2o ΓΕΛ ΜΕΓΑΡΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2011 – 2012

Β’ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ

Φάκελος Ερευνητικής εργασίας

Α’ Λυκείου

1

«Από τη λογοτεχνία στον κινηματογράφο»

Μαθητές

«Νεαροί Λογοτέχνες» - (Κ. Θεοτόκη, Σκλάβοι στα Δεσμά τους)

Μαρία Κακαλέτρη

Γεωργία Κουφή

Γιονάντα Μπρέγκασι

Δημήτρης Χριστόφορος

«4 Seasons» - (J. Austen, Υπερηφάνεια και Προκατάληψη)

Χάρης Διπλάρας

Ιωάννα Μακρυστάθη

Θεώνη Μανουσάκη

Ασπασία Μαυρονάσιου

«Ήρωες και ηρωίδες» - (Κ. Πολίτη, Eroica)

Σοφία Γιαχνή

Νίκος Κασιμάτης

Γιώργος Μπάρδης

Νίκη Ξεκούκη

Ναταλία Παπαγιάννη

«Κινηματογραφικοί Λογοτέχνες» - (N. Καζαντζάκη, Βίος και Πολιτεία

του Αλέξη Ζορμπά)

Μαίρη Κέλλη

Γιώργος Μανώλης

Αλέξανδρος Μαργέτης

Ελένη Μωραΐτη

Ανέστης Σακερλής

Υπεύθυνοι Καθηγητές Κραβαρίτη Ευγενία (ΠΕ 02)

Ροζάκη Χριστιάνα-Άρτεμις (ΠΕ 02)

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Πρόλογος………………………………..…………….….3

2. Εισαγωγή……….……………………….….…………….4

3. Μεθοδολογία......................................................................6

4. Κ. Θεοτόκη, Σκλάβοι στα Δεσμά τους……..……………..7

5. J. Austen, Υπερηφάνεια και Προκατάληψη……………....10

6. Κ. Πολίτη, Eroica.............................................................15

7. N. Καζαντζάκη, Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά….19

8. Συμπεράσματα..................................................................24

9. Αναστοχασμός – Αξιολόγηση..........................................25

10. Βιβλιογραφία...................................................................26

11. Παράρτημα Α’: Αφήγηση και αφηγηματικές τεχνικές..27

12. Παράρτημα Β’: Εκφραστικά μέσα.................................34

13. Παράρτημα Γ’: Πληροφορίες για τις ταινίες.................37

3

1. Πρόλογος

Σκοπός της εργασίας μας είναι να γνωρίσουμε λογοτεχνικά έργα και να

ερευνήσουμε τον τρόπο μεταφοράς τους στον κινηματογράφο, καθώς και τη σχέση

που συνδέει τις δύο τέχνες. Ο κάθε σκηνοθέτης αντιλαμβάνεται διαφορετικά ένα

βιβλίο και είναι ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να το μεταφέρει στη

μεγάλη οθόνη.

Με τη μελέτη των λογοτεχνικών κειμένων θα μπορέσουμε να εξοικειωθούμε με

τη λογοτεχνική παραγωγή συγκεκριμένων συγγραφέων, την εφαρμογή των

αφηγηματικών τεχνικών, τη μελέτη των λογοτεχνικών ρευμάτων και την επιρροή

των ιστορικών συγκυριών στη διαμόρφωση των έργων. Παράλληλα, με την

παρακολούθηση των κινηματογραφικών ταινιών θα έρθουμε σε επαφή με τις

τεχνικές του κινηματογράφου, τη σεναριακή τροποποίηση του λογοτεχνικού

κειμένου και τη σημασία της υποκριτικής και της μουσικής επένδυσης.

Βασικός προβληματισμός μας είναι η σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στις δύο

τέχνες και κατά πόσο ο κινηματογράφος μπορεί να προβάλει το βιβλίο ή να

συντελέσει στην παραγνώρισή του και στη μείωση της αξίας της λογοτεχνίας. Ο

σεναριογράφος, όταν επεμβαίνει σ΄ένα λογοτεχνικό κείμενο κάνει μερικές

επεμβάσεις, προσθέτοντας ή αφαιρώντας σκηνές, επιλέγει προσεκτικά τα κομμάτια

του έργου που μπορεί να αξιοποιήσει και αφαιρεί πρόσωπα και καταστάσεις.

Επιπλέον, δεν μπορεί κανένας να κατηγορήσει ένα σκηνοθέτη ότι παρερμηνεύει τα

γεγονότα γιατί κι αυτός είναι ένας αναγνώστης που αντιλαμβάνεται όπως και όλοι

μας διαφορετικά ένα κείμενο και τα μηνύματά του.

4

2. Εισαγωγή

Η επιλογή των λογοτεχνικών βιβλίων έγινε με βάση την επιρροή που άσκησαν

διαχρονικά στο αναγνωστικό κοινό και την επιτυχημένη, καλλιτεχνικά

αναγνωρισμένη, μεταφορά τους στο κινηματογράφο.

Το έργο Υπερηφάνεια και Προκατάληψη της Τζέην Ώστεν που γράφτηκε το 1813

αντικατοπτρίζει καθημερινές εμπειρίες και εξερευνά την ανθρώπινη φύση και την

αγγλική κοινωνία του 19ου

αι. Οι ηρωίδες της άλλοτε συμβιβάζονται και άλλοτε

αντιπαρατίθενται στους νόμους της κοινωνικής τάξης και των αντιλήψεων που

επικρατούν. Οι ιστορίες της Ώστεν μεταφράστηκαν σε πάρα πολλές γλώσσες και

διδάσκονται σε αμέτρητα πανεπιστήμια παντού, τόσο για τη γλώσσα και το ύφος

τους, όσο και για τη συγκεκριμένη ματιά προς μία κοινωνία υποκρισίας. Το έργο

μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη με αξιόλογους ηθοποιούς και φέρνει μπροστά μας

έναν ανέγγιχτο ρομαντισμό μιας άλλης εποχής.

Οι Σκλάβοι στα Δεσμά τους είναι το τελευταίο μυθιστόρημα του Κωνσταντίνου

Θεοτόκη και αποδίδει με ρεαλισμό την κερκυραϊκή ζωή των αρχών του 20ου αι.

Παρουσιάζει τις συγκρούσεις ανάμεσα στη φεουδαρχική και την ανερχόμενη αστική

τάξη, μελετά την καταλυτική δύναμη του χρήματος στη ζωή των ανθρώπων και

εκφράζει τις σοσιαλιστικές ιδέες της εποχής εκείνης. Το βιβλίο μεταφέρθηκε στον

κινηματογράφο από τον Τώνη Λυκουρέση το 2008. Η ταινία μας ταξιδεύει σε μια

άλλη εποχή, αναδεικνύεται για την εξαιρετική ερμηνεία των ηθοποιών και μας

διευκολύνει να δούμε την ιστορία από τη διαφορετική πλευρά του κάθε ήρωα.

Το έργο Eroica του Κοσμά Πολίτη θεωρείται ένα από τα ωραιότερα και

αντιπροσωπευτικότερα λογοτεχνικά κείμενα για τα προβλήματα της εφηβικής

ηλικίας. Η επιλογή του συγγραφέα να αφήσει απροσδιόριστο τον χρόνο και τον τόπο

της εξέλιξης της ιστορίας συμβάλλει στο ν’ αποκτήσει η αφήγηση διαχρονικό

χαρακτήρα. Ο Μ. Κακογιάννης κατάφερε ν’ αποδώσει με ενάργεια τις εντάσεις στις

σχέσεις μεταξύ των ηρώων και μας επιτρέπει να εισχωρήσουμε στην ψυχολογία των

εφήβων. Μέσα από την ταινία προβάλλεται έντονα η μετάβαση από την εφηβεία στην

ενηλικίωση και προσεγγίζεται η «ανάρμοστη, παράξενη» συμπεριφορά των εφήβων.

Τέλος, το βιβλίο Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά του Ν. Καζαντζάκη

αναδεικνύει τη δυναμική και παραστατική γραφή του συγγραφέα καθώς και τη

μεταφυσική του αγωνία σχετικά με τον σκοπό του ανθρώπου, το χρέος και τον

5

θάνατο. Η ταινία του Μ. Κακογιάννη με τη γνωστή μουσική επένδυση του Μ.

Θεοδωράκη προέβαλε διεθνώς το έργο και την έντονη προσωπικότητα του Έλληνα

μέσα από τον χαρακτήρα του Ζορμπά, ενός ανθρώπου ελεύθερου, εργατικού, αλλά

και λάτρη της διασκέδασης και των γυναικών. Η εικόνα του Νεοέλληνα επηρεάστηκε

πολύ από την ταινία, αν και η τελευταία προέβαλε κυρίως μια σχηματική εικόνα του

ήρωα και δεν απέδωσε το φιλοσοφικό περιεχόμενο του κειμένου.

6

3. Μεθοδολογία – Πηγές

Χρησιμοποίησαμε εγκυκλοπαίδειες, γραμματολογίες, λεξικά, κείμενα κριτικής.

Από τα σχολικά βιβλία αξιοποιήσαμε το κεφάλαιο «Παρουσίαση – Κριτική» του Β’

τεύχους της Έκφρασης – Έκθεσης, καθώς και την ενότητα «Αφήγηση» του Α’

τεύχους της Έκφρασης – Έκθεσης.

Στο διαδίκτυο αναζητήσαμε πληροφορίες για τα βιογραφικά στοιχεία των

συγγραφέων, οπτικό (φωτογραφίες των συγγραφέων, των ταινιών) και

οπτικοακουστικό υλικό από τις κινηματογραφικές ταινίες.

Κάθε ομάδα εργάστηκε συνεργατικά για την εκπόνηση της εργασίας πάνω στο

βιβλίο της (μελέτη των κοινωνικών συνθηκών, των κύριων προσώπων και των

αφηγηματικών τεχνικών, βιβλιοπαρουσίαση, βιβλιοκριτική). Όλες οι ταινίες

προβλήθηκαν στην ολομέλεια και όλοι οι μαθητές συνέταξαν τη δική τους κριτική για

κάθε ταινία.

7

4. Κωνσταντίνος Θεοτόκης (1872 – 1923)

Σκλάβοι στα Δεσμά τους

Βιογραφικά Στοιχεία

Ο Κ. Θεοτόκης γεννήθηκε το 1872 στην Κέρκυρα και υπήρξε γόνος αριστοκρατικής

οικογένειας, τα μέλη της οποίας ενεπλάκησαν με την πολιτική και τη διπλωματία ήδη

από τον 14ο αι. Παρακολούθησε στο Παρίσι φιλολογία, μαθηματικά, ιατρική και

χημεία, χωρίς ωστόσο να λάβει κανένα δίπλωμα. Εκτός από τη γαλλική, σπούδασε

αγγλική, γερμανική, ιταλική και λατινική καθώς και σανσκριτική. Έτσι,

πολύγλωσσος από νεαρή ηλικία, ασχολήθηκε πέραν της πεζογραφίας με τη

μετάφραση και την ποίηση. Σε ηλικία 19 ετών έγραψε στη γαλλική το πρώτο του

έργο «Η ζωή των ορέων» που δημοσιεύθηκε και από την «Ερμή της Γαλλίας».

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα στον εξοχικό πύργο των

Καρουσάδων. Συνδέθηκε με τον ποιητή Μαβίλη και προσχώρησε από τους πρώτους

στη δημοτιστική κίνηση. Από τότε φαίνεται ότι ασπάστηκε τις πρώτες σοσιαλιστικές

ιδέες από τις οποίες διακρίνονται τα έργα του. Συμμετείχε στην επανάσταση της

Κρήτης το 1896 και ως εθελοντής στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 στη

Θεσσαλία επικεφαλής δικού του σώματος. Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο έλαβε

ενεργό μέρος στο κίνημα της Θεσσαλονίκης. Τότε και απώλεσε ολόκληρη τη

προικώα περιουσία του στην Αυστρία (1917) οπότε και αναγκάσθηκε να δουλέψει

αναλαμβάνοντας το γραφείο λογοκρισίας παντός εντύπου και αλληλογραφίας, θέση

που διατήρησε για λίγο χρόνο.

Στα εκτενή διηγήματά του διακρίνεται η δραματικότητα της αφήγησης και η

ρεαλιστική απόδοση της ζωής σε μια ηθογραφική ατμόσφαιρα που διαπνέεται από

φιλοσοφική διάθεση. Αποδίδει με λιτότητα την κερκυραϊκή ζωή της εποχής με

εικόνες αδρές και σκληρές.

Ο Κ. Θεοτόκης γνωρίζοντας τον σοσιαλισμό συμμετείχε επίσης στην ίδρυση του

Σοσιαλιστικού Ομίλου και του Αλληλοβοηθητικού εργατικού συνδέσμου της

Κέρκυρας (1910-1914), ενώ παράλληλα υποστήριξε το κίνημα για τη χειραφέτηση

των γυναικών.

Πέθανε στην στην Κέρκυρα τον Ιούλιο του 1923 από καρκίνο.

Πρόκειται για έναν από τους αξιολογότερους της παλαιότερης πεζογραφίας μας και

χαρακτηρίστηκε ως εισηγητής της κοινωνιστικής πεζογραφίας στην Ελλάδα.

8

Έστρεψε το ενδιαφέρον προς την κοινωνική ζωή, προς τον λαό, με σκοπό να

βοηθήσει στην κοινωνική και πνευματική του άνοδο.

Σκλάβοι στα Δεσμά τους

Υπόθεση

Η υπόθεση διαδραματίζεται στην Κέρκυρα στις αρχές του 20ου

αι. Η αρχοντική

οικογένεια των Οφιομάχων αναγκάζεται να παντρέψει την κόρη τους Ευλαλία με τον

γιατρό και υποψήφιο βουλευτή, Αριστείδη Στεριώτη. Η νεαρή Ευλαλία, ωστόσο,

είναι ερωτευμένη με τον διανοούμενο Άλκη Σωζόμενο. Στόχος των Οφιομάχων είναι

μέσω του γάμου να ξεφύγουν από το οικονομικό αδιέξοδο στο οποίο έχουν περιέλθει.

