1

1 ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΘΗΒΑΣ

2013 – 2014 Β΄ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ – Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΑΡΧΑΙΕΣ ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ ΠΟΥ ΒΑΣΙΖΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΘΗΒΑΪΚO ΚΥΚΛΟ.

ΜΑΘΗΤΕΣ: Δρίτσας Κωνσταντίνος, Κάμπαξης Ηλίας, Κατσέλη Αγγελική, Κόλλια Χριστίνα, Λακιώτη Μαρίνα, Λεβετά Αποστολία, Μπεκρή Χρυσοβαλάντου, Μπότη Μαρία, Οικονόμου Ιωάννα, Σινγκ Παρασκευή, Σούλι Άντζελα, Σουρτζής Αλέξανδρος, Σοφίας Δημήτριος, Τάκη Ραφαηλία, Υπερήφανου Παρασκευή, Χρήστου Ελένη.

ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : Παχνή Βασιλική

Μάιος, 2014

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: 4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ 4

α) ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ 4

β) ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ 8

γ) ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ 9

δ) Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΠΡΩΜΕΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ 19

ε) ΟΙΔΙΠΟΔΕΙΟ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ 19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΕΠΙ ΚΟΛΩΝΩ 21

α) ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ 21

β) ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ 23

γ) Η ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ 26

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΕΠΤΑ ΕΠΙ ΘΗΒΑΣ 28

α) ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΙΣΧΥΛΟΥ 28

β) ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ 30

γ) ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ 31

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΑΝΤΙΓΟΝΗ 34

3

α) ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ 34

β) ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ 35

γ) Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ 38

δ) Ο ΚΡΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΛΑΖΟΝΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ 39

ε) ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ Η ΗΘΙΚΗ 40

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

4

Στην παρούσα ερευνητική εργασία ασχοληθήκαμε με τέσσερις αρχαίες τραγωδίες που βασίζονται στο Θηβαϊκό κύκλο και συγκεκριμένα με τις τραγωδίες Οιδίπους τύραννος, Οιδίπους επί Κολωνώ και Αντιγόνη του Σοφοκλή καθώς και με τους Επτά επί Θήβας του Αισχύλου. Πέρα από την περίληψη της υπόθεσης του κάθε έργου γράψαμε και σημαντικές πληροφορίες που αφορούν στη ζωή και στο έργο των δύο μεγάλων αρχαίων ποιητών. Επιπλέον, βρήκαμε και προσθέσαμε στην εργασία φωτογραφίες από σημαντικές παραστάσεις των συγκεκριμένων έργων που «ανέβηκαν» παλαιότερα καθώς και φωτογραφίες από έργα τέχνης που βασίστηκαν σε αυτές τις τραγωδίες. Όμως δεν αρκεστήκαμε στα παραπάνω και προσπαθήσαμε να προσεγγίσουμε τις τραγωδίες κοινωνιολογικά, ψυχαναλυτικά, ιστορικά και φιλοσοφικά, γνωρίζοντας ότι αυτά τα έργα, εκτός των άλλων, μας παρέχουν πληροφορίες για την εποχή τους καθώς, επίσης, θίγουν και θέματα διαχρονικής σημασίας. Έτσι, παίρνοντας αφορμή από τον Οιδίποδα τύραννο ασχοληθήκαμε με την έννοια και τη σημασία του πεπρωμένου στην Αρχαία Ελλάδα και με το Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα. Το έργο Οιδίπους επί Κολωνώ μας έδωσε την ιδέα να βρούμε πληροφορίες για την αξία που είχε η φιλοξενία για τους αρχαίους Έλληνες. Τέλος, σε σχέση με την τραγωδία «Αντιγόνη» θεωρήσαμε σημαντικό το να γράψουμε για τη θέση της γυναίκας στην αρχαιότητα, την αντίθεση που, ενίοτε, υπάρχει μεταξύ Ηθικής και Δικαίου καθώς, επίσης, με αφορμή τηστάση του Κρέοντα και τις τραγικές συνέπειες που αυτή είχε, ασχοληθήκαμε με τις αιτίες και τους κινδύνους μίας αλαζονικής εξουσίας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

α) ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ

O Σοφοκλής, έφηβος με αρμονική εμφάνιση και ομορφιά, ήταν αρχηγός του νικητήριου χορού για τον εορτασμό της νίκης στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Αναφορικά με τη χρονολογία γέννησης του, από τις διάφορες πληροφορίες που έχουμε, τη μεγαλύτερη πιθανότητα συγκεντρώνει αυτή που οδηγεί στο 497/6π.X. Αντίθετα, μπορούμε να καθορίσουμε με ακρίβεια τη χρονολογία του θανάτου του. Πέθανε το 406 π.X. Γεννήθηκε στον Kολωνό. Τριάντα, λοιπόν, χρόνια νεώτερος από τον Αισχύλο και 16 μεγαλύτερος από τον Ευριπίδη, ανδρώθηκε και ωρίμασε στην περίοδο της «λαμπράς πεντηκονταετίας» (479-431 π.X.), όπου αυτό που ονομάστηκε κλασικό, βρήκε σε όλες τις εκδηλώσεις την πιο γνήσια έκφρασή του. O Σοφοκλής περισσότερο από τους δύο άλλους μεγάλους ομότεχνούς του είναι αυτής της εποχής ο εκφραστής. Εάν η ελληνικότητα είναι «νους και μέτρο και καθαρότητα», όπως έλεγε ο Σίλλερ, πουθενά αλλού δεν θα βρούμε περισσότερο ολοκληρωμένα αυτά τα στοιχεία όσο στις δικές του τραγωδίες.

Oι μαρτυρίες που παραδίδουν οι αρχαίες πηγές (γραπτές, επιγραφικές), για τη ζωή του είναι πολλές,χωρίς όμως να στερούνται μυθοπλαστικών στοιχείων. Ασφαλέστερες είναι εκείνες του Bίου του, που φαίνεται ότι γράφτηκε στα τέλη του 2ου αιώνα π.X., σύμφωνα με σύντομη αναφορά στο λεξικό της Σούδας, καθώς και σε άλλες μαρτυρούμενες από επιγραφή. Ανήκε στην Aιγηίδα φυλή, ο δε οικογενειακός του τάφος βρισκόταν «επί τη οδώ τη κατά την Δεκέλειαν φερούση προ του τείχους σταδίου». Tο όνομα του πατέρα του, Σόφιλος, είναι επιβεβαιωμένο και από την επιγραφή «Σοφοκλής Σοφίλου Kολωνήθεν».

Aπό την ωραία διήγηση του Bίου του Eυριπίδη πληροφορούμαστε, ότι ο Σοφοκλής, μόλις έμαθετον θάνατο του ανταγωνιστή του, παρουσίασε στη γιορτή των Διονυσίων, το χορό και τους ηθοποιούς μεπένθιμο φόρεμα και αστεφάνωτους. Όταν, όμως, ο Αριστοφάνης ανέβασε τους Βατράχους, στα Λήναια

5

το 405 π.Χ. ο Σοφοκλής είχε ήδη πεθάνει. Σε αυτή τη φιλολογική κωμωδία, ο ποιητής εκθέτει τηναντίθεση ανάμεσα στον Αισχύλο και στον Ευριπίδη, που σημαίνει αντίθεση δύο εποχών. Ο Αριστοφάνηςκράτησε το Σοφοκλή μακριά από τη διαμάχη που γίνεται στο βασίλειο των νεκρών, με ένα χαρακτηρισμόπου στήνει φωτεινό μνημείο στην ειρηνικότητα του ποιητή. Έτσι τον γνώρισαν οι Aθηναίοι όταν ακόμηζούσε μαζί τους και ο Βίος του που σώζεται σε μερικά χειρόγραφα και προέρχεται μάλλον από τημεταγενέστερη ελληνιστική εποχή, μαρτυρεί για τη γοητεία της προσωπικότητάς του, που τον έκανε νακατακτά πάντα τις καρδιές.

O ποιητής αυτός, που ήξερε όπως κανένας άλλος την τραγική δυστυχία της ανθρώπινης ύπαρξης και όλα τα βάθη του πόνου, πέρασε τον δρόμο της εξωτερικής του ζωής σε λαμπρό φως, και εθεωρείτο από τους συμπατριώτες του ευτυχισμένος άνθρωπος. Έχοντας πατέρα τον εύπορο χαλκουργό Σόφιλο, μπόρεσε να λάβει την καλύτερη δυνατή για την εποχή του παιδεία και αγωγή. Δάσκαλο στη μουσική και στην όρχηση είχε τον φημισμένο Λάμπρο, ο οποίος στο σύγγραμμα του Πλουτάρχου εμφανίζεται μαζί μετον Πίνδαρο και τον Πρατίνα. O Bίος εξαίρει την εκπαίδευση του Σοφοκλή στη μουσική και στη γυμναστική, και αυτό συμφωνεί με τον τιμητικό τρόπο με τον οποίο έλαβε μέρος στον εορτασμό της νίκης της Σαλαμίνας. Διαλέχτηκε ανάμεσα σε χίλιους συνομήλικούς του, για να διευθύνει το 480 π.X. τονχορό των εφήβων, που έψαλε τον παιάνα γύρω από το τρόπαιο, που έστησαν οι Aθηναίοι, για να γιορτάσουν τη ναυμαχία της Σαλαμίνας.

O Bίος μας πληροφορεί ότι ο Σοφοκλής από αγάπη προς την Αθήνα (φιλαθηναιότατος) αποποιήθηκε τις προσκλήσεις στις βασιλικές αυλές κάτι που είχαν κάνει ο Aισχύλος και ο Eυριπίδης – και οι δύο πέθαναν μακριά από την Aθήνα. Άφησε την πόλη του μόνο για να την υπηρετήσει. Έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για αυτήν με την ανάληψη πολλών υψηλών αξιωμάτων. Στον Σαμιακό Πόλεμο ήτανστρατηγός μαζί με τον Περικλή (441/440 π.Χ.).

Δεν ήταν άσχετος με τη σκέψη της εποχής του, αλλά όπως ακριβώς αποκρύπτει την τεχνική πρωτοτυπία του, έτσι είναι και παντελώς αδιάφορος να εμφανίσει τον εαυτό του στην πρωτοπορία της προοδευτικής διανόησης. Σ’ αυτό οφείλεται η εντύπωση συντηρητισμού που αποκομίζουμε και που επιβεβαιώνεται από την εμμονή στο έργο του ορισμένων βασικών αντιλήψεων, εξαιρετικά παραδοσιακών, όπως το χάσμα ανάμεσα στη θεία και στην ανθρώπινη φύση, στη θεία και πανανθρώπινη γνώση, ανάμεσα στα φαινόμενα και στην πραγματικότητα. Είχε πολλούς φίλους και συνδέθηκε με εξέχοντα πρόσωπα της εποχής του, όπως τον Kίμωνα, τον Ηρόδοτο και άλλους.

