2010 Πτυχιακή - Χατζηαθανασίου Μαρία - Lobrot Michel

ΑΝΩΤΑΤΘ ΣΧΟΛΘ

ΡΑΙΔΑΓΩΓΙΚΘΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΘΣ ΕΚΡΑΙΔΕΥΣΘΣ

(Α.Σ.ΡΑΙ.Τ.Ε.)

Ραράρτθμα Θεςςαλονίκθσ

ΕΤΘΣΙΟ ΡΟΓΑΜΜΑ ΡΑΙΔΑΓΩΓΙΚΘΣ ΚΑΤΑΤΙΣΘΣ

(Ε.Ρ.ΡΑΙ.Κ.)

Michel Lobrot: ο ψυχολόγοσ και ο παιδαγωγόσ

Ρτυχιακι εργαςία

τθσ Σπουδάςτριασ:

Χατηθακαναςίου Μαρίασ του Τθλεμάχου

Επόπτθσ Κακθγθτισ: Οικονόμου Ανδρζασ

Θεςςαλονίκθ, Μάιοσ 2010

i

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. ΕΙΑΓΩΓΗ ......................................................................................... 2

2. ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΟΙΧΕΙΑ ΣΟΤ MICHEL LOBROT ................................... 3

3. Η ΘΕΩΡΗΣΙΚΗ ΘΕΜΕΛΙΩΗ ΣΗ ΜΗ - ΚΑΣΕΤΘΤΝΣΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΤ ΣΟΤ MICHEL LOBROT ........................... 8

3.1 Η μθ – κατευκυντικι επανάςταςθ .......................................... 8

3.2 Η ροτηεριανι ανακάλυψθ ....................................................... 9

3.3 Προσ τθ κεωρία τθσ ‘παρζμβαςθσ’ ........................................ 11

4. Η ΜΗ – ΚΑΣΕΤΘΤΝΣΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑTIKOTHTA ΣΟΤ MICHEL LOBROT 14

4.1 Θεωρθτικό υπόβακρο ........................................................... 14

4.2 Η μθ – κατευκυντικι παρεμβατικότθτα ............................... 15

4.2.1 Οι διαφορετικζσ μορφζσ περιοριςμϊν .............................. 16

4.2.2 Ο κανόνασ τθσ επικυμίασ ................................................... 16

4.2.3 Θ ‘ανάγνωςθ των επικυμιϊν’ ............................................ 18

4.2.4 Θ παρζμβαςθ ..................................................................... 19

4.2.5 Ο ρόλοσ του εμψυχωτι ..................................................... 20

4.2.6 Θ αυτό – ζκφραςθ ............................................................. 21

4.2.7 Θ λειτουργία τθσ εμψφχωςθσ ............................................ 21

4.3 Η παιδαγωγικι πρόταςθ του Michel Lobrot ......................... 23

5. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΗ - ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ ........................................... 29

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕ ΑΝΑΦΟΡΕ ............................................................. 31

ΠΡΟΘΕΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ................................................................. 31

Michel Lobrot: Ο ςπρνιόγνο θαη ν Παηδαγσγόο Βηνγξαθηθά ζηνηρεία ηνπ Μ. Lobrot

2

1. ΕΙΑΓΩΓΗ

«Ηοφμε ςτον αιϊνα τθσ επικοινωνίασ, όπου τα τεχνολογικά μζςα επικοινωνίασ δεν ςταματοφν να πολλαπλαςιάηονται με ταχφτατουσ ρυκμοφσ. Αυτό ςθμαίνει, αυτόματα, ότι θ επικοινωνία, αυτι κακ’ εαυτι, γίνεται καλφτερθ;

Ρολφ αμφιβάλω για αυτό. Θ επικοινωνία ςυνεχίηει να φοβίηει τουσ ανκρϊπουσ, επειδι είναι φορζασ του παράγοντα ‘επιρροι’, παράγοντασ ο οποίοσ ςυχνά ςυςχετίηεται με τθν χειραγϊγθςθ, τον περιοριςμό, τθν κατάςταςθ του να βρίςκεται κανείσ κάτω από τθν επίδραςθ κάποιου άλλου» (Lobrot, 2010).

Ο Μιςζλ Λομπρό (Michel Lobrot) φθμίηεται για το πολυδιάςτατο και πολυδαίδαλο ζργο του, από τθ μια ςε ςυγγραφικό, κεωρθτικό και επιςτθμονικό επίπεδο και από τθν άλλθ ςτο πεδίο των εφαρμογϊν τθσ παιδαγωγικισ και τθσ εκπαίδευςθσ, τθσ ψυχοκεραπείασ, τθσ κοινωνικισ και κεςμικισ παρζμβαςθσ. Το ςυγγραφικό, κεωρθτικό, ερευνθτικό και μεκοδολογικό του ζργο είναι αναγνωριςμζνο ιδθ από τισ αρχζσ τισ δεκαετίασ του ϋ60. Στθ Γαλλία ςυγκαταλζγεται ςτουσ μεγάλουσ ςφγχρονουσ ερευνθτζσ τθσ παιδαγωγικισ, τθσ ψυχοκεραπείασ και τθσ κοινωνικισ ψυχολογίασ.

Στθν παροφςα εργαςία κα επιχειρθκεί μια ςφντομθ προςζγγιςθ ςτο εν λόγω ζργο του Lobrot, δίνοντασ, όμωσ, ιδιαίτερθ βαρφτθτα ςτθ μζκοδο τθν μθ-κατευκυντικισ παρεμβατικότθτασ τθν οποία ειςιγαγε ο Lobrot ςτισ κεραπευτικζσ ομάδεσ και ςτισ ομάδεσ εμψφχωςθσ.

Ζτςι, λοιπόν, ςτο κεφάλαιο που ακολουκεί δίνονται κάποια βιογραφικά ςτοιχεία του Lobrot από τα οποία μπορεί κανείσ εφκολα να διακρίνει τθν ενδιαφζρουςα πορεία του ςτο χϊρο τθσ παιδαγωγικισ, τθσ εκπαίδευςθσ, τθσ ψυχοκεραπείασ, κ.α. ζωσ και ςιμερα.

Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά ςτισ κεωρίεσ που οδιγθςαν το Lobrot ςτθ ςφλλθψθ και εν τζλει ςτθν αποκρυςτάλλωςθ των δικϊν του μεκοδολογικϊν προςεγγίςεων.

Στο τζταρτο κεφάλαιο παρουςιάηεται θ μζκοδοσ τθσ μθ-κατευκυντικισ παρεμβατικότθτασ του Lobrot.

Τζλοσ, ςτο πζμπτο κεφάλαιο, γίνεται μια ανακεφαλαίωςθ των κφριων ςθμείων τθσ εργαςίασ ενϊ παρατίκενται και κάποια ςυμπεράςματα για το ςφνολο του ζργου του Lobrot.


3

2. ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΟΙΧΕΙΑ ΣΟΤ MICHEL LOBROT1

Ο Michel Lobrot είναι Γάλλοσ ψυχοκοινωνιολόγοσ, ψυχοπαιδαγωγόσ και ψυχοκεραπευτισ. Γεννικθκε ςτο Ραρίςι ςτισ 22 Ιανουαρίου το 1924. Ρροζρχεται από μια οικογζνεια γιατρϊν. Ο παπποφσ του, από τθ μεριά τθσ μθτζρασ του, ιταν γιατρόσ (ζνα είδοσ «ςοφοφ» τθσ εποχισ εκείνθσ), ο οποίοσ είχε ςυμβάλει ςτθ διάδοςθ του βελονιςμοφ ςτθ Γαλλία.

Ο Lobrot απολαμβάνει το διάβαςμα από μικρι θλικία. Είναι μόλισ 15 ετϊν όταν διαβάηει Αριςτοτζλθ και άλλουσ φιλοςόφουσ. Αποφοιτεί από το Λφκειο Pasteur, ςε θλικία 19 ετϊν, και αμζςωσ μετά, κάτω από τθν επίδραςθ κυρίωσ τθσ μθτζρασ του, αλλά και ενόσ φωτιςμζνου μοναχοφ λογοτζχνθ, μουςικοφ και αγωνιςτι, γίνεται μοναχόσ ςτουσ Δομινικανοφσ.

