EBDOMADIAIO ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥΣυντάκτης: † Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος & Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

Ἀριθμ. 29

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 7 MAΪOY 2010† Μνήμη Ἀκακίου μάρτυρος, ἀνακομιδή λειψάνων Νείλου ὁσίου

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ (Ἀναγινώσκεται κάθε Κυριακή ἀπό τούς Ἱερεῖς στούς Ναούς

καί τίς Μονές τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας)

Δημητσάνα - Μεγαλόπολη, Κυριακή 9 Μαΐου 2010

Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΣΑΪΑΣ

1. Σήμερα, ἀδελφοί χριστιανοί, 9 Μαΐου, ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία ἑορτάζει τόνπροφήτη Ἠσαΐα. Ὁ προφήτης Ἠσαΐας ἦταν ἕνας μεγάλος προφήτης πού ἔζησετόν 8ο αἰώνα π.Χ. Τό ὄνομα τοῦ προφήτου αὐτοῦ τό ἀκοῦμε πολλές φορές στήνἘκκλησία μας, γιατί ὁ Ἠσαΐας ἀπό τήν ἐποχή του, 800 δηλαδή χρόνια π.Χ.,προφήτεψε τόν ἐρχομό τοῦ Μεσσία, τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Προφήτεψε τήν γέννησήΤου, τά Πάθη Του καί τήν ἀνάστασή Του καί ὅπως τό προφήτεψε ἔτσι καί ἐκπλη-ρώθηκε στήν ζωή τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Βέβαια, σέ ἕνα μικρό ὀλιγόλεπτο κήρυγμαδέν μπορεῖ κανείς νά δώσει τήν μορφή καί τήν δράση ἑνός τόσο μεγάλου προφήτου,ὅπως ἕνα φλυτζάνι δέν μπορεῖ νά χωρέσει ἕνα ποτάμι. Γενικά μόνο πράγματα θάσᾶς πῶ σήμερα γιά τόν προφήτη αὐτό, γιά νά κεντρίσω σέ κάποιον τό ἐνδιαφέρον,νά πάει νά ἀναζητήσει τό βιβλίο τοῦ προφήτου καί νά τό διαβάσει.

2. Τό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἠσαΐου, ἀδελφοί, εἶναι μεγάλο. Ἀποτελεῖται ἀπό 66

2

κεφάλαια. Στά πρῶτα κεφάλαια ὁ προφήτης ἐλέγχει τίς ἁμαρτίες τοῦ ἰουδαϊκοῦλαοῦ καί τόν ἀπειλεῖ μέ καταστροφή. Ὅταν ὅμως ἦρθε αὐτή ἡ καταστροφή ὁπροφήτης γίνεται παρήγορος στόν κτυπημένο καί πονεμένο λαό καί τοῦ ὑπόσχεταικαλύτερες μέρες μέ τήν ἐπιστροφή του στόν Θεό. Ἔτσι εἶναι, χριστιανοί μου.Πρέπει νά εἴμαστε ποικίλοι. Καί ἐλεγκτές καί παρήγοροι. Σάν τήν μάνα καί τόνπατέρα δηλαδή, πού ἄλλοτε μαλώνουν καί ἄλλοτε γλυκαίνουν. Ἔτσι πρέπει νάεἶναι ὁ ἱερέας καί κάθε πνευματικός ἐργάτης. Ἔτσι ἦταν ὁ προφήτης Ἠσαΐας.Καί ἔχαιρε μέ τόν λαό, καί ἔκλαιε μαζί του, ἀλλά καί συγχρόνως τόν ἤλεγχε.

3. Ἡ κατάσταση τῶν Ἰουδαίων στά χρόνια τοῦ προφήτου Ἠσαΐα ἦταν οἰκτρήἀπό θρησκευτική ἄποψη. Οἱ ἄνθρωποι φαίνεται νά λάτρευαν τόν ἀληθινό Θεό,τόν Γιαχβέ, ἀλλά τόν λάτρευαν μέ μία τυπικότητα, μέ μιά λατρεία τῶν χειλέωνμόνο καί ὄχι τῆς καρδιᾶς (Ἠσ. 29,13). Ἀλλά τό χειρότερο ἦταν ὅτι μαζί μέ τήνλατρεία τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ τους οἱ Ἰουδαῖοι ἀνεμίγνυαν καί τήν λατρεία τῶνξένων θεῶν, τῶν ἐθνῶν ἐκείνων μέ τά ὁποῖα οἱ βασιλεῖς τοῦ ἰουδαϊκοῦ κράτουςεἶχαν συνάψει συνθῆκες. Ἀλλά καί τό ἀκόμη χειρότερο ἦταν ὅτι ὁ λαός δέν εἶχεκαμμία αἴσθηση τῆς ἁμαρτίας του, ἀλλά ἀντίθετα νόμιζε ὅτι πορεύεται καλά,ἀφοῦ πήγαινε καί στόν Ναό καί πρόσφερε τυπικά ἐκεῖ τήν λατρεία του. Καί πί-στευε μάλιστα ὅτι μέ αὐτή του τήν προσφορά δέσμευε τόν Θεό νά τοῦ εἶναι πάντασύμμαχός του καί νά μήν τοῦ συμβεῖ ποτέ κανένα κακό (βλ. Ἠσ. 28,15).

4. Ὁ Ἠσαΐας ὅταν κλήθηκε ἀπό τόν Θεό νά γίνει προφήτης εἶδε μία θεοπτία.Εἶδε τόν Θεό στόν οὐράνιο Θρόνο Του. Εἶδε τό οὐράνιο Θυσιαστήριο καί ἄκουσετίς φωνές τῶν ἀγγέλων νά ψάλουν τόν τρισάγιο ὕμνο, «Ἅγιος, Ἅγιος ,Ἅγιος,Κύριος Σαβαώθ». Καί ἀκόμη περισσότερο, ὁ προφήτης Ἠσαΐας «κοινώνησε»στήν Λειτουργία αὐτή, πού εἶδε καί ἄκουσε κατά τήν θεοπτία του. Γιατί τότεἕνας ἄγγελος πῆρε τόν Ἄνθρακα ἀπό τό Ἅγιο Θυσιαστήριο, ἄγγιξε μέ αὐτό τάχείλη τοῦ προφήτου καί ὁ προφήτης εἶπε: «Ἰδού ἄγγιξε αὐτό τά χείλη μου καίμοῦ πῆρε τίς ἁμαρτίες μου καί μέ καθάρισε ἀπό τίς ἀνομίες μου» (Ἠσ. κεφ. 6).Δέν σᾶς φαίνεται, χριστιανοί μου, ὅτι πραγματικά ἐδῶ, στήν Παλαιά Διαθήκη,ἔχουμε μία Θεία Λειτουργία προτοῦ νά θεσπιστεῖ ἡ Θεία Λειτουργία; Ναί, ἡ δικήμας Θεία Λειτουργία εἶναι δομημένη μέ βάση αὐτό πού εἶδε καί ἄκουσε ὁ προφή-της Ἠσαΐας στό ὅραμα τῆς κλήσεώς του.

5. Ἀφοῦ λοιπόν τώρα ὁ Ἠσαΐας χειροτονήθηκε ὡς προφήτης, ἀρχίζει, μέ τήνΧάρη πού πῆρε τό προφητικό του ἔργο. Ὅλο τό κήρυγμα τοῦ προφήτου Ἠσαΐουστηρίζεται σ᾿ αὐτόν τόν ὕμνο πού ἄκουσε κατά τήν ὥρα τῆς κλήσης του, τό«Ἅγιος, Ἅγιος ,Ἅγιος, Κύριος Σαβαώθ». Ὁ Θεός εἶναι «Ἅγιος», ἀλλά ἡ ὀνομα-σία αὐτή τοῦ Θεοῦ στόν Ἠσαΐα δέν ἔχει τήν σημασία πού δίνουμε ἐμεῖς. Ὁ Θεός

3

κατά τόν Ἠσαΐα εἶναι «Ἅγιος», γιατί εἶναι Παντοδύναμος καί Παντοκράτοραςκαί λοιπόν, ἀφοῦ ὁ Θεός εἶναι Παντοκράτορας πρέπει ἀπέναντί του νά ἔχουμεμιά ταπέινωση καί μία συντριβή καί νά ἔχουμε ἀπόλυτη πεποίθηση σ᾿ Αὐτόν καίσέ κανέναν ἄλλον. Γι᾿ αὐτό, ἔχοντας τήν βάση αὐτή ὁ προφήτης Ἠσαΐας, στόκήρυγμά του τονίζει πολύ τήν ταπείνωση πρό τοῦ Θεοῦ καί τήν πίστη σ᾿ Αὐτόν.Ταράσσεται δέ μ᾿ αὐτό πού βλέπει νά κάνουν οἱ βασιλεῖς καί οἱ ἄρχοντες, τό νάδίνουν δηλαδή ἐμπιστοσύνη στίς ξένες δυνάμεις καί νά συνάπτουν μ᾿ αὐτές συν-θήκη καί νά ἀλλοιώνεται ἔτσι ἡ πίστη τῶν πατέρων τους (βλ. Ἠσ. 7,9. 28,16.30,15. 31,1 ἑξ.).

6. Ὁ λαός ὅμως, ἀγαπητοί μου, ἀντίθετα μέ τό κήρυγμα αὐτό τοῦ προφήτηἨσαΐα, ἀπέρριπτε τήν πίστη στόν Θεό, δέν ζητοῦσε τήν «γνώση» Του, τήν θε-ολογία δηλαδή. Αὐτό ὁ Ἠσαΐας τό χαρακτηρίζει ἀγνωμοσύνη πρός τόν Θεό, πούτόσο πολύ εὐεργέτησε τόν λαό Του. Καί ἀκόμη περισσότερο, τήν ἀπιστία τοῦλαοῦ τήν θεωρεῖ καί ἀνοησία χειρότερη τῶν ζώων. Γι᾿ αὐτό σέ μιά ὡραία περικοπήτοῦ λόγου του παρουσιάζει τόν Θεό ὡς παραπονούμενο καί νά λέει: « Ἀκοῦστεοὐρανοί καί ἀκροάσου γῆ· Παιδιά μεγάλωσα καί ἀνέθρεψα, ἀλλά αὐτά ἀπομα-κρύνθηκαν ἀπό Μένα. Τό βόδι γνωρίζει τόν ἀφέντη του καί ὁ ὄνος τήν φάτνη τοῦκυρίου του. Ὁ Ἰσραήλ ὅμως δέν ἔχει γνώση καί ὁ λαός μου δέν ἔχει σύνεση»(Ἠσ. 1,2-3)!

7. Βλέποντας ὁ προφήτης αὐτή τήν ἀποστασία τοῦ λαοῦ ἀπό τόν ἀληθινό Θεόπροφητεύει τήν καταστροφή του (βλ. Ἠσ. 2,5). Ἀπό τήν καταστροφή ὅμως αὐτήθά διαφύγει ἕνα μικρό τμῆμα, «ἕνα ὑπόλοιπο», ὅπως τό λέγει, ἀπό τό ὁποῖο θάσυσταθεῖ μία νέα κοινότητα μέ πίστη καί πεποίθηση στόν ἐρχόμενο Μεσσία (βλ.Ἠσ. 1,9. 28,16). Ὁ Ἠσαΐας μέ πάλλοντα ἐνθουσιασμό τῆς καρδιᾶς του προφη-τεύει τήν ἔλευση τοῦ Μεσσία. Ἀπ᾿ ὅλους τούς προφῆτες αὐτός ἔχει τίς περισσό-τερες Μεσσιανικές προφητεῖες, γι᾿ αὐτό καί ὀνομάστηκε ὁ «μεγαλοφωνότατοςτῶν προφητῶν». Καί ἐκφέρει μάλιστα τίς προφητεῖες αὐτές ὁ Ἠσαΐας μέ πολλήκαθαρότητα, τόσο, ὥστε ὁ ἅγιος Ἱερώνυμος νά λέει ὅτι εἶναι «περισσότερο εὐαγ-γελιστής, παρά προφήτης». Δυστυχῶς δέν ἐπαρκεῖ ὁ χρόνος γιά νά παρουσιάσωτίς μεσσιανικές προφητεῖες τοῦ Ἠσαΐα. Λέγω μόνο σύντομα ὅτι ὁ προφήτης μαςπροφητεύει γιά τόν Μεσσία ὅτι θά γεννηθεῖ θαυματουργικά ἀπό Παρθένο Κόρη(7,14), ὅτι θά προέρχεται ἀπό τήν γενεά τοῦ Δαβίδ (11,1. 9,6), ὅτι θά φέρει τήνεἰρήνη μεταξύ τῶν ἀνθρώπων (11,5-9), ὅτι θά εἶναι εὐσπλαχνικός στούς ἀνθρώ-πους καί ὅτι θά δώσει τόν Νόμο τοῦ Θεοῦ σ᾿ αὐτούς (42,2) καί τέλος, θά προσφέρειτόν ἑαυτό Του θυσία γιά τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν τους (53, 4-5). Ἀλλά ὁ Ἠσαΐαςπροφητεύει καί τήν ἀνάσταση τοῦ Μεσσία καί ὅτι γύρω ἀπό αὐτόν θά συμπτυχθεῖ

4

μιά νέα κοινότητα, ἡ ὁποία θά συνεχίσει τό ἔργο τοῦ Μεσσία (53,10β-12). Εἶναιαὐτό μία καθαρά προφητεία γιά τήν ἵδρυση τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτός μέ λίγα λόγια,ἀγαπητοί μου, εἶναι ὁ προφήτης πού ἑορτάζουμε σήμερα. Ὅποιος θέλει νά γνωρίσειπερισσότερα γιά τόν προφήτη Ἠσαΐα, ἄς πάρει τό βιβλίο του καί ἄς τό μελετήσει.Αὐτό θά εἶναι ἡ μεγαλύτερη τιμή σ᾿ αὐτόν.

Μέ πολλές εὐχές † Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

AΓΙΟΓΡΑΦΙΚO ΜΑΘΗΜΑ(Σειρά ἐκπομπῶν)

Ὁμιλία στόν Ραδιοφωνικό Σταθμό τῆς Πειραϊκῆς Ἐκκλησίαςτήν Τρίτη 4 Μαΐου 2010

Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΣΑΪΑΣ

14. Ἡ ἱστορική ἀτμόσφαιρα τοῦ Β´ Μέρους τοῦ βιβλίου τοῦ Ἠσαΐου

Εἴπαμε ὅτι τό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἠσαΐου, τό ἀποτελούμενο ἀπό 66 κεφάλαια,χωρίζεται σέ δύο μεγάλα μέρη. Τό Α Μέρος τό ἀποτελοῦν ἀπό τά 39 πρῶτα κεφάλαια,στά ὁποῖα ὁ προφήτης ἐλέγχει τόν λαό γιά τήν ἀποστασία του ἀπό τόν Θεό καί τοῦπροφητεύει τήν καταστροφή του, ἄν δέν μετανοήσει. Στά ὑπόλοιπα κεφάλαια τοῦ βι-βλίου, ἀπό τό κεφ. 40 καί ἑξῆς, φαίνεται ὅτι ἔχει γίνει ἡ ἀπειληθεῖσα αὐτή καταστροφήκαί ὅτι πλεῖστο μέρος τοῦ λαοῦ ἔχει ὁδηγηθεῖ αἰχμάλωτο στήν Βαβυλώνα. Βλέπονταςὡς προφήτης ὁ Ἠσαΐας τήν μέλλουσα συμφορά τοῦ λαοῦ, τήν ὁποία καί εἶχε προφη-τεύσει, γίνεται τώρα παρήγορος στόν λαό καί προφητεύει τήν λήξη τῆς αἰχμαλωσίαςκαί τήν ἐπιστροφή του στήν πάτριο γῆ. Ἄλλη λοιπόν εἶναι ἡ ἀτμόσφαιρα τοῦ Α μέρουςτοῦ βιβλίου τοῦ προφήτου καί ἄλλη ἡ ἀτμόσφαιρα τοῦ Β´ μέρους. Ἀπό τήν ἀρχή τῆςμελέτης μας εἴχαμε πεῖ ὅτι τό Α Μέρος εἶναι ἀπειλητικό καί ἐλεγκτικό καί τόΒ´Μέρος εἶναι παραμυθητικό καί παρηγορητικό.

Θά ἤθελα νά γράψω πιό συγκεκριμένα τήν κατάσταση πού προϋποθέτει τό Β´Μέρος τοῦ βιβλίου τοῦ προφήτου, τό ὁποῖο μελετοῦμε τώρα.

1. Τό ἔτος 597 π.Χ. μεγάλο μέρος τοῦ ἰουδαϊκοῦ λαοῦ, πού ἀποτελεῖτο ἰδιαίτεραἀπό τούς ἄρχοντες, ὁδηγήθηκε αἰχμάλωτο στήν Βαβυλώνα. Μεταξύ αὐτῶν ἦταν καί

5

ὁ βασιλιάς Ἰεχονίας, τόν ὁποῖον οἱ Βαβυλώνιοι ἐφυλάκισαν (βλ. Δ Βασ. 24,13.15.Β´ Παραλ. 36,9-10).

Τό 586 π.Χ., τότε πού ἔγινε ἡ θλιβερή ἅλωση τῆς Ἰερουσαλήμ, ἕνα μεγαλύτεροτμῆμα τοῦ λαοῦ, ἀποτελούμενο τώρα ἀπό κατώτερες κοινωνικές τάξεις, ὁδηγήθηκεκαί αὐτό αἰχμάλωτο στήν Βαβυλώνα (Δ Βασ. 24,14 ἑξ.,Ἰεζ. 24,1). Γιά τούς αἰχμα-λωτισθέντες Ἰουδαίους, καί κατά τήν πρώτη καί κατά τήν δεύτερη φορά, εὐτήχημαἦταν ὅτι αὐτοί δέν διεσπάρθηκαν στήν Βαβυλώνιο χώρα, πράγμα πού θά τούς ἔκανενά ἀφομοιωθοῦν μέ τούς Βαβυλωνίους, ἀλλά παρέμειναν ὅλοι μαζί ὁμαδικῶς συγκεν-τρωμένοι κάπου στήν Βαβυλώνια γῆ. Ἀσφαλῶς, τά πρῶτα χρόνια τῆς αἰχμαλωσίαςθά ἦταν σκληρά γιά τούς Ἰουδαίους, οἱ ὁποῖοι ἀπό τό πάτριο ἔδαφος μεταφυτεύτηκανσέ ἐχθρικό λαό, σέ λαό πού διέφερε κατά τήν θρησκεία, τήν γλώσσα, τά ἤθη καί τάἔθιμα. Πρέπει δέ νά ὑποθέσουμε ὅτι μαζί μέ τόν βασιλέα Ἰεχονία καί πολλοί πάλιἄρχοντες, συνεργάτες τοῦ βασιλέως πού ἐξασκοῦσαν ἐπίδραση στόν λαό, θά ἦταν καίαὐτοί φυλακισμένοι. Οἱ πιό φτωχοί ἀπό τόν λαό ὑπέφεραν πολύ, γιατί, κατά τήν μαρ-τυρία τοῦ προφήτη Ἰεζεκιήλ (4,10), στεροῦνταν τά μέσα τῆς συντηρήσεώς τους καίκατοικοῦσαν σέ ἐλεεινά καταφύγια καί σπήλαια τῆς γῆς (Ἠσ. 51,23 ἑξ.).

Μετά τήν παρέλευση ὅμως τῶν πρώτων ἡμερῶν, οἱ ὅροι τῆς διαβιώσεως ἄρχισαννά βελτιώνονται κατά πολύ. Θά πρέπει ὡς βέβαιο νά τό ὑποθέσουμε ὅτι οἱ πλούσιοιαἰχμάλωτοι Ἰουδαῖοι μέ τό ζωηρό ἐμπορικό τους πνεῦμα πέτυχαν πολύ γρήγορα νάἀποβοῦν παράγοντες τῆς οἰκονομικῆς ζωῆς τῆς Βαβυλώνας καί μάλιστα θά ἀνέλαβανκαί δημόσια ὑπουργήματα. Ἀπό τόν Ἰερεμία μαθαίνουμε ὅτι οἱ αἰχμάλωτοι Ἰουδαῖοιμποροῦσαν νά ἔχουν ἰδιοκτησία καί μάλιστα ὁ ἴδιος ὁ προφήτης τούς προτρέπει νάοἰκοδομήσουν οἰκίες καί νά καλλιεργήσουν ἀγρούς. Αὐτή τήν οἰκονομική εὐχέρεια πούἀνέπτυξαν οἱ αἰχμάλωτοι Ἰουδαῖοι, μαρτυρεῖ καί τό γεγονός ὅτι αὐτοί μποροῦσαν νάἀποστέλουν δωρεές στήν Ἰερουσαλήμ κατά τά πρῶτα ἔτη τῆς ἐπανόδου ἀπό τήναἰχμαλωσία (Ζαχ. 6,10 ἑξ. Β´ Ἔσδρ. 8,25. Νεεμ. 7,96). Ἀκόμη οἱ αἰχμάλωτοι Ἰου-δαῖοι στήν Βαβυλώνα κατόρθωσαν νά ἀποκτήσουν καί κάποια διοικητική αὐτοτέλεια,γιατί ἐπικεφαλῆς τους παρουσιάζονται «οἱ πρεσβύτεροι» (Ἰερ. 36,1. Ἰεζ. 8,1. 14,1.20,1), χωρίς νά γνωρίζουμε ἀκριβῶς ποιά δικαιοδοσία εἶχαν αὐτοί. Τέλος, γνωρίζουμεὅτι οἱ Ἰουδαῖοι τῆς Βαβυλῶνος ἦταν ἐλεύθεροι νά συγκεντρώνονται κατ᾿ ἰδίαν (Ἰεζ.8,1. 20,1), ἀλλά καί δημοσίως γιά νά τελέσουν τήν λατρεία τους (Ψαλμ. 136), καίμάλιστα εἶχαν τήν εὐχέρεια νά προβαίνουν καί σέ προσηλυτισμό (Ἰεζ. 14,7). Ὅπωςδέ φαίνεται ἀπό μερικά χωρία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἦταν στενή ἡ ἐπικοινωνία τῶναἰχμαλώτων μέ τούς στήν Παλαιστίνη ἐναπομείναντες Ἰουδαίους, ἐπικοινωνία εἴτεμέ ἐπιστολές εἴτε καί μέ ἀπεσταλμένους.

