroένο και όπου όλα microετατρέπονται στο αντίθετό τους ∆εν χρειάζονται λεπτοmicroερείς microελέτες για ναπροβλέψουmicroε ότι microια τέτοια παρέmicroβαση ndashκαι microάλιστα τόσο ελαφρά τη καρδίαndash δεν microπορεί να microην έχει συνέπειεςAρκεί η πρώτη λέξη της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας η ρήση του Aναξίmicroανδρου47

H σφαγή συνεχίζεται Eναντίον της τεράστιας επίθεσης των γενετικών βιοmicroηχανιών έχει αναπτυχθεί έναπαγκόσmicroιο κίνηmicroα διαmicroαρτυρίας πολύ πιο γρήγορα απrsquo ότι το αντιπυρηνικό κίνηmicroα και microάλιστα την ώρα που δενυπάρχει σχεδόν κανένα κίνηmicroα ενάντια στην τροmicroοκρατία των αυτοκινήτων48 O νεοφιλελευθερισmicroός και οιβιοτεχνολογίες είναι τα δύο microεγάλα ζητήmicroατα στο στόχαστρο του νέου κινήmicroατος που ήρθε στο προσκήνιο microε τηνεξέγερση στο Σιάτλ ένα κίνηmicroα που όχι απλώς αποτελεί το microεγαλύτερο αντικαπιταλιστικό κίνηmicroα αλλάσυνειδητοποίησε και τη σύνδεση microεταξύ των φαινοmicroένων αυτών H κύρια αδυναmicroία του κινήmicroατος είναιοπωσδήποτε οι ψευδαισθήσεις του περί ldquoενεργών πολιτώνrdquo ldquoδηmicroοκρατικού διαλόγουrdquo ldquomicroεταρρύθmicroισης τηςπαγκόσmicroιας τράπεζαςrdquo η επίκληση του νοmicroοθέτη και οι δυνατότητες εθνοκρατικής ρύθmicroισης Oι ψευδαισθήσειςπερί δηmicroοκρατίας φαίνεται πως θα καταρρεύσουν πολύ σύντοmicroα microε τέτοια προθυmicroία που δείχνουν οι κυβερνήσειςκαι οι διεθνείς οργανώσεις να υποκύψουν στις πιέσεις της γενετικής βιοmicroηχανίας H ευρωπαϊκή Kοmicroισιόν παρά τιςαντιρρήσεις microεmicroονωmicroένων κρατών σκοπεύει να άρει το κατά τη γνώmicroη της απόλυτα ldquoπαράνοmicroοrdquo ψηφισθέν το1998 microορατόριουmicro στα νέα γενετικά τροποποιηmicroένα προϊόντα (Le Monde 18-7-2000) Aφού είχαν ήδη φυτευτεί2000 εκτάρια παράνοmicroα εισαγόmicroενου γενετικά τροποποιηmicroένου καλαmicroποκιού στη Γαλλία η γαλλική κυβέρνησηανακοίνωσε ότι προετίθετο να επιτρέψει την καταστροφή των αντίστοιχων φυτειών για να ανακαλέσει τελικά τηναπόφασή της (Le Monde 18-7-2000) H ίδια τακτική του δοκιmicroαστικού σωλήνα και του τετελεσmicroένου γεγονότοςκρυβόταν πίσω από την ldquoπαράφροναrdquo όπως αποκλήθηκε εξασφάλιση παράνοmicroης πατέντας για τη χειραγώγηση τηςανθρώπινης γονιmicroότητας από το Γραφείο Eυρεσιτεχνιών του Mονάχου

Kαι οι εναποmicroείναντες γεωργοί έχουν αρχίσει να αντιδρούν H Confeacutederation paysanne (AγροτικήΣυνοmicroοσπονδία) η δεύτερη σήmicroερα αγροτική συνδικαλιστική οργάνωση της Γαλλίας δεν έχει όmicroοιά της στηνEυρώπη Yπερασπίζεται τους microικρογεωργούς έναντι του ldquoπροντουκτιβισmicroούrdquo του επικαθορισmicroού δηλαδή τωνπάντων από την παραγωγικότητα microάχεται εναντίον της εκmicroηδένισης της αγροτικής τάξης την οποία προωθούν εδώκαι πενήντα χρόνια η κυβέρνηση και η Eυρωπαϊκή Ένωση microε τη βοήθεια των επίσηmicroων πολυεθνικών γεωργικώνεταιρειών δια του περιορισmicroού της γεωργίας σrsquo έναν microικρό αριθmicroό εκτεταmicroένων βιοmicroηχανοποιηmicroένων καιειδικευmicroένων χωραφιών Eδώ δεν διεκδικούν microόνον οι χρήστες αλλά και οι ίδιοι οι αγρότες microια αγροτική παραγωγήυγιεινή και ποιοτική microε σεβασmicroό προς το περιβάλλον και αλληλεγγύη προς το Nότο του πλανήτη Ησυνοmicroοσπονδία αmicroφισβήτησε από την αρχή ολόκληρη την κοινωνική εκείνη αντίληψη που οδήγησε στηνκαταστροφή της παραδοσιακής γεωργίας Mια ριζοσπαστική πτέρυγα (στους κόλπους της οποίας δρούσαν οι PενέPιζέλ και Zοσέ Mποβέ) άρχισε από το 1998 να καταστρέφει χωράφια microε γενετικά τροποποιηmicroένα φυτά και ναχρησιmicroοποιεί τις επακόλουθες δίκες ως ευκαιρίες διάδοσης της κριτικής τους ενώ εντωmicroεταξύ οι υπόλοιποι ηγέτεςτου κινήmicroατος microπαινόβγαιναν στα υπουργεία H έκρηξη της δηmicroοσιότητας επετεύχθη το 1999 microε το σπάσιmicroο ενόςκαταστήmicroατος McDonaldrsquos στο Mιλό της νότιας Γαλλίας και τη σύλληψη του Mποβέ ο οποίος αναδείχτηκεmicroάρτυρας και κατόπιν πούλησε microε εξαιρετική προθυmicroία το microαρτυρικό του προφίλ στα micromicroε Έγινε για λίγο ο

46 Η στατιστική του Wallerstein σχετικά microε τη διατροφή της αγγλικής microεσαίας τάξης (η οποία παρατίθεται από τον Robert Kurz στο βιβλίο τουSchwarzbuch Kapitalismus [H Mαύρη Bίβλος του Kαπιταλισmicroού] εκδόσεις Eichborn Φρανκφούρτη 1999 σελ 18) αποδεικνύεται υπερβολικάαισιόδοξη όταν διαπιστώνει ότι στα τέλη του 19ου αιώνα είχε φτάσει τουλάχιστον στο επίπεδο του όψιmicroου microεσαίωνα αφού υπολογίζει microόνοντην ποσότητα του φαγητού47 Παρόλο που δεν έχει άmicroεση σχέση microε το θέmicroα του άρθρου πρέπει να σηmicroειωθεί ότι η προφανής απόρριψη κάθε ιδέας συσσώρευσης καιγραmicromicroικής εξέλιξης που περιέχεται στη ρήση του Αναξίmicroανδρου δείχνει πόσο άδικο έχουν ερmicroηνευτές όπως ο A Sohn-Rethel οι οποίοιβλέπουν χωρίς λόγο τους φυσικούς φιλοσόφους της Ιωνίας ως τους πρώτους υπερασπιστές της λογικής του εmicroπορεύmicroατος Όπως εξάλλου καιόλη η αρχαία σκέψη αυτοί εξέφρασαν ταυτόχρονα την ανάδυσή της όσο και την αντίσταση εναντίον της [Ο Αναξίmicroανδρος λέει ότι ηπρωταρχική ουσία και το στοιχείο όλων των όντων είναι το άπειρον και σrsquo αυτό απrsquo όπου γεννήθηκαν τα πράγmicroατα επίσης αποσυντίθενταιΣτΜ]48 Οι επιφυλάξεις του κόσmicroου προς τους ΓΤΟ είναι τόσο microεγάλες ώστε η γενετική τεχνολογία απειλείται microε οικονοmicroική αποτυχία η άρνησητης κυβέρνησης των ΗΠΑ να προσθέτει ετικέτες στα προϊόντα που περιέχουν ΓΤΟ επέφερε το αναπάντεχο αποτέλεσmicroα τα τελευταία χρόνιανα πέσουν κατά 90 οι εισαγωγές αmicroερικανικού καλαmicroποκιού και σόγιας (εκεί δηλαδή που χρησιmicroοποιούνται κυρίως οι ΓΤΟ) στην Ευρώπη(Il Manifesto 23 Μαΐου 2000) διότι οι εισαγωγείς δεν ήθελαν να διακινδυνεύσουν να τιmicroωρηθούν από τους αγοραστές τους Η Deutsche Bankσυmicroβούλευσε πέρσι τους πελάτες της να microην επενδύουν πια σε βιοτεχνολογίες Θα ήταν όmicroως microια παράδοξη επιτυχία αν οι βιοτεχνολογίεςσταmicroατούσαν για καθαρά οικονοmicroικούς λόγους

26

διασηmicroότερος άνθρωπος της Γαλλίας γεγονός που εν microέρει αποδεικνύει πόσο σηmicroαντικά κοινωνικά ζητήmicroατα θίγειη συνοmicroοσπονδία H αποδυνάmicroωση του περιεχοmicroένου του αγώνα και η αναζήτηση όσο γίνεται ευρύτερηςσυναίνεσης που εξέφρασε ο Mποβέ επικεντρώνοντας την προσοχή του ολοένα και περισσότερο στο ζήτηmicroα τωνldquoσκουπιδοτροφώνrdquo δεν βρήκε σύmicroφωνους όλους τους παλιούς του συντρόφους Oρισmicroένοι απrsquo αυτούς όπως οPενέ Pιζέλ πρώην καταστασιακός που έγινε βοσκός και ένας από τους αρχικαταστροφείς των χωραφιών microε τογενετικά τροποποιηmicroένο καλαmicroπόκι συνεχίζουν να αγωνίζονται ενάντια στο βιοmicroηχανικό καπιταλισmicroό και όχιmicroόνον ενάντια στην ldquoπαγκοσmicroιοποίησηrdquo και τον ακραίο φιλελευθερισmicroό O Pιζέλ όπως λέει στην microπροσούρα απότην οποία παραθέτουmicroε στα πρόσωπα των ldquoπολιτών-περιβαλλοντιστών-καταναλωτώνrdquo microε τα συνθήmicroατά τους περίδιαφάνειας ελέγχου ασφάλειας και συmicromicroετοχής των πολιτών στα οποία περιορίστηκε και ο ίδιος ο Mποβέ βλέπειιδιαίτερα εκλεπτυσmicroένους υπερασπιστές του κυρίαρχου συστήmicroατος ∆εν θέλουν να ξεπεράσουν την οικονοmicroίαθέλουν microια οικονοmicroία microε ανθρώπινο πρόσωπο (Riesel 20) γιrsquo αυτό και laquoυπενθυmicroίζουν στο κράτος τις υποχρεώσειςτου και είναι επιρρεπείς σε κάθε κρατιστική και κεϋνσιανική νοσταλγίαraquo Kι όmicroως επισηmicroαίνει ο Pιζέλ δεν υπάρχειldquoκαθαρήrdquo γεωργία και διατροφή σε microια κοινωνία που δεν αλλάζει Tα προβλήmicroατα της γεωργίας microπορούν ναλυθούν microόνο microε το τέλος της διαδικασίας επιβολής του ldquoτεχνητούrdquo ndash και γιrsquo αυτό χρειάζεται κάτι πολύ διαφορετικόαπό τον laquoέλεγχο των πολιτώνraquo (Riesel 18) laquoEίναι αναγκαία η κριτική στην κοινωνική λειτουργία της έρευναςακόmicroη και της δηmicroόσιας όπως επίσης και η επιστροφή στη λουδιτική παράδοση του σαmicroποτάζ στην πραγmicroατικήδράση όχι στη δράση την εικονική και τη διαmicroεσολαβηmicroένη από τα micromicroεraquo (Riesel 52)49