Θ περίοδοσ παραμονισ του ςτο τάγμα των Δομινικανϊν είναι ιδιαίτερα ςθμαντικι για τον Lobrot για τθν ανάπτυξθ τθσ ςυγγραφικισ του ιδιότθτασ (ιδιότθτασ που διατθρεί αμείωτθ μζχρι και ςιμερα) κακϊσ, όπωσ και ο ίδιοσ αναφζρει2: «Γνϊριςα τθ γεφςθ του γραψίματοσ όταν είχα αυτι τθν κρίςθ ςτουσ Δομινικανοφσ που με ζκανε να τα αμφιςβθτιςω όλα, να αναρωτιζμαι για όλα, να τα κοιτϊ όλα κριτικά *…+ Θ ςυναιςκθματικι μου αναςτάτωςθ ςτο τζλοσ τθσ παραμονισ μου ςτουσ Δομινικανοφσ ιταν τεράςτια και αυτό ςε όλουσ τουσ τομείσ. Δε μου απζμενε παρά να βρω μια τεχνικι γραφισ. Τθ βρικα ςτθν αυτόματθ γραφι». Το κζμα τθσ γραφισ και τα ερωτιματα που προκφπτουν γφρω από αυτό (γιατί γράφουμε; με ποιο τρόπο;) απαςχόλθςαν ιδιαίτερα τον Lobrot ςε όλθ τθ διάρκεια τθσ ηωισ του. Από το 1946 και για πολλά χρόνια, κρατοφςε κακθμερινά ζνα είδοσ προςωπικοφ/φιλοςοφικοφ θμερολογίου, όπου ζγραφε τισ ςκζψεισ του και τισ παρατθριςεισ του για τθ ηωι.

Σε θλικία 23 ετϊν ο Lobrot, ζπειτα από μια ςειρά ςυγκυριϊν, εγκαταλείπει τουσ Δομινικανοφσ. Ρολφ γριγορα, γνωρίηει τθν πρϊτθ του γυναίκα, τθ Σαβίνα, τθν οποία και παντρεφεται το 1952 και αποκτάει μαηί τισ δφο κόρεσ. Θ επαγγελματικι του καριζρα αρχίηει το 1956, όταν ξεκινάει να διδάςκει φιλοςοφία ςε Λφκειο. Συγχρόνωσ, ςυμμετζχει ςε παιδαγωγικζσ και κεραπευτικζσ ομάδεσ3 και ανακαλφπτει τθν Αμερικάνικθ Ψυχοκοινωνιολογία. Ιδιαίτερα του κινεί το ενδιαφζρον το ζργο του γερμανό – εβραίου ερευνθτι, ψυχοκοινωνιολόγου Kurt Lewin και του ψυχοκεραπευτι και ψυχοπαιδαγωγοφ Carl Rogers, και ζρχεται, ζτςι, ςε επαφι με τθ «Δυναμικι των ομάδων» και τθ 1 α) Καλαθάθε, Κ. (1993), Πξόινγνο ζηελ πξώηε έθδνζε ηνπ βηβιίνπ ηνπ Michel Lobrot. Ανηι –

Φρόϋνη, Αζήλα: Σππνζήησ β) Michel, L. (1993), Η έξεπλά κνπ. Τεηράδια Ψστιαηρικής, η. 42, ζει. 40-54

2 Michel, L. (1993), Η έξεπλά κνπ. Τεηράδια Ψστιαηρικής, η. 42, ζει. 40-54 3 Ο όξνο «ζεξαπεπηηθέο νκάδεο» δελ ππήξρε αθόκε ηόηε.


4

«Μθ- κατευκυντικότθτα». Θα πει τότε με ενκουςιαςμό: «Μια ομάδα που τθσ αφαιροφμε το αυταρχικό τθσ πλαίςιο, όχι μόνο δε βυκίηεται ςτθν αναρχία, αλλά γίνεται επιπλζον πιο παραγωγικι, πιο δθμιουργικι, αυτό–οργανϊνεται και βάηει μόνθ τθσ τουσ ςτόχουσ τθσ».

Θ ανακιρυξι του το 1958 ωσ κακθγθτι Ψυχολογίασ και ςυγχρόνωσ διευκυντι ςε ζνα εργαςτιριο ζρευνασ ςτο Εκνικό Κζντρο Ειδικισ Αγωγισ (C.N.P.S.) ςτο Beaumont-Sur-Oise του επζτρεψαν τον πειραματιςμό και τθν εξζλιξθ τθσ πρακτικισ του. Θ ςχζςθ του με τουσ μακθτζσ του άλλαξε εντελϊσ, κακϊσ ο ίδιοσ εφάρμοςε μια πρωτοποριακι μζκοδο διδαςκαλίασ, βαςιηόμενθ ςτισ παιδαγωγικζσ αρχζσ του Rogers και ςτθν Μθ-κατευκυντικότθτα Lewin. Θ μζκοδοσ αυτι προκάλεςε ποικίλεσ και ζντονεσ αντιδράςεισ οδθγϊντασ, τελικά, ςτθν καταγγελία του ςτο Υπουργείο Ραιδείασ. Τότε ιταν που άρχιςε να μελετά ςε βάκοσ τα προβλιματα τθσ ςχολικισ αποτυχίασ, γράφοντασ, ταυτόχρονα, επιςτθμονικά κείμενα για αυτό. Συγκεκριμζνα, ζγραψε τρία βιβλία πάνω ςτα προβλιματα του γραπτοφ λόγου και τθσ ανάγνωςθσ:

1) «Troubles de la langue ecrite et remedes» («Διαταραχζσ τθσ γραπτισ γλϊςςασ και αντιμετϊπιςι τουσ»),

2) «Lire» («Διαβάηω») και

3) «La lecture adulte» («Θ ανάγνωςθ ςτουσ ενιλικεσ»).

Το 1961 χωρίηει με τθν πρϊτθ του γυναίκα, τθ Σαβίνα, και κατοικεί ςτθ Σορβόννθ. Το 1964 ςυμμετζχει ςτθ δθμιουργία του κινιματοσ τθσ «Θεςμικισ Ραιδαγωγικισ» («Pédagogie Institutionnelle») με τουσ René Lourau, Georges Lapassade κ.ά. (προερχόμενο από το παιδαγωγικό κίνθμα του Celestin Frenet). Οι ίδιοι παίρνουν μζροσ, τθν περίοδο ’67-’68 και ςτθν ομάδα του περιοδικοφ Socialisme ou Barbarie4 (Σοςιαλιςμόσ ι Βαρβαρότθτα), το οποίο διευκφνει ο Κορνιλιοσ Καςτοριάδθσ. Εν τω μεταξφ, το βιβλίο του «Θ Θεςμικι Ραιδαγωγικι», που εκδόκθκε το 1965, γνωρίηει μεγάλθ απιχθςθ. Από εκείνθ τθν εποχι και μετά κα αρχίςει να εργάηεται και ςε άλλεσ χϊρεσ, όπωσ ςτθν Ιταλία, ςτθν Αλγερία, ςτο Μεξικό, και αλλοφ, κάνοντασ παιδαγωγικζσ παρεμβάςεισ.

Σο 1969 γνωρίηει τθ δεφτερθ γυναίκα του, τθ Βάντα, με τθν οποία κα χωρίςει 5 χρόνια αργότερα. Ζνα χρόνο μετά γίνεται κακθγθτισ ςτο Ρανεπιςτιμιο Paris VIII – Vincennes, ςτο τμιμα των Ραιδαγωγικϊν Επιςτθμϊν. Ρρόκειται για το

4 Ο ίδηνο ν Lobrot αλαθέξεη ζρεηηθά κε ην πεξηνδηθό απηό: «Σν θίλεκα ‘νζηαιηζκόο ή Βαξβαξόηεηα’ πξνεξρόηαλ από όιν ην καξμηζηηθό ξεύκα ηεο δεθαεηίαο ηνπ ’60 θαη ηδηαίηεξα από ην ηξνηζθηζηηθό θίλεκα. Πηζηεύσ πσο ήηαλ κηα θξηηηθή ηνπ καξμηζηηθνύ θηλήκαηνο, θπξίσο ηνπ παξαδνζηαθνύ θιαζζηθνύ καξμηζκνύ θαη εηδηθόηεξα ηνπ ηξνηζθηζκνύ […]. Καιύηεξα ζα κπνξνύζακε λα ην θαιέζνπκε έλα θίλεκα θνηλσληθήο ζπκκεηνρήο. Γειαδή αλαθάιπςε κηαο λέαο κνξθήο Γεκνθξαηίαο

θαη πκκεηνρήο […] όζνη ήκαζηαλ ζηελ νκάδα […] ελδηαθεξόκαζηαλ γηα ην θίλεκα επεηδή ζπκθσλνύζε κε ηηο ηδέεο καο πάλσ ζηελ θνηλσληθή απηνδηαρείξηζε […]»