2. Σχετικά μέ τήν θρησκευτικότητα τῶν αἰχμαλώτων Ἰουδαίων στήν Βαβυλώναἔχουμε νά ποῦμε ὅτι ἕνα μέρος τοῦ λαοῦ, πού εἶχε ἐπιπόλαια τήν πίστη στόν Θεό τῶνπατέρων τους, ἀλλά καί ἀδύνατη ἐθνική συνείδηση ἐξέπεσε στήν εἰδωλολατρία (Ἰεζ.

6

14,1 ἑξ.) καί δέν διατηροῦσε καμμία σύνδεση μέ τήν πάτριο χώρα. Αὐτό δέν πρέπεινά μᾶς ἐκπλήσσει, γιατί σέ ἕνα πλῆθος λαοῦ πού πέρασε ἀπό μιά τόσο φοβερή δοκι-μασία, ἀδύνατο νά μήν εὑρίσκονταν ἄνθρωποι πού νά λύγιζαν ἀπό τά θλιβερά γεγονότα.Αὐτοί ὅμως δέν φαίνεται νά εἶναι πολλοί. Ἡ μεγάλη μάζα τῶν αἰχμαλώτων παρέμεινεπιστή στόν Θεό τῶν πατέρων τους καί φλεγόταν πάντοτε ἀπό τόν πόθο νά ἐπανέλθουνστήν πάτριο γῆ. Πρέπει νά μᾶς κάνει μεγάλη ἐντύπωση ὅτι παρά τήν μεγάλη συμ-φορά, ὁ λαός ποτέ δέν ἔχασε τήν ἐλπίδα του νά ἐπανέλθει στήν Παλαιστίνη καί νάἀνοικοδομήσει τόν Ναό, μέσα στόν ὁποῖο θά ψάλει τά περίφημα ἄσματα τῆς Σιών, τάὁποῖα τώρα δέν τολμᾶ νά τά ψάλει, γιατί βρίσκεται σέ ἐθνική χώρα (βλ. Ψαλμ. 136).Τήν καταστροφή πού συνέβηκε οἱ Ἰουδαῖοι δέν τήν ἑρμήνευαν ὡς ἀδυναμία τάχα τοῦΘεοῦ τους ἀπέναντι τοῦ θεοῦ τῶν Βαβυλωνίων Μαρντούκ, ἀλλά τήν ἐξελάμβαναν ὡςτιμωρία γιά τά ὅσα ἔπραξαν, ὡς μέσον παιδαγωγικό γιά τόν σωφρονισμό τους, ὥστεἀναγεννόμενοι ἐσωτερικά νά ἐλπίζουν σέ ἕνα αἰσιώτερο μέλλον (Ἰεζ. 20,39 ἑξ.). Ἡἐλπίδα γιά τήν ἐπάνοδο ἀπό τήν αἰχμαλωσία συγκρατοῦσε τούς αἰχμαλώτους Ἰου-δαίους καί οἱ ταλαιπωρίες τῆς δουλείας τους τούς ἐξάγνισαν, ὥστε ὅταν ἦρθε ὁ κα-τάλληλος καιρός, ἀναγεννήθηκε ἀπό αὐτούς μέ ἕνα νέο πνεῦμα ὁ Ἰουδαϊσμός.

3. Ὁ πόθος τῆς ἐπανόδου στήν Παλαιστίνη ἦταν πάντοτε ζωηρός στούς αἰχμαλώ-τους Ἰουδαίους καί τόν ἐνίσχυαν μάλιστα οἱ προφῆτες Ἰερεμίας καί Ἰεζεκιήλ. Ἀλλάτόν πόθο αὐτό τόν ὑπεδαύλιζαν κατά ἐπικίνδυνο τρόπο οἱ δημαγωγοί ψευδοπροφῆτες,οἱ ὁποῖοι, χωρίς νά ἔχουν στά χέρια τους κανένα βασικό στοιχεῖο, κήρυτταν ὅτι σύν-τομα θά συμβεῖ ἡ πτώση τῆς Βαβυλώνας καί ὁ φυλακισμένος βασιλεύς Ἰεχονίας θάἐπιστρέψει στά Ἰεροσόλυμα (Ἰερ. 36,21). Τό κήρυγμα αὐτό τῶν ψευδοπροφητῶν,ἐναντίον τῶν ὁποίων ὁ προφήτης Ἰερεμίας ἔκανε σφοδρό ἀγώνα (36,1 ἑξ.), ἦταν ἄκρωςἐπικίνδυνο γιά τούς αἰχμαλώτους, γιατί ἐξήγειρε τήν ἔχθρα τῶν Βαβυλωνίων ἐναντίοντῶν Ἰουδαίων. Μάλιστα, κατά σαφῆ μαρτυρία, οἱ Βαβυλώνιοι θανάτωσαν μερικούςἸουδαίους διά πυρός (Ἰερ. 36,22: «... ὡς Σεδεκίαν ἐποίησε καί ὡς Ἀχιάβ, οὕς ἀπε-τηγάνισε βασιλεύς Βαβυλῶνος ἐν πυρί»).

4. Ἀλλά τίς προσδοκίες τοῦ λαοῦ περί ἀπελευθερώσεως καί ἐπιστροφῆς στήν πάτριογῆ ἦρθαν νά ἐνισχύσουν τά ἀπό τοῦ ἔτους 562 π.Χ. καί ἔπειτα ἐξελισσόμενα γεγονότα,τά ὁποῖα δημιούργησαν πραγματικά στούς αἰχμαλώτους μιά ἐνθουσιαστική ἀτμό-σφαιρα, ὥστε ὅλοι νά ἐλπίζουν πλέον ὅτι ἡ στιγμή τῆς λυτρώσεως τοῦ Ἰούδα ἔφθασε.Τό 562 π.Χ. ἀπέθανε ὁ τελευταῖος μεγάλος βασιλιάς τῆς Βαβυλῶνος, ὁ Ναβουχοδο-νόσορ, ὁ δέ διάδοχος υἱός του Εὐιαλμαρωδέκ (Ἑβρ. «Ἀβιλ-Μαρντούκ») ἀπελευθέρωσεἀπό τήν φυλακή τόν βασιλέα Ἰεχονία καί τοῦ ἀπέδωσε τιμητική θέση στόν οἶκο του(Δ´ Βασ. 25,27 ἑξ.). Ἡ πράξη αὐτή τοῦ νέου βασιλιᾶ τῆς Βαβυλῶνος ἐσήμαινεἀσφαλῶς μεταβολή τῆς στάσεως τῶν Βαβυλωνίων πρός τούς αἰχμαλώτους καί στε-ρέωσε τίς προσδοκίες τους περί λυτρώσεως. Ἀλλά καί νέα πολιτικά γεγονότα δυνά-μωσαν τίς ζωηρές ἐλπίδες τῶν αἰχμαλώτων Ἰουδαίων καί δημιούργησαν σ᾿ αὐτούς

7

μεγαλύτερη ἐνθουσιαστική ἀτμόσφαιρα. Τό 550 π.Χ. ὁ βασιλιάς τῶν Περσῶν Κῦροςκατέλυσε τό κράτος τῶν Μήδων καί παρουσιάζεται ὡς ὁ μελλοντικός κυρίαρχος τῆςἈνατολῆς. Ἀφοῦ δέ ὁ Κῦρος τό 546 π.Χ. ἐνίκησε τόν Κροῖσο καί κατέλυσε τό Λυδικόκράτος καί ἔγινε κυρίαρχος τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, δέν μένει πιά καμμία ἀμφιβολία ὅτιθά καταλύσει καί τό Βαβυλωνιακό κράτος. Ὅλοι οἱ λαοί παρακολουθοῦν μέ μεγάληπροσοχή καί φόβο τήν ραγδαία ἄνοδο τοῦ Κύρου, τήν δέ δύναμή του φοβοῦνται ἀκόμηκαί τά πλέον μακρυνά νησιά (Ἠσ. 41,5). Τά μεγάλα αὐτά γεγονότα δημιουργοῦνἀφάνταστο ἐνθουσιασμό στούς Ἰουδαίους αἰχμαλώτους, οἱ ὁποῖοι εἶναι πιά πεπεισμένοιὅτι ἦλθε ἡ ὥρα νά ἐπανέλθουν στήν πατρίδα τους, τήν Παλαιστίνη.1

Αὐτήν τήν παραπάνω κατάσταση, ὅπως συντόμως τήν παρουσιάσαμε, προϋποθέ-τουν τά κεφάλαια 40 καί ἑξῆς τοῦ βιβλίου τοῦ προφήτου Ἠσαΐου, πού προφητεύουνσύντομη τήν λύτρωση τοῦ Ἰούδα. Πραγματικά ὁ βασιλιάς Κῦρος, ἀφοῦ κατέλυσε τό538 τό Βαβυλωνιακό κράτος, ἐξέδωσε διάταγμα νά ἐπιστρέψουν οἱ αἰχμάλωτοι Ἰου-δαῖοι στήν Παλαιστίνη, νά ἀνοικοδομήσουν τόν Ναό τῆς Ἰερουσαλήμ καί νά ἐπιστρα-φοῦν τά διαρπαγέντα σκεύη τοῦ Ναοῦ αὐτοῦ (βλ. Β´ Παραλ. 36,22 ἑξ. Β´ Ἔσδρ.1,1 ἑξ. Πρβλ. καί 6,1 ἑξ.). Μέγα τμῆμα τοῦ αἰχμάλωτου Ἰουδαϊκοῦ λαοῦ ἐπέστρεψεστήν Παλαιστίνη, πολλοί ὅμως παρέμειναν στήν Βαβυλώνα.

1. Βλ. Βλ. Β. Βέλλα, Θρησκευτικαί Προσωπικότητες,2 τόμ. Α , σελ. 271-274.

– Ἐρ.: Πῶς νοεῖται ἡ κληρονομική μετάδοση τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτή-ματος;

Ἀπ.: Πρέπει νά τήν νοήσουμε μᾶλλον ἀπό τήν ἑνότητα τῆς ἀνθρώπινης φύσης,ὅτι δηλαδή ὅλοι οἱ ἄνθρωποι συναποτελοῦμε ἕνα ὅλον. Ἔτσι εἶναι εὐεξήγητη ἡμετάδοση τῆς ἁμαρτίας τοῦ γενάρχου σ’ ὅλο τό ἀπ’ αὐτόν καταγόμενο γένος,«ὅπως ἀκριβῶς ἀπό μιά ρίζα ἐφθαρμένη προέρχεται ἡ φθορά σ’ ὅλα τά ἐξ αὐτῆς»,γιατί ὁ Ἀδάμ ἦταν «ρίζα τοῦ ἀνθρώπινου γένους, πού φθάρθηκε» (Κύριλλος Ἀλεξ.Εἰς Γεν. 1,5. Migne 69,28. Εἰς Ρωμ. 5, 16. Migne 74,788).1

– Ἐρ.: Πῶς μεταδίδεται κληρονομικά τό προπατορικό ἁμάρτημα;

ΟΡΘΟΔΟΞΗ KATHXHΣΗ(Σέ συνέχειες)

1 Καί πάλιν ὁ ἴδιος πατήρ λέγει: «Νενόσηκεν οὖν ἡ (ἀνθρωπίνη) φύσις τῇ ἁμαρτίᾳ, διά τῆς παρακοῆςτοῦ ἑνός (τοῦ Ἀδάμ)· οὕτως ἁμαρτωλοί κατεστάθησαν οἱ πολλοί·οὐχ ὡς τοῦ Ἀδάμ συμπαραβεβηκότες,οὐ γάρ ἦσαν πώποτε, ἀλλ᾿ ὡς τῆς ἐκείνου φύσεως ὄντες, τῆς ὑπό νόμον πεσούσης τόν τῆς ἁμαρτίας...ἠρώστησεν ἡ ἀνθρωπίνη φύσις ἐν Ἀδάμ διά τῆς παρακοῆς τήν φθοράν, εἰσέδυ τε οὕτως αὐτήν τά πάθη»(Εἰς τήν πρός Ρωμαίους 5,18. Migne 74,789).

8

Ἀπ.: Μέ τήν φυσική σύλληψη τῆς γέννησης τοῦ ἀνθρώπου.

– Ἐρ.: Στόν Παράδεισο ἦταν καί τό «δένδρο τῆς ζωῆς». Εἶχε καμμιάὠφέλεια ὁ ἄνθρωπος ἀπό τόν καρπό τοῦ δέντρου αὐτοῦ, ἀφοῦ πιά εἶχε ἁμαρ-τήσει;

Ἀπ.: Ὄχι, ἀλλά καί δέν μποροῦσε νά φάει ἀπό τόν καρπό τοῦ δέντρου αὐτοῦ,γιατί διώχθηκε ἀπό τόν Παράδεισο.

– Ἐρ.: Ἀπέμεινε πιά στόν ἄνθρωπο καμμιά ἐλπίδα γιά σωτηρία;Ἀπ.: Ὁ Θεός κατά τά ἐλέη Του ἔδωσε στούς πρωτοπλάστους καί μετά τήν

πτώση τους μιά ἐλπίδα σωτηρίας, ἕνα Εὐαγγέλιο (ἕνα εὐχάριστο μήνυμα), πούτό λέγομε «Πρωτο-εὐαγγέλιο».

– Ἐρ.: Σέ τί συνίσταται αὐτό τό «Πρωτο-εὐαγγέλιο»;Ἀπ.: Ὁ Θεός ὑποσχέθηκε ὅτι τό σπέρμα τῆς γυναίκας θά συντρίψει τό κεφάλι

τοῦ φιδιοῦ (Γεν. 3, 15).

– Ἐρ.: Τί σημαίνει αὐτό;Ἀπ.: Σημαίνει ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστός θά νικήσει τόν Διάβολο, πού ἀπάτησε

τούς ἀνθρώπους, καί θά τούς ἐλευθερώσει ἀπό τήν ἁμαρτία, τήν κατάρα καί τόνθάνατο.

– Ἐρ.: Γιατί ὁ Ἰησοῦς Χριστός καλεῖται τό «σπέρμα τῆς γυναίκας»;Ἀπ.: Γιατί γεννήθηκε στήν γῆ χωρίς πατέρα, ἀλλά μόνο ἀπό τήν Παρθένο

Μαρία. Διαφορετικά, κάθε ἄνθρωπος πού γεννιέται στόν κόσμο εἶναι σπέρμα τοῦἄνδρα.

– Ἐρ.: Ποιά ὠφέλεια βγῆκε ἀπ’ αὐτή τήν ὑπόσχεση;Ἀπ.: Αὐτή: Ὅτι ἀπό τόν καιρό πού δόθηκε ἡ ὑπόσχεση αὐτή οἱ ἄνθρωποι

ζοῦσαν μέ τήν γλυκειά ἐλπίδα ὅτι θά ἔρθει ὁ Σωτήρας τους· τό πίστευαν αὐτό,ὅπως ἐμεῖς τώρα πιστεύουμε ὅτι ἦρθε.

– Ἐρ.: Πίστευαν πραγματικά τόν παλαιό καιρό ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ὅτι θάἔρθει Σωτήρας;

Ἀπ.: Μάλιστα, πολλοί τό πίστευαν· οἱ περισσότεροι ὅμως ἄνθρωποι ξέχασαντήν ὑπόσχεση αὐτή τοῦ Θεοῦ γιά τόν ἐρχομό τοῦ Σωτήρα.

– Ἐρ.: Τήν ἐπανέλαβε ὁ Θεός τήν ὑπόσχεση αὐτή;Ἀπ.: Πολλές φορές! Γιά παράδειγμα, στόν Ἀβραάμ ἔδωσε τήν ὑπόσχεση γιά

Σωτήρα μέ τά ἑξῆς λόγια: «Διά τοῦ σπέρματός σου θά εὐλογηθοῦν ὅλα τά ἔθνητῆς γῆς» (Γεν. 22, 18). Τήν ἴδια ὑπόσχεση ἐπανέλαβε ἀργότερα στόν Δαυΐδ μέτά ἑξῆς λόγια: «Θά ἀναστήσω μετά ἀπό σένα τό σπέρμα σου... καί θά στερεώσωτόν θρόνο τῆς Βασιλείας Του γιά πάντα» (Β´ Βασιλ. 7, 12-13).

9

– Ἐρ.: Τί ἐννοοῦμε μέ τήν παρακάτω ἔκφραση τοῦ «Πιστεύω», πού λέγε-ται γιά τόν Χριστό, «Σαρκωθέντα ἐκ Πνεύματος Ἁγίου»; Τί σημαίνει ἡλέξη «σάρκωση»;

Ἀπ.: Σημαίνει ὅτι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ ἔλαβε ἀνθρώπινη φύση χωρίς ἁμαρτία καίἔγινε ἄνθρωπος, χωρίς νά παύσει νά εἶναι Θεός.

– Ἐρ.: Ἀπό ποῦ εἶναι παρμένη ἡ ἔκφραση «σαρκωθέντα»;Ἀπ.: Ἀπό τά λόγια τοῦ εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου: «Ὁ Λόγος σάρξ ἐγένετο» (Ἰω.

1,14).

– Ἐρ.: Γιατί στό «Πιστεύω» μετά ἀπό τήν ἔκφραση πού λέγεται γιά τόνΧριστό «σαρκωθέντα» προστίθεται παρακάτω καί τό «ἐνανθρωπήσαντα»;

Ἀπ.: Γιά νά μή νομιστεῖ μέ τό «σαρκωθέντα» ὅτι ὁ Χριστός πῆρε μόνο σάρκα,σῶμα μόνο δηλαδή, καί ὄχι καί ψυχή. Ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ ἔγινε τέλειος ἄνθρωπος,προσέλαβε ὅλη τήν ἀνθρώπινη φύση, πού συνίσταται ἀπό σῶμα καί ψυχή, γιά νάτήν θεραπεύσει ὁλόκληρη· διαφορετικά ἄν δέν τήν προσελάμβανε ὁλόκληρη, ψυχήκαί σῶμα, δέν θά τήν θεράπευε. «Τό ἀπρόσληπτον ἀθεράπευτον», λέει ὁ ἅγιοςΓρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός (Ἐπιστολή 101 πρός Κληδόνιον, Migne 37, 181). ὉΥἱός τοῦ Θεοῦ, λοιπόν, ἔγινε τέλειος ἄνθρωπος.2

– Ἐρ.: Ἔχουμε γι’ αὐτό καμμιά μαρτυρία ἀπό τήν ἁγία Γραφή;Ἀπ.: Ὁ ἀπόστολος Παῦλος γράφει: «Ὑπάρχει ἕνας μεσίτης μεταξύ Θεοῦ καί

ἀνθρώπων, ὁ ἄνθρωπος Ἰησοῦς Χριστός» (Α Τιμ. 2,5).

– Ἐρ.: Ἀφοῦ λέει ὁ Ἀπόστολος τόν Χριστό «ἄνθρωπο», ἄρα ἔχει μιά μόνοφύση, τήν ἀνθρώπινη;

Ἀπ.: Ὄχι! Στόν Χριστό ὑπάρχουν δύο φύσεις, ἡ θεία καί ἡ ἀνθρώπινη, χωρίςαὐτές οἱ φύσεις νά χωρίζονται καί νά συγχέονται. Καί στίς δυό αὐτές φύσειςἀπαντοῦν δυό θελήματα.

– Ἐρ.: Ἀφοῦ ὁ Χριστός ἔχει δυό φύσεις, ἔχει, λοιπόν, καί δυό πρόσωπα;Ἀπ.: Ὄχι! Ὁ Χριστός ἔχει ἕνα πρόσωπο, στό ὁποῖο ἑνώθηκαν οἱ δυό φύσεις,

ἡ θεία καί ἡ ἀνθρώπινη.

– Ἐρ.: Ποιό εἶναι τό ἕνα πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, στό ὁποῖο ἑνώθηκαν οἱ δυόφύσεις;

Ἀπ.: Εἶναι τό πρόσωπο τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, τό ὁποῖο εἶχε τήν θεία φύση καίπροσέλαβε μέ τήν σάρκωσή Του καί ἀνθρώπινη φύση. «Ὁ Λόγος σάρξ ἐγένετο»

2. Ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ «ὅλον ἄνθρωπον, τόν ἐκ σώματος καί ψυχῆς λογικῆς τε καί νοερᾶς συγκείμενον,οὐσιωδῶς προσλαβών, ὅλου ἀνθρώπου τήν σωτηρίαν εἰργάσατο, τῷ ὁμοίῳ τό ὅμοιον ἀνακαθαίρων» (ΛεόντιοςΒυζάντιος, Λόγος ΙΙ, Κατά Ἀφθαρτοδοκητῶν. Migne 86/I, 1325).

10

(Ἰωάν. 1,14). Δηλαδή, μέ ἄλλα λόγια: Ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ σαρκωθείς δέν ἔλαβεἀνθρώπινο πρόσωπο (ὑπόσταση), ἀλλά ἔλαβε μόνο ἀνθρώπινη φύση· τῆς ἀνθρώ-πινης δέ αὐτῆς φύσης πρόσωπο ἔγινε τό πρόσωπο τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. Στό ἕνα,λοιπόν, πρόσωπο τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, στήν μία αὐτή ὑπόσταση, ἑνώθηκαν οἱ δυότέλειες φύσεις, ἡ θεία καί ἡ ἀνθρώπινη.

– Ἐρ.: Πῶς ἔγινε στόν Χριστό ἡ ἕνωση αὐτή τῶν δύο φύσεων σ’ ἕνα πρό-σωπο;

Ἀπ.: Ἡ ἕνωση αὐτή τῶν δύο φύσεων στό ἕνα πρόσωπο (ἤ ὑπόσταση) τοῦΧριστοῦ λέγεται «ὑποστατική ἕνωση» καί ἔγινε κατά μυστηριώδη τρόπο, θαυ-ματουργικά καί εἶναι ἀκατανόητη. Καί κάθε μία φύση διατήρησε τήν ἀκεραι-ότητά της. Μέ τήν ἕνωσή τους δηλαδή οἱ δυό φύσεις δέν ἔκαναν ἕνα μεικτόπράγμα, γιατί ἡ ἕνωση ἔγινε «ἀτρέπτως», «ἀσυγχύτως» καί «ἀναλλοιώτως»·ἀλλά καί δέν παρέμειναν χωριστές οἱ δυό φύσεις, ὥστε νά ἔχουμε μία ψιλή καίφανταστική ἕνωσή τους στό πρόσωπο τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, γιατί ἑνώθηκαν «ἀδι-αιρέτως», «ἀχωρίστως» καί «ἀδιαστάτως» (Βλ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδο-σις ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως 3, 3. Migne 94,993).