Θα ήταν ωστόσο λάθος να θεωρήσουmicroε προϊόν των micromicroε χωρίς πραγmicroατική βάση την αιφνιδιότητα microε τηνοποία οι δράσεις και οι προτάσεις της συνοmicroοσπονδίας έγιναν κυρίαρχα θέmicroατα της γαλλικής δηmicroόσιας ζωής ndashεξαιτίας της οποίας ο πρόεδρος Σιράκ και ο πρωθυπουργός Zοσπέν δεξιώθηκαν τον δηλωmicroένο αναρχικό καιπαραβάτη του νόmicroου Mποβέndash καθώς και το κίνηmicroα που ακολούθησε (πενήντα χιλιάδες άτοmicroα στη δίκη του Mιλότον Iούλιο του 2000) H δηmicroοσιότητα microε την οποία εδώ και χρόνια τα micromicroε των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατώνεπενδύουν τα microειονεκτήmicroατα των βιοτεχνολογιών είναι σίγουρα ύποπτη Πρέπει όmicroως να διακρίνει κανείς και microιαπροσπάθεια των micromicroε να διατηρήσουν την αξιοπιστία τους ώστε να συνεισφέρουν στον έλεγχο και τη συγκράτησηmicroιας ευρέως διαδεδοmicroένης αγανάκτησης που προέκυψε από microόνη της Όταν όλο και συχνότερα οι απολογητές τωνγενετικών επεmicroβάσεων αναφωνούν πικραmicroένοι ότι η κριτική εναντίον τους ldquoστην πραγmicroατικότηταrdquo στοχεύειαπευθείας στην ίδια την έρευνα και στην επιστήmicroη γενικότερα δυστυχώς υπερβάλλουν Mπορεί όmicroως κανείςεύκολα να διαπιστώσει προσωπικά microια βαθιά δυσφορία για τη συνεχή αναδόmicroηση της καθηmicroερινότητας microέσα απότο κυνήγι των τεχνολογιών να εξαπλώνεται σε όλο το φάσmicroα των πολιτικών απόψεων και των κοινωνικώνστρατοπέδων Όσο ασχηmicroάτιστη και ασυνεπής και να rsquoναι τούτη η δυσφορία πρόκειται για έναν από τους πιοάβολους παράγοντες για την περαιτέρω ανάπτυξη της βιοmicroηχανικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας Aποφασιστικήσηmicroασία έχει η microετάβαση από τη γνώση microεmicroονωmicroένων κινδύνων (όλοι γνωρίζουν πλέον ότι ο αmicroίαντος είναιεπικίνδυνος) στη γενικευmicroένη καχυποψία προς τη microήτρα που γεννά όλα αυτά τα τέρατα Kαι δικαίως Mια επιστήmicroησαν τη βιοτεχνολογία microπορεί κανείς να την αρνηθεί εκ των προτέρων χωρίς να πρέπει κοπιωδώς να αποδείξει γιατίη νεαρότατη εφαρmicroογή της θα έχει καταστροφικές συνέπειες Aρκεί να παρακολουθήσει κανείς την πλήρηανευθυνότητα microε την οποία δουλεύουν οι γενετικοί επιστήmicroονες την απόλυτη ανεξαρτησία τους από τις προσδοκίεςκέρδους των παραγγελιοδοτών τους και τον αποκλεισmicroό των συναδέλφων εκείνων που εξέφρασαν τις ελάχιστεςαmicroφιβολίες για να δικαιολογήσει ότι δεν θέλει να γνωρίζει τίποτε απολύτως και δεν θέλει να υπηρετεί για χρόνιατις βιοτεχνολογίες ως πειραmicroατόζωο εν αναmicroονή των επόmicroενων καταστροφών H παραδοσιακή διάκριση microεταξύεργαστηρίου όπου microπορεί κανείς ακίνδυνα να κάνει τα πειράmicroατά του και του έξω κόσmicroου έχει εξαφανιστεί απότη διάσπαση του πυρήνα του ατόmicroου και microετά κάθε νέα επινόηση εφαρmicroόζεται κατευθείαν σε φυσικές συνθήκες microεανεπίστρεπτες συνέπειες (Rem 31) Συχνά οι κριτικοί των βιοτεχνολογιών απαιτούν τη διενέργεια πειραmicroάτωνστους γενετικά τροποποιηmicroένους οργανισmicroούς είναι όmicroως αδύνατον να γίνουν γιατί θα έπρεπε για πολλά χρόνια ναφυτεύει κανείς τεράστιες εκτάσεις microε φυτά microε ΓTO για να δει τις επιπτώσεις τους και τότε δεν θα πρόκειται πλέονγια απλό πείραmicroα ∆εν έχει βέβαια νόηmicroα να κάνουmicroε κρούσεις υπέρ των θετικών συνεπειών της σηmicroερινήςτεχνολογίας Κανένα από τα προβλήmicroατα που πλήττουν σήmicroερα τον κόσmicroο και τους κατοίκους του δεν λύνεταιτεχνολογικά Τα προβλήmicroατα είναι κοινωνικά Τα microοναδικά ζητήmicroατα που microπορεί κανείς να επιλύσει δια τηςσύγχρονης τεχνολογίας είναι τα εξής ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα πώς να δέχεται κανείς εντολές από τηλεφώνου χωρίςνα διακόπτονται οι κλήσεις πώς να microεταφέρει πληροφορίες σχεδόν microε την ταχύτητα του αλλοτινού ταχυδροmicroείουκαι πώς επιτέλους να απαλλαγούmicroε από το microισητό είδος του βιβλίου

Η αντίσταση ενάντια στην τεχνολογική τροmicroοκρατία αφενός (και σε άλλα microέτωπα όπως για παράδειγmicroαδείχνει η επιστροφή του ενδιαφέροντος στη βλαβερότητα των ηλεκτροmicroαγνητικών κυmicroάτων που εκπέmicroπουν τακινητά οι κεραίες οι συνδέσεις υψηλής τάσης κοκ) και αφετέρου ενάντια στην κοινωνία της εργασίας στην

49 Μια ιδιαίτερα πετυχηmicroένη microορφή σαmicroποτάζ έγινε στην Ιταλία λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1998 Στάλθηκαν σε ένα πρακτορείο ειδήσεωναρτοσκευάσmicroατα τύπου panettoni τα οποία στην Ιταλία αγοράζονται από όλες τις οικογένειες για τα Χριστούγεννα [ΣτM γλυκό ψωmicroίαντίστοιχο microε τις βασιλόπιτες στην Ελλάδα] παρασκευασmicroένα από microια εταιρεία θυγατρική της Nestleacute στα οποία είχε προστεθεί microε ένεσηπρωσσικό οξύ Οι αποστολείς ανακοίνωσαν ότι και άλλα δηλητηριασmicroένα πανετόνι βρίσκονται ήδη στα σουπερmicroάρκετ σαν ένδειξηδιαmicroαρτυρίας για τη χρήση τροποποιηmicroένων οργανισmicroών στην παραγωγή της Nestleacute ∆ηmicroιουργήθηκε πανικός και microετά την ηmicroέρα εκείνη δενπουλήθηκαν κυριολεκτικά καθόλου πανετόνι οποιασδήποτε microάρκας Η θυγατρική της Nestleacute έκλεισε προσωρινά λόγω ανυπαρξίας παραγγελιώνΠαρόλο που δεν βρέθηκε ποτέ ούτε ένα δηλητηριασmicroένο αρτοσκεύασmicroα σε σουπερmicroάρκετ το θέmicroα ndashκαι microαζί microrsquo αυτό και η χρήση ΓΤΟγενικάndash microονοπώλησε τις συζητήσεις στα χριστουγεννιάτικα γεύmicroατα όλων των ιταλικών οικογενειών Οι συγγραφείς δεν βρέθηκαν ποτέ αλλάακόmicroη κι αν τους ανακάλυπταν δεν θα είχαν τίποτε να φοβηθούν δεν κυκλοφόρησαν ποτέ δηλητηριασmicroένα αρτοσκευάσmicroατα απλά διατύπωσανmicroια απειλή Το παράδειγmicroα αυτό δείχνει ότι microια πράξη σαmicroποτάζ και προπαγάνδας είναι δυνατή microε ελάχιστα microέσα και ελάχιστο προσωπικόρίσκο αν ξέρει κανείς πώς να εκmicroεταλλεύεται στρατηγικά τις περιστάσεις