5

γνωςτό πειραματικό πανεπιςτιμιο που δθμιουργικθκε μετά το Μάθ του ’68 και ςτο οποίο εφαρμόηονταν και επεξεργάηονταν πολλζσ πρωτοποριακζσ κεωρίεσ και μζκοδοι. Ο Μ. Lobrot παραμζνει 18 χρόνια ςτο πανεπιςτιμιο αυτό, κατά τθ διάρκεια των οποίων αλλάηει εντελϊσ τον τρόπο διδαςκαλίασ του, ειςάγοντασ ςτθν παιδαγωγικι τθσ ιδζα ενόσ νζου τφπου εκπαίδευςθσ: τθ ςυμμετοχικι. Ρρόκειται για μια εκπαίδευςθ επικεντρωμζνθ ςτθ ςυμμετοχι του ςπουδαςτι, τθν οποία διζπει θ βαςικι ιδζα ότι θ μάκθςθ είναι ςυγκινθςιακι διαδικαςία. Για αυτό και το μοντζλο παρζμβαςισ του διευκολφνει διαφορετικζσ μορφζσ ζκφραςθσ (λεκτικι, γραπτι, ςωματικι, κ.ά.) ςε ζνα περιβάλλον Μθ Κατευκυντικότθτασ. Το 1988 εγκαταλείπει το Vincennes: «Αυτό το πανεπιςτιμιο ζγινε ςτθ ςυνζχεια ζνα από τα υψθλά ςτρϊματα τθσ κανονικοποίθςθσ (normalisation) και υποχρεϊκθκα να το εγκαταλείψω ςτα 1988, αφοφ παρζςτθν ςτισ πλζον ςπαρακτικζσ παραιτιςεισ από ανκρϊπουσ όπωσ ο Lapassade, ο Ardoino, κ.ά. Στθ ςυνζχεια, προςανατολίςτθκα όλο και περιςςότερο, ξεκινϊντασ από μια εμπειρία ουςιαςτικά παιδαγωγικι. Ρροσ τισ τεχνικζσ των ομάδων, τθσ ψυχοκεραπείασ, όπου ζγινα κάποιοσ που κεωρείται ςθμαντικόσ»5 .

Οι παραπάνω κεωρίεσ του Michel Lobrot επθρζαςαν πολλοφσ εκπαιδευτικοφσ. Σε αυτό ςυνζβαλε και το γεγονόσ ότι παράλλθλα με τθν πρακτικι αςχολείται και με το γράψιμο, γράφοντασ βιβλία και άρκρα ςε παιδαγωγικζσ περιοδικζσ εκδόςεισ. Από το 1971 ζωσ το 1974 εκδίδει τα βιβλία: «Priorité a l’ éducation» («Ρροτεραιότθτα ςτθ μόρφωςθ»), «Pour ou contre l’ autorité» («Υπζρ ι κατά τθσ αυταρχικότθτασ»), «Les effets de l’ éducation» («Τα αποτελζςματα τθσ εκπαίδευςθσ»), «L’ intelligence et ses formes» («Θ ευφυΐα και οι μορφζσ τθσ»). Το 1974 εκδίδεται, επίςθσ, το πολφ γνωςτό: «L’ animation non directive des groupes» («Θ μθ κατευκυντικι εμψφχωςθ των ομάδων»).

Ο Michel Lobrot γράφει πάντα ςτο πρϊτο ενικό πρόςωπο, ακόμα και ςτα πιο κεωρθτικά του κείμενα. Ο ίδιοσ κεωρεί αδιανόθτο ςτισ επιςτιμεσ του ανκρϊπου να μιλάμε ςτο τρίτο πρόςωπο. Στα βιβλία του, μάλιςτα, που αφοροφν τθν προςωπικι του ηωι, είναι πολφ εξομολογθτικόσ χωρίσ να διςτάηει κακόλου να εκκζςει προςωπικζσ του ςτιγμζσ. Ο ίδιοσ αναφζρει6: «…ενδιαφζρκθκα όλο και περιςςότερο από τα χρόνια του ’70 για τθ ςεξολογία και για τθ ςεξουαλικότθτα μζχρι να γίνω και εγϊ ο ίδιοσ ςεξοκεραπευτισ και να γράψω πολλά ζργα και άρκρα πάνω ςε αυτό το κζμα *…+ Δθμιοφργθςα ςεξολογικό υλικό. Μίλθςα πολφ για τθν ίδια μου τθ ςεξουαλικι ηωι, κ.λπ. Για όλουσ αυτοφσ τουσ λόγουσ, κεωροφμαι, ςε οριςμζνουσ κφκλουσ, ςαν βεντζτα τθσ ςεξολογίασ που με ‘δείχνουν’ ςαν ζνα ηϊο του τςίρκου. Αυτό δεν μου ταιριάηει ιδιαίτερα». 5 Michel, L. (1993), Η έξεπλά κνπ. Τεηράδια Ψστιαηρικής, η. 42, ζει. 54 6 Michel, L. (1993), Η έξεπλά κνπ. Τεηράδια Ψστιαηρικής, η. 42, ζει. 54


6

Το 1974, μετά το χωριςμό του με τθ δεφτερθ γυναίκα του, καταπιάνεται εκ νζου με το θμερολόγιό του, όπου γράφει 4 βιβλία πάνω ςτισ εμπειρίεσ του με τισ γυναίκεσ. Από αυτά, μόνο ζνα εκδόκθκε αργότερα (το 1982) με τίτλο: «Le mal d’ aimer» («Ο πόνοσ του να αγαπάσ»).

Σε αυτιν τθ δεφτερθ περίοδο τθσ ηωισ του, μετά το ’68, δίνεται ολοκλθρωτικά ςτθν ψυχοκοινωνιολογικι ζρευνα. Στο πανεπιςτιμιο εφαρμόηει τθ βιωματικι διδαςκαλία και αναπτφςςει τεχνικζσ εμψφχωςθσ των ομάδων. Οι παρεμβάςεισ του πλζον είναι και κεραπευτικζσ. Πλθ αυτι θ εμπειρία με ομάδεσ και θ επικυμία του να διευρφνει τθν εφαρμογι των απόψεϊν του πζρα από τθν εκπαίδευςθ και τθν παιδαγωγικι, τον οδιγθςαν ςτισ ομάδεσ «ανάπτυξθσ του ανκρϊπινου δυναμικοφ» και τθν ψυχοκεραπεία.

Ο Lobrot, λοιπόν, είχε μια ξεκάκαρθ ιδζα τθσ ελευκερία και τθσ αυτονομίασ, αρχζσ τισ οποίεσ εφάρμοηε ςτθ δουλειά του. Εκείνο που τον απαςχολοφςε, όμωσ, ιταν θ ιδζα τθσ βοικειασ που κα μποροφςε να προςφζρει ςτα άτομα που του το ηθτοφςαν. Εδϊ, ευτυχϊσ, όπωσ λζει και ο ίδιοσ, ανακαλφπτει τον Carl Rogers: «Βλζπω τθ δουλειά μζςα από τθν οπτικι του Carl Rogers ςαν μια αδιάκοπθ επιςτροφι ςε αυτό που ςυμβαίνει. Ζτςι, επιτρζπουμε ςτον πελάτη ι ςτα άτομα που ςυμμετζχουν ςτθν ομάδα να αιςκάνονται αδιάκοπα ςυντροφευμζνοι, ςυνοδευμζνοι και αποδεκτοί».

Ο Michel Lobrot πιςτεφει ότι ο Rogers είχε τθ μεγαλοφυι ζμπνευςθ μιασ κεμελιϊδουσ αρχισ τθσ ψυχολογικισ ανάπτυξθσ, ςφμφωνα με τθν οποία θ ψυχολογικι ανάπτυξθ περνά και οφείλει να περνά από το κζντρο του ατόμου. Αυτό ςυνεπάγεται ότι δεν μπορεί το άτομο να εξαναγκαςτεί να εξελιχκεί, χωρίσ τθ κζλθςι του και τθ βακφτερθ ςυμμετοχι του. Ο Lobrot κα διαφωνιςει με τθ κεωρία αυτι που υποςτθρίηει ότι τα άτομα βρίςκουν μζςα τουσ όλα όςα χρειάηονται για να εξελιχκοφν, να ολοκλθρωκοφν ι να κεραπευτοφν και κα τονίςει τον κακοριςτικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίςει και το περιβάλλον του ατόμου.