– Ἐρ.: Χωρίστηκαν ποτέ οἱ δυό φύσεις τοῦ Χριστοῦ μετά τήν ἕνωσή τους;Ἀπ.: Ποτέ! Γιατί ἡ ἕνωση τῶν δυό φύσεων ἔγινε γιά νά μή χωριστοῦν ποτέ·

ἔγινε σέ «ἄλυτον σύγκρασιν», ὅπως λέει ὁ Μέγας Ἀθανάσιος καί σέ «ἀδιάσπαστονἕνωσιν», ὅπως λέει ὁ Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός.

– Ἐρ.: Ἡ ἀνθρώπινη φύση δέν ἀλλοιώθηκε καθόλου μέ τήν ἕνωσή της μέτήν θεία φύση;

Ἀπ.: Ὄχι! Εἴπαμε ὅτι κάθε μία φύση, καί ἡ θεία καί ἡ ἀνθρώπινη, διατήρησετήν ἀκεραιότητά της κατά τήν ἕνωσή τους στό Πρόσωπο τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ μέτήν σάρκωσή Του. Καί οἱ δύο φύσεις παρέμειναν στόν δικό τους «ὅρο καί λόγο»,ὅπως λέγει ἡ Δ Οἰκουμενική Σύνοδος. Εἶναι αἵρεση νά ποῦμε ὅτι ἀλλοιώθηκε ἡμία φύση κατά τήν ἕνωσή της μέ τήν ἄλλη. Διδάσκει ὅμως ἡ Ἐκκλησία μας,ὅτι ἡ ἀνθρώπινη φύση, μέ τό ἀνθρώπινο θέλημά της, κατά τήν ὑποστατική τηςἕνωση μέ τήν θεία (τήν ἕνωσή της δηλαδή μέ τήν θεία φύση στήν ὑπόσταση–στό πρόσωπο τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ) ἀνυψώθηκε καί τελειώθηκε καί θεώθηκε, χωρίς,ξαναλέγομε, νά ἀλλοιωθεῖ ἤ νά μεταβληθεῖ. Ὁ Χριστός κατά τήν θεία φύση Τουἦταν τέλειος Θεός· καί κατά τήν ἀνθρώπινη φύση Του τέλειος ἄνθρωπος· μέ μιάλέξη εἶναι Θεάνθρωπος. Γενικά τό δόγμα περί τῆς ἑνώσεως τῶν δύο φύσεων στόπρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, τό ἐκφράζει ἡ Δ Οἰκουμενική Σύνοδος, ἡ ὁποία ἐδίδαξε«ὁμολογεῖν ἕνα καί τόν αὐτόν Χριστόν, Υἱόν, Κύριον, μονογενῆ, ἐν δύο φύσεσινἀσυγχίτως, ἀτρέπτως, ἀδιαιρέτως, ἀχωρίστως γνωριζόμενον, οὐδαμοῦ τῆς τῶν

11

φύσεων διαφορᾶς ἀνῃρημένης διά τήν ἕνωσιν, σῳζομένης δέ μᾶλλον τῆς ἰδιότητοςἑκατέρας φύσεως καί εἰς ἕν πρόσωπον καί μίαν ὑπόστασιν συντρεχούσης» (Ἰω.Καρμίρη, Τά δογματικά καί συμβολικά μνημεῖα Ι,165.).3 Ὡραία εἶναι καί ἡμακρά αὐτή περικοπή τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, τήν ὁποία παραθέ-τουμε ἐν μεταφράσει:

«Εἶναι ἀνάγκη νά ξέρουμε πώς λέγεται ὅτι ἡ σάρκα τοῦ Κυρίου θεώθηκε ὄχικατά μεταβολή φύσεως ἤ κατά τροπή ἤ ἀλλοίωση, ἤ σύγχυση καί ὅτι ἔγινεὁμόθεη καί Θεός, ὅπως λέγει ὁ θεολόγος Γρηγόριος· “Ἀπό τά δυό τό ἕνα θέωσεκαί τό ἄλλο θεώθηκε”, καί “ἔχω τό θάρρος νά τό πῶ ὁμόθεο”, καί “αὐτό πούἔχρισε ἔγινε ἄνθρωπος καί αὐτό πού χρίστηκε Θεός”. Ὅλα αὐτά λοιπόν ἔγινανὄχι κατά μεταβολή φύσεως, ἀλλά κατά τήν οἰκονομική ἕνωση, ἐννοῶ τήν καθ’ὑπόσταση, κατά τήν ὁποία ἀδιάσπαστα ἡ σάρκα ἑνώθηκε μέ τόν Θεό Λόγο, καίτή μεταξύ τῶν φύσεων περιχώρηση, καθώς λέγουμε καί τήν πύρωση τοῦ σιδή-ρου· ὅπως ὁμολογοῦμε τήν ἐνανθρώπηση χωρίς μεταβολή καί τροπή, ἔτσι πι-στεύουμε ὅτι ἔγινε καί ἡ θέωση τῆς σάρκας. Γιατί οὔτε ὁ Λόγος ἐπειδή ἔγινεσάρκα, βγῆκε ἀπό τά πλαίσια τῆς θεότητός του οὔτε ἀπό τά θεοπρεπῆ μεγαλεῖαπού ὑπάρχουν σ’ αὐτήν, οὔτε βέβαια ἡ σάρκα, ἐπειδή θεώθηκε, ἄλλαξε τή φύσητης ἤ τά φυσικά της ἰδιώματα. Καί μετά τήν ἕνωση παρέμειναν οἱ φύσεις ἀσύγ-χυτες καί οἱ ἰδιότητές τους ἀκέραιες. Ἡ σάρκα πάλι τοῦ Κυρίου ἀπέκτησε ὡςπλοῦτο τίς θεῖες ἐνέργειες ἐξαιτίας τῆς τέλειας καί καθαρῆς ἑνώσεώς της πρόςτόν Λόγο, δηλαδή τῆς καθ’ ὑπόσταση ἑνώσεως χωρίς νά μειωθεῖ διόλου στίςκατά φύση ἰδιότητές της· γιατί δέν ἐνεργοῦσε τά θεῖα μέ δική της ἐνέργεια,ἀλλά ἐξαιτίας τοῦ ἑνωμένου μέ αὐτήν Λόγου, ἐπειδή ὁ Λόγος παρουσίαζε διάμέσου αὐτῆς τή δική του ἐνέργεια. Καίει, λόγου χάρη, ὁ πυρακτωμένος σίδηρος,χωρίς νά κατέχει κατά φυσικό λόγο τήν καυστική ἐνέργεια, ἀλλά ἐπειδή τήνἀπέκτησε ἀπό τήν ἕνωση μέ τήν φωτιά.

Ἔτσι λοιπόν ἡ ἴδια ἡ σάρκα ἦταν θνητή καθεαυτή καί συνάμα ζωοποιός ἐξαι-τίας τῆς καθ’ ὑπόσταση ἑνώσεως πρός τόν Λόγο. Παρόμοια δεχόμαστε καί τήθέωση τοῦ θελήματος ὄχι ἐπειδή μεταβλήθηκε ἡ φυσική κίνηση, ἀλλά ἐπειδήἑνώθηκε μέ τό θεῖο καί παντοδύναμο θέλημά του καί ἔγινε θέλημα Θεοῦ πούἐνανθρώπησε· γι’ αὐτό θέλοντας νά κρυφτεῖ δέν μπόρεσε, ἐπειδή διά μέσου τοῦἑαυτοῦ του εὐδόκησε ὁ Θεός Λόγος νά φανερωθεῖ στό πρόσωπό του ὅτι ἀληθινά

3. Ὁ Κύριος Ἀλεξανδρείας λέγει: «Οὐ γάρ εἰς πρόσωπα δύο τήν οἰκονομίαν μερίζομεν, οὐδέ Υἱούςδύο ἀντί τοῦ Μονογενοῦς κηρύττομέν τε καί δογματίζομεν, ἀλλά δύο τάς φύσεις εἶναι» (Περί τῆς τοῦΚυρίου ἐνανθρωπήσεως, 31,Migne 77,13)

12

ὑπάρχει τό ἀδύνατο στοιχεῖο τοῦ ἀνθρώπινου θελήματος καί θέλοντας ἔκανε τήνκάθαρση τοῦ λεπροῦ ἐξαιτίας τῆς ἑνώσεως πρός τό θεῖο θέλημα.

Πρέπει νά ξέρουμε ὅτι ἡ θέωση τῆς φύσεως καί τοῦ θελήματος εἶναι ἡ πιό φα-νερή καί πειστική ἀπόδειξη τῶν δυό φύσεων καί τῶν δυό θελημάτων· γιατί, ὅπωςἡ πύρωση δέν μεταβάλλει τή φύση αὐτοῦ πού πυρώθηκε σέ φύση τῆς φωτιᾶς,ἀλλά φανερώνει αὐτό πού πυρώθηκε καί αὐτό πού ἔκανε τήν πύρωση, ὄχι ἕναἀλλά δυό πράγματα, ἔτσι καί ἡ θέωση δέν ἀποτελεῖ μιά σύνθετη φύση, ἀλλά τίςδύο καί τήν καθ’ ὑπόσταση ἕνωση. Λέγει λοιπόν ὁ θεολόγος Γρηγόριος· “Ἀπ’αὐτά τό ἕνα θέωσε καί τό ἄλλο θεώθηκε” λέγοντας ἀπ’ αὐτά, δηλαδή τό ἕνα καίτό ἄλλο, ἀπέδειξε δυό τίς φύσεις» (Ἰω. Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς Ὀρθο-δόξου Πίστεως, Γ, 4. Μετάφραση, σχόλια καθηγητοῦ Νικολάου Ματσούκα, σελ.295.297).

– Ἐρ.: Ποιές δογματικές ἀλήθειες ἀπορρέουν ἀπό τήν ὑποστατική ἕνωσητῶν δυό φύσεων;

Ἀπ.: Ἀπό τήν ἕνωση τῶν δύο φύσεων, τῆς θείας καί τῆς ἀνθρωπίνης, στό ἕναπρόσωπο τοῦ Χριστοῦ (ὑποστατική ἕνωση) βγαίνουν οἱ ἑξῆς δογματικές ἀλήθειες:α) Ἡ ἀντίδοση ἤ κοινοποίηση τῶν ἰδιωμάτων. Δηλαδή: Ἐπειδή τό ἕνα πρόσωποτοῦ Χριστοῦ εἶναι φορεύς καί τῶν δυό φύσεων, εἶναι φανερό ὅτι ὅταν ὁ Χριστόςχαρακτηρίζεται ὡς Θεός δυνατόν νά τοῦ ἀποδοθοῦν καί ἀνθρώπινα ἰδιώματα καίἀντίθετα, ὅταν ὁ Χριστός χαρακτηρίζεται ὡς ἄνθρωπος δυνατόν νά τοῦ ἀποδοθοῦνκαί θεῖα ἰδιώματα. Ἐννοεῖται βέβαια ὅτι τά ἰδιώματα αὐτά ἀποδίδονται στό πρό-σωπο τοῦ Χριστοῦ, τόν φορέα τῶν δύο φύσεων, καί δέν ἀποδίδουμε ἀνθρώπιναἰδιώματα στήν θεία φύση, οὔτε θεῖα ἰδιώματα στήν ἀνθρώπινη φύση.4 β) Ἡ θέωση

4. Παραθέτουμε γιά τήν δογματική αὐτή ἀλήθεια τήν πατερική αὐτή περικοπή: «Στόν Κύριό μαςἸησοῦ Χριστό, ἐπειδή γνωρίζουμε δύο τίς φύσεις καί μία τήν ὑπόσταση, σύνθετη ἀπό τίς δύο, ὅταν ἀναφερό-μαστε στίς φύσεις, θεότητα καί ἀνθρωπότητα τίς ὀνομάζουμε, ὅταν πάλι ἀναφερόμαστε στήν ὑπόσταση, πούἀποτελέσθηκε σύνθετη ἀπό τίς φύσεις, ἄλλοτε καί ἀπό τίς δύο μαζί τόν ὀνομάζουμε Χριστό καί Θεό καίἄνθρωπο κατά τόν ἴδιο τρόπο καί Θεό σαρκωμένο, ἄλλοτε κατά τό ἕνα ἀπό τά δυό μέρη τόν ὀνομάζουμε μόνοΘεό καί Υἱό Θεοῦ καί ἄνθρωπο μόνο καί Υἱό ἀνθρώπου, καί ἄλλοτε ἀπό τά ὑψηλά μόνο καί ἄλλοτε μόνο ἀπότά ταπεινά· γιατί ἕνας εἶναι αὐτός πού ὑπάρχει ὅμοια ἔτσι κι ἀλλιῶς, ἀπό τή μιά μεριά ἀναίτια ἀπό τόνΠατέρα καί ἀπό τήν ἄλλη ἀφοῦ ὕστερα ἔγινε ἄνθρωπος ἀπό φιλανθρωπία.

Λέγοντας βέβαια θεότητα δέν κατονομάζουμε σ᾿ αὐτήν τά ἰδιώματα τῆς ἀνθρωπότητος (γιατί δέν λέμεθεότητα παθητή ἤ κτιστή) οὔτε πάλι στή σάρκα, δηλαδή στήν ἀνθρωπότητα, ἀποδίδουμε τά ἰδιώματα τῆςθεότητος (γιατί δέν λέμε σάρκα, δηλαδή ἀνθρωπότητα, ἄκτιστη). Στήν ὑπόσταση ὅμως, καί ἄν τήν ὀνομά-σουμε ἀπό τά δυό μαζί, καί ἄν κατά ἕνα ἀπό τά δυό μέρη, βάζουμε τά ἰδιώματα καί τῶν δύο φύσεων. Γιατίὁ Χριστός, πού εἶναι καί τά δυό, καί Θεός καί ἄνθρωπος, λέγεται καί κτιστός καί ἄκτιστος· καί παθητός καίἀπαθής. Καί ὅταν κατά ἕνα ἀπό τά δυό μέρη καί Υἱός Θεοῦ καί Θεός ὀνομάζεται, δέχεται τά ἰδιώματα καίτῆς ἄλλης φύσεως, πού εἶναι ἑνωμένη καί αὐτή στήν ὑπόσταση, δηλαδή τά ἰδιώματα τῆς σάρκας, ὀνομαζό-μενος Θεός παθητός καί Κύριος τῆς δόξας σταυρωμένος, ὄχι κατά τό ὅτι εἶναι Θεός, ἀλλά κατά τό ὅτι καί

13

τῆς ἀνθρώπινης φύσης πού ἀνέλαβε ὁ Χριστός, χωρίς ὅμως αὐτή νά ἀλλοιωθεῖ,ὅπως εἴπαμε στό προηγούμενο ἐρώτημα. γ) Ἡ μιά προσκύνηση καί λατρεία τοῦἸησοῦ Χριστοῦ καί κατά τήν ἀνθρώπινη φύση Του.5 δ) Ἡ ἀναμαρτησία τοῦ Χρι-στοῦ. Ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός εἶχε τελεία ἀναμαρτησία· λόγω τῆς ὑποστα-τικῆς ἑνώσεως τῶν δύο φύσεων δέν μποροῦσε νά ἁμαρτήσει. Δέν δεχόμεθαἀναμαρτησία τοῦ Χριστοῦ μέ τήν προϋπόθεση ὅτι μποροῦσε νά ἁμαρτήσει. Ἀλλά πι-στεύουμε τό ἀναμάρτητο τοῦ Χριστοῦ, μή δυναμένου νά ἁμαρτήσει («non potuit pec-

care»), ὡς ἀποτέλεσμα τῆς ὑποστατικῆς ἑνώσεως τῶν δύο φύσεων. Καί ε)Ἀποτέλεσμα τῆς ἑνώσεως τῶν δύο φύσεων, θείας καί ἀνθρώπινης, στό ἕνα πρό-σωπο τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ (ὑποστατική ἕνωση) εἶναι ἡ ὀνομασία τῆς ἁγίας Μη-τέρας Του, ἀπό τήν ὁποία πῆρε τήν ἀνθρώπινη φύση, ὡς ἡ «ὄντως Θεοτόκος»καί «Θεομήτωρ». Γιατί αὐτός πού γεννήθηκε ὡς ἄνθρωπος ὑπερφυσικά ἀπό τήνπαρθένο Μαρία ἦταν Υἱός τοῦ Θεοῦ. Ἡ Παναγία βέβαια τήν ἀνθρώπινη μόνοφύση ἔδωσε στόν Χριστό· ἀλλά τό πρόσωπο, ἡ ὑπόσταση τῆς ἀνθρωπίνης αὐτῆςφύσης, εἶναι ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ. Ἄρα ἡ Παναγία εἶναι Θεοτόκος. «Εἰγάρ ἐστι Θεός ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, πῶς οὐ Θεοτόκος ἡ τεκοῦσαἁγία Παρθένος;» (Κύριλλος Ἀλεξανδρείας, ἐπιστολή πρός Μοναχούς. Migne

77,13).

ἄνθρωπος ὁ ἴδιος· καί ὅταν ὀνομάζεται ἄνθρωπος καί Υἱός ἀνθρώπου, δέχεται τά ἰδιώματα καί τό μεγαλεῖοτῆς θείας οὐσίας, ὡς παιδίον προαιώνιο καί ἄνθρωπος ἄναρχος, ὄχι κατά τό ὅτι εἶναι παιδίον καί ἄνθρωπος,ἀλλά κατά τό ὅτι ὡς Θεός προαιώνιος ἔγινε τελικά παιδίον. Καί αὐτός εἶναι ὁ τρόπος τῆς ἀντιδόσεως καθεμιᾶςφύσεως, πού ἀντιδίδει στήν ἄλλη τά δικά της ἰδιώματα, γιατί ὑπάρχει ἡ ταυτότητα τῆς ὑποστάσεως καί ἡπεριχώρηση μεταξύ τῶν φύσεων. Κατά τοῦτο μποροῦμε νά ποῦμε γιά τόν Χριστό· “Οὗτος ὁ Θεός ἡμῶν ἐπίτῆς γῆς ὤφθη” καί ἐπίσης· ὁ ἄνθρωπος αὐτός εἶναι ἄκτιστος καί ἀπαθής καί ἀπερίγραπτος». (Ἰω. Δαμα-σκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, Γ, 4. Μετάφραση, σχόλια καθηγητοῦ Νικολάου Μα-τσούκα, σελ. 225).

5. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός λέει: «Εἷς ἐστιν ὁ Χριστός, Θεός τέλειος καί ἄνθρωπος τέλειος· ὅνπροσκυνοῦμεν σύν Πατρί καί Πνεύματι, μιᾷ προσκυνήσει μετά τῆς ἀχράντου σαρκός αὐτοῦ, οὐκ ἀπροσκύνητοντήν σάρκα λέγοντες· (προσκυνεῖται γάρ ἐν τῇ μιᾷ τοῦ Λόγου ὑποστάσει, ἥτις αὐτῇ ὑπόστασις γέγονε)»(Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως Γ, 8 Migne 94,1013).

14

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΤΟ ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ(Σέ συνέχειες)

Ἐπειδή στήν ἐργασία μας στό Κατά Ματθαῖον εὐαγγέλιο προστέ-θηκαν καί νέα σχόλια καί τό ἔργο λαμβάνει νέα μορφή μέ τά παράλ-ληλα χωρία, γι᾿ αὐτό καί παραθέτουμε τό ἔργο μας ἀπό τό κεφ. 4,ἐπειδή τά προηγούμενα τρία κεφάλαια ἔχουν ἤδη γραφεῖ.

Ὁ πειρασμός τοῦ Ἰησοῦ (4,1-11)(Μάρκ. 1,12-13. Λουκ. 4,1-13)

4,1 Τότε ὁ Ἰησοῦς ἀνήχθη εἰςτὴν ἔρημον ὑπὸ τοῦ Πνεύματοςπειρασθῆναι ὑπὸ τοῦ διαβόλου, 2καὶ νηστεύσας ἡμέρας τεσσαρά-κοντα καὶ νύκτας τεσσαράκονταὕστερον ἐπείνασε. 3Καὶ προσελθὼν αὐτῷ ὁ πειράζωνεἶπεν· εἰ υἱὸς εἶ τοῦ Θεοῦ, εἰπὲ ἵναοἱ λίθοι οὗτοι ἄρτοι γένωνται.

4Ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπε· γέγραπται,οὐκ ἐπ᾿ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνθρω-πος, ἀλλ᾿ ἐπὶ παντὶ ρήματι ἐκπο-

4,1Τότε ὁ Ἰησοῦς ὁδηγήθηκε στήνἔρημο ἀπό τό Πνεῦμα, γιά νά πειρα-σθεῖ ἀπό τόν Διάβολο. 2Καί, ἀφοῦ νήστεψε σαράντα ἡμέρεςκαί σαράντα νύχτες, ὕστερα πείνασε.