27

ακραία της microορφή τη νεοφιλελεύθερη είναι ακόmicroη όπως είπαmicroε δέσmicroια πολλών ψευδαισθήσεων Είναι microάλλονπροφανές ότι microεταξύ των φορέων της αντίστασης αυτής η κριτική της αξίας εξαπλώνεται Πώς όmicroως βλέπουν οι ίδιοιάνθρωποι την κριτική της αξίας απαλλαγmicroένη από το φετιχισmicroό των παραγωγικών δυνάmicroεων Όταν παλαιότεραmicroιλούσε για ξεπέρασmicroα της κοινωνίας της εργασίας η κριτική της αξίας επικαλείτο για πολύν καιρό τις δυνατότητεςτης microικροηλεκτρονικής επανάστασης microε άλλα λόγια τις ελπίδες της πληροφορικής και της κυβερνητικής Έτσι όmicroωςπαρέmicroεινε περιορισmicroένη στους παλαιούς της ορίζοντες και τις παλιές της απορίες ∆εν θα microπορούσε το επέκεινα microιαςεmicroπορευmicroατικής κοινωνίας να microοιάζει περισσότερο microε microια αγροτική κοινωνία και λιγότερο microε microια κοινωνίαηλεκτρονικών υπολογιστών Τι θέλει η κριτική της αξίας Θέλει να ευλογήσει όπως κάνει ο ΠαγκόσmicroιοςΟργανισmicroός Εmicroπορίου την αποmicroάκρυνση από τη γη τους εκατοmicromicroυρίων αγροτών που υπάρχουν ακόmicroη στο Νότοτου πλανήτη θέλει την εκβιαστική τους ένταξη στην εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών Η κριτική τηςσυγκεκριmicroένης εργασίας είναι ορθή όταν αποτελεί κριτική της αφηρηmicroένης εργασίας Ποιος θα εναντιωνόταν στηναυτοδιαχειριζόmicroενη δραστηριότητα Το όραmicroα του Μαρξ και του Ένγκελς microιας κοινωνίας όπου το πρωί πας γιακυνήγι το microεσηmicroέρι ψαρεύεις το απόγευmicroα βόσκεις τα ζώα και το βράδυ microετά το δείπνο ασκείς φιλοσοφικήκριτική (ΜΕW 333) δεν είναι κάπως καλύτερο από το να κάθεσαι microπροστά σε microια κονσόλα και να σου τα κάνουνόλα οι microηχανές

O Mαρξ είχε δώσει τον εξής ορισmicroό της αυτοκαθορισmicroένης δραστηριότητας laquoH πραγmicroατικά ελεύθερηεργασία όπως παραδείγmicroατος χάριν η microουσική σύνθεση χρειάζεται ταυτόχρονα τον πιο καταραmicroένο ζήλο και τηνπιο έντονη συγκέντρωση δυνάmicroεωνraquo (MEW 42512) Mια φορά να έχει δουλέψει κανείς στο χωράφι γνωρίζει πόσοταιριάζει αυτή η περιγραφή στη γεωργική εργασία Aπαιτεί κούραση και συγκέντρωση δυνάmicroεων σου δίνει χαράόταν τελειώνει και παρόλrsquo αυτά δεν σε κάνει περήφανο microόνον το αποτέλεσmicroά της αφού δεν θα rsquoθελες ναξεφυτρώνει από το έδαφος microόνο microε το πάτηmicroα ενός κουmicroπιού θα αισθανόσουν προδοmicroένος Tο ίδιο ισχύει και γιατη χειρωνακτική εργασία H συγκεντροποίηση οι microεγάλες διαστάσεις η εξειδίκευση και η microηχανοποίηση τηςγεωργίας είναι ασύmicroβατες microε microια παραγωγή προσανατολισmicroένη στη χρήση και την ευχάριστη απασχόληση Hγενετική τεχνολογία απλώς επιταχύνει την πτώχυνση της γενετικής κληρονοmicroιάς για την οποία ευθύνεται ολόκληρηη σύγχρονη αγροτική οικονοmicroία50 H βιοmicroηχανοποίηση και η microηχανοποίηση της γεωργίας δεν είναι βέβαιαεπινοήσεις του νεοφιλελευθερισmicroού και της παγκοσmicroιοποίησης Oι εκτεταmicroένες microονοκαλλιέργειες ή η συντήρησηπολύ microεγάλων κοπαδιών σε πολύ microικρό χώρο οδηγούν οπωσδήποτε σε ασθένειες και συνεπώς στην ανάγκη γιατεράστιες ποσότητες φαρmicroάκων και αντιδότων που φτάνουν microέχρι τη βιοτεχνολογία Σήmicroερα ένας χοιροτρόφοςδίνει για αντιβιοτικά κατά microέσο όρο πάνω από 300 microάρκα (περίπου 150 ευρώ) ανά γουρούνι (Le Mondediplomatique Aύγουστος 1999) Η γεωργία έχει νόηmicroα microόνο σε έκταση microικρή και microε δαπάνη δραστηριότηταςσχετικά microεγάλη Στην περίπτωση αυτή η αντίληψη ότι οι microηχανές microπορούν να δουλέψουν αντί για microας είναιπαράλογη microοιάζει microε το θρεπτικό διάλυmicroα που περιγράψαmicroε παραπάνω Mια κοινωνία πέρα από την κοινωνία τηςεργασίας θα microείωνε βέβαια τη συνολική ποσότητα εργασίας αφού ένα microεγάλο microέρος της σηmicroερινής παραγωγήςείναι απολύτως περιττό Aρκετές δραστηριότητες microπορούν βέβαια να εξορθολογιστούν και να αυτοmicroατοποιηθούνΌχι όmicroως η γεωργία Kι αυτό δεν είναι κακό Kαmicroία άλλη δραστηριότητα δεν οδηγεί σε τέτοιο σεβασmicroό προς τηφύση δεν microας προτρέπει στην αλληλεγγύη και τη συλλογική δουλειά δεν είναι τόσο προσβάσιmicroη σε όλους ώστενα microην δηmicroιουργεί ιεραρχία ικανοτήτων Mπορούmicroε να φανταστούmicroε microια microελλοντική κατάσταση όπου ο καθέναςπου τολmicroά θα microπορεί να περνά την ώρα του δουλεύοντας τη γη χωρίς ατοmicroική ιδιοκτησία του εδάφους ή άλλωνmicroέσων παραγωγής (επrsquo αυτού είχε κάποιες καλές ιδέες ο Φουριέ) H δηmicroιουργία ενός microεγάλου πληθυσmicroούmicroικροαγροτών microε δοmicroές τοπικής αυτοδιαχείρισης θα ήταν microια άmicroεση πρακτική λύση για τις υποταγmicroένες χώρες τουNότου (σίγουρα πάντως πιο πρακτική από την ιδέα οι φτωχοί του Σάο Πάολο ή του Nαϊρόmicroπι να επιδιώξουν έναεισόδηmicroα στον τοmicroέα των υπηρεσιών) Mια τέτοια λύση θα προσέφερε στο πλαίσιο της υπάρχουσας παγκόσmicroιαςεmicroπορευmicroατικής οικονοmicroίας τον έλεγχο και την αυτοδιαχείριση των σηmicroαντικότερων πόρων Tέτοιες πρωτοβουλίεςυπάρχουν H microεγαλύτερη η οργάνωση των ακτηmicroόνων Movimento sem Terra στη Bραζιλία έχει στόχο microόνο τηθέσmicroιση της κατανοmicroής των γαιών σε οικογένειες που θα παραγάγουν προϊόντα για την αγορά και θα εντάσσονταιέτσι στην κοινωνία της εργασίας ∆εν έχει δηλαδή σχέδιο κοινωνικά ανατρεπτικό Kαι microόνον όmicroως η microαζικήεπιστροφή στη γη microετά από τόσες δεκαετίες κατά τις οποίες η λαίλαπα των βραζιλιάνικων microεγαλουπόλεωνκαταβρόχθισε γενιές ολόκληρες αποτελεί παρέκκλιση από την καπιταλιστική ldquoανάπτυξηrdquo ∆εν πρόκειται microόνον γιαφαινόmicroενο του Tρίτου Kόσmicroου Eδώ και δέκα χρόνια κάθε χρόνο στη Γαλλία πάνω από δέκα χιλιάδες άνθρωποικυρίως άνθρωποι των πόλεων ξεκινούν microια αγροτική δραστηριότητα microε απόδοση microικρότερη από την επιδοτούmicroενησύmicroφωνα microε τις οδηγίες της αγροτικής πολιτικής της Eυρωπαϊκής Ένωσης Tο κράτος προσπαθεί να ρυθmicroίσει τηντάση αυτή microε το πρόσχηmicroα της βοήθειας στους νέους αγρότες και της παροχής δυνατοτήτων απασχόλησης στουςανέργους Mεταξύ της πλειάδας των οργανώσεων που δραστηριοποιούνται σrsquo αυτόν τον τοmicroέα υπάρχουν καιοργανώσεις όπως το κίνηmicroα Droit paysan που θέλει να παραmicroένει όσο γίνεται πιο ανεξάρτητο από τη βοήθεια τηςπολιτείας δεν στοχεύει στην ένταξη στο σύστηmicroα της αγοράς και ενίοτε καταλαmicroβάνει ακαλλιέργητες εκτάσειςΌσο κι αν δεν microπορούmicroε να βρούmicroε κοινό παρονοmicroαστή για τις διάφορες αυτές πρωτοβουλίες ανά τον κόσmicroο όσοκι αν όσοι συmicromicroετέχουν σrsquo αυτές είναι άνθρωποι οι οποίοι συχνά το microόνο που θέλουν είναι να εξασφαλίσουν microιαθέση στην αγορά της κατηγορίας τους πρόκειται ωστόσο αντικειmicroενικά για τη σηmicroαντικότερη τάση 50 Πριν από πενήντα microόλις χρόνια οι αγρότες στην Ινδία φύτευαν πάνω από 30000 παραδοσιακά είδη ρυζιού Σήmicroερα 10 σύγχρονες ποικιλίεςκαλύπτουν πάνω από το 75 της τοπικής παραγωγής ρυζιού (Rifkin 181) Ο πλούτος ποικιλιών που αναπτύχθηκε σταδιακά microέσα σε δέκαχιλιάδες χρόνια αγροτικού πολιτισmicroού ισοπεδώνεται διαmicroιάς για ευτελείς σκοπούς Ενώ η συνολική εξέλιξη της φύσης (και η ανθρώπινηεξέλιξη) είχε πάντοτε την τάση να δηmicroιουργεί όλο και περισσότερα είδη microε διαφορετικά χαρακτηριστικά η κοινωνία του εmicroπορεύmicroατοςκατάφερε να την αντιστρέψει σε λίγες microόνο δεκαετίες

28

επανοικειοποίησης των πόρων microε την έννοια της αντιπολιτικής και της αντιοικονοmicroίας ειδικά στις περιπτώσειςόπου η γη προσφέρεται χωρίς χρηmicroατικό αντίτιmicroο Mήπως θα έπρεπε οι κριτικοί της αξίας αντί να παιδεύονται microετα υπολείmicromicroατα σκοταδιστικών αριστερών γκρουπούσκουλων να αρχίσουν να συνεισφέρουν στην επεξεργασία καιτην ανύψωση του επιπέδου της θεωρίας αυτών των δυνητικά αντισυστηmicroικών και ανατρεπτικών κινηmicroάτων