Τελικά, όμως, οι προσδοκίες τους δεν επαληθεύονται.

Βιβλιοκριτική

Στο μυθιστόρημα είναι ενδιαφέρουσα η ψυχολογική ανατομία των χαρακτήρων, το

πάθος τους που διαρκώς εντεινόμενο ως την κάθαρση γίνεται ο κινητήριος μοχλός

πλοκής. Το ερωτικό πάθος, η τιμή, τα ηθικά διλήμματα και η βαθιά διάσταση

ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς είναι η θεματική του ύλη. Το ενδιαφέρον του

συγγραφέα επικεντρώνεται στην επιρροή των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών

στους ανθρώπους. Παρουσιάζονται οι συγκρούσεις μεταξύ των κοινωνικών τάξεων,

τη φεουδαρχική και την ανερχόμενη αστική. Ειδικότερα μελετά την καταλυτική

δύναμη του χρήματος στη ζωή των ανθρώπων και τον τρόπο που το χρήμα ρυθμίζει

την τιμή και την ευτυχία των ηρώων. Υπάρχει όμως και μια τρίτη κατηγορία

ανθρώπων, η οποία σύμφωνα με τον συγγραφέα θα συντελούσε στην κοινωνική

απελευθέρωση. Έτσι ο Θεοτόκης αφήνει ανοικτή την υπόθεση για μια αλλαγή, ένα

διαφορετικό τρόπο ζωής, ο οποίος βρίσκεται έξω από τη δικαιοδοσία του χρήματος.

Νιώθουμε πολύ έντονα το αιώνιο δράμα του γνήσιου πνευματικού ανθρώπου που ζει

ολόκληρος την εποχή του, που ανήκει στις δυνάμεις της προόδου και όλη η ζωή του

είναι μια μάχη για την ελευθερία. Ο Θεοτόκης στο έργου αυτό θέλησε να δείξει με

μέθοδο αυστηρά ρεαλιστική τον δρόμο που θα οδηγούσε τη γυναίκα στην κοινωνική

της απελευθέρωση. Ο Θεοτόκης είναι οξύς παρατηρητής συνθηκών, ηθών, ψυχικών

περιπλοκών. Ο ρεαλισμός του είναι κριτικός και απότοκος της ιδεολογίας του. Το

μυθιστόρημα είναι διαχρονικό, γιατί η οικονομική δυσκολία του 20ου

αι. είναι ίδια με

τη σημερινή και το χρήμα αλλάζει τον χαρακτήρα του ανθρώπου.

9

Ενδεικτικές κριτικές ταινίας

Το έργο του Κωνσταντίνου Θεοτόκη «Οι σκλάβοι στα δεσμά τους» μεταφέρθηκε στον

κινηματογράφο σε σκηνοθεσία Τώνη Λυκουρέση. Η ιστορία διαδραματίζεται στην Κέρκυρα

κάπου στις αρχές του 20ού αιώνα η αρχοντική οικογένεια των Οφιομάχων αντιλαμβάνεται ότι

φτάνει το τέλος της κυριαρχίας της. Ο πατέρας της οικογενείας Αλέξανδρος Οφιομάχος πνίγεται

στα χρέη και οδηγεί την οικογένεια σε τεράστιο οικονομικό αδιέξοδο. Έτσι κάποια από τα

παιδιά του αναζητούν τον πλούσιο γάμο, που θα τα βγάλει από τη χρεοκοπία. Παράνομες

σχέσεις, έρωτες που δεν μπορούν να εκπληρωθούν, πάθη και εντάσεις παρουσιάζονται στην

ταινία, προβάλλοντας τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής και τα όρια των φιλοχρήματων

ανθρώπων. Η ταινία μας ταξιδεύει σε μία άλλη εποχή μέσω των κοστουμιών, των σκηνικών

και φυσικά των τοπίων της πανέμορφης Κέρκυρας. Η εξαιρετική ερμηνεία των ηθοποιών μας

«βάζει» στην ταινία έτσι ώστε να μπορέσουμε να νιώσουμε τα συναισθήματα των ηρώων και να

δούμε την ιστορία από τη διαφορετική πλευρά κάθε ήρωα.

Η συγκεκριμένη ταινία κινεί το ενδιαφέρον του καθενός τόσο από σκηνοθετική άποψη

όσο και από την άποψη της υπόθεσης της. Αρχικά, ξεκινά με ένα γενικό πλάνο της πόλης, στην

οποία εξελίσσονται τα γεγονότα, προκειμένου οι θεατές να κατατοπιστούν σχετικά με τον τόπο

και το χρόνο της ιστορίας. Στη συνέχεια το πλάνο περιορίζεται στο δωμάτιο του άρρωστου

Άλκη και στα πρόσωπα που βρίσκονται εκεί. Ο σκηνογράφος χρησιμοποιεί κλασικά κυρίως

έπιπλα στα σπίτια, φορώντας στους άντρες κουστούμια (φράκο) με ψηλά και στενά καπέλα και

στις γυναίκες μακριά φορέματα με καπέλα διακοσμημένα με φτερά. Επιπλέον, για τον φωτισμό

τους κάνουν χρήση κεριών, λαμπών πετρελαίου, ενώ για τις μεταφορές τους χρησιμοποιούσαν

άμαξες. Μέσω λοιπόν όλων αυτιών των στοιχείων επιτυγχάνεται με ακρίβεια το χρονικό

πλαίσιο των γεγονότων, που είναι οι αρχές του 20ου

αιώνα. Ταυτόχρονα σε όλη τη διάρκεια του

έργου προβάλλεται η φύση μέσω της θάλασσας, που πότε είναι ήρεμη δίνοντας μας μια αίσθηση

γαλήνης και πότε ταραγμένη κάνοντας μας ανήσυχους για την εξέλιξη της ταινίας, αλλά και

μέσω των δέντρων. Ο σκηνοθέτης πότε με γενικά και πότε με πλάνα που δείχνουν τον

πρωταγωνιστή και τις εκφράσεις του μας κάνει να παρακολουθούμε το έργο με προσήλωση και

αγωνία για την συνέχειά του. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως έντονη σημασία δίνεται από την

πλευρά του σκηνοθέτη στις λεπτομέρειες, όπως είναι οι αντιδράσεις των ηρώων με την χρήση

κοντινών πλάνων αλλά και του σκηνογράφου σχετικά με τον υλικό πολιτισμό του έργου!!!

Σε αυτή την ταινία μπορούμε να παρατηρήσουμε αρκετά πράγματα για εκείνη την εποχή μέσα

από τις σκηνές του έργου. Αρχικά, η αρχιτεκτονική των σπιτιών και τα ρούχα των ηθοποιών.

Στη συνέχεια οι λάμπες και τα κεριά μάς δείχνουν πως δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα. Αυτό

μπορεί να μας κατατοπίσει ακόμα περισσότερο για τον χρόνο των γεγονότων. Επίσης, οι σκηνές

που απεικονίζουν τη θάλασσα μας δίνουν την πληροφορία ότι βρισκόμαστε σε νησί.

Παρατηρούμε πως δίνεται αρκετή σημασία στη λεπτομέρεια. Τα γενικά και τα κοντινά πλάνα

κάνουν την ταινία πιο ενδιαφέρουσα δίνοντας έμφαση στις πιο σημαντικές σκηνές του έργου

που δείχνουν τις εκφράσεις των ηθοποιών και σαφώς τα συναισθήματά τους. τέλος οι ήχοι

όπως ο ήχος των πουλιών κάνουν την ταινία να φαίνεται πιο ολοκληρωμένη.

10

5. Jane Austen (1775-1817)

Υπερηφάνεια και προκατάληψη

Βιογραφικά Στοιχεία

Η Τζέιν Ώστεν γεννήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 1775 στο Στήβεντον, στη κομητεία

Χάμσιρ στο πρεσβυτέριο του πατέρα της που ήταν εφημέριος στην ενορία της

περιοχής. Ήταν το έβδομο από τα επτά παιδιά και είχε μια μεγαλύτερη αδελφή, και

έξι αδελφούς. Πέθανε το 1817 σε ηλικία 42 ετών στο Ουινσέστερ, όπου έμενε μαζί με

την αδελφή της, Κασσάνδρα. Η Τζέιν μεγαλώνοντας γνώρισε καλά τους Άγγλους

κλασικούς, πρόζα και ποίηση. Μιλούσε ξένες γλώσσες και παράλληλα είχε διδαχθεί

τις παραδοσιακές γυναικείες ενασχολήσεις, όπως η μουσική και το κέντημα. Στην

εφηβεία άρχισε να γράφει θεατρικά έργα, σάτιρες και ιστορίες μόνο και μόνο για να

διασκεδάσει την οικογένειά της. Επειδή η Τζέιν δεν παντρεύτηκε ποτέ υπάρχει μια

τάση να την αντιμετωπίζουν σαν μια σοφή γεροντοκόρη θεία, η οποία γράφει με

ανάλαφρα ειρωνική διάθεση μόνο για για την περίοδο του φλερτ και τον γάμο, χωρίς

να τα γνωρίζει από πρώτο χέρι. Ωστόσο, μια καινούργια βιογραφία της παρουσιάζει

στοιχεία ότι τα πάθη που περιγράφει η Ώστεν στα βιβλία της δεν υπήρχαν στη σφαίρα

της φαντασίας της, αλλά στην προσωπική της ζωή.

Σε ηλικία 38 ετών δημοσιεύει το μυθιστόρημα Υπερηφάνεια και Προκατάληψη, ενώ

είχαν προηγηθεί κι άλλες εκδόσεις των μυθιστορημάτων της. Η Τζέιν Ώστεν κατείχε

μια θαυμάσια ικανότητα να περιγράφει με ακρίβεια και ευστοχία ανθρώπινες

καταστάσεις και να σκιαγραφεί χαρακτήρες που δίνουν την εντύπωση πραγματικών,

ζωντανών ανθρώπων, συνδυάζοντας αρετές και ελαττώματα όπως αυτά συνδυάζονται

στην πραγματική ζωή.

Τα έργα της

Υπερηφάνεια και Προκατάληψη

Λογική και Ευαισθησία

Το Αββαείο του Νόρθανγκερ

Πάρκο Μάνσφιλντ

Έμμα

Πειθώ

11

H Τζέιν Ώστεν είπε για τον εαυτό της το 1815: « Νομίζω ότι μπορώ να καυχηθώ, με

όση ματαιοδοξία διαθέτω, πως είμαι η πιο αμόρφωτη κι απληροφόρητη γυναίκα που

τόλμησε ποτέ να γίνει συγγραφέας»

Θα ήταν ενδιαφέρον να γνώριζε κανείς την αντίδραση της Τζέιν Όστεν για τη

μεταθανάτια αξιολόγηση αυτής της «αμόρφωτης και απληροφόρητης γυναίκας».

Χαρακτηρίστηκε «Σαίξπηρ της πρόζας». Σήμερα θεωρείται από τις μεγαλύτερες

μυθιστοριογράφους όλων των εποχών. Μερικοί κριτικοί μάλιστα θεωρούν ότι είναι η

πρώτη μεγάλη μυθιστοριογράφος. Παρά την ταπεινοφροσύνη της στην «επίγνωση»

των δυνατοτήτων της, παραμένει το ιδεώδες παράδειγμα του αξιώματος: « Ένας

συγγραφέας, άντρας ή γυναίκα, θα έπρεπε να γράφει μόνο για τα θέματα που γνωρίζει

καλύτερα. Οι κοινές καθημερινές εμπειρίες μπορούν να γίνουν πηγή σπουδαίας και

ανέγγιχτης από τον χρόνο τέχνης.»

Οι ιστορίες της Όστεν μεταφράστηκαν σε πάρα πολλές γλώσσες και διδάσκονται σε

αμέτρητα πανεπιστήμια παντού, τόσο για τη γλώσσα και το ύφος τους, όσο και για τη

συγκεκριμένη ματιά της προς μια κοινωνία υποκρισίας.

Περηφάνεια και προκατάληψη

Υπόθεση

Η υπόθεση του βιβλίου η οποία μας μιλάει για την Αγγλία του 18ου

αι. είναι η εξής: Η

οικογένεια Μπένετ έχει πέντε ανύπαντρες κόρες. Όταν ένας νέος, πλούσιος και

ευχάριστος κύριος που ονομαζόταν Μπίνκλεϋ μετακομίζει στη γειτονιά, η φλύαρη

κυρία Μπένετ θέλει να τον εξασφαλίσει ως γαμπρό για τη μεγαλύτερη κόρη της

Τζέην. Υπάρχει ενδιαφέρον και από τις δύο πλευρές. Στη συνέχεια ένας φίλος του τον

επισκέπτεται στη νέα του οικία. Ονομάζεται Ντάρσυ και παρόλο που είναι φίλοι είναι

τελείως διαφορετικοί χαρακτήρες. Ευγενικός και καλοσυνάτος ο ένας, σνομπ και

περήφανος ο άλλος. Ο κ. Ντάρσυ θεωρεί το προξενιό ακατάλληλο, ωστόσο

ερωτεύεται τη δεύτερη κατά σειρά κόρη της οικογένειας Μπένετ, την Ελίζαμπεθ. Η

Λίζυ αντιστέκεται, υπερασπίζεται τη γυναικεία αξιοπρέπεια. Με μία σειρά από

γεγονότα η υπερηφάνεια και η προκατάληψη των δύο πλευρών προσπερνιώνται και

ένας έρωτας φουντώνει.