3 Τότε τόν πλησίασε ὁ πειράζων (ὁΔιάβολος) καί εἶπε: «Ἐάν εἶσαι Υἱόςτοῦ Θεοῦ, πές οἱ λίθοι αὐτοί νά γίνουνἄρτοι». 4Αὐτός δέ ἀποκρίθηκε καί εἶπε:«Εἶναι γραμμένο, ὅτι “ὁ ἄνθρωποςδέν ζεῖ μόνο μέ ψωμί, ἀλλά μέ κάθε

Ἑβρ. 2,18.4,15

Μάτθ. 4,6.27,40

4,1-11: Ἡ σύντομη σημείωση τοῦ Μάρκου γιά τήν νηστεία τῶν σαράντα ἡμερῶν στήνἔρημο καί τόν πειρασμό ἐπεκτάθηκε ἀπό τόν Ματθαῖο (καί τόν Λουκᾶ) σέ ἕνα τριπλό πει-ρασμό. Οἱ Ματθαῖος καί Λουκᾶς δέν φαίνεται νά ἔχουν κοινή πηγή ἐγγράφων. Ἐάν ὑπάρχειμία κοινή πηγή, ὁ ἕνας ἀπό τούς δύο Εὐαγγελιστές τήν ἔχει χρησιμοποιήσει μέ ἐλευθερία.Οἱ βιβλικές παραθέσεις (ἀπό τούς Ο´) εἶναι ταυτόσημες στά δύο Εὐαγγέλια. Ἡ σειρά τοῦδευτέρου καί τοῦ τρίτου πειρασμοῦ ἀντιστρέφεται στόν Λουκᾶ ἀπό τόν Ματθαῖο. Ἡ σειράτοῦ Ματθαίου φαίνεται ὅτι ἔχει μία ἐλευθέρως διατεταγμένη κορύφωση. Ἡ μετάβαση τοῦἸησοῦ στήν ἔρημο γίνεται ὑπό τήν καθοδήγηση τοῦ Πνεύματος. – Ἡ ἐδῶ διήγηση προέρ-χεται ἀπό μία παράδοση (βλ. Μάρκ. 1,12-13) πολύ σημαντική γιά τό πρόσωπο καί τόἔργο τοῦ Ἰησοῦ, γιατί πρόκειται γιά τήν ἄρνηση τοῦ γηίνου μεσσιανισμοῦ. Ἡ ἄρνηση αὐτήκαί ὁ ἀγώνας μέ τόν Σατανᾶ ἔχουν τό τέλος τους μέ τόν θάνατο καί τήν ἀνάσταση τοῦἸησοῦ. Ὁ Ἰησοῦς στήν διήγησή μας ἐδῶ μᾶς παρουσιάζεται σάν ἕνας νέος Ἰσραήλ, πειρα-ζομένου στήν ἔρημο, ὅπως μᾶς τό δεικνύουν οἱ παραθέσεις ἀπό τό Δευτερονόμιο (8,3. 6,16.

15

ρευομένῳ διὰ στόματος Θεοῦ.

5Τότε παραλαμβάνει αὐτὸν ὁ διά-βολος εἰς τὴν ἁγίαν πόλιν, καὶἵστησιν αὐτὸν ἐπὶ τὸ πτερύγιοντοῦ ἱεροῦ 6καὶ λέγει αὐτῷ· εἰ υἱὸς εἶ τοῦΘεοῦ, βάλε σεαυτόν κάτω· γέγρα-πται γὰρ ὅτι τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦἐντελεῖται περὶ σοῦ, καὶ ἐπὶχειρῶν ἀροῦσί σε, μήποτε προ-σκόψῃς πρὸς λίθον τὸν πόδα σου.

7Ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· πάλιν γέ-γραπται, οὐκ ἐκπειράσεις Κύριοντὸν Θεόν σου.

8Πάλιν παραλαμβάνει αὐτὸν ὁδιάβολος εἰς ὄρος ὑψηλὸν λίαν καὶδείκνυσιν αὐτῷ πάσας τὰς βασι-λείας τοῦ κόσμου καὶ τὴν δόξαναὐτῶν

Νεεμ. 11,1Ἠσ. 52,1

Ματθ. 27,53Ἀποκ. 11,2.

21,2.10.22,19

Μάτθ. 4,3.27,40

Α Κορ. 10,9

λόγο, πού βγαίνει ἀπό τό στόμα τοῦΘεοῦ”». 5Τότε ὁ Διάβολος τόν φέρνει στήνἁγία πόλη καί τόν βάζει νά σταθεῖστήν ἄκρη τῆς στέγης τοῦ ναοῦ

6καί τοῦ λέγει: «Ἄν εἶσαι Υἱός τοῦΘεοῦ, πέσε κάτω, γιατί εἶναι γραμ-μένο ὅτι

“θά διατάξει γιά σένα τούς ἀγγέλους του

καί θά σέ πιάσουν στά χέρια, γιά νά μή χτυπήσεις

τό πόδι σου σέ πέτρα”». 7 Ἀλλά ὁ Ἰησοῦς τοῦ ἀπάντησε:«Πάλι εἶναι γραμμένο,

“δέν πρέπει νά πειράξεις τόν Κύριο τόν Θεό σου”».

8Πάλι τόν φέρνει ὁ Διάβολος σ᾿ ἕναπολύ ψηλό βουνό καί τοῦ δείχνει ὅλεςτίς βασιλεῖες τοῦ κόσμου καί τήνδόξα τους

6,13). Ὁδηγεῖται στήν ἔρημο γιά νά πειρασθεῖ 40 ἡμέρες, ὅπως παλαιά ὁ Ἰσραήλ 40 ἔτη(Δευτ. 8,2.4· βλ. Ἀριθμ. 14,34). Καί στόν Ἰησοῦ προτείνονται τρεῖς παρόμοιοι πρός τόνἸσραήλ πειρασμοί, πού ὑπογραμμίζουν οἱ παρακάτω τρεῖς προτάσεις: (α) Νά ζητήσει τήντροφή του ἔξω ἀπό τόν Θεό (4,3-4. Δευτ. 8,3· βλ. Ἐξ. κεφ. 16). (β) Νά πειράξει τόν Θεόγιά νά ἱκανοποιήσει τόν ἑαυτό Του (4,5-7. 4,8-10. Δευτ. 6,16· βλ. Ἐξ. 17,1-7). (γ) Νάἀρνηθεῖ τόν Θεό γιά νά ἀκολουθήσει τούς ψεύτικους θεούς, πού παρέχουν τήν δύναμη αὐτοῦτοῦ κόσμου (4,8-10. Δευτ. 6,13· βλ. Δευτ. 6,10-15· Ἐξ. 23-33). Ὅπως ὁ Μωυσῆς πα-λαιά καί ὁ Ἰησοῦς τώρα νηστεύει σαράντα ἡμέρες καί νύχτες (4,2. Δευτ. 9,18· βλ. Ἐξ.34,28. Δευτ. 9,9). Καί ὅπως ὁ Μωυσῆς καί ὁ Ἰησοῦς βλέπει «πᾶσαν τήν γῆν» ἀπό ὑψηλόὄρος (4,8. Δευτ. 34,1-4). Ὁ Θεός βοηθεῖ τόν Ἰησοῦ μέ τούς ἀγγέλους του (στίχ. 11),ὅπως τό ὑποσχέθηκε στόν δίκαιο (βλ. Ψαλμ. 90,11-12), καί, κατά τό Μάρκ. 1,13, τόνφυλάγει ἀπό τά ἄγρια θηρία, ὅπως τόν δίκαιο (βλ. Ψαλμ. 90,13) καί κάποτε τόν Ἰσραήλ(Δευτ. 8,15). Χάρις σ᾿ αὐτές τίς βιβλικές ὑπομνήσεις, ὁ Ἰησοῦς φαίνεται ὡς ὁ νέος Μωυσῆς(βλ. ἤδη τό σχόλ. εἰς 2,15β. 2,16. Ὁμοίως βλ. 2,20 καί Ἐξ. 4,19), πού ὁδηγεῖ τήν νέαἜξοδο (βλ. Ἑβρ. 3,1-4,11), δηλ. ὡς ἀληθής Μεσσίας (ὅπως καί τόν ὑποψιάστηκε καί ὁδιάβολος μετά τό βάπτισμα, «εἰ υἱός εἶ τοῦ Θεοῦ....»), ὁ ὁποῖος ἀνοίγει τήν ἀληθῆ ὁδό πρός

16

9καὶ λέγει αὐτῷ· ταῦτα πάντα σοιδώσω, ἐὰν πεσὼν προσκυνήσῃςμοι. 10 Τότε λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς·ὕπαγε ὀπίσω μου, σατανᾶ· γέγρα-πται γάρ, Κύριον τὸν Θεόν σουπροσκυνήσεις καὶ αὐτῷ μόνῳ λα-τρεύσεις.

11Τότε ἀφίησιν αὐτὸν ὁ διάβο-λος, καὶ ἰδοὺ ἄγγελοι προσῆλθονκαὶ διηκόνουν αὐτῷ.

9καί τοῦ λέγει: «Ὅλα αὐτά θά σοῦτά δώσω, ἄν πέσεις καί μέ προσκυ-νήσεις». 10 Τότε τοῦ λέγει ὁ Ἰησοῦς: «Φύγεἀπό μπροστά μου, Σατανᾶ, γιατίεἶναι γραμμένο:

“Τόν Κύριο τόν Θεό σου νά προσκυνεῖς

καί αὐτόν μόνο νά λατρεύεις”». 11Τότε τόν ἄφησε ὁ Διάβολος καί

ἰδού ἦρθαν οἱ ἄγγελοι καί τόν ὑπηρε-τοῦσαν.

τήν σωτηρία, κάνοντας τό ἔργο αὐτό μέ ὑπακοή στόν Θεό καί μέ θυσία (Φιλιπ. 2,7 ἑξ.). Ἄνκαί ἐκτός ἁμαρτίας ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ὅμως ἐπειράσθη (βλ. Ματθ. 16,23), καί ἔπρεπε νάπειρασθεῖ γιά νά γίνει ἀρχηγός μας (βλ. Ματθ. 26,36-46. Ἑβρ. 2,10.17-18. 4,15. 5,2.7-9). Χρειάστηκε νά ἀντιμετωπίσει ἕνα πολιτικό καί ἔνδοξο κατά κόσμο μεσσιανιασμό, γιάνά προτιμήσει τόν πνευματικό μεσσιανισμό στήν πλήρη ὑποταγή στόν Θεό (βλ. Ἑβρ. 12,2).Κατά διαφορά πρός τόν Ἰσραήλ, ὁ Ἰησοῦς ἐξῆλθε νικητής κατά τοῦ πειρασμοῦ. Δέν θαυ-ματούργησε γιά ὑλικό σκοπό (4,3-4), οὔτε ἐπικαλέστηκε τόν Θεό γιά νά τόν σώσει θαυμα-τουργικά γιά ἐντυπωσιασμό καί θαυμασμό ἀπό τούς ἀνθρώπους (4.5-7), οὔτε ὑποτάχθηκεστόν Σατανᾶ, γιά νά κυριαρχήσει πολιτικά τόν κόσμο (4,8-10). Ὁ Ματθαῖος ὑπογραμμίζειτήν μεσσιανική ὄψη τοῦ πειρασμοῦ χάρις στήν διπλῆ τυπολογία τοῦ Ἰησοῦ: Τοῦ νέου Ἰσραήλκαί τοῦ νέου Μωϋσέως. Συνδεόμενοι οἱ πειρασμοί τοῦ Ἰησοῦ μέ τό βάπτισμά Του (γιατί συ-νέβησαν μετά ἀπό αὐτό) δίνουν τό μήνυμα ὅτι τά διά τοῦ ἱεροῦ βαπτίσματος ἀναγεννώμεναπαιδιά τοῦ Θεοῦ θά θριαμβεύσουν κατά τοῦ διαβόλου. «Καί οἱ τρεῖς πειρασμοί δείχνουν σαφῆσχέση μέ τήν μεσσιανική ἀποστολή τοῦ Ἰησοῦ, στήν ὁποία προσπαθοῦν νά ἀντιταχθοῦν. Ὁπρῶτος θά ἤθελε νά παρασύρει τόν Ἰησοῦ σέ ἕνα εὔκολο καί ἄνετο μεσσιανισμό, ὁ δεύτεροςσέ ἕνα μεσσιανισμό ὑποκείμενο σέ μάταιες θαυματουργικές ἐπιδείξεις, ὁ τρίτος σέ ἕνα μεσ-σιανισμό πού ἐξαντλεῖται στήν πολιτική δόξα. Ὅπως ὁ Ἰησοῦς νίκησε τώρα τούς τρεῖςαὐτούς πειρασμούς, ἔτσι στήν ἑπομένη δράση του θά συνεχίσει νά ἀντιτίθεται στίς ἀρχές,στίς ὁποῖες οἱ πειρασμοί αὐτοί στηρίζονται» (G. Ricciotti, Ὁ Βίος τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ,319). 4,1. Εἰς τήν ἔρημον. Ἡ περιοχή δέν καθορίζεται ἀκριβῶς. Πιθανῶς πρόκειται γιάτήν ἔρημο τοῦ Ἰούδα (βλ. 3,1). Τό «Σαραντάριον ὄρος», τό ὁποῖο ἔλαβε τό ὄνομά του ἀπότίς σαράντα ἡμέρες, κεῖται δυτικῶς τῆς Ἰεριχοῦς καί παραδοσιακῶς σχετίζεται μέ τό ὄροςτοῦ πειρασμοῦ. – Ὑπό τοῦ Πνεύματος. Τό Ἅγιο Πνεῦμα, πού κατηύθυνε τούς Προφῆτες(βλ. Ἠσ. 11,2 σχόλ. καί Κριτ. 3,10), θά κατευθύνει καί τόν Ἴδιο τόν Ἰησοῦ πρός ἐκπλή-ρωση τῆς ἀποστολῆς του (βλ. σχόλ. εἰς 3,16 καί Λουκ. 4,1), ὅπως πολύ ἀργότερα θά κα-

Δαν. 3,5.10.15Ματθ. 2,11.

18,26

Α Κορ. 14,25Ἀποκ. 4,10.5,14. 7,11.

11,16.19,4.10.

22,8.Δευτ. 6,13

1. Ὅπως παλαιά ὁ Ἰσραήλ πειράστηκε στήν ἔρημο σαράντα ἔτη, ἔτσικαί ὁ Ἰησοῦς ὁδηγεῖται στήν ἔρημο, γιά νά πειρασθεῖ ὑπό τοῦ Διαβόλου μέ

17

τρεῖς πειρασμούς. Ὁ πρῶτος πειρασμός εἶναι τῆς γαστριμαργίας, «πές αὐτοίοἱ λίθοι νά γίνουν ἄρτοι» (στίχ. 3). Ὁ δεύτερος εἶναι τῆς κενοδοξίας, ὅταν ὁΔιάβολος τοῦ ἐπρότεινε νά πέσει κάτω ἀπό τό πτερύγιο τοῦ ναοῦ, γιά νάδοξαστεῖ θαυμαζόμενος ἀπό τούς ἀνθρώπους, ὅταν θά τόν βλέπουν νά τόναἴρουν οἱ ἄγγελοι (στίχ. 4.5). Καί ὁ τρίτος πειρασμός εἶναι τῆς φιλοπλου-τίας, ὅταν ὁ Διάβολος τοῦ ἐπρότεινε νά τοῦ τά δώσει ὅλα, ἐάν ἔχει τήν προ-σκύνησή του (στίχ. 8.9.). Αὐτοί οἱ τρεῖς πειρασμοί εἶναι ἡ ρίζα ὅλων τῶνἄλλων πειρασμῶν: «Τούς τρεῖς πειρασμούς ἐνίκησεν ὁ Κύριος, τόν τῆς γα-στριμαργίας, τόν τῆς κενοδοξίας καί τόν τῆς φιλοπλουτίας. Οὗτοι γάρ εἰσιν

τευθύνει τίς ἀρχές καί τήν πορεία τῆς Ἐκκλησίας (βλ. σχόλ. εἰς Πράξ. 1,8). – Πει-ρασθῆναι. Ἄν καί ἐκτός ἁμαρτίας ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ὅμως ἔπρεπε νά πειρασθεῖ γιά νάγίνει ἀρχηγός μας. Χρειάστηκε νά ἀντιμετωπίσει ἕνα πολιτικό καί ἔνδοξο κατά κόσμο μεσ-σιανιασμό, γιά νά προτιμήσει τόν πνευματικό μεσσιανισμό μέ τήν πλήρη ὑποταγή στόν Θεό(βλ. Ἑβρ. 12,2). Οἱ τρεῖς πειρασμοί μπορεῖ νά συνοψισθοῦν ὡς πειρασμοί δυνάμεως καίἐξουσίας. – Ὑπό τοῦ Διαβόλου. Τό ὄνομα αὐτό, πού σημαίνει ὁ κατήγορος, ὁ συκοφάντης,μεταφράζει μερικές φορές τό ἑβραϊκό , «Σατάν», (ἀντίθετος). Βλ. σχόλ. εἰς Ἰώβ 1,6καί Σοφ. Σολ. 2,24. Τά «Διάβολος», «πειράζων» (στίχ. 3) καί «σατανᾶς» (στίχ. 10) εἶναιὀνόματα γιά τήν κακή ὕπαρξη, πού δρᾶ ἐχθρικά πρός τόν Θεό. Ἐπειδή δέ τό πρόσωπο πούφέρει τά ὀνόματα αὐτά προσπαθεῖ νά παρασύρει τούς ἀνθρώπους ἐνάντια πρός τό θέληματοῦ Θεοῦ, θεωρεῖται καί ὡς ὑπεύθυνο γιά κάθε τι πού ἔρχεται ὡς ἐνάντιο στό ἔργο τοῦ Θεοῦκαί τοῦ Χριστοῦ, βλ. 13,39. Ἰωάν. 8,44. 13,2. Πράξ. 10,38. Ἐφεσ. 6,11. Α Ἰωάν. 3,8κ.ἄ. Ἡ ἧττα του θά ἀναγγείλει τήν τελική νίκη τοῦ Θεοῦ, βλ. Ματθ. 25,41. Ἑβρ. 2,14.Ἀπ. 12,9.12. 20,2.10. 4,2. Ἡμέρας τεσσαράκοντα. Ὁ ἀριθμός σαράντα (χρόνια μιᾶςγενεᾶς) δηλώνει μιά πολλή μακρά περίοδο, πού δέν μποροῦμε νά ὁρίσουμε ἀκριβῶς τήν διάρ-κεια (Γεν. 7,4. Ἐξ. 24,18). Ἐδῶ ἡ διάρκεια αὐτή μᾶς ὑπενθυμίζει τόν Μωυσῆ καί τόνἨλία ( βλ. Ἐξ. 24,18. 34,28. Δευτ. 9,9. 34,28. Γ´Βασ. 19,8). Ἐπίσης μᾶς ὑπενθυμίζειτά σαράντα ἔτη παραμονῆς τοῦ Ἰσραήλ στήν ἔρημο. Ἡ παραμονή στήν ἔρημο ἦταν μίαἐποχή πειρασμοῦ καί ἀποτυχίας γιά τόν Ἰσραήλ· ἀλλά ὁ Ἰησοῦς, ὁ νέος Ἰσραήλ, πειράζεταιὁμοίως στήν ἔρημο. Ὁ συμβολικός χαρακτήρας τῆς διηγήσεως εἶναι ἐμφανής. Οἱ πειρασμοίτοῦ Ἰησοῦ ἀπαντοῦν τέλεια στόν πραγματικό χαρακτήρα τῆς Μεσσιανικῆς του ἀποστολῆς.Ἡ ἀπάντηση τοῦ Ἰησοῦ καί στίς τρεῖς ἐρωτήσεις λαμβάνεται ἀπό τό Δευτερονόμιο (8,3.6,16.13). Ἡ χρήση τῆς πηγῆς αὐτῆς δείχνει ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Νόμος ἀποκαλύπτει τόν πραγ-ματικό χαρακτήρα τῆς μεσσιανικότητας. 4,3. Ὁ πειράζων. Κατά τήν διάρκεια τῆς ζωῆςτοῦ Χριστοῦ παρουσιάζονται πολλοί ὡς πειράζοντες (βλ. 16,1. 19,3. 22,18.35). Ἡ παροῦσαδιήγηση θέλει νά δώσει τήν ἔννοια αὐτῶν τῶν διαφόρων πειρασμῶν. – Εἰ υἱός εἶ τοῦ Θεοῦ.Ἐπανάληψη τῆς οὐράνιας φωνῆς κατά τό βάπτισμα (3,17), πού σημαίνει: «Ἀφοῦ εἶσαι ὁΥἱός τοῦ Θεοῦ ...». Γενικά ὅμως λέγουμε ὅτι ὁ τίτλος «υἱός τοῦ Θεοῦ» δέν ἐκφράζει κατάπρῶτον ἀναγκαίως μία φυσική υἱότητα, ἀλλά μπορεῖ νά σημαίνει καί μία κατά χάριν υἱοθε-σία, ἀποτέλεσμα μιᾶς θείας ἐκλογῆς, μιᾶς στενῆς σχέσεως μεταξύ τοῦ Θεοῦ καί τῶν πλα-σμάτων του. Ἔτσι ὁ τίτλος «υἱός τοῦ Θεοῦ» ἀποδίδεται στούς ἀγγέλους (Ἰώβ 1,6), στάπιστά τέκνα τοῦ Θεοῦ (Ματθ. 5,9. 45), στόν Ἰσραηλ. λαό (Ἐξ. 4,22. Σοφ. Σολ. 18,13.Δευτ. 14,1. Ὠσ. 2,1) καί στούς ἀρχηγούς τοῦ λαοῦ (Ψαλμ. 81,6). Ἀλλά ὁ τίτλος «Υἱός

18

οἱ ἄρχοντες τῶν παθῶν» (Ζιγαβηνός, MPG 129,181). Θά ἑρμηνεύαμεἀκόμη βαθύτερα, ἄν ποῦμε, ὅτι διά τῶν πειρασμῶν αὐτῶν ὁ Διάβολος ἤθελενά προβάλει στόν Ἰησοῦ Χριστό ἕνα κοσμικό μεσσιανισμό, μέ πλούτη καίἐξουσία. Οἱ πειρασμοί αὐτοί διαβαίνουν καί πρός τήν Ἐκκλησία, πού θέλουννά τήν ἐκκοσμικεύσουν καί νά τῆς δώσουν ἀνθρώπινη δόξα καί πολιτικήἐξουσία.