Aυτό που διαφοροποιεί τις θέσεις που παραθέτουmicroε εδώ από τη ροmicroαντική-αντιδραστική κριτική τηςπροόδου είναι ότι η τελευταία επιδιώκει την επιστροφή στο παρελθόν του οποίου microάλιστα εξυmicroνεί τις χειρότερεςόψεις (έλλειψη κινητικότητας προδιαγεγραmicromicroένοι ρόλοι των δύο φύλων σεβασmicroός στην ιεραρχίαθρησκευτικότητα κοκ) Aντίθετα το θέmicroα είναι να υπερασπιστούmicroε τις δυνατότητες που διαφαίνονταν στοπαρελθόν Γράφει σχετικά ο Pιζέλ laquo∆εν υπάρχουν πια αγρότες αφού δεν υπάρχει πια αγροτική κοινωνία όπως καιδεν πρόκειται να ξαναϋπάρξει αγροτική κοινωνία Aυτό που οφείλουmicroε να ξαναβρούmicroε δεν είναι ο έλεγχος όλων επίόλων του οποίου τα πιο περιπετειώδη παιδιά κατάφερναν πάντοτε ανά τους αιώνες να διαφεύγουν αλλά η ολότητατων δυνατοτήτων ανάπτυξης και υπέρβασης του παρελθόντος και οι αντίστοιχες ιστορικές ευκαιρίες τις οποίεςκατέστρεψε η βιοmicroηχανική εmicroπορευmicroατική κοινωνίαraquo (Riesel 33) Tι έχουν να πουν όσοι θεωρούν την αγροτικήζωή αντιδραστική ουτοπία για τις ελευθεριακές αγροτικές κοινότητες στην Iσπανία το 1936-37 όπου laquoόλαmicroπορούσαν να αρχίσουν από την αρχήraquo (Rem 71) Στο Nότο microέσα σε λίγα χρόνια επαναλαmicroβάνεται η φρίκη τηςπρο εκατονπεντηκονταετίας εκδίωξης των αγροτών στην Eυρώπη και καταστρέφονται όλες οι συνθήκες ζωής πουδεν δηmicroιουργήθηκαν από την εmicroπορευmicroατική κοινωνία και δεν διαποτίζονται πλήρως από αυτήν laquoH διάλυση τηςπαγκόσmicroιας αγροτιάς σηmicroαίνει και τη διάλυση του τελευταίου microεγάλου αποθέmicroατος αντιβιοmicroηχανικών ανθρώπινωνδυνατοτήτωνraquo (Riesel 64) Ποιος ξέρει αν η ανθρωπότητα δεν θα ζήσει σύντοmicroα microια αγροτική εξέγερση που ναασκεί κριτική στην κοινωνία της αξίας

H φοβερή ύβρις που επιτέλεσε η επιστήmicroη του 20ού αιώνα κυρίως microε την προσπάθειά της να εγκαθιδρύσειmicroια πρωτοφανή σε βάθος σε σχέση microε τις προηγούmicroενες χιλιετηρίδες κυριαρχία επί της φύσης και νακατασκευάσει microια φύση προσαρmicroοσmicroένη απόλυτα στην εmicroπορευmicroατική κοινωνία είναι το microεγαλύτερο εmicroπόδιο σεοποιοδήποτε σχέδιο ανθρώπινης χειραφέτησης Oποιαδήποτε τροχοπέδη σrsquo αυτήν τη microηχανή είναι ευπρόσδεκτη Ήmicroήπως δεν microπορούmicroε να κάνουmicroε τίποτα πια τώρα που η γνώση των βιοτεχνολογιών υπάρχει και την εmicroπεδώσαmicroεγια τα καλά Iστορικά δεν δικαιολογείται τέτοια microοιρολατρεία O Mαρξ παραθέτει στο Kεφάλαιο την παρακάτωθέση για την ιστορία των εφευρέσεων laquoΠριν από πενήντα περίπου χρόνια (γύρω στα 1780) ο Άντον Mίλερ είδεmicroια κοmicroψότατη microηχανή στο Nτάντζιγκ που έγνεθε τέσσερα microε έξι κοmicromicroάτια υφάσmicroατος στο λεπτό Tο δηmicroαρχείοόmicroως έκρινε ότι η εφεύρεση αυτή θα microετέτρεπε πολλούς εργαζόmicroενους σε ζητιάνους γιrsquo αυτό και την αποσιώπησεκι άφησε στον εφευρέτη τη διακριτική ευχέρεια να πάει να πνιγείraquo (MEW 2345)

26

διασηmicroότερος άνθρωπος της Γαλλίας γεγονός που εν microέρει αποδεικνύει πόσο σηmicroαντικά κοινωνικά ζητήmicroατα θίγειη συνοmicroοσπονδία H αποδυνάmicroωση του περιεχοmicroένου του αγώνα και η αναζήτηση όσο γίνεται ευρύτερηςσυναίνεσης που εξέφρασε ο Mποβέ επικεντρώνοντας την προσοχή του ολοένα και περισσότερο στο ζήτηmicroα τωνldquoσκουπιδοτροφώνrdquo δεν βρήκε σύmicroφωνους όλους τους παλιούς του συντρόφους Oρισmicroένοι απrsquo αυτούς όπως οPενέ Pιζέλ πρώην καταστασιακός που έγινε βοσκός και ένας από τους αρχικαταστροφείς των χωραφιών microε τογενετικά τροποποιηmicroένο καλαmicroπόκι συνεχίζουν να αγωνίζονται ενάντια στο βιοmicroηχανικό καπιταλισmicroό και όχιmicroόνον ενάντια στην ldquoπαγκοσmicroιοποίησηrdquo και τον ακραίο φιλελευθερισmicroό O Pιζέλ όπως λέει στην microπροσούρα απότην οποία παραθέτουmicroε στα πρόσωπα των ldquoπολιτών-περιβαλλοντιστών-καταναλωτώνrdquo microε τα συνθήmicroατά τους περίδιαφάνειας ελέγχου ασφάλειας και συmicromicroετοχής των πολιτών στα οποία περιορίστηκε και ο ίδιος ο Mποβέ βλέπειιδιαίτερα εκλεπτυσmicroένους υπερασπιστές του κυρίαρχου συστήmicroατος ∆εν θέλουν να ξεπεράσουν την οικονοmicroίαθέλουν microια οικονοmicroία microε ανθρώπινο πρόσωπο (Riesel 20) γιrsquo αυτό και laquoυπενθυmicroίζουν στο κράτος τις υποχρεώσειςτου και είναι επιρρεπείς σε κάθε κρατιστική και κεϋνσιανική νοσταλγίαraquo Kι όmicroως επισηmicroαίνει ο Pιζέλ δεν υπάρχειldquoκαθαρήrdquo γεωργία και διατροφή σε microια κοινωνία που δεν αλλάζει Tα προβλήmicroατα της γεωργίας microπορούν ναλυθούν microόνο microε το τέλος της διαδικασίας επιβολής του ldquoτεχνητούrdquo ndash και γιrsquo αυτό χρειάζεται κάτι πολύ διαφορετικόαπό τον laquoέλεγχο των πολιτώνraquo (Riesel 18) laquoEίναι αναγκαία η κριτική στην κοινωνική λειτουργία της έρευναςακόmicroη και της δηmicroόσιας όπως επίσης και η επιστροφή στη λουδιτική παράδοση του σαmicroποτάζ στην πραγmicroατικήδράση όχι στη δράση την εικονική και τη διαmicroεσολαβηmicroένη από τα micromicroεraquo (Riesel 52)49

Θα ήταν ωστόσο λάθος να θεωρήσουmicroε προϊόν των micromicroε χωρίς πραγmicroατική βάση την αιφνιδιότητα microε τηνοποία οι δράσεις και οι προτάσεις της συνοmicroοσπονδίας έγιναν κυρίαρχα θέmicroατα της γαλλικής δηmicroόσιας ζωής ndashεξαιτίας της οποίας ο πρόεδρος Σιράκ και ο πρωθυπουργός Zοσπέν δεξιώθηκαν τον δηλωmicroένο αναρχικό καιπαραβάτη του νόmicroου Mποβέndash καθώς και το κίνηmicroα που ακολούθησε (πενήντα χιλιάδες άτοmicroα στη δίκη του Mιλότον Iούλιο του 2000) H δηmicroοσιότητα microε την οποία εδώ και χρόνια τα micromicroε των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατώνεπενδύουν τα microειονεκτήmicroατα των βιοτεχνολογιών είναι σίγουρα ύποπτη Πρέπει όmicroως να διακρίνει κανείς και microιαπροσπάθεια των micromicroε να διατηρήσουν την αξιοπιστία τους ώστε να συνεισφέρουν στον έλεγχο και τη συγκράτησηmicroιας ευρέως διαδεδοmicroένης αγανάκτησης που προέκυψε από microόνη της Όταν όλο και συχνότερα οι απολογητές τωνγενετικών επεmicroβάσεων αναφωνούν πικραmicroένοι ότι η κριτική εναντίον τους ldquoστην πραγmicroατικότηταrdquo στοχεύειαπευθείας στην ίδια την έρευνα και στην επιστήmicroη γενικότερα δυστυχώς υπερβάλλουν Mπορεί όmicroως κανείςεύκολα να διαπιστώσει προσωπικά microια βαθιά δυσφορία για τη συνεχή αναδόmicroηση της καθηmicroερινότητας microέσα απότο κυνήγι των τεχνολογιών να εξαπλώνεται σε όλο το φάσmicroα των πολιτικών απόψεων και των κοινωνικώνστρατοπέδων Όσο ασχηmicroάτιστη και ασυνεπής και να rsquoναι τούτη η δυσφορία πρόκειται για έναν από τους πιοάβολους παράγοντες για την περαιτέρω ανάπτυξη της βιοmicroηχανικής εmicroπορευmicroατικής κοινωνίας Aποφασιστικήσηmicroασία έχει η microετάβαση από τη γνώση microεmicroονωmicroένων κινδύνων (όλοι γνωρίζουν πλέον ότι ο αmicroίαντος είναιεπικίνδυνος) στη γενικευmicroένη καχυποψία προς τη microήτρα που γεννά όλα αυτά τα τέρατα Kαι δικαίως Mια επιστήmicroησαν τη βιοτεχνολογία microπορεί κανείς να την αρνηθεί εκ των προτέρων χωρίς να πρέπει κοπιωδώς να αποδείξει γιατίη νεαρότατη εφαρmicroογή της θα έχει καταστροφικές συνέπειες Aρκεί να παρακολουθήσει κανείς την πλήρηανευθυνότητα microε την οποία δουλεύουν οι γενετικοί επιστήmicroονες την απόλυτη ανεξαρτησία τους από τις προσδοκίεςκέρδους των παραγγελιοδοτών τους και τον αποκλεισmicroό των συναδέλφων εκείνων που εξέφρασαν τις ελάχιστεςαmicroφιβολίες για να δικαιολογήσει ότι δεν θέλει να γνωρίζει τίποτε απολύτως και δεν θέλει να υπηρετεί για χρόνιατις βιοτεχνολογίες ως πειραmicroατόζωο εν αναmicroονή των επόmicroενων καταστροφών H παραδοσιακή διάκριση microεταξύεργαστηρίου όπου microπορεί κανείς ακίνδυνα να κάνει τα πειράmicroατά του και του έξω κόσmicroου έχει εξαφανιστεί απότη διάσπαση του πυρήνα του ατόmicroου και microετά κάθε νέα επινόηση εφαρmicroόζεται κατευθείαν σε φυσικές συνθήκες microεανεπίστρεπτες συνέπειες (Rem 31) Συχνά οι κριτικοί των βιοτεχνολογιών απαιτούν τη διενέργεια πειραmicroάτωνστους γενετικά τροποποιηmicroένους οργανισmicroούς είναι όmicroως αδύνατον να γίνουν γιατί θα έπρεπε για πολλά χρόνια ναφυτεύει κανείς τεράστιες εκτάσεις microε φυτά microε ΓTO για να δει τις επιπτώσεις τους και τότε δεν θα πρόκειται πλέονγια απλό πείραmicroα ∆εν έχει βέβαια νόηmicroα να κάνουmicroε κρούσεις υπέρ των θετικών συνεπειών της σηmicroερινήςτεχνολογίας Κανένα από τα προβλήmicroατα που πλήττουν σήmicroερα τον κόσmicroο και τους κατοίκους του δεν λύνεταιτεχνολογικά Τα προβλήmicroατα είναι κοινωνικά Τα microοναδικά ζητήmicroατα που microπορεί κανείς να επιλύσει δια τηςσύγχρονης τεχνολογίας είναι τα εξής ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα πώς να δέχεται κανείς εντολές από τηλεφώνου χωρίςνα διακόπτονται οι κλήσεις πώς να microεταφέρει πληροφορίες σχεδόν microε την ταχύτητα του αλλοτινού ταχυδροmicroείουκαι πώς επιτέλους να απαλλαγούmicroε από το microισητό είδος του βιβλίου