12

Βιβλιοκριτική

Το θέμα του έργου αντλείται από τη ζωή της τάξης των μεσαίων γαιοκτημόνων της

Αγγλίας προς τα τέλη του 18ου

αι. Με το έργο της η Τζέιν Όστεν προσπαθεί να

παρουσιάσει μέσα από μια ρεαλιστική απεικόνιση της οικογένειας του 18ου

αι. τη

θέση της γυναίκας εκείνη την εποχή. Σε μια εποχή, όπου οι γυναίκες είχαν μηδαμινές

επαγγελματικές επιλογές και ήταν απόλυτα εξαρτημένες από τον γάμο για την όποια

κοινωνική τους αποκατάσταση αλλά και την οικονομική τους επιβίωση, η γυναίκα

είναι υποχρεωμένη να αγωνιστεί, με όλες της τις δυνάμεις, στον αγώνα για την

αναζήτηση του κατάλληλου συζύγου. Μέσα από το μυθιστόρημα η συγγραφέας

παρουσιάζει την ιστορία δύο νέων οι οποίοι αποτελούν το τέλειο ζευγάρι αλλά

εξαιτίας της περηφάνιας του ενός και της προκατάληψης του άλλου δεν μπορούν να

δουν ρεαλιστικά τα πράγματα. Η πρωτοτυπία του βιβλίου έγκειται στη μελέτη της

μοίρας της γυναίκας σε μια κοινωνία ουσιαστικά ανίκανη να την αντιμετωπίσει ως

άνθρωπο με κρίση, απόψεις και προσωπικές επιλογές. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα

μυθιστόρημα βαθύτατα φεμινιστικό, αλλά σε κάθε περίπτωση η αγάπη, ο έρωτας, η

πάλη μεταξύ ψυχής και καθωσπρεπισμού ενάντια σε μια κοινωνία που απωθεί τα

συναισθήματα θα είναι πάντα στο προσκήνιο.

Κριτική ταινίας

θα παρατηρήσουμε ότι σε σχέση με το βιβλίο, τα γεγονότα στην ταινία εξελίσσονται

με πιο γρήγορο ρυθμό και πολλά από αυτά παραλείπονται. Αυτό οφείλεται στον

περιορισμένο χρόνο του σκηνοθέτη για να παρουσιάσει ένα πλήρες έργο, ενώ ο

συγγραφέας δεν έχει αυτόν τον περιορισμό γιατί πρέπει όλες τις εκφράσεις και τις

εικόνες να τις αναπαραστήσει με λόγια. Τα απαλά χρώματα και οι ανάλαφροι ήχοι

προσθέτουν ροή στο έργο. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί

διάφορες τεχνικές για να προσεγγίσει το έργο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο

χορός στο Νέδερφηλντ. Την στιγμή που χορεύουν ο κύριος Ντάρσυ με την Ελίζαμπεθ

για πρώτη φορά και συνομιλούν ο σκηνοθέτης εξαφανίζει τα υπόλοιπα ζευγάρια

θέλοντας να αναδείξει μόνο αυτούς.

Ένα «πολύ γενικό» πλάνο χρησιμοποιείται κατά κανόνα για μια συνολική περιγραφή

του θέματος. Ένα «πολύ κοντινό», αντίθετα, τονίζει με έμφαση μια λεπτομέρεια. Ο

δημιουργός χρησιμοποιεί τις μεταξύ τους διαβαθμίσεις για να κατευθύνει επιλεκτικά

τη ματιά του θεατή, συνθέτοντας έτσι τον οπτικό ρυθμό της ταινίας.

13

Ο τίτλος του μυθιστορήματος γίνεται σαφής μέσα από την ανάγνωση του βιβλίου,

αλλά και μέσα από την κινηματογραφική της απόδοση. Αν σπάσουμε στα δύο τον

τίτλο, παίρνουμε δύο όρους τους οποίους τους συναντάμε συχνά κατά τη διάρκεια της

ζωής μας. Με τον όρο «Υπερηφάνεια» η συγγραφέας παρουσιάζει ανθρώπους, οι

οποίοι είναι αλαζόνες και υπερήφανοι, χωρίς συναισθηματική ουσία, που κυβερνούν

τον κόσμο του λογοτεχνικού μυθιστορήματος με το χρήμα και την υποτιθέμενη

ευγένειά τους. Με τον όρο «Προκατάληψη» η συγγραφέας θέλει να δείξει μια άλλη

ομάδα ανθρώπων, φανερώς κατώτερη από την προηγούμενη, η οποία σχηματίζει μια

γνώμη τελείως αρνητική και λανθασμένη για τους ανθρώπους που πρεσβεύουν τον

όρο «Υπερηφάνεια». Έτσι και οι δύο ήρωες συγκρούονται καθώς έχουν διαφορετική

νοοτροπία, αλλά οι αμοιβαίες υποχωρήσεις και η κατανοήση θα τους ενώσουν.

Ενδεικτικές κριτικές ταινίας

Η ταινία «Περηφάνια και προκατάληψη» βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο της Jane Austen, σε

σκηνοθεσία Joe Wright, παρουσιάζει την οικογένεια Μπέννετ. Ο κύριος και η κυρία Μπέννετ

ζουν για την ημέρα που οι πέντε κόρες τους θα παντρευτούν πέντε πλούσιους γαμπρούς. Οι

κόρες τους έχουν επηρεαστεί από τους γονείς τους και αναζητούν τα ίδια, εκτός από την

Ελίζαμπεθ η οποία δεν ενδιαφέρεται για τα πλούτη αλλά πιστεύει στον έρωτα. Η ταινία μας

προτρέπει να αναρωτηθούμε αν η ευτυχία βρίσκεται στον πλούτο και να πιστέψουμε πως στον

έρωτα δεν υπάρχουν όρια και λογική και δεν πρέπει να επηρεαζόμαστε από άλλους παράγοντες

όπως ο πλούτος και η κοινωνική τάξη. Η ιστορία διαδραματίζεται στα τέλη του 18ου

αιώνα στη

βρετανική ύπαιθρο. Η σκηνοθεσία είναι εκπληκτική, αφού σχεδόν πάντα ο φωτισμός, τα πλάνα

και η μουσική επένδυση ταυτίζονται με το συναίσθημα των ηρώων. Τα σκηνικά και τα ρούχα

των πρωταγωνιστών μας παρασύρουν να ταξιδέψουμε στην ταινία όπως επίσης και τα μακρινά

πλάνα στη φύση που μας ξεκουράζουν.

Η ταινία αφηγείται μια ιστορία που διαδραματίζεται στα τέλη του 18ου

αι. Ο σκηνοθέτης

παρουσιάζει με ακρίβεια τα πιστεύω και τις προκαταλήψεις της αγγλικής κοινωνίας εκείνης της

εποχής, όπως για παράδειγμα τον θεσμό του γάμου, που ήταν περισσότερο υποχρέωση και όχι

επιλογή για τις γυναίκες της Αγγλίας. Επίσης προσπαθεί να αναδείξει τη ζωή των γυναικών

εκείνης της εποχής, η οποία είναι απολύτως εξαρτημένη από αυτή των ανδρών. Ειδικά με τον

ρόλο της κας Μπέννετ, η οποία έχει ως πρωταρχικό στόχο της ζωής της να αποκαταστήσει τις

κόρες της, με όποιο κόστος, αδιαφορώντας ουσιαστικά για την ευτυχία τους. Κατά τη γνώμη

μου, ο ρόλος που ξεχωρίζει στην ταινία είναι εκείνος της πρωταγωνίστριας Ελίζαμπεθ Μπέννετ.

Ξεχωρίζει γιατί οι αντιλήψεις της έρχονται σε αντίθεση με εκείνες των άλλων γυναικών. Ενώ

όλες οι άλλες γυναίκες επικεντρώνονται στο πώς θα παντρευτούν σύντομα, βρίσκοντας τον

καταλληλότερο σύζυγο, εκείνη αφιερώνει περισσότερο χρόνο στη μόρφωσή της και είναι

ιδιαίτερα επιλεκτική όσον αφορά στα προσόντα του μέλλοντα συζύγου της. Η ταινία εύκολα

μπορεί να χαρακτηριστεί εξαιρετική για τους λάτρεις των ρομαντικών ταινιών εποχής, αλλά και

βαρετή για εκείνους που αρέσκονται να παρακολουθούν ταινίες δράσης. Πιστεύω πως στην

πλοκή της ταινίας υπάρχουν ενδιαφέροντα σημεία όπως η φιλονικία στη βροχή ανάμεσα στην

Ελίζαμπεθ και τον κο Ντάρσυ αλλά και σημεία ιδιαίτερα εκτεταμένα, όπου η εξέλιξη του έργου

είναι αδιάφορη ή προβλέψιμη.

14

Σε αυτή την ταινία μπορεί κανεί να παρατηρήσει αρκετά πράγματα για την Αγγλία του 19ου

αιώνα μέσα από τα πρόσωπα και τις συνήθειές τους. Ο σκηνοθέτης θέλει να τονίζει τις πιο

σημαντικές σκηνές του έργου εστιάζοντας περισσότερο στα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν.

Μέσα από τις σκηνές αναδεικνύονται τα στοιχεία της φύσης όπως τα δέντρα και ο ουρανός.

Επιπλέον υπάρχει μουσική που εμπλουτίζει κάθε σκηνή και την κάνει να φαίνεται πιο

ολοκληρωμένη. Τέλος δίνεται μεγάλη σημασία στις λεπτομέρειες. Ένα παράδειγμα είναι πως,

επειδή η ιστορία της ταινίας διαδραματίζεται στην εξοχή ακούγονται τα κελαηδίσματα των

πουλιών, ο ήχος της βροχής, αλλά και ο ήχος της καμπάνας που μας δείχνει την επαρχία.

Συμπερασματικά, είναι μια αξιόλογη και καλοδουλεμένη ταινία που όμως διαφέρει λίγο από το

ομότιτλο βιβλίο. Ωστόσο αν κάποιος δεν έχει διαβάσει το βιβλίο θα έχει πιθανόν μια πολύ καλή

εντύπωση!

Η ταινία ξεκινά με τη βασική πρωταγωνίστρια Λίζι να πηγαίνει στο σπίτι της όπου

επικρατεί μια αναταραχή με τη μητέρα και τις αδελφές της, σχετικά με τον νέο που μένει στο

διπλανό σπίτι. Στη συνέχεια ακολουθεί ο χορός στον οποίο και γνωρίζονται μεταξύ τους τα

πρόσωπα. Σε όλη τη διάρκεια του έργου επικρατεί μια συνεχόμενη μουσική υπόκρουση, η οποία

ανάλογα με τις σκηνές που παρουσιάζονται, γίνεται εντονότερη ή ακόμα πιο ήρεμη. Ο

σκηνοθέτης προκειμένου να δώσει έμφαση στα πρόσωπα του Ντάρσι και της Λίζι όταν

χορεύουν για πρώτη φορά και συνομιλούν, κάποια στιγμή εξαφανίζει τα υπόλοιπα ζευγάρια

θέλοντας να αναδείξει αυτούς. Οι περισσότερες σκηνές είναι σε εσωτερικούς χώρους αν και

υπήρχαν αντίστοιχες και στην ύπαιθρο, όπου τα στοιχεία της φύσης εκεί παίζουν κυρίαρχο ρόλο

και τα εκμεταλλεύονται με σκοπό το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Αξίζει να σημειωθεί πως

τόσο τα σκηνικά όσο και τα κοστούμια ήταν πιστά στο βιβλίο και την εποχή στην οποία και

αναφέρονται. Η επιλογή των ρόλων υπήρξε πάρα πολύ καλή και ο τρόπος που αποδίδονταν

κάποιοι χαρακτήρες ήταν αρκετά πετυχημένος, όπως εκείνος της μητέρας ή του φίλου του κ.

Ντάρσι όπου είχαν και ένα κωμικό στοιχείο προκειμένου η ταινία να μην γίνεται μονότονη.

Θεωρώ πως το έργο αυτό είναι από τα καλύτερα που έχω παρακολουθήσει και πιστεύω

πως ο καθένας θα μπορούσε να το απολαύσει το ίδιο.

Η εξέλιξη της ιστορίας διαδραματίζεται περίπου 200 χρόνια πριν. Η ταινία αυτή αποπνέει

μια μυστηριώδη αίσθηση φρεσκάδας, χωρίς αυτό όμως να αλλοιώνει την εικόνα της εποχής. Η

δουλειά σε ό,τι έχει να κάνει με τα κοστούμια και τα σκηνικά είναι πραγματικά εντυπωσιακή

και σύμφωνη με το κλίμα και το πνεύμα της εποχής. Αυτό είναι ένα από τα βασικά ατού της

ταινίας, διότι η εικόνα είναι το κλειδί για να βιώσουμε την κάθε ιστορία σε βάθος. Η χρήση

των χρωμάτων επίσης είναι υπέροχη, διότι κάθε στιγμή σου δημιουργούν ένα διαφορετικό

συναίσθημα, που σε βάζει στο κλίμα των καταστάσεων. Ο γάμος εκείνη την εποχή ήταν μια

φυσική συνέχεια της γυναίκας που δεν την ένοιαζε με ποιον και υπό ποιες συνθήκες θα γινόταν,

αρκεί να μην έμενε στο ράφι. Εδώ όμως έχουμε να κάνουμε με τον αντισυμβατικό χαρακτήρα

της Ελίζαμπεθ, η οποία πιστεύει ότι ο σεβασμός και η ελευθερία βούλησης είναι που κρατάνε

ένα γάμο, το να αντιμετωπίζεται σαν ίση. Από την άλλη ο Ντάρσυ που προασπίζεται ένα γάμο

βάσει καταγωγής και την άποψη ότι η γυναίκα πρέπει να κρατάει το κεφάλι χαμηλά και όχι να

είναι ατίθαση και να βρίσκεται ανάμεσά τους. Η αντιπάθεια γίνεται σταδιακά θαυμασμός, για

να καταλήξει να γίνει έρωτας. Ένας έρωτας που χρειάζεται αμοιβαίες υποχωρήσεις.

15

6. Κοσμάς Πολίτης (1888-1974)

Eroica

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Κοσμάς Πολίτης (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Παρασκευά Ταβελούδη)

γεννήθηκε στην Αθήνα. Γιος του εμπόρου Λεωνίδα Ταβελούδη από τη Λέσβο και της

Καλλιόπης, το γένος Χατζημάρκου, από το Αϊβαλί. Το 1890 εγκαταστάθηκε με την

οικογένειά του στη Σμύρνη, μετά από την οικονομική καταστροφή του πατέρα του.