2. Πρίν ἀπό τούς πειρασμούς Του ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἐνήστευσε (στίχ. 2)«διδάσκων, ὅτι μέγα προπύργιον ἡ νηστεία τοῖς ἀνταγωνιζομένοις τῷ δαί-

τοῦ Θεοῦ» παραμένει ἀνοικτός σέ ὑψηλότερη ἔννοια ἀπό μία ἁπλῆ υἱοθεσία, καί ὁ Ἰησοῦςτό ὑπέδειξε αὐτό καθαρά σημαίνοντας τόν Ἑαυτό του γιά «τόν Υἱό» (21,37), ἀνώτερο ἀπότούς ἀγγέλους (24,36), ἔχοντας τόν Θεό γιά «Πατέρα» μέ μία εἰδική ἔννοια, «ὁ Πατέραςμου» (Ἰωάν. 20,17. Ματθ. 7,21 κ.ἀ.), γιατί ἔχει ἰδιαίτερη σχέση μέ Αὐτόν, μοναδική σχέση(Ματθ. 11,27), ἐπειδή εἶναι Υἱός ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρός. Οἱ δηλώσεις αὐτές, στηριζό-μενες καί ἀπό ἄλλες σχετικές μέ τήν θεία καταγωγή τοῦ Μεσσίου (βλ. Ματθ. 22,42-46),καί σχετικές μέ τήν οὐράνια προέλευση τοῦ «Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου», βλ. σχόλ. εἰς 8,20, ἐπι-βεβαιωθεῖσες τελικά μέ τόν θρίαμβο τῆς Ἀναστάσεως, δίνουν στήν ἔκφραση «Υἱός τοῦ Θεοῦ»θεία καθαρῶς ἔννοια, πού θά τήν ξαναδοῦμε καί ἀλλοῦ, στόν ἀπόστολο Παῦλο, λόγου χάριν,βλ. σχόλ. εἰς Ρωμ. 9,5. Ἄν καί οἱ μαθητές δέν συνειδητοποίησαν σαφῶς τήν ἔκφραση αὐτήζῶντος τοῦ Ἰησοῦ, ἡ πίστη ὅμως πού αὐτοί τελικά ἀπέκτησαν μετά τό Πάσχα, μέ τήνβοήθεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, στηρίζεται πραγματικά στούς λόγους τοῦ Κυρίου, πού ἐξέ-φραζε, ὅσο ἦταν δυνατόν νά τό κατανοήσουν οἱ σύγχρονοί του, τήν συνείδηση ὅτι ἦτανκαθαρά ὁ κυρίως Υἱός τοῦ Θεοῦ (βλ. ὑπόμνημα La Bible de Jerusalem σχόλ. στόν στίχ.4,3). – Ἵνα... ἄρτοι γένωνται. Ὑπενθυμίζεται ἐδῶ ἡ θαυμαστή διατροφή τοῦ Ἰσραήλ στήνἔρημο, Ἐξ. 16 καί Ματθ. 14,13-21. 15,32-39. – Οἱ τρεῖς πειρασμοί μποροῦν νά συνοψι-στοῦν ὡς πειρασμοί ἐξουσίας. Ὁ πρῶτος πειρασμός εἶναι νά χρησιμοποιηθεῖ θαυματουργικήδύναμη γιά τήν ἱκανοποίηση φυσικῶν ἀναγκῶν. 4,4. Ἡ ἀπάντηση τοῦ Ἰησοῦ (Δευτ. 8,3)δέν ἀρνεῖται τήν ἱκανοποίηση καθημερινῶν ἀναγκῶν μέ συνηθισμένα μέσα, ἀλλά ὑποτάσσειἀκόμη καί τίς βασικές ἀναγκαιότητες στόν ἀποκεκαλυμμένο λόγο τοῦ Θεοῦ. Ὁ Ἰησοῦς δένἐκπληρώνει τήν ἀποστολή Του ἱκανοποιώντας τίς βασικές φυσικές ἀνάγκες, ἀλλά κηρύσ-σοντας τόν λόγο πού εἶναι ζωή. – Οὐκ ἐπ᾿ ἄρτῳ μόνῳ... Ὁ Ματθαῖος παραθέτει τό Δευτ.8,3 κατά τούς Ο´. Τό Ἑβραϊκό κείμενο δέν εἶναι τόσο σαφές. 4,5. Καί ὁ δεύτερος πειρασμόςἔχει ἐπίσης νά κάνει μέ τήν χρήση θαυματουργοῦ δυνάμεως· εἶναι ἡ χρήση τῆς δυνάμεωςαὐτῆς γιά τήν ἐπίδειξη ἑνός θεαματικοῦ καί πειστικοῦ «σημείου» (βλ. 12,38-42), πού θάἀναγκάσει τούς ἀνθρώπους νά πιστεύσουν τήν μεσσιανικότητά του. Σημεῖο αὐτοῦ τοῦ τύπουδέν ἔδωσε ὁ Χριστός. – Ἐπί τό πτερύγιον τοῦ ἱεροῦ. Δέν ἔχει προσδιοριστεῖ μέ ἀκρίβεια.Ἐάν ἡ ἀρχαία δομή τοῦ ναοῦ τοῦ Ἡρώδου εἶχε σχέσεις μέ τήν τοπογραφία ὅμοιες μέ τίςσχέσεις τοῦ σημερινοῦ Haram esh-Sherif, ἡ νοτιοανατολική γωνία τῆς πλατείας κεῖταιἐπάνω ἀπό τό ἐπίπεδο τῆς πλαγιᾶς τῆς κοιλάδος τῶν Κέδρων· αὐτό μπορεῖ νά εἶναι τό ση-μεῖο πού ἐννοεῖται ἐδῶ. 4,6. Τό χρησιμοποιούμενο ἐδῶ χωρίο εἶναι ἀπό τό Ψαλ. 91,11-12,παρατιθέμενο κατά τούς Ο´. Ὅπως καί τό χωρίο Δευτ. 8,3, ἔτσι καί ὁ Ψαλμ. 90 δέν εἶναιἀκριβῶς μεσσιανικός, ἀλλά ἀφορᾶ κάθε πιστό Ἰσραηλίτη, που περιμένει τήν βοήθειά τουμόνο ἀπό τόν Θεό. Στόν Σατανᾶ, ὁ ὁποῖος παραθέτει κατά λέξη τίς Γραφές, ὁ Ἰησοῦς

19

μονι». Ἄς παρατηρήσουμε ὅμως ὅτι ὁ Κύριος ἐνήστευσε σαράντα ἡμέρεςκαί νύκτες (στίχ. 2), δηλαδή, δέν ὑπερέβη τό μέτρο τῆς νηστείας τοῦΜωυσῆ καί τοῦ Ἠλία, γιατί τότε θά νομιζόταν ὅτι δέν ἔχει πραγματικήἀνθρώπινη φύση («..ἵνα μή ὑπερελάσας τήν δύναμιν τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως,ἀπιστηθῇ, ὅτι ἄνθρωπός ἐστιν. Ὅθεν “ὕστερον ἐπείνασε”, βεβαιῶν, ὅτιἄνθρωπός ἐστιν». Ζιγαβηνός, MPG 129,173)

ἀπαντᾶ ἀναφερόμενος στήν βασική ἔννοια τῶν ἀναφερομένων χωρίων, ὑποδεικνύοντας ἔτσιτόν σωστό τρόπο ἑρμηνείας τῆς Γραφῆς. 4,7. Ὁ Ἰησοῦς ἀπαντᾶ μέ βιβλική παράθεση,βλ. Δευτ. 6,16. Ὁ Ἰησοῦς, ἀντίθετα ἀπό τόν Ἰσραήλ, δέν ἐκπειράζει τόν Θεό. Βλέπουμεἐδῶ πάλι, ὅπως καί στόν προηγούμενο πειρασμό, ὅτι ὁ Θεός δέν ἐκπληρώνει ἀπαιτήσεις γιάθεαματικά πράγματα· δέν εἶναι αὐτός ὁ τρόπος πού ὁ Θεός ἐξέλεξε νά ἀποκαλύψει Ἑαυτόν.Τό «πειράζειν τόν Θεόν» εἶναι ἕνα τρέχον θέμα στήν Π.Δ. (Ἐξ. 17,2-7. Ἀριθμ. 14,22.Δευτ. 6,16. Ψαλμ. 77,18 κ.ἄ.) μέ δύο συμπληρωματικές ἔννοιες: Τό νά παρακούουμε σ᾿Αὐτόν γιά νά φανεῖ μέχρι ποῦ φθάνει ἡ ὑπομονή Του, ὅπως ἐδῶ, καί νά ἐπικαλούμαστε τήνἀγαθότητά Του γιά συμφεροντολογικό σκοπό. 4,8. Εἰς ὄρος ὑψηλόν. Ἐδῶ ἔχουμε τήνπρώτη ἀπό τίς διάφορες ἀναφορές σέ ὄρος, πού συναντοῦμε συχνά στόν Ματθαῖο (βλ. 5,1.8,1. 15,29. 17,1.9. 24,3. 28,16) ὡς ἱερό τόπο ἀποκαλύψεως, πού μᾶς ὑπενθυμίζει τήνἰουδαϊκή παράδοση (βλ. Ἐξ. 19. Δευτ. 34,1-4). Τό ὄρος τοῦ τρίτου πειρασμοῦ δέν ὑπάρχειστήν φύση. Εἶναι ἕνας πειρασμός γιά κοσμικό μεσσιανισμό, πειρασμός γιά τήν χρήση κο-σμικῆς ἐξουσίας πρός ἐκπλήρωση τοῦ σκοποῦ τῆς Μεσσιακῆς ἀποστολῆς. Ἡ παράθεσητοῦ χωρίου Δευτ. 6,13 (στίχ. 10) τοποθετεῖ τόν κοσμικό μεσσιανισμό στό ἐπίπεδο τῆς λα-τρείας τῶν ψευδῶν θεῶν. Οἱ πειρασμοί τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, πού σκόπευαν νά ἀλλοιώσουντήν μεσσιανικότητά του, διαβαίνουν καί πρός τήν Ἐκκλησία, πού θέλουν νά τῆς παραλλά-ξουν τό θεϊκό της χρῶμα καί τήν ὑψηλή της ἀποστολή. 4,11. Σάν τόν Ἠλία (βλ. Γ´Βασ.19,5-8) ὁ Ἰησοῦς τρέφεται ἀπό ἀγγέλους. Πραγματικά, τό ρῆμα «διακονῶ» σημαίνει ἐδῶτήν προσφορά τραπέζης, τήν προσφορά φαγητοῦ (βλ. 8,15). Ὁ Ἰησοῦς λαμβάνει ἀπό τούςἀγγέλους τοῦ Θεοῦ τήν τροφή, πού αὐτός ἀρνήθηκε νά δώσει στόν Ἑαυτό του, ὅπως τοῦὑπέδειξε ὁ Διάβολος. Καί θά διδάξει τούς μαθητές του νά τήν ζητήσουν καί νά τήν λάβουνκαί αὐτοί ὁμοίως ἀπό τόν Πατέρα (6,11).

GHHHHI

20

Ἐπιστροφή στήν Γαλιλαία (4,12-17)(Μάρκ. 1,14-15. Λουκ. 4,14-15)

4,12 Ἀκούσας δὲ ὁ Ἰησοῦς ὅτιἸωάννης παρεδόθη, ἀνεχώρησενεἰς τὴν Γαλιλαίαν, 13καὶ καταλιπὼν τὴν Ναζαρὲτἐλθὼν κατῴκησεν εἰς Καπερ-ναοὺμ τὴν παραθαλασσίαν ἐν ὁρί-οις Ζαβουλὼν καὶ Νεφθαλείμ, 14ἵνα πληρωθῇ τὸ ρηθὲν διὰ Ἠ -σαΐου τοῦ προφήτου λέγοντος· 15γῆ Ζαβουλὼν καὶ γῆ Νεφθα-λείμ, ὁδὸν θαλάσσης, πέραν τοῦἸορδάνου, Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν,

16ὁ λαὸς ὁ καθήμενος ἐν σκότειεἶδε φῶς μέγα καὶ τοῖς καθημέ-νοις ἐν χώρᾳ καὶ σκιᾷ θανάτουφῶς ἀνέτειλεν αὐτοῖς.

4,12Ὅταν ὁ Ἰησοῦς ἄκουσε ὅτι ὁἸωάννης φυλακίστηκε, ἔφυγε στήΓαλιλαία.13Καί ἀφοῦ ἄφησε τή Ναζαρέτ, πῆγεκαί κατοίκησε στήν Καπερναούμ,πού ἦταν στίς ὄχθες τῆς λίμνης, στάσύνορα Ζαβουλών καί Νεφθαλείμ,14καί ἔστι ἐκπληρώθηκε αὐτό πούεἶπε ὁ Ἠσαΐας ὁ προφήτης:

15«Ἡ χώρα τοῦ Ζαβουλώνκαί ἡ χώρα τοῦ Νεφθαλείμ,στό δρόμο πρός τή θάλασσα

πέρα ἀπό τόν Ἰορδάνη,ἡ Γαλιλαία τῶν ἐθνικῶν,

16ὁ λαός αὐτός πού κατοικεῖ στό σκοτάδι

εἶδε μέγα Φῶς.Καί σ᾿ αὐτούς

πού βρίσκονται στή χώρα,πού τή σκιάζει ὁ θάνατος,ἀνέτειλε γι᾿ αὐτούς Φῶς».

4,12-17: Ἡ πλήρης διήγηση γιά τήν φυλάκιση τοῦ Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ δίδεταιστό 14,1-12. Οἱ τρεῖς συνοπτικοί Εὐαγγελιστές (καί ὁ Ἰωάννης μέ τόν δικό του τρόπο)συμφωνοῦν ὅτι ὁ Ἰησοῦς δέν ἄρχισε τό δικό του κήρυγμα πρίν τήν φυλάκιση τοῦ Ἰωάννουἀπό τόν Ἡρώδη Ἀντίπα. Ὁμοίως καί οἱ τρεῖς συμφωνοῦν ἐπίσης ὅτι ὁ Ἰησοῦς ἐπέστρεψεστήν Γαλιλαία, τήν δική του περιοχή, γιά νά κηρύξει τήν βασιλεία τοῦ Θεοῦ. 4,12. Παρε-δόθη. Δηλαδή, συνελήφθη, φυλακίστηκε (βλ. Λουκ. 3,20), ὅπως τό ἴδιο λέγεται γιά τόνἸησοῦ (17,22. 26,2. 27,2.18.26). Ἡ ἐκφορά τοῦ ρήματος στήν παθητική φωνή ὑπαινίσ-σεται ὅτι, ἄν καί οἱ ἄνθρωποι εἶναι οἱ δράστες τοῦ δράματος, ὅμως αὐτό ἔγινε κατά παρα-χώρηση Κυρίου (βλ. Πράξ. 4,28). – Ἀνεχώρησεν. Τό ρῆμα αὐτό χρησιμοποιεῖται συνήθωςἀπό τόν Ματθαῖο γιά νά δηλώσει μία ἀπομάκρυνση πρό ἑνός κινδύνου (2,12.13. 14,22.12,15. 14,13. 15,21. 14,13). 4,13. Ἡ ἔκφραση καταλιπών τήν Ναζαρέτ ὑποθέτει ὅτιἡ οἰκογένεια τοῦ Ἰησοῦ ἦταν ἐγκατεστημένη στόν τόπο αὐτό (2,23). Ὁ προφήτης τῆς Να-ζαρέτ (21,11) ἐγκαταλείπει τήν πατρίδα του, ὅπως θά ἐγκαταλείψει τούς ἐχθρούς του(16,4) καί τήν Ἰερουσαλήμ (21,17). Ἐδῶ, ὅπως καί εἰς Λουκ. 4,16, ἔχουμε καί τήν καλῶςμαρτυρουμένη γραφή «Ναζαρά», τό πλῆθος ὅμως τῶν μαρτυριῶν δίνουν τήν γραφή «Να-

Ματθ. 14,3Μάρκ. 6,17Ἰωάν. 3,24Ἰωάν. 2,12

Λουκ. 1,79

Ἰωάν. 1,40.41

21

17Ἀπὸ τότε ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς κη-ρύσσειν καὶ λέγειν· μετανοεῖτε·ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐ -ρανῶν.

17 Ἀπό τότε ἄρχισε ὁ Ἰησοῦς νάκηρύττει καί νά λέγει: «Μετανοεῖτε,γιατί ἔφτασε ἡ Βασιλεία τῶν οὐ -ρανῶν».

ζαρέτ». – Καπερναούμ. Μία κωμόπολη ἁλιέων, ἡ ὁποία ἔκειτο στό βόρειο καί δυτικό μέροςτῆς λίμνης Γεννησαρέτ (ταυτίζεται μέ τά ἐρείπια τῆς Tell Hum). Ὁ Ἰησοῦς ἐκινήθη ἀπότό χωριό του Ναζαρέτ στήν μεγαλύτερη πόλη τήν Καπερναούμ. Πρόκειται γιά τήν λίμνηΓεννησαρέτ (βλ. Λουκ. 5,1. 8,22). Στούς χρόνους τῆς Καινῆς Διαθήκης ἡ δυτική ἀκτήτῆς λίμνης κατοικεῖτο ἀπό πολλούς δραστήριους καί εὐημεροῦντες ἀνθρώπους. Ὁ Ἰησοῦςθά εὕρισκε ἐκεῖ ἕνα εὐρύ ἀκροατήριο. – Ἐν ὁρίοις Ζαβουλών καί Νεφθαλείμ. Ὁ Ματθαῖοςσημειώνει ὅτι ἡ Καπερναούμ κεῖται στήν παλαιά φυλετική περιοχή τῆς Ζαβουλών καί Νε-φθαλείμ· αὐτό τοῦ ἐπιτρέπει νά παραθέσει τήν περικοπή Ἠσ. 9,1-2 (ἡ παράθεση δέν γίνεταιοὔτε ἀπό τό Ἑβραϊκό πρωτότυπο οὔτε ἀπό τούς Ο´). Ἡ περικοπή αὐτή ἀπευθύνεται πρῶταστήν περιοχή τῆς Γαλιλαίας, ἡ ὁποία ἀποσπάστηκε ἀπό τό βασίλειο τοῦ Ἰσραήλ ὑπό τοῦΤιγλάθ Πιλεσέρ ΙΙΙ τό 734 π.Χ. καί ἔγινε ἀσσυριακή ἐπαρχία. Κατά πρῶτον, λοιπόν, τόμήνυμα τῆς σωτηρίας θά τό ἀκούσει ἐκεῖνο τό μέρος τοῦ Ἰσραήλ, τό ὁποῖο ἐπλήγη περισ-σότερο ἀπό τό σκότος τοῦ παγανισμοῦ, ἀπό τήν καταστρεπτική ὀργή τῶν Ἀσσυρίων. Τόμήνυμα δέ αὐτό, πού χαρακτηρίζει στό σύνολο ὅλο τό ματθαιϊκό εὐαγγέλιο, ἀπό ἐδῶ, ἀπότήν «Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν», θά ἐπεκταθεῖ καί εἰς «πάντα τά ἔθνη» (28,19). Πρέπει νά μᾶςκάνει ἐντύπωση ὅτι, ἐνῶ ἄλλοι ἀποσύρονται στήν ἔρημο (ὅπως οἱ τοῦ Qumran ἤ καί ὁ Ἰωάν-νης ὁ Βαπτιστής) ἤ ἄλλοι περιορίζουν τήν δραστηριότητά τους στήν Ἰερουσαλήμ, ὁ Ἰησοῦς,ὁ Ἐμμανουήλ, δρᾶ στήν Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν, τήν ὁποία ὁ Ματθαῖος μνημονεύει συχνά στόΕὐαγγέλιό του (βλ. 2,22. 3,13. 4,23.25. 28,16). Ἡ Γαλιλαία εἶναι πράγματι ὁ κύριοςτόπος δράσεως τοῦ Μεσσίου (ἀλλά βλ. Ἰωάν. 1,46.47. 7,41-42.52). 4,17. Ἀπό τότεἤρξατο... Ἡ μορφή αὐτή λόγου, πού δέν βρίσκεται ἀλλοῦ παρά στό 16,21, θέλει στό βάθοςτης ἐδῶ νά ὑποδηλώσει ὅτι ὁ Ἰησοῦς ἐγκαινιάζει ἐπίσημα τήν ἀρχή τοῦ κηρύγματός του:Ὁ Ἰησοῦς θά ἐμφανισθεῖ ἐν λόγοις (5,1-7,29) καί ἐν ἔργοις (8,1-9,34). – Ἡ βασιλείατῶν οὐρανῶν. Ὁ Ματθαῖος συνοψίζει τήν περίληψη τοῦ Μάρκου γιά τό κήρυγμα τοῦ Ἰησοῦ(1,14-15). Ἡ τυπική ματθαιϊκή φράση «βασιλεία τῶν οὐρανῶν» ἐμφανίζεται ἐδῶ ἀντί γιά

1. Πρέπει νά ὑποθέσουμε ὅτι τό κήρυγμα τοῦ Ἰωάννου δημιούργησε μίαἐνδιαφέρουσα ἀτμόσφαιρα καί ἔτσι ὁ Ἰησοῦς ἀρχίζει τώρα, μετά τήν φυλά-κιση αὐτοῦ, τό κήρυγμά του (στίχ. 12 ἑξ.). Μᾶς κάνει ἐντύπωση ὅτι τόκήρυγμά του ὁ Ἰησοῦς τό ἀρχίζει ἀπό τήν περιοχή τῆς Γαλιλαίας, ἡ ὁποίαἀπό παλαιά εἶχε γίνει ἀσσυριακή ἐπαρχία καί ὑπῆρχε σ᾿ αὐτήν τό σκοτάδιτοῦ παγανισμοῦ (στίχ. 12 ἑξ.). Ἐδῶ πρῶτα, στήν «Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν»,πρέπει νά ἀκουστεῖ τό μήνυμα τῆς σωτηρίας, πού χαρακτηρίζει στό σύνολοὅλο τό ματθαιϊκό εὐαγγέλιο, καί ἀπό ἐδῶ, θά ἐπεκταθεῖ καί εἰς «πάντα τάἔθνη» (28,19).