Ο αναλυτικόσ και ςυγχρόνωσ ςυνκετικόσ τρόποσ ςκζψθσ του τον οδθγεί ςε μια ςυνεχι ανακεϊρθςθ και επαναπροςδιοριςμό τθσ δράςθσ του. Το 1975 ιδρφει το Ινςτιτοφτο «AGORA», ςτο Ραρίςι, όπου μαηί με τουσ ςυνεργάτεσ του επεξεργάηεται και εφαρμόηει τθ «Μθ Κατευκυντικι – Παρεμβατικι» μζκοδο («Non Directivité Intervenante») ι μζκοδο επικεντρωμζνθ ςτθν επικυμία, θ οποία πρόκειται για μζκοδο ψυχοκεραπείασ και εμψφχωςθσ των ομάδων. Ρρόκειται για μια νζα μορφι τθσ Μθ Κατευκυντικότθτασ, όπου θ διάςταςθ


7

τθσ παρζμβαςθσ και τθσ βοικειασ είναι πολφ πιο ζντονεσ από ότι ςτθ οτηεριανι μζκοδο7.

Πςο εμβακφνει ςτισ ζρευνζσ του για τον άνκρωπο, τόςο γίνεται πιο κριτικόσ ςτθν ψυχαναλυτικι κεωρία. Βρίςκει τθν ψυχαναλυτικι πρακτικι μια καταπλθκτικι επινόθςθ του Φρόυντ, τθν αξία τθσ οποίασ κανείσ δεν μπορεί να αμφιςβθτιςει. Εντοφτοισ, πιςτεφει ότι θ κεωρθτικι καταςκευι του Φρόυντ δεν είναι παρά μια υπόκεςθ, ενϊ προβάλλει ζντονεσ αντιρριςεισ ςτθ κεωρία που αφορά το αςυνείδθτο και τθ μζκοδο τθσ ερμθνείασ, χαρακτθρίηοντασ τθν τελευταία: «λάκοσ που δεν κ’ αμφιςβθτθκεί ποτζ αρκετά». Για πρϊτθ φορά ο Michel Lobrot διατυπϊνει τισ παραπάνω πεποικιςεισ του ςε ζνα ανζκδοτο ςφγγραμμα με τίτλο: «Θ Οπτικι μου για τον Άνκρωπο» και αργότερα ςτο βιβλίο του: «Οι βακφτερεσ δυνάμεισ του Εγϊ», το οποίο εκδόκθκε το 1983 και όπου παρουςιάηει μια εναλλακτικι τθσ φροχδικισ κεωρίασ, τθ «Θεωρία τθσ ψυχολογικισ εξζλιξθσ».

Από τθ δεκαετία του ’80 και μετά, ο Michel Lobrot επανζρχεται ςτθ κεωρία χωρίσ, όμωσ, να εγκαταλείπει ποτζ οφτε τθ μζκοδο του θμερολογίου, οφτε και τθ λογοτεχνία. Αςχολείται, επίςθσ, με τα ςεξουαλικά προβλιματα ςτο “Οι Σεξουαλικζσ δυςκολίεσ του ενιλικα”. Επανζρχεται ςτθν εκπαίδευςθ με τθν ζκδοςθ, το 1986 του βιβλίου: «A quoi sert l’ école?» («Σε τι χρθςιμεφει το ςχολείο»). Τζλοσ, προςανατολίηεται προσ τθν κοινωνικι ψυχολογία με το: «Οι επιδράςεισ των Μοντζλων». Τϊρα ετοιμάηει ζνα μεγάλο βιβλίο ανκρωπολογίασ ςτο οποίο θ κεωρθτικι ψυχολογία και θ κοινωνικι ψυχολογία κα χρθςιμοποιθκοφν ςα βάςεισ για μια καλφτερθ κατανόθςθ τθσ ιςτορίασ του ανκρϊπου. Αυτό το βιβλίο πρόκειται να ονομαςκεί: «Θ ανκρωπότθτα ςε κίνθςθ».

Ο Lobrot τα τελευταία χρόνια ζχει μια ςτακερι ςχζςθ με τθν Ελλάδα, τθσ οποίασ πάντα ιταν λάτρθσ. Ζρχεται από το 1985 για να δϊςει διαλζξεισ και να εμψυχϊςει εκπαιδευτικζσ και κεραπευτικζσ ομάδεσ.

7 Δθηελέζηεξε αλαθνξά ζηε «Με θαηεπζπληηθή – παξεκβαηηθή κέζνδν» ηνπ Michel Lobrot ζα γίλεη ζε επόκελν θεθάιαην.

Michel Lobrot: Ο ςπρνιόγνο θαη ν Παηδαγσγόο Η ζεσξεηηθή ζεκειίσζε ηεο κε θαηεπζπληηθήο παξεκβαηηθήο κεζόδνπ ηνπ Michel Lobrot

8

3. Η ΘΕΩΡΗΣΙΚΗ ΘΕΜΕΛΙΩΗ ΣΗ ΜΗ - ΚΑΣΕΤΘΤΝΣΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΤ ΣΟΤ MICHEL LOBROT

3.1 Η μθ – κατευκυντικι επανάςταςθ

Πταν, ςτα τζλθ του 1881 και ςτισ αρχζσ του 1882, ο νευρολόγοσ Joseph Breuer προςπάκθςε να γιατρζψει τθν υςτερικι Anna O. (τθσ οποίασ το πραγματικό όνομα ιταν Bertha Papenheim) με τθ χριςθ τθσ απλισ μεκόδου τθσ ςυηιτθςθσ, δεν μποροφςε να φανταςτεί ότι βριςκόταν ςτο ςωςτό δρόμο για τθν ανακάλυψθ μιασ μεκόδου, θ οποία, κατά τθ διάρκεια του 19ου και 20ου αιϊνα, κα ζφερνε επανάςταςθ ςτισ ανκρϊπινεσ ςχζςεισ: τθ μθ – κατευκυντικι μζκοδο.

Μετά τθν παραμονι του ςτο Ραρίςι, το 1885, ο Freud, βαςιηόμενοσ ςτθ μζκοδο του καλοφ του φίλου Breuer, κεμελίωςε τθ κεωρία του, θ οποία ζμελε να αλλάξει ριηικά τθν αρχικι προςζγγιςθ του Breuer. Ο Freud προχϊρθςε πζρα από τθν απλι ςυνειδθτοποίθςθ τθσ κακαρτικισ αξίασ τθσ ςυηιτθςθσ, ςυνειδθτοποιϊντασ ότι θ διανοθτικι και προφορικι λειτουργία του αςκενοφσ, ο οποίοσ τθ ςυςχζτιηε με τα ςυμπτϊματά του, αποκάλυπταν τθν αιτία των ςυμπτωμάτων αυτϊν8. Ο Freud προχϊρθςε ακόμα περιςςότερο, υποςτθρίηοντασ ότι θ αιτιότθτα βρίςκεται ςτο αςυνείδθτο (χτίηοντασ, ζτςι, τθ κεωρία του για το αςυνείδθτο) και ότι μπορεί κανείσ να τθν αναηθτιςει ςτισ πρϊιμεσ ςεξουαλικζσ εμπειρίεσ (κεμελιϊνοντασ, με αυτόν τον τρόπο και τθ κεωρία του περί ςεξουαλικότθτασ).

Με ποίο τρόπο όμωσ θ παραπάνω πρακτικι που ειςιγαγε ο Breuer αποτζλεςε καινοτομία ςτισ διαλογικζσ ςχζςεισ των ανκρϊπων;

Θ απάντθςθ πρζπει να αναηθτθκεί ςτισ τότε υπάρχουςεσ, παραδοςιακζσ και αυςτθρά ιεραρχθμζνεσ δομζσ των ανκρωπίνων ςχζςεων (όπου το παιδί, ο μακθτισ, ο ακόλουκοσ, ο αςκενισ υπάκουε αυςτθρά ςτισ προςταγζσ του γονζα, του δαςκάλου, του αφζντθ, του κεραπευτι) και ςτθν ελευκερία τθσ ζκφραςθσ που ειςιγαγε θ μζκοδοσ του Breuer ωσ απαραίτθτο εργαλείο όχι μόνο ςτον τομζα τθσ κεραπείασ-ψυχοκεραπείασ, αλλά και ςτον τομζα τθσ παιδαγωγικισ (Montessori, Decroly, Dewey, κ.ά.). Θ επανάςταςθ ξεκίνθςε, ζτςι, εν αγνοία του Joseph Breuer, οδθγϊντασ ςτθ ςυνειδθτοποίθςθ ότι κανείσ δεν μπορεί να αναπτυχκεί χωρίσ να εκφράηεται, να αλλθλεπιδρά.

8 Ο M. Lobrot αξγόηεξα ζα ακθηζβεηήζεη ηε ζεσξία απηή, ππνζηεξίδνληαο όηη δελ κπνξνύκε λα νδεγεζνύκε ζε αηηηόηεηεο από απινύο ζπλεηξκνύο.