Εκεί πήρε ιδιαίτερα μαθήματα Αγγλικών και Γαλλικών. Τον Σεπτέμβρη του 1922

έφυγε με την οικογένειά του για τη Μασσαλία και το Παρίσι. Το 1924 επέστρεψε

στην Ελλάδα ως υποδιευθυντής στο υποκατάστημα της Ιονικής Τράπεζας στην

Αθήνα. Μετατέθηκε στην Πάτρα, ενώ παράλληλα αντιμετώπισε προβλήματα υγείας

και το 1942 απολύθηκε από τη θέση του. Από το 1942 και ως τον θάνατό του το

βασικό μέσο βιοπορισμού του ήταν οι μεταφράσεις Υπήρξε μέλος του Κ.Κ.Ε. και

ιδρυτικό μέλος της Ε.Δ.Α., με την οποία έθεσε υποψηφιότητα στις εκλογές του 1951

στην περιφέρεια Πατρών, χωρίς επιτυχία. Το 1967 πέθανε η γυναίκα του και ο

Πολίτης συνελήφθη από την Ασφάλεια της δικτατορίας. Το 1974 ξαναμπήκε στον

Ευαγγελισμό, όπου πέθανε.

Μερικά από τα έργα του

Λεμονοδάσος, μυθιστόρημα (1930)

Εκάτη, μυθιστόρημα (1933)

Ελεονόρα, διήγημα (1935)

Eroica, μυθιστόρημα (1937)

Το Γυρί, μυθιστόρημα (1944)

Στου Χατζηφράγκου, μυθιστόρημα (1962)

Eroica

Υπόθεση

Στο βιβλίο Eroica του Κοσμά Πολίτη παρουσιάζεται η ψυχολογία πέντε εφήβων, η

οποία αλλάζει καθημερινά. Τα πέντε αυτά παιδιά και ιδιαίτερα οι πρωταγωνιστές μας,

ο Λοϊζος και ο Αλέκος, έχοντας μπει στην εφηβεία, αρχίζουν να ανακαλύπτουν ποιοι

είναι και τι τώρα πλέον ζητούν. Η πόλη στην οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα δεν

16

προσδιορίζεται. Κατά τη μετάβασή τους από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση,

έρχονται αντιμέτωποι με το πρωτόγνωρο γι' αυτούς συναίσθημα του έρωτα. Κάθε

παιδί στο βιβλίο του Κοσμά Πολίτη μπορεί να βρει προσωπικά στοιχεία στους ήρωες

του βιβλίου ή ακόμη και να ταυτιστεί με κάποιον από αυτούς. Μπορούμε να

διακρίνουμε τους προβληματισμούς των νέων, οι οποίοι φαίνονται από τις συζητήσεις

τους και τις σκέψεις τους. Από μέρους των παιδιών υπάρχει παρορμητικότητα,

αντιδραστικότητα και εναντίωση στον κόσμο των «μεγάλων». Παρουσιάζονται

επίσης και οι ταξικές διαφορές που υπήρχαν εκείνη την εποχή

Βιβλιοκριτική

Η Εroica είναι το τρίτο μυθιστόρημα του Κοσμά Πολίτη. Το έγραψε το 1937, έπειτα

από πολλές δυσκολίες που αντιμετώπισε στη ζωή του. Θεωρείται ένα από τα

καλύτερα μυθιστορήματά του, αν όχι το καλύτερο, κι αυτό γιατί μέσα από το βιβλίο

του καταφέρνει να εισχωρήσει στην ψυχολογία των εφήβων και τις αιτίες της

ανάρμοστης και αντιδραστικής συμπεριφοράς τους.

Ο τίτλος του βιβλίου Eroica έχει προφανώς σχέση με την ηρωική στάση των

ηρώων του βιβλίου, δηλαδή τη γενναιότητά τους, με την οποία αντιμετώπισαν πολλά

δύσκολα θέματα, αλλά και τον δυναμισμό τους. Η περιοχή στην οποία

διαδραματίζονται τα γεγονότα δεν προσδιορίζεται σε κανένα σημείο του βιβλίου. Η

ιστορία ζωντανεύει στις αρχές του εικοστού αιώνα, όταν πέντε παιδιά αρχίζουν να

ανακαλύπτουν τους ίδιους τους τους εαυτούς, έχοντας εισβάλει στην εφηβεία. Έτσι

γνωρίζουν τον έρωτα, ένα πρωτόγνωρο γι'αυτούς συναίσθημα, έχοντας όμως

παράλληλα να αντιμετωπίσουν και το θάνατό του φίλου τους. Συγχρόνως τίθεται και

το θέμα της φιλίας και το κατά πόσο μπορεί να κρατήσει, όταν δύο φίλοι ερωτευτούν

και διεκδικήσουν την ίδια κοπέλα. Αυτοί οι δύο φίλοι είναι και οι κεντρικοί ήρωες

του βιβλίου. Αφηγητής της ιστορίας είναι ο Παρασκευάς ο οποίος συμμετέχει στην

ιστορία, επομένως είναι ομοδιηγητικός. Η γλώσσα είναι απλή, αν και σε ορισμένα

σημεία του βιβλίου, υπάρχουν πολλές ξένες φράσεις λόγω της πλοκής της ιστορίας.

Η Eroica μπορεί εύκολα να συγκινήσει τον αναγνώστη, να τον κάνει να

αναπολήσει και τα δικά του εφηβικά χρόνια, όπως επίσης και ένας έφηβος

αναγνώστης μπορεί κάλλιστα να ταυτιστεί με έναν από τους ήρωες του βιβλίου. Είναι

ρεαλιστικό, βασίζεται στην πραγματικότητα, βγαλμένο μέσα απ'τη ζωή. Ο πόνος που

17

προβάλλεται μέσα από την Εroica κινεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη, χωρίς όμως

να τον μελαγχολεί, δημιουργώντας του έτσι μία ψυχική ευφορία. Μία μίξη

συναισθημάτων, μία συγκινητική ιστορία που συμβολίζει το νόημα της ζωής.

Ένας από τους κεντρικούς ήρωες, ο Αλέκος, παρουσιάζεται ως ένα παιδί αρκετά

συνεσταλμένο, ρομαντικό, που αγαπά και κάνει τα πάντα για τους φίλους του, όπως

το ότι βοηθά τον Αντρέα να αναρρώσει, και προσπαθεί να πείσει τον Λοϊζο να

επιστρέψει και ν΄αφήσει τους θεατρίνους. Είναι, όμως, ντροπαλός και εκδικητικός,

αφού όταν βλέπει τον γιο του γιατρού με την κοπέλα που αγαπά, πάει κάποιο βράδυ

και του καίει το σπίτι.

Ενδεικτικές κριτικές ταινίας

Η ταινία μας παρουσιάζει μια παρέα εφήβων, η οποία λόγω της ηλικίας τους σχεδιάζει

και ονειρεύεται ό, τι μπορεί να σκεφτεί κάποιος στην ίδια ακριβώς ηλικία. Η συνοδεία της

μουσικής αναδεικνύει τις σκηνές του έργου. Τα θέματα των ζωηρών συζητήσεων φανερώνουν

ακόμα πιο πολλά στοιχεία για την ψυχοσύνθεση των νέων. Τα σπίτια, τα έπιπλα και τα ρούχα

των ηθοποιών τονίζουν την παλιά εποχή. Συμπερασματικά, μπορούμε να μιλήσουμε για μια

ωραία εφηβική ταινία που όμως δεν μπορεί να φανεί καλύτερη από το βιβλίο.

Η ταινία αυτή του Μ. Κακογιάννη ήταν από τις καλύτερες που έχω παρακολουθήσει.

Στοιχεία της φύσης όπως τα φυτά και το νερό προβάλλονταν σε όλη τη διάρκεια του έργου.

Αυτό συνέβαινε τόσο στα πλάνα των σπιτιών με τους κήπους τους, όσο και στα εξωτερικά

πλάνα όπου η θάλασσα κυριαρχούσε, κάτι το οποίο το εντοπίσαμε και στη σκηνή που τα παιδιά

είχαν πάει εκδρομή την Καθαρά Δευτέρα. Αρκετές ήταν οι φορές όπου ο σκηνοθέτης επέλεγε

κοντινά πλάνα στους πρωταγωνιστές στις “κρίσιμες” για την εξέλιξη του μύθου σκηνές, αλλά

και γενικά πλάνα, με την βοήθεια των οποίων ο κάθε θεατής μπορούσε να κατατοπιστεί σχετικά

με τον τόπο που εξελίσσονταν τα γεγονότα. Ταυτόχρονα, όμως, πληροφορούνταν και για τις

κοινωνικές συνθήκες της εποχής, καθώς τα κοστούμια των ηθοποιών αλλά και τα έπιπλα των

σπιτιών συνέβαλλαν σ’ αυτό. Αξίζει να σημειωθεί πως την στιγμή που γίνονταν τα αθλήματα για

τους αγώνες προς τιμή της μνήμης του Αντρέα, η μουσική γινόταν εντονότερη και ακουγόταν

μόνο ένα τύμπανο, ενώ σε αθλήματα όπως ήταν το άλμα ή η πάλη κυριαρχούσαν πλάνα στα

χέρια και στα πόδια των παιδιών που έπαιζαν. Η ταινία από την αρχή της ακόμα μας βάζει στο

κλίμα της υπόθεσής της, αλλά και της εποχής στην οποία εξελίσσεται. Επιπρόσθετα, τα παιδιά

που είναι και τα βασικά πρόσωπα του έργου, είναι και εκείνα με των οποίων τα παιχνίδια

ξεκινά η πρώτη σκηνή και η πλέον κατατοπιστική της ταινίας. Όλα τα παραπάνω στοιχεία που

αφορούν το έργο αυτό αποτελούν κατά τη γνώμη μου πολύ σοβαρά κίνητρα από σκηνοθετικής

τουλάχιστον άποψης, τα οποία θα μπορούσαν να κάνουν αρκετό κόσμο να παρακολουθήσει το

έργο αυτό!!!

Η παρούσα κριτική στηρίζεται στην ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη με τον τίτλο: <<

EROICA>>. Η ταινία αυτή είναι μακράν μια υπέροχη ταινία και άψογα εκτελεσμένη από κάθε

άποψη. Από άποψη σκηνοθεσίας όλα είναι τέλεια και το μήνυμα που θέλει να περάσει στον

θεατή γίνεται σαφές από την αρχή ως το τέλος. Η εποχή αποδίδεται με πολύ όμορφο τρόπο,

χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα κοστούμια και βάζοντας τους ηθοποιούς να γίνουν ένα με τον

ρόλο τους. Τα σκηνικά είναι τοποθετημένα άριστα στην εποχή και συνθέτουν μία ταινία που

είναι καταπληκτική από κάθε άποψη αισθητικής.

18

Το αριστούργημα του Κοσμά Πολίτη Eroica μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη σε σκηνοθεσία του

Κακογιάννη. Η ιστορία ξετυλίγεται γύρω από μία παρέα πέντε εφήβων, οι οποίοι έχουν να

αντιμετωπίσουν πρωτόγνωρα συναισθήματα όπως ο έρωτας και ο θάνατος ενός φίλου τους.

Κεντρικοί ήρωες της ταινίας είναι ο Λοΐζος και ο Αλέκος των οποίων η σχέση, έπειτα από τη

γνωριμία τους με μία κοπέλα τη Μόνικα, ψυχραίνεται λόγω του ότι και οι δύο θα την

ερωτευτούν. Μέσα από την ταινία προβάλλεται έντονα η μετάβαση από την εφηβεία στην

ενηλικίωση και η ανάρμοστη «παράξενη» συμπεριφορά των εφήβων. Ο σκηνοθέτης στην

προσπάθειά του να τονίσει κάποια σημεία όπως η εξέλιξη της σχέσης της Μόνικα και του

Αλέκου, τα υπεραναλύει με αποτέλεσμα να κουράζει, ελάχιστα βέβαια τον θεατή. Μέσα από την

ταινία πολλοί άνθρωποι μπορούν να ανακαλύψουν μία πτυχή του εαυτού τους και να

ταυτιστούν με κάποιον από τους ήρωες. Μας επιτρέπει επίσης να εισβάλουμε στην ψυχολογία

των εφήβων και να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε την αιτία της ΄΄ανάρμοστης΄΄

συμπεριφοράς τους.

Από την αρχή του έργου καταλαβαίνεις τους βασικούς ήρωες και τις κοινωνικές συνθήκες της

εποχής. Βασικό ρόλο στην κατανόηση του έργου παίζουν τα πλάνα στα οποία φαίνονται οι

ηθοποιοί με τις εκφράσεις τους και τις κινήσεις τις οποίες πρόκειται να κάνουν όσο και τα

γενικότερα πλάνα των σπιτιών ή των χώρων από την εξοχή όπου μας κατατοπίζουν. Η επιλογή

των ηθοποιών ήταν πάρα πολύ καλή, όπως ήταν και τα κοστούμια με τα σκηνικά, τα οποία και

ήταν ανάλογα με την εποχή στην οποία εξελίσσεται το έργο. Γενικά αυτή η ταινία ήταν πολύ

καλή από άποψη σκηνοθετική αλλά και από άποψη θέματος και ερμηνείας των ηθοποιών

19

7. Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957)

Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Ν. Καζαντζάκης γεννήθηκε το 1883 στην Κρήτη και πέθανε στο Φράιμπουργκ

της Γερμανίας το 1957. Ως μαθητής φοίτησε για λίγο σε φράγκικο σχολείο στη Νάξο

λόγω της Κρητικής Επανάστασης, αλλά επέστρεψε και τελείωσε το γυμνάσιο στην

Κρήτη. Ακολουθούν οι νομικές σπουδές στην Αθήνα, το 1906 γίνεται αριστούχος

διδάκτορας της Νομικής, και στο Παρίσι όπου επηρεάζεται από τη διδασκαλία του

Bergson. Tο 1912 υπηρέτησε ως εθελοντής στον πόλεμο. Συνδέθηκε φιλικά με τον

Άγγελο Σικελιανό. Επηρεάστηκε από τον Νίτσε, για τον οποίο θα γράψει μια

επιστημονική μελέτη, και από τις βουδιστικές γραφές. Ταξίδεψε πολύ και αξιοποίησε

δημιουργικά τις εμπειρίες του καταγράφοντας τις εντυπώσεις του. Η Ορθόδοξη

Εκκλησία επιχειρεί τη δίωξή του για ιεροσυλία επικαλούμενη ορισμένες σελίδες του

Καπετάν Μιχάλη και ολόκληρο τον Τελευταίο Πειρασμό. Ανάλογη ήταν η απάντησή

του και προς το Βατικανό, το οποίο ενέγραψε τον Τελευταίο Πειρασμό στον

Κατάλογο Απαγορευμένων Βιβλίων: «Ad tuum, Domine, tribunal appello» («Στο

Δικαστήριό σου Κύριε κάνω έφεση». Με παρέμβαση του Οικουμενικού Πατριάρχη

Αθηναγόρα που είχε δηλώσει ότι τα έργα του συγγραφέα κοσμούν την πατριαρχική

βιβλιοθήκη, η Εκκλησία δεν θα προχωρήσει στον αφορισμό. Στην κηδεία του δεν

εψάλη νεκρώσιμος ακολουθία, αλλά πλήθος κόσμου ακολούθησε τον νεκρό στην

ταφή του, στα ενετικά τείχη της πόλης. Αργότερα, στον τάφο του θα χαραχθεί η

επιγραφή που ο ίδιος είχε επιλέξει: «Δεν ελπίζω τίποτα. Δεν φοβούμαι τίποτα. Είμαι

ελεύθερος».