Η αντίσταση ενάντια στην τεχνολογική τροmicroοκρατία αφενός (και σε άλλα microέτωπα όπως για παράδειγmicroαδείχνει η επιστροφή του ενδιαφέροντος στη βλαβερότητα των ηλεκτροmicroαγνητικών κυmicroάτων που εκπέmicroπουν τακινητά οι κεραίες οι συνδέσεις υψηλής τάσης κοκ) και αφετέρου ενάντια στην κοινωνία της εργασίας στην

49 Μια ιδιαίτερα πετυχηmicroένη microορφή σαmicroποτάζ έγινε στην Ιταλία λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1998 Στάλθηκαν σε ένα πρακτορείο ειδήσεωναρτοσκευάσmicroατα τύπου panettoni τα οποία στην Ιταλία αγοράζονται από όλες τις οικογένειες για τα Χριστούγεννα [ΣτM γλυκό ψωmicroίαντίστοιχο microε τις βασιλόπιτες στην Ελλάδα] παρασκευασmicroένα από microια εταιρεία θυγατρική της Nestleacute στα οποία είχε προστεθεί microε ένεσηπρωσσικό οξύ Οι αποστολείς ανακοίνωσαν ότι και άλλα δηλητηριασmicroένα πανετόνι βρίσκονται ήδη στα σουπερmicroάρκετ σαν ένδειξηδιαmicroαρτυρίας για τη χρήση τροποποιηmicroένων οργανισmicroών στην παραγωγή της Nestleacute ∆ηmicroιουργήθηκε πανικός και microετά την ηmicroέρα εκείνη δενπουλήθηκαν κυριολεκτικά καθόλου πανετόνι οποιασδήποτε microάρκας Η θυγατρική της Nestleacute έκλεισε προσωρινά λόγω ανυπαρξίας παραγγελιώνΠαρόλο που δεν βρέθηκε ποτέ ούτε ένα δηλητηριασmicroένο αρτοσκεύασmicroα σε σουπερmicroάρκετ το θέmicroα ndashκαι microαζί microrsquo αυτό και η χρήση ΓΤΟγενικάndash microονοπώλησε τις συζητήσεις στα χριστουγεννιάτικα γεύmicroατα όλων των ιταλικών οικογενειών Οι συγγραφείς δεν βρέθηκαν ποτέ αλλάακόmicroη κι αν τους ανακάλυπταν δεν θα είχαν τίποτε να φοβηθούν δεν κυκλοφόρησαν ποτέ δηλητηριασmicroένα αρτοσκευάσmicroατα απλά διατύπωσανmicroια απειλή Το παράδειγmicroα αυτό δείχνει ότι microια πράξη σαmicroποτάζ και προπαγάνδας είναι δυνατή microε ελάχιστα microέσα και ελάχιστο προσωπικόρίσκο αν ξέρει κανείς πώς να εκmicroεταλλεύεται στρατηγικά τις περιστάσεις

27

ακραία της microορφή τη νεοφιλελεύθερη είναι ακόmicroη όπως είπαmicroε δέσmicroια πολλών ψευδαισθήσεων Είναι microάλλονπροφανές ότι microεταξύ των φορέων της αντίστασης αυτής η κριτική της αξίας εξαπλώνεται Πώς όmicroως βλέπουν οι ίδιοιάνθρωποι την κριτική της αξίας απαλλαγmicroένη από το φετιχισmicroό των παραγωγικών δυνάmicroεων Όταν παλαιότεραmicroιλούσε για ξεπέρασmicroα της κοινωνίας της εργασίας η κριτική της αξίας επικαλείτο για πολύν καιρό τις δυνατότητεςτης microικροηλεκτρονικής επανάστασης microε άλλα λόγια τις ελπίδες της πληροφορικής και της κυβερνητικής Έτσι όmicroωςπαρέmicroεινε περιορισmicroένη στους παλαιούς της ορίζοντες και τις παλιές της απορίες ∆εν θα microπορούσε το επέκεινα microιαςεmicroπορευmicroατικής κοινωνίας να microοιάζει περισσότερο microε microια αγροτική κοινωνία και λιγότερο microε microια κοινωνίαηλεκτρονικών υπολογιστών Τι θέλει η κριτική της αξίας Θέλει να ευλογήσει όπως κάνει ο ΠαγκόσmicroιοςΟργανισmicroός Εmicroπορίου την αποmicroάκρυνση από τη γη τους εκατοmicromicroυρίων αγροτών που υπάρχουν ακόmicroη στο Νότοτου πλανήτη θέλει την εκβιαστική τους ένταξη στην εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών Η κριτική τηςσυγκεκριmicroένης εργασίας είναι ορθή όταν αποτελεί κριτική της αφηρηmicroένης εργασίας Ποιος θα εναντιωνόταν στηναυτοδιαχειριζόmicroενη δραστηριότητα Το όραmicroα του Μαρξ και του Ένγκελς microιας κοινωνίας όπου το πρωί πας γιακυνήγι το microεσηmicroέρι ψαρεύεις το απόγευmicroα βόσκεις τα ζώα και το βράδυ microετά το δείπνο ασκείς φιλοσοφικήκριτική (ΜΕW 333) δεν είναι κάπως καλύτερο από το να κάθεσαι microπροστά σε microια κονσόλα και να σου τα κάνουνόλα οι microηχανές