Νεαρός νυμφεύθηκε τη Νικοστράτη από την οποία απέκτησε τον Ιοφώντα, ενώ από τη Θεοδωρίδα από τη Σικυώνα απέκτησε τον Αρίστωνα, του οποίου ο γιός, ο Σοφοκλής, δίδαξε την τελευταία τραγωδία του ποιητή, Οιδίπους επί Κολωνώ. O Σοφοκλής διακρινόταν και για την ευσέβειά του προς τους θεούς. Όταν οι Aθηναίοι εισήγαγαν το 420 π.Χ. τη λατρεία του Ασκληπιού, τον υμνητικό παιάνα προς τον θεό συνέθεσε ο Σοφοκλής. Γι’ αυτό και του αποδόθηκαν τιμές ήρωα, όταν πέθανε.

Πέθανε ενενήντα χρόνων, το 406 π.X. Ως αιτία του θανάτου του αναφέρεται μια ρόγα άγουρου σταφυλιού που του κάθισε στον λαιμό. Kατ’ άλλην εκδοχή, ότι κόπηκε η αναπνοή του καθώς διάβαζε απότην Aντιγόνη λόγο μακροσκελή. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, πέθανε από υπερβολική χαρά την οποία δοκίμασε μετά την τελευταία του νίκη σε δραματικούς αγώνες. Στον τάφο του έγραψαν ένα επίγραμμα, που έδινε στον ποιητή τα «πρωτεία» στη δραματική τέχνη. Eβδομήντα χρόνια μετά τον θάνατο του

6

Σοφοκλή, το 336 π.X., με πρόταση του ρήτορα Λυκούργου, στήθηκαν χάλκινοι ανδριάντες των τριών μεγάλων τραγικών στο Διονυσιακό θέατρο και έγινε επίσημη έκδοση του κειμένου των έργων τους, για να αποφεύγεται η νόθευσή τους από αυθαίρετες επεμβάσεις και αυτοσχεδιασμούς των υποκριτών. Mία ιδέα του επιβλητικού παραστήματος του ποιητή δίνει το μαρμάρινο άγαλμα-αντίγραφο που βρίσκεται στοMουσείο του Bατικανού στη Pώμη.

Εάν τα σύντομα βιογραφικά του μας εντυπωσιάζουν, μας γεμίζει θαυμασμό το θαυμάσιο έργο του, που επιτρέπει να χαρακτηρίσουμε την πορεία του μέσα στον χρόνο ως φωτεινή βιοτροχιά. O βιογράφος του αναφέρει ότι ο Σοφοκλής έμαθε την τραγική τέχνη του από τον Aισχύλο. Δεν έχουμε λόγους να αμφισβητήσουμε αυτή τη μαθητεία. Βεβαίως, στον Σοφοκλή αποδίδονται κάποιες καινοτομίες που βοήθησαν στην πρόοδο της δραματικής τέχνης. Αύξησε τον αριθμό των μελών του χορού από 12 σε 15 και τον αριθμό των υποκριτών σε τρεις από δύο. Aυτό έδωσε τη δυνατότητα να περιοριστούν τα λυρικά μέρη και να δοθεί μεγαλύτερη άνεση στην ανέλιξη του μύθου. Χρησιμοποίησε ακόμη τη σκηνογραφία και πρώτος αυτός από τους Aθηναίους ποιητές «ανέμειξε» τη φρυγική μελωδία με τον διθυραμβικό τόνο.Tις καινοτομίες αυτές μιμήθηκαν και ο Eυριπίδης και εν μέρει και ο Aισχύλος. Στην κατηγορία των καινοτομιών του Σοφοκλή ανήκει, επίσης, μεταξύ άλλων, και η εισαγωγή της «καμπύλης βακτηρίας» τωνγερόντων. Όσον αφορά στη γλώσσα του, ο Αριστοφάνης έλεγε, κατά τον Δίωνα τον Χρυσόστομο, ότι ο Σοφοκλής είχε το στόμα αλειμμένο με μέλι.

Δεν είναι ακριβώς γνωστό πόσα έργα έγραψε ο Σοφοκλής. Στους αλεξανδρινούς χρόνους, ο σπουδαίος φιλόλογος Αριστοφάνης ο Βυζάντιος, είχε στη διάθεσή του 130, από τα οποία όμως θεώρησε νόθα επτά. Από το πλήθος αυτό σώθηκαν μόνο επτά τραγωδίες. Εξάλλου, το 1911, ανακαλύφθηκαν 393 στίχοι από το σατυρικό δράμα του Ιχνευταί. Οι επτά τραγωδίες που σώθηκαν είναι: Αίας, Αντιγόνη, Τραχίνιαι, Οιδίπους Τύραννος, Ηλέκτρα, Φιλοκτήτης, Οιδίπους επί Κολωνώ. Βέβαιη χρονολογία διδασκαλίας έχουμε μόνο για τις δύο τελευταίες που είναι το 409 και το 401 π.Χ. αντίστοιχα. Η χρονολόγηση των άλλων γίνεται κατά προσέγγιση από διάφορες ενδείξεις, που αναφέρονται στη γλώσσα,στη σύνθεση του έργου, ή σε πληροφορίες άλλων αρχαίων συγγραφέων.

Ο Αίας θεωρείται από τους περισσότερους μελετητές η αρχαιότερη από τις σωζόμενες τραγωδίες του Σοφοκλή. Το θέμα της είναι ήδη γνωστό στον Όμηρο (Οδ. Α, 541 κι εξ.). Ο Αίας είναι η τραγωδία της «ύβρεως», της αλαζονείας. Ο ήρωας είναι αναμφισβήτητα γενναίος. Το αναγνώριζε και ο μεγαλύτερος εχθρός του, ο Οδυσσέας. Αλλά το είχε πάρει επάνω του, ύψωσε τον εαυτό του πάνω από όσο ταιριάζει στην ανθρώπινη φύση. Όταν έφευγε για την Τροία, ο πατέρας του τον συμβούλευσε να ζητάει πάνω από όλα τη βοήθεια των θεών. Εκείνος αλαζονικά και ανόητα του απάντησε ότι οι ευτελείς και ανάξιοι μπορούν να νικήσουν με τη βοήθεια των θεών, εκείνοι όμως και χωρίς αυτούς. Είχε εμπιστοσύνη στη δική του δύναμη. Κι αργότερα, στη μάχη, έδιωξε προσβλητικά την Αθηνά, που πήγε να τον βοηθήσει. «Τράβα να συμπαρασταθείς στους άλλους Έλληνες. Εδώ που είμαι εγώ δεν χρειάζεσαι». Με τέτοια λόγια προκάλεσε τη φοβερή οργή της Αθηνάς, γιατί οι θεοί δεν συγχωρούν εκείνους που ενώ είναι άνθρωποι, φρονούν «ού κατ’ άνθρωπον» (756-777).

Η Αντιγόνη είναι το ωραιότερο και το πιο χαριτωμένο δραματικό έργο της αρχαιότητας και των νεώτερων χρόνων κατά τον Χέγκελ. Διδάχτηκε πιθανόν στα Μεγάλα Διονύσια το 441 π.Χ. και ενθουσίασε το αθηναϊκό κοινό. Ο Σοφοκλής ανέδειξε την Αντιγόνη ως πρόσωπο που καταργεί τα καθιερωμένα και ανεβαίνει στην υψηλότερη βαθμίδα των γυναικείων επιδόσεων, κατακτήσεων και

7

εξάρσεων. Η σεμνή κοπέλα διδάσκει με την αυτοθυσία της τον σεβασμό στον άγραφο νόμο του γένους της. Υπόδειγμα κοσμιότητας, ευγένειας, σύνεσης αλλά ταυτόχρονα χαρακτήρας αγέρωχος, εύτολμος, μαχητικός. Μια ιδιοσυγκρασία με όλες τις γυναικείες αρετές γεμάτη αγάπη, τρυφερότητα και στοργή. Ο Σοφοκλής την ανέδειξε σε προσωπικότητα σχεδόν υπεράνθρωπη, με ιδιότητες που περιβάλλονται από ιδανικό κάλλος.

Βιβλιογραφία:

– Albin Lesky, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας.Μετάφραση Α.Γ. Τσοπανάκη, Θεσ/νίκη 1988.

– F. Jacobs, F. Gr. Hist. στο 239 Παρ. Χρον. ep 56 και 64 καιστο 244 Απολλόδωρος από σπι 35.

– Υδρία, Cambridge - Ήλιος

Β. Κωστάρα, Γυναικείες μορφές της αρχαίας τραγωδίας,Αθήνα 1997.

– Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάννικα τ. 55, σελ. 48.

– Δ.Γ. Καψάλης, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια σ. 180.

– R.P. Winnington-Ingramm, Σοφοκλής (μετάφραση Νικόλαος Π. Πετρόπουλος). M. St. D. Phil (Oxon. I. Χρίστος Φαράκλας, Αθήνα 1999, σελ. 23.

– Σοφοκλέους Τραγωδίαι, Αντιγόνη. Φιλοκτήτης, Αθήνα, 1999, σ. 26.

- Schachermeyer, (Sophokles und Die Penheische Politik Wien, Stud, 79, 1966, 45.

– Κ. Γεωργουσόπουλος, Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο, έκδοση Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 1999.

β) ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ: ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ

Ο Λάιος , βασιλιάς της Θήβας, είχε πάρει χρησμό πως το παιδί που θα γεννούσε με την Ιοκάστη θα σκότωνε τον πατέρα του και θα παντρευόταν τη μητέρα του. Έτσι, όταν ο γιος τους γεννήθηκε, τρύπησαν τα πόδια του και τον άφησαν έκθετο στον Κιθαιρώνα. Κάποιος βοσκός βρήκε το βρέφος , το έσωσε και το έδωσε σε άλλο βοσκό, που το παρέδωσε στον αφέντη του, τον βασιλιά της Κορίνθου. Αυτός το μεγάλωσε σαν παιδί του. Όταν ο Οιδίπουςμεγάλωσε, αμφιβάλλοντας για την καταγωγή του, πήγε στο μαντείο των Δελφών, όπου

8

πληροφορήθηκε πως υπήρχε χρησμός σύμφωνα με τον οποίο έμελλε να σκοτώσει τον πατέρα του και να παντρευτεί τη μητέρα του. Θέλοντας να αποφύγει την πραγματοποίηση του φοβερού αυτού χρησμού, δεν επέστρεψε στην Κόρινθο γιατί θεωρούσε πως εκείνοι ήταν οι πραγματικοί του γονείς. Στον δρόμο του, όμως, συνάντησε τον Λάιο και μη γνωρίζοντας πως εκείνος ήταν ο πραγματικός του πατέρας σε μια προσπάθεια του να αμυνθεί τον σκοτώνει . Αργότερα όταν έφτασε στη Θήβα, έλυσε το αίνιγμα της Σφίγγας και συμφώνα με τους Θηβαίους εκείνος που θα έλυνε το αίνιγμα, θα γινόταν ο νέος βασιλιάς της πόλης, παίρνοντας για γυναίκα του την βασίλισσα. Έτσι ο Οιδίπους παντρεύεται την Ιοκάστη αγνοώντας ότι είναι η μητέρα του και αποκτά μαζί της τέσσερα παιδιά. Μετά από λίγο καιρό, όμως, τη Θήβα έπληξε φοβερός λοιμός και υπεύθυνος για όλα αυτά θεωρήθηκε πωςείναι ο δολοφόνος του Λάιου. Τότε ο Οιδίπους θεωρεί χρέος του να προστατεύσει τους υπηκόους του και αποφασίζει να βρει τον δολοφόνο του προηγούμενου βασιλιά της Θήβας που μόλις βρεθεί θα εξοριστεί από την πόλη. Στη συνέχεια έρχεται ο Τειρεσίας, ξακουστός μάντης, ο Οιδίπους τον ρωτά για να μάθει την αλήθεια αλλά εκείνος δυσκολεύεται να μιλήσει. Τελικά τού αποκαλύπτει ότι ο δολοφόνος του Λάιου είναι ο ίδιος. Ο Οιδίποδας όμως δεν τον πιστεύει και θεωρεί πως ο Κρέων προσπαθεί να τον βλάψει. Στη συνέχεια, όμως, η Ιοκάστη αποκαλύπτει στον Οιδίποδα πως είχαν πει στον Λάιο τον ίδιο ακριβώς χρησμό με εκείνον του Οιδίποδα και ο αγγελιαφόρος του αποκαλύπτει πως ο Πόλυβος δεν ήταν ο πατέρας του. Έτσι ο Οιδίποδας συνδυάζοντας τον χρησμό, τα λόγια του μάντη, του αγγελιοφόρου και τέλος του δούλου του Λάιου, αντιλαμβάνεται πως εκείνος όχι μόνο είναι ο φονιάς του προηγούμενου βασιλιά της Θήβας, αλλά και δολοφόνος του πατέρα του και σύζυγος της μητέρας του. Ύστερα από την αποκάλυψη της τραγικής αλήθειας, η Ιοκάστηαπαγχονίζεται και ο Οιδίπους αυτοτυφλώνεται, εκλιπαρώντας για εξορία και ανησυχώντας για την τύχη των παιδιών του.

Πηγή: Σοφοκλής, (1993). Οιδίπους Τύραννος. Μετάφραση: Τάσος Ρούσσος. Αθήνα: Εκδόσεις Κάκτος.

γ) ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ: ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ

ΠΗΓΗ: GOOGLE -ΕΙΚΟΝΕΣ

9

10

11

Ο Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία και διασκευή Τσέζαρις Γκραουζίνις. Μια συμπαραγωγή της εταιρίας αρτivities, του ΔΗΠΕΘΕ Βόλου και του φεστιβάλ Επιδαύρου (2012).Παίζουν οι ηθοποιοί: Αιμίλιος Χειλάκης, Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης, Χρήστος Σαπουντζής, Κώστας Κορωναίος, Αλμπέρτο Φάις, Γιάννης Τσεμπερλίδης, Κώστας Σειραδάκης, Παναγιώτης Εξαρχέας, Ονίκ Κετσογιάν, Γιώργος Παπανδρέου, Τζεφ Μααράουι.

12

13

Φωτογραφίες του Chim (David Seymour), και των Franc & Jean Shor του National Geographic, από την παράσταση της αρχαίας τραγωδίας «ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ» που πραγματοποιήθηκε στους Δελφούς κατά την διάρκεια των εορτασμών για τον Απόδημο Ελληνισμό το καλοκαίρι του 1951, με πρωταγωνιστέςτην Κατίνα Παξινού και τον Αλέξη Μινωτή.

14

15

16

17

18

19

Οιδίπους τύραννος (2000) Μετάφραση-Σκηνοθεσία: Βασίλης ΠαπαβασιλείουΗθοποίοι: Γρηγόρης Βαλτινός, Μάνος Σταλάκης, Στέφανος Κυριακίδης, Κώστας Γαλανάκης, Τζένη Γαϊτανοπούλου, Γιάννης Ροζάκης

δ) Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΠΡΩΜΕΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

20

Σαν πεπρωμένο εννοείται το καθορισμένο από τη μοίρα, το προδιαγεγραμμένο, που κατευθύνει τον ανθρώπινο βίο χωρίς ο άνθρωπος να είναι σε θέση να αντιδράσει σε ότι η μοίρα του επιτάσσει για το μέλλον.

Οι Έλληνες της αρχαιότητας, από τους πρώτους ιστορικούς αιώνες, θεωρούσαν ότι η μοίρα αποτελούσε σημαντικό μέρος της θρησκείας τους. Την έκαναν θεότητα συνοδευόμενη από δύο άλλες δύο θεότητες. Σύμφωνα με τον Ησίοδο, τρεις θεότητες καθόριζαν το πεπρωμένο του ανθρώπου. Η Κλωθώ ήταν η πρώτη η οποία έκλωθε το νήμα της ζωής του ανθρώπου και καθόριζε τη χρονική διάρκειά της. Η Λάχεση, η δεύτερη, ήταν εκείνη που διένειμε τα καλά και τα κακά και ητρίτη, η γερασμένη, κακόσχημη θεότητα, η Άτροπος, η οποία με τα μυτερά της δόντια έκοβε αναπάντεχα το νήμα της ζωής.

Η αυθαίρετη επέμβαση της μοίρας, κατά την αρχαία μυθολογία, στους οίκους βασιλέων ήταν σύνηθες φαινόμενο. Παλαιά αμαρτήματα προγόνων (ασέβεια προς τους θεούς, του άγραφους και τους γραπτούς νόμους αλαζονεία) βάραιναν τους ίδιους αλλά και τους απογόνους τους με βαρύ τίμημα. Πολλά είναι τα παραδείγματα από τις αρχαίες τραγωδίες στις οποίες οι ποιητές απέδιδαν ταμεγάλα δεινά στην επέμβαση της μοίρας.

Ένα σημαντικό παράδειγμα μίας τέτοιας τραγωδίας είναι ο Οιδίπους τύραννος. Όταν ο Οιδίπους μεγάλωσε πήγε στο μαντείο των Δελφών όπου έμαθε ότι, σύμφωνα με το χρησμό, θα σκοτώσει τον πατέρα του και θα παντρευτεί τη μητέρα του. Αγνοώντας το ότι ο βασιλιάς και η βασίλισσα της Κορίνθου δεν ήσαν οι βιολογικοί του γονείς αποφασίζει να μην επιστρέψει ποτέ στη Κόρινθο προκειμένου να μην επαληθευτεί ο χρησμός. Όμως, εντελώς τυχαία συναντά, κοντά στη Θήβα, και σκοτώνει τον πραγματικό του πατέρα, τον Λάιο και λύνοντας το αίνιγμα της Σφίγγας παντρεύεται την Ιοκάστη που ήταν η βιολογική του μητέρα. Στην τραγωδία «Οιδίπους τύραννος», οΣοφοκλής εστιάζει, σύμφωνα με τα πιστεύω του, στην τραγική ανθρώπινη μοίρα που είναι σχεδιασμένη από τους Θεούς και είναι αναπόδραστη: το πεπρωμένο φυγείν αδύνατο.

Πηγή : http:// sciencearchives.wordpress.com/2012

ε) ΟΙΔΙΠΟΔΕΙΟ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ

Ως γνωστός οπαδός της ελληνικής μυθολογίας, ο Φρόιντ, που θεωρείται ο πατέρας της ψυχανάλυσης, μαγεύτηκε από τον επιβλητικό μύθο του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή. Η ιστορία ξεκινάει όταν ο Οιδίποδας εγκαταλείπεται την μέρα της γέννησης του από τους γονείς του λόγω του χρησμού που τον ήθελε να σκοτώσει τον πατέρα του και να παντρευτεί την μητέρα του. Η μοίρα τα έφερε έτσι και όταν μεγαλώνει ο Οιδίποδας, συναντά στον δρόμο τον Λάιο (πατέρα του) με τον οποίο έρχονται σε σύγκρουση και ο Οιδίποδας τον σκοτώνει μη γνωρίζοντας ότι είναι πατέρας του. Στη συνέχεια παντρεύεται την Ιοκάστη (γυναίκα του θύματος και μητέρα του) μη γνωρίζοντας, ξανά, ότι είναι μητέρα του. Όταν η τραγική ειρωνεία ξεδιπλώνεται, ο Οιδίποδας για να τιμωρήσει τον εαυτό του για τις πράξεις του, αυτοτυφλώνεται.

Για τον Οιδίποδα, ο Φρόιντ (1900) αναφέρει: «Αν η μοίρα του μας συγκινεί, είναι επειδή θα μπορούσε να ήταν και δική μας μοίρα, επειδή το μαντείο έχει επιτάξει πριν από τη γέννησή μας τηνίδια κατάρα για μας όπως γι’ αυτόν. Για όλους μας ίσως η μοίρα έχει ορίσει να στρέψουμε την

21

πρώτη σεξουαλική μας παρόρμηση προς την μητέρα, μας πείθουν γι’ αυτό τα όνειρα μας». Σύμφωνα με τον Φρόυντ, το οιδιπόδειο σύμπλεγμα είναι συχνό φυλογενετικό φαινόμενο το οποίο ωστόσο είναι πηγή έντονων τύψεων στους ανθρώπους.