Προτάθηκε τρεις φορές για βραβείο νόμπελ.

Η γραφή του Καζαντζάκη είναι δυναμική και παραστατική. Οι μικροϊστορίες που

αφηγείται αποτελούν υλικό για να οδηγηθεί είτε στην αναζήτηση της ελληνικότητας

είτε στη μεταφυσική αγωνία σχετικά με τον σκοπό του ανθρώπου, το χρέος και τον

θάνατο. Ο Καζαντζάκης που είναι άριστος χειριστής της ελληνικής γλώσσας

προσέγγισε τη διαχρονική μας παράδοση, λόγια και λαϊκή, γράφοντας στη δημοτική

με πολλά κρητικά ιδιώματα.

20

Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Υπόθεση

Ο Καζαντζάκης αφηγείται τα γεγονότα και τα περιστατικά που έζησε μαζί με τον

Ζορμπά σε ένα ξερογιάλι της Κρήτης όπου είχαν πάει να δουλέψουν, στις

επιχειρήσεις του συγγραφέα. Εκεί συναντούν πολλές δοκιμασίες αλλά και δύο

γυναίκες που σημάδεψαν τη ζωή και των δύο πρωταγωνιστών. Και οι δυο τους

πέρασαν ένα μεγάλο διάστημα μαζί με αυτές και ήταν παρόντες στον θάνατο των

γυναικών. Όλο το διάστημα που έμειναν εκεί συνόδευαν την εργασία με τη

διασκέδαση και με τις ιστορίες της ζωής του Ζορμπά. Κυριαρχεί η περσόνα του

Ζορμπά, ενός αντινοησιαρχικού ανθρώπου. Το έργο στήνεται πάνω στην αντίθεση

δύο βασικών χαρακτήρων, του πνευματικού και του ανθρώπου με τη ζωική δύναμη,

και φαίνεται ότι υπερέχει ο βιταλισμός του Νίτσε που εκπροσωπείται από τον

Ζορμπά. Η γυναίκα στο έργο του Καζαντζάκη άλλοτε είναι σκεύος ηδονής, διάβολος

της αμαρτίας, άλλοτε ανελεύθερη, που προσκολλάται στον άνδρα, όπως η Λόλα στον

Ζορμπά ή όπως άλλοτε η κοσμοπολίτισσα Μαντάμ Ορτάνς, που προκαλεί τον

Ζορμπά να τον παντρευτεί. Βέβαια από τα πορτραίτα των γυναικών δεν λείπει και η

αγιοποιημένη Παναγία.

Βιβλιοκριτική

Κάθε αναγνώστης μπορεί να ανακαλύψει διάφορες πτυχές της ζωής και να γνωρίσει

αρκετά πράγματα για την Κρήτη μέσα από την εξαιρετική περιγραφή του συγγραφέα

για το νησί, «έμοιαζε το κρητικό ετούτο τοπίο, έτσι μου φάνηκε με την πόζα,

καλοδουλεμένο, λιγόλογο, λυτρωμένο από περιττά πλούτη δυνατό και αγαπημένο».

Ο τίτλος σχετίζεται αρκετά με το έργο αφού μέσα στο βιβλίο γίνεται η περιγραφή του

χαρακτήρα του Ζορμπά και οι συνήθειές του. Η ιστορία διαδραματίζεται στην Κρήτη

όπου εκεί θα φιλοξενηθούν στα δωμάτια της Μαντάμ Ορτάνς, η οποία θα

εντυπωσιάσει τον Ζορμπά και θα την ερωτευτεί. Η παραμονή τους στο νησί κρύβει

πολλές περιπέτειες, αφού θα γνωρίσουν διάφορους ανθρώπους, θα παραξενευτούν

από αυτούς αρκετές φορές και ταυτόχρονα θα βρουν λύσεις για το ορυχείο. Ο

Ζορμπάς αν και ηλικιωμένος δεν έχει χάσει τη ζωντάνια του και το πάθος του για τη

ζωή. Θαρραλέος, ειλικρινής μα πάνω από όλα αυθεντικός. Δε διστάζει να κρύψει

τίποτα για τη ζωή του. Αντιθέτως την περιγράφει με όλες τις αλήθειες της. Ενας

άνθρωπος που έβρισκε «καταφύγιο» στο σαντούρι του για να μπορέσει να ξεχάσει τα

21

προβλήματά του. Ο Καζαντζάκης, μετρημένος και εσωστρεφής, εκπλήσσεται από τον

Ζορμπά, παρ' όλο που δεν του δείχνει τον θαυμασμό του. Παρατηρεί κάθε κινησή του

και τη σχολιάζει με μοναδικό τρόπο, ώστε να φανερώνει επιπλέον στοχεία για τον

χαρακτήρα του. Το ύφος του κειμένου είναι ζωντανό, παραστατικό, εξομολογητικό

αλλά και καλοδουλεμένο. Τέλος η γλώσσα είναι δημοτική με πολλά στοιχεία από την

κρητική διάλεκτο.

Το κύριο μήνυμα που θέλει να περάσει ο Καζαντζάκης μέσα από το βιβλίο αυτό είναι

ότι ο κάθε άνθρωπος πρέπει να ζει τα γεγονότα και κάθε στιγμή με πάθος και αγάπη,

και ότι όλα αυτά που ζητάμε από την ζωή δεν βρίσκονται στα βιβλία αλλά στον έξω

κόσμο, και πρέπει να τα ζήσουμε. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε την κάθε στιγμή σαν

κάτι πρωτόγνωρο και θαυμαστό και να κάνουμε με τρέλα αυτό που θέλει η καρδιά

μας.

Απ΄ όλα αυτά τα στοιχεία καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για ένα έργο ανεκτίμητο

αφού αντεξε στο χρόνο, επανεκδόθηκε πολλές φορές,απέκτησε παγκόσμια φήμη και

αγαπήθηκε απ' όλους αυτούς που το διάβασαν.

Αποτελεί κοινή παραδοχή ότι η πασίγνωστη ταινία του Μ. Κακογιάννη Alexis Zorbas

ή Zorba the Greek, κινηματογραφική διασκευή του μυθιστορήματος του Καζαντζάκη

στάθηκε καταλύτης αφενός για την σταδιοδρομία και τη μεγάλη επιτυχία, αφετέρου

για την πρόσληψη του μυθιστορήματος. Στα εξώφυλλα ορισμένων από τις εκδόσεις

μετά την ταινία υπάρχει η φωτογραφία του Άντονυ Κουίν, του ηθοποιού που

υποδύθηκε τον Ζορμπά, συνεπώς στη ματιά του αναγνώστη – θεατή ανακαλείται η

ταινία του Κακογιάννη, η οποία αυτονόητα λειτουργεί ως ενδιάμεσος με το

μυθιστόρημα. Η μουσική του Θεοδωράκη που συνόδευε την τελευταία σκηνή της

ταινίας, ο Ζορμπάς και ο χορός του, εξέφρασαν πολύ συγκεκριμένες εκδοχές

εξαγώγιμης ελληνικότητας, ενώ παράλληλα η ταινία δίνει μόνο μία ανάγνωση του

έργου, σύμφωνα με την οποία ο «πραγματικός» και «απόλυτος» Έλληνας Ζορμπάς

διδάσκει σ΄έναν μορφωμένο το μυστήριο της ζωής. Ο αφηγητής του μυθιστορήματος,

ο Έλληνας διανοούμενος - συγγραφέας Καζαντζάκης, μετατρέπεται στην ταινία σε

Ελληνοβρετανό, ουσιαστικά ανώνυμο. Έτσι, ο ξένος θεατής ενθαρρύνεται να

ταυτιστεί με τη ματιά του ξένου διανοούμενου που βλέπει την Ελλάδα ως τόπο

διαρκούς γλεντιού και τους Έλληνες ως βαρβάρους. Η επιλογή του Κακογιάννη να

τελειώσει την ταινία με τη σκηνή του χορού δίνει την αίσθηση ότι ο Άγγλος

22

συγγραφέας γίνεται ένας άνθρωπος όπως ο Ζορμπάς, κάτι που δεν συνάδει ακριβώς

με το νόημα του βιβλίου και χάνεται ο διπολικός χαρακτήρας της σχέσης Καζαντζάκη

– Ζορμπά.

Ενδεικτικές κριτικές ταινίας

Η ταινία παρουσιάζει στις διάφορες σκηνές της την ελληνική νοοτροπία με τα θετικά αλλά και

τα αρνητικά της στοιχεία. Ο σκηνοθέτης δίνει έμφαση στις λεπτομέρειες. Πιο συγκεκριμένα

στην αρχή της ταινίας, όταν ο συγγραφέας πρωτοαντικρίζει τον Ζορμπά, γίνεται ένα κοντινό

πλάνο στον ίδιο δείχνοντας στους θεατές πως του έκανε εντύπωση. Επίσης, η φωτοσκίαση των

σκηνών γίνεται με τέτοιον τρόπο ώστε να κινεί το ενδιαφέρον του κοινού. Συμπεραίνοντας, θα

λέγαμε πως γενικά είναι μια καλή ταινία. Ωστόσο όποιος έχει διαβάσει το βιβλίο ίσως θα

αισθανθεί ότι η μεταφορά δεν ήταν πιστή, αφού έχουν αφαιρεθεί αρκετά σημεία μέσα από το

κείμενο.

Η ταινία ξεκινάει στο λιμάνι του Πειραιά, όπου ο αγγλοέλληνας συγγραφέας συναντάει τον

Αλέξη Ζορμπά, έναν ανοιχτόκαρδο, χαμογελαστό, λίγο αγροίκο και χορευταρά άνθρωπο. Ο

συγγραφέας έχει σκοπό να φτάσει σ’ ένα μικρό χωριό της Κρήτης με σκοπό να ανοίξει και να

ξαναλειτουργήσει τα εγκαταλειμμένα ορυχεία λιγνίτη που κληρονόμησε από τον Έλληνα πατέρα

του. Ο Ζορμπάς ρωτάει τον άγγλο διανοούμενο αν θα ήθελε να τον πάρει μαζί του για επιστάτη

και μάγειρα, τελικά προσλαμβάνεται και οι δυο τους πάνε στην Κρήτη. Οι εργασίες ξεκινούν

κάτω από δύσκολες συνθήκες και οδηγούν στην πλήρη αποτυχία και την καταστροφή, ενώ ο

δεσμός του συγγραφέα με μια όμορφη χήρα καταλήγει σε τραγωδία –με τη σφαγή της χήρας απ’

τους χωριάτες για λόγους τιμής. Παρ’ όλα αυτά, το αφεντικό του Ζορμπά ανακαλύπτει, μέσω

του Αλέξη Ζορμπά, το βαθύτερο νόημα της ζωής καθώς και τη μοναδική συμπεριφορά των

Νεοελλήνων. Η ταινία αυτή ήταν μακράν η καλύτερη ταινία απ’ όλες αλλά σε καμία περίπτωση

δεν μπορεί να συγκριθεί με την μυθιστορηματική ικανότητα του Νίκου Καζαντζάκη. Η ταινία

ωστόσο είχε μια εξαιρετική σκηνοθεσία, μουσική επένδυση (με το ‘Συρτάκι’ του Μίκυ

Θεοδωράκη) και καταπληκτικές ερμηνείες μεγάλων ηθοποιών της τότε εποχής. Παρ’ όλα αυτά

έχουν παραλειφθεί αρκετές σκηνές από το ομότιτλο βιβλίο, γεγονός που με απογοήτευσε λίγο

επειδή περίμενα να τις δω. Αλλά αυτό δεν αναιρεί την άποψή μου ότι ήταν η καλύτερη ταινία

απ’ όλες.