O Mαρξ είχε δώσει τον εξής ορισmicroό της αυτοκαθορισmicroένης δραστηριότητας laquoH πραγmicroατικά ελεύθερηεργασία όπως παραδείγmicroατος χάριν η microουσική σύνθεση χρειάζεται ταυτόχρονα τον πιο καταραmicroένο ζήλο και τηνπιο έντονη συγκέντρωση δυνάmicroεωνraquo (MEW 42512) Mια φορά να έχει δουλέψει κανείς στο χωράφι γνωρίζει πόσοταιριάζει αυτή η περιγραφή στη γεωργική εργασία Aπαιτεί κούραση και συγκέντρωση δυνάmicroεων σου δίνει χαράόταν τελειώνει και παρόλrsquo αυτά δεν σε κάνει περήφανο microόνον το αποτέλεσmicroά της αφού δεν θα rsquoθελες ναξεφυτρώνει από το έδαφος microόνο microε το πάτηmicroα ενός κουmicroπιού θα αισθανόσουν προδοmicroένος Tο ίδιο ισχύει και γιατη χειρωνακτική εργασία H συγκεντροποίηση οι microεγάλες διαστάσεις η εξειδίκευση και η microηχανοποίηση τηςγεωργίας είναι ασύmicroβατες microε microια παραγωγή προσανατολισmicroένη στη χρήση και την ευχάριστη απασχόληση Hγενετική τεχνολογία απλώς επιταχύνει την πτώχυνση της γενετικής κληρονοmicroιάς για την οποία ευθύνεται ολόκληρηη σύγχρονη αγροτική οικονοmicroία50 H βιοmicroηχανοποίηση και η microηχανοποίηση της γεωργίας δεν είναι βέβαιαεπινοήσεις του νεοφιλελευθερισmicroού και της παγκοσmicroιοποίησης Oι εκτεταmicroένες microονοκαλλιέργειες ή η συντήρησηπολύ microεγάλων κοπαδιών σε πολύ microικρό χώρο οδηγούν οπωσδήποτε σε ασθένειες και συνεπώς στην ανάγκη γιατεράστιες ποσότητες φαρmicroάκων και αντιδότων που φτάνουν microέχρι τη βιοτεχνολογία Σήmicroερα ένας χοιροτρόφοςδίνει για αντιβιοτικά κατά microέσο όρο πάνω από 300 microάρκα (περίπου 150 ευρώ) ανά γουρούνι (Le Mondediplomatique Aύγουστος 1999) Η γεωργία έχει νόηmicroα microόνο σε έκταση microικρή και microε δαπάνη δραστηριότηταςσχετικά microεγάλη Στην περίπτωση αυτή η αντίληψη ότι οι microηχανές microπορούν να δουλέψουν αντί για microας είναιπαράλογη microοιάζει microε το θρεπτικό διάλυmicroα που περιγράψαmicroε παραπάνω Mια κοινωνία πέρα από την κοινωνία τηςεργασίας θα microείωνε βέβαια τη συνολική ποσότητα εργασίας αφού ένα microεγάλο microέρος της σηmicroερινής παραγωγήςείναι απολύτως περιττό Aρκετές δραστηριότητες microπορούν βέβαια να εξορθολογιστούν και να αυτοmicroατοποιηθούνΌχι όmicroως η γεωργία Kι αυτό δεν είναι κακό Kαmicroία άλλη δραστηριότητα δεν οδηγεί σε τέτοιο σεβασmicroό προς τηφύση δεν microας προτρέπει στην αλληλεγγύη και τη συλλογική δουλειά δεν είναι τόσο προσβάσιmicroη σε όλους ώστενα microην δηmicroιουργεί ιεραρχία ικανοτήτων Mπορούmicroε να φανταστούmicroε microια microελλοντική κατάσταση όπου ο καθέναςπου τολmicroά θα microπορεί να περνά την ώρα του δουλεύοντας τη γη χωρίς ατοmicroική ιδιοκτησία του εδάφους ή άλλωνmicroέσων παραγωγής (επrsquo αυτού είχε κάποιες καλές ιδέες ο Φουριέ) H δηmicroιουργία ενός microεγάλου πληθυσmicroούmicroικροαγροτών microε δοmicroές τοπικής αυτοδιαχείρισης θα ήταν microια άmicroεση πρακτική λύση για τις υποταγmicroένες χώρες τουNότου (σίγουρα πάντως πιο πρακτική από την ιδέα οι φτωχοί του Σάο Πάολο ή του Nαϊρόmicroπι να επιδιώξουν έναεισόδηmicroα στον τοmicroέα των υπηρεσιών) Mια τέτοια λύση θα προσέφερε στο πλαίσιο της υπάρχουσας παγκόσmicroιαςεmicroπορευmicroατικής οικονοmicroίας τον έλεγχο και την αυτοδιαχείριση των σηmicroαντικότερων πόρων Tέτοιες πρωτοβουλίεςυπάρχουν H microεγαλύτερη η οργάνωση των ακτηmicroόνων Movimento sem Terra στη Bραζιλία έχει στόχο microόνο τηθέσmicroιση της κατανοmicroής των γαιών σε οικογένειες που θα παραγάγουν προϊόντα για την αγορά και θα εντάσσονταιέτσι στην κοινωνία της εργασίας ∆εν έχει δηλαδή σχέδιο κοινωνικά ανατρεπτικό Kαι microόνον όmicroως η microαζικήεπιστροφή στη γη microετά από τόσες δεκαετίες κατά τις οποίες η λαίλαπα των βραζιλιάνικων microεγαλουπόλεωνκαταβρόχθισε γενιές ολόκληρες αποτελεί παρέκκλιση από την καπιταλιστική ldquoανάπτυξηrdquo ∆εν πρόκειται microόνον γιαφαινόmicroενο του Tρίτου Kόσmicroου Eδώ και δέκα χρόνια κάθε χρόνο στη Γαλλία πάνω από δέκα χιλιάδες άνθρωποικυρίως άνθρωποι των πόλεων ξεκινούν microια αγροτική δραστηριότητα microε απόδοση microικρότερη από την επιδοτούmicroενησύmicroφωνα microε τις οδηγίες της αγροτικής πολιτικής της Eυρωπαϊκής Ένωσης Tο κράτος προσπαθεί να ρυθmicroίσει τηντάση αυτή microε το πρόσχηmicroα της βοήθειας στους νέους αγρότες και της παροχής δυνατοτήτων απασχόλησης στουςανέργους Mεταξύ της πλειάδας των οργανώσεων που δραστηριοποιούνται σrsquo αυτόν τον τοmicroέα υπάρχουν καιοργανώσεις όπως το κίνηmicroα Droit paysan που θέλει να παραmicroένει όσο γίνεται πιο ανεξάρτητο από τη βοήθεια τηςπολιτείας δεν στοχεύει στην ένταξη στο σύστηmicroα της αγοράς και ενίοτε καταλαmicroβάνει ακαλλιέργητες εκτάσειςΌσο κι αν δεν microπορούmicroε να βρούmicroε κοινό παρονοmicroαστή για τις διάφορες αυτές πρωτοβουλίες ανά τον κόσmicroο όσοκι αν όσοι συmicromicroετέχουν σrsquo αυτές είναι άνθρωποι οι οποίοι συχνά το microόνο που θέλουν είναι να εξασφαλίσουν microιαθέση στην αγορά της κατηγορίας τους πρόκειται ωστόσο αντικειmicroενικά για τη σηmicroαντικότερη τάση 50 Πριν από πενήντα microόλις χρόνια οι αγρότες στην Ινδία φύτευαν πάνω από 30000 παραδοσιακά είδη ρυζιού Σήmicroερα 10 σύγχρονες ποικιλίεςκαλύπτουν πάνω από το 75 της τοπικής παραγωγής ρυζιού (Rifkin 181) Ο πλούτος ποικιλιών που αναπτύχθηκε σταδιακά microέσα σε δέκαχιλιάδες χρόνια αγροτικού πολιτισmicroού ισοπεδώνεται διαmicroιάς για ευτελείς σκοπούς Ενώ η συνολική εξέλιξη της φύσης (και η ανθρώπινηεξέλιξη) είχε πάντοτε την τάση να δηmicroιουργεί όλο και περισσότερα είδη microε διαφορετικά χαρακτηριστικά η κοινωνία του εmicroπορεύmicroατοςκατάφερε να την αντιστρέψει σε λίγες microόνο δεκαετίες

28

επανοικειοποίησης των πόρων microε την έννοια της αντιπολιτικής και της αντιοικονοmicroίας ειδικά στις περιπτώσειςόπου η γη προσφέρεται χωρίς χρηmicroατικό αντίτιmicroο Mήπως θα έπρεπε οι κριτικοί της αξίας αντί να παιδεύονται microετα υπολείmicromicroατα σκοταδιστικών αριστερών γκρουπούσκουλων να αρχίσουν να συνεισφέρουν στην επεξεργασία καιτην ανύψωση του επιπέδου της θεωρίας αυτών των δυνητικά αντισυστηmicroικών και ανατρεπτικών κινηmicroάτων

Aυτό που διαφοροποιεί τις θέσεις που παραθέτουmicroε εδώ από τη ροmicroαντική-αντιδραστική κριτική τηςπροόδου είναι ότι η τελευταία επιδιώκει την επιστροφή στο παρελθόν του οποίου microάλιστα εξυmicroνεί τις χειρότερεςόψεις (έλλειψη κινητικότητας προδιαγεγραmicromicroένοι ρόλοι των δύο φύλων σεβασmicroός στην ιεραρχίαθρησκευτικότητα κοκ) Aντίθετα το θέmicroα είναι να υπερασπιστούmicroε τις δυνατότητες που διαφαίνονταν στοπαρελθόν Γράφει σχετικά ο Pιζέλ laquo∆εν υπάρχουν πια αγρότες αφού δεν υπάρχει πια αγροτική κοινωνία όπως καιδεν πρόκειται να ξαναϋπάρξει αγροτική κοινωνία Aυτό που οφείλουmicroε να ξαναβρούmicroε δεν είναι ο έλεγχος όλων επίόλων του οποίου τα πιο περιπετειώδη παιδιά κατάφερναν πάντοτε ανά τους αιώνες να διαφεύγουν αλλά η ολότητατων δυνατοτήτων ανάπτυξης και υπέρβασης του παρελθόντος και οι αντίστοιχες ιστορικές ευκαιρίες τις οποίεςκατέστρεψε η βιοmicroηχανική εmicroπορευmicroατική κοινωνίαraquo (Riesel 33) Tι έχουν να πουν όσοι θεωρούν την αγροτικήζωή αντιδραστική ουτοπία για τις ελευθεριακές αγροτικές κοινότητες στην Iσπανία το 1936-37 όπου laquoόλαmicroπορούσαν να αρχίσουν από την αρχήraquo (Rem 71) Στο Nότο microέσα σε λίγα χρόνια επαναλαmicroβάνεται η φρίκη τηςπρο εκατονπεντηκονταετίας εκδίωξης των αγροτών στην Eυρώπη και καταστρέφονται όλες οι συνθήκες ζωής πουδεν δηmicroιουργήθηκαν από την εmicroπορευmicroατική κοινωνία και δεν διαποτίζονται πλήρως από αυτήν laquoH διάλυση τηςπαγκόσmicroιας αγροτιάς σηmicroαίνει και τη διάλυση του τελευταίου microεγάλου αποθέmicroατος αντιβιοmicroηχανικών ανθρώπινωνδυνατοτήτωνraquo (Riesel 64) Ποιος ξέρει αν η ανθρωπότητα δεν θα ζήσει σύντοmicroα microια αγροτική εξέγερση που ναασκεί κριτική στην κοινωνία της αξίας

H φοβερή ύβρις που επιτέλεσε η επιστήmicroη του 20ού αιώνα κυρίως microε την προσπάθειά της να εγκαθιδρύσειmicroια πρωτοφανή σε βάθος σε σχέση microε τις προηγούmicroενες χιλιετηρίδες κυριαρχία επί της φύσης και νακατασκευάσει microια φύση προσαρmicroοσmicroένη απόλυτα στην εmicroπορευmicroατική κοινωνία είναι το microεγαλύτερο εmicroπόδιο σεοποιοδήποτε σχέδιο ανθρώπινης χειραφέτησης Oποιαδήποτε τροχοπέδη σrsquo αυτήν τη microηχανή είναι ευπρόσδεκτη Ήmicroήπως δεν microπορούmicroε να κάνουmicroε τίποτα πια τώρα που η γνώση των βιοτεχνολογιών υπάρχει και την εmicroπεδώσαmicroεγια τα καλά Iστορικά δεν δικαιολογείται τέτοια microοιρολατρεία O Mαρξ παραθέτει στο Kεφάλαιο την παρακάτωθέση για την ιστορία των εφευρέσεων laquoΠριν από πενήντα περίπου χρόνια (γύρω στα 1780) ο Άντον Mίλερ είδεmicroια κοmicroψότατη microηχανή στο Nτάντζιγκ που έγνεθε τέσσερα microε έξι κοmicromicroάτια υφάσmicroατος στο λεπτό Tο δηmicroαρχείοόmicroως έκρινε ότι η εφεύρεση αυτή θα microετέτρεπε πολλούς εργαζόmicroενους σε ζητιάνους γιrsquo αυτό και την αποσιώπησεκι άφησε στον εφευρέτη τη διακριτική ευχέρεια να πάει να πνιγείraquo (MEW 2345)