22

2. Ἡ χώρα τῆς Παλαιστίνης Γαλιλαία, πού ἡ περικοπή μας τήν λέγει«ὁδόν θαλάσσης», γιατί πραγματικά εἶναι παραθαλάσσια, ἐκληροδοτήθηπαλαιά στίς δύο φυλές, τήν φυλή τοῦ Ζαβουλών καί τοῦ Νεφθαλείμ, κατοί-κησαν δέ σ᾿ αὐτήν ἀλλόφυλα ἔθνη. Τήν ἔλεγαν δέ τήν ἐπαρχία αὐτή «κα-τακυλιστή», ἐπειδή τά κατοικοῦντα σ᾿ αὐτήν ἔθνη «εἰς τήν ἁμαρτίανκατεκυλίοντο» (Θεοφύλακτος, MPG 123,184). Ἀλλά σ᾿ αὐτή τήν ἐπαρχία,πού ἦταν λαός «καθήμενος ἐν σκότει», τώρα, μέ τήν παρουσία τοῦ Χριστοῦ,«Φῶς ἀνέτειλε» (στίχ. 16)! «Σκότος» εἶναι ἡ πλάνη πού ἐπικρατοῦσε τότε,γιατί ἐπλανῶντο οἱ μέν Ἰουδαῖοι στήν ἑρμηνεία τῶν Γραφῶν, οἱ δέ ἐθνικοίἐπλανῶντο στήν λατρεία τῶν θεῶν. «Φῶς» εἶναι ὁ Χριστός, πού στό Ἰωάν.1,9 λέγεται «φῶς ἀληθινόν» (Ζιγαβηνός, MPG 129,184). Ἤ, πάλι σχεδόνἡ ἴδια ἑρμηνεία, «φῶς» καί μάλιστα μέγα φῶς εἶναι τό Εὐαγγέλιο. Καί ὁΝόμος τῆς Π.Δ. ἦταν καί αὐτός φῶς, «ἀλλά μικρόν» (Θεοφύλακτος, MPG

123,184).

τήν φράση τοῦ Μάρκου «βασιλεία τοῦ Θεοῦ»· ἡ ἔκφραση τῶν «οὐρανῶν» ἀντί τοῦ «Θεοῦ»ἦταν ἕνας συνήθης ἰουδαϊκός τρόπος ὁμιλίας. Οἱ Ἰουδαῖοι αὐτῆς τῆς περιόδου ἀπέφευγαντήν χρήση τοῦ θείου ὀνόματος ἤ ὁποιουδήποτε ἄλλου ὀνόματος, πού ἐθεωρεῖτο ὡς θεῖος τίτ-λος. Ἡ λέξη «βασιλεία» προτιμᾶται ἔναντι τοῦ ὅρου «βασίλειο», διότι δηλώνει τήν ἔλευσητῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ καί ὄχι μία τοπική ἐγκόσμια καί βίαια ἐπικράτηση ἑνός κράτουςτοῦ Θεοῦ. Βλ. σχόλιο εἰς 3,2. Λέγοντας ὁ Ἰησοῦς ὅτι «ἤγγικεν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν»ἐννοεῖ γενικά ὅτι ὅλα τά παρελθόντα ἔργα τοῦ Θεοῦ ἔφθασαν στό κορύφωμά τους καί ὅλαπραγματοποιήθηκαν. Ὁ Ἰησοῦς δίδαξε καί τήν πραγματικότητα τῆς παρουσίας τῆς Βασι-λείας τοῦ Θεοῦ (Λουκ. 10,18. 11,20. 17,21) καί τήν μελλοντική της πραγματοποίηση(Ματθ. 6,10). Βλ. καί Μάρκ. 1,15. Ἄν καί ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ εἶναι παρούσα μέ τόνἐρχομό τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ (βλ. 11,12. 12,28), ὅμως βασικά παραμένει ἕνα μελλοντικόγεγονός (5,20. 6,10. 21,31). Ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ στόν ἐκλεκτό λαό, καί δι᾿ αὐτοῦ σέὅλο τόν κόσμο, εἶναι στό κέντρο τοῦ κηρύγματος τοῦ Ἰησοῦ, ὅπως ἦταν καί τό κέντρο τῆςθεοκρατίας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἀποτελεῖ μία Βασιλεία «ἁγίων»,πού ἀναγνωρίζουν τόν Θεό ὡς Βασιλέα τους καί ζοῦν εὐφραινόμενοι στήν γνώση του καίτήν ἀγάπη του. Διακινδύνευσε ὅμως ἡ Βασιλεία αὐτή ἀπό τήν ἐπανάσταση τῆς ἁμαρτίας,ἀλλά θά ἀποκατασταθεῖ ἀπό μία ἀνώτερη ἐπέμβαση τοῦ Θεοῦ καί τοῦ Μεσσία. Αὐτή τήνἐπέμβαση ἀναγγέλλει ὁ Ἰησοῦς, μετά τόν Ἰωάννη τόν Βαπτιστή (3,2), ὡς ἐπικείμενη(4,17.23. Λουκ. 4,43), καί τήν πραγματοποιεῖ ὄχι μέ ἕνα πολεμικό καί ἐθνικιστικό θρίαμβο,ὅπως τό περίμεναν τά πλήθη (Μάρκ. 11,10. Λουκ. 19,11. Πράξ. 1,6), ἀλλά μέ ἕναν τρόποἐντελῶς πνευματικό (βλ. Μάρκ. 1,34 σχόλ. Ἰωάν. 18,36), ὡς «Υἱός τοῦ ἀνθρώπου» (βλ.σχόλ. εἰς Ματθ. 8,20) καί «Δοῦλος» (βλ. σχόλια εἰς Ματθ. 8,17. 20,28 καί 26,28), μέτό σωστικό του ἔργο τῆς ἀπολυτρώσεως, πού ἀποσπᾶ τά πλήθη ἀπό τό ἀντίθετο βασίλειοτοῦ Σατανᾶ (βλ. 4,8. 8,29 σχόλ. 12,25-26). Πρό τῆς ἐσχατολογικῆς ὁριστικῆς πραγμα-τοποιήσεώς της, ὅπου οἱ ἐκλεκτοί θά ζήσουν πλησίον τοῦ Πατρός στήν χαρά τοῦ οὐρανίουδείπνου (8,11 σχόλ., 13,43. 26,29), ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐμφανίζεται ταπεινά (13,31-33), μυστηριακά (13,11) καί ἀναντίρρητα (13,24-30), ὡς μία ἤδη ἀρξαμένη πραγματικό-

23

3. Τό κήρυγμα τοῦ Ἰησοῦ «μετανοεῖτε· ἤγγικε γάρ ἡ βασιλεία τῶνοὐρανῶν», πού ἀκοῦμε ἐδῶ στήν περικοπή μας (στίχ. 17), φαίνεται μέν ἴδιομέ τό κήρυγμα τοῦ Προδρόμου, δέν ἔχει ὅμως, κατά τήν ἑρμηνεία τοῦ Ζι-γαβηνοῦ, τήν ἴδια ἔννοια μέ αὐτό. Τό «μετανοεῖτε» τοῦ Προδρόμου ἐσήμαινενά μετανοήσουν γιά τά ἁμαρτήματά τους· τό «μετανοεῖτε» ὅμως τοῦ Χρι-στοῦ ἐσήμαινε νά μεταβοῦν, νά «μεταβληθοῦν» ἀπό τήν παλαιά κατάστασηστήν καινή. Γι᾿ αὐτό καί ὁ Μάρκος (1,15) τήν ἴδια φράση τήν ἔχει «μετα-νοεῖτε καί πιστεύετε ἐν τῷ εὐαγγελίῳ» (MPG 129,185).

τητα (12,28. Λουκ. 17,20-21) καί ἡ ὁποία ἀναπτύσσεται ἀργά στήν γῆ (Μάρκ. 4,26-29)διά μέσου τῆς Ἐκκλησίας (βλ. σχόλιο εἰς Ματθ. 16,18). Ἐγκαθιδρυθεῖσα ὡς ἡ Βασιλείατοῦ Χριστοῦ μέ τήν κρίση τοῦ Θεοῦ στήν Ἰερουσαλήμ (Ματθ. 16,28. Λουκ. 21,31) καίκηρυχθεῖσα στήν οἰκουμένη διά τῶν Ἀποστόλων (Ματθ. 10,7. 24,14. Πράξ. 1,3 σχόλ.),θά ἐπικρατήσει ὁριστικά καί θά ἀποδοθεῖ στόν Πατέρα (Α Κορ. 15,24) μέ τήν ἔνδοξο ἐπι-στροφή τοῦ Χριστοῦ (Ματθ. 16,27. 25,31) κατά τήν τελική του κρίση (13,27-43, 47-50. 25,31-46). Προσδοκῶντες ἡμεῖς αὐτό, ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ παρουσιάζεται καθαρῶςὡς μία χάρις (20,1-16. 22,9-10. Λουκ. 12,32), γενομένη δεκτή ἀπό τούς ταπεινούς (Ματθ.5,3. 18,3-4. 19,14. 23-24) καί τούς ἔχοντας αὐταπάρνηση (13,44-46. 19,12. Μάρκ.9,47. Λουκ. 9,62. 18,29 ἑξ.), ἀλλά ἀπορριπτομένη ἀπό τούς ἔχοντες ἐγωισμό καί ὑπερη-φάνεια (21,31-32.43. 22,2-8. 23,13). Γιά νά εἰσέλθουμε σ᾿ αὐτήν πρέπει νά ἔχουμε «νυφικόἔνδυμα» (22,11-13), μία νέα ζωή (Ἰωάν. 3,3.5). Ὑπάρχουν καί οἱ ἀποκλειόμενοι ἀπό τήνΒασιλεία τοῦ Θεοῦ (Ματθ. 8,22. Α Κορ. 6,9-10. Γαλ. 5,21). Πρέπει νά ἀγρυπνοῦμε, ὥστενά εἴμαστε ἕτοιμοι ὅταν θά ἔλθει ὁ Κύριος αἰφνιδίως (Ματθ. 25,1-13). Περί τῆς ἐννοίαςτῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ ἀπό ὀρθόδοξη ἄποψη βλ. σχετική μας μελέτη στό Περιοδικό μαςΘυμίαμα, τεῦχ. 28.

24

Ἡ κλήση τῶν τεσσάρων πρώτων μαθητῶν (4,18-22)(Μάρκ. 1,16-20. Λουκ. 5,1-11)

4,18Περιπατῶν δὲ παρὰ τὴν θά-λασσαν τῆς Γαλιλαίας εἶδε δύοἀδελφούς, Σίμωνα τὸν λεγόμενονΠέτρον καὶ Ἀνδρέαν τὸν ἀδελφὸναὐτοῦ, βάλλοντας ἀμφίβληστρονεἰς τὴν θάλασσαν· ἦσαν γὰρ ἁλιεῖς· 19 καὶ λέγει αὐτοῖς· δεῦτε ὀπίσωμου καὶ ποιήσω ὑμᾶς ἁλιεῖς ἀν -θρώπων. 20Oἱ δὲ εὐθέως ἀφέντες τὰ δίκτυαἠκολούθησαν αὐτῷ.

21 Καὶ προβὰς ἐκεῖθεν εἶδενἄλλους δύο ἀδελφούς, Ἰάκωβοντὸν τοῦ Ζεβεδαίου καὶ Ἰωάννηντὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, ἐν τῷ πλοίῳμετὰ Ζεβεδαίου τοῦ πατρὸς αὐτῶνκαταρτίζοντας τὰ δίκτυα αὐτῶν,καὶ ἐκάλεσεν αὐτούς. 22Oἱ δὲ εὐθέως ἀφέντες τὸ πλοῖονκαὶ τὸν πατέρα αὐτῶν ἠκολούθη-σαν αὐτῷ.

4,18Περπατώντας (ὁ Ἰησοῦς) κο -ντά στή λίμνη τῆς Γαλιλαίας εἶδε δύοἀδελφούς, τόν Σίμωνα, πού λεγότανΠέτρος, καί τόν Ἀνδρέα, τόν ἀδελφότου, νά ρίχνουν δίχτυα στή θάλασσα,γιατί ἦταν ψαράδες. 19Καί τούς λέγει: «Ἀκολουθῆστε μεκαί θά σᾶς κάνω ψαράδες ἀνθρώ-πων».20 Καί αὐτοί, ἀφοῦ ἄφησαν ἀμέσωςτά δίχτυα, τόν ἀκολούθησαν.

21 Καί ὅταν προχώρησε ἀπό ᾿κεῖ,εἶδε ἄλλους δύο ἀδελφούς, τόν Ἰά -κωβο, τόν υἱό τοῦ Ζεβεδαίου, καί τόνἸωάννη, τόν ἀδελφό του, μέσα στόπλοῖο μαζί μέ τόν πατέρα τους Ζε-βεδαῖο, νά τακτοποιοῦν τά δίχτυατους, καί τούς κάλεσε.22 Καί αὐτοί ἄφησαν ἀμέσως τόπλοῖο τους καί τόν πατέρα τους καίτόν ἀκολούθησαν.

4,18-22: Ὁ Ματθαῖος ἐδῶ ἐξαρτᾶται ἀπό τόν Μάρκο, τόν ὁποῖο ἔχει ἐλαφρῶς ἐπεξερ-γαστεῖ. Ὁ Λουκᾶς, πιθανῶς χρησιμοποιώντας μία ἰδιαίτερη πηγή, ἔχει ἐπαναγράψει τήνἱστορία περισσότερο ἐκτεταμένα καί ἔχει προσθέσει τήν θαυμαστή ἁλιεία. Τό Ἰωάν. 1,35-42 ἔχει μία ἀρκετά διαφορετική διήγηση: Ὁ Ἀνδρέας καί ἕνας ἄλλος μαθητής (μή ὀνομα-ζόμενος, ἀλλά πιθανῶς ὁ ἴδιος ὁ Ἰωάννης) ἦταν μαθητές τοῦ Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ, ὁὁποῖος τούς ὁδήγησε στόν Ἰησοῦ· καί ὁ Ἀνδρέας ὁδήγησε στόν Ἰησοῦ τόν ἀδελφό του Σί-μωνα. Τό κύριο θέμα τῆς ἱστορίας στόν Ματθαῖο καί τόν Μάρκο εἶναι ὅτι οἱ τέσσερις ἀκο-λούθησαν τόν Ἰησοῦ ἀμέσως παρά τό ὅτι δέν τόν γνώριζαν· ἄφησαν τά δίχτυα τους, τίςοἰκογένειές τους καί ἔγιναν μαθητές Του. Δέν ὑπάρχει νύξη ὅτι αὐτοί ἐπέστρεψαν στά σπίτιατους καί στήν παλαιά βιοτή τους. Τρεῖς ἀπ᾿ αὐτούς τούς τέσσερις πρώτους μαθητές, ὁ Πέ-τρος, ὁ Ἰάκωβος καί ὁ Ἰωάννης, σχημάτισαν μία ἐσωτερική τριάδα, ἡ ὁποία ἐγνώριζε συμ-βάντα πού δέν τά εἶδαν οἱ ἄλλοι μαθητές (βλ. 17,1. 26,37. Μάρκ. 5,37). 4,19. Δεῦτεὀπίσω μου. Ἔκφραση ἀνάλογη εἰς 16,23-24. 4,20. Ἠκολούθησαν αὐτῷ. Στόν ἰουδαϊσμότοῦ 1ου αἰώνα τό ρῆμα «ἀκολουθῶ» σημαίνει συνήθως τόν σεβασμό, τήν ὑπακοή καί τίςδιάφορες διακονίες, πού οἱ μαθητές τῶν ραββίνων ἔπρεπε νά κάνουν σ᾿ αὐτούς τούς κυρίους

25

1. Ὁ Ἰησοῦς καλεῖ τώρα τούς τέσσερις πρώτους μαθητές του καί αὐτόσημαίνει νέο στάδιο στήν δημόσια δράση του. Γιά τήν κλήση ὅμως τῶντριῶν μαθητῶν τῆς περικοπῆς μας γνωρίζουμε ἀπό τό κατά Ἰωάννην Εὐαγ-γέλιο (1,35 ἑξ.), ὅτι ἔγινε μέ ἄλλα περιστατικά. Ὁ Ματθαῖος ἐδῶ μᾶς λέγειὅτι αὐτοί ἀκολούθησαν τόν Χριστό μετά τήν φυλάκιση τοῦ ΠροδρόμουἸωάννου, ἐνῶ ὁ Ἰωάννης μᾶς λέγει ὅτι αὐτό ἔγινε πρίν ἀπό τήν φυλάκισήτου. Καί ὁ Ματθαῖος πάλι μᾶς λέγει ἐδῶ ὅτι καί τόν Ἀνδρέα καί τόν Πέτροτούς κάλεσε ὁ Ἰησοῦς (στίχ. 18), ἐνῶ ὁ Ἰωάννης μᾶς λέγει ὅτι ὁ Ἰησοῦςκάλεσε τόν Ἀνδρέα μόνο καί αὐτός ἔπειτα κάλεσε τόν ἀδελφό του Πέτρο(βλ. 1,35-43). Ἀπό αὐτό φαίνεται ὅτι ἡ κλήση τῆς περικοπῆς μας εἶναιδεύτερη (βλ. Ζιγαβηνοῦ εἰς MPG 129,185, ὅπου καί περισσοτέρα ἐξήγηση).

2. Ἄς παρατηρήσουμε ὅτι οἱ πρῶτοι ἐδῶ μαθητές τοῦ Χριστοῦ, ὁ Ἀνδρέαςκαί ὁ Πέτρος, ὁ Ἰάκωβος καί ὁ Ἰωάννης, ἦταν ἀδέλφια, γιά νά δειχθεῖ ἀπόαὐτό ὅτι οἱ χριστιανοί «προσήκειν ἀδελφικῶς πολιτεύεσθαι» καί «ἀδελφάφρονεῖν» (Ζιγαβηνός, ὅ.π.). Ἀλλά, γιατί οἱ δυό μαθητές Ἰάκωβος καί ὁἸωάννης ἄφησαν τόν πατέρα τους (στίχ. 22), ἐνῶ «ἀρετή μεγίστη τό γη-ροτροφεῖν τόν πατέρα» (Θεοφύλακτος, MPG 123,185); Φαίνεται, κατάτήν ἐξήγηση τοῦ Θεοφυλάκτου, ὅτι ὁ πατέρας Ζεβεδαῖος δέν πίστευσε καίγι᾿ αὐτό τόν ἐγκατέλειψαν (ὅπ.π.).

τους. Ἐφαρμόζοντας τόν ὅρο στόν Ἰησοῦ καί τούς μαθητές του, ὁ Ματθαῖος τοῦ δίνει διά-φορες ἔννοιες: (α) Δέν ἐκλέγει πιά ὁ μαθητής τόν διδάσκαλό του· ἡ κλήση ἔρχεται ἀπό τόνἸησοῦ καί σ᾿ αὐτήν ὁ καλούμενος ἀνταποκρίνεται πρόθυμα μέ ὑπακοή (4,22. 9,9)· (β) οἱμαθητές ἀκολουθοῦν τόν Ἰησοῦ ὄχι μόνο ὡς ἀκροατές του, ἀλλά καί ὡς συνεργοί του, ὡςκήρυκες τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, ὡς ἐργάτες στόν θερισμό της (10,1-27), καί προ-σκολλῶνται ὄχι μόνο στήν διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά καί στό πρόσωπό Του. (γ) ὉΜατθαῖος δείχνει συχνά ὅτι τά πλήθη ἀκολουθοῦν τόν Ἰησοῦ γιατί ψάχνουν νά βροῦν ἐκεῖνοντόν Διδάσκαλο, πού δέν τόν εὕρισκαν στούς ἀναγνωρισμένους ραββίνους τῆς συναγωγῆς(4,25. 8,1. 12,15. 14,13 κ.ἄ.). (δ) Σέ κάποιο μετέπειτα χρόνο ὁ Ἰησοῦς προβαίνει σέ κρι-τική τῶν ἀκολούθων του δείχνοντας ὅτι τό νά τόν ἀκολουθοῦν σημαίνει πολύ περισσότεροἀπό ἐκεῖνο πού οἱ μαθητές ἤ τό πλῆθος τῶν ἀκολούθων εἶχαν στήν ἀρχή φανταστεῖ: Τό νάἀκολουθοῦν τόν Ἰησοῦν σημαίνει νά εἶναι πρόθυμοι νά θυσιαστοῦν ὑπέρ Αὐτοῦ (16,24).

26

Ὁ Ἰησοῦς διδάσκει καί θεραπεύει (4,23-25)(Μάρκ. 1,39. Λουκ. 4,44. 6,17-18)

4,23Καὶ περιῆγεν ὅλην τὴν Γα-λιλαίαν ὁ Ἰησοῦς διδάσκων ἐνταῖς συναγωγαῖς αὐτῶν καὶ κη-ρύσσων τὸ εὐαγγέλιον τῆς βασι-λείας καὶ θεραπεύων πᾶσαν νόσονκαὶ πᾶσαν μαλακίαν ἐν τῷ λαῷ. 24Καὶ ἀπῆλθεν ἡ ἀκοὴ αὐτοῦ εἰςὅλην τὴν Συρίαν, καὶ προσήνεγκαναὐτῷ πάντας τοὺς κακῶς ἔχονταςποικίλαις νόσοις καὶ βασάνοις συ-νεχομένους, καὶ δαιμονιζομένουςκαὶ σεληνιαζομένους καὶ παραλυ-τικούς, καὶ ἐθεράπευσεν αὐτούς· 25καὶ ἠκολούθησαν αὐτῷ ὄχλοιπολλοὶ ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας καὶ Δε-καπόλεως καὶ Ἱεροσολύμων καὶἸουδαίας καὶ πέραν τοῦ Ἰορδάνου.

4,23 Καί περιόδευε ὅλη τή Γαλι-λαία ὁ Ἰησοῦς διδάσκοντας στίς συ-ναγωγές τους καί κηρύττοντας τόεὐαγγέλιο τῆς Βασιλείας καί θερα-πεύοντας κάθε ἀσθένεια καί κάθεἀρρώστια στό λαό.24Καί ἡ φήμη του διαδόθηκε σέ ὅλητή Συρία. Καί ἔφερναν σ᾿ αὐτόνὅλους τούς ἀσθενεῖς, πού ἔπασχανἀπό διάφορες ἀσθένειες καί κατέχον-ταν ἀπό βάσανα καί ὅσους ἦταν δαι-μονισμένοι καί σεληνιαζόμενοι καίπαραλυτικοί καί τούς θεράπευσε.25Καί τόν ἀκολούθησαν πολλά πλή -θη ἀπό τή Γαλιλαία καί τή Δεκά-πολη καί τά Ἰεροσόλυμα καί τήνἸουδαία καί πέρα ἀπό τόν Ἰορδάνη.