Η κριτική αυτή βασίζεται στην ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη με τίτλο :<< Αλέξης Ζορμπάς

>>. Αυτή η ταινία είναι η απόδειξη της ελληνικής κουλτούρας και νοοτροπίας που κρύβει αλλά

διατηρεί μέχρι και σήμερα ο ελληνικός λαός. Από άποψη σκηνοθεσίας αγγίζει την τελειότητα

αλλά αυτό που ξεχωρίζει είναι η αντίληψη των πραγμάτων και η εναλλαγή σκηνών από τον

σκηνοθέτη. Επιπρόσθετα, οι πρωταγωνιστές εναρμονίζονται με τον χαρακτήρα της ταινίας και

συντελούν στη δημιουργία μιας άψογης ταινίας

H ταινία «Ζορμπάς ο Έλληνας» σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη, βασισμένη στο βιβλίο

«βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» του Νίκου Καζαντζάκη, προβάλλει την έντονη

προσωπικότητα των Ελλήνων, μέσα από τον Ζορμπά, έναν άνθρωπο ελεύθερο, εργατικό αλλά

και λάτρη της διασκεδάσεως, όπως επίσης λάτρη των γυναικών, γενναιόδωρο ,που διακρίνεται

για την παλληκαριά του και για την καλή του καρδιά. Ο Νίκος Καζαντζάκης διδάχθηκε από τον

Ζορμπά, έμαθε να αγαπά να μη φοβάται και να είναι ελεύθερος. Έτσι λοιπόν αρχίζει να

αποτελεί για τον Καζαντζάκη έναν εξιδανικευμένο χαρακτήρα που τον μυθοποιεί και θέλει να

του μοιάσει. Μέσα από τον κεντρικό ήρωα της ταινίας, τον οποίο ενσαρκώνει με τρομερή

επιτυχία ο Anthony Quinn, προβάλλονται πολλές πτυχές των Ελλήνων, όπως επίσης

παρουσιάζονται και οι ''σκληρές'' συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την εποχή. Η σκηνοθεσία

23

δίνει στο έργο έμφαση και ενδιαφέρον τονίζοντας ορισμένα σημεία(όπως το φως, στη σκηνή

του χορού του Ζορμπά, μπροστά στον Καζαντζάκη). Μία ταινία πολύ ενδιαφέρουσα που όλοι οι

άνθρωποι και ιδιαίτερα οι Έλληνες αξίζει να παρακολουθήσουν και να συγκινηθούν με την

αθάνατη ψυχή του Έλληνα και την ανεπανάληπτη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη να είναι

αποτελεί σήμα κατατεθέν της ταινίας.

Αυτή η ταινία του Μ. Κακογιάννη ήταν από τις καλύτερες που έχουμε παρακο-

λουθήσει. Το έργο λοιπόν αυτό, ξεκινά με πλάνα από τον ουρανό όπου και φαίνονται τα

ονόματα των συντελεστών. Έπειτα, για να μας προσδιορίσει τον τόπο αλλά και τον χρόνο στον

οποίο εξελίσσονται τα γεγονότα, κάνει ένα μακρινό πλάνο από το λιμάνι στο οποίο βρίσκονται

και οι κύριοι ήρωες της υπόθεσης του έργου. Σε όλη την διάρκεια της ταινίας γίνονται πολλά

κοντινά πλάνα στους πρωταγωνιστές και κυρίως στις εκφράσεις των προσώπων τους, αλλά και

γενικά πλάνα όπου οι ηθοποιοί φαίνονται αρκετά μικροί αφού έχουν τραβηχτεί από κάμερα η

οποία βρίσκεται πολύ ψηλότερα από αυτούς. Επιπλέον, υπάρχουν όπως και στις υπόλοιπες

ταινίες, πλάνα από τα στοιχεία της φύσης. Για παράδειγμα, στο πλοίο όπου ταξιδεύουν ο

Ζορμπάς με το αφεντικό του και τους πιάνει φουρτούνα, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη θάλασσα

και στα μεγάλα κύματα της. Αντίθετα στο νησί της Κρήτης όπου και φτάνουν, επικρατούν τα

πλάνα από τα βουνά και τα δέντρα. Όμως στην τελευταία σκηνή του έργου, όπου ακούγεται το

χαρακτηριστικό συρτάκι, συνδυάζεται και η στεριά με τα βουνά από πίσω της, αλλά και η

θάλασσα στης οποίας την αμμουδιά και χορεύουν. Τόσο στα σκηνικά και τα κοστούμια, όσο και

στις ερμηνείες των ηθοποιών με τις παρεμβάσεις του σκηνοθέτη αποδόθηκε ένα καταπληκτικό

και αξιοθαύμαστο θέαμα που κανένας δεν πρέπει να χάσει.

24

8. Συμπεράσματα

Με την ανάλυση των λογοτεχνικών βιβλίων και την παρακολούθηση της

μεταφοράς τους στον κινηματογράφο συνειδητοποίησαμε ότι η ιστορία που

παρουσιάζεται στον κινηματογράφο ενδέχεται να διαφέρει από την αφήγηση του

βιβλίου και έτσι επιτυγχάνεται η δημιουργία δύο διαφορετικών υποθέσεων. Κάθε

τέχνη έχει διαφορετικές τεχνικές και χρειάζεται διαφορετική προσέγγιση. Η

ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων απαιτεί τη διανοητική προσπάθεια του αναγνώστη,

για να δημιουργήσει στη φαντασία του τις εικόνες της ιστορίας, και την αφιέρωση

περισσότερου χρόνου. Αντίθετα, στον κινηματογράφο η χρήση της εικόνας βοηθάει

τον θεατή να προσλάβει πληροφορίες για αντικείμενα, πρόσωπα, τοπία, χωρίς να

χρειάζονται περαιτέρω εξηγήσεις. Άλλα μέσα που χρησιμοποιεί ο κινηματογράφος

είναι ο ήχος, η μουσική, ο ρυθμός, τα οποία βοηθούν στην εναλλαγή των

συναισθημάτων του θεατή και διεγείρουν τη φαντασία.

Κριτικοί και λογοτέχνες θεωρούν συχνά ότι η μεταφορά των βιβλίων στον

κινηματογράφο συμβάλλει στην απώλεια της αξίας του λογοτεχνικού περιεχομένου

του κειμένου, παραλείπονται λεπτομέρειες και συνήθως αλλοιώνεται η

προσωπικότητα των ηρώων. Το έργο του σκηνοθέτη περιέχει μόνο την άποψή του και

αυτά που κατάλαβε ο ίδιος από το λογοτεχνικό κείμενο, με αποτέλεσμα ορισμένες

ταινίες να αντιπροσωπεύουν μια συγκεκριμένη ομάδα ατόμων, οι οποίοι θα

ταυτίζονται με την οπτική του σκηνοθέτη.

Ωστόσο, οι δύο τέχνες μπορούν να συνεργάζονται ώστε να επιτευχθεί κάτι

σπουδαίο και ασφαλώς μπορούν να λειτουργούν ως αυτόνομες καλλιτεχνικές

εκφράσεις. Το βιβλίο μπορεί να τροφοδοτεί θεματικά τον κινηματογράφο και ο

τελευταίος προβάλλει με άμεσο και ζωντανό τρόπο το περιεχόμενο ενός βιβλίου.

25

9. Αξιολόγηση

Μπορέσαμε να εργαστούμε ομαδοσυνεργατικά, γιατί η ατομική προετοιμασία

καθενός μας πάνω στο φύλλο εργασίας (ηθογραφία ηρώων, ιστορικο-κοινωνικές

συνθήκες, αφηγηματικές τεχνικές, εκφραστικά μέσα, εργοβιογραφικά στοιχεία του

συγγραφέα) γινόταν στο σπίτι και κατόπιν στην τάξη μπορούσαμε να ανασυνθέσουμε

τα στοιχεία που είχε συγκεντρώσει ο καθένας μας και να συντάξουμε και τη

βιβλιοκριτική. Μετά την παρακολούθηση των ταινιών γινόταν συζήτηση σχετικά με

την άποψη που είχαμε διαμορφώσει γι’ αυτήν και στη συνέχεια γράφαμε την κριτική

σε ατομικό επίπεδο.

Δεν δυσκολευτήκαμε στη συλλογή πληροφοριών για τα έργα, τους

συγγραφείς και τις ταινίες, αλλά υπήρχε αρκετή πίεση χρόνου για την ολοκλήρωση

της ανάγνωσης του βιβλίου. Εξοικειωθήκαμε με τους όρους των αφηγηματικών

τεχνικών και της κριτικής και μπορέσαμε να τους αξιοποιήσουμε στο μάθημα της

Λογοτεχνίας.

Ήταν ενδιαφέρουσα η προσέγγιση δύο διαφορετικών τεχνών και η μελέτη του

συνδυασμού τους για τη δημιουργία ενός νέου καλλιτεχνικού δημιουργήματος.

Μάθαμε για τις κοινωνικές συνθήκες άλλων εποχών, αντλήσαμε μέσα από τα κείμενα

ιδέες για την έκθεση και αναπτύξαμε τον λόγο.

26

10. Βιβλιογραφία

Βασικό Επιμορφωτικό Υλικό, Τόμος Γ’, «Αξιοποίηση των Τεχνών στην

Εκπαίδευση», Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Σεπτέμβριος 2011

Γαραντούδης Ε., 2008: ‘Zorba the Greek του Μιχάλη Κακογιάννη και Βίος

και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά του Νίκου Καζαντζάκη: μια σύγκριση υπό τη

σκιά της πρόσληψης του καζαντζακικού έργου’, Σύγκριση / Comparaison 19,

50-84

Έκφραση – Έκθεση, Τεύχος Α’, Γενικό Λύκειο, ΟΕΔΒ

Έκφραση – Έκθεση, Τεύχος Β’, Γενικό Λύκειο, ΟΕΔΒ

Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Τεύχος Β’, Γενικό Λύκειο, ΟΕΔΒ

Καλλιπολίτης, Β. (επιμ.) 1991: Θεωρία της αφήγησης, Αθήνα

Παγανός Γ., 1983: Η Νεοελληνική Πεζογραφία, Θεωρία και Πράξη, Κώδικας

Πολίτης, Λ., 1979: Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Αθήνα

Vitti, M., 2003: Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Αθήνα

27

11. Παράρτημα Α’: Αφήγηση και αφηγηματικές τεχνικές

Στο παράρτημα αυτό περιλαμβάνονται ενδεικτικές εργασίες αναφορικά με τον

εντοπισμό των αφηγηματικών τεχνικών στα λογοτεχνικά κείμενα που πραγματεύτηκε

η κάθε ομάδα.

1) Κ. Θεοτόκη, Σκλάβοι στα Δεσμά τους

Αφηγητής ετεροδιηγητικός (μηδενική εστίαση) – γνωρίζει τα πάντα

Αφηγηματικοί τρόποι: αφήγηση, περιγραφή, διάλογος

Αφήγηση: «Ο άρρωστος δεν αποκρίθηκε. Εκείνη ακούμπησε το πιάτο στο μικρό

τραπεζάκι, έβαλε κάτω από το πιγούνι του μια λευκή πετσέτα και προσπάθησε με

υπομονή να του βάλει στο στόμα μια κουταλιά.»

Περιγραφή: «Ο ήλιος που επήγαινε να πέσει έμπαινε μέσα από το παράθυρο και έχυνε

όλο το χαρούμενο φως του στη μικρή καθάρια κάμαρα.»

Διάλογος: «- Το πρωί, εψιθύρισε

- Και τι είπαν; της ξανάπε ζυγώνοντάς την, μ΄ένα σκύψιμο του κορμιού

της.

2) J. Austen, Περηφάνια και Προκατάληψη

Αφήγηση – Αφηγηματικές τεχνικές

Οι αφηγηματικοί τρόποι με τους οποίους η συγγραφέας πλαισιώνει το μυθιστόρημα

είναι σε μεγάλη ποικιλία και αποδίδουν στον αναγνώστη πολύπλευρες έννοιες.

Μελετώντας τη σειρά των γεγονότων της ιστορίας παρατηρούμε ότι η Τζέην Ώστεν

παρουσιάζει με σειρά τα όσα συμβαίνουν χωρίς να προοικονομεί κάτι που θα άλλαζε

την πλοκή του έργου. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο αφηγητής παρεμβαίνει με

αναδρομική αφήγηση, η οποία βοηθάει στην κατανόηση των γεγονότων της ιστορίας.

Το κύριο κομμάτι του βιβλίου αποτελείται από το διάλογο και όπου χρειάζεται

παρεμβάλει μία τριτοπρόσωπη αφήγηση ή περιγραφή των προσώπων. Μέσα από το

κείμενο, ο αφηγητής φαίνεται να μην συμμετέχει στην ιστορία, να είναι

παντογνώστης, αφού δεν του ξεφεύγει κανένα γεγονός και ξέρει τις αντιδράσεις των

ηρώων. Από όλα αυτά συμπεραίνουμε ότι η εστίαση είναι μηδενική και η

παρουσίαση των ηρώων είναι δυναμική.

Το αφηγηματικό περιεχόμενο στηρίζεται στην ιστορία μια οικογένειας όπου

κατοικεί σε μία επαρχιακή πόλη της Αγγλίας στα τέλη του 19ου

αιώνα. Κύριο μέλημα

της οικογένειας είναι η αποκατάσταση των πέντε κοριτσιών με έναν ευκατάστατο

νέο. Η συγγραφέας χρησιμοποιεί τριτοπρόσωπη αφήγηση. Ο διάλογος στο κείμενο

προσθέτει ζωντάνια και ενεργητικότητα στην ιστορία, γεγονός που βοηθάει των

αναγνώστη να κρατιέται σε αγωνία. Όλα αυτά συνθέτουν έναν τέλειο μικτό τρόπο

αφήγησης που πλαισιώνει όμορφα την ιστορία.

Οι εκφραστικοί τρόποι που χρησιμοποιούνται από την Τζέην Ώστεν είναι αρκετοί.

Στο μυθιστόρημα κυριαρχούν οι εικόνες της φύσης και γενικά της οικονομικής και

κοινωνικής κατάστασης των ηρώων με χαρακτηριστικό παράδειγμα την περιγραφή

του Πέμπερλυ, κατοικία του κ. Ντάρσυ. Επίσης, η συγγραφέας χρησιμοποιεί

δραματικό ενεστώτα, για να δώσει ζωντάνια στο μυθιστόρημα με χαρακτηριστικό

παράδειγμα το γράμμα του κ. Ντάρσυ προς την Ελίζαμπεθ, όπου της αποκάλυπτε την

αλήθεια για κάποια ζητήματα.

28

Ο χρόνος της αφήγησης σε σχέση με την σειρά των γεγονότων, είναι ευθύγραμμος

διότι τα γεγονότα εξελίσσονται με χρονολογική σειρά, αν και σε κάποιες περιπτώσεις

ο αφηγητής χρησιμοποιεί κάποιες αναχρονίες για να βοηθήσει στην ομαλή εξέλιξη

της ιστορίας. Εξετάζοντας τον χώρο της αφήγησης, παρατηρούμε ότι η αφήγηση

καταλαμβάνει σχεδόν όλο το μυθιστόρημα και στον λίγο χώρο που απομένει

προσθέτονται ο διάλογος μεταξύ των προσώπων και η περιγραφή των ηρώων.