27

ακραία της microορφή τη νεοφιλελεύθερη είναι ακόmicroη όπως είπαmicroε δέσmicroια πολλών ψευδαισθήσεων Είναι microάλλονπροφανές ότι microεταξύ των φορέων της αντίστασης αυτής η κριτική της αξίας εξαπλώνεται Πώς όmicroως βλέπουν οι ίδιοιάνθρωποι την κριτική της αξίας απαλλαγmicroένη από το φετιχισmicroό των παραγωγικών δυνάmicroεων Όταν παλαιότεραmicroιλούσε για ξεπέρασmicroα της κοινωνίας της εργασίας η κριτική της αξίας επικαλείτο για πολύν καιρό τις δυνατότητεςτης microικροηλεκτρονικής επανάστασης microε άλλα λόγια τις ελπίδες της πληροφορικής και της κυβερνητικής Έτσι όmicroωςπαρέmicroεινε περιορισmicroένη στους παλαιούς της ορίζοντες και τις παλιές της απορίες ∆εν θα microπορούσε το επέκεινα microιαςεmicroπορευmicroατικής κοινωνίας να microοιάζει περισσότερο microε microια αγροτική κοινωνία και λιγότερο microε microια κοινωνίαηλεκτρονικών υπολογιστών Τι θέλει η κριτική της αξίας Θέλει να ευλογήσει όπως κάνει ο ΠαγκόσmicroιοςΟργανισmicroός Εmicroπορίου την αποmicroάκρυνση από τη γη τους εκατοmicromicroυρίων αγροτών που υπάρχουν ακόmicroη στο Νότοτου πλανήτη θέλει την εκβιαστική τους ένταξη στην εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών Η κριτική τηςσυγκεκριmicroένης εργασίας είναι ορθή όταν αποτελεί κριτική της αφηρηmicroένης εργασίας Ποιος θα εναντιωνόταν στηναυτοδιαχειριζόmicroενη δραστηριότητα Το όραmicroα του Μαρξ και του Ένγκελς microιας κοινωνίας όπου το πρωί πας γιακυνήγι το microεσηmicroέρι ψαρεύεις το απόγευmicroα βόσκεις τα ζώα και το βράδυ microετά το δείπνο ασκείς φιλοσοφικήκριτική (ΜΕW 333) δεν είναι κάπως καλύτερο από το να κάθεσαι microπροστά σε microια κονσόλα και να σου τα κάνουνόλα οι microηχανές

O Mαρξ είχε δώσει τον εξής ορισmicroό της αυτοκαθορισmicroένης δραστηριότητας laquoH πραγmicroατικά ελεύθερηεργασία όπως παραδείγmicroατος χάριν η microουσική σύνθεση χρειάζεται ταυτόχρονα τον πιο καταραmicroένο ζήλο και τηνπιο έντονη συγκέντρωση δυνάmicroεωνraquo (MEW 42512) Mια φορά να έχει δουλέψει κανείς στο χωράφι γνωρίζει πόσοταιριάζει αυτή η περιγραφή στη γεωργική εργασία Aπαιτεί κούραση και συγκέντρωση δυνάmicroεων σου δίνει χαράόταν τελειώνει και παρόλrsquo αυτά δεν σε κάνει περήφανο microόνον το αποτέλεσmicroά της αφού δεν θα rsquoθελες ναξεφυτρώνει από το έδαφος microόνο microε το πάτηmicroα ενός κουmicroπιού θα αισθανόσουν προδοmicroένος Tο ίδιο ισχύει και γιατη χειρωνακτική εργασία H συγκεντροποίηση οι microεγάλες διαστάσεις η εξειδίκευση και η microηχανοποίηση τηςγεωργίας είναι ασύmicroβατες microε microια παραγωγή προσανατολισmicroένη στη χρήση και την ευχάριστη απασχόληση Hγενετική τεχνολογία απλώς επιταχύνει την πτώχυνση της γενετικής κληρονοmicroιάς για την οποία ευθύνεται ολόκληρηη σύγχρονη αγροτική οικονοmicroία50 H βιοmicroηχανοποίηση και η microηχανοποίηση της γεωργίας δεν είναι βέβαιαεπινοήσεις του νεοφιλελευθερισmicroού και της παγκοσmicroιοποίησης Oι εκτεταmicroένες microονοκαλλιέργειες ή η συντήρησηπολύ microεγάλων κοπαδιών σε πολύ microικρό χώρο οδηγούν οπωσδήποτε σε ασθένειες και συνεπώς στην ανάγκη γιατεράστιες ποσότητες φαρmicroάκων και αντιδότων που φτάνουν microέχρι τη βιοτεχνολογία Σήmicroερα ένας χοιροτρόφοςδίνει για αντιβιοτικά κατά microέσο όρο πάνω από 300 microάρκα (περίπου 150 ευρώ) ανά γουρούνι (Le Mondediplomatique Aύγουστος 1999) Η γεωργία έχει νόηmicroα microόνο σε έκταση microικρή και microε δαπάνη δραστηριότηταςσχετικά microεγάλη Στην περίπτωση αυτή η αντίληψη ότι οι microηχανές microπορούν να δουλέψουν αντί για microας είναιπαράλογη microοιάζει microε το θρεπτικό διάλυmicroα που περιγράψαmicroε παραπάνω Mια κοινωνία πέρα από την κοινωνία τηςεργασίας θα microείωνε βέβαια τη συνολική ποσότητα εργασίας αφού ένα microεγάλο microέρος της σηmicroερινής παραγωγήςείναι απολύτως περιττό Aρκετές δραστηριότητες microπορούν βέβαια να εξορθολογιστούν και να αυτοmicroατοποιηθούνΌχι όmicroως η γεωργία Kι αυτό δεν είναι κακό Kαmicroία άλλη δραστηριότητα δεν οδηγεί σε τέτοιο σεβασmicroό προς τηφύση δεν microας προτρέπει στην αλληλεγγύη και τη συλλογική δουλειά δεν είναι τόσο προσβάσιmicroη σε όλους ώστενα microην δηmicroιουργεί ιεραρχία ικανοτήτων Mπορούmicroε να φανταστούmicroε microια microελλοντική κατάσταση όπου ο καθέναςπου τολmicroά θα microπορεί να περνά την ώρα του δουλεύοντας τη γη χωρίς ατοmicroική ιδιοκτησία του εδάφους ή άλλωνmicroέσων παραγωγής (επrsquo αυτού είχε κάποιες καλές ιδέες ο Φουριέ) H δηmicroιουργία ενός microεγάλου πληθυσmicroούmicroικροαγροτών microε δοmicroές τοπικής αυτοδιαχείρισης θα ήταν microια άmicroεση πρακτική λύση για τις υποταγmicroένες χώρες τουNότου (σίγουρα πάντως πιο πρακτική από την ιδέα οι φτωχοί του Σάο Πάολο ή του Nαϊρόmicroπι να επιδιώξουν έναεισόδηmicroα στον τοmicroέα των υπηρεσιών) Mια τέτοια λύση θα προσέφερε στο πλαίσιο της υπάρχουσας παγκόσmicroιαςεmicroπορευmicroατικής οικονοmicroίας τον έλεγχο και την αυτοδιαχείριση των σηmicroαντικότερων πόρων Tέτοιες πρωτοβουλίεςυπάρχουν H microεγαλύτερη η οργάνωση των ακτηmicroόνων Movimento sem Terra στη Bραζιλία έχει στόχο microόνο τηθέσmicroιση της κατανοmicroής των γαιών σε οικογένειες που θα παραγάγουν προϊόντα για την αγορά και θα εντάσσονταιέτσι στην κοινωνία της εργασίας ∆εν έχει δηλαδή σχέδιο κοινωνικά ανατρεπτικό Kαι microόνον όmicroως η microαζικήεπιστροφή στη γη microετά από τόσες δεκαετίες κατά τις οποίες η λαίλαπα των βραζιλιάνικων microεγαλουπόλεωνκαταβρόχθισε γενιές ολόκληρες αποτελεί παρέκκλιση από την καπιταλιστική ldquoανάπτυξηrdquo ∆εν πρόκειται microόνον γιαφαινόmicroενο του Tρίτου Kόσmicroου Eδώ και δέκα χρόνια κάθε χρόνο στη Γαλλία πάνω από δέκα χιλιάδες άνθρωποικυρίως άνθρωποι των πόλεων ξεκινούν microια αγροτική δραστηριότητα microε απόδοση microικρότερη από την επιδοτούmicroενησύmicroφωνα microε τις οδηγίες της αγροτικής πολιτικής της Eυρωπαϊκής Ένωσης Tο κράτος προσπαθεί να ρυθmicroίσει τηντάση αυτή microε το πρόσχηmicroα της βοήθειας στους νέους αγρότες και της παροχής δυνατοτήτων απασχόλησης στουςανέργους Mεταξύ της πλειάδας των οργανώσεων που δραστηριοποιούνται σrsquo αυτόν τον τοmicroέα υπάρχουν καιοργανώσεις όπως το κίνηmicroα Droit paysan που θέλει να παραmicroένει όσο γίνεται πιο ανεξάρτητο από τη βοήθεια τηςπολιτείας δεν στοχεύει στην ένταξη στο σύστηmicroα της αγοράς και ενίοτε καταλαmicroβάνει ακαλλιέργητες εκτάσειςΌσο κι αν δεν microπορούmicroε να βρούmicroε κοινό παρονοmicroαστή για τις διάφορες αυτές πρωτοβουλίες ανά τον κόσmicroο όσοκι αν όσοι συmicromicroετέχουν σrsquo αυτές είναι άνθρωποι οι οποίοι συχνά το microόνο που θέλουν είναι να εξασφαλίσουν microιαθέση στην αγορά της κατηγορίας τους πρόκειται ωστόσο αντικειmicroενικά για τη σηmicroαντικότερη τάση 50 Πριν από πενήντα microόλις χρόνια οι αγρότες στην Ινδία φύτευαν πάνω από 30000 παραδοσιακά είδη ρυζιού Σήmicroερα 10 σύγχρονες ποικιλίεςκαλύπτουν πάνω από το 75 της τοπικής παραγωγής ρυζιού (Rifkin 181) Ο πλούτος ποικιλιών που αναπτύχθηκε σταδιακά microέσα σε δέκαχιλιάδες χρόνια αγροτικού πολιτισmicroού ισοπεδώνεται διαmicroιάς για ευτελείς σκοπούς Ενώ η συνολική εξέλιξη της φύσης (και η ανθρώπινηεξέλιξη) είχε πάντοτε την τάση να δηmicroιουργεί όλο και περισσότερα είδη microε διαφορετικά χαρακτηριστικά η κοινωνία του εmicroπορεύmicroατοςκατάφερε να την αντιστρέψει σε λίγες microόνο δεκαετίες