9

3.2 Η ροτηεριανι ανακάλυψθ

Θ ανακάλυψθ των Breuer και Freud επθρζαςε ζντονα τθν εξάπλωςθ τθσ ψυχανάλυςθσ ςτθν Ευρϊπθ και ςτισ ΘΡΑ μετά τον Ρρϊτο Ραγκόςμιο Ρόλεμο.

Στθν δεκαετία του ‘30, ο Carl Rogers, ςε θλικία 30 ετϊν τότε, ιταν υπεφκυνοσ ςε ζνα κζντρο για νζα άτομα με δυςκολίεσ, ςτθν πολιτεία τθσ Νζασ Υόρκθσ, ενϊ, ταυτόχρονα, δοφλευε ςτο Ρανεπιςτιμιο τθσ Κολοφμπια. Είχε, ζτςι, τθν ευκαιρία να ζρκει ςε επαφι με πολλοφσ ψυχαναλυτζσ και ςτα 1940 να ανακαλφψει τον όρο τθσ «Μη – Κατευθυντικότητασ» (τον ειςιγαγε ςτο πρϊτο του βιβλίο κατά τθ διάρκεια του Δευτζρου Ραγκοςμίου Ρολζμου). Ρρόκειται για μια εναλλακτικι λφςθ τθσ Φροχδικισ ψυχανάλυςθσ9.

«Ππωσ ο Kurt Lewin10 απζρριψε τθν κοινωνικι εξουςία μζςα ςε ‘μικρζσ ομάδεσ’, ζτςι και ο C. Rogers απορρίπτει τθ χαριςματικι εξουςία του ερμθνευτι που λζει ςτον πελάτθ του αυτό που πρζπει να ςκεφτεί για τον εαυτό του. Θ επαναςτατικι πράξθ του C. Rogers πάει πιο μακριά από αυτιν του K. Lewin. Από τθ μία είναι θ άρνθςθ τθσ ερμθνείασ και από τθν άλλθ θ βεβαίωςθ ότι ο κεραπευτισ δεν βρίςκεται εδϊ για να ‘λζει τθν αλικεια’, αλλά για να βοθκιςει, να υποςτθρίξει, νε επιτρζψει, να κάνει το άτομο να εξελιχκεί. Στθν πράξθ, αυτό επιτρζπει ςτον C. Rogers να ξαναδϊςει ςτο κεραπευτι τθ δυνατότθτά του για παρζμβαςθ και να τον βγάλει από τθ ‘ςιωπι’ που τον είχε τοποκετιςει θ πρακτικότθτα του Lewin *…+ Συγκεκριμζνα, ο Rogers παρουςιάηει μια μζκοδο που λζγεται τθσ ‘αντανάκλαςθσ’ ι του ‘κακρζφτθ’ *…+ Ο πελάτθσ και ο κεραπευτισ βρίςκονται ςε ςχζςθ επικοινωνίασ. Ο πελάτθσ αφθγείται κάτι ςτο κεραπευτι. Θζλει να τον επθρεάςει, να δράςει πάνω του, να τον ταράξει , να τον ςυγκινιςει *…+ Ο κεραπευτισ με τθν ‘αναδιατφπωςθ’ και τθν ‘επιςτροφι’ όςων λζγονται ‘δθλϊνει ότι ακοφει και τι ακοφει (κακιερϊνει τθν επικοινωνία). Ο Rogers ξανατοποκετεί τθ κεραπεία μζςα ςτο πλαίςιο μιασ αυκεντικισ 9 Σειηθά, όπσο αλαθέξεη θαη ν ίδηνο ν Λνκπξό ζηελ ηζηνξία ηεο εμέιημεο ησλ νκάδσλ, «ν Φξόπλη είρε ήδε επηλνήζεη ηελ ‘κε – θαηεπζπληηθόηεηα’. Η ζρέζε πνπ είρε εθζεηάζεη κεηαμύ ηνπ αλαιπηή θαη ηνπ πειάηε ηνπ είλαη κηα ζρέζε κε – θαηεπζπληηθή». 10 Ο Kurt Lewin εθεύξε ην ‘training group’ κέζα ζηε δεθαεηία ηνπ ’40, εηζάγνληαο ηελ έλλνηα ηεο δεκνθξαηίαο κέζα ζην ρώξν ησλ κηθξώλ νκάδσλ: ηόηε θάλεη ηελ εκθάληζή ηεο ε ‘κε – θαηεπζπληηθόηεηα’. Η ηδέα ηνπ Kurt Lewin, πνπ ζα επαλαζηαηηθνπνηήζεη ηελ θνηλσληθή

ςπρνινγία, είλαη όηη ν εκςπρσηήο ηεο νκάδαο ζα πξέπεη λα εγθαηαιείςεη ηελ εμνπζία ηνπ, ζθεθηόκελνο όηη νη ελήιηθεο πνπ κπαίλνπλ ζε κηα ηέηνηα θαηάζηαζε όπνπ νη ίδηνη είλαη ‘θπξίαξρνη’, αληηδξνύλ από κόλνη ηνπο θαη δεκηνπξγείηαη κεηαμύ ηνπο κηα δπλακηθή, ε ιεγόκελε ‘δυναμική της ομάδας’, ε νπνία δεκηνπξγεί έλα ππόβαζξν ζρέζεσλ θαη εζσηεξηθώλ αληηδξάζεσλ πνπ είλαη πνιύ πινύζηεο θαη ηθαλνπνηεηηθέο. Ο ξόινο ηνπ εκςπρσηήο είλαη, θαη’ αξρήλ θαη θαηά θύξην ιόγν, λα επηηξέπεη ηελ ύπαξμε ηεο ίδηαο ηεο

νκάδαο από ηηο πξσηνβνπιίεο ηνπ θαη λα ελαπνζέηεη ζηα ρέξηα ηεο νκάδαο ηελ εμνπζία. πλήζσο ηθαλνπνηείηαη κε ην λα κέλεη ζησπειόο κε κηα ζπκπεξηθνξά παξαηεξεηή.


10

ανκρϊπινθσ ςχζςθσ με βάςθ τθν εμπιςτοςφνθ, τθν εκμυςτιρευςθ, τθν οικειότθτα, τθν ειλικρίνεια *…+ Συγχρόνωσ, ανακεωρεί τθν ζννοια τθσ βοικειασ, που εμφανίηεται όχι πια ςαν μια εξωτερικι ςχζςθ, αλλά ςαν μια ςχζςθ ςτθν οποία ο κεραπευτισ εντάςςεται ο ίδιοσ μζςα ςαν ενεργό μζλοσ *…+ Δεν πρόκειται πια για ζναν ανϊτερο ι ζναν ξζνο που απαγορεφει, ελζγχει, υποχρεϊνει, αλλά για ζναν ίςο που μπαίνει ςε μια διαδικαςία ςυναλλαγισ. Βζβαια, μπορεί να υπάρξουν προβολζσ πάνω του (με τθν ζννοια ςχθμάτων που προχπάρχουν), αλλά αυτζσ ακριβϊσ πρζπει να ξεπεραςτοφν και αυτό μπορεί να γίνει μζςα ςτο καινοφριο περιβάλλον. Πλεσ αυτζσ οι αντιλιψεισ που ιςχφουν για τθν ατομικι κεραπεία μποροφν να μεταφερκοφν και ςτισ ομάδεσ, πράγμα που ζχει γίνει. Επιτρζπουν να οριςτεί ζνασ νζοσ ρόλοσ του εμψυχωτι, που δεν περιορίηεται μόνο, όπωσ ςτο ρεφμα του Lewin, ςτο να «ςζβεται» τθν αυτονομία τθσ ομάδασ με μια απόμακρθ ςτάςθ και μια αναλυτικι πράξθ, αλλά να μπει ςε μια κετικι ςχζςθ μαηί τθσ που ςυνίςταται ςτο να τθν ακοφει, να τθν καταλαβαίνει, να τθν εςωτερικεφει, διαφορετικά κα λζγαμε: να αφεκεί να αγγιχκεί από αυτιν μζςα ςε και ςτάςθ κεμελιακισ κατανόθςθσ (εμπάκειασ)»11.

Ο Rogers δίνει βαρφνουςα ςθμαςία ςτθν κατάςταςθ ςτθν οποία κα βρίςκεται το άτομο αφότου ολοκλθρϊςει με επιτυχία τθν ψυχοκεραπεία του, τθν οποία τθν ορίηει ωσ μια ςυμφωνία, μια αρμονία, μια αντιςτοιχία μεταξφ των εμπειριϊν και τθσ εςωτερικισ κατάςταςθσ του υποκειμζνου από τθ μία, και τθν επίγνωςθ/ςυναίςκθςθ που αυτό ζχει, από τθν άλλθ.