Συνολικά, αν ενώσουμε τα παραπάνω θα παρατηρήσουμε ότι η Τζέην Ώστεν έχει

καταφέρει να συνθέσει ένα τεχνικά άριστο μυθιστόρημα.

3) Κ. Πολίτη, Eroica (Κεφ. 1 – 2)

Αφήγηση – Αφηγηματικές τεχνικές

Αφήγηση Μεταγενέστερη αφήγηση – Αναδρομική

π.χ. - Κατά το σούρουπο είχε τελειώσει τη δουλειά του, σέλωσε το άλογο και πάει.

Είχε μπροστά σαν καθισμένη μια κοπέλα.

Παρεμβλητική αφήγηση

π.χ. - Πρέπει να πω δυο λόγια σχετικά με τον Ανδρέα…..(σελ.1)

Ταυτόχρονη αφήγηση:

π.χ. - Η ώρα περνούσε. Κάθε τόσο τρέχουν κρυάδες πάνω στο κορμί, κάθε φορά πιο

σύντομα. Τα γόνατά του τρεμουλιάζουν.

π.χ. - Μπροστά στις πασχαλιές απλώνεται μια στενή λουρίδα γιούλια – πρέπει να’

ναι γιούλια τα μουντά εκείνα φύλλα που κάθονται στο χώμα και κλωσάνε.

Πιο κει απ’ το χαντάκι ένα σύδεντρο γεμίζει το μάτι και σταματά.

Συγγραφέας Κοσμάς Πολίτης

Αφηγητής Ομοδιηγητικός – εσωτερική εστίαση

- Τον βλέπω ακόμα το μεγαλουργό διοργανωτή τόσης παιδιάτικης αστοχίας.

- Την ξαναείδα πριν από λίγα χρόνια…..την είδα με το ξανθό κεφάλι της γυρτό

και τον χλωμό αυχένα τεντωμένο οριζόντια.

Ετεροδιηγητικός – Μηδενική εστίαση

- Ένα βουητό από τζιτζίκια ξεχυνόταν μέσα στη στοά.

29

- Τ’ αγόρια σούβλιζαν δεξιά ζερβά με τους αγκώνες τρυπώνοντας ανάμεσα

στον κόσμο και στα φρου φρου των φαρμπαλάδων.

- Σιγά σιγά χώριζαν τα παιδιά σε ομίλους, τραβούσαν άλλοι από δω κι άλλοι

από κει……κάθε απόγευμα σχεδόν περίμενε ο Λοΐζος τους δικούς του έξω

από το Γυμνάσιο. Μετά το πρώτο ξέσπασμα, μέσα στ’ αστεία ξεπηδούσε

κάποτε μια ζωηρή συζήτηση.

Αφηγηματική πράξη:

- Μυθιστόρημα με βιογραφικά και προσωπικά στοιχεία του συγγραφέα.

Σκοπός:

- Ο κύριος σκοπός αυτού του έργου είναι να ενημερώσει τους αναγνώστες για

τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής αλλά και για τη ζωή τους.

Ύφος:

- Ζωντανό, παραστατικό (κυρίως με τη χρήση διαλόγων και α’ προσώπου),

κατανοητό, απλό, ενημερωτικό, πλούσιο σε εκφραστικά μέσα.

Αφηγηματικός τρόπος: Μεικτός (Αφήγηση – Διάλογοι – Περιγραφή)

π.χ.: - Ντύνεσαι; Τη ρώτησε ο Αλέκος. Εκεί θα πας απόψε;

- όχι κουτέ. Κοιμήσου τώρα. Καληνύχτα.

- Θα βάλω τα μακριά μου στο χορό.

- Είναι bal costume σου λένε. Θα σου φτιάξουμε κουστούμι.

π.χ.: - Τα παχιά χαλιά και οι βελούδινες κουρτίνες θάμπωναν τη φωνή μας. Πάνω

από το τζάκι της τραπεζαρίας ένα στενόμακρο τετράγωνο ξεθώριαζε στον

τοίχο σα να ’χαν αφαιρέσει κάτι που είχε μείνει κρεμασμένο εκεί για

χρόνια.

π.χ.: - Έμεινε μια στιγμή ακουμπισμένη στην ακριανή κολώνα κι έπειτα πήρε

απότομα την πλαγινή αλέα, λίγο ξεγοφιασμένη με την πλεξίδα γυρισμένη από

μπροστά.

Αφηγηματικός χρόνος: Χρόνος πομπού 1934

Χρόνος δέκτη 21ος

αιώνας

Χρόνος γεγονότων:

Βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου τα παιδιά, κυρίως τα αγόρια, παίζουν ελεύθερα

στους δρόμους. Υπάρχουν τα πλούσια εκείνα σπίτια στα οποία δουλεύουν υπη-

ρέτριες. Φαίνεται ότι βρισκόμαστε σε επαρχία μιας και υπάρχει μόνο ένα Φαρμα-

κείο, ένας γιατρός, ένα Γυμνάσιο,.

Ακόμη, η κοινωνία είναι πατριαρχική αφού γίνεται μονάχα αυτό που

επιβάλλει ο πατέρας. Κάποια παιδιά πηγαίνουν σε Αμερικάνικα σχολεία, κάποια

30

έκαναν και ιδιαίτερα μαθήματα στο σπίτι τους όπως ο Λοΐζος. Κάποιες μεταφορές

γίνονταν με αυτοκίνητα, όμως δεν ήταν τόσο πολλά, ενώ υπήρχαν και τα άλογα.

Σε λίγο παλαιότερη εποχή πολλές φορές τα ζευγάρια κλέβονταν, όταν δεν

ήταν εφικτός ο γάμος τους, όπως με τον θείο του Αλέκου.

Στην περιοχή τα καφενεία, το χάνι, ο κινηματογράφος, οι αστυνομικοί και οι

υπαίθριοι πωλητές είχαν κυρίαρχο ρόλο. Τα παιδιά έπαιζαν με πεπονόφλουδες, με

γκαζοτενεκεδένιες περικεφαλαίες, με τη φωτιά, με σπάγκους ή με τις κάμπιες στα

δέντρα.

Μουσικά όργανα, όπως το πιάνο, η κιθάρα, το βιολί, παίζονταν από αρκετούς.

Οι δρόμοι ήταν κυρίως χωματόδρομοι. Το ρέμα της περιοχής ήταν γεμάτο πέτρες,

χώματα, λάσπες, άρα οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως δεν υπήρχαν τα μέσα για

να το ασφαλτοστρώσουν.

Τα σπίτια των πλουσίων, όπως των Πρέσβεων, ήταν σύμφωνα με τα ευρω-

παϊκά πρότυπα. Είχαν μεγάλους κήπους, μπαλκόνια, ενώ τα παιδιά τους ήξεραν

ξένες γλώσσες, όπως Αγγλικά ή Γαλλικά. Οι γυναίκες φόραγαν μακριά φορέματα,

καλσόν, κρατούσαν ομπρελίνα, ενώ οι άντρες, κυρίως στις βραδινές τους εξόδους,

φορούσαν κουστούμια.

Επιπλέον στα φαρμακεία η φαρμακευτική περίθαλψη δεν ήταν αρκετή. Υπήρ-

χε μόνο ένας αντιτετανικός ορός, ενώ στην περίπτωση που ένας άλλος τον χρεια-

ζόταν θα κινδύνευε η ζωή του, αφού δεν θα υπήρχε άλλος.

Τέλος υπήρχαν λέσχες για τους πλούσιους, ινστιτούτα, καταστήματα με φανά-

ρια κτλ.

Ο χρόνος των γεγονότων σύμφωνα με τη σειρά παρουσίασης των γεγονότων

είναι ευθύγραμμος, αλλά παρουσιάζει κάποιες αναχρονίες, όπως η παρακάτω που

αποτελεί και εγκιβωτισμό.

Κάποτε μάλιστα μας πήρε στο λαιμό του ο Σταύρος. Βεβαίωνε πως μέσα στα

κουκούλια οι κάμπιες πιπιλίζουν την ουρά τους κι έτσι μας έπεισε να τ’ ανοίξουμε

δίχως να περιμένουμε να βγούνε οι ψυχές. Φυσικά δεν είδαμε τίποτα τέτοιο, μονάχα

που ψόφησαν για καλά τα ζούδια του Θεού. Και πήγε στράφι ο σπόρος τη χρονιά

εκείνη.

Αυτά είχανε κάποια σχέση με την σχολική παράσταση που δώσαμε στις

εξετάσεις. Την ώρα που ο Σωκράτης έβγαλε τη γέρικη περούκα κι έπιασε να ξε-

φίγγει από τη μέση του τη σπάθα του ιππότη, ένας κύριος που όλο τριγύριζε κοντά

στα καμαρίνια του σκάζει δυο φιλιά στο σβέρκο και του κάνει: “όχου το, από

κάμπια μεταμορφώθηκε σε όμορφο αγόρι”. Ο Σωκράτης θύμωνε όποτε του

θυμίζουμε το περιστατικό.

Επιβράδυνση:

Εκτός από τον θείο Πλάτων, το θείο Τζώρτζη και τη θεία Φίλις, η μητέρα του είχε

ακόμη έναν αδελφό. Τον έχασαν μόλις γεννήθηκε ο Αλέκος. Μετά τόσα χρόνια

διατηρούσε την επιβολή του πάνω στους ζωντανούς λες και τη βεβαίωνε ο χρόνος –

κρατούσε ακόμη ακέραιος τα δικαιώματά του…..κουδούνιζε από γεγονότα η ζωή

του θείου Ανδρόνικου…..

Σ’ αυτά τα σημεία έχουμε επιβράδυνση επειδή, αντί η αφήγηση να προχωρή-

σει και να μάθουμε τι θα γίνει με την συνέχεια της ιστορίας, μας δίνονται πληρο-

φορίες για την οικογένεια του Αλέκου. Με αυτόν τον τρόπο επιτείνεται και η

31

αγωνία των αναγνωστών για τις επόμενες εξελίξεις του έργου. Ακόμη μας δίνει

κάποιες επιπλέον πληροφορίες.

Αφηγηματικό περιεχόμενο:

Μια ομάδα παιδιών με αρχηγό τον Λοΐζο, κάποια μέρα λόγω της παρατήρησης μιας

υπηρέτριας πήγαν να παίξουν σε μια αλάνα δίπλα από τον μαντρότοιχο. Εκεί άνα-

ψαν φωτιά και έπειτα προσπάθησαν να την σβήσουν.

Ο Λοΐζος με τον Αλέκο τραπήδηξαν στην άλλη μεριά του μαντρότοιχου για

να πάρουν την περικεφαλαία του αρχηγού, που του είχε πέσει στην προσπάθειά του

να μαζέψει κλαριά για τη φωτιά. Εκεί γνώρισαν τη Μόνικα, το κορίτσι που έμενε

εκεί. Μόλις έφυγαν τα άλλα παιδιά, δεν τους περίμεναν εκεί από όπου τους άφη-

σαν, επειδή ο Αντρέας είχε χτυπήσει σε ένα κυνηγητό με το γιο του γιατρού,

προκειμένου να τον χτυπήσει. Έτσι ο Λοΐζος με τον Αλέκο, αφού τον έψαξαν και

βρήκαν τον Αντρέα, τον βοήθησαν να αναρρώσει. Κάποια άλλη μέρα, έξω από το

σχολείο των φίλων του ο Λοΐζος περίμενε να φύγουν όλοι μαζί. Μόλις νύχτωσε

σχεδόν, ο Λοΐζος, ο Σταύρος και ο Μιχάλης, περίμεναν μέχρι να σχολάσει και ο

γιος του γιατρού και τότε του επιτέθηκε ο αρχηγός της ομάδας με μια πέτρα και μια

σφεντόνα. Αυτό έγινε επειδή με αυτό τον τρόπο ο Λοΐζος προσπάθησε να εκδικηθεί

για τον Αντρέα, χωρίς να τον χτυπήσει ωστόσο.

Ο πατέρας του Αλέκου και των περισσότερων παιδιών εξ αιτίας της έλλειψης

της μητέρας του Λοΐζου και τους τρόπους του, απαγόρευαν στα παιδιά τους να τον

πλησιάζουν, αλλά να κάνουν παρέα με τον γιο του γιατρού, τον “Παπακωτάκη”.

Το ίδιο βράδυ η αδελφή του Αλέκου του ανακοίνωσε πως η Μόνικα τον

καλούσε μαζί με τον Λοΐζο στον χορό που διοργάνωνε.

Χρόνος αφήγησης – Χρόνος ιστορίας

Χρόνος αφήγησης < χρόνος ιστορίας:

- Πάει χρόνος, ένας χρόνος και μισός.

Χρόνος αφήγησης = χρόνος ιστορίας:

- Ο Λοΐζος έβγαλε από την τσέπη του την σφεντόνα και δυο πέτρες μυτερές.

- Ετούτη βούιζε, ξεγλιστρά, πηδάει πάνω με ορμή και κάνει θρύψαλα το τζάμι

της βιτρίνας.

Χρόνος αφήγησης > χρόνος ιστορίας:

- Κοιταζόμαστε αναμεταξύ μας με το χαμόγελο εκείνο των παιδιών –

σκασόγελο καθώς το λένε – που απορούν ποια στάση να κρατήσουν μπροστά

στα λόγια των μεγάλων.

- Νιώθαμε στον αέρα κάτι σαν το φτερούγισμα χαρταετού ή όπως όταν κορονί-

ζει τεζάροντας το σπάγκο.

32

Ο συγγραφέας σε όλο το έργο του χρησιμοποιεί διάφορους αφηγηματικούς

τρόπους, όπως αφήγηση – διάλογο, ή περιγραφή, π.χ.:

Αφήγηση:

- Γυρίσαμε στην πρώτη θέση, αυτού που είχε πέσει το σκουφί του Αλέκου.