28

επανοικειοποίησης των πόρων microε την έννοια της αντιπολιτικής και της αντιοικονοmicroίας ειδικά στις περιπτώσειςόπου η γη προσφέρεται χωρίς χρηmicroατικό αντίτιmicroο Mήπως θα έπρεπε οι κριτικοί της αξίας αντί να παιδεύονται microετα υπολείmicromicroατα σκοταδιστικών αριστερών γκρουπούσκουλων να αρχίσουν να συνεισφέρουν στην επεξεργασία καιτην ανύψωση του επιπέδου της θεωρίας αυτών των δυνητικά αντισυστηmicroικών και ανατρεπτικών κινηmicroάτων

Aυτό που διαφοροποιεί τις θέσεις που παραθέτουmicroε εδώ από τη ροmicroαντική-αντιδραστική κριτική τηςπροόδου είναι ότι η τελευταία επιδιώκει την επιστροφή στο παρελθόν του οποίου microάλιστα εξυmicroνεί τις χειρότερεςόψεις (έλλειψη κινητικότητας προδιαγεγραmicromicroένοι ρόλοι των δύο φύλων σεβασmicroός στην ιεραρχίαθρησκευτικότητα κοκ) Aντίθετα το θέmicroα είναι να υπερασπιστούmicroε τις δυνατότητες που διαφαίνονταν στοπαρελθόν Γράφει σχετικά ο Pιζέλ laquo∆εν υπάρχουν πια αγρότες αφού δεν υπάρχει πια αγροτική κοινωνία όπως καιδεν πρόκειται να ξαναϋπάρξει αγροτική κοινωνία Aυτό που οφείλουmicroε να ξαναβρούmicroε δεν είναι ο έλεγχος όλων επίόλων του οποίου τα πιο περιπετειώδη παιδιά κατάφερναν πάντοτε ανά τους αιώνες να διαφεύγουν αλλά η ολότητατων δυνατοτήτων ανάπτυξης και υπέρβασης του παρελθόντος και οι αντίστοιχες ιστορικές ευκαιρίες τις οποίεςκατέστρεψε η βιοmicroηχανική εmicroπορευmicroατική κοινωνίαraquo (Riesel 33) Tι έχουν να πουν όσοι θεωρούν την αγροτικήζωή αντιδραστική ουτοπία για τις ελευθεριακές αγροτικές κοινότητες στην Iσπανία το 1936-37 όπου laquoόλαmicroπορούσαν να αρχίσουν από την αρχήraquo (Rem 71) Στο Nότο microέσα σε λίγα χρόνια επαναλαmicroβάνεται η φρίκη τηςπρο εκατονπεντηκονταετίας εκδίωξης των αγροτών στην Eυρώπη και καταστρέφονται όλες οι συνθήκες ζωής πουδεν δηmicroιουργήθηκαν από την εmicroπορευmicroατική κοινωνία και δεν διαποτίζονται πλήρως από αυτήν laquoH διάλυση τηςπαγκόσmicroιας αγροτιάς σηmicroαίνει και τη διάλυση του τελευταίου microεγάλου αποθέmicroατος αντιβιοmicroηχανικών ανθρώπινωνδυνατοτήτωνraquo (Riesel 64) Ποιος ξέρει αν η ανθρωπότητα δεν θα ζήσει σύντοmicroα microια αγροτική εξέγερση που ναασκεί κριτική στην κοινωνία της αξίας

H φοβερή ύβρις που επιτέλεσε η επιστήmicroη του 20ού αιώνα κυρίως microε την προσπάθειά της να εγκαθιδρύσειmicroια πρωτοφανή σε βάθος σε σχέση microε τις προηγούmicroενες χιλιετηρίδες κυριαρχία επί της φύσης και νακατασκευάσει microια φύση προσαρmicroοσmicroένη απόλυτα στην εmicroπορευmicroατική κοινωνία είναι το microεγαλύτερο εmicroπόδιο σεοποιοδήποτε σχέδιο ανθρώπινης χειραφέτησης Oποιαδήποτε τροχοπέδη σrsquo αυτήν τη microηχανή είναι ευπρόσδεκτη Ήmicroήπως δεν microπορούmicroε να κάνουmicroε τίποτα πια τώρα που η γνώση των βιοτεχνολογιών υπάρχει και την εmicroπεδώσαmicroεγια τα καλά Iστορικά δεν δικαιολογείται τέτοια microοιρολατρεία O Mαρξ παραθέτει στο Kεφάλαιο την παρακάτωθέση για την ιστορία των εφευρέσεων laquoΠριν από πενήντα περίπου χρόνια (γύρω στα 1780) ο Άντον Mίλερ είδεmicroια κοmicroψότατη microηχανή στο Nτάντζιγκ που έγνεθε τέσσερα microε έξι κοmicromicroάτια υφάσmicroατος στο λεπτό Tο δηmicroαρχείοόmicroως έκρινε ότι η εφεύρεση αυτή θα microετέτρεπε πολλούς εργαζόmicroενους σε ζητιάνους γιrsquo αυτό και την αποσιώπησεκι άφησε στον εφευρέτη τη διακριτική ευχέρεια να πάει να πνιγείraquo (MEW 2345)

28

επανοικειοποίησης των πόρων microε την έννοια της αντιπολιτικής και της αντιοικονοmicroίας ειδικά στις περιπτώσειςόπου η γη προσφέρεται χωρίς χρηmicroατικό αντίτιmicroο Mήπως θα έπρεπε οι κριτικοί της αξίας αντί να παιδεύονται microετα υπολείmicromicroατα σκοταδιστικών αριστερών γκρουπούσκουλων να αρχίσουν να συνεισφέρουν στην επεξεργασία καιτην ανύψωση του επιπέδου της θεωρίας αυτών των δυνητικά αντισυστηmicroικών και ανατρεπτικών κινηmicroάτων

Aυτό που διαφοροποιεί τις θέσεις που παραθέτουmicroε εδώ από τη ροmicroαντική-αντιδραστική κριτική τηςπροόδου είναι ότι η τελευταία επιδιώκει την επιστροφή στο παρελθόν του οποίου microάλιστα εξυmicroνεί τις χειρότερεςόψεις (έλλειψη κινητικότητας προδιαγεγραmicromicroένοι ρόλοι των δύο φύλων σεβασmicroός στην ιεραρχίαθρησκευτικότητα κοκ) Aντίθετα το θέmicroα είναι να υπερασπιστούmicroε τις δυνατότητες που διαφαίνονταν στοπαρελθόν Γράφει σχετικά ο Pιζέλ laquo∆εν υπάρχουν πια αγρότες αφού δεν υπάρχει πια αγροτική κοινωνία όπως καιδεν πρόκειται να ξαναϋπάρξει αγροτική κοινωνία Aυτό που οφείλουmicroε να ξαναβρούmicroε δεν είναι ο έλεγχος όλων επίόλων του οποίου τα πιο περιπετειώδη παιδιά κατάφερναν πάντοτε ανά τους αιώνες να διαφεύγουν αλλά η ολότητατων δυνατοτήτων ανάπτυξης και υπέρβασης του παρελθόντος και οι αντίστοιχες ιστορικές ευκαιρίες τις οποίεςκατέστρεψε η βιοmicroηχανική εmicroπορευmicroατική κοινωνίαraquo (Riesel 33) Tι έχουν να πουν όσοι θεωρούν την αγροτικήζωή αντιδραστική ουτοπία για τις ελευθεριακές αγροτικές κοινότητες στην Iσπανία το 1936-37 όπου laquoόλαmicroπορούσαν να αρχίσουν από την αρχήraquo (Rem 71) Στο Nότο microέσα σε λίγα χρόνια επαναλαmicroβάνεται η φρίκη τηςπρο εκατονπεντηκονταετίας εκδίωξης των αγροτών στην Eυρώπη και καταστρέφονται όλες οι συνθήκες ζωής πουδεν δηmicroιουργήθηκαν από την εmicroπορευmicroατική κοινωνία και δεν διαποτίζονται πλήρως από αυτήν laquoH διάλυση τηςπαγκόσmicroιας αγροτιάς σηmicroαίνει και τη διάλυση του τελευταίου microεγάλου αποθέmicroατος αντιβιοmicroηχανικών ανθρώπινωνδυνατοτήτωνraquo (Riesel 64) Ποιος ξέρει αν η ανθρωπότητα δεν θα ζήσει σύντοmicroα microια αγροτική εξέγερση που ναασκεί κριτική στην κοινωνία της αξίας

H φοβερή ύβρις που επιτέλεσε η επιστήmicroη του 20ού αιώνα κυρίως microε την προσπάθειά της να εγκαθιδρύσειmicroια πρωτοφανή σε βάθος σε σχέση microε τις προηγούmicroενες χιλιετηρίδες κυριαρχία επί της φύσης και νακατασκευάσει microια φύση προσαρmicroοσmicroένη απόλυτα στην εmicroπορευmicroατική κοινωνία είναι το microεγαλύτερο εmicroπόδιο σεοποιοδήποτε σχέδιο ανθρώπινης χειραφέτησης Oποιαδήποτε τροχοπέδη σrsquo αυτήν τη microηχανή είναι ευπρόσδεκτη Ήmicroήπως δεν microπορούmicroε να κάνουmicroε τίποτα πια τώρα που η γνώση των βιοτεχνολογιών υπάρχει και την εmicroπεδώσαmicroεγια τα καλά Iστορικά δεν δικαιολογείται τέτοια microοιρολατρεία O Mαρξ παραθέτει στο Kεφάλαιο την παρακάτωθέση για την ιστορία των εφευρέσεων laquoΠριν από πενήντα περίπου χρόνια (γύρω στα 1780) ο Άντον Mίλερ είδεmicroια κοmicroψότατη microηχανή στο Nτάντζιγκ που έγνεθε τέσσερα microε έξι κοmicromicroάτια υφάσmicroατος στο λεπτό Tο δηmicroαρχείοόmicroως έκρινε ότι η εφεύρεση αυτή θα microετέτρεπε πολλούς εργαζόmicroενους σε ζητιάνους γιrsquo αυτό και την αποσιώπησεκι άφησε στον εφευρέτη τη διακριτική ευχέρεια να πάει να πνιγείraquo (MEW 2345)