4,23-25: Αὐτή εἶναι ἡ πρώτη καί μεγαλύτερη περίληψη τῆς δράσεως τοῦ Ἰησοῦ (βλ.ἐπίσης 8,16. 9,35. 14,35-36. 15,29-31. 19,1-2), πού εἰσάγει τήν διδασκαλία καί τά θαύ-ματα τῶν κεφ. 5-9. Αὐτό τό σύντομο ἐδῶ τεμάχιο συντίθεται ἀπό τόν Ματθαῖο ὡς μίαεἰσαγωγή στήν πρώτη ἀπό τίς κύριες ὁμιλίες του, τήν «ἐπί τοῦ Ὄρους Ὁμιλία». Ἡ σύνοψηπεριγράφεται μέ συνήθεις ἐκφράσεις: Διδασκαλία στίς Συναγωγές (μνημονευθεῖσα πολλέςφορές), κήρυγμα τοῦ εὐαγγελίου τῆς σωτηρίας, θεραπεία ἰάσεων καί ἀπέλαση δαιμόνων.Ὡς ἀποτέλεσμα αὐτῶν τῶν δραστηριοτήτων ἦταν ὅτι ὁ Ἰησοῦς ἔγινε γνωστός «εἰς ὅληντήν Συρίαν». 4,23. Τό Εὐαγγέλιο τῆς βασιλείας. Ἡ ἔκφραση αὐτή εἶναι ἰδιαίτερη στόνΜατθαῖο (9,35. 24,14). Σημαίνει εἴτε τήν ἀγγελία τοῦ ἐρχομοῦ τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ(β. σχόλια εἰς 3,2. 4,17), εἴτε αὐτήν τήν ἀγγελία μέ ὅλες τίς ἐντολές τοῦ Χριστοῦ μέ τίςὁποῖες τήν συνδέει ὁ Εὐαγγελιστής· δηλαδή ὅλο τό κατά Ματθαῖον Εὐαγγέλιο. – Καί θε-ραπεύων... Οἱ θαυμαστές θεραπεῖες εἶναι τό προνομιοῦχο σημεῖο τοῦ ἐρχομοῦ τῆς Βασιλείαςτοῦ Θεοῦ, βλ. 10,1.7 ἐξ. 11,4 ἑξ. Μέ τήν λ. πᾶσαν ὑπογραμμίζεται ἡ δύναμη καί ἡ ἔκτασητοῦ ἔργου τοῦ Ἰησοῦ, πιθανός ὑπαινιγμός εἰς Ἠσ. 53,4, χωρίο παρατιθέμενο εἰς Ματθ.8,17. 4,24. Τήν Συρίαν. Ὁ ὅρος αὐτός χρησιμοποιούμενος ἐδῶ μέ ἀκαθόριστο τρόπο ση-μαίνει πρακτικά τήν Γαλιλαία καί τά περίχωρά της, βλ. Μάρκ. 1,28. – Ἡ Ρωμαϊκή ἐπαρ-χία τῆς Συρίας συνόρευε μέ τά ὄρη τοῦ Ταύρου, τήν Συριακή ἔρημο, τό βασίλειο τῶνΝαβαταίων καί τήν Μεσόγειο. Ὁ Ματθαῖος ἐννοεῖ αὐτά τά μέρη τῆς ἐπαρχίας πού μνημο-νεύονται εἰς 4,25: Τήν Γαλιλαία, τήν Δεκάπολη (βορείως καί ἀνατολικῶς τῆς Γαλιλαίας),τήν Ἰουδαία καί τήν Περαία (ἀνατολικῶς τοῦ Ἰορδάνου). Αὐτές εἶναι περιοχές ἀπό τίς

Ματθ. 9,35Μάρκ. 1,39

Μάρκ. 6,55-56

Μάρκ. 3,7-8

27

1. Ἡ περικοπή ἐδῶ μᾶς ὁμιλεῖ γιά τήν διδασκαλία καί τά θαύματα τοῦἸησοῦ Χριστοῦ καί αὐτό μᾶς προετοιμάζει γι᾿ αὐτά πού θά ἀκούσουμε ἀπότό ἑπόμενο κεφ. καί μετά. Ὁ Ἰησοῦς δίδασκε στίς συναγωγές τῶν Ἰουδαίων(στίχ. 23α), (α) γιά νά ἑλκύσει περισσότερους, (β) γιά νά δείξει ὅτι δέν εἶναιἐνάντιος ὁ Νόμος τῆς Π.Δ. πρός τήν διδασκαλία του, ἀλλά καί (γ) γιά νάμή νομιστεῖ ὅτι παραπλανοῦσε τούς ἀμαθεῖς διδάσκοντάς τους λάθρα.

2. Γιά νά πιστώσει τήν διδασκαλία του ὁ Ἰησοῦς κάνει καί θαύματα(στίχ. 23β). Μεταξύ τῶν ἀσθενῶν θεράπευε καί σεληνιαζομένους (στίχ.24). Αὐτοί ἦταν δαιμονισμένοι. Ὁ Διάβολος – ὅπως ἑρμηνεύει ὁ Θεοφύλα-κτος – θέλοντας νά κάνει τούς ἀνθρώπους νά πιστεύσουν ὅτι οἱ ἀστέρεςεἶναι κακοποιοί, παρατηροῦσε πότε ἡ σελήνη θά εἶναι πανσέληνος («ὁλόκυ-κλος») καί ἐπετίθετο τότε κατά τῶν ἀνθρώπων, γιά νά φανεῖ ὅτι αἰτία τῆςἀσθένειας εἶναι ἡ σελήνη καί νά διαβληθεῖ ἔτσι ἡ δημιουργία τοῦ Θεοῦ, ὅπωςδίδασκαν οἱ Μανιχαῖοι (βλ. MPG 123,185· βλ. ὅμως καί ἑρνηνεία τοῦ Ζι-γαβηνοῦ εἰς MPG 129,188).

ὁποῖες διῆλθε ὁ Ἰησοῦς. Ἡ περιοχή τῆς Τύρου καί τῆς Σιδῶνος (Μάρκ. 3,8. Λουκ. 6,17)δέν μνημονεύεται, πολύ πιθανῶς ἐπειδή ὁ Ματθαῖος νόμισε ὅτι αὐτή ἡ περιοχή περιλαμβα-νόταν ἤδη στόν κατάλογό του, βλ. 15,21. – Σεληνιαζομένους. Σήμερα τούς λέγομε ἐπι-ληπτικούς, βλ. 17,15. 4,25. Δεκάπολις. Ἦταν μία ὁμοσπονδία δέκα ἐλευθέρων πόλεωνμέ τήν γῆ τους, διάσπαρτων πρό παντός πρός ἀνατολάς καί βορειοανατολικῶς τοῦ Ἰορδάνου,μέχρι καί τήν Δαμασκό.

28

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΚΡΙΤΩΝ(Σέ συνέχειες)

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΡΙΤΩΝ (2,6-16,31)§ 5. ΕΙΣΑΓΩΓΗ (2,6-3,6)

(Ἡ μακρά περικοπή 2,6-3,6 συντίθεται ἀπό δύο τμήματα. α) 2,6-10, τόὁποῖον ἀποτελεῖ σύνδεσμον τῶν βιβλίων Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ καί Κριτῶν καί β)2,11-3,6, εἰς τό ὁποῖον παρουσιάζεται ἡ θεολογική βάσις τῆς περιόδου τῶνΚριτῶν, ὁ σκελετός τῶν ἡρωϊκῶν διηγήσεων τοῦ βιβλίου.)

Ἡ ἀνατολή νέας ἀποστάτου γενεᾶς (2,6-10)

Κείμενο τῶν Ο´

2,6 Καὶ ἐξαπέστειλενἸησοῦς τὸν λαόν, καὶἦλθεν ἀνὴρ εἰς τὴν κλη-ρονομίαν αὐτοῦ κατα-κληρονομῆσαι τὴν γῆν. 7Kαὶ ἐδούλευσεν ὁ λαὸςτῷ Κυρίῳ πάσας τὰςἡμέρας Ἰησοῦ καὶ πάσαςτὰς ἡμέρας τῶν πρεσβυ-τέρων, ὅσοι ἐμακροημέ-ρευσαν μετὰ Ἰησοῦ, ὅσοιἔγνωσαν πᾶν τὸ ἔργονΚυρίου τὸ μέγα, ὃ ἐποί-ησεν ἐν τῷ Ἰσραήλ. 8Kαὶ ἐτελεύτησεν Ἰησοῦςυἱὸς Ναυὴ δοῦλος Κυρίου,υἱὸς ἑκατὸν δέκα ἐτῶν. 9 Kαὶ ἔθαψαν αὐτὸν ἐνὁρίῳ τῆς κληρονομίαςαὐτοῦ ἐν Θαμναθαρές, ἐνὄρει Ἐφραὶμ ἀπὸ βορρᾶ

Μετάφραση ἀπό τό Ἑβραϊκό

2,6Kαί ὅτε ἀπέλυσε τόν λαόν ὁ Ἰησοῦς, οἱ υἱοίἸσραήλ ὑπῆγον, ἕκαστος εἰς τήν κληρονομίαναὐτοῦ, διά νά κατακληρονομήσωσι τήν γῆν.

7Καί ἐλάτρευσαν ὁ λαός τόν Κύριον πάσας τάς ἡμέ-ρας τῶν πρεσβυτέρων, οἵτινες ἐπέζησαν μετά τόνἸησοῦν, καί εἶδον πάντα τά ἔργα τά μεγάλα τοῦΚυρίου, ὅσα ἔκαμεν ὑπέρ τοῦ Ἰσραήλ.

8Καί ἐτελεύτησεν Ἰησοῦς, ὁ υἱός τοῦ Ναυῆ ὁ δοῦλοςτοῦ Κυρίου, ἡλικίας ἑκατόν δέκα ἐτῶν.

9Καί ἔθαψαν αὐτόν εἰς τό ὅριον τῆς κληρονομίαςαὐτοῦ ἐν Θαμνάθ-ἀρές, ἐν τῷ ὄρει Ἐφραίμ, κατάτό βόρειον μέρος τοῦ ὄρους Γαάς.

29

τοῦ ὄρους Γαάς. 10Kαί γε πᾶσα ἡ γενεὰἐκείνη προσετέθησαν πρὸςτοὺς πατέρας αὐτῶν, καὶἀνέστη γενεὰ ἑτέρα μετ᾿αὐτούς, οἳ οὐκ ἔγνωσαντὸν Κύριον καί γε τὸἔργον, ὃ ἐποίησεν ἐν τῷἸσραήλ.

10Καί πᾶσα ἔτι ἡ γενεά ἐκείνη προσετέθησαν εἰςτούς πατέρας αὐτῶν· καί ἐσηκώθη ἄλλη γενεά μετ᾿αὐτούς, ἥτις δέν ἐγνώρισε τόν Κύριον, οὐδέ τά ἔργατά ὁποῖα ἔκαμεν ὑπέρ τοῦ Ἰσραήλ.

Ἡ μικρά αὕτη περικοπή μᾶς πληροφορεῖ συντόμως περί τής θεοφιλοῦς πορείαςτοῦ Ἰσραήλ ὑπό τήν διακυβέρνησιν τοῦ Ἰησοῦ καί τήν ἀποστασίαν αὐτοῦ μετάτόν θάνατον ἐκείνου καί σκοποῖ εἰς τό νά συνδέσῃ τά δύο βιβλία τοῦ Ἰησοῦ τοῦΝαυῆ καί τῶν Κριτῶν. Ὡς ἤδη ἐγράψαμεν (ἰδέ τεῦχ. 19, σελ. 16 ἑξ.) καί τά ἐν1,1-2,5 ἐξιστορούμενα σκοποῦν καί αὐτά εἰς τό νά εἰσαγάγουν γενικῶς τόν ἀνα-γνώστην εἰς τό ἱστορικόν πλαίσιον τοῦ βιβλίου τῶν Κριτῶν, δίδοντες μίαν γενικήνεἰκόνα τῆς καταστάσεως τοῦ Ἰσραήλ κατά τά τελευταῖα ἔτη τῆς ζωῆς τοῦἸησοῦ καί ἐπαναλαμβάνοντες γεγονότα συμβάντα ζῶντος ἔτη αὐτοῦ. Ἡ γνώμηαὕτη εὑρίσκεται εἰς τούς Πατέρας (ἰδέ σχετικά χωρία ἐν τεῦχ. 19, σ. 17)ἀπαντᾶται δέ καί εἰς πολλούς ξένους ἑρμηνευτάς.

Ἡ περικοπή τῶν στίχ. 6-10 πληροφοροῦσα περί τοῦ θανάτου καί τῆς ταφῆςτοῦ Ἰησοῦ, κλείει τάς ἐπαναλήψεις ἐκ τοῦ βιβλίου τοῦ Ἰησοῦ καί εἰς τό ἑξῆςἔχομεν γεγονότα καθαρῶς μετά τόν θάνατον αὐτοῦ συμβάντα. Ὁ Θεοδώρητοςἐπί τῆς περικοπῆς ταύτης λέγει· «Ἐντεῦθεν ὑπέλαβον τά πλείονα τῶν εἰρημένων(ἐν 1,1-2,5) ἀνακεφαλαίωσιν εἶναι τῶν ἐπί τοῦ Ἰησοῦ πεπραγμένων· ἔφη γάρ ὁσυγγραφεύς· “Καί ἐξαπέστειλεν Ἰησοῦς τόν λαόν”» (Θεοδώρητος, MPG 80,485).

Ὁ Henry, ἀντιθέτως, ἐρειδόμενος φαίνεται ἐπί τοῦ στίχου 1,1, θεωρεῖ ἅπαντατά ἀπ’ ἀρχῆς τοῦ βιβλίου ἐξιστορούμενα ὡς μετά τόν θάνατον τοῦ Ἰησοῦ συμβάντα.Δικαιολογεῖ δέ τήν θέσιν τῆς παρούσης περικοπῆς, ἥτις ὁμιλεῖ περί τοῦ θανάτουκαί τῆς ταφῆς τοῦ Ἰησοῦ, ὡς ἑξῆς· «Ἡ παράγραφος αὐτή… ἔρχεται πάλιν ἐδῶ(ἰδέ καί Ἰησ. Ν. 24, 29.30) μόνον διά νά παρασκευάσῃ ὁδόν εἰς τήν ἀκόλουθονπληροφορίαν, τήν ὁποίαν δίδει τό κεφάλαιον τοῦτο, περί τοῦ ἐκφυλισμοῦ τῶν Ἰσραη-λιτῶν καί τῆς ἀποστασίας των. Ὁ Ἄγγελος προεῖπεν ὅτι οἱ Χαναναῖοι καί τά εἴδωλάτων θά εἶναι μία παγίς διά τόν Ἰσραήλ· τώρα ὁ ἱστορικός συγγραφεύς ἐπιχειρεῖ νάδείξῃ ὅτι αὐτοί ἔγιναν τοιοῦτοι, καί, ἵνα τοῦτο φανῇ περισσότερον σαφές, στρέφειὀλίγον τά βλέμματά του ὄπισθεν καί μνημονεύει· α) Τῆς ἀνέτου τακτοποιήσεώς

30

των εἰς τήν χώραν Χαναάν (στίχ. 6), β) τῆς πίστεώς των καί τοῦ φόβου των εἰςτό ἅγιον ὄνομα τοῦ Θεοῦ, ὅσον καιρόν ἔζη ὁ Ἰησοῦς (στίχ. 7), γ) τοῦ θανάτου καίτῆς ταφῆς τοῦ Ἰησοῦ, ὁ ὁποῖος ἔδωκεν ἕν θανατηφόρον κτύπημα μεταξύ τοῦ λαοῦεἰς τό ἐνδιαφέρον περί τῆς θρησκείας (τῶν Χαναναίων) (στίχ. 8·9) καί δ) τῆς ἐλεύ-σεως μιᾶς νέας γενεᾶς». Ὁ Henry φαίνεται συμφωνῶν μετά τοῦ Προκοπίου, ὁὁποῖος θεωρεῖ τήν περικοπήν ταύτην, ἡ ὁποία λέγει περί τῆς ἀποστασίας τῆς μετάτόν Ἰησοῦν γεννεᾶς, ὡς παρενθετικήν καί ἐπίτηδες ὑπό τοῦ συγγραφέως τεθεῖσανδιά νά δικαιολογήσῃ τούς λόγους τοῦ ἀγγέλου τοῦ Κυρίου. Ἡ ἐμφάνισις τοῦ Ἀγγέ-λου κατά τόν Προκόπιον ἔγινε βεβαίως μετά τόν θάνατον τοῦ Ἰησοῦ. «Πολλά εἶπενἤδη μετά θάνατον Ἰησοῦ ὡς καί ἑξῆς ἐπαναλαμβάνει τά περί τῶν εὐσεβῶν τετε-λευτηκότων καί τῶν ἐξ ἐκείνων ἀσεβησάντων, πρός οὕς καί ἀπεστάλη ὁ Ἅγγελος.Τήν γάρ αἰτίαν παρενέβαλε, δι’ ἥν περιγενέσθαι τῶν ἐχθρῶν οὐ δεδύνηνται. Ἀλλ’ἐπεί ἐλθόντος τοῦ Ἀγγέλου ἔκλαυσαν, τούς Κριτάς αὐτοῖς ὁ Κύριος ἤγειρεν.Ἐνταῦθα γάρ ἡ τῆς ἐννοίας ἀπόδοσις» (MPG 87A,1048B).

Μετά πικρίας σημειοῖ τό κείμενον ὅτι μετά τήν εὐσεβῆ ἐκείνην γενεάν τήν κα-θοδηγουμένην ὑπό τοῦ Ἰησοῦ, ἦλθεν ἄλλη γενεά, ἡ ὁποία ἐλησμόνησε τόν Κύριονκαί τά θαυμαστά του ἔργα ἐπί τοῦ Ἰσραήλ (στίχ. 10). Ἡ ἐπί τοῦ Ἰησοῦ γενεά,ἡ ὁποία εὑρίσκετο συνεχῶς εἰς ἀγώνας διά τήν κατάκτησιν τῆς Χαναάν καί εἰςστερήσεις, ἦτο θερμή εἰς τήν πίστιν της πρός τόν Θεόν. Ἡ μετ’ ἐκείνην ὅμωςγενεά, ἡ ὁποία ἀπηύλαυεν γαλήνης καί ἀνέσεως, ἐλησμόνησε τόν Θεόν τῶν πα-τέρων της. «Πάντοτε συμβαίνει αὐτό. Μία γενεά πονεμένη, βασανισμένη, λιτή,ἀφωσιωμένη εἰς τά ὑψηλά, μόνον μέ τήν πίστιν εἰς τόν Κύριον, ἐπιτελεῖ ἕνα ἔργον«μέγα τε καί θαυμαστόν». Ἔπειτα ἡ γενεά ἐκείνη παρέρχεται, καί ἔρχονται τάἀνάξια τέκνα, τά «παιδαρέλια» πού τά εὑρῆκαν ὅλα ἕτοιμα, πού δέν ἐγνώρισανπόλεμον, ἀγῶνα, πεῖναν, κακουχίαν, ἡ γενεά τήν ὁποίαν χαρακτηρίζει ὁ εὐδαιμο-νισμός, ἡ ἡδονοθηρία, ἡ ἀπατηλή αὐτοπεποίθησις, ὁ ἠθικός ἐκτραχηλισμός, ἡἀλαζονεία τοῦ βίου· ἡ γενεά πού δέν συνδέεται μέ τόν Κύριον, ἡ γενεά πού δένθαυμάζει ἀλλ᾿ οὕτε κἄν ἐνθυμεῖται «τό ἔργον» τό μέγα καί καταπληκτικόν πούἐπετέλεσαν οἱ πτωχοί πατέρες μέ τήν πίστιν εἰς τόν Κύριον» (Σάκκος) (ἰδέΣΤΑΥΡΟΣ 1973 σ. 75 α).

Ἡ ἀποστασία ὅμως τῆς νέας γενεᾶς ὠφείλεται καί εἰς τήν ἔλειψιν εὐσεβοῦς

ἀρχηγοῦ, ἐνῷ ἡ προηγουμένη αὐτῆς γενεά καθωδηγεῖτο ὑπό τοῦ Ἰησοῦ. «Διδα-σκόμεθα δέ διά τούτων ὅσον τούς ὑπηκόους ὀνίνησιν ἡ τῶν ἀρχόντων εὐσέβειακαί ὅσον ἡ ἀναρχία λυμαίνεται καί αὖ πάλιν ἡ τῶν πονηρῶν ἡγεμονία. Τοῦτο γάρκαί ἥδε ἡ ἱστορία (τῶν Κριτῶν) διδάσκει» (Θεοδώρητος, MPG 80,499Α).

Ἡ φράσις τοῦ στίχ. 10 ὑπενθυμίζει τήν ἐν Ἐξοδ. 1,8.

31

ΨΑΛΜΟΣ 1

ΤΟ ΨΑΛΤΗΡΙΟΝ(Σέ συνέχειες)

1,1Μακάριος ἀνήρ, ὃς οὐκ ἐπορεύθηἐν βουλῇ ἀσεβῶν καὶ ἐν ὁδῷ ἁμαρ-τωλῶν οὐκ ἔστη καὶ ἐπὶ καθέδρᾳλοιμῶν οὐκ ἐκάθισεν.

2Ἀλλ᾿ ἤ ἐν τῷ νόμῳ Κυρίου τὸ θέλημααὐτοῦ, καὶ ἐν τῷ νόμῳ αὐτοῦ μελετή-σει ἡμέρας καὶ νυκτός. 3Καὶ ἔσται ὡς τὸ ξύλον τὸ πεφυτευμέ-νον παρὰ τὰς διεξόδους τῶν ὑδάτων, ὃτὸν καρπὸν αὐτοῦ δώσει ἐν καιρῷαὐτοῦ, καὶ τὸ φύλλον αὐτοῦ οὐκἀποῤῥυήσεται· καὶ πάντα, ὅσα ἂν ποιῇ,κατευοδωθήσεται. 4 Οὐχ οὕτως οἱ ἀσεβεῖς, οὐχ οὕτως,ἀλλ᾿ ἢ ὡσεὶ χνοῦς, ὃν ἐκρίπτει ὁ ἄνε-μος ἀπὸ προσώπου τῆς γῆς.

1,1Μακάριος εἶναι ὁ ἄνθρωπος πού δένπορεύθηκε κατά τό θέλημα τῶν ἀσεβῶνκαί δέν στάθηκε στόν τόπο τῶν ἁμαρ-τωλῶν καί δέν κάθησε στήν καθέδρα τῶνδιεφθαρμένων. 2Ἀλλά τό θέλημά του εἶναι ὁ Νόμος τοῦΚυρίου καί (αὐτόν) τόν Νόμο Του θά ψελ-λίζει μέρα καί νύκτα. 3Καί θά εἶναι σάν τό δένδρο τό φυτευμένοσέ τρέχοντα νερά, πού δίνει καρπό στόνκατάλληλο καιρό καί εἶναι καταπράσινο.(Ἔτσι καί αὐτός) ὅλα ὅσα κάνει θά κα-τευοδώνονται.

4Δέν θά εἶναι ὅμως ἔτσι οἱ ἀσεβεῖς, δέν θάεἶναι ἔτσι! Ἀλλά θά εἶναι σάν τό ἄχυρο,πού τό ἐξαφανίζει ὁ ἄνεμος ἀπό τό πρό-σωπο τῆς γῆς.

Οἱ Ψαλμ. 1 καί 2, ἐστερημένοι τίτλων, θεωροῦνται ὡς εἰσαγωγή στό Ψαλτήριο. Θεωροῦνται καί οἱδύο ὡς ἕνας ψαλμός, ἀφοῦ, κατά κάποια ἄλλη ἀνάγνωση ἑλληνικῶν χειρογράφων τοῦ Πράξ. 13,33 καίἀπό ἰουδαϊκές παραδόσεις, ὁ Ψαλμ. 2 ἀριθμεῖται ὡς πρῶτος. Δύνανται πράγματι νά θεωρηθοῦν καί οἱδύο ψαλμοί ἑνωμένοι, ὡς πρόλογος τοῦ Ψαλτηρίου, ἀφοῦ καί οἱ δύο μαζί συνοψίζουν τήν ἠθική διδασκαλίακαί τίς Μεσιανικές ἰδέες τοῦ βιβλίου αὐτοῦ. Εἶναι δέ ἀξιοπαρατήρητο τό ὅτι οἱ δύο ψαλμοί ἀρχίζουν καίτελειώνουν μέ τήν ἴδια λ. «μακάριος». Ὁ Ψαλμός μας ἀνήκει στούς διδακτικούς Ψαλμούς καί ἡ προ-έλευσή του εἶναι ἀπό τήν μεταιχμαλωσιακή ἐποχή. Ἡ δομή τοῦ Ψαλμοῦ εἶναι: Ἡ εὐτυχία τοῦ εὐσεβοῦς(στίχ. 1-3)· ἡ δυστυχία τοῦ ἀσεβοῦς (στίχ. 4-5)· οἱ δύο ὁδοί (στίχ. 6). Στίχ. 1. Ἡ ἀρχή τοῦ Ψαλμ.μακάριος δίνει σ᾿ αὐτόν διδακτικό ὕφος. Στόν στίχ. μας χαρακτηρίζεται ἡ εὐσέβεια τοῦ δικαίου κατάἀρνητικό τρόπο: Εὐσεβής εἶναι αὐτός πού δέν μετέχει στίς συνάξεις τῶν ἀσεβῶν. Στίχ. 2. Χαρακτη-ρίζεται ἡ εὐσέβεια τοῦ δικαίου θετικῶς: Εὐσεβής εἶναι ἐκεῖνος ὁ Ἰουδαῖος πού μελετᾶ τήν Τωρά (hrt),τόν Νόμο. Ὁ δίκαιος σπουδάζει τόν Νόμο μέ ἐπιμέλεια καί τόν κάνει βίωμά του. Ὁ στίχ. μας μεταδίδειτό πνεῦμα τῶν Ψ. 18 καί 119, καθώς καί πολλῶν ἄλλων κειμένων. Ἡ δύναμη τῆς Ἰσραηλιτικῆς εὐσέ-βειας κεῖται στήν εὐχάριστη ὑπακοή στό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἡ δεύτερη πρόταση τοῦ στίχ. εἶναι ὑπαι-νιγμός στό Ἰησ. Ν. 1,8. Ἡ συνεχής ἀδολεσχία στόν λόγο τοῦ Θεοῦ εἶναι σχεδόν αὐτό πού θά πεῖ ὁ

32

ἀπόστολος Παῦλος «ἀδιαλείπτως προσεύχεσθαι» (Α Θεσ. 5,17). – Μελετήσει. Στό Ἰσραήλ ὁ Νόμοςδιαβαζόταν κάθε μέρα χαμηλόφωνα (Ἰησ. Ν. 1,7-8. Ψαλμ. 34,28. Σοφ. Σειρ. 14,20-21). Aὐτή ἡ χα-μηλή ἀπαγγελία εἶναι μιά μελέτη, ἕνα στοχασμός (βλ. Ψαλμ. 62,7. 76,13. 142,5), ἀντίθετα πρός τήνδυνατή φωνή τῆς προσευχῆς σέ ἕνα πάθημα (βλ. Ψαλμ. 3,5. 5,3 κ.ἄ.). Τό ρῆμα «μελετήσει» ἐδῶ δένἔχει τήν ἔννοια τοῦ ἐπισταμένως μελετῶ, ἀλλά τοῦ «ψελλίζω», τοῦ «μουρμουρίζω», ὅπως αὐτήν τήνἔννοια ἔχει τό ἀντίστοιχο ρῆμα τοῦ Ἑβραϊκοῦ κειμένου (hgh, «χαγά»). Ὁ ψαλμωδός μας ἐδῶ ἔχει ὑπ᾿ὄψιν του τόν «εὐσεβῆ» Ἰουδαῖο πού ζεῖ μετά τήν βαβυλώνιο αἰχμαλωσία, ὁ ὁποῖος, γιά νά διαφυλάξειτήν θρησκεία του ἀπό τόν κίνδυνο τῆς παραφθορᾶς της κατά τούς Ἑλληνιστικούς χρόνους, προσκολ-λήθηκε στερεά στόν Νόμο (τήν hrt) ψελλίζοντας τεμάχια ἐξ αὐτοῦ, ἀντιδρῶν ἔτσι πρός τούς «ἀσεβεῖς»καί «ἁμαρτωλούς» καί «λοιμούς» τοῦ Ψαλμοῦ μας, οἱ ὁποῖοι ἤθελαν νά φέρουν σέ ἐπαφή τήν διδασκαλίατοῦ Νόμου πρός τά διδάγματα τῆς Ἑλληνιστικῆς φιλοσοφίας. Στίχ. 3. Στούς στίχ. 3 καί 4 ἐκφράζεταιἡ εὐλογία τοῦ εὐσεβοῦς καί ἡ τιμωρία τοῦ ἀσεβοῦς, βλ. καί Ψαλμ. 36. Στόν στίχ. 3 ἐκφράζεται ἡἀμοιβή καί εὐτυχία τοῦ εὐσεβοῦς μέ τήν εἰκόνα τοῦ καρποφόρου δένδρου (βλ. Ἰερ. 17,7-8. Ψαλμ. 91,13-15), μιά συνήθης εἰκόνα στήν παλαιά Ἀνατολή. Στίχ. 4. Ἀντίθετα οἱ ἀσεβεῖς θά εἶναι ὡς χνοῦς, τόἐλαφρύ καί ἄχρηστο μέρος τοῦ σταχυοῦ, τό ὁποῖο ἁρπάζει ὁ ἄνεμος καί τό ρίπτει μακρυά (βλ. καί Ψαλμ.34,5. Ἰώβ 21,18. Ἠσ. 17,13). Στίχ. 5.6. Οἱ ἀσεβεῖς ἀπειλοῦνται μέ τιμωρία, ὅτι οὐκ ἀναστήσονται

5Διὰ τοῦτο οὐκ ἀναστήσονται ἀσεβεῖςἐν κρίσει, οὐδὲ ἁμαρτωλοὶ ἐν βουλῇ δι-καίων· 6ὅτι γινώσκει Κύριος ὁδὸν δικαίων, καὶὁδὸς ἀσεβῶν ἀπολεῖται.

5 Γι᾿ αὐτό δέν θά ἀθωωθοῦν οἱ ἀσεβεῖςστήν κρίση τοῦ Θεοῦ, οὔτε θά εἶναι μέλητῆς κοινότητας τῶν δικαίων. 6 Φροντίζει ὁ Κύριος γιά τούς δίκαιους,ἐνῶ οἱ ἀσεβεῖς θά καταστραφοῦν.

Ὁ πρῶτος αὐτός ψαλμός τῆς συλλογῆς τοῦ Ψαλτηρίου μιλάει γιά τήν μακαριότητατοῦ εὐσεβοῦς καί τήν δυστυχία τοῦ ἀσεβοῦς. Εὐσεβής, κατά τόν ψαλμό μας, εἶναι ὁἄνθρωπος ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος δέν πορεύεται κατά τίς σκέψεις τῶν ἀσεβῶν (στίχ. 1α)καί δέν παρευρίσκεται στόν τόπο ὅπου συναθροίζονται αὐτοί οἱ «λοιμοί», οἱ διεφθαρμένοιἄνθρωποι (στίχ. 2β), οἱ «χλευαστές», ὅπως τούς λέει τό Ἑβραϊκό κείμενο. Αὐτοί οἱἀσεβεῖς, ὅπως φαίνεται ἀπό τόν ὅλο ψαλμό μας, ἦταν Ἰουδαῖοι, οἱ ὁποῖοι ἐχλεύαζαντούς ἄλλους ὁμοεθνεῖς τους Ἰουδαίους, ἐπειδή αὐτοί ἦταν προσκολλημένοι στόν Νόμοτοῦ Μωυσέως καί δέν ἤθελαν νά τόν φέρουν σέ συνάφεια μέ τόν ἑλληνικό πολιτισμό.Ὁ ψαλμός μας πραγματικά ἔχει συντεθεῖ κατά τούς βραδυτέρους ἑλληνιστικούς χρό-νους, κατά τούς ὁποίους μερικοί ἤ καί πολλοί Ἰουδαῖοι εἶχαν ἐπηρεαστεῖ ἀπό τό ἑλλη-νικό πνεῦμα καί τόν πολιτισμό του καί φέρονταν φιλελεύθερα πρός τόν Νόμο τοῦΜωυσέως καί ἐχλεύαζαν ὅσους Ἰουδαίους ἦταν προσκολλημένοι σ᾿ αὐτόν, γι᾿ αὐτόκαί τό Ἑβραϊκό κείμενο αὐτούς τούς Ἰουδαίους τούς λέγει «χλευαστές». Αὐτοί οἱνεωτεριστές καί μοντέρνοιἸουδαῖοι σχημάτιζαν συλλόγους καί εἶχαν εἰδικούς χώρους,ὅπου συναντῶντο γιά νά ἀναπτύξουν τήν ἐνάντια πρός τήν ἰουδαϊκή παράδοση ἑλλη-νιστική τους διδασκαλία·(βλ. τά τρία συνεχῆ ρήματα «ἐπορεύθη», «ἔστη» καί «ἐκά-

33

ἐν κρίσει. Πρόκειται περί σκηνῆς παρμένης ἀπό τό δικαστήριο, κατά τήν ὁποία ὁ κατηγορούμενος ὅτανἀθωώνετο ἐγείρετο ὄρθιος, ἀλλά ὅταν κατεδικάζετο ἔπιπτε κατά γῆς. Στήν κρίση πού καθ᾿ ἡμέραν ἐξα-σκεῖ ὁ Θεός ἐπί τῶν ἀνθρώπων οἱ «ἀσεβεῖς», οἱ περιφρονητικῶς, δηλαδή, φερόμενοι στόν Νόμο, «οὐκἀναστήσονται»· δέν θά ἀθωωθοῦν, ἀλλά θά πέσουν καί θά συντριβοῦν καί δέν θά ὑπολογίζονται ἐν βουλῇδικαίων, δέν θά ἀποτελοῦν, δηλαδή, μέλη τῆς κοινότητος (=«ἐν βουλῇ») τῶν εὐσεβῶν καί δικαίων.Ἀντίθετα πρός τούς ἀσεβεῖς ὁ Θεός γινώσκει ὁδόν δικαίων, φροντίζει, δηλαδή, καί μεριμνᾶ γιά τήνζωή τῶν εὐσεβῶν. Κατά τό Ἑβραϊκό ὅμως κείμενο τό «ἐν κρίσει» (στίχ. 5) ἀναφέρεται στήν ἐσχατο-λογική κρίση, ἐνῶ κατά τό κείμενο τῶν Ο´, ὅπως εἴδαμε, ἀναφέρεται στήν ὁποιαδήποτε κρίση, πού ἐξα-

θησε», στίχ. 1, τά ὁποῖα δείχνουν τά τρία στάδια ἐκείνου πού σκοπεύει νά πορευθεῖσέ κάποιο κλειστό χῶρο γιά νά συμμετάσχει σέ συγκέντρωση). Οἱ «χλευαστές» αὐτοίἸουδαῖοι, ὅπως τούς λέγει τό Ἑβραϊκό κείμενο ἤ οἱ «διεφθαρμένοι», ὅπως τούς λέγειτό κείμενο τῶν Ο´ («λοιμοί»), εἶναι οἱ πρόδρομοι τῶν γνωστῶν Ἑλληνιστῶν μετέπειταἸουδαίων, οἱ ὁποῖοι ἤθελαν νά φέρουν σέ ἐπαφή τήν Ἰσραηλητική θρησκεία μέ τήνἙλληνική φιλοσοφία. Κατά τόν ψαλμό μας, ἡ χαρά τοῦ εὐσεβοῦς εἶναι μόνο ὁ Νόμοςκαί αὐτόν μόνο θά «μελετᾶ» ἡμέρα καί νύκτα (στίχ. 2). Πιθανόν βέβαια ὁ εὐσεβήςαὐτός Ἰουδαῖος νά μήν δύναται νά ἑρμηνεύσει θεολογικά τόν Νόμο, ἀλλ᾿ αὐτό δέν πει-ράζει. Ἀρκεῖ νά τόν ψελλίζει μέ τά χείλη του· γι᾿ αὐτό ἐδῶ τό ρῆμα «μελετῶ» τοῦστίχ. 2 δέν ἔχει τήν ἔννοια τοῦ ἐπισταμένως μελετῶ, ἀλλά τήν ἔννοια τοῦ «μουρμου-ρίζω», ὅπως αὐτήν ἀκριβῶς τήν ἔννοια ἔχει τό ἀντίστοιχο ἑβραϊκό ρῆμα hgh(«χαγά»). Ἀλλά συμβαίνει νά ἔχει καί στήν ἑλληνική γλώσσα τό «μελετῶ» αὐτή τήνἔννοια, ὅπως φαίνεται καί στό ποίημα «Στῶν Ψαρρῶν τήν ὁλόμαυρη ράχη περ-πατῶντας ἡ δόξα μονάχη μελετᾶ (= μουρμουρίζει) τά λαμπρά παλληκάρια…».

Στήν συνέχεια ὁ Ψαλμός παριστάνει μέ εἰκόνα τήν εὐτυχία τοῦ εὐσεβοῦς ἀνθρώπου.Ὁ εὐσεβής θά εἶναι σάν ἕνα δένδρο, πού εἶναι φυτεμένο στά ρυάκια καί ποτίζεται μέἄφθονα νερά. Αὐτό τό δένδρο θά δίνει πάντοτε καρπούς καί μάλιστα στόν κατάλληλοκαιρό τῶν καρπῶν («ἐν τῷ καιρῷ αὐτοῦ», στίχ. 3α) καί θά εἶναι πάντοτε ἀειθαλλέςδένδρο. Ἀντίθετα, οἱ ἀσεβεῖς θά γίνουν «σκορποχῶρι», σάν τό ἄχυρο, πού τό ἁρπάζειὁ ἄνεμος, ὅταν λικμίζουν τό σιτάρι στό ἁλῶνι, καί τό ἐξαφανίζει. Αὐτή θά εἶναι καί ἡτύχη τῶν ἀσεβῶν (στίχ. 4)!… Καί ἀκόμη περισσότερο, οἱ ἀσεβεῖς, οἱ χλευαστέςαὐτοί τῶν εὐσεβῶν Ἰουδαίων, τῶν τηρητῶν τῆς παραδόσεως, θά εἶναι ἔνοχοι ἀπέναντιτοῦ Θεοῦ. Στήν καθημερινή κρίση πού κάμνει ὁ Θεός καί στήν παροῦσα ἀκόμη ζωή,πρίν ἀπό τήν τελική (ἀμείβοντας τούς καλούς καί τιμωρῶντας κακούς), οἱ ἀσεβεῖςτοῦ ψαλμοῦ μας «οὐκ ἀναστήσονται» (στίχ. 5)· δηλαδή, δέν θά ἀθωωθοῦν. Ἀλλάαὐτή ἡ μετάφραση τῶν Ο´ περί τῶν ἀσεβῶν ὅτι «οὐκ ἀναστήσονται», δύναται νά ὁδη-γήσει στήν πλάνη ὅτι αὐτοί δέν θά ἀναστηθοῦν κατά τήν τελική κρίση. Τό ρῆμα ἑρμη-νεύεται καλῶς ἄν λάβουμε ὑπ᾿ ὄψιν τήν σκηνή τῶν ἰουδαϊκῶν δικαστηρίων, ὅπου ὁἀθωούμενος «ἀνίστατο», ἐγείρετο ἀπό τό κάθισμά του ὄρθιος, γιά νά διαλαληθεῖ ἡἀθωότητά του· ὅταν ὅμως, ἀντίθετα, κατεδικάζετο, ἔπιπτε κατά γῆς δηλῶν ἐνώπιον

34

ὅλων μέ αὐτήν του τήν στάση τήν ἐνοχή του. Ἀκόμη δέ περισσότερο οἱ ἀσεβεῖς δένθά μποροῦν νά ἀποτελέσουν μέλη τῆς κοινότητος τῶν εὐσεβῶν (στίχ. 5β), δέν θάἀνήκουν στήν μερίδα τους.

Τέλος, στόν τελευταῖο στίχο ὁ ψαλμωδός ὁμιλεῖ συνοπτικά γιά τήν τύχη τῶνεὐσεβῶν καί τῶν ἀσεβῶν ἀνθρώπων: α) Ὁ Θεός φροντίζει καί μεριμνᾶ ἰδιαίτερα γιάτούς εὐσεβεῖς: «Γινώσκει Κύριος ὁδῶν δικαίων» (στίχ. 6α). β) Ἀντίθετα, οἱ ἁμαρτω-λοί, οἱ χλευαστές αὐτῶν τῶν εὐσεβῶν ἀνθρώπων, τῶν τηρητῶν τῶν παραδόσεων, θάκαταστραφοῦν: «Ὁδός ἁμαρτωλῶν ἀπολεῖται» (στίχ. 6β).

Ὁ τύπος τοῦ εὐσεβοῦς Ἰουδαίου τοῦ ψαλμοῦ μας φαίνεται ὡς πολύ κλειστός καίφανατικός, ἡ δέ εὐσέβεια φαίνεται νά περιορίζεται στήν γνώση τοῦ Νόμου μόνο. Καίὅμως ὁ Ἰουδαϊσμός πάντοτε, ἀλλά ἰδιαίτερα κατά τούς Ἑλληνιστικούς χρόνους πούἀντιμετώπισε τόν κίνδυνο νά χάσει τήν ἰδιαιτερότητά του σάν ἔθνος, γιά νά μήν ἀπω-λεσθεῖ καί χαθεῖ, κρατήθηκε ἀπό τήν θρησκεία του. Καί ἀπό τήν θρησκεία πάλι δένἀνέσυρε τά θεωρητικά στοιχεῖα, τήν προφητική, γιά παράδειγμα, διδασκαλία, πού θάἦταν ἀκατάληπτη γιά τούς πολλούς, ἀλλά τά ἀπό τόν Νόμο καθοριζόμενα ἐξωτερικάστοιχεῖα, πού διαχωρίζουν τόν πιστό Ἰουδαῖο ἀπό τόν ξένο. Γι᾿ αὐτό καί μετά τήν βα-βυλώνιο αἰχμαλωσία τό πρῶτο ἐνδιαφέρον τῶν Ἰουδαίων ἦταν νά ἱδρύσουν Ναό, γιάνά συγκεντρωθοῦν σάν ὁρατό σημεῖο σ᾿ αὐτόν, καί γι᾿ αὐτό κατά τήν περίοδο αὐτήνπάλι ἐτόνισαν τά ἐξωτερικά σημεῖα τοῦ Νόμου, ὅπως τήν περιτομή, τίς καθάρσεις,τίς ἑορτές καί τίς θυσίες καί ἄλλα παρόμοια σημεῖα τοῦ Νόμου. Τό βαθύτερο δίδαγματοῦ ψαλμοῦ μας εἶναι ὅτι πρέπει νά κρατοῦμε τίς παραδόσεις τῆς πίστεώς μας. Καίστίς παραδόσεις αὐτές ἀνήκουν βεβαίως καί τά ἐξωτερικά σημεῖα τῆς λατρείας μας,πού ὅμως εἶναι οὐσιαστικά σύμβολα: Τά καντήλια, τά θυμιατά, τά λάβαρα, τίς ἑορτέςτῶν ἁγίων μας, τίς νηστεῖες, κ.ἄ. Ὁμοίως, κατά τό πνεῦμα τῆς ἑρμηνείας τοῦ Ψαλμοῦμας, δικαιώνεται ἡ ὀλιγογράμματος γιαγιά, πού διαβάζει (μουρμουρίζει) τόν Ἑξάψαλμοκαί ἄς μήν τόν ἐννοεῖ (γιατί τηρεῖ μέ αὐτό πού κάνει τήν παράδοση), καί καταδικάζεταιὁ περιφρονητής καί χλευαστής τῶν ἱερῶν παραδόσεών μας μοντέρνος «θεολόγος».

σκεῖ ὁ Θεός στήν παροῦσα ζωή. – Ἡ λ. ὁδός νοεῖται ὡς τρόπος ζωῆς (βλ. Notscher, Gotteswege und

Menschenwege in der Bibel und in Qumran, Bonn 1958).