Βαςικό ςθμείο τθσ κεωρίασ του Rogers είναι ότι θ επίγνωςθ, θ οποία μοιάηει να είναι τελείωσ προςωπικι και ενδογενισ και θ οποία απλά διευκολφνεται από τον κεραπευτι, ςτθν πραγματικότθτα επζρχεται χάρθ ςτθν ζκφραςθ και ςτθν επικοινωνία.

Το πρϊτο ερϊτθμα που προκφπτει είναι: κακϊσ θ επίγνωςθ / ςυναίςκθςθ υποδθλϊνει μια εςωτερικι κατάςταςθ, κατά πόςο θ εςωτερικι αυτι κατάςταςθ υπάρχει πριν τθ μεταμόρφωςθ του ατόμου και ςε ποιο βακμό το άτομο γνωρίηει για αυτιν;

Ζνα δεφτερο ερϊτθμα είναι το εξισ: θ επίγνωςθ τθσ εςωτερικισ κατάςταςθ γίνεται με τρόπο μαγικό, απλά και μόνο επειδι το άτομο τθν ‘δζχεται’ και τθν ‘ακροάηεται’, ι απαιτοφνται και άλλεσ ςυνκικεσ, για παράδειγμα μια ειλικρινισ αλλθλεπίδραςθ με το περιβάλλον;

11 Michel, L. (1993), Η ηζηνξία ηεο εμέιημεο ησλ νκάδσλ. Τεηράδια Ψστιαηρικής, η. 42, ζει. 93-94


11

Οι απαντιςεισ ςτα ερωτιματα αυτά κα οδθγιςουν τον Michel Lobrot ςτον επαναπροςδιοριςμό του ροτηεριανοφ οικοδομιματοσ.

3.3 Προσ τθ κεωρία τθσ ‘παρζμβαςθσ’

Σφμφωνα με τον Lobrot, το λάκοσ του Rogers ιταν ότι αυτόσ ανζλυςε τθν εξωτερίκευςθ του ατόμου κατά τθ διάρκεια τθσ κεραπείασ μόνο από τθν οπτικι γωνία τθσ επίγνωςθσ. Αυτι, όμωσ, αποτελεί μόνο ζνα κομμάτι τθσ επικοινωνιακισ διαδικαςίασ (όντωσ ςθμαντικό, όπωσ παραδζχεται και ο ίδιοσ, αλλά όχι το μοναδικό). Δίπλα ςε αυτό, το οποίο αντιπροςωπεφει το ‘εγϊ’, υπάρχουν, τουλάχιςτον, ακόμα δφο πράγματα: το ‘εςφ’ και το τρίτο πρόςωπο, το ‘αυτ-όσ/ι’. Σε κάκε επικοινωνία υπάρχουν πάντα:

Το υποκείμενο που εκφράηεται και που μιλάει για τον εαυτό του, το ‘εγϊ’.

Το άτομο ςτο οποίο μιλάει το ‘εγϊ’, είτε αυτό είναι ψυχοκεραπευτισ είτε όχι, ςτο οποίο δίνεται ζνα μινυμα που είτε το ευχαριςτεί, είτε το αναςτατϊνει, προκαλϊντασ, ταυτόχρονα, τθν αντίδραςι του ςτο εκπεμπόμενο μινυμα. Αυτό το άτομο είναι το ‘εςφ’.

Και τζλοσ, υπάρχει θ εξωτερικι πραγματικότθτα με τθν οποία το άτομο-‘εγϊ’ ςυνδζεται, το ‘αυτ-όσ/ι’.

Ζχουμε να κάνουμε με ζναν κφκλο, ςτον οποίο θ εξωτερικι πραγματικότθτα παίηει ςθμαντικό ρόλο, διεγείροντασ ολόκλθρο τον κφκλο. Κάποιοι αμερικανοί ερευνθτζσ (Pennebaker, 1977) ζδειξαν ότι όλα τα γεγονότα που διαδραματίηονται μπροςτά μασ, ειδικά αν αυτά είναι φορτιςμζνα ςυναιςκθματικά, μασ πυροδοτοφν τθν ανάγκθ να ςυηθτιςουμε για αυτά. Τα πράγματα ςτθν κεραπεία δεν είναι διαφορετικά: το υποκείμενο που αντιμετωπίηει πρόςωπο με πρόςωπο τον κεραπευτι του, αναρωτιζται τι κα του πει, και του λζει αυτό που του ζρχεται πρϊτο ςτο μυαλό, αυτό που το απαςχολεί ι αυτό που το ευχαριςτεί, πάντα, όμωσ, ευριςκόμενο κάτω από τθν επίδραςθ τθσ εξωτερικισ πραγματικότθτασ.

Θ δυναμικι που αναπτφςςεται με αυτόν τον τρόπο δεν είναι ςυνθκιςμζνθ. Αντίκετα, πρόκειται για μια ιςχυρι ενζργεια, θ οποία προκαλεί τθν επικυμία για δράςθ πάνω ςε κάποιον άλλον. Το άτομο το οποίο βίωςε ζνα γεγονόσ πρζπει να το πει ςε κάποιο άλλο, περιμζνοντασ από αυτό ποικίλεσ αντιδράςεισ (μια μικρι χαρά ι πόνο, κατάρρευςθ ι αγαλλίαςθ, κ.τ.λ.). Θ αντίδραςθ αυτι, με τθ ςειρά τθσ,


12

επιςτρζφει ςτο αρχικό πρόςωπο – φορζα του μθνφματοσ, ο οποίοσ ςε αυτι τθ φάςθ γίνεται αποδζκτθσ.

Θ παραπάνω ανάλυςθ γίνεται ςτα πλαίςια μιασ ςυνθκιςμζνθσ επικοινωνίασ. Στθν περίπτωςθ τθσ κεραπείασ/ψυχοκεραπείασ, τα πάντα πρζπει να είναι εντονότερα, αλλά χωρίσ να αλλοιϊνεται το παραπάνω βαςικό ςχζδιο. Αυτό που αλλάηει, κυρίωσ, είναι ότι ο φορζασ του μθνφματοσ είναι βακιά εμπλεκόμενοσ με τθν εξωτερικι πραγματικότθτα και ωσ εκ τοφτου ενκαρρφνεται να μιλιςει περιςςότερο για τον εαυτό του, κακϊσ ιδθ γνωρίηει τισ απαντιςεισ ςε ςυγκεκριμζνα πράγματα τα οποία των απαςχολοφν. Ρροχωρϊντασ πιο πζρα, μπορεί το άτομο να υποδυκεί το αντικείμενο, κζτοντασ, ζτςι, εαυτόν, κομμάτι τθσ εξωτερικισ πραγματικότθτασ. Θ επίγνωςθ που αναπτφςςει τότε το άτομο είναι περιςςότερο αποτζλεςμα παρά αιτία. Το άτομο μιλάει για τον εαυτό του και ανακαλφπτει πράγματα μόνο του. Δεν μποροφμε να κεωριςουμε τθν επίγνωςθ ωσ προζλευςθ. Αυτό που βρίςκεται ςτθν προζλευςθ είναι μια επικοινωνιακι παρόρμθςθ.

Αυτό που ςυμβαίνει όταν ξεκινάει ζνασ επικοινωνιακόσ κφκλοσ, είναι απαραίτθτα θ εμπλοκι όςον αφορά το επικοινωνιακό υποκείμενο. Θ εμπλοκι αυτι είναι απαραίτθτθ, κακϊσ κινθτοποιεί το άτομο, οδθγϊντασ το να εξερευνιςει μόνο του νζουσ ορίηοντεσ. Αποτελεί, άρα, ζναν παράγοντα αλλαγισ. Και πϊσ είναι αυτό δυνατό; Είναι δυνατό γιατί θ επικοινωνία είναι πρωτίςτωσ μια ςχζςθ με τον κόςμο. Για παράδειγμα, ζνα άτομο μπορεί να ςυςτθκεί ςε ζνα άλλο, για το οποίο, όμωσ, δεν κα νοιϊςει τίποτα. Σε αυτιν τθν περίπτωςθ το νζο άτομο δεν κα καταφζρει να διειςδφςει ςτα βακιά επίπεδα τθσ ψυχισ του άλλου, δεν κα καταφζρει να ζρκει ςε διαλεκτικι ςχζςθ μαηί του. Θ κεραπευτικζσ δυνατότθτεσ, τότε, είναι μθδαμινζσ. Αντικζτωσ, όταν ζνα άτομο ζρχεται ςε επαφι με ζνα άλλο το οποίο του κινεί το ενδιαφζρον, τότε πυροδοτείται ζνα εςωτερικό ‘ςοκ’, το οποίο γεννάει ζναν επικοινωνιακό κφκλο.

Ροιοι είναι όμωσ οι παράγοντεσ εκείνοι που κακιςτοφν δυνατι τθν ανάπτυξθ, τθν ενίςχυςθ και τθ βελτίωςθ τθσ εμπλοκισ, θ οποία αποτελεί τον βαςικότερο παράγοντα τθσ κεραπείασ;

Το κακοριςτικό ςτοιχείο είναι θ ‘κατάςταςθ’. Κάποιοσ (ζνασ κεραπευτισ, ζνασ παιδαγωγόσ, κ.τ.λ.) προτείνει μια δραςτθριότθτα διαλόγου, δράματοσ, ςυνάντθςθσ, ςωματικισ ζκφραςθσ, κ.τ.λ., κατά τθν οποία θ πραγματικότθτα κα αναδυκεί με ςυγκεκριμζνθ ορμι. Ο ενδιαφερόμενοσ, κα πραγματοποιιςει τθν δραςτθριότθτα και κα ζρκει


13

ςε επαφι, ζτςι, με δφο φαινόμενα, τα οποία κα διαδραματίςουν ςθμαντικό ρόλο.

Το πρϊτο φαινόμενο είναι το πρόςωπο, ι τα πρόςωπα, με τα οποία κα ςυηθτιςει. Αυτά τα πρόςωπα, ςφμφωνα με το Rogers, κα πρζπει να ζχουν κατανόθςθ, μια ανεπιφφλακτθ κετικι αποδοχι. Αυτό ςθμαίνει ότι κα πρζπει να είναι ικανοί ακροατζσ, αλλά και να μποροφν να τοποκετιςουν τουσ εαυτοφσ τουσ ςτθν κατάςταςθ που βιϊνει ο ομιλθτισ. Θ κριτικι και θ αποδοκιμαςία δεν είναι χριςιμεσ, εκτόσ αν ο ομιλθτισ τθσ αναηθτά.

Ραρόλα αυτά, ο κατ’ εξοχιν κακοριςτικόσ παράγοντασ είναι θ πραγματικότθτα, το ‘αυτ-όσ/ι’. Μόνο θ πραγματικότθτα είναι ικανι να παράγει το αρχικό ‘ςοκ’, το οποίο με τθ ςειρά του, κα γεννιςει τον επικοινωνιακό κφκλο. Το επιχείρθμα ότι ο πελάτθσ απζναντι ςτον κεραπευτι του είναι εντελϊσ αποκομμζνοσ από τθν πραγματικότθτα, είναι λανκαςμζνο, κακϊσ ωσ εξωτερικι πραγματικότθτα νοείται οτιδιποτε είναι παρόν ςτθ ςκζψθ του πελάτθ και οτιδιποτε ο ίδιοσ επικυμεί να εκφράςει. Αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Ο Lobrot επιδιϊκει να ειςάγει πραγματικζσ ‘αναφορζσ’ (referents), οι οποίεσ είτε κα πάρουν τθ μορφι ςυγκεκριμζνθσ και ςτοχευόμενθσ παρζμβαςθσ από τθ μεριά του κεραπευτι, είτε κα πάρουν τθ μορφι άλλων ςυμμετεχόντων, υποκινοφμενων από τον κεραπευτι (ςτθν περίπτωςθ, βζβαια, που αναφερόμαςτε ςε ομάδεσ).

Τότε, όμωσ, τι γίνεται με το ‘εγϊ’; Το άτομο είναι ςτθν πραγματικότθτα το ενεργειακό κζντρο, όπου λαμβάνουν χϊρα όλα τα φαινόμενα. Είναι ο παράγοντασ εκείνοσ που κα πρζπει να εςωτερικεφςει τθν επίδραςθ που ζχει θ πραγματικότθτα πάνω του, να ςυγκρίνει όλεσ τισ ςυναιςκθματικζσ επιπτϊςεισ που προκαλοφνται από τισ ποικίλεσ εμπλοκζσ τουσ ςε δράςεισ και να τισ φζρει ςτθν επιφάνεια, να οικοδομιςει μια κεντρικι κεωρία τθν οποία και κα χρθςιμοποιεί ςαν ορόςθμο ςτο μζλλον, να παρατθριςει και να καυμάςει τον εαυτό του.

Σε αυτό το ςθμείο ο Lobrot ςυμφωνεί με τον Rogers: ο πελάτθσ πρζπει να ζρκει αντιμζτωποσ με τον εαυτό του και με τθν υποκειμενικότθτά του. Να ακοφςει τον εαυτό του και να του επιτρζψει να αναδυκεί. Αυτό που προτείνει, όμωσ, είναι θ επανα – ειςαγωγι τθσ πραγματικότθτασ, του ίδιου εκείνου περιβάλλοντοσ που ο Rogers εξαφάνιςε κάτω από το βάροσ τθσ ατομικότθτασ.

Michel Lobrot: Ο ςπρνιόγνο θαη ν Παηδαγσγόο Η κε θαηεπζπληηθή παξεκβαηηθόηεηα ηνπ M.Lobrot

14

4. Η ΜΗ – ΚΑΣΕΤΘΤΝΣΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑTIKOTHTA ΣΟΤ MICHEL LOBROT

4.1 Θεωρθτικό υπόβακρο

Ο Λομπρό ιρκε ςε επαφι με τθν ροτηεριανι μθ – κατευκυντικι μζκοδο ςτθ δεκαετία του ’60 και όπωσ αναφζρει και ο ίδιοσ, του πρόςφερε το κεωρθτικό και εννοιολογικό υπόβακρο που του ζλειπε από τθν παιδαγωγικι του εμπειρία. Τθν μζκοδο τθν εφάρμοςε με αυςτθρό τρόπο ςε ζνα κζντρο για παιδιά με ειδικζσ ανάγκεσ, κοντά ςτο Ραρίςι, και μετά ςτο πανεπιςτιμιο Vincennes, όπου και διορίςτθκε το 1970. Γριγορα, όμωσ, ο ροτηεριανόσ περιοριςμόσ που αφοροφςε τθν μθ παρζμβαςθ, τον ενόχλθςε. Θ ‘ενόχλθςθ’ ζγινε ακόμα μεγαλφτερθ αφότου ο ίδιοσ ιρκε ςε επαφι με το ‘Κίνθμα ανάπτυξθσ του ανκρϊπινου δυναμικοφ’ (Moréno12, Reich13, Pearls,κ.α.) και με τισ δυνατότθτεσ που αυτζσ του άνοιγαν. Αυτό που τον δυςκόλεψε περιςςότερο τθν εποχι εκείνθ, όπωσ και ο ίδιοσ παραδζχεται, ιταν να επανειςάγει τθν ιδζα τθσ παρζμβαςθσ, εξορκίηοντασ τθν αρνθτικι χροιά τθσ χειραγϊγθςθσ και κακοποίθςθσ που τθσ απζδιδαν. Ειςιγαγε, ζτςι, τθν αξία τθσ επικυμίασ14: μια παρζμβαςθ γίνεται αυτόματα μθ – κατευκυντικι όταν προζρχεται από μια επικυμία, ζνα αίτθμα, μια προςδοκία του αςκενοφσ.

Τότε ιταν που ζκεςε τισ βαςικζσ αρχζσ τθσ μθ – κατευκυντικισ παρεμβατικισ μεκόδου του (Μ.Κ.Ρ. μζκοδοσ): θ πρϊτθ αφορά το ‘άκουςμα των επικυμιϊν’ ενϊ θ δεφτερθ ςχετίηεται με τθ δουλειά αυτι κακ’ εαυτι και τθ ςφιχτι και ςυμμετοχικι ςυν-εργαςία, όπου ο ‘εμψυχωτισ’ (facilitator) και ο ςυν-εργάτθσ του δεν ζχουν τον ίδιο ρόλο. Από τθ μία πλευρά, ο ζνασ προτείνει, δίνει ιδζεσ

12 Ο Moreno, ζεξαπεπηήο ξνπκαληθήο θαηαγσγήο, γελλεκέλνο ζηε Βηέλλε ην 1892, παίξλεη ζέζε εμ’ αξρήο απέλαληη ζην θεληξηθό πξόβιεκα ηεο ςπρνζεξαπείαο: πνηα είλαη ε δύλακε πνπ είλαη ηθαλή λα