- Τα ήσυχα εκείνα βραδινά πηγαίναμε στο μόλο και καθόμαστε για ώρα βυθισμένοι,

κοιτάζοντας τη δύση και το κοκκινωπό μαβί, απόμακρο που γύριζε σιγά σιγά στο

γκρίζο.

- Γίνηκαν διαβούλια στα σπίτια και η πρόσκληση του έμενε αμφίβολη.

Διάλογος:

- “Εμπρός! Εμπρός! Φώναξε η Βερονίκη.

- Που είναι η θεία Φίλις;

- Πήγε να βρει το θείο Πλάτων στο μουράγιο. Γρήγορα παιδιά! σκοτείνιασε”.

- Εσείς δεν είσαστε που ήρθατε από την πολιτεία;

- Δεν το ’θελα….., του λέει ο Μεμάς δείχνοντας το μαυρόγατο.

- Αυτό μου το ‘δωσε ένα αγόρι.

- Τι ‘ναι Μεμά;

- Σσς! ….κοιμόσουν; Δες έξω….γαλαζώνει…τι ομορφιά…..Η θάλασσα…..μ’ ένα

κάρο….Για κείνη…Σσς!

Περιγραφή:

- Την άνοιξη όμως οι φυλλωσιές φουντώνουν μια χαρά και τότε τις μαδούσαμε αλύ-

πητα με βέργες και με πετονιές.

- Κοντά στην Ελέμινθα, στα ρηχά, η θάλασσα κυλάει πρασινοκίτρινη κι ασπριδερή,

μα στ’ ανοιχτά φουσκώνει αφρισμένη και μαβιά και όσο πάει αλογιάζει.

- Το μικρό δωμάτιο, κάπως χαμηλοτάβανο, ήταν σχεδόν γυμνό από έπιπλα όπως

ολόγυμνοι και οι τοίχοι.

Η γλώσσα που χρησιμοποιεί, είναι η δημοτική ενώ κάποιες φράσεις είναι στα

Αγγλικά ή τα Γαλλικά, ενώ κάποιες άλλες είναι και στα αρχαία. Με τη χρήση ενε-

στώτα γίνεται η περιγραφή, αλλά και η αφήγηση των γεγονότων, ακόμη πιο ζωντανή

και παραστατική.

Το ύφος είναι γλαφυρό, ζωντανό, απλό, κατανοητό, πλούσιο σε εκφραστικά μέσα

και παραστατικό.

Τέλος ο Κ. Πολίτης μέσω της αφήγησης σε κάποια σημεία καταφέρνει να περιγ-

ράφει από την μία το πώς ήταν η πόλη ή τα γεγονότα εκείνη την εποχή, ενώ αναφέ-

ρει και το πώς ήταν την εποχή που το έγραφε.

Επιπλέον, ενδιάμεσα στην αφήγηση μονολογούσε και περνούσε διάφορα μηνύ-

ματα για την ζωή των ανθρώπων.

33

4) Ν. Καζαντζάκης, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Αφήγηση – Αφηγηματικές τεχνικές

Ο Νίκος Καζαντζάκης στο έργο του χρησιμοποιεί ποικίλες αφηγηματικές τεχνικές.

Όλο του το έργο αποτελεί μία αφήγηση, η οποία αναφέρεται στην ζωή του

μυθιστορηματικού Αλέξη Ζορμπά. Ο συγγραφέας αφηγείται τις στιγμές που πέρασε ο

Ζορμπάς αλλά και αυτές που πέρασε μαζί του. Επίσης, χρησιμοποιεί και τον

εσωτερικό μονόλογο για να εκφράσει τις σκέψεις του για αυτά που λέει ο Ζορμπάς.

Επιπλέον, ο Καζαντζάκης χρησιμοποιεί και τον διάλογο, για να μεταφέρει όλες τις

συζητήσεις που έκανε μαζί με τον πρωταγωνιστή. Τέλος, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί

την τεχνική της περιγραφής έντονα, ώστε να περιγράψει με παραστατικό τρόπο όσα

συνάντησε και είδε στο ταξίδι του μαζί με τον Ζορμπά.

34

12. Παράρτημα Β’: Εκφραστικά μέσα

Κ. Πολίτης, Eroica

Μεταφορές:

- “σοβαρό χαμόγελο”, σελ. 80

- “η φαντασία του Γκαετάνο έκανε φτερά”, σελ. 112

Παρομοιώσεις:

- “οι μουριές έβγαζαν αραιά τα πρώτα φυλλαράκια σαν γκάμες κάθετες πάνω

στα όρθια κλωνιά”, σελ. 90

- “σιγότρεμαν στο αεράκι λες κι ήτανε σουσουραδίτσες έτοιμες να πετάξουν”,

σελ. 90

- “φυσούσε ανώμαλα, πότε σα χάδι και πότε μένα πάθος ξαφνικό”, σελ. 91

Προσωποποιήσεις:

- “αλήτης ίσκιος”, σελ. 123

- “απ’ τον ίσκιο της συκιάς”, σελ. 146

- “Ανάσαινε το χώμα”, σελ. 189

Ασύνδετα σχήματα:

- “Έτσι τη φανταστήκαμε κι εμείς τη νύχτα εκείνη, ψιλή, απέραντη, βαθιά,

ονειρεμένη”, σελ. 167

- “Μόλις διακρινόταν η Ελεμίνθα, πίσω μας σαν μια γραμμή πρασινωπή,

μακρόσυρτη, ανακατωμένη, χαλαρή στην άκρια της θάλασσας”, σελ. 142

Επανάληψη:

- “Τι θα γίνει; Τι θα γίνει;…..Τελείωσε, λέει, τελείωσε ήταν τρελή, τελείωσε το

πανηγύρι”, σελ. 170

- “Τον περιμέναμε,. Όλο τον περιμέναμε. Και για πολύν καιρό ακόμα περιμέ-

ναμε”, σελ. 186.

Ειρωνεία:

- Τι ‘ναι ο θάνατος και η ζωή μπροστά στον έρωτα, γλυκέ μου ανεψιέ! Σκιές!

Λιγότερο από Σκιές!

- Θέλω να ζήσω, θείε. Είμαι μικρός ακόμα.

- Πέρασε ολόκληρη αιωνιότητα μέσα σε μια στιγμή! Αχάριστε!

- Να πάω σπίτι, θέλω να γυρίσω σπίτι.

- Κι ο θάνατος είν’ ένας γυρισμός, σελ. 197.

- “Θείε αλήθεια πως σε βρήκανε κάποιο πρωί;

- Αχ και τι δεν θα ‘δινα για να ξαναπεθάνω με τον ίδιο τρόπο! Μόνο πως ήταν

παγωνιά τη νύχτα.

- Σώπα! Μη μου μιλάς γι’ αυτό!

35

- Ω, μη φοβάσαι! Να τύχει εσένα τέτοιο περιστατικό; Και τέτοιο τέλος; Τι

λόγος! Εσύ θα πας από μαράζι ανεψιέ μου. Κάτι ρουφάει τη ζωή σου, έτσι

σταλαμα-τιά, σταλαματιά.”

Εδώ έχουμε ειρωνεία επειδή γίνεται αναφορά στο θάνατο του θείου του Αλέκου,

πως έκανε κρύο και πως τον βρήκαν, ενώ αναφέρεται πως ο ίδιος ο Αλέκος δεν θα

είχε τέτοιο τέλος. Όμως στο τέλος πεθαίνει και αυτός και όχι από μαράζι αλλά

από σφαίρα. Ακόμη αναφέρει πως δεν θέλει να πεθάνει και πως θέλει να επι-

στρέψει σπίτι του, ενώ αμέσως μετά τραυματίζεται τόσο σοβαρά που οδηγείται

στο θάνατο.

“Ξαφνικά ο Σταύρος, ο μεγάλος Σταύρος, το σκυλί, έβαλε τα κλάματα σα

μωρό παιδί”, σελ. 79.

Υπερβολή:

“όλος ο κόσμος είχε κέφι μέσα στη Λουκίλλη”, σελ. 140.

Εικόνες:

Οπτκοακουστική “κυνηγούμε τα πουλιά χτυπώντας παλαμάκια και

σφυρίζοντας”, σελ. 130.

Οπτική “Ο ήλιος τρύπωνε λοξά και αντανακλούσε πάνω στο μωσαϊκό”, σελ.

130

Ακουστική “βούιζαν κουδουνίσματα”, σελ. 194

Οσφρητική “αν δεν ήταν η ανυπόφορη τούτη μυρωδιά”, σελ. 194.

Ν. Καζαντζάκης, Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Εικόνες

<< ο καπετάν Λεμονής είχε βγάλει το κομπολόι του>>.

<<πέρασε ανάμεσα από τα τραπέζια με γοργό ελαστικό περπάτημα>>.

<<βουλιαγμένα μάγουλα, χοντρή μασέλα, εξογκωμένα ζυγωματικά>>.

<<πρόβαλε πάλι ο καφετζής με ένα δίσκο καινούρια τραταρίσματα:

κρίθινη κουλούρα, αθότυρο, αχλάδια>>.

<<κατέβηκα από το βουναλάκι, πήγα γιαλό, γιαλό>>.

<<έσκυψα μάζεψα τα χειρόγραφα>>.

<<έφαγα λίγες σταφίδες>>.

36

Εκφραστικά μέσα

Μεταφορές

<<έσκισε ο ήλιος τα σύννεφα>>.

<<σκόρπισαν τα σύννεφα>>.

<<ανάμεσα από τα ασημένια φύλλα>>.

<<τέτοια η καρδιά μου, χιλιοτρυπημένη, χιλιομπαλωμένη>>.

Παρομοιώσεις

<<μια συμπόνια βουδική, κρύα, σαν συμπέρασμα από πολύπλοκους,

μεταφυσικούς συλλογισμούς>>.

<<οι γυναίκες είχαν γίνει κίτρινες σαν τα φλουριά>>.

<<στριμώχτηκα σαν γλάρος σε μια κουφάλα>>.

Προσωποποιήσεις

<< τα ακρογιάλια χόρευαν>>.

<<ο ήλιος έπεσε>>.

<< ο ήλιος είχε ψηλώσει>>.

37

13. Παράρτημα Γ’: Πληροφορίες για τις ταινίες

Φωτογραφικό υλικό της ταινίας: “Σκλάβοι στα δεσμά τους”

38

39

40

41

Γενικές Πληροφορίες Συγγραφέας: Κωνσταντίνος Θεοτόκης

Σκηνοθεσία: Τώνης Λυκουρέσης

Ηθοποιοί: Γιάννης Φέρτης – Δήμητρα Ματσούκα – Άκης Σακελλαρίου

Χρήστος Λούλης

Είδος ταινίας: Δράμα εποχής

Χρονολογία Παραγωγής: 2008

Φωτογραφία: Παναγιώτης Σαλαπάτας

Μουσική: Μίνως Μάτσας

Σεναριογράφοι: Γιάννης Μαρούδας – Τώνης Λυκουρέσης – Μαρία

Βαρδάκα

Ενδυματολόγος: Μπιάνκα Νικολαρέζη

Παραγωγή: Νίκος Σένερης – Μαρία Υψηλάντη (διεύθυνση

παραγωγής)

42

Φωτογραφικό υλικό της ταινίας: “Υπερηφάνεια και Προκατάληψη”

43

44

Γενικές πληροφορίες

Συγγραφέας: Τζέιν Όστεν

Σκηνοθεσία: Τζό Ραίτ

Ηθοποιοί: Κίρα Ναίτλι – Μάριου Μακφέιντεν – Ντόναλντ Σάδερλαντ

Ρόζμαρι Πάικ – Μπρέντα Μπλέθιν – Τζούντι Ντεντς

Είδος ταινίας: Κοινωνική

Χρονολογία Παραγωγής: 2006

Φωτογραφία: Ρόμαν Όζιν

Μουσική: Ντάριο Μαρινέλι

Σεναριογράφος: Ντέμπορα Μόγκα

Ενδυματολόγος: Τακλίν Ντιράν

45

Φωτογραφικό υλικό της ταινίας: “Eroica”

46

47

Γενικές Πληροφορίες

Συγγραφέας: Κοσμάς Πολίτης

Σκηνοθέτης: Μιχάλης Κακογιάννης

Ηθοποιοί: Κρίστοφερ Πλάμερ – Πάνος Γκούμας – Τζέιν Κόμπ

Αλέξανδρος Μαμάτης - Τζένη Ράσελ - Νικηφόρος Νανέρης

Πάνος Γκούμας - Πάτρικ Ο' Μπράιαν - Τασσώ Καββαδία.

Χρονολογία παραγωγής: 1960

Είδος ταινίας: Κοινωνική – Δραματική - Εποχής

Παραγωγή: Άνις Νόχρα

Σενάριο: Μιχάλης Κακογιαννης – Τζέιν Κόμπ.

Σκηνογραφία: Γιάννης Τσαρούχης

Μουσική: Αργύρης Κουνάδης

Ήχος: Τζέιν Φλέτσερ

48

Φωτογραφικό υλικό της ταινίας: “Ζορμπάς ο

Έλληνας”

49

50

51

52

53

54

Γενικές Πληροφορίες

Συγγραφέας: Ν. Καζαντζάκης

Σκηνοθέτης: Μ. Κακογιάννης

Βοηθοί Σκηνοθέτη: Franco Cirino – George P. Cosmatos

Ηθοποιοί: Άντονι Κουίν – Άννα Κυριακού – Άλλαν Μπέιτς

Ειρήνη Παππά - Ελένη Ανουσάκη – Τάκης Εμμανουήλ

Σωτήρης Μουστάκας - George P. Cosmatos

Χρονολογία παραγωγής: 1964

Είδος ταινίας: Δράμα

Παραγωγή: Μ. Κακογιάννης – Άντονι Κουίν

Σενάριο: Μ. Κακογιάννης

Κοστούμια: Άννα Σταυροπούλου

Μουσική: Μίκης Θεοδοωράκης

Ήχος: Μικές Δαμαλάς

Μοντάζ: Μ. Κακογιάννης