Ο Φρόιντ βρήκε μέσα από τον μύθο του Οιδίποδα, την τέλεια απεικόνιση της ψυχικής κατάστασης που βιώνουν τα παιδιά στις ηλικίες, περίπου, 3-6 χρονών. Μιλάμε για το Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα. Η θεωρία αυτή είναι το στοιχείο του Φρόιντ, ο οποίος την θεωρεί σαν απεικόνιση του ασυνειδήτου στον κάθε άνθρωπο καθώς επίσης πηγή των νευρωτικών συμπτωμάτων. Σ’ αυτό το στάδιο, το οποίο ο Φρόιντ ονόμασε "Φαλλικό", το αγόρι αρχίζει να έχει ερωτικά συναισθήματα προς τη μητέρα ενώ παράλληλα νιώθει φθόνο και επιθετικότητα προς τον ανταγωνιστή πατέρα ο οποίος κατέχει και την πολυπόθητη μητέρα. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με το κορίτσι αυτής της ηλικίας όπου θα στραφεί ερωτικά προς τον πατέρα και ανταγωνιστικά προς τη μητέρα. Ψυχαναλυτικά, το Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα θεωρείται ένα απόλυτα φυσιολογικό στάδιο στην ανάπτυξη των παιδιών. Συνήθως το στάδιο αυτό θα περάσει ομαλά και οι ερωτικές επιθυμίες, επιθετικότητες και αντιζηλίες προς τους γονείς θα περάσουν στο ασυνείδητο, αλλά πάντα θα καραδοκούν. Το στάδιο αυτό θεωρείται, σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, υπεύθυνο για την ανάπτυξη των ρόλων και της σεξουαλικής ταυτότητας: Στην ιδανική επίλυση του Οιδιπόδειου, το αγόρι θα ταυτιστεί με τον πατέρα και την αρρενωπή πλευρά, ενώ αντίστοιχα το κορίτσι με την μητέρα και τηθηλυκή πλευρά. Από την άλλη, όμως, αναφέρει ο Φρόιντ ότι αν η Οιδιπόδεια φάση πάρει διαστρεβλωμένη πορεία, για οποιοδήποτε λόγο, τότε υπάρχει πιθανότητα για μελλοντικές νευρώσεις στο άτομο. Όλα αυτά γίνονται βέβαια στο ασυνείδητο επίπεδο του παιδιού δηλαδή το παιδί δε συνειδητοποιεί τον τρόπο που σκέφτεται. Ο Freud μιλώντας για το Οιδιπόδειο αναφερότανστις διαθέσεις του αγοριού απέναντι στη μητέρα του. Όταν ήθελε να μιλήσει, όμως, για την ιδιαίτερη αγάπη του κοριτσιού προς τον πατέρα το ονόμαζε «Σύμπλεγμα της Ηλέκτρας».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: .http :// www . foni - lemesos . com / ygeia / psyxologia /5059- to - oidipodeio -symplegma - mythologia - kai - psyxanalysi . html

http :// el . wikipedia . org / wiki /% CE %9 F % CE % B 9% CE % B 4% CE % B 9% CF %80% CF %8 C % CE% B 4% CE % B 5% CE % B 9% CE % BF _% CF %83% CF %8 D % CE % BC % CF %80% CE % BB % CE% B 5% CE % B 3% CE % BC % CE % B 1

http :// psuxilogos . blogspot . gr /2012/03/ blog - post _12. html

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

α) ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ: ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΕΠΙ ΚΟΛΩΝΩ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ

22

O Οιδίπους επί Κολωνώ είναι το έργο που γράφτηκε από το Σοφοκλή στα ενενήντα του χρόνια, λίγο πριν τον θάνατο του (406 π.Χ.). Αποτελεί ενδιάμεσο έργο ανάμεσα στον Οιδίποδα Τύραννο και την Αντιγόνη καθώς προϋποθέτει τον πρώτο και προϊκονομεί τη δεύτερη. Στον πρώτο βλέπουμε τον τραγικά χτυπημένο άνθρωπο από τους θεούς ενώ στον Οιδίποδα επί Κολωνώ αναγνωρίζουμε το παράδοξο: τον άνθρωπο που πρόσβαλλε τους θεϊκούς νόμους και τιμωρήθηκε αυστηρά από τους θεούς. Ο Οιδίπους επί Κολωνώ είναι η τραγωδία που ολοκληρώνει το ψυχισμό του Οιδίποδα και τον οδηγεί σε περιοχές απρόσιτες για απλό θνητό.

Η έναρξη της τραγωδίας είναι εντυπωσιακή καθώς ο Οιδίποδας παρουσιάζεται τυφλός και εξόριστος επαίτης έχοντας για δεκανίκι την κόρη του Αντιγόνη και προσπαθεί να βρει λύτρωση από τα δεινά του. Εμφανίζεται σαν άνθρωπος που περπατάει πάντα στα «τυφλά» και πάντα πατάει πάνω σε λάθος πράγματα. Με την είσοδο του στη σκηνή έχει υποπέσει σε ένα άλλο παράπτωμα: μπήκε σε ιερό τόπο και άθελα του -πάλι- βεβήλωσε το τέμενος των Ευμενιδών. Καθισμένος σε έναβράχο ανακαλύπτεται από κάποιον κάτοικο ο οποίος όμως τον διώχνει.

Ο Οιδίποδας αρνείται να φύγει καθώς σύμφωνα με το χρησμό ο τόπος αυτός είναι ο τόπος της τελικής του ανάπαυσης και ζητάει να συναντήσει τον αφέντη αυτού του τόπου. Η απόλυτη μοναξιά που τον συνοδεύει από τον γέννηση του συνεχίζει να τον διώκει. Η Ισμήνη μπαίνει στη σκηνή σαν ταχυδρόμος του χρησμού και παρεμβαίνει στο πρώτο επεισόδιο αναγγέλλοντας την άφιξη του Κρέοντα. Εμφανίζεται ο χορός, οι γέροντες του τόπου, οι οποίοι αρχικά τον λυπούνται βλέποντας τον έτσι αδύναμο και τυφλό συνοδευόμενο από την κόρη του. Μόλις, όμως, ο Οιδίποδαςσυστήνεται στο χορό αυτοί με αποτροπιασμό και φρίκη θέλουν να τον απελάσουν. Ο χορός φοβάται και αποτυπώνει τα συναισθήματα του έντονα. Η απωθητικότητα του χορού κορυφώνεται όταν ο Οιδίποδας παραδέχεται τα αποτρόπαια που διέπραξε χωρίς την θέληση του. Ο Οιδίποδας επικαλείται την Αθηναϊκή φιλοξενία και ζητάει να συναντήσει τον βασιλιά της πόλης. Στο τέλος του πρώτου επεισοδίου ο κορυφαίος μιλά ,αντιπροσωπεύοντας έναν μετριοπαθή χορό και συμβουλεύει τον Οιδίποδα, σε στιχομυθία που καταλήγει σε ελεύθερο διάλογο, πως θα μπορέσει ναεξευμενίσει με θυσία τις θεότητες του τεμένους. Ο χορός νιώθει καταπτοημένος όταν δεν μπορεί να καταλάβει τα θεϊκά σημάδια . Αποτελεί τον πανταχού παρόντα αγωνιστή και συμμετέχει στη δράση , την πλοκή και την εξέλιξη.

Ο Θησέας φτάνει και ο Οιδίποδας του ζητάει προστασία από τον Κρέοντα και τα παιδιά του για όσο ζει και ταφή όταν πεθάνει. Ο Θησέας ακούγοντας τον Οιδίποδα να του εξιστορεί τις συμφορές του υπόσχεται ότι θα τον προφυλάξει, το όνομα του -του Θησέα- να μην κακοπάθει. Ο Θησέας εμφανίζεται στη συνείδηση των θεατών ως έξοχο μνημείο ανθρωπισμού.

Η Αντιγόνη αναγγέλλει την άφιξη του Κρέοντα ο οποίος θέλει να πάρει πίσω στην Θήβα τονΟιδίποδα. Η σύγκρουση με τον Κρέοντα τονίζεται για να ενταθεί η δραματικότητα του έργου καθώς υπάρχει το διφορούμενο σ΄αυτήν την τραγωδία αν ο Οιδίποδας είναι εξόριστος από τον τόποτου ή αυτοεξόριστος. Ο Κρέων απευθύνεται στον Οιδίποδα επικαλούμενος τον λόγο των κατοίκων της Καδμείας να γυρίσει πίσω αφού πρώτα χαιρετήσει την πόλη αυτή σαν φίλος. Ο Οιδίποδας αντιτίθεται στα λόγια του Κρέοντα να τον ακολουθήσει στη Θήβα.

23

Μετά την αποτυχία του να πείσει τον Οιδίποδα, ο Κρέοντας αποφασίζει να απαγάγει τις κόρες και είναι έτοιμος να πιάσει και τον ίδιο. Πανικόβλητος ο Οιδίποδας προσπαθεί να τις βοηθήσει νιώθοντας πατρική στοργή. Η υπερβολική του αγάπη για τις κόρες του που του συμπαραστάθηκαν στα δεινά του φαίνεται έντονα σ΄ αυτή τη σκηνή.

Τη στιγμή αυτή επεμβαίνει ο Θησέας μαζί με οπλισμένους φρουρούς ο οποίος κατακρίνει τον Κρέοντα για τις πράξεις του και τον αναγκάζει να τον οδηγήσει στις κοπέλες. Για άλλη μια φορά ο Θησέας εμφανίζεται σαν άνθρωπος που υπακούει στις αρχές που διέπουν τις ανθρώπινες σχέσεις και κινείται από ανθρώπινα συναισθήματα. Πραγματικά, μετά από λίγο επιστρέφει συνοδευόμενος από την Αντιγόνη και την Ισμήνη.

Στο τέταρτο επεισόδιο εμφανίζεται ο Πολυνείκης ο οποίος επιθυμεί να δει τον πατέρα του και να του ζητήσει την βοήθεια του. Ο Οιδίποδας θεωρεί χρέος του να τιμωρεί το σφάλμα και την ασέβεια, οπότε αρνείται τον Πολυνείκη. Αισθάνεται οργή και δεν υπάρχει έλεος για τους γιούς του. Δεν θέλει καν να τον δει .Υποχωρεί μόνο από την επέμβαση της Αντιγόνης η οποία συμπεριφέρεταιόπως κάθε αδελφή που αγαπάει τον αδελφό της και θέλει να τον συμφιλιώσει με τον πατέρα της.

Όταν ο Πολυνείκης φτάνει ικετεύει τον πατέρα του να τον βοηθήσει. Ο Πολυνείκης τον παρακαλεί και προλέγει ,επικαλούμενος δελφικό χρησμό ,ότι αυτός θα είναι ο νικητής για την βασιλική εξουσία. Ο Οιδίποδας αρνείται να τον βοηθήσει καθώς ο Πολυνείκης δεν τήρησε το υπέρτατό του καθήκον και στράφηκε ενάντια στον αδελφό του, σπάζοντας έτσι τους οικογενειακούς δεσμούς. Για όλα αυτά αξίζει να τον πάρει «το σκότος του Ταρτάρου το πατρικό καιάγριο». Ο Οιδίποδας ρίχνει αυτή την κατάρα στον γιό του με όλη τη δύναμη ενός «χθόνιου θεού».

Η Αντιγόνη παρακαλεί τον Πολυνείκη να μην επιτεθεί στη Θήβα. Εκείνος αρνείται από περηφάνια αλλά της υπόσχεται ότι θα κάνει ευχή στους θεούς και για τις δυο του αδελφές να μην της βρουν κακά στη ζωή. Τότε ακούγεται κεραυνός και ο Οιδίποδας καταλαβαίνει ότι το τέλος του πλησιάζει . Ο Σοφοκλής πιστοποιεί ότι η μοίρα του Οιδίποδα είναι καθορισμένη από κάποια θεότητα και ότι πρόκειται για σύγκρουση ανάμεσα σ’ αυτήν και τον άνθρωπο. Ξεκινά για εκεί όπουθα συναντήσει το θάνατο, ακολουθούμενος από τον Θησέα και τις κόρες του. Αποχαιρετά τα παιδιάτου και προχωρά μαζί με τον Θησέα στο τόπο της ταφής του. Αυτός μόνο πρέπει να γνωρίζει τον τόπο της ταφής καθώς ο θάνατος του Οιδίποδα θα φέρει προστασία στην Αθήνα. Οι κόρες θρηνούν τον χαμό του πατέρα τους και ζητούν από τον βασιλιά της Αθήνας να τους οδηγήσει στον τάφο του. Εκείνος αρνείται και τους υπόσχεται να τις προσέχει στο μέλλον. Ο Σοφοκλής βρήκε την ευκαιρία στο τελευταίο αυτό έργο του να υμνήσει την πόλη που τον έθρεψε. Ο Οιδίποδας εξαφανίζεται και από εδώ και στο εξής θα προστατεύει την Αθήνα.

Πηγή: Σοφοκλής, (1993). Οιδίπους επί Κολωνώ. Μετάφραση: Φιλολογική ομάδα Κάκτου. Αθήνα: εκδόσεις Κάκτος.

β) ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΠΙΝΑΚΕΣ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΤΡΑΓΩΔΙΑ: ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΕΠΙ ΚΟΛΩΝΩ.

ΠΗΓΗ: GOOGLE -ΕΙΚΟΝΕΣ

24

25

26

27

γ) Η ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Η φιλοξενία (ετυμολογία από το φιλώ = αγαπώ + ξένος) αναφέρεται στην πράξη της περίθαλψης και φροντίδας ενός ξένου στο σπίτι κάποιου. Ήταν θεσμός για τους αρχαίους να υποδέχονται και ναπεριποιούνται τους ξένους στο σπίτι τους. Πίστευαν ιδιαίτερα στην ιδέα της φιλοξενίας και τη θεωρούσαν ηθικό χρέος και ιερό κανόνα των Θεών (προστάτης ο Ξένιος Ζευς). Αυτή η αντιμετώπιση των ξένων ξεκίνησε από την πίστη ότι οι ίδιοι οι Θεοί, μεταμορφωμένοι, τους επισκέπτονταν για να ελέγξουν ποιοι άνθρωποι τηρούν τους θρησκευτικούς κανόνες και υπακούουνστους νόμους και ποιοι όχι (υβριστές). Επιπλέον, ο τρόπος ζωής των Ελλήνων (ταξίδια, εμπόριο, πόλεμοι) είχε αποτέλεσμα να βρίσκονται στους δρόμους, σε ξένους τόπους, με μεγάλη ανάγκη για στέγη, βοήθεια και προστασία. Με το θεσμό, λοιπόν, της φιλοξενίας έβρισκαν και οι ίδιοι αυτά πουζητούσαν. Εξάλλου, οι ξένοι ήταν καλοδεχούμενοι διότι ήταν για πολλούς η μόνη επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο και πηγή πληροφοριών λόγω της έλλειψης μέσων επικοινωνίας.

Οι ηθικές υποχρεώσεις της φιλοξενίας ήταν:

Να προσφέρεται σε κάθε περαστικό, ανεξάρτητα από την κοινωνική του θέση, την οικονομική του κατάσταση ή την πολιτική του άποψη.

Να αντιμετωπίζονται όλοι με τον ίδιο σεβασμό

Να μην σηκώσουν ποτέ όπλα ο ένας ενάντια στον άλλον (Ξενιστής-Ξένος). Η υποχρέωση αυτή δέσμευε και τους απόγονούς τους

Οι υλικές υποχρεώσεις ήταν :

Να υποδεχθούν και να περιποιηθούν τον ξένο

Να του προσφέρουν γεύμα

Να του προσφέρουν λουτρό και ύπνο

Στο τέλος της παραμονής του να τον αποχαιρετήσουν με ευχές και δώρα (ξένια δώρα). Έτσι, ο οικοδεσπότης (ξενιστής) και ο φιλοξενούμενος (ξένος) συνδέονταν με δεσμούς φιλίας που κληροδοτούνταν και στους απογόνους τους

Στην Αρχαία Ελλάδα η φιλοξενία εθεωρείτο πράξη αρετής. Τους ξένους τους προστάτευαν ο Ξένιος Ζευς και η Αθηνά καθώς και οι Διόσκουροι Κάστωρ και Πολυδεύκης. Υπήρχε θεία απαίτηση για την περιποίηση των ξένων και εθεωρείτο αμάρτημα η κακή αντιμετώπισή τους. Η φιλοξενία ακολουθούσε μία ιεροτελεστία και παρέχονταν σε κάθε ξένο, ο οποίος ανεξάρτητα από την τάξη που ανήκε, μπορούσε να μείνει σε ειδικό δωμάτιο, στον «ξενώνα».

Η φιλοξενία είχε σημαντική κοινωνική δύναμη διότι μπορούσε να συνδέσει άτομα οποιασδήποτε τάξης, ακόμη και απλούς πολίτες με βασιλιάδες. Στα χρόνια του Ομήρου, σε όποιο σπίτι και εάν πήγαινε ένας ξένος, θα έβρισκε φιλοξενία. Κάτι τέτοιο αφορούσε όλες τις Πόλεις-Κράτη της Ελλάδας αν και οι Θεσσαλοί και οι Αθηναίοι φημίζονταν ειδικά για τα φιλόξενά τους αισθήματα. Ο ξένος, βέβαια, της εποχής του Ομήρου δεν ήταν τουρίστας αλλά αγγελιοφόρος, εξόριστος, ταξιδιώτης, κ.λ.π.

28

Η αποδοχή ενός ξένου για φιλοξενία λεγόταν «εστιάν» ή «ξενίζειν» ή «ξενοδοχείν». Ο ξένος, με την άφιξή του, έκανε ευχές στην οικογένεια που τον φιλοξενούσε και στην αναχώρηση δεχόταν δώρα. Όταν εμφανιζόταν ο ξένος, ο κύριος του σπιτιού ή στην περίπτωση, σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες «ξενοδόχος» ή «στεγανόμος» ή «εστιοπάμμων» ή «ναύκληρος», τον προσκαλούσε στο σπίτι του και παρέθετε γεύμα προς τιμή του.

Η πρόσκληση σε γεύμα λεγόταν «επί ξενία καλείν». Ο ξένος, μετά από το καθιερωμένο λουτρό, φορούσε τα πολυτελή ενδύματα που του προσέφερε ο οικοδεσπότης και στη συνέχεια καθόταν τιμητικά σε θρόνο. Το γεύμα, συνήθως, διαρκούσε πολύ ενώ στη συζήτηση συμμετείχε καιη οικοδέσποινα. Ο ξένος, μετά από τα γεύματα, έλεγε κάποια ιστορία ή κάποιο ανέκδοτο. Στην περίπτωση που κάποια ημέρα της φιλοξενίας δεν έτρωγε μαζί με το ξενοδόχο του, τότε αυτός έστελνε τρόφιμα στο ξένο του.

Στους πρώτους ιστορικούς χρόνους βελτιώθηκαν οι συγκοινωνίες με αποτέλεσμα την ανάπτυξη του εμπορίου. Οι πολιτείες και οι κοινωνίες ήκμαζαν όπως επίσης οι επιστήμες και οι τέχνες. Τα ταξίδια τότε έγιναν συχνά και πήραν μαζικό χαρακτήρα σε περιόδους αγώνων και εορτών. Οι ελληνικές πόλεις, σε περιπτώσεις εορτών, αθλητικών εκδηλώσεων και πανηγυρισμών, εκτός από το πλήθος των επισκεπτών, δέχονταν και αντιπροσωπείες από άλλες πόλεις. Τότε με τη μεσολάβηση της πολιτείας, η φιλοξενία, συνήθως, δημιουργούσε ισχυρούς δεσμούς ανάμεσα στις πόλεις με αποτέλεσμα να συνάπτονται συνθήκες αμοιβαίας φιλοξενίας.

Την προστασία των ξένων σε κάθε πόλη επέβλεπαν οι «πρόξενοι», δηλαδή οι επίσημοι αντιπρόσωποι των άλλων πόλεων, μετά από ειδική συνθήκη που υπογράφονταν γι’ αυτό. Έτσι δημιουργήθηκε ο θεσμός της «προξενίας». Ο θεσμός αυτός ισχυροποιήθηκε με την καθιέρωση των νομισμάτων ως ανταλλακτικό ενδιάμεσο και με τη διάδοση της γραφής και οδήγησε σε συνθήκες φιλίας πολλές ελληνικές πόλεις αλλά και ελληνικές με ξένες πόλεις, επίσης. Η συνθήκη προξενίας συντάσσονταν και χαράσσονταν σε μαρμάρινες στήλες ενώ ορισμένες φορές οι εκπρόσωποι αντάλλασσαν σύμβολα αμοιβαίας αναγνώρισης, όπως συνηθίζονταν στην περίπτωση της ιδιωτικής ξενίας. Την εποχή αυτή, η λέξη «ξενία» πολλές φορές χρησιμοποιήθηκε για να εκφράσει την έννοιατης φιλίας. Σταδιακά δε ο θεσμός της προξενίας έβαλε τις βάσεις για να διαμορφωθεί και να λειτουργήσει ένας τύπος διεθνούς Δικαίου μεταξύ των Πόλεων-Κρατών.

Κάθε καλεσμένος μπορούσε να φέρει όποιον ήθελε σε γεύμα. Αυτή η συνήθεια γέννησε μάλιστα μία ιδιαίτερη κατηγορία ανθρώπων στην οποία έδωσαν το περιφρονητικό παρατσούκλι «παράσιτα». Ο Πλούταρχος έγραψε ένα ολόκληρο κεφάλαιο αφιερωμένο σε αυτό το θέμα: ως ποιο βαθμό μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς αυτό το δικαίωμα χωρίς να ξεπεράσει τα όρια της καλής συμπεριφοράς.