επαλνξζώζεη ηελ ςπρηθή νινθιήξσζε ηνπ αηόκνπ θαη λα ηνπ απνδώζεη ηηο δπλαηόηεηεο γηα επηπρία θαη αλάπηπμε; Καη ε απάληεζε πνπ δίλεη είλαη μεθάζαξε: απηό δελ κπνξεί λα ζπκβεί παξά κέζα από ηελ απηνεπηβεβαίσζε, ηε δεκηνπξγία, ηε δξάζε, κε κία ιέμε ηελ ηέρλε. Απηό πνπ ν Moreno επηλνεί είλαη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα απηό πνπ ζα νλνκαζζεί αξγόηεξα ‘art thérapie’, δειαδή ζεξαπεία δηακέζνπ ησλ δηαθόξσλ κνξθώλ θαιιηηερληθήο παξαγσγήο. Γηα απηόλ είλαη βαζηθή ε δξακαηηθή έθθξαζε. Χξεζηκνπνηεί ην ‘απζόξκεην ζέαηξν’, ην νπνίν εθεύξε ζηε Βηέλλε, ηε δεθαεηία ηνπ 1920 θαη ην πξνζάξκνζε ζηηο αλάγθεο ηεο ςπρνζεξαπείαο. Απηό επέηξεςε ηε γέλλεζε ηνπ

ςπρνδξάκαηνο, ην νπνίν ζα έρεη ζηε ζπλέρεηα καθξά ηζηνξία θαη ζα ππνζηεί κεγάιν αξηζκό εμειίμεσλ. 13 Ο Moreno είρε ηνπνζεηεζεί έμσ από ην θξνϋδηθό πιαίζην θαη εηζήγαγε κηα λέα ηδέα, λα κάζνπκε ηελ αλαγθαηόηεηα ηεο απειεπζέξσζεο από ηνπο ξόινπο πνπ παίδνπκε ζηελ θαζεκεξηλή καο δσή γηα λα θηάζνπκε ζε κηα πην βαζηά αιήζεηα. Αληίζεηα, o Reich, ν ζύγρξνλόο ηνπ (γελλεκέλνο ην 1897), δέρεηαη πιήξσο από ηελ αξρή ηε θξνϋδηθή ζύιιεςε θαη αλαθέξεηαη ζε απηήλ αλαιπηηθά. Όιν ηνπ ην έξγν πάζρεη από κηα ζεκειηώδε ακθηβνιία. Από ηε κία, ζην πξαθηηθό επίπεδν, δέρεηαη έλα

νξηζκέλν αξηζκό εζσηεξηθώλ δηαδηθαζηώλ πνπ ζπλίζηαληαη ζην λα αλαδσππξώλνληαη παιηέο ζπλαηζζεκαηηθέο θαηαζηάζεηο ρξεζηκνπνηώληαο ζεκαληηθέο κεζόδνπο γηα λα παξάγνπλ ηελ επηζηξνθή ηνπ απσζεκέλνπ. Απηή ε πξαθηηθή, πνπ ζα γελλήζεη ηελ Βην–ελέξγεηα (κέζσ ηνπ Lowen), είλαη δεπηεξεύνπζα γηα ηνλ Ράηρ. Ο Ράηρ δηαρσξίδεηαη από ηνλ Φξόπλη θαη ρηίδεη κηα νιόθιεξε ζεώξεζε γηα ηε ζεμνπαιηθόηεηα πνπ θαηαιήγεη λα ηελ αμηνπνηήζεη θαη πνπ βάδεη κπξνζηά ηελ έλλνηα ηνπ νξγαζκνύ, ζα δσηηθή ελέξγεηα βάζεο θαη αξγόηεξα ηελ έλλνηα ηεο νξκόλεο. 14 Σε κέζνδό ηνπ ν Lobrot ηελ νλνκάδεη επίζεο «Μέζνδν επηθέληξσζεο ζηελ επηζπκία» («Centree sur le desir h desiderative»).


15

και ςυνοδεφει το άτομο μζςω ερωτθμάτων, αναλφςεων, ενιςχφςεων και επιδοκιμαςιϊν. Από τθν άλλθ, ο δεφτεροσ εμπλζκει τον εαυτό του ςε μια προςωπικι εμβάκυνςθ ςτα διαφορετικά επίπεδα τθσ ψυχοςφνκεςισ τουσ, με τθ βοικεια και τθν κακοδιγθςθ του πρϊτου.

Ο Λομπρό κεωρεί τθν μζκοδό του ωσ μια μζςθ λφςθ ανάμεςα ςε δφο ακραίεσ προςεγγίςεισ: τθν φροχδικι και τθν ροτηεριανι.

Θ πρϊτθ, εςτιάηει ςτο εξωτερικό, ςτθν αυκεντία του ερμθνευτι, θ οποία, όμωσ, επανιδρφει τουσ κανόνεσ και νόμουσ που επιβάλλει θ κοινωνία ςτο άτομο15. Ρρόκειται για μια εξωγενι προςζγγιςθ.

Θ δεφτερθ, θ ροτηεριανι, ακολουκεί τθν αντίκετθ κατεφκυνςθ, εςτιάηοντασ ςτο εςωτερικό, ςτθν υποκειμενικι δράςθ του ατόμου, ςτθν αντίλθψι του, ςε αυτό που ο Rogers ονομάηει ‘γνθςιότθτα’ ι ‘ςυμφωνία’ (‘congruence’), τθν ςφνδεςθ, δθλαδι, μεταξφ τθσ ςυνείδθςθσ και των εμπειριϊν του ατόμου. Το περιβάλλον, ο κόςμοσ, οι άλλοι, εμφανίηονται μζςα από αυτό το φίλτρο, ςαν ‘θκοποιοί ςε ζνα εξωτερικό ςκθνικό’16. Ρρόκειται για μια ενδογενι προςζγγιςθ.

4.2 Η μθ – κατευκυντικι παρεμβατικότθτα

«Θ μθ κατευκυντικι παρεμβατικότθτα είναι θ μζκοδοσ που επεξεργάςτθκε και εφάρμοςε ο ψυχοπαιδαγωγόσ Michel Lobrot από τθ δεκαετία του ’80 ζωσ ςιμερα για τθν εμψφχωςθ των ομάδων.

Στθν προςζγγιςθ αυτι που προτείνει ο Lobrot θ μθ κατευκυντικότθτα εμπλουτίηεται από τθ δυνατότθτα του εμψυχωτι να προτείνει, δθλαδι να παρεμβαίνει: αυτό ακριβϊν το ςτοιχείο αποτελεί και τθν ειδοποιό διαφορά τθσ μθ κατευκυντικισ παρεμβατικότθτασ τθσ μεκόδου. Συνεπϊσ, θ μθ κατευκυντικι παρεμβατικότθτα είναι ακριβϊσ θ μθ κατευκυντικότθτα που παρεμβαίνει. Σε αυτιν τθν περίπτωςθ, λοιπόν, ο εμψυχωτισ προτείνει τρόπουσ, παρεμβαίνει υπό μορφι προτάςεων, ζτςι ϊςτε το άτομο να προχωρεί ωσ προσ το βίωμά τουσ ςτο βακμό και τθν ζκταςθ που το ίδιο επικυμεί.

15 Οη θξνϋδηθέο κέζνδνη βαζίδνληαη ζηελ παξέκβαζε ηνπ εξκελεπηή, ν νπνίνο ππνηίζεηαη όηη ζα είλαη ηθαλόο λα δηαβάζεη ην ππνζπλείδεην ηνπ ππνθεηκέλνπ. Καζώο ε δηαδηθαζία απηή δελ είλαη γλσζηή ζην ίδην ην ππνθείκελν, ν ξόινο ηνπ εξκελεπηή θαζίζηαηαη παλίζρπξνο: θαιείηαη λα απνθαιύςεη δπλάκεηο νη νπνίεο δξνπλ ζε λεπηαθή ειηθία, ηαπηίζεηο κε ηελ ειηθία απηή θαη θαηαπηεζκέλεο αλακλήζεηο. Όια ηα παξαπάλσ, ζύκθσλα κε ηνλ Lobrot, είλαη κηα απηαπάηε. 16 Οη ξνηδεξηαλέο κέζνδνη ππνηίζεηαη όηη δξνπλ ηόζν ζην επίπεδν ηνπ αζπλείδεηνπ, όζν θαη ζην επίπεδν ηνπ ζπλεηδεηνύ. Ο όξνο ‘γλεζηόηεηα’ πξνϋπνζέηεη όηη ζα ππάξρεη κηα νινέλα θαη απμαλόκελε θαζαξόηεηα όζνλ αθνξά πξνεγνύκελεο θαηαζηάζεηο ή ζπκπεξηθνξέο θαη ηαπηόρξνλα κηα πιήξε ζπλεηδεηνπνίεζε ηνπ εαπηνύ. Οη πξαγκαηηθέο πξνζέζεηο θαη ηα θίλεηξα ηνπ ππνθεηκέλνπ ζα αλαδπζνύλ, ηειηθά, ζην θσο. Όκσο, πξνζέζεηο θαη θίλεηