2011-03 Marzu

Ûwie©bla divorzju

N E W S P A P E R P O S T

Ma˙

ru©

mill

‐©iΩ

witi

Mal

tin •

MAR

ZU 2

011 •

Sen

a 62

• N

umru

3 •

78,

Triq

il‐M

arki

Ω Sc

iclu

na, N

axxa

r NXR

260

7

Zwiegbla divorzju skema 1

F’pajjiΩna g˙addejja diskussjoni s˙i˙a dwar il-familja u d-divorzju. L-isqfijiet i˙e©©una biex kull wie˙ed u wa˙da minna niffurmaw sew il-kuxjenza tag˙na biex jekk u meta jitolbuna nag˙tu l-opinjoni jew il-vot tag˙na dwarid-divorzju inkunu nistg˙u nag˙mlu d-dover tag˙na ta’ Nsara u çittadini tajbin g˙all-©id tal-familja, biex din tissa˙˙a˙ u mhux tiddg˙ajjef.

G˙alhekk se nibdew in©ibu ftit informazzjoni li tg˙in lill-qarrejja jifhmu a˙jar is-sitwazzjoni u t-tag˙lim tal-Knisja dwar il-familja, iΩ-Ωwie©, id-divorzju u kwistjonijiet marbutin mag˙hom.

Din hi informazzjoni ˙afifa li ma tid˙olx fid-dettalji kollha. G˙alhekk in˙e©©u biex il-qarrejja jfittxu kif ikabbru t-tag˙rif tag˙hom billi jfittxu jitg˙allmu aktar fil-fond dwar is-sbu˙ija taΩ-Ωwie© u tal-familja kif temmen fihom il-Knisja fuq il-passi u l-ispirtu ta’ Kristu fil-Van©elu.

.1. IL-FamILja

• Il-Familja, mill-˙olqien kienet fil-pjan t’Alla li qal “ir-ra©el i˙alli lill missieru u lil ommu u jing˙aqad ma’ martu u jsiru

©isem wie˙ed” (Ìen 2:24). Il-familja, hija g˙aqda g˙al dejjem bejn ra©el wie˙ed u mara wa˙da f’im˙abba u rabta li ma tin˙allx sal-mewt ta’ na˙a jew o˙ra.

2. IÛ-ÛwIeÌ

• Il-familja to˙ro© miΩ-Ωwie© u tibda meta ra©el u mara jag˙tu lilhom infushom lil xulxin b’mod s˙i˙ u g˙al dejjem u hekk it-tnejn “isiru ©isem wie˙ed” (Ìenesi 2:24; Mattew 19:5).

• Il-Knisja tqis iΩ-Ωwie© b˙ala “g˙aqda intima tal-˙ajja u tal-im˙abba bejn il-miΩΩew©in, mwaqqfa minn Alla fil-˙olqien”. Din l-g˙aqda intima, b˙ala g˙otja ta’ Ωew© persuni lil xulxin, u wkoll il-©id tal-ulied, titlob l-fedeltà

2 • marzu 2011 • rm2000-LilÓbiebna

s˙i˙a tal-miΩΩew©in u te˙tie© unità li ma tin˙allx. Din l-g˙otja ta’ xulxin lil xulxin isse˙˙ mal-kunsens li Ωew© mg˙ammdin jag˙tu u ti©©edded kull darba fl-g˙aqda ta’ m˙abba bejniethom.

• IΩ-Ωwie© nisrani, huwa Patt (u mhux sempliçi kuntratt) li bih ra©el u mara, b’mod ˙ieles jag˙tu lilhom infushom lil xulxin b’mod s˙i˙ u g˙al dejjem.

• Dan il-Patt jibda jse˙˙ permezz tal-kunsens personali u irrevokabbli li bih il-koppja li jkunu qed jintrabtu fi Kristu u flimkien b’wieg˙da ta’ m˙abba biex huma jΩommu s˙i˙a l-kelma li jag˙tu lil xulxin quddiem Alla u l-poplu tieg˙u.

• G˙all-©id kemm tal-miΩΩew©in u tal-ulied, kemm tas-soçjetà, din ir-rabta qaddisa ma tiddipendix biss mir-rieda tal-bnedmin, imma fuq kollox minn Alla nnifsu.

• Is-Sagrament taΩ-Ωwie© kif iridu Alla g˙andu Ωew© propjetajiet essenzjali:

Unità: g˙aqda bejn ra©el wie˙ed u mara wa˙da. Li ma jin˙allx: ji©ifieri jitlob fedeltà f’kollox sal-

mewt. Din l-im˙abba tmexxihom biex ikunu ta’ g˙ajnuna u appo©© g˙al xulxin biex huma jkomplu jikbru b˙ala persuni, u hekk jissa˙˙a˙ u jikber iΩ-Ωwie© tag˙hom.

• Min˙abba n-natura tieg˙u, iΩ-Ωwie© u l-im˙abba tal-miΩΩew©in huma ordnati g˙all-©id ta’ xulxin u g˙at-tnissil u l-edukazzjoni tal-ulied. G˙alhekk din l-im˙abba tal-miΩΩew©in hija miftu˙a g˙at-tnissil u t-trobbija tal-ulied, li jkunu milqug˙a b˙ala rigal minn idejn Alla nnifsu li hu l-Óallieq u s-Sid ta’ kull ˙ajja. G˙alhekk, kif il-koppja weg˙du qabel il-kunsens, huma lesti jilqg˙u u t-tfal li jafdalhom u jrabbuhom kif irid Alla. Dan jer©g˙u jweg˙duh meta jressqu t-tarbija g˙all-mag˙mudija.

• Min˙abba xi çirkostanzi tal-˙ajja mhux il-familji kollha jkunu jistg˙u jew jirnexxilhom jg˙ixu dawn il-kundizzjonijiet kollha u dejjem, g˙alhekk:

• koppji miΩΩew©in jistg˙u jispiççaw separati legalment, jew min˙abba l-mewt tar-ra©el jew tal-mara.

• koppji jistg˙u jiskopru li ma jistg˙ux ikollhom tfal

im˙abba kundizzjonijiet ta’ sa˙˙a jew età, jew xi ra©uni o˙ra li ma tkunx tiddependi mill-volontà tag˙hom.

• F’Malta g˙andna tliet kwalitajiet ta’ Ωwie©: a) reli©juΩ u çivili – Ωwie© li jsir bil-Knisja u fl-istess ˙in

huwa wkoll rikonoxxut çivilment mill-gvern. b) reli©juΩ biss – meta koppja di©à miΩΩew©in biç-

çivil jiddeçiedu li jirran©aw is-sitwazzjoni tag˙hom u jiΩΩew©u bil-Knisja. Hekk jing˙aqdu flimkien fi Kristu u ma’ Kristu.

c) çivili biss – meta koppja jiΩΩew©u biç-çivil biss u mhux bil-Knisja.

Meta nitkellmu fuq Ωwie© irridu nifhmu sew fuq liema minn dawn it-tliet kwalitajiet ta’ Ωwie© inkunu qed nitkellmu.

• IΩ-Ωwie© reli©juΩ biss huwa validu g˙al tnejn mg˙ammdin. Kull Ωwie© bejn tnejn mg˙ammdin huwa minnu nnifsu sagrament quddiem Alla u l-Knisja.

Bil-permess (dispensa) mill-Isqof, persuna Kattolika tista’ tiΩΩewwe© bil-Knisja ma’ persuna mhix Kattolika.

Ukoll bil-permess (dispensa) mill-isqof, persuna Kattolika tista’ tiΩΩewwe© ma’ persuna li mhix mg˙ammda.

Id-Dispensa tfisser permess li jag˙ti l-Isqof biex Ωwie© jista’ jsir minkejja li jkun hemm xi kundizzjoni jew çirkustanza li normalment jag˙mlu dak iΩ-Ωwie© ma jg˙oddx jew null. (e.g jekk persuna li trid tiΩΩewwe© tkun ta˙t l-età).

3. X’INhI d-dIFFereNza bejN separazzjoNI, aNNULLameNt (dIkjarazzjoNI ta’ NULLItà) U dIvorzjU?

X’inhi separazzjoni?• Il-miΩΩew©in bi ftehim bejniethom jaqblu li ma jg˙ixux

flimkien aktar u jeΩentaw lil xulxin minn çerti obbligi tag˙hom lejn xulxin li ji©u deçiΩi u regolati mill-qorti. Is-separazzjoni ting˙ata biss mill-Istat permezz ta’ sentenza tal-qorti çivili.

rm2000-LilÓbiebna • marzu 2011 • 3

• Il-Knisja taççetta li, fejn hemm tassew neçessità u biex titnaqqas it-tbatija, koppja miΩΩew©in jisseparaw u ma jg˙ixux aktar flimkien.

• F’dal-kaΩ iΩ-Ωwie© xorta jibqa’ jg˙odd u l-koppja tibqa’ miΩΩew©a. G˙alhekk ma ebda parti ma tista’ ter©a’ tiΩΩewwe©.

X’inhu annullament?• IΩ-Ωwie© ma jkunx sar skont il-kundizzjonijiet me˙tie©a mill-

Knisja, (ara aktar ‘l isfel x’inhuma dawn il-kundizzjonijiet). G˙alhekk ma jkunx jg˙odd u, minkejja li tkun saret iç-çerimonja, iΩ-Ωwie© ma jkunx sar b’mod validu.

• L-Annullament hu l-proçess fil-qorti Çivili (jekk ikun Ωwie© çivili) jew fil-qorti tal-Knisja (jekk ikun Ωwie© reli©juΩ) li jeΩamina jekk kienx hemm il-kundizzjonijiet kollha me˙tiega g˙al Ωwie© validu u jiddikjara li, min˙abba çerti nuqqasijiet gravi, Ω-Ωwie© fil-fatt qatt ma kien sar. Il-kelma eΩatta hija: Dikjarazzjoni ta’ nullità.

• L-annullament qatt ma jing˙ata sempliçiment g˙ax iΩ-Ωwie© ‘falla’, jew g˙ax ma jkunx hemm kompatibilità ta’ karattri. L-annullament jing˙ata fuq is-sitwazzjoni li tkun teΩisti waqt l-g˙oti tal-kunsens u mhux fuq dak li jkun ©ara jew Ωviluppa wara.

• Ir-ra©unijiet g˙all-annullament li titlob il-Knisja mhux dejjem jkunu jaqblu ma’ dawk li jitlob xi stat çivili.

• Bl-annullament il-koppja tkun dikjarata li ma kinitx miΩΩew©a u l-partijiet jistg˙u jiΩΩew©u jekk fis-sentenza ma jkunx hemm xi projbizzjoni fuq xi persuna minnhom jew fuq it-tnejn. Din il-projbizzjoni tista’ titne˙˙a bil-permess tal-isqof.

X’inhu d-divorzju?• IΩ-Ωwie© ikun sar b’mod tajjeb u validu. Il-koppja jkunu

verament miΩΩew©in bi Ωwie© li jg˙odd. G˙al xi ra©uni jew o˙ra il-koppja ma jkunux jistg˙u jibqg˙u jg˙ixu flimkien b˙ala miΩΩew©in (infedeltà, vjolenza, abbandun, nuqqas ta’ qbil, eçç). G˙alhekk jitolbu l-gvern biex i˙oll l-ewwel

Ωwie©, biex il-partijiet ikunu jistg˙u jiΩΩew©u mill-©did ma’ xi ˙add ie˙or.

• Bid-divorzju iΩ-Ωwie© ori©inali ma jibqax jeΩisti u l-partijiet jin˙allu g˙al kollox mill-obbligi tag˙hom lejn xulxin b˙ala miΩΩew©in, skont kundizzjonijiet li tag˙mel il-qorti çivili. Id-divorzju jista’ jag˙tih l-Istat li jkun da˙˙al il-li©i tad-Divorzju.

• IΩda l-Knisja ma tag˙rafx id-divorzju. Jekk Ωew© Kattoliçi jiddivorzjaw, fl-g˙ajnejn t’Alla u tal-Knisja huma xorta wa˙da g˙adhom miΩΩew©in. 4. raÌUNIjIet LI jIstgÓU jwassLU bIeX ÛwIeÌ skoNt IL-kNIsja IkUN INvaLIdU (ma jkUNX jgÓodd):

a. kundizzjonijiet li jag˙mlu Ω-Ωwie© ma jg˙oddx (impedimenti dirimenti):• Persuna ma˙tufa, sfurzata jew im©ieg˙la tiΩΩewwe©

bi vjolenza, jew ma˙kuma minn biΩa’ gravi li jikkundizzjonaha.

• Difett serju tal-uΩu tar-ra©uni li ma jippermettix li persuna tie˙u deçiΩjoni matura u ˙ielsa.

• Nuqqas serju ta’ diskrezzjoni, g˙aqal u responsabiltà fid-deçiΩjoni.

• Min irid jiΩΩewwe© ma jkunx kapaçi u ma jistax jassumi d-doveri taΩ-Ωwieg min˙abba kundizzjoni mentali jew psikika serja.

• Jekk xi parti takkwista kunsens b’xi qerq jew ingann. • Simulazzjoni totali tal-kunsens - meta xi ˙add jiΩΩewwe©

imma fil-fatt, minn ©ewwa ma jkunx irid iwettaq dak iΩ-Ωwie© u g˙alhekk juri ˙a©a b’o˙ra. Is-simulazzjoni tkun totali meta dak li jkun, fil-fatt ma riedx jiΩΩewwe©.

• Simulazzjoni parzjali - meta dak li jkun jew ma riedx Ωwie© g˙al dejjem, jew ma riedx Ωwie© ma’ mara/ra©el wie˙ed jew ma riedx ulied fiΩ-Ωwie©.

• Jekk min jiΩΩewwe© jag˙mel xi kundizzjoni futura marbuta mal-kunsens. (E.g. niΩΩew©ek basta ma tkunx marida bid-diabet)


b. kundizzjonijiet li ming˙ajr il-permess tal-Isqof, jag˙mluΩ-Ωwie© ma jg˙oddx(impedimenti projbittivi):• Jekk min jiΩΩewwe© ikun g˙adu saçerdot, patri jew soru u

ma jkunx ©ab il-permess biex jin˙all mill-Ordni Sagri jew Voti reli©juΩi.

• Qtil tar-ra©el/mara biex jiΩΩewwe© lil martu/Ωew©ha.• Eta’ ta˙t is-16-il sena.• Impotenza sesswali perpetwa minn qabel iΩ-Ωwie©.• G˙ad hemm Ωwie© validu ie˙or jeΩisti g˙ax is-sie˙eb/

sie˙ba g˙adha ˙ajja. • Ûwie© li sar ma’ persuna mhix mg˙ammda ming˙ajr ma

tkun in©iebet id-dispensa me˙tie©a.• Il-partijiet ikunu ji©u minn xulxin. Ikunu ulied, a˙wa jew

primi ku©ini, tfal tat-tfal jew ©enitur tal-konkubin/a.• Jekk iΩ-Ωwie© ma jkunx sar skont il-forma tal-Li©i Kanonika

tal-Knisja.

5. jekk IÛ-ÛwIeÌ ma jIstaX jINÓaLL, gÓaLIeX saçerdot, patrI jew sorU jIstgÓU joÓorÌU U jINÓaLLU mILL-votI?

• Is-Saçerdot isir saçerdot g˙al dejjem permezz tas-sagrament tal-ordinazzjoni li b˙al mg˙amudija j˙alli si©ill fuq ir-ru˙. G˙alhekk huwa jibqa’ saçerdot dejjem, daqskemm min jiΩΩewwe© bis-sagrament jibqa’ miΩΩewwe© g˙al dejjem.

• Il-Knisja titlob li min isir saçerdot jaççetta wkoll iç–Çelibat (li saçerdot ma jistax jiΩΩewwe©). Din hija li©i tal-Knisja. G˙alhekk il-Knisja tista’ tag˙ti l-permess li saçerdot ma jibqax marbut miç-çelibat. Imma l-Knisja qatt ma tista’ t˙oll saçerdot mis-saçerdozju tieg˙u. Dan jibqa’ g˙al dejjem. Tista’ biss tag˙tih il-permess li ma jwettaqx id-doveri ta’ saçerdot. Dan hu eΩattament dak li tag˙mel il-Knisja meta taççetta li Ωew© miΩΩew©in jg˙ixu separati u ma jg˙ixux id-doveri tag˙hom ta’ miΩΩew©in filwaqt li quddiem Alla dawn jibqg˙u miΩΩew©in g˙al dejjem.

• Il-Knisja tista’ t˙oll (tag˙ti dispensa) biss mil-li©ijiet u

d-dixxiplini tag˙ha stess, mhux mis-sagramenti li huma l-opra t’Alla fil-bniedem.

G˙alhekk: • Saçerdot meta jing˙ata dIspeNsa miç-çelibat (permess

biex ma jibqax jaqdi d-doveri ta’ saçerdot) quddiem Alla jibqa’ saçerdot.

• Persuna miΩΩeww©a meta ting˙ata separazzjoNI çivili (ji©ifieri permess biex ma tg˙ix mal-persuna li tkun iΩΩew©et) quddiem Alla jibqa’ miΩΩewwe©.

• G˙as-saçerdot id-dispensa tfisser li jkun meÓLUs mILL-obbLIgI ta’ saçerdot (fosthom miç-çelibat. Huwa g˙alhekk li jista’ jiΩΩewwe©)

• G˙al persuna miΩΩeww©a s-separazzjoni çivili tfisser meÓLUs mILL-obbLIgI taÛ-ÛwIeÌ (˙lief g˙al dawk il-kundizzjonijiet miftehma waqt is-separazzjoni).Meta jkun hemm annullament ta’ Ωwie© l-ulied ma jitilfu

l-ebda dritt mill-©enituri tag˙hom (Ωwie© putattiv).Meta jkun hemm annullament ta’ ordinazzjoni saçerdotali

dak kollu li s-saçerdot kien iççelebra f’˙ajtu jibqa’ jg˙odd, g˙ax il-Knisja terfa’ fuqha r-responsabiltà ta’ kull sagrament li jkun iççelebra dak is-saçerdot (ordinazzjoni putattiva).

Meta jsir annullament ta’ Ωwie© fit-Tribunal tal-Knisja, xorta jitlob li ssir is-separazzjoni çivili biex ikunu setiljati d-dmirijiet u l-obbligi tal-partijiet lejn xulxin u lejn l-ulied.


Jidher li d-deçiΩjoni dwar id-divorzju mhix se tie˙u Ωmien biex tkun f’˙o©orna. G˙alhekk, ikolli ng˙id li wasal iΩ-Ωmien li wie˙ed jg˙arbel ftit ir-realtajiet tal-˙ajja tal-lum, flimkien ma’ kif din il-kwistjoni tolqot lil pajjiΩna u mhux biss lil-individwu.

Dan ma jfissirx li m’inix ng˙ix fid-dinja tal-lum jew li ma n˙ossx g˙al dawk li huma m©arrbin jew fit-ti©rib. IΩda, qed in©ib il-pajjiΩ l-ewwel, g˙ax l-istudji jag˙tu ˙afna importanza l-effetti u Ωviluppi li ©©ib mag˙ha li©i b˙al din tad-divorzju. G˙alhekk id-diΩgrazzja dejjem tkun, li minkejja x-xewqa li l-d-divorzju jaffettwa biss lil min hu m©arrab, fil-fatt huwa l-pajjiΩ kollu se jkun milqut. Dan b˙al meta g˙andek parti f’©ismek li g˙andha bΩonn ir-ra©©i, xorta wa˙da jintlaqtu l-partijiet l-o˙rajn li ma kellhomx bΩonn dat-trattament.

Imma mhux biΩΩejjed li jien inkun sensittiv g˙al dak li jixtieq ˙addie˙or jew il-bqija. Hemm il-konvinzjonijiet tieg˙i fin-nofs. X’nag˙mel? Jien ma rridx in˙oss il-˙tija li a©ixxejt kontra dak li n˙oss ©o fija - li g˙alija hija l-verità - jew li narmi l-valuri u trobbija li huma wirt tal-©enituri tieg˙i, li hu wisq g˙aΩiΩ g˙alija, qisu qatt

ma kien xejn. Imqar jekk qrabati jew ˙biebi jinsabu fil-problema huma wkoll. Mill-angolu soçjali, ma rridx li tin˙oloq atmosfera jew ambjent mod li l-pajjiΩ ma jibqax mibni fuq valuri u prinçipji sodi. Il-periklu hu li jiddiΩintegra ru˙u... min˙abba l-ambjent li nkun ˙loqt jien stess, li, fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar se jkisser lili wkoll. Inkun g˙amilt gandott biex naqa’ fih jien stess. U mil-lat reli©juΩ: jekk jien Nisrani Kattoliku, se nibqa’ membru jew ma nibqax?

In-natura taΩ-Ωwie© li ma jin˙allx (indissolubbli) - li s’issa dejjem kellna f’mo˙˙na – se jiddiΩintegra g˙al kollox. Id-divorzju se jkun ir-rovina taΩ-Ωwie©. ll-permanenza taΩ-Ωwie© tispiçça u dan jitqies biss b˙al o©©ett ta’ bla valur li meta jg˙addi Ωmienu u ma jibqax jag˙ti sodisfazzjon, inwarrbuh biex nibdew ie˙or. Bl-idea tad-divorzju, iΩ-Ωwie© ikun intlaqat fil-la˙am il-˙aj, ji©i ferut. Ma tibqax taf jekk tistax tg˙addi jiemek b’mo˙˙ok mistrie˙ jew tafda daqskemm tixtieq tafda. F’mo˙˙ok dejjem hemm iberren il-˙sieb li dak li tkun ˙dimt g˙alih, jista’ jisfa’ fix-xejn. PereΩempju x’ji©ri meta jitfaçça l-mard? Xi w˙ud jag˙tu l-impressjoni li quddiem çertu mard,

il-parti l-o˙ra tista’ tibda taqta’ qalbha u twarrab jew titmeΩmeΩ mis-sitwazzjoni. U g˙alhekk dan ibeΩΩg˙ani. Jistax ikun li d-divorzju ji©i wΩat biex dak li jkun je˙les minn din is-sitwazzjoni?

Nifhem u ng˙id li veru maΩ-Ωmien kollox jindara u jibdel surtu u g˙aldaqstant, ir-relazzjonijiet ukoll jg˙addu mill-istess çirkustanza. L-entuΩjaΩmu tal-bidu jispiçça u l-ebusija tar-realtà tibda titlob aktar u aktar sagrifiççji. Allura x’tag˙mel, wie˙ed jispiçça jibdel lis-sie˙eb jew sie˙ba ta’ ˙ajtu kull tant Ωmien biex igawdi biss il-biçça l-façli tal-bidu? Forsi g˙alhekk li l-idea xterdet daqshekk li Ω-Ωwie© ma jibqax rabta permanenti.

Li©i b˙al din tista’ tkun l-ewwel pass biex bosta valuri o˙rajn li dejjem g˙oΩΩejna f’pajjiΩna nibdew narawhom f’dawl ie˙or u ma nqisuhomx daqshekk essenzjali. Jekk jispiçça Ω-Ωwie© b˙ala rabta sagra u assoluta, x’se jsir fil-kwistjonijiet l-o˙rajn li jolqtu l-˙ajja? Se nibdew naççettaw kollox g˙ax xejn mhux xejn? Kulma ma kien jeΩisti dari g˙andu jitwarrab jew jaqa’ b˙all-mazz tal-karti?

s. Camilleri

fuq id-DivorzjuLenti

JikTbU l-QARREJJA


wie˙ed bidwi f’ra˙al Ωg˙ir ©ewwa l-Indja kellu ˙afna dejn ma’ wie˙ed ra©el xi˙ u ikrah. Issa dan ir-ra©el, li flusu kien isellifhom b’img˙ax g˙oli ˙afna, kellu grazzja mat-tifla tal-bidwi.

Qal lill-bidwi li jekk jiΩΩewwe© lil bintu, ja˙firlu d-dejn kollu. Il-bidwi u bintu xejn m’g˙o©bithom din l-idea. Ix-xi˙, ta’ makakk li kien, ˙are© bil-proposta li j˙allu x-xorti tiddeçiedi. Kif? Qalilhom li se jag˙mel çag˙ka sewda u o˙ra bajda ©o borΩa. Imbag˙ad it-tifla ttella’ wa˙da miç-çag˙kiet. Jekk tag˙Ωel iç-çag˙ka s-sewda, t-tifla ssir martu u d-dejn ta’ missierha jin˙afer; jekk tag˙Ωel iç-çag˙ka l-bajda, ma jkunx hemm g˙alfejn tiΩΩew©u imma d-dejn ta’ missierha xorta jin˙afer; jekk ma tag˙Ωel l-ebda çag˙ka, missierha jkollu jinqafel fil-˙abs.

Sadanittant il-bidwi, bintu u x-xi˙ kienu f’passa©© ©o l-g˙elieqi li kien mimli çag˙ak. Allura x-xi˙ tbaxxa u ©abar Ωew© çag˙kiet. Imma t-tfajla kienet attenta g˙alih u ndunat li x-xi˙

kien, fil-fatt, ©abar Ωew© çag˙kiet suwed u po©©ihom fil-borΩa. Imbag˙ad dar fuq it-tifla u talabha tag˙Ωel çag˙ka.

Kieku kellha tirrifjuta li tag˙Ωel çag˙ka jew tikxef lix-xi˙ u turi lil kul˙add li ried jinganna ma kienet tasal imkien, g˙ax ix-xi˙ kien idawwar id-diskors u missierha xorta kien jibqa’ midjun mieg˙u. Jekk tag˙Ωel çag˙ka kienet taf li din se tkun is-sewda u jkollha tiΩΩewwe© lix-xi˙.

Kieku int kont flok dik it-tifla x’kont tag˙mel? X’parir kont ittiha?

Mela t-tifla ma tantx kellha mnejn tag˙Ωel. Tag˙mel x’tag˙mel kienet se tbati hi. IΩda t-tifla ˙asbet b’mod differenti mis-soltu u, araw x’g˙amlet.

Da˙˙let idha ©ol-borΩa u ©abret çag˙ka. Ming˙ajr ma ˙arset lejha, lag˙bet ftit biha ©o jdejha u ˙allietha taqa’. Minnufih iç-çag˙ka ntilfet maç-çag˙ak l-ie˙or li kien hemm. It-tfajla bdiet tilg˙abha li ddispjaçiha u qalet: “Il-a˙wa xi ©rali! Kemm jien bla grazzja – waqg˙atli ç-çag˙ka. Imma ma jimpurtax, jekk in˙arsu ©ol-borΩa u

naraw x’kulur hi ç-çag˙qa li baqa’ malajr inkunu nafu liema wa˙da tellajt jien.”

Issa, peress li ç-çag˙ka li kien g˙ad baqa’ kienet is-sewda, mela bilfors li hi kienet tellg˙et il-bajda. Dak ix-xi˙ ma setax jg˙id x’kien g˙amel g˙ax kien jinkixef! Mela t-tifla kienet dawret sitwazzjoni impossibbli f’sitwazzjoni favuriha.

Kemm drabi nsibu ru˙na quddiem g˙aΩla li tidher impossibbli u li, nag˙mlu x’nag˙mlu, l-effett se jkun wie˙ed ikrah u ta’ tbatija. Imma f’çirkustanzi b˙al dawn, min jaf kieku n˙addmu ftit rasna u qalbna u na˙sbu b’mod differenti mis-soltu. Kieku n˙arsu lejn il-˙ajja bl-g˙ajnejn t’Alla Ωgur li jkollna d-dawl biex narawha minn angolu ©did, b’tama ©dida u b’g˙erf li Alla biss jaf jag˙ti.

Qabel tie˙u deçiΩjoni Ii se taffettwalek ˙ajtek, g˙ax ma tinΩilx g˙arkopptejk u titlob ’l Alla jg˙inek tara s-sitwazzjoni bl-g˙ajnejn tieg˙u u mhux b’tieg˙ek biss! U jekk tara l-˙ajja bl-g˙ajnejn t’Alla, tkun ferm aktar mo˙˙ok mistrie˙ meta tag˙Ωel iç-çag˙ka tieg˙ek!

Ûew© çag˙qiet


Liz-zija julie, o˙t missieri, dejjem niftakarha toqg˙od mag˙na d-dar. darba wa˙da, kien il-Óamis filg˙axija, kienet qieg˙da t˙ejji s-sandwiches waqt li jien u s˙abi konna qeg˙din insolvu l-problemi tad-dinja. wa˙da minn ˙biebi qalet: “kemm da˙˙kitni s-soru llum. kemm ˙ambqet kontra dawk li jaqraw ix-xorti. donnha ta˙seb li huma ku©ini tax-xitan”. “daΩgur,” g˙idt jien, “imma na˙seb li jkun interessanti tisma’ fuq il-futur tieg˙ek anke jekk ma temminx fil-qari tax-xorti.”

“Ma na˙sibx li ssibha interessanti ,” qalet iz-Zija Ìulja, “li kieku kellek tag˙mel esperjenza b˙alma g˙amilt jien.”

“Int qatt mort g˙and xi ˙add li jaqra x-xorti?” staqsejna a˙na g˙alenija.

“Darba biss,” we©bitna, “u dejjem tibqag˙li xog˙fa.”

“G˙idilna x’©ara, Zija Julie.”“Konna ˙amsa li morna,” bdiet tirrakkonta.

“Konna dejjem ˙bieb u konna nag˙mlu kollox flimkien. Ìurnata wa˙da Eva, l-ikbar ˙abiba tieg˙i u l-unika wa˙da minna li ma kinitx storja vera rrakkontata minn Fr daniel a. Lord s.j.

f'gheluqsninha


Kattolika, skopriet li wa˙da mara li taqra x-xorti kienet kriet fuq l-ispiΩerija ta’ ˙dejna. Kienet kif wie˙ed jistenna - mara Orjentali misterjuΩa li t˙ares fil-globu tal-kristall u tara kulma ser ji©rilek tul ˙ajtek.

“‘X’gost insiru nafu fuq l-ir©iel li g˙ad niΩΩew©u u fuq dak kollu li ilna nixtiequ nafu. Ejja mmorru,’ ˙e©©itna, b’g˙ajnejha jixeg˙lu.”

“D˙alna f’anti kamra li kellha ri˙a t’g˙eluq. Purtieri skuri kienu jg˙attu t-tieqa wa˙danija hekk li ftit li xejn kien hemm dawl. Kien hemm ri˙a stramba ttaqqal l-arja. Fir-rokna tax-xellug kien hemm bieb b’purtieri tal-bellus iswed. Jien qabadni l-bard u kont ser na˙rab ni©ri ’l barra x˙in il-purtieri nfet˙u we˙idhom u le˙en baxx u monotonu sejja˙ ‘ejja’.

“Eva mbuttatni ‘l quddiem u sibt ru˙i f’kamra çkejkna u mudlama. Il-ftit dawl li kien hemm kien ©ej minn bozza Ωg˙ira mlewna mdendla fil-g˙oli, li kienet tix˙et kulur vjola fuq kollox. Bozza çkejkna kienet itteptep, titfa’ dawl misterjuΩ fuq il-˙ajt, il-mejda u l-figura stramba li bilkemm kienet tidher f’dak in-nofs dlam. Kien hemm ri˙a b˙al t’inçens im˙allat ma’ fwie˙a ˙elwa li t˙ossha se ddardrek u bdejt in˙ossni ˙aΩin. L-istess le˙en monotonu qalli, ‘Madame tixtieqek toqg˙od bilqieg˙da’. G˙amilt sforz u qg˙adt bilqieg˙da fuq is-si©©u, li bilkemm kien jidher. Id-dawl tal-biΩa’ kien jix˙et sfurija misterjuΩa fuq idejja.

“Wiçç il-mara kien kwaΩi kollu mg˙otti b’velu stil Orjentali. Kienu jidhru biss g˙ajnejha skuri u penetranti. Ridt inkun naf il-futur tieg˙i? Staqsietni. Madame t˙ares fil-kristall u tg˙idli x’tara. Qalbi bdiet t˙abbat sitta sitta. Tant kont imbeΩΩg˙a li bilkemm kont qed nisma’. Qabduni dwejjaq kbar g˙ax ˙assejt li kont qed nag˙mel xi ˙a©a ˙aΩina. It-ta˙bit ta’ qalbi Ωdied hekk li kwaΩi ma kont qed nisma’ xejn aktar. Óa©a wa˙da biss niftakar li qaltli: li missieri kien ser jisfa’ bla xog˙ol fi Ωmien ftit xhur. Óadt qatg˙a, g˙aliex a˙na konna sitt tfal u ming˙ajr il-paga ta’ missieri konna nispiççaw miΩerja.

“Madame talbitni n˙allasha u jien po©©ejtilha ˙amsin çenteΩmu f’idha. Innutajt il-˙afna çrieket f’subg˙ajha, qomt u dort u rajt il-purtieri jinfet˙u u t-tfajliet s˙abi jitbissmuli anzjuΩi.

“Imbag˙ad s˙abi da˙lu, wa˙da wara l-o˙ra; l-a˙˙ar wa˙da kienet Eva, li damet ˙afna hemm ©ew u bdejna niççajtaw fuq kemm kellha x’tistaqsi. F’daqqa wa˙da nfet˙u l-purtieri u Eva ˙ar©et, b’bixra ta’ wa˙da li kienet rat xi fantaΩma. Hi tkellmet u da˙ket mag˙na, imma kien jin˙ass da˙k sfurzat. A˙na rrakkontajna l-affarijiet romantiçi kollha li kienet qaltilna Madame. Laura kienet l-unika wa˙da li semmiet a˙barijiet ˙Ωiena. Qaltilna, b’nofs tbissima, li Madame kienet qaltilha li is-sena ta’ wara kienet ser tmur g˙al funeral f’belt ‘il bog˙od. Taparsi ˙aditha biç-çajt u li ma kinitx emmnitha.

“S˙abna marru d-dar wa˙da wara l-o˙ra u bqajna Eva u jien, g˙ax konna noqog˙du fl-istess blokk bini. Wara li mxejna ftit flimkien Eva saqsietni b’ton imbeΩΩa’, “Ìulja, lilek qaltlek xi ˙a©a tal-biΩa’?’

“‘Insomma’, laqlaqt jien, ‘qaltli li missieri kien ser jitlef ix-xog˙ol fi ftit xhur.’

“‘Int emmintha?’, staqsietni b’le˙en xi ftit imbeΩΩa’.

“‘Mhux g˙alkollox. Imma n˙ossni inkwetata.’

“‘G˙alfejn g˙andek tinkwieta jekk ma temminx?’, staqsietni, b’le˙en ta’ wa˙da mdejqa.

“‘Na˙seb li ma jmissnix ninkwieta, imma ma nistax nag˙mel mod ie˙or.”

“Óadet nifs twil ‘il ©ewwa u bi tnehida qaltli, “Ûgur li ma taqtax x’qaltli. In˙ossni mwerwra.”

“‘Mela x’qaltlek? ’, staqsejtha jien, mikula bil-kurΩità.

“‘Staqsejtha meta se mmut. ’ “‘Eva, ’ g˙idtilha jien b’nifsi

maqtug˙, ‘qatt ma messek tistaqsiha ˙a©a b˙al dik.’

“‘Dak li dejjem xtaqt inkun naf... Imma issa nixtieq li ma staqsejtha xejn,’ Ωiedet tg˙id, b’ton ta’ ta’ dispjaçir.

“‘U x’qaltlek?’, staqsejtha, kwaΩi mbeΩΩg˙a nistaqsiha ˙a©a b˙al dik.

“‘Óarset fil-globu tal-kristall g˙al ˙in twil u mbag˙ad, bilkemm tinstema’, qaltli, ‘Qed nara n-numru tmintax. Ser ti©ri x i˙a©a meta tag˙laq it-tmintax. Ìulja,’ qaltli b’le˙en jirtog˙od, ‘ser nag˙laq sbatax ix-xahar id-die˙el’.


“‘Temminhiex, Eva’, farra©tha jien. ‘Dik ma tkunx taf ˙wejje© b˙al dawn. Nag˙mel im˙atra li int tg˙ix aktar minnha.’

“‘Imm’int stess g˙adek kemm g˙idt li qed tinkwieta fuq l-impjieg ta’ missierek,’ we©bitni. ‘Mela toqg˙ox tg˙idli biex ninsa. Kemm nixtieq li ma morna xejn g˙and dik li taqra x-xorti,’ qalet imnikkta.

“Óallejtha hekk u mort id-dar. Dik il-lejla ppruvajt nuri ru˙i fer˙ana g˙alkemm ma kontx in˙ossni hekk, u ˙adt gost li fl-a˙˙ar daqqu d-disg˙a biex immorru norqdu. G˙addejt ©img˙at s˙a˙ in˙ossni miΩerabbli. Imma billi g˙adda Ω-Ωmien u ©raw affarijiet o˙ra, kwaΩi nsejna x’kienet qaltilna dik li qratilna xortina. U Eva b˙al re©g˙et saret allegra b˙as-soltu.

“Imbag˙ad, ©urnata wa˙da, kwaΩi ˙ames xhur wara, meta r©ajt lura mill-iskola, sibt ‘il missieri fis-salott, jaqra l-gazzetta. Is-soltu kien ji©i d-dar ˙abta tas-sitta. Il-˙addiema tal-fabbrika fejn kien ja˙dem missieri kienu ˙ar©u fuq strajk, u missieri, li kien supervisor, ˙are© mag˙hom. U ftakart fl-g˙ajnejn skuri ta’ Madame j˙arsu fil-globu tal-kristall u tg˙idli b’le˙en monotonu, ‘Qed nara l-inkwiet ©ej ftit xhur o˙ra biss. Ra©el ta’ mezz’età bla xog˙ol... iva, dak li jaqla’ l-flus g˙all-familja tieg˙ek’. Ftakart f’Eva u msarni niΩlu f’saqajja.

“L-g˙ada ltqajt ma’ Eva l-iskola. Kienet tassew imbeΩΩg˙a. ‘Rajtx kif ©ara li qaltlek. Ma ta˙sibx li veru taf x’ser ji©ri?’ Jien ippruvajt nittratta l-˙a©a

b˙allikieku ta’ ftit importanza, imma ndunajt li Eva bdiet temmen bis-serjetà. G˙aliha dak kien l-ewwel sinjal.

“Eva tilfet l-allegrija tag˙ha u kultant kienet qisha mitlufa f’˙olma. Kultant kienet ter©a’ tirkupra, g˙ajnejha jibdew ileqqu, u nibda nittama li kollox kien ser jirran©a, imma wara ftit ter©a’ b’dik il-˙arsa tturmentata. Bil-mod il-mod Eva, li kienet il-˙ajja tal-grupp, ma baqg˙etx to˙ro© mag˙na. Bqajna ˙bieb u kienet ta’ spiss tirrakkontali fuq il-beΩg˙at tag˙ha, li biΩ-Ωmien bdew jikbru. G˙alxejn ippruvajt intaffihomlha.

“Imbag˙ad darba wa˙da waqt l-ikel Laura da˙let fuqna g˙al g˙arrieda u qaltilna, ‘Aqtg˙u x’©ara! Ommi g˙adha kif ˙adet l-a˙bar li ˙uha, li joqg˙od f’belt ’il bog˙od, miet dalg˙odu u jien il-lejla sejra mag˙ha. Tiftakru x’qaltilna dik li qratilna x-xorti? Hix ˙a©a tassew straordinarja!’

“Dak il-mument ˙arist lejn Eva u rajtha tintelaq bla sa˙˙a fuq is-si©©u. Kien ˙assha ˙aΩin. Óarist bl-ikrah lejn Laura u mbag˙ad g˙ent lil Eva, li malajr ©iet f’tag˙ha, imma kienet wisq miΩerabbli biex tibqa’ l-iskola. Tlabt il-permess u ˙adtha d-dar tag˙ha, u fit-triq ©eg˙litni nweg˙idha li qatt ma ng˙id xejn lil ommha x’kien ©ara. ‘Ikun kollu g˙alxejn,’ qaltli. ‘Toqg˙odx tinkwieta. Jien issa naf li ser ji©rili dak li qaltli Madame.’

“Il-©img˙a ta’ qabel ma kellha tag˙laq tmintax-il sena bdejna n˙ejju sorpriΩa g˙aliha. Ommha tatna wkoll daqqa t’id u kienet tidher mo˙˙ha

mistrie˙ li lil Eva konna ser inderrulha u nqajmuha mill-apatija stramba li kellha. Il-lejl ta’ qabel il-party g˙addejt g˙andhom u sibt lil ommha kwaΩi ddisprata. Eva kienet il-jum kollu tibki. Ommha talbitni nibqa’ hemm g˙al xi ˙in u nipprova nqajjimha fuq tag˙ha. Kien kollu g˙alxejn. Wiççha kien juri l-agunija li kienet g˙addejja minnha. Issa kienet bdiet tg˙odd is-sig˙at u l-biΩa’ li kellha fuqha kien iwerwrek. Kull tektika tal-arlo©© kien qed iqarribha lejn dak il-jum tal-biΩa’ – il-jum ta’ g˙ada kien g˙axar sig˙at biss bog˙od. Ippruvajt infarra©ha. Bdejt na˙seb b’ferneΩija f’rasi xi stajt ng˙idilha biex innaqqsilha l-biΩa’ li kien ˙akimha, imma kien kollu g˙alxejn. Bdejt nibki mag˙ha. Meta tlaqt, kont çerta li dak kien l-a˙˙ar jum tag˙ha f’did-dinja.

“Mort id-dar miΩerabbli u mimlija ansjetà. L-g˙ada filg˙odu qomt imwerwra bil-˙sieb li kienet ser ti©ri xi ˙a©a tal-biΩa’. Ilbist malajr u r˙ejtilha g˙al g˙and Eva. Imma meta wasalt quddiem id-dar, tlift kull tama. Quddiem id-dar kien hemm karozza, m’g˙araftx kinitx karozza tal-kummisjonant jew tal-mejtin. Imma kien jidher çar li g˙al Eva kien spiçça kollox. L-ag˙ar li seta’ ji©ri kien ©ara. F’dak il-waqt smajt twerΩiqa li ma ninsa qatt u ˙arist lejn id-dar minn fejn kienet ˙ar©et. Twerwirt x˙in rajthom jie˙du lil Eva minn darha, mi©nuna g˙al kollox.

“Dan ©ara aktar minn tletin sena ilu. Dan l-a˙˙ar smajt li Eva g˙adha ˙ajja imma baqg˙et mi©nuna fi sptar mentali.”


Mhux l-ewwel darba li Ìesù wieg˙ed lid-dixxipli tieg˙u li g˙ad jag˙mlu ˙wejje© kbar g˙all-glorja ta’ Alla – anki ˙wejje© ikbar minn dawk li kien qed jag˙mel hu (Ìw 14:12). Kif jista’ jkun dan, kemm-il darba staqsejt lili nnifsi. Però dan l-a˙˙ar qg˙adt na˙seb fuq is-siti elettroniçi li g˙andhom il-ÌiΩwiti. X’miraklu bis-sa˙˙a tat-teknika moderna!

Notre-Dame du Web (Il-Madonna tal-Web) www.ndweb.org – huwa sit bil-FrançiΩ li kuljum jg˙in eluf ta’ nies mad-dinja kollha biex jersqu iktar lejn Alla. Kollox beda ˙dax-il sena ilu waqt li ÌiΩwita u soru taç-Çenaklu (Notre-Dame du Cénacle) kienu qed jie˙du kikkra çikkulata s˙una f’bar ©o ra˙al Ωg˙ir françiΩ! “Min jaf li kieku kellna nibdew noffru l-EΩerçizzi Spiritwali fuq l-internet?” Dak li beda b’din il-mistoqsija se˙˙ ftit wara meta beda jinbena dan is-sit.

Ma kenitx çajta tid˙ol g˙al biçça xog˙ol b˙al din. L-ewwel diffikultà ©iet mill-fatt li fil-messa©© u fil-prattika

tag˙ha l-Knisja tippreferi dejjem il-kuntatt personali. G˙alhekk is-Sagramenti biç-çerimonji kollha tag˙hom. Hawnhekk dawn iΩ-Ωew© reli©juΩi kienu de˙lin f’qasam virtwali fejn kulma g˙andek huwa skrin!

Min-na˙a l-o˙ra f’din l-inizjattiva huma raw il-possibiltà li jintla˙qu tant ‘internauts’ imxerrdin mal-erbat irji˙at tad-dinja. U g˙alhekk bdew din il-biçça xog˙ol b’kura©© kbir. Minn bidu modest waslu llum biex ikollhom xi 10,000 viΩitatur fis-sena, xi 2000 kuljum.

Reli©juΩi u lajçi, voluntiera u o˙rajn impjegati, qeg˙din g˙ad-dispoΩizzjoni tal-viΩitaturi ˙alli jg˙inuhom jikbru fil-˙ajja tag˙hom ma’ Alla fit-triq li g˙aΩel Sant Injazju. Is-sit joffri rtiri qosra g˙al dawk li g˙adhom jibdew, kif ukoll jakkompanja lil nies o˙ra li qed jag˙mlu l-irtir fit-tul. Skont iΩ-Ωmien litur©iku joffri talb u meditazzjonijiet li jaqblu mieg˙u. Hemm ukoll pa©na fejn jistg˙u jiktbu l-viΩitaturi. Jiena d˙alt f’din il-pa©na u sibt nies mid-dinja kollha li jaqsmu

l-esperjenza tag˙hom ta’ Alla. G˙al dawk imbag˙ad li jkollhom bΩonn g˙ajnuna personali, il-ÌiΩwiti u s˙abhom isibulhom lil xi ˙add fin-na˙a tad-dinja fejn joqog˙du. Mhux dejjem façli, iΩda billi l-ÌiΩwiti u s˙abhom jinsabu mxerrdin mad-dinja, minn hawn u minn hemm dejjem isibulhom lil xi ˙add.

B˙al dan is-sit li hu bil-françiΩ jeΩistu o˙rajn: www.sacredspace.ie (bl-IngliΩ u 20 lingwa o˙ra li joffri g˙ajnuniet g˙at-talb u riflessjonijiet spiritwali.)www.pray-as-you-go.org (bl-IngliΩ li joffri podcast-recordings ta’ ˙inijiet qosra ta’ talb u muΩika sabi˙a mibnijin madwar il-qari tal-litur©ija ta’ kull ©urnata. Dawn il-podcasts tista’ tniΩΩilhom b’xejn u tismag˙om fis-skiet b˙ala g˙ajnuna g˙at-talb tieg˙ek.

Iva, biex titlob forsi mhux bilfors tmur il-knisja. Tista’ tixg˙el il-kompjuter tieg˙ek u tifta˙ qalbek. Tiskantax jekk issib lil Alla jistennik fuq l-internet!

paul zammit, sj(Adattat mill-Year Book of the Society 2011)

lil Allafuq l-internet?

Qatt hsibt li tista’ ssib


kunjomLiema kunjom12 • marzu 2011 • rm2000-LilÓbiebna

sitt snin ilu, meta kelli biss 17-il sena. Iltqajt ma’ ©uvni u ˙abbejtu. wara li konna ilna flimkien xi ftit xhur indunajt li kont tqila. kont fer˙ana se ntir – l-ewwel g˙ax kont se nsir omm, it-tieni g˙ax dik it-tarbija kienet frott l-im˙abba, it-tielet g˙ax id-dar ommi u missieri kienu g˙addejjin minn separazzjoni fejn jien kont niΩfen fin-nofs u issa bit-tarbija kien se jkolli lil xi ˙add ‘tieg˙i’ u li jkun i˙obbni Ωgur.

Ma tantx domt fer˙ana. Il-©uvni tieg˙i, John*, ma tantx ˙adha tajjeb. Offrieli li j˙allasli biex nag˙mel abort. Jien dan lanqas biss ridt nikkunsidrah. Bdejna nitbieg˙du minn xulxin. John akkuΩani li t-tarbija ma kinitx tieg˙u, ˙a©a li lili we©©g˙etni ˙afna.

Issa ftit li xejn baqa’ ji©i ˙dejja jew jarani u smajt li kellu xi relazzjonijiet o˙ra. Meta g˙idtlu b’li kont smajt, ça˙ad. Indunajt ukoll li John beda jag˙milha ma’ kumpannija xejn tajba u kien sa˙ansitra da˙al fiç-çirku tad-drogi – kien qed jie˙u d-droga hu u anke jmexxiha. Minkejja dan kollu John dejjem sostna li jrid ikun preΩenti waqt it-twelid tat-tarbija.

Sadanittant id-dar l-affarijiet ma kienu xejn tajjeb lanqas. Ommi qabditha depression kbira u b˙al donnha ma

setg˙etx tla˙˙aq mal-˙ajja. Missieri kien telaqna.

Tistg˙u ta˙sbu kif ˙assejtni meta waslet biex titwieled binti – wa˙di, mwarrba, mbeΩΩg˙a. Veru li kif rajt lil binti, ˙assejt im˙abba kbira g˙aliha u kont fer˙ana se ntir. IΩda g˙al darb’o˙ra, l-fer˙ tieg˙i ma tantx dam g˙ax John, li kien Ωamm kelmtu u ©ie mieg˙i waqt it-twelid, issa tista’ tg˙id abbandunana g˙al kollox – qatt ma tani xejn g˙all-manteniment, kien ji©i biex jarana darba fil u meta ji©i kien jinfexx jg˙ajjarni li mhux qed nie˙u ˙siebha sew. Imbag˙ad x˙in ©ejt biex nirre©istra lit-tarbija, ried jag˙mlilha t-test tad-DNA biex ikun çert li hi tieg˙u u jtiha kunjomu. Jien, li ma kellix flus biex nag˙mel dan it-test, rre©istrajt lil binti fuq kunjomi.

Beda g˙addej iΩ-Ωmien u lili qabditni depression ukoll. Ma stajtx inkampa – problemi kullimkien. Ħadt parir u t-tifla tajtha g˙all-fostering. Sadanittant jien g˙amilt ˙ilti u ˙ri©t mid-depression, er©ajt bdejt na˙dem u allura issa stajt ner©a’ nie˙u f’idejja it-trobbija ta’ binti. Nista’ ng˙id li kont g˙addejja tajjeb g˙ajr g˙al ˙a©a wa˙da: John kien iqatta’ ftit sig˙at fil-©img˙a mat-tifla. Meta ti©i lura t-tifla ma kinitx ˙lief tirrepeti l-kliem ˙aΩin li tkun semg˙et. Kont inkwetata wkoll g˙ax kont naf li John kien je˙odha

mieg˙u waqt li kien jinnegozja fid-droga. I©©ilidtlu u nqatg˙et li John ma jistax jara lil bintu qabel jieqaf jie˙u u jittraffika d-droga.

Din il-˙a©a lil John irrabjatu ˙afna u, biex ipattihieli, g˙amilli kawΩa l-Qorti fejn reba˙ id-dritt li t-tifla tie˙u kunjomu. Ma’ din id-deçiΩjoni jien ma qbilt xejn g˙al ˙afna ra©unijiet: l-ewwelnett g˙ax kienet se tkun diffiçli nfiehem lit-tifla g˙aliex issa se jkollha tibdel kunjomha, it-tieni g˙ax ma ridtx li binti ti©i identifikata ma’ dal-bniedem li kien involut fiç-çrieki tad-droga u t-tielet g˙ax ma stajtx nifhem kif issa wara tant Ωmien bilkemm jag˙ti kasha u kasi ried li bintu tie˙u kunjomu.

B˙alissa g˙adni g˙addejja minn din it-trawma. Ma nafx kif se no˙ro© minnha. Imma g˙all-im˙abba ta’ binti lesta li nag˙mel minn kollox, akkost li ner©a’ mmur quddiem il-qrati u nappella mid-deçiΩjoni tag˙hom. Nafda f’idejn il-Mulej li li kieku ma kinitx g˙all-g˙ajnuna tieg˙u ma kontx nasal lanqas s’hawn. Nitlobkom intom li qeg˙din taqraw din l-istorja, itolbu g˙alija u g˙al binti! Çerta li talbna jinstema’.

m’grace*

* Ismijiet mibdula biex nipprote©u l-anonimità. Adattata minn storja vera

li dehret f’gaΩΩetta lokali.


L-ewwel darba li ltqajt ma’ Viala, ma kinitx tiΩen iktar minn 40 kilo. Kienet irqiqa daqs lapes, bilkemm setg˙et timxi u kienet marida bit-tuberkoloΩi. G˙all-familja tag˙ha, Viala kienet di©à mietet. Storja b˙al dik ta’ Viala hija pjuttost komuni: persuni morda jisfaw ta’ spiss mwarrba, diskriminati u abbandunati. Ir-ra©unijiet huma diversi: qraba li ma jkunux jifil˙u iktar jie˙du ˙sieb persuna marida; il-prezz g˙oli tal-mediçini; il-biΩa’ li l-marda tittie˙ed, b’mod speçjali fil-kaΩ ta’ l-AIDS; u l-piΩ li persuna bla forzi titfa’ fuq min jie˙u ˙siebha.

Minkejja l-kampanji ta’ sensibilizzazzjoni tal-gvernijiet u tal-NGOs (Non Governmental Organizations), l-AIDS tibqa’ marda qerrieda, u t-timbru ikrah fuq il-persuni nfettati tag˙mel ukoll

˙afna ˙sara. Mhux ta’ b’xejn li l-persuni bl-AIDS jaqtg˙u qalbhom u jitilfu kull fiduçja fil-˙ajja, x˙in jindunaw li d-dinjità umana tag˙hom itte˙ditilhom.

Lil Viala niftakarha b’mod partikolari, marida bl-AIDS, abbandunata minn kul˙add u miç˙uda sa˙ansitra mill-familja tag˙ha stess. Kien fadlilha biss it-tfal biex jie˙du ˙siebha. B’kumbinazzjoni saret taf li l-grupp tag˙na - Parlons-SIDA (Nitkellmu fuq l-AIDS) - jie˙u ˙sieb tal-morda bl-AIDS, u g˙aldaqstant ©iet tkellimni. L-ewwel darba li da˙let tarani, lanqas biss stajt nemmen li l-persuna quddiemi kienet adulta: il-©ilda tag˙ha kienet qisha kartapesta u sa˙˙a f’©isimha ma kellha xejn. Ilqajtha mill-a˙jar li stajt, smajt dak kollu li qaltli u ppruvajt ninkora©©iha u nag˙mlilha il-qalb. Qabel

ma bg˙attha l-isptar biex tag˙mel numru ta’ testijiet ur©enti, fakkartha li Alla qatt ma jiç˙ad lil dawk li jiddependu fuqu.

Din l-ewwel laqg˙a kienet biΩΩejjed biex ˙ajjitha tinbidel: stajt nara li l-fatt li sabet lil xi ˙add biex jilqag˙ha u jismag˙ha g˙enha ter©a’ tiskopri d-dinjità umana li kienet tag˙ha. Wara li saru t-testijiet, assigurajtha li l-grupp tag˙na seta’ jipprovdi l-ikel u l-mediçini me˙tie©a. Ftit ©img˙at wara, bdejt nilma˙ l-ewwel sinjali ta’ tama. Permezz tal-mediçini kontra t-tuberkoloΩi, Viala ntbag˙tet lura d-dar mill-isptar wara ˙ames xhur, u issa l-miΩien kien jimmarka 55 kilo. Din il-mara tant fra©li u kura©©uΩa kienet fer˙ana se ttir, g˙ax qatt ma kienet basret li se tkun tista’ ter©a’ tmur lura f’darha.

rajtmiraklu

me˙ud mill-website ta’ l-african jesuit aids Network www.jesuitaids.net

adattat minn mark Cachia sj


It-tim ta’ Parlons-SIDA baqa’ jsegwi mill-viçin lil Viala permezz ta’ counselling, viΩti regolari d-dar tag˙ha, u ˙afna attenzjoni u m˙abba. Ftit qabel ma tlaqt mill-parroçça fejn kont qieg˙ed biex nibda missjoni o˙ra, Viala qaltli bid-dmug˙ f’g˙ajnejha, “Kieku ma kienx g˙al Parlons-SIDA, kont inkun di©à mejta u midfuna! Grazzi ˙afna. U ˙a©’o˙ra tal-a˙˙ar, Father. Tkun fejn tkun, tinsinix, u ibqa’ itlob g˙alija. Il-glorja t’Alla ntweriet f’˙ajti. Jiena naf u konvinta li Alla j˙obbni.”

L-isfida ta’ l-AIDS tibqa’ wa˙da kbira, kemm g˙ax-xjenza kif ukoll g˙all-fidi. Il-mediçini u ikel bnin u tajjeb huma bΩonnjuΩi u essenzjali fil-©lieda kontra din il-marda. Imma li jkun hemm min i˙obb biΩΩejjed li lest jisma’ u j˙enn b’˙afna rispett, jibqg˙u l-aqwa mezz biex minn tarf il-mewt il-marid jg˙addi lejn ˙ajja tassew umana u dinjituΩa.

Il-Mulej Ìesù g˙aΩel li jidentifika ru˙u ma’ dawk li huma l-iktar dg˙ajfin. Min jemmen fih huwa msejja˙ li jfittex lil dawn iç-çkejknin. Fi kliem ie˙or a˙na lkoll msej˙a nie˙du ˙sieb dan il-©isem ta’ Kristu mg˙attan ta˙t il-pizijiet qerrieda tal-AIDS. “Kull min jilqa’ wie˙ed minn dawn iç-çkejknin min˙abba f’ismi, ikun jilqa’ lili; u min jilqa’ lili, ikun jilqa’ mhux lili, imma lil dak li bag˙atni”. (Mk 9, 37)

Isamel matamburu sj (Koordinatur tal-programm

Parlons-SIDA (Nitkellmu fuq l-AIDS)fil-parroçça ÌiΩwita ta’ Kristu Re, f’Kisangani,

Repubblika Demokratika tal-Kongo)

Dark wind howls across The land pregnant with curses What wind is this That brings wayward dirges? The tender fruit falls On the ground, premature And dark wind sweeps it into The gaping wound of earth Let branches wave in loneliness Ancient boulders bear witness The green land is gone Scorched with sorrow Cold mounds sprout In fields fertile with bones While renegade souls lie In helpless quietude The sorrowful drum Moans no longer

on aIds in africaPoeΩija-Talba miktuba minn ÌiΩwita Afrikan

So when will You deliver Tormented spirits from This stranded nightmare? Bring back receding hope You who will breathe Life into the dry bones Bathe the barren fields With hallowed fertility Make lonely branches sway Heavy with tender fruit Come at dawn and rebuke The dark wind of plague Make haste and reveal Yourself To the grief-stricken hearts Embedded in harrowing ebony Let them be healed At the touch of Your hidden hand. joseph arimoso, s.j., zimbabwe

Il-marda tal-aIds fl-afrika (sub-sahara)Il-marda tal-AIDS fl-Afrika hija b˙al pesta qerrieda li qed tag˙mel ˙erba fost il-popolazzjoni. Ftit çifri li juru kemm hi gravi u tal-biki s-sitwazzjoni.Fl-2009, fl-Afrika ta’ ta˙t is-Sahara kien hemm:

persuni infettati: 22,500,000 Nisa morda: 12,100,000 tfal morda: 2,300,000 mietu bl-aIds: 1,300,000 orfni m˙abba l-aIds: 14,800,000

(90% tat-tfal kollha li sfaw orfni m˙abba l-aIds fid-dinja)


??Fejn l-ahjar


?? Skola ma kienx hemm u l-elettriku lanqas kienu jo˙olmu bih. Kollox kien primittiv. Il-©urnata tibda ma’ tlug˙ ix-xemx u tispiçça ma’ nΩul ix-xemx. Il-popolazzjoni kienet wa˙da Ωg˙ira ˙afna u l-opportunitajiet kienu mill-anqas. Ix-xog˙lijiet li stajt issib kienu jew bidwi ta˙dem fl-g˙elieqi, jew tirg˙a n-nag˙a©, jew tistad fix-xmara.

Però, dan l-a˙˙ar ©iet tama ©dida g˙ar-ra˙˙ala ta’ Ayacucho – il-belt. Xi Ωg˙aΩag˙ g˙alqu it-tmintax u telqu lejn il-belt bit-tama li jtejbu ˙ajjithom u forsi anke ˙ajjet familthom. Luis, li kellu dsatax-il sena, kien ilu jtella’ u jniΩΩel imurx fil-belt. Dan l-a˙˙ar sie˙bu Andres tilef ˙ajtu wara li we©©a’ siequ. Peress li l-isptar ma kienx viçin, ma setg˙ux je˙duh, il-ferita infettatlu, telag˙lu d-deni u baqa’ sakemm miet. Wara dan kollu, Luis kien çert li ma riedx jg˙addi mill-istess tmiem ta’ Andres.

Ippakkja il-ftit affarijiet li kellu u xtara il-biljett tal-linja biex jitlaq. Il-vja©© kien twil g˙axar sig˙at. Dan huwa vja©© perikoluΩ fejn numru konsiderevoli ta’ xarabank jaqg˙u g˙al isfel peress li jg˙addu fix-xifer tal-muntanji. Fil-vja©© Luis kien mo˙˙u biss fl-opportunitajiet li kien ˙a jsib quddiemu. Kemm-il

xog˙ol kien ˙a jsib jistennieh... kemm okkaΩjonijiet tajbin! Luis wasal b’wiçç il-©id. Imma x˙in niΩel minn tal-linja ma sab xejn minn dak li ˙aseb.

Il-belt kienet ’il bog˙od ˙afna minn fejn waqaf. Jidhru biss ix-xfarijiet tal-g˙ola bini. Ir-realtà kienet o˙ra – mhux tant differenti minn Ayacucho. Eluf ta’ djar qishom griebe©, qalb deΩert kollu ramel u nixfa. Luis ma kellux fejn joqg˙od u fejn ja˙dem, imma issa hemm kien. Beda jistaqsi jekk xi ˙add jistax joffrilu xog˙ol u xi rokna fejn joqg˙od. Malajr induna li s-sitwazzjoni kienet ta’ miΩerja kbira u li l-ma©©oranza tan-nies ma tantx setg˙u jg˙inuh, anqas li kieku riedu. Imbag˙ad mar jittallab g˙al post fejn jorqod g˙and is-saçerdot tar-ra˙al u dan offrielu s-sagristija. Luis irringrazzjah u raqad. L-g˙ada filg˙odu beda jfittex xog˙ol. Imma l-unika xog˙ol li offrewlu kien li ja˙dem f’xi g˙elieqi li kienu sieg˙a ’l bog˙od bil-mixi u ried iqum kmieni filg˙odu. Kien kwaΩi b˙al ra˙al twelidu bid-differenza li l-g˙elieqi ma kinux tieg˙u u l-paga kienet miΩera. Ma tantx dam Luis ma rrealizza li l-˙olma tal-belt kienet biss ˙olma u xejn iktar.

Din l-istorja ta’ Luis hija reali ˙afna fl-Amerika t’Isfel fejn ˙afna familji

jemigraw, mill-muntanji u l-©ungla, lejn l-ibliet biex isibu futur a˙jar. Minflok xortihom jispiççaw isibu ˙afna faqar u realtà ag˙ar milli kellhom qabel.

grupp appostolat tat-talbmarbuta mal-Intenzjonijiet

Ìenerali g˙al marzu

Appostolat tat-Talb

Grupp Appostolat tat-Talb

INteNzjoNIjIet gÓaL marzU

Ìenerali: Biex il-pajjiΩi tal-Amerika Latini jimxu ’l quddiem fil-©ustizzja u fil-paçi, imseddqa mill-Van©elu.

missjoni: Biex l-Ispirtu s-Santu jag˙ti d-dawl u l-qawwa lil min hu ppersegwitat u mwarrab min˙abba l-Van©elu.

Isqfijiet: G˙al dawk li jippromwovu l-kummerç ©ust u jqajmu kuxjenza f’pajjiΩna favur il-˙addiema fqar fid-dinja.

Luis kien dejjem jo˙lom li xi darba jmur fil-belt il-kbira biex isib xortih. Fil-belt hemm l-elettriku, l-ilma tajjeb g˙ax-xorb u edukazzjoni tajba, kien jismag˙hom jg˙idu.minn mindu twieled, Luis g˙ex ©o ra˙al çkejken fuq il-muntanji jismu ayacucho.Il-˙ajja kienet diffiçli. L-art ma tantx kienet g˙ammiela u l-ftit prodotti li kienu jikbrukienu l-patata u l-qam˙irrun.


Daqsxejn

ta’ karta…

Fi tmiem il-©img˙a, imbag˙ad, l-g˙alliema kitbet l-isem tal-istudenti, kul˙add fuq karta g˙alih u fuqha ©abret dak kollu li kienu kitbu s˙abu. Wasal it-Tnejn u l-g˙alliema tat il-karti lill-istudenti. Kul˙add beda jitbissem u semg˙et kummenti b˙al: Ara x’kull wa˙da, ma kontx naf li kont ma˙buba daqshekk… Ma kontx naf li jien infisser daqshekk g˙al s˙abi…

Óadd qatt ma re©a’ semma’ dawk il-karti. L-g˙alliema baqg˙et ma tafx jekk qatt kienu ddiskutewhom bejniethom jew mal-©enituri, imma dan g˙aliha ma kienx importanti. L-importanti kien li l-g˙an tag˙ha kien intla˙aq u l-istudenti kienu fer˙anin bihom infushom u bi ˙biebhom. B˙al kull grupp ta’ studenti qabilhom dak il-grupp ukoll baqa’ miexi ‘il quddiem u kul˙add mar g˙al triqtu.

Xi snin wara, wie˙ed mill-istudenti nqatel fil-gwerra tal-Viet Nam u l-g˙alliema marret g˙all-funeral ta’ dan l-istudent speçjali. Qatt qabel ma kienet attendiet funeral militari. Kemm kien jidher sabi˙ u matur dak l-ex-

g˙alliema tal-matematika qabbdet lill-istudenti tag˙ha jag˙mlu lista tal-istudenti l-o˙ra tal-klassi u j˙allu spazju bejn kull isem. Qaltilhom biex ja˙sbu ftit u f’dak l-ispazju fuq il-karta jniΩΩlu l-iktar ˙a©a li tog˙©obhom fuq kull wie˙ed minn s˙abhom. X˙in lestew l-istudenti taw il-karti li kitbu fuqhom lill-g˙alliema.

student! Il-Knisja kienet ippakkjata bil-familjari u ˙bieb. Wie˙ed wie˙ed bdew iduru mat-tebut. Warajhom kollha marret l-g˙alliema.

Kif kienet hemm bil-wieqfa ˙dejn it-tebut, wie˙ed mis-suldati li kien se jerfa’ t-tebut dar fuqha u saqsieha: Int l-g˙alliema tal-Matematika ta’ Mark? Hi wie©bet li hekk kien u dak kompla: Mark kien jitkellem ˙afna fuqek.

Wara l-funeral, ˙afna mill-˙bieb

tal-klassi marru jieklu flimkien. Omm u missier Mark kienu hemm ukoll u qalu lill-g˙alliema: Nixtiequ nuruk xi ˙a©a. Mill-kartiera il-missier ˙are© biçça karta ta’ pitazz li kienet tidher li ilha tiltewa u ter©a’ tiltewa u msewwija bit-tape minn diversi bnadi. L-g˙alliema mill-ewwel indunat dik il-karta x’kienet – il-lista ta’ affarijiet tajbin li s˙ab Mark kienu kitbu fuqu. Grazzi ˙afna ta’ kollox, qaltilha

l-omm, kif qed tara Mark kien jg˙oΩΩha ˙afna din il-karta.

Dawk li darba kienu fl-istess klassi ma’ Mark bdew jin©abru madwar l-g˙alliema. Charlie qal li l-karta g˙adha g˙andu, fil-kexxun ta’ fuq tal-iskrivanija. Mart David qalet li Ωew©ha kien wa˙˙alha fl-album tat-tie©. QabΩet Marilyn u qalet: Tieg˙i ukoll g˙adha g˙andi, qieg˙da fid-djarju tieg˙i. Vicki ˙ar©et il-lista minn ©ol-

but u qalet li ©©orrha mag˙ha kull fejn tmur u kompliet: Na˙seb ilkoll kemm a˙na Ωammejnieha l-lista tag˙na.

U l-g˙alliema tant ˙assitha kommossa li qag˙det bil-qieg˙da u nfaqg˙et tibki. Bkiet g˙al Mark

u g˙al s˙abu kollha li qatt ma kienu se jer©g˙u jarawh. Imma dak id-dmug˙ kien ukoll wie˙ed ta’ fer˙ u paçi. Mark u s˙abu tal-klassi kienu kibru b’rispett lejhom infushom u lejn it-tjubija li kien hemm fihom. Xi darba kollha se jmutu… Imma x’differenza tag˙mel meta wie˙ed ikun g˙ex ˙ajtu fl-g˙oΩΩa tat-tajjeb kollu li skopra fih innifsu permezz ta’ xi ˙add li ˙abbu!

Xi darba kollha se jmutu… Imma x’differenza tag˙mel meta wie˙ed

ikun g˙ex ˙ajtu fl-g˙oΩΩa tat-tajjeb kollu li skopra fih innifsu


na˙dem mill-ewwel u bdejt infaddal kemm nifla˙ biex inkun nista’ na˙rab g˙all-Italja. Qaluli li kienu qed jie˙du xi nies bil-vapur u jien imma©inajt xi vapur kbir g˙ax kont smajt li kien hemm xi nies li ˙arbu meta tawhom dokumenti taparsi impjegati fuqu.

Ilbist pulit u mort insellem liz-ziju li kien ilu jΩommni g˙andu l-Libja g˙al dawn l-a˙˙ar disa’ xhur. Kont ˙allast €1,300 lil wie˙ed Libjan li kien qalli li l-g˙ada kont se nasal l-Italja fuq vapur kbir. Iz-ziju m’emminx li kien veru, imma jien ippreferejt nafda lil din il-persuna milli ninqabad suldat.

Bag˙tuni ©o xtajta fejn kien hemm ˙afna nies jistennew li jitilqu. Dawk li kienu qed imexxu kienu lebsin pajΩana, imma kont naf li kienu uffiçjali tal-gvern jew pulizija. Qalulna li rridu nistennew sakemm jirran©a t-temp. Xi w˙ud li kienu ilhom hemm ©img˙at s˙a˙ talbuhom i˙alluhom imorru anki fil-maltemp. Wara ftit minuti li kienu jitilqu, kienu jo˙or©u g˙alihom il-pulizija u jitfg˙uhom il-˙abs wara li jkunu ˙adulhom il-flus. G˙adda ftit Ωmien u ˙aduna fuq xtajta o˙ra permezz ta’ trakk li kien mg˙otti u mag˙na po©©ew xkejjer tal-ikel tal-annimali biex, jekk iwaqqfuhom il-pulizija, jg˙idulhom li kienu qed i©orru l-baqar. Ma domniex wisq hemm.

Qassmuna skont in-nazzjonalità tag˙na g˙ax xi nies ma jmorrux tajjeb flimkien u ma jqeg˙duhomx fuq l-istess dg˙ajsa. Kienet se titlaq dg˙ajsa u kien hemm xi ˙add li qata’ qalbu fl-a˙˙ar minuta u g˙alhekk g˙ajtu lili. Meta rajt

storja vera ta’ immigrant afrikan, a˙med (isem mibdul) li jirrakkonta g˙aliex kellu ja˙rab mis-sudan, pajjiΩu, li g˙adu mfarrak wara gwerra çivili kiefra li damet g˙exieren ta’ snin bejn il-parti ta’ fuq u dik t’isfel. Ilum, f’referendum li sar ftit ilu, il-parti t’isfel g˙aΩel li jinqata’ mill-parti ta’ fuq u jsir pajjiΩ indipendenti. storja ta’ tbatija u kura©©.

din il-kitba ©iet adattata minn storja li dehret f’the times. Il-fatti inΩammew kollha kif ©ew rappurtati.

Meta kelli biss ˙mistax-il sena kont lest biex in˙alli lil pajjiΩi fejn kont noqg˙od ma’ missieri min˙abba li, lil ommi u lil ˙ija, kienu qatluhom fil-gwerra. Ridt na˙rab qabel ma nag˙laq tmintax-il sena u jaqbduni bil-lieva. Kont çert li, b˙alma kien ©ralu l-ku©in tieg˙i, ma ni©ix lura mill-gwerra ˙aj. Xtaqt nibqa’ nistudja u g˙alhekk mort l-E©ittu. Ma kienx diffiçli nid˙ol imma qatt ma bsart kemm kien se jkun diffiçli biex no˙ro© minn hemm. Issa kien imiss li mmur il-Libja u kelli nag˙mel vja©© ta’ erbat ijiem ©od-deΩert tas-Sa˙ara ©o karozza li kienet misjuqa minn sewwieq li kien isib it-triq billi jaqra l-istilel bil-lejl u, kultant, binhar iqabbad il-GPS.

Meta, wara ˙afna biΩa’ li nintilfu, wasalna sibt taxi tistennieni biex te˙odni g˙and iz-ziju li kien ra©el sinjur u kien mid˙la ta’ ˙afna nies importanti. Sibt

L-ahhar

vjagg


mill-ewwel induna li kont ma˙rub imma jien g˙idtlu li mhux minnu u bqajt sejjer. Bil-lejl irqadt ©o g˙alqa u kien l-istess bidwi li qajjimni filg˙odu, tani g˙anqud g˙eneb, xi flus u urieni liema karozza kelli naqbad.

Issa kont ksibt il-˙elsien! Mort noqg˙od ma’ xi nies o˙ra l-Imsida u kont immur il-Marsa kuljum infittex ix-xog˙ol. Jum fost l-o˙rajn, waqaf vann u qalli biex nirkeb. Indunajt li kien hemm immigrant ie˙or u g˙alhekk tlajt. Bdejt na˙dem u kont naqla’ madwar €20 imma, meta raw li kont bieΩel, offrewli xog˙ol ma’ Gatt Brothers. Wie˙ed mill-impjegati l-o˙ra, beda jistedinni d-dar biex niekol mal-familja tieg˙u u sa˙ansitra rieduni mmur noqg˙od mag˙hom. Jien m’aççettajtx g˙ax, peress li kont ma˙rub, ma ridtx inqeg˙dhom fil-periklu. Bil-parir tal-benefattur tieg˙i u avukat, iddeçidejt li nirregolarizza l-poΩizzjoni tieg˙i. G˙edt, forsi, nag˙mel xi ©img˙a fiç-Çentru - ma kontx naf li kelli nqatta’ hemm ˙ames xhur s˙a˙.

L-ewwel qeg˙duni f’çella wa˙di talli kont ˙rabt qabel. Meta ˙aduni mal-o˙rajn, bdejt inqatta’ l-˙in naqra biex nipprepara ru˙i g˙al meta no˙ro© minn hemm. Il-˙ajja hemm ©ew iebsa. Niftakar li darba kien hemm ra©el ji©©ieled mal-qtug˙ ta’ nifs u jitlobhom inhaler. It-tabib dam ma ©ie u r-ra©el miet. Tant irrabjajt li g˙amilt ˙sieb li, jekk indum hemm sitt xhur , ner©a’ na˙rab. B’xorti tajba, wara ˙ames xhur, telquni u l-benefattur tieg˙i ˙adni noqg˙od f’daru. Óajti ©iet g˙an-normal, kelli ˙afna ˙bieb u kont naqla’

l-flus. IΩda, g˙alkemm kont milqug˙ minn din il-familja u anki xi o˙rajn, kien hemm nies li ma kienux jaççettawni min˙abba l-kulur tal-©ilda.

Darba mort Paceville ma’ xi ˙bieb Ewropej u lili ma da˙˙lunix. Jien mort l-g˙assa biex nirraporta imma l-pulizija qalli li kont fis-sakra. Jien g˙idtlu li ma nixrobx g˙ax kont Musulman. Wassalt l-istorja tieg˙i lill-gazzetti imma l-pulizija xejn ma ˙adu gost biha. Re©a’ ©rali l-istess darb’o˙ra f’Paceville u, meta l-pulizija keççieni mill-g˙assa, sibt avukat li kitibli ittra lill-Kumissarju tal-Pulizija. Din id-darba bdew jinvestigaw il-kas tant li g˙ajtuli biex ng˙idilhom min kien il-pulizija. Il-kas g˙adu pendenti imma l-pulizija ©ie interrogat mis-superjuri tieg˙u.

Paceville ma kienx l-uniku post fejn ittrattawni hekk. G˙al kull persuna li sibt trid tg˙ini sibt o˙ra li trid tfarrakni. Lil Malta se nimmissjaha. Se nitlaq g˙ax ma rridx li jkolli tifel li ji©i ttrattat hekk min˙abba li jkun iswed. Hawn ˙afna sens ta’ razziΩmu li hu ttolerat anki mill-awtoritajiet imma hawn form o˙ra ta’ diskriminazzjoni.

Nixtieq ng˙id lill-Maltin li kul˙add g˙andu ji©i ttrattat l-istess. M’g˙andniex nag˙Ωlu bejn kuluri, reli©jonijiet u orjentazzjonijiet sesswali differenti. Forsi tg˙iduli li f’pajjiΩi jag˙mlu affarijiet ag˙ar minn hekk… imma dik mhix skuΩa. Hemm, in-nies g˙adhom lura imma Malta hi pajjiΩ Ewropew u Ωviluppat!

Grazzi, u nispera li dan ikun l-a˙˙ar vja©© tieg˙i!

iç-çokon tad-dg˙ajsa ˙adt qatg˙a imma qaluli li biha kellna naslu l-Italja fi tmien sig˙at. Ma kellix g˙aΩla o˙ra ˙lief li nitla’ g˙alkemm kont naf li kont qed nissogra ˙ajti.

Il-vja©© kien wie˙ed tal-biΩa’! L-ewwel jumejn ix-xemx tant bdiet tiΩre© li anki l-©ilda bdiet tinqasamli. Fit-tielet jum, it-temp qaleb g˙all-ag˙ar u lanqas biss konna nafu fejn sejrin g˙ax, min kien qed isuq id-dg˙ajsa, kellu biss boxxla. Meta kienet tis˙on il-magna kien idawwar g˙all-direzzjoni o˙ra. Jien indunajt li kienu da˙qu bija meta wasal il-lejl u g˙adda jum ie˙or ukoll. In-nies bdew jaqbΩu l-ba˙ar biex jag˙mlu l-bΩonnijiet tag˙hom imma jien ma kontx naf ng˙um u ma ssugrajtx. Min˙abba f’hekk, intef˙itli koxxti u kont çert li kien hemm il-mewt lesta g˙alija. Fit-triq konna rajna dg˙ajsa o˙ra tinqaleb g˙al ©ol-ba˙ar.

Fl-a˙˙ar, iltqajna mal-Forzi Armati ta’ Malta li wissewna li, probabbli, jag˙tuna ikel g˙al xi tlett ijiem u jibag˙tuna lura. Is-suldati ˙aduna l-isptar u wara fiç-Çentru tad-Detenzjoni. Kien hemm ©ew li g˙alaqt is-sbatax-il sena. Óajti ©ol-kwartieri ta’ Óal Safi ma kenitx façli. Kont inkun dejjem bil-©u˙ g˙ax ma kienx ikun hemm ikel biΩΩejjed. Ma kelli x’nag˙mel xejn u bdejt nipprepara biex na˙rab g˙alkemm kien g˙ad fadalli biss sitt xhur hemm. Irnexxieli na˙rab minn toqba ©ol-˙ajt u ©rejt kemm fla˙t biex ma ninqabadx. It-toroq ta’ Malta ma kontx nafhom, biss kont çert li rrid nasal il-Belt. Iltqajt ma’ bidwi xi˙ u staqsejtu. Dan


john paul Cauchi, 24, gradwat fil-mediçina u pauline bartolo, 25, gradwata fl-In©inerija g˙adhom kif waslu lura minn esperjenza ta’ sena volontarjat fil-kenya. dan kien pro©ett iffinanzjat mill-ewropa li sar b’kollaborazzjoni bejn il-ÌiΩwiti u l-kommunitajiet ta’ Óajja Nisranija (CLCs)fil-kenya.

John u Pauline g˙amlu sena ja˙dmu ©os-slums ta’ Kibera fil-belt kapitali, Nairobi. Kibera! Madwar miljun persuna, ming˙ajr tojlits u ˙ti©ijiet o˙ra baΩiçi. Imma©inahom jg˙ixu ©o spazju fih daqs Birkirkara u Ó’Attard. Imma©ina l-popolazzjoni ta’ Malta mdeffsa ©ol-Belt. Ba˙ar ta’ djar taΩ-Ωingu u tajn, ming˙ajr sistema ta’ drena©©, bi xmara sewda fa˙ma tg˙addi minn nofsu, li ˙afna tfal isej˙ulu playground.

John u Pauline marru biex ja˙dmu ma’ studenti Ωg˙aΩag˙ bl-AIDS li,

f’pajjiΩ fejn m’hemmx skola sekondarja b’xejn, qeg˙din f’kulle©© grazzi g˙al benefatturi Amerikani. Xog˙olhom kien li jag˙tuhom appo©©, jisimg˙u l-problemi tag˙hom u jg˙inuhom kif jistg˙u waqt li l-istudenti kienu qed jag˙mlu ˙idma volontarja wara l-A Levels tag˙hom. Kienu wkoll jg˙allmuhom l-IngliΩ, il-FiΩika, il-Bijolo©ija u l-Matematika. Bdew pro©ett jismu KIDS’ PALACE, baby care centre fejn tfal ta’ bejn sitt xhur u sentejn u nofs setg˙u ji©u waqt li l-©enituri tag˙hom ikunu qed ifittxu xog˙ol. Dan il-care centre li ma kien xejn iktar ˙lief dar Ωg˙ira f’parti iktar Ωviluppat ta’ Kibera, sar possibbli bis-sa˙˙a tad-donazzjonijiet li rçevew minn Malta. Apparti s-sodod u l-ikel bnin li kienu je˙dulhom il-voluntiera, in-nies tal-post issa g˙andhom ukoll tojlit - o©©ett ta’ lussu f’dan is-slum miΩeru!

john jikteb hekk dwar din l-esperjenza:

“Ta˙dem f’post b˙al Kibera mhux façli. Kultura differenti. Dinja differenti. Il-Kenya pajjiΩ mill-isba˙ - foresti, xmajjar, bajjiet, deΩerti, muntanji, anke bis-sil© - kollox issib! Din hija l-Afrika vera... imma hija sfortunatament l-Afrika li qed tinqered, parzjalment min˙abba l-kolonjaliΩmu li g˙addiet minnu fil-passat u li l-effetti tieg˙u g˙adhom jin˙assu sal-lum. Issa l-Afrika qed ter©a’ ti©i sfruttata (forsi b’mod indirett) mill-pajjiΩi kbar ta’ Ωmienna, b˙all-Amerika, iç-Çina, l-Unjoni Ewropea u o˙rajn li biex jg˙ixu fil-kumdita’, jag˙mlu ˙erba minn kontinent mfawwar bil-©id, b’riΩultat ta’ gwerer, faqar estrem u tbatijiet kbar g˙all-Afrikani stess.

‘Din l-esperjenza fet˙itli ˙afna g˙ajnejja fuq kif ta˙dem id-dinja; fuq kif l-ammonti enormi ta’ flus li jintbag˙tu l-Afrika mhux dejjem jispiççaw f’idejn in-nies li g˙andhom bΩonnhom; fuq kif ir-rimedji g˙all-faqar mhumiex daqshekk sempliçi. Urietni ftit il-miΩerja u d-disprament ta’ nies f’faqar estrem u kemm hija tassew enormi l-isfida li tne˙˙i l-faqar minn post b˙al Kibera. Kienet ukoll esperjenza li ©eg˙litni nikber f’˙afna aspetti – f’li nipprova nifhem bla ma ni©©udika, f’li nsir aktar assertiv, u fl-g˙arfien tieg˙i nnifsi, kemm tat-tajjeb kif ukoll tad-dg˙ufijiet tieg˙i.

‘Hija esperjenza li tg˙inek tapprezza b’mod ©enwin dak kollu li g˙andek u tara kemm flus jin˙lew f’affarijiet li nistg˙u ng˙addu ming˙ajrhom jekk biss nieqfu

NAQDI

NITGHALLEM,INHOBB,


na˙sbu ftit. Nittama li sirt bniedem li, g˙alkemm g˙adu konfuΩ quddiem il-kumplessità ta’ dinja in©usta, sar jifhem xi ftit aktar lil-bniedem li jg˙ix fiha.”

pauline tg˙idilna hekk dwar l-esperjenza tag˙ha:

“IΩ-Ωg˙aΩag˙ li ˙dimna mag˙hom kienu ta’ ispirazzjoni g˙alija. Óajjithom xejn mhi façli - waqt li jistudjaw iridu jie˙du ˙sieb lil ˙uthom u jipprovdu g˙al familthom. IΩda minflok igergru dwar is-sitwazzjoni tag˙hom, jaqdfu ’l quddiem kull ©urnata li tg˙addi. Il-˙olm u l-fidi tag˙hom huma dawk li jΩommuhom g˙addejjin.

‘Din l-esperjenza g˙enitni ma ni©©udikax imma nisma’ b’qalb miftu˙a u nipprova nifhem mill-a˙jar li nista’ kif dawn in-nies jistg˙u jg˙ixu fi slum u f’miΩerja b˙al dik.

‘Il-kultura fil-Kenya donnu timxi ˙afna fuq dak li jg˙id il-Van©elu: li tafda lil Alla f’kull ma g˙andek bΩonn u li l-jum ta’ g˙ada jie˙u ˙sieb tieg˙u nnifsu. Jien qed nipprova ng˙ix aktar b˙alhom f’dan ir-rigward biex inkun nista’ napprezza l-grazzji kbar u l-˙wejje© sbie˙ kollha li tani Alla, ming˙ajr ma noqg˙od nhewden dwar dak li ©ara lbiera˙ jew ninkwieta x’se ji©ri g˙ada!” john paul u pauline jag˙mlu volontarjat fil-kenya

This project has been funded with support from the European Commission. This publication [communication] reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein.

din li ©ejja hi x-xhieda ta’ anton Luli, patri ÌiΩwita li l-ewwel ˙amsin sena mis-saçerdozju

tieg˙u g˙addiehom ippersegwitat, fil-˙absu ttorturat f’pajjiΩu, l-albanija, fejn kien

hemm gvern dittattorjali.

Fl-Albanija hemm mat- 3 miljun ru˙. PajjiΩ li jmiss mal-Ba˙ar Adrijatiku faççata tal-Italja. Imissu mieg˙u pajjiΩi tal-ex-Jugoslavja u l-Greçja. Hu ukoll pajjiΩ fejn twieldet Madre TereΩa. Sfortunatament, iΩda, fit-tieni nofs tas-seklu g˙oxrin meta kien ma˙kum minn dittatorjat kommunista u ateju, dan il-pajjiΩ ra

jehodhieliHadd Ma

wa˙da mill-e˙rex persekuzzjonijiet tal-Knisja Kattolika.

Hekk tkellem Patri Luli fil-Vatikan f’Novembru tal-1996, sentejn biss qabel miet fl-1998 fl-età ta’ 88 sena.

Jien AlbaniΩ u pajjiΩi g˙adu ˙iere© mid-dlam tad-dittatorjat kiefer Kommunista. Kien gvern li g˙amel minn

kollox biex jeqred dak kollox li jfakkrek f’Alla. Óafna minn s˙abi mietu martri. Jien, g˙all-kuntrarju, g˙adni ˙aj.

Hekk kif spiççajt il-preparazzjoni tieg˙i g˙as-saçerdozju, fl-1947, arrestawni u g˙addewni taparsi ©uri. Domt 17-il sena l-˙abs u ˙afna aktar snin niskonta sentenza ta’ xog˙ol

Fr anton Luli jiltaqa' mal-papa Ìwanni pawlu II,meta ta din ix-xhieda ta' ˙ajtu


iebes. Kien fl-1989 li ˙elsuni u stajt, g˙all-ewwel darba, nqaddes Quddiesa man-nies. Nista’ ng˙id li ©ejt miç˙ud mid-dritt g˙all-˙ajja.

X˙in na˙seb fuq ˙ajti, jien stess nistag˙©eb kif irnexxili nissapporti din it-tbatija kollha b’serenità kbira. Ûgur li din is-serenità hi sinjal çar tal-grazzji kbar li jaf jag˙ti Alla.

G˙addejt minn kull xorta ta’ tortura. Meta arrestawni l-ewwel darba, ˙allewni g˙al disa’ xhur s˙a˙ maqful ©o kamra tal-banju. Qatt ma stajt noqg˙od mimdud g˙al tuli u kelli ng˙ix kwaΩi ©od-drena©©. Imbag˙ad fil-Milied, dendluni b’˙abel ma’ travu u stajt immiss l-art biss b’subg˙ajja ta’ saqajja. Kienet il-kes˙a. Il-ksie˙ bdejt in˙ossu tiela’ ma’ ©ismi kollu – kien b˙allikieku qed imut bil-mod il-mod. Spiss kienu jittorturawni b’xokkijiet tal-elettriku. Ìieli wkoll rabtuli jdejja u saqajja bil-wire u waddbuni mal-art f’kamra mudlama. Kont in˙oss il-firien u l-©rieden g˙addejjin minn fuqi. Imbag˙ad ta’ sikwit kienu jinterrogawni u jittorturawni fl-istess ˙in. F’dawn il-mumenti kont in©ib quddiem g˙ajnejja lil Kristu quddiem il-Qassisin il-Kbar.

Darba minnhom po©©ewli quddiemi karta u biro u qaluli biex nikteb stqarrija u fiha nammetti d-delitti li kienu qed jakkuΩawni bihom. Qaluli wkoll li jekk inkun onest, jibag˙tuni d-dar. Biex nevita d-daqqiet u x-xokkijiet veru bdejt nikteb imma

fl-a˙˙ar ktibt: Dan kollu mhu veru xejn. Qed nikteb g˙ax sfurzawni! L-uffiççjal li kien hemm mieg˙i ˙assu çert li ©abni fejn ried imma x˙in qara l-a˙˙ar linja beda jidg˙i kemm jifla˙ u ordna lill-pulizija biex jo˙duni mag˙hom u qalilhom: “Nafu kif g˙andna nittrattawh lil dan l-annimal”.

Mill-˙abs ˙aduni biex nag˙mel xog˙ol fuq razzett tal-Istat. Domt g˙axar snin na˙dem hemm. Xog˙olna kien li nbattlu l-ilmijiet li f’attentat li nbattlu dawk l-g˙elieqi kbar mill-ilmijiet li kienu mg˙arqqin fihom. Kien xog˙ol li kien jg˙ajjina ˙afna u konna dejjem bil-©u˙. Meta xi wie˙ed minnha kien jaqa’ fl-art bil-©u˙ u bla sa˙˙a, kienu j˙alluh hemm biex imut. Imma, f’dan iΩ-Ωmien stajt inqaddes – mill-Offertorju sat-tqarbin biss. Kien jirnexxili niddobba ftit imbid u anke ftit ostji imma ma stajt nafda lil ˙add. Li kieku qabduni kienu jisparawli.

Fl-a˙˙ar t’April, 1979, re©g˙u arrestawni u ˙aduni fil-belt ta’ Scutari. Kelli biss kuruna tar-RuΩarju, sikkina u arlo©© tal-idejn. Ittorturawni bl-ikrah imma kien f’dan iΩ-Ωmien li kelli esperjenza sabi˙a immens ta’ Ìesù li rajtu b’sa˙˙tu u sabi˙ fit-trasfigurazzjoni. Esperjenza li tatni sa˙˙a staordinarja. F’Novembru tal-1979 qatg˙uhieli g˙all-mewt imma wara ftit din is-sentenza inbidlet f’wa˙da ta’ 25 sena ˙abs. Óelsuni mill-˙abs fl-amnestija tal-1989. Kelli 79 sena.

jehodhieli

Dan kien is-saçerdozju tieg˙i. Kien saçerdozju mhux tas-soltu imma ma kienx uniku. Hemm eluf ta’ qassisin li batew il-persekuzzjoni min˙abba s-saçerdozju tag˙hom. L-esperjenzi tag˙hom huma differenti minn xulxin, biss ˙a©a wa˙da tg˙aqqadhom – l-im˙abba. Im˙abba g˙al Kristu, im˙abba li t˙obb lil kul˙add fih, f’dak kollu li toffri l-˙ajja, sal-punt li anke tag˙ti ˙ajtek

Il-bnedmin jistg˙u je˙dulek kollox imma ˙add ma jista’ je˙odlok minn qalbek l-im˙abba g˙al Ìesù jew l-im˙abba g˙al ˙utna l-bnedmin l-o˙ra.

Fr anton Luli sj


L-OmosesswalitàL-OmosesswalitaKemm nixtieqek li tkun ˙dejja

U tifhem dan il-kliem,Biex na˙dmu f’g˙aqda s˙i˙a,

U naraw fid-dinja s-sliem.

Hemm bΩonn tispiçça l-firdaJispiçça kull tilwim.

Inne˙˙u d-differenzi,B˙all-a˙wa, na˙sbu f’xulxin.

Id f’id irridu nkunu,Óa nxerrdu dak il-fer˙B’im˙abba u tbissima,Neqirdu dak il-hemm.

Xi ©miel ta’ dinja jkollnaLi ng˙inu u n˙obbu lil xulxinTa’ kull kulur u ta’ kull klassi,

F’dinja wa˙da ma˙luqin.

Ejja flimkien no˙olqu g˙anjaU nibnu dinja a˙jarIngawdu il-fer˙ veru

Mid-dinja naghmlu dar.

Lookie gatt

Nixtieq DiNja

ahjar

JikTbU l-QARREJJA

g˙aΩiΩ editur,

Fl-rm2000-LilÓbiebna ta’ Novembru li g˙adda (pa©na 20) fl-ittra sabi˙a tag˙ha (twe©iba g˙all-ittra ta’ Ωag˙Ωug˙ omosesswali li qed jit˙abat mal-fidi tieg˙u), C. Aquilina kitbet hekk: “Inti g˙edt li l-Knisja ma taççettakx kif int u na˙seb li g˙andek ra©un, iΩda Kristu jaççettak fi ˙danu kif int.”

Ippermettili ng˙id li, fil-fatt, il-Knisja taççetta lil kul˙add, inkluΩi l-persuni omosesswali, kif inhuma. Dak li ma taççettax huma l-atti omosesswali g˙ax Alla ma jaççettahomx. Fl-istess ˙in kull min jiΩbalja u jiddispjaçih Alla ja˙firlu minn qalbu u j˙addnu mieg˙u b˙alma l-missier tal-parabbola ˙addan ’l-iben il-˙ali.

Grazzi tal-˙ar©iet sbie˙ li to˙ro© kull xahar. Jalla l-Bambin ikompli jinqeda bih biex iressaq l-erwie˙ lejh.

Fr john scerri sj

Nota tal-editur,

Grazzi Fr John tal-kjarifika importanti. Il-Knisja qatt ma twarrab lil ˙add imma tilqa’ lil kul˙add bl-im˙abba. Fl-istess ˙in ma tistax ma twassalx it-tag˙lim ta’ Ìesù lill-bnedmin kollha. G˙at-tag˙lim tal-Knisja dwar l-omosesswalità ara l-‘KatekiΩmu tal-Knisja Kattolika’, Tielet Parti, Sezzjoni 2, Kapitlu 2.

Tajjeb infakkru li d-direzzjoni mhux bilfors taqbel ma’ kulma jiktbu l-qarrejja fl-ittri u l-kitbiet tag˙hom. Nixtiequ ninkora©©ixxu li kul˙add jikteb il-˙sibijiet tieg˙u b’mod li ng˙inu lil xulxin nersqu lejn verità aktar s˙i˙a fil-˙sibijiet, valuri u ideat tag˙na, fid-dawl tal-Van©elu u t-tag˙lim tal-Knisja.


94 iridu jg˙ixub’41% tal-©id

6 min-nies igawdu59% tal-©id tad-dinja

Ir©iel 48Nisa 52

Insara 30mhux Insara 70

eterosesswali 89omosesswali 11

Fqar 80sinjuri 20

ma jafux jiktbu u jaqraw 70jafu jiktbu u jaqraw 30

Qed imutu bil-©u˙ 50jieklu bl-abbundanza 50

Id-DinjaRahal Wiehed

kieku id-dinja kienet ra˙al wie˙ed li fih jg˙ixu100 persuna biss dawn kienu jkunu mqassmin hekk.

Il-Bibbja hija l-isba˙ ktieb tal-Óajja. Tajjeb li kbar u tfal inkunu mid˙la tag˙˙a. Inkomplu mill-˙ar©a ta qabel din is-serje tal-Bibbja bl-istampi. Nirringrazzjaw minn qalbna lil Bob West, artist American li tana l-permess in©ibu dan ix-xog˙ol sabi˙ tieg˙u u naqilbuh g˙all-Malti. L-istorja se tkompli minn ˙ar©a g˙al o˙ra tar-rivista.

Ulied il-Missier

L-istorja tal-˙olqien bl-istampi 4Il-pjan tas-serp

Morru u tkattru! Imlew l-art! Óudu kollox ta˙t idejkom! Imma ˙udu ˙sieb sew tal-˙ut fil-ba˙ar u tal-g˙asafar fl-ajru, u ta’ kull ˙lejqa li

tg˙ix u tiççaqlaq fuq wiçç l-art.

Imma kemm i˙obbhomlil dawn il-bnedmin…! Imma jien se ne˙odhomlu. Id-dinja

jien irrid immexxiha umhux huma!

IVA! Jien irridinkun li nikkmanda u nikkontrollad-dinja! U mhux biss id-dinja…

Irrid li jkolli t-tron tieg˙i fuq l-an©li t’Alla.Insaltan fuq l-univers kollu u kull ma jeΩistit! Mikiel, ara Luçifru g˙aΩel li jirribella kontrija.

Di©à da˙aq b’bosta an©li. Int u s˙abek qis li tibqg˙u fidili u lesti ghal dak li se jinqala’…

Iva, Mulej,inkunu lesti Ωgur.

Imma kemm i˙obbna l-Missier! X’g˙axqa g˙andu bina.

Iva, g˙amilna xbiha tieg˙u u jridna nkunu

l-imse˙bin tieg˙ufil-˙olqien

Xog˙olna hu li naqsmu mieg˙u it-tmexxija tad-dinja.Fdahielna f’idejna.

A˙na risponsabbli lejh.

Ara, biex ikunu jixb˙uni tajthom il-libertà li jag˙Ωlu. Il-futur tag˙hom

u tad-dinja issa f’idejhom.

Alla sejja˙ lil Mikiel...

v

GRAZZI MILL‐QALB LIL DAWK KOLLHA LI QED JIBGÓATU OFFERTI U GÓAJNUNA

PERMEZZ TAL‐MOBILEIbg˙at SmS fuq dawn in-numri:

5061 89165061 9210

jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e6.99(li minnhom e0.70 jmorru g˙all-operaturi tal-mobile)

jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e11.66 (li minnhom e1.16 jmorru g˙all-operaturi tal-mobile.

ImPOrTaNTI: Fuq l-SmS ikteb: ismek, kunjomok, l-inidirizz u l-kodiçi postali. Jekk se ©©edded l-abbonament ikteb ir-reference Number li ssib miktub fuq it-tikketta mwa˙˙la mar-rivista li soltu tirçievi bil-posta.

Biex i©©edded

NOTA GÓAL DAWK LI GÓANDHOM ÓLAS B’LURA:Biex ma ntellfux il-©id li tag˙mel ir-rivista, s’issa bqajna nibg˙atuha wkoll lil dawk li jittardjaw biex i˙allsu l-abbonament tag˙hom. Jiddispjaçina li, min˙abba l-ispejjeΩ li g˙andna, dan mhux se jkun possibbli nag˙mluh aktar. G˙alhekk, kontra qalbna jkollna nwaqqfu li nibag˙tu ir-rivista lil min idum iΩΩejjed ma j©edded l-abbonament

aTTarD 2141 8028 2141 8031BaLzaN 2149 2288BaÓrIJa 2145 6760BIrKIrKara 2149 2578 BIrÛEBBuGIa 2165 4518BOrmLa 2720 6840BurmarraD 2158 1122BuSKETT 2145 6227DINGLI 2145 2859FGura 2180 2021FLOrIaNa 2124 2230GÓarGÓur 2143 1177GÓaXaQ 2189 8052 2189 2005GuDJa 2169 6336GÛIra 2133 5231KIrKOP 2164 2144LuQa 2189 5174maNIKaTa 2157 6769m©arr 2157 4658mOSTa 2143 3769 2143 3835mQaBBa 2168 3070mSIDa 2123 8804NaXXar 2141 1859QOrmI 2148 7282 2149 4097raBaT 2145 6824SaFI 2167 6824

SENGLEa 2169 0019SI©©IEWI 2146 1377 2146 4804SaN PaWL IL-BaÓar 2157 1854SaN ©ILJaN 2133 6914STa LuÇIJa 2189 6093TarXIEN 2189 7312XGÓaJra 2169 0769ÛaBBar 2166 6267ÛEBBIEGÓ 2157 5652ÛEBBu© 2146 7453 2145 0651ÛEJTuN 2167 5009ÛurrIEQ 2168 5963 2168 2143

GÓAWDEX

GÓaSrI 2155 2613GÓaJNSIELEm 2155 5518KErÇEm 2156 4253muNXar 2155 4621NaDur 2155 2206QaLa 2156 4206SaN LaWrENz 2155 6355VICTOrIa 2155 4088 2155 6487XaGÓra 2155 3477XEWKIJa 2155 1329ÛEBBu© 2155 4993

PERMEZZ TAT‐TELEFONBiex i©©edded

ming˙ajr l-abbonament u l-offerta tieg˙ek il-magaΩin ma jistax ikompli. G˙andna bΩonn l-g˙ajnuna tieg˙ek. G˙alhekk ImPOrTaNTI li ©©edded l-abbonamentIbg˙at ismek, l‐indirizz u n‐numru tat‐telefon flimkien mal‐˙las g˙all‐abbonament tieg˙ek fl‐indirizz ta’ hawn ta˙t. Napprezzaw kull offerta flimkien mal‐05.00 tal‐abbonament regolari. Jekk g˙andek ˙las b’lura ibg˙atilna l‐˙las tas‐snin mg˙oddija.

ÌEDDED L-aBBONamENT TIEGÓEKÌEDDED L-aBBONamENT TIEGÓEK

RM2000‐LilÓbiebna c/o 78, Triq il‐MarkiΩ Scicluna In‐Naxxar NXR 2067Tel: 2142 0610 • Mobile: 7982 6899 • Email: [email protected]

Segwi l-esperjenzi u l-avventuri ta’ ˙utna l-Maltin u l-G˙awdxin fl-artijiet tal-missjoni; esperjenzi li j˙alluk bla nifs u bla kliem iΩda li jimlewk b’ammirazzjoni g˙all-kura©© ta’ dawn l-eroj tas-skiet! Kun af bil-pro©etti ta’ fejda li huma qed iwettqu g˙all-miljuni ta’ nies fil-bΩonn imxerrda fl-erba’ na˙at tad-dinja.

Issir taf dan kollu u aktar fil-programm VUÇI MISSJUNARJA li jixxandar kull nhar ta’ ©img˙a fid-9.00p.m. fuq RADJU MARIJA (102.3 FM g˙al Malta u 107.8 FM g˙al G˙awdex) b’ripetizzjoni kull nhar ta’ Tlieta f’nofs il-lejl, bi produzzjoni u preΩentazzjoni ta’ Dr. Frank Cassar u Helena Sammut.

v

Tisliba MarzuC

arpe

t z

on

e ©

enti

lmen

t jo

ffri

Dir

t C

ontr

olle

r b˙

ala

riga

l g˙a

r-re

bbie

˙/a

tal-C

ross

wor

d P

uzzl

eD

isin

n •

Out

look

Coo

p

mimdudin: 1. L-istudent jikteb ˙afna fuqu (6)4. Xewwex xi kelb biex jag˙mel g˙al xi

˙add (6)7. Serbut nies, wie˙ed wara l-ie˙or (3)8. Henry bil-Malti (6)9. Taqqab ˙ajt minn na˙a g˙al o˙ra (6)10. Karti tal-log˙ob tajbin (4)12. Turik eΩatt kif int (4)14. Albert Lewis Agius g˙andu pala bla ras

(3)15. Daq l-ikel naqra wa˙da (6)16. Lilek qed ng˙id (3)18. Ara 15 MIMDUDIN20. T˙ossu l-aktar f’Jannar (4)21. Ma j©©emax, b˙al l-iben il-prodiku (4)24. Qeg˙din fuq Ωiemel jew karozza (6)25. Frotta taç-çitru (6)26. Ówienet fil-bera˙ (3)27. Virtu kontra s-suppervja (6)

Carpet Zone, Valley Road, B’Kara (opposite Post Office)

rebbIeÓa tat-tisliba ta’ Frar hija ms a.aquillina minn b'kara, malta

ImportaNtI: Ibag˙tu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz: rm2000-LilÓbiebna, 78, triq il-markiΩ scicluna, Naxxar, NXr 2067. It-twe©ibiet iridu jaslulna sal-a˙˙ar tax-xahar.Meta ©©edded l-abbonament tieg˙ek u tibg˙at çekk, ag˙mlu fuq isem RM2000.

28. Mhux kelb (6)

weqfin: 1. Kisja ta’ frak u forsi bajd g˙al mal-˙ut jew

la˙am (6)2. Tarzan jit˙awwad u jsewwi l-vapuri (6)3. Xi si©ar dawn biss jifdalhom fil-˙arifa (4)4. “… …… mberkin”, jg˙id il-missier lill-

uliedu qabel ma jo˙or©u. (6)5. Ipprepara lil xi ˙add g˙ad-difna (6)6. “………… il-g˙aqda fost il-Maltin u

s-sliem” (6)11. Aktarx issibha Birkirkara (5)13. UΩin li kien jiΩen 800 gramma (5)16. Iks˙u ftit ftit (6)17. Trikki ........... (6)18. Óut bi tmien swaba? (6)19. Ro˙s fil-prezz (6)22. Tibqax tiftakar (4)23. Ìustizzja (4)

Mulej, ilqa’ f’Saltnatekil-benefatturi u ˙bieb tag˙na mejtinmsida: Fr mario jaccarini sjLuqa: valent spiteripieta: delina zerafa sliema: anthony portellizejtun: Consiglio zammitg˙axaq: josephine Cutajar

twegIba tat-tIsLIba Frar 2010

mImdUdIN: 1. mqaret 4. çaqquf 7. Idi 8. sittin 9. Nikser 10. assi 12. Na˙a 14. rat 15. sar 16. Fis 18. sid 20. adam 21. Qerr 24. offiΩi 25. Lebbet 26. Lok 27. awrata 28. abbati weQFIN: 1. mas©ar 2. artist 3. tina 4 çint 5. Qasqas 6. Farfar 11. sadid 13. Óarir 16. FaΩola 17. saffar 18. serbia (serbja) 19. dritti 22. tila 23. alka

Dawn huma l-kliem ta’ Mariam, wa˙da mill-protagonisti ta’ “Suspended Lives”, dokumentarju fuq il-˙ajja tan-nies li qed ifittxu kenn f’Malta u li fi kliemhom jirrakkonta d-diffikultajiet li j˙abtu wiççhom mag˙hom.

F’dawn l-a˙˙ar xhur is-Jesuit Refugee Service (JRS) nieda kampanja biex to˙loq kuxjenza dwar l-immigranti u r-refu©jati u li hija bbaΩata fuq dan dokumentarju, li hu produzzjoni tal-JRS stess flimkien ma’ Andrew Galea Debono. Matul din il-kampanja id-dokumentarju ser jintwera f’St James Cavalier (fuq Kastilja) u fil-Kappella ta’ l-Università. Id-d˙ul ikun b’xejn.

Id-dokumentarju huwa bl-IngliΩ u li jdum madwar 75 minuta. Jittratta diversi temi. Fih jidhru seba’ immigranti jirrakkontaw l-esperjenzi tag˙hom. Dawn l-immigranti waslu

Malta f’dawn l-a˙˙ar snin: erbat ir©iel li waslu we˙idhom, mara u binha li g˙adu ta˙t l-età u koppja flimkien mat-tfal tag˙hom. Il-protogonisti jirrakkontaw l-esperjenzi tag˙hom ta’ biΩa’, persekuzzjoni, u jiddeskrivu t-tbatijiet u l-perikli li g˙addew minnhom biex ˙arbu minn pajjiΩhom u qasmu d-deΩert tas-Sahara u l-ba˙ar Mediterran sakemm waslu Malta. G˙alkemm mhux kollha ng˙ataw il-protezzjoni mal-ewwel, kollha irnexxilhom jiksbu xi tip ta’ protezzjoni jew permess biex joqg˙odu Malta sakemm tlesta d-dokumentarju.

Din l-inizjattiva hi parti minn pro©ett li l-JRS ilu involut fih minn 2009 li l-iskop tieg˙u hu li tkun studjata l-problema tal-faqar fost l-immigranti f’Malta. Huwa parti minn pro©ett akbar tal-JRS Europe intitolat “Advocacy

Network for Destitute Forced Migrants” (ANDES) li kien iffinanzjat mill-European Programme for Integration and Migration (EPIM) u n-Network of European Foundations (NEF).

“meta tkun refu©jat hemm prezz xi t˙allas, u dan t˙allsu minn ˙ajtek.”

Min jixtieq aktar informazzjoni fuq Suspended Lives jista’ jΩur is-sit www.suspendedlives.orgjew jibg˙at email [email protected]

G˙al aktar informazzjoni fuqis-sitwazzjoni tar-refu©jati f’Malta u l-˙idma tal-JRS ikteb jew çempel: Jesuit Refugee Service –Malta, St Aloysius’ Sports Complex, 50 Triq ix-Xorrox,B’Kara BKR 1631. Tel: 21442751, Email: [email protected],Website: www.jrsmalta.org


biex tkun taf aktar dwar min a˙na, kif ng˙ixu, x'na˙sbu, x'qed nag˙mlu a˙na l-ÌiΩwiti Ωur il-website ©dida li g˙adna kif ˙ri©na: jesuit.org.mt

Issib:• informazzjoni• a˙barijiet• tag˙rif dwar il-missjonijiet• vokazzjoni• g˙ajnuna g˙at-talb• volontarjat• servizzi• mod kif tesprimi l-opinjoni tieg˙ek• profili ta' ÌiΩwiti u mitt ˙a©a o˙ra

Website Gdida tal-Gizwiti Maltin

jekk tikteb xi ˙add jikkuntattjak Ωgur!

jesuit.org.mt

2011-03 Marzu

Documents

Transcript of 2011-03 Marzu