ΠΗΓΗ: http:// el.Wikipedia.org.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

α) ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΙΣΧΥΛΟΥ

29

Ήταν γόνος του ευγενούς γαιοκτήμονα Ευφορίωνα, του γένους των Κοδριδών, ενώ παρουσιάστηκενωρίς στους δραματικούς αγώνες, κατά την 70ή Ολυμπιάδα (499/496 π.Χ.), όταν διαγωνίστηκε εναντίον των δραματικών ποιητών Πρατίνα και του Χοιρίλου. Γεννήθηκε στην Ελευσίνα το 525 π.Χ. Ήταν Αθηναίος πολίτης που μετείχε στις μάχες κατά των Περσών, ενώ είχε και δυο αδέλφια, που επίσης πολέμησαν στη μάχη του Μαραθώνα, τον Αμυνία και τον Κυναίγειρο. Ο τελευταίος μάλιστα πέθανε στον Μαραθώνα στη προσπάθεια του να κρατήσει με τα χέρια του, καθώς ήταν χειροδύναμος και πιθανότατα παλαιστής, ένα πλοίο των Περσών πριν βγει στα ανοιχτά. Αυτή η συμμετοχή του απηχεί στον θεατρικό και ποιητικό στίβο αυτή ακριβώς την ιστορική στιγμή της πόλεως, την ερμηνεύει ιδεολογικά, πολιτικά και φιλοσοφικά και ερμηνεύεται από αυτήν. Στο έργο του συμπυκνώνεται η έννοια του δικαίου, καθώς και η συνείδηση του ποιητή ως μαχόμενου πολίτη.Σύμφωνα με τον G. Thomson ο Αισχύλος ήταν οπαδός του Πυθαγόρα και τα δράματά του είναι γεμάτα πυθαγόρειες ιδέες. Ο ί διος θεωρούσε ως το μεγαλύτερο επίτευγμα της ζωής του τη συμμετοχή του στη μάχη του Μαραθώνα, στη ναυμαχία του Αρτεμισίου και στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Όλα τα προηγούμενα πρέπει να εξετάζονται μαζί με την πιθανή συμμετοχή του στα Ελευσίνια Μυστήρια, στη λατρεία της Δήμητρας και της Περσεφόνης. Στην ακμή της ζωής του ταξίδεψε στη Σικελία, στην αυλή του Ιέρωνα, ενός ισχυρού άρχοντα που καλούσε μεγάλους καλλιτέχνες της εποχής του στις Συρακούσες. Εκεί πιθανολογείται ότι παρουσίασε για δεύτερη φορά τους Πέρσες. Ταξίδεψε και δεύτερη φορά στη Σικελία πιθανώς εξαιτίας της διαφωνίας του με το αθηναϊκό κοινό - όπως παρουσιάζεται σε ένα χωρίο στους Βατράχους του Αριστοφάνη. Πέθανε στη Γέλα το 456/455 π.Χ.. Λέγεται ότι σκοτώθηκε όταν δέχτηκε στο κεφάλι του μία χελώνα, την οποία είχε ρίξει από ψηλά ένας αετός, προκειμένου να σπάσει το καβούκι της και μετά να τη φάει. Οι Αθηναίοι εξασφάλισαν την υστεροφημία του μεγάλου δραματικού ποιητή, ψηφίζοντας νόμο σύμφωνα με τον οποίο επιτρεπόταν όποιος ήθελε να συμμετάσχει στον διαγωνισμό με έργα του Αισχύλου. Οι δύο γιοι του, Ευαίων και Ευφορίων, έγραψαν επίσης τραγωδίες, όπως και ο Φιλοκλής, γιος της αδελφής του. Ο Ευφορίων φέρεται ότι νίκησε μάλιστα και τον πατέρα του και τον Σοφοκλή στους δραματικούς αγώνες.

30

Δραματικοί αγώνες

Από τα επιγραφικά στοιχεία που διαθέτουμε η πρώτη του νίκη στους δραματικούς αγώνες των Μεγάλων Διονυσίων σημειώνεται το 484 π.Χ. και την ακολούθησαν άλλες 12. Στο λεξικό Σούδα αναφέρονται 28 νίκες, γεγονός που οδηγεί στην υπόθεση ότι έργα του κέρδισαν την πρώτη θέση καιμετά θάνατον, εφόσον βέβαια ο αριθμός 28 μας έχει παραδοθεί σωστά. Το 472 π.Χ. πήρε την νίκη στην Αθήνα με το έργο του Πέρσες. Το 468 π.Χ. διαγωνίστηκε με τον Σοφοκλή και πήρε τη δεύτερη θέση, αλλά τον επόμενο χρόνο (467 π.Χ.) νίκησε με τη Θηβαϊκή τριλογία και το 458 π.Χ. με την Ορέστεια. Μετά απο όλη αυτή την δόξα στον τάφο του διάλεξε μια απλή επιγραφή που ανέφερε μόνο ότι πολέμησε σαν απλός οπλίτης στην μάχη του Μαραθώνα.

Καινοτομίες

Η αισχυλική δραματουργία εξελίσσεται από τα πρώιμα στα ωριμότερα σωζόμενα έργα του. Οι καινοτομίες που εφήρμοσε θα μπορούσαν να συνοψισθούν ως εξής:

προσθήκη του δεύτερου υποκριτή (δευτεραγωνιστή),

μείωση των χορικών

έξαρση του λόγου

σύσταση της τριλογίας ενιαίου περιεχόμενου,

Όλες αυτές οι διαφοροποιήσεις από την πρώιμη γραφή του οδήγησαν στην τελική ποιητική του περίοδο, η οποία αποτυπώνεται στη μνημειώδη Ορέστεια.

Έργα του

Πέρσαι (472 π.Χ.) (πρωτ. κείμενο)

Επτά επί Θήβας (467 π.Χ.) (πρωτ. κείμενο)

Ικέτιδες (463 ; π.X.) (πρωτ. κείμενο)

Προμηθεύς Δεσμώτης (;) (πρωτ. κείμενο)

Ορέστεια (458 π.Χ.): {Αγαμέμνων (πρωτ. κείμενο), Χοηφόροι (πρωτ. κείμενο), Ευμενίδες (πρωτ. κείμενο)}.

Το έργο Προμηθεύς Δεσμώτης αμφισβητείται ότι είναι του Αισχύλου. Τα έργα του επηρέασαν ανθρώπους της λογοτεχνίας και της πολιτικής. Μέσα σε αυτούς ήτανε ο Βίκτωρ Ουγκό, ο Λόρδος Βύρωνας, ο Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε και ο Καρλ Μαρξ. Ακόμα ένας αστεροειδής, ο 2876 Aeschylus (Αισχύλος), πήρε το όνομα του από τον φημισμένο ποιητή.

Ο Αισχύλος έχει την κοινή αναγνώριση όλων των μεταγενέστερων. Το θαυμασμό όλων προςτο έργο του συνοψίζει ο Β. Ουγκό: "... Είναι, γράφει, μεγαλόπρεπος και τρομερός, είναι βράχος απόκρημνος, χειμαρρώδης, βαραθρώδης και τόσο γιγάντιος που κάποτε γίνεται σωστό βουνό. Τον πλησιάζεις και τρέμεις. Έχει τον όγκο και το μυστήριο... Ο Αισχύλος μεταβάλλει τον άνθρωπο σε γίγαντα". Ο ίδιος πιστεύει επίσης ότι ο Αισχύλος μαζί με τον Όμηρο, τον Ησαΐα, τον Ιώβ, το Δάντη και το Σαίξπηρ αποτελούν τη στοά των ακίνητων γιγάντων του ανθρώπινου πνεύματος στη

31

λογοτεχνία. Τον Αισχύλο τον θαύμαζε και τον λάτρευε και ο λόρδος Βύρων. Ο Γκαίτε και ο Σέλλεϋ τον έχουν για πρότυπο, όταν γράφουν και αυτοί τραγωδία με θέμα τον Προμηθέα.

Κατά τη σύγκριση του Αισχύλου με τους άλλους δύο μεγάλους ομότεχνούς του, στον Αισχύλο αποδίδεται το ύψος, στο Σοφοκλή το κάλλος και στον Ευριπίδη το πάθος. Στη δημιουργία του ύψους συμβάλλει η απουσία αναγνωρίσεων και αντιθέσεων χαρακτήρων, που αντίθετα υπάρχουν στο Σοφοκλή, και η προβολή του όγκου της μεγαλοπρέπειας και του ηθικού σθένους.

Ο Αισχύλος ονομάζεται δημιουργός της τραγωδίας. Είναι πραγματικά καινοτόμος .Πρόσθεσε το δεύτερο υποκριτή, ενώ ο Φρύνιχος χρησιμοποιούσε μόνον ένα. Μείωσε τα χορικά δίνοντας έτσι την πρώτη θέση στο διάλογο και έκανε μεγαλοπρεπέστερες τις ενδυμασίες των ηθοποιών.

http :// el . wikipedia . org / wiki /% CE %91% CE % B 9% CF %83% CF %87% CF %8 D % CE % BB% CE % BF % CF %82

β) ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ: ΕΠΤΑ ΕΠΙ ΘΗΒΑΣ ΤΟΥ ΑΙΣΧΥΛΟΥ.

Η τραγωδία Επτά επί Θήβας είναι το τρίτο μέρος της Θηβαϊκής τριλογίας που έγραψε ο Αισχύλος και το μόνο που διασώθηκε. Για πρώτη φορά παραστάθηκε το 467 π.Χ. και είναι ένα έργο με έντονο πολεμικό πνεύμα στο οποίο, όμως, δεν λείπει και η περιγραφή των ανθρώπινων χαρακτήρων.

Μετά τη τύφλωση και την αυτοεξορία του Οιδίποδα, τα δύο παιδιά του, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης συμφώνησαν να βασιλεύουν στη Θήβα εναλλάξ: έναν χρόνο ο καθένας. Όμως, ο Ετεοκλής, ο οποίος πήρε πρώτος την εξουσία, αρνήθηκε, όταν ήρθε η ώρα, να την παραχωρήσει στον αδελφό του ο οποίος με τη σειρά του συγκέντρωσε ξένο στρατό και κινήθηκε εναντίον της Θήβας και του αδελφού του, ο οποίος αποφάσισε να αμυνθεί.

Η τραγωδία αρχίζει με τον Ετεοκλή να προσπαθεί να δώσει κουράγιο και αισιοδοξία στις γυναίκες της Θήβας οι οποίες έχουν μαζευτεί στους βωμούς των θεών τρέμοντας την επίθεση του Πολυνείκη με το στρατό των Αργείων που τον ακολουθεί. Ο αγγελιοφόρος πληροφορεί τον Ετεοκλή ότι έξω από κάθε μία από τις επτά πύλες της Θήβας έχει παραταχθεί και ένας από τους Αργείους στρατηγούς. Ο Ετεοκλής αντιπαρατάσσει σε κάθε πύλη και έναν από τους δικούς του στρατηγούς. Σε μία από τις επτά πύλες της πόλης θα πολεμήσουν ο ένας εναντίον του άλλου τα δύοαδέλφια: ο Ετεοκλής με τον Πολυνείκη.

Κατά τη διάρκεια της μάχης οι γυναίκες της Θήβας θρηνούν και αναλογίζονται με τρόμο τις συνέπειες που θα έχει για την πόλη η πιθανή κατάκτησή της από τον Πολυνείκη και τον ξένο στρατό που τον υποστηρίζει. Ο αγγελιοφόρος καταφθάνει για να ενημερώσει ότι νίκησε μεν ο στρατός της Θήβας αλλά τα δύο αδέλφια αλληλοσκοτώθηκαν.

Στη συνέχεια, εμφανίζονται οι δύο αδελφές των σκοτωμένων, η Αντιγόνη και η Ισμήνη που κλαίνε για το θάνατο τους, ενώ ο κήρυκας ανακοινώνει ότι οι νέοι άρχοντες της Θήβας αποφάσισανο μεν Ετεοκλής να ταφεί με τιμές αλλά ο Πολυνείκης να παραμείνει άταφος. Η απόφαση αυτή βρίσκει αντιμέτωπη τη σθεναρή αντίσταση της Αντιγόνης η οποία δηλώνει ότι θα θάψει τον Πολυνείκη όποιες και εάν είναι οι συνέπειες αυτής της απόφασης.

32

Στο τέλος της τραγωδίας βλέπουμε ένα τμήμα του χορού, με επικεφαλής την Ισμήνη, να πηγαίνει να θάψει τον Ετεοκλή και ένα άλλο τμήμα, με επικεφαλής την Αντιγόνη, να πηγαίνει να θάψει τον Πολυνείκη, υποδηλώνοντας αντίστοιχα την ευγνωμοσύνη προς αυτόν που έσωσε την πόλη αλλά και την αδελφική αγάπη προς εκείνον που κινήθηκε εναντίον της.

ΠΗΓΗ: Αισχύλος, (1992). ΕΠΤΑ ΕΠΙ ΘΗΒΑΣ. Μετάφραση: Τάσος Ρούσσος. Αθήνα: ΕκδόσειςΚάκτος.

γ) ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ: ΕΠΤΑ ΕΠΙ ΘΗΒΑΣ ΤΟΥ ΑΙΣΧΥΛΟΥ.

ΠΗΓΗ : GOOGLE- ΕΙΚΟΝΕΣ.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΄΄ ΕΠΤΑ ΕΠΙ ΘΗΒΑΣ΄΄ ΟΠΟΥ ΠΑΙΧΤΗΚΕ ΣΤΙΣ 18 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2012 ΣΤΗΝ ΚΡΑΝΙΑ ΕΛΑΣΣΩΝΟΣ

Η εμφάνιση του κήρυκα στην σκηνή για την αναγγελία της απόφασης της τύχης του Ετεοκλή και του Πολυνείκη μετά την μάχη

Κήρυκας: Πατούνας Δημήτρης

33

Η μεταφορά του νεκρού Ετεοκλή μετά το πέρας της μάχης. Ετεοκλής: Κουνέλης Νίκος

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΄΄ ΕΠΤΑ ΕΠΙ ΘΗΒΑΣ΄΄ ΟΠΟΥ ΠΑΙΧΤΗΚΕ ΤΟ 1982 ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΜΟΣΧΟΠΟΔΙΟΥ ΘΗΒΑΣ ΣΕ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΤΣΑΡΟΥΧΗ.

34

Συντελεστές: Ετεοκλής: Γιώργος Ορφανός, Αντιγόνη: Αντιγόνη Αμανίτου, Κορυφαία του Χορού: Χρύσα Παπαϊωάννου

Ο ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΓΌΝΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΚΗΡΥΚΑ ΟΠΟΥ ΤΟΥ ΛΕΓΕΙ ΠΩΣ ΑΚΟΜΑ ΚΙ ΑΝ ΔΕΝ ΒΡΕΘΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΠΟΥ ΝΑ ΤΗΝ ΒΟΗΘΗΣΕΙ ΓΙΑ ΝΑ ΘΑΨΕΙ ΤΟΝ ΠΟΛΥΝΕΙΚΗ ΘΑ ΠΑΡΕΙ ΠΑΝΩ ΤΗΣ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ.

ΑΦΟΥ Ο ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ ΦΕΡΝΕΙ ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΝΕΙΚΗ ΚΑΤΑΤΩΝ ΘΗΒΑΙΩΝ, Ο ΕΤΕΟΚΛΗΣ ΘΕΤΕΙ ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ <<ΠΟΙΑ ΤΥΧΗ ΣΜΙΓΕΙ ΤΟΝ ΔΙΚΑΙΟ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΙΟ ΑΝΟΜΟΥΣ ΑΝΔΡΕΣ>>.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

α) ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ: ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ

35

Μετά τη μονομαχία του Πολυνείκη και του Ετεοκλή, των γιων του Οιδίποδα, στην έβδομη πύλη των Θηβών και τον αμοιβαίο θάνατό τους, ο Κρέοντας αναλαμβάνει την εξουσία της πόλης. Ως απόλυτος μονάρχης ανακοινώνει την αυθαίρετη απόφασή του να ταφεί ο Ετεοκλής με όλες τις τιμέςπου ταιριάζουν σε έναν υπερασπιστή της πατρίδας και να μείνει άταφος ο Πολυνείκης, που θέλησε με στρατό να την κυριεύσει. Ποινή για τον παραβάτη της διαταγής ορίζεται κατηγορηματικά ο θάνατος.

Στον Πρόλογο όπου παρουσιάζεται ο διάλογος της Αντιγόνης με την αδελφή της Ισμήνη καιξετυλίγεται η πλοκή του όλου έργου ο θεατής παρακολουθεί τη συντριπτική απαξίωση της προσωπικότητας της Ισμήνης, που ι το αποτέλεσμα της σύγκρουσής της με την ίδια της την αδερφή.

Η Αντιγόνη, τραγική αδελφή των σκοτωμένων, δηλώνει την σθεναρή απόφασή της να θάψειτον Πολυνείκη, παρακούοντας το νόμο του βασιλιά κι αδιαφορώντας για τις συνέπειες της πράξης της. Ανακοινώνει την απόφασή της στην αδελφή της Ισμήνη και ζητά την βοήθειά της. Η Ισμήνη αρνείται και προσπαθεί να αποτρέψει και την αδελφή της από μια πράξη που θα έχει ολέθριες συνέπειες για το ξεκληρισμένο πια γένος των Λαβδακιδών. Η Αντιγόνη, όμως, θα παραμείνει σταθερή και αμετάπειστη.

Στη συνέχεια τη σκυτάλη παίρνει ο Κρέοντας και καταρρακώνει πραγματικά, ηθικά και ψυχολογικά, το φύλακά του. Ο φύλακας του νεκρού έρχεται από τους αγρούς και ανακοινώνει στονΚρέοντα τη συμβατική ταφή του Πολυνείκη που είχε ελαφρά καλυφθεί με χώμα. Ο βασιλιάς οργισμένος τον στέλνει πίσω να καθαρίσει το νεκρό από το χώμα και να συλλάβει τον δράστη. Ο φύλακας επιστρέφει φέρνοντας στον Κρέοντα την Αντιγόνη, την οποία συνέλαβε επ’ αυτοφώρω να προσπαθεί, για δεύτερη φορά, να θάψει τον νεκρό.

Μεσολαβεί η κεντρική και καταλυτική αντιπαράθεση των δύο πρωταγωνιστών και ο Κρέοντας ασυλλόγιστα αποφασίζει να εκτελέσει την ποινή που είχε ορίσει για τον παραβάτη της διαταγής του: η Αντιγόνη θα πεθάνει. Ακολούθως, ο Κρέοντας αντιμάχεται με πείσμα και επιπόλαιη αυτοπεποίθηση τον ίδιο του το γιο τον Αίμονα. Μάταια ο Αίμων προσπαθεί να τον μεταπείσει και ασυγκίνητος και ανένδοτος διατάζει να θάψουν την Αντιγόνη ζωντανή σε μια σπηλιά. Ο Αίμων αγανακτισμένος και συντετριμμένος, ακολουθεί τη μνηστή του στον τάφο και αυτοκτονεί. Στη συνέχεια, η Ευρυδίκη, μητέρα του Αίμωνα, μαθαίνοντας για το θάνατο του παιδιού της, απαγχονίζεται και ο Κρέων μετανιωμένος θρηνεί για το τραγικό τέλος των αγαπημένων του ανθρώπων.

Πηγή: Σοφοκλής, (1994). Αντιγόνη. Μετάφραση: Κ. Γεωργουσόπουλος. Αθήνα: Εκδόσεις Κάκτος

β) ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ: ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ

ΠΗΓΗ: GOOGLE-ΕΙΚΟΝΕΣ

ΑΝΤΙΓΟΝΗ : ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΖΑΒΕΛΑΣ (1961)

36

Ειρήνη Παπά (Αντιγόνη)

Τζαβαλάς Καρούσος(Τειρεσίας)

37

η Αμαλία Μουτούση με τον Λευτέρη Βογιατζή στην σκηνή από την Αντιγόνη του Σοφοκλή που ανέβηκε το καλοκαίρι του 2006 στην Επίδαυρο

Εθνικό θέατρο - Επίδαυρος 1956. Αντιγόνη η Άννα Συνοδινού, Ισμήνη η Αντιγόνη Βαλάκου (φωτ.εθνικού θεάτρου)

38

Στέλιος Βάκοβιτς(αγγελιοφόρος)-Θάνος Κωτσόπουλος(Κρέων)

Τάκης Βουλαλάς(φύλακας)-Νίκος Τζώγιας(Κρέων)

γ) Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

39

Στην τραγωδία του Σοφοκλή περιγράφονται δυο ισχυρές γυναικείες προσωπικότητες, η Ισμήνη και η Αντιγόνη. Παρόλο που ήταν αγαπημένες αδελφές είχαν κύριες διαφορές στον χαρακτήρα και την συμπεριφορά τους.

Η Αντιγόνη θεωρείται ακόμη και σήμερα από πολλούς η τελειότερη μορφή σε όλη την ελληνική δραματουργία. Ένας χαρακτήρας πολυσύνθετος. Δεν θα ήταν δύσκολο να την χαρακτηρίσει κανείς, την στιγμή που τα ίδια της τα λόγια, οι πράξεις της, η συμπεριφορά της αναδεικνύουν την προσωπικότητά της. Είναι μια γυναίκα που δεν φοβάται και δεν υποτάσσεται σε κανέναν. Οδηγός της είναι το συναίσθημα και όχι η λογική. Δεν αντιδρά στην ατίμωση του Πολυνείκη μόνο και μόνο γιατί έτσι υπαγορεύουν οι άγραφοι νόμοι, αλλά και γιατί σπρώχνεται απότο αίσθημα της αδελφικής αγάπης. Άλλωστε όπως λέει και η ίδια έχει γεννηθεί μόνο για να αγαπάει(στίχος 523). Δεν φοβάται τις ευθύνες και γι’ αυτό διαψεύδει την Ισμήνη όταν εκείνη προσπαθεί να εμφανιστεί στον Κρέοντα σαν συνεργός. Όμως, πέρα απ’ όλα αυτά δεν παύει η Αντιγόνη να είναι και γυναίκα. Η ιδέα του θανάτου δεν την τρομάζει, όμως είναι και αυτή ένας απλός άνθρωπος, με αδυναμίες, γι’ αυτό όταν την οδηγούν στην φυλακή θρηνεί την τύχη της. Λυπάται που δεν μπόρεσε να ολοκληρωθεί σαν γυναίκα, δημιουργώντας μια οικογένεια, αλλά πεθαίνει ολοκληρωμένη σαν άτομο, ξέροντας, ότι πάνω απ’ όλα έκανε το χρέος της υπηρετώντας τους νόμους της ηθικής.

Ενώ, η αδελφή της Ισμήνη δεν έχει ηρωική ψυχή, φοβάται και δεν διστάζει να το δείξει, σ’ αυτήν η λογική υπερτερεί του συναισθήματος. Έτσι παρουσιάζεται στον πρόλογο της τραγωδίας. Αλλά η μεταστροφή της στο δεύτερο επεισόδιο είναι αισθητή όταν προσπαθεί να συμπαρασταθεί στην αδελφή της αναφέροντας, πως δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτήν, στον φοβερό Κρέοντα.

Η στάση της Ισμήνης στον πρόλογο υποδηλώνει την θέση της γυναικάς στην Αρχαία Ελλάδα . Η γυναίκα στον αρχαίο ελληνικό κόσμο έπρεπε να είναι σεμνή, όμορφη και υγιής, προκειμένου να συμβιβάζεται με τα πρότυπα μιας ανδροκρατικής κοινωνίας. Ακόμα και στην τέχνηείναι δυνατόν να παρατηρήσει κανείς ότι από την αρχαϊκή περίοδο ως και το τέλος περίπου της κλασικής περιόδου, όπου το θηλυκό κορμί απελευθερώνεται, η γυναίκα -ιδιαίτερα στη γλυπτική- παρουσιάζεται ευπρεπώς ενδεδυμένη, ενώ αποφεύγεται η έμφαση στα χαρακτηριστικά του φύλου.

Ο Πλάτωνας γράφει ότι «οι άντρες είναι προφανώς ανώτεροι από τις γυναίκες και τα παιδιά...» (Νόμοι 917), ο δε Αριστοτέλης υποστηρίζει «...ο άντρας έχει τη θέση του αφέντη και η γυναίκα τη θέση του εξαρτημένου...» (Πολιτικά Α 13, 1260). Ο Πυθαγόρας μίλαγε για τις δυο αρχέςπου δημιούργησαν τον κόσμο, η πρώτη το αγαθό στοιχείο από το οποίο προήλθε η τάξη, το φως καιο άντρας και το κακό στοιχείο το οποίο γέννησε το χάος, το σκότος και τη γυναίκα.

Οι εξαιρέσεις έρχονται από τη Σπάρτη, πιθανώς τη Χίο και τη Λοκρίδα, όπου η εκπαίδευση των γυναικών και τα ιδιαίτερα ήθη επέβαλλαν μια διαφορετική πρακτική. Ειδικά σε ότι αφορά στη Σπάρτη οι γυναίκες «ξέφυγαν πραγματικά από την πατρική ή συζυγική κηδεμονία», (παίζοντας μάλιστα ενεργητικό ρόλο στην κοινωνική και πολιτική σκηνή). Κατά τα άλλα ο μόνος δρόμος για την απελευθέρωση από την ανδρική κηδεμονία ήταν ο μοναχικός δρόμος της εταίρας,της μόνης ελεύθερης γυναίκας του κλασικού κόσμου που μπορούσε να συμμετέχει σε συμπόσια, να διαχειρίζεται τα οικονομικά της και να μιλά με τους άνδρες ως ίση προς ίσο.

Βιβλιογραφία

40

http :// el . wikipedia . org / wiki /Γυναικα_(Αρχαία_Ελλάδα)

http://www.kairatos.com.gr/arxaioi/antigonibiografia.htm

http :// el . wikipedia . org / wiki /Αντιγόνη%28μυθολογια%29

δ) Ο ΚΡΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΛΑΖΟΝΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ

Ο Κρέων κινείται ανάμεσα στην καχυποψία αλλά και στο ζήλο για τη σωστή άσκηση των καθηκόντων του. Είναι ένας άνθρωπος αυστηρός. Διακηρύσσει ότι είναι ο νόμιμος διάδοχος της εξουσίας και ότι η πατρίδα του είναι, γι’ αυτόν υπεράνω όλων. Με την απόφαση του να απαγορεύσει την ταφή του Πολυνείκη θέλει να απαξιώσει αυτόν που κινήθηκε ενάντια στην πόλη. Παρ’ όλα αυτά φοβάται ότι κάποιος μπορεί να παραβεί τις διαταγές του και προσπαθεί με τα λόγια του να αποτρέψει τον οποιονδήποτε επίδοξο παραβάτη. Του είναι αδύνατον να καταλάβει το ιερό καθήκον της Αντιγόνης και όταν μαθαίνει τι έπραξε την καταδικάζει σε θάνατο. Η απόφαση του είναι αμετάκλητη ακόμη και όταν ο ίδιος ο γιός του ο Αίμωνας τον παρακαλεί να συγχωρήσει την αρραβωνιαστικιά του. Μόνο μετά τις τρομακτικές προβλέψεις του μάντη Τειρεσία αρχίζει να υποψιάζεται ότι η απόφασή του δεν ήταν σωστή και ότι πρέπει να αναθεωρήσει. Όταν οι προβλέψεις επιβεβαιώνονται, καθώς ο γιός του και κατόπιν η γυναίκα του, Ευρυδίκη, αυτοκτονούν τότε τον κυριεύει η παραφροσύνη.

Παίρνοντας σαν παράδειγμα την τραγωδία «Αντιγόνη» φανερώνεται πως η αλαζονεία μπορεί να έχει άσχημες επιπτώσεις και σε αυτούς που εξουσιάζονται αλλά και σε αυτούς που εξουσιάζουν. Συχνά, άνθρωποι που κατά βάση είναι αδύναμοι και ανασφαλείς φέρονται υπεροπτικάκαι επιθετικά προσπαθώντας να κρύψουν πίσω από την αλαζονική συμπεριφορά τους τα πραγματικά τους αισθήματα, όπως αυτό του φόβου. Ο Κρέων έχει μόλις αναλάβει τη διακυβέρνησητης πόλης και αισθάνεται την παραβίαση των διαταγών του σαν αμφισβήτηση της εξουσίας του. Απαιτεί συμμόρφωση στις αποφάσεις του έστω και εάν αυτές έρχονται σε αντίθεση με οποιονδήποτε ηθικό νόμο αποτελώντας ουσιαστικά «ύβρη». Η υπεροψία του φτάνει στο σημείο να μιλήσει άσχημα και στο γέροντα Τειρεσία όταν του ανακοινώνει ότι προβλέπει δεινά εξαιτίας της απόφασής του να θάψει την ανιψιά του την Αντιγόνη, ζωντανή, σε μία σπηλιά. Ούτε ο πόνος και η παράκληση του ίδιου τού γιού του, Αίμονα, δεν μπορεί να τον μαλακώσει.

Η εξουσία γίνεται επικίνδυνη στα χέρια ανθρώπων με αλαζονική και εγωιστική συμπεριφορά. Ο άνθρωπος που κυβερνά πρέπει να φέρεται με σεβασμό στους νόμους τυπικούς και άγραφους και να υπολογίζει το κοινό περί Δικαίου αίσθημα. Πρέπει να διακατέχεται από λογική, δημοκρατικές αντιλήψεις και να μην ποδοπατάει τις αξίες και τα ήθη των άλλων. Αντίθετα, το αλαζονικό πρόσωπο της εξουσίας προδίδει ανασφάλεια, εγωισμό, υπεροψία, έλλειψη κουλτούρας, δημοκρατικού φρονήματος και φιλοσοφημένου τρόπου σκέψης.

ΠΗΓΗ: http://www.kairatos.com.gr/arxaioi/antigonibiografia.htm

ε) ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ Η ΗΘΙΚΗ

41

Δίκαιο είναι το σύνολο των γραπτών κανόνων που ρυθμίζουν με τρόπο δεσμευτικό την κοινωνική συμπεριφορά, σε αντίθεση με την Ηθική που αφορά στη σκέψη, στη συνείδηση και στον εσωτερικόκόσμο των ανθρώπων. Δίκαιο και Ηθική μπορεί να συμπίπτουν μπορεί, όμως, να έρχονται και σε αντίθεση. Για παράδειγμα, η απόφαση της Αντιγόνης, στην ομώνυμη αρχαία τραγωδία του Σοφοκλή, να αψηφήσει τη απαγόρευση του Κρέοντα και να θάψει τον αδελφό της τον Πολυνείκη, υπακούοντας στην Ηθική και στη συνείδησή της δικαιολογείται και επιδοκιμάζεται διαχρονικά.

Το Δίκαιο, με την έννοια των γραπτών κανόνων που ρυθμίζουν δεσμευτικά τη συμπεριφορά όλων των πολιτών, δεν μπορεί να αδιαφορεί για τις συλλογικές αξίες της κοινωνίας, που ονομάζεται «κοινωνική ηθική». Προκειμένου να επιτυγχάνονται οι σκοποί του Δικαίου που είναι η κοινωνική ειρήνη και η δικαιοσύνη θα πρέπει οι νόμοι και οι κανόνες να διαμορφώνονται στη βάσητης μεγαλύτερης δυνατής κοινωνικής συναίνεσης. Στη σύγχρονη εποχή η κοινωνική συναίνεση μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την ενημέρωση, το ενδιαφέρον και την ενασχόληση με τα «κοινά» και τη δημόσια διαβούλευση.

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η σχέση μεταξύ Δικαίου και κοινωνικής πραγματικότητας είναι μία δυναμική σχέση αλληλεπίδρασης η δε κοινωνική πραγματικότητα σχετίζεται άμεσα με τις συλλογικές αξίες μίας κοινωνίας άρα και με τη συλλογική ηθική. Από τη μία πλευρά το Δίκαιο, ως ένα σύνολο κανόνων του κράτους, παρακολουθεί και ακολουθεί τις κοινωνικές μεταβολές στην πορεία της ιστορίας. Από την άλλη πλευρά, το Δίκαιο μπορεί να επηρεάσει και να επιδράσει πάνω στις συλλογικές αξίες και την κοινωνική πραγματικότητα.

ΠΗΓΗ: ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, Κ. & ΚΑΤΣΙΡΑΣ, Λ. (2012). ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ. ΑΘΗΝΑ: ΙΤΥΕ-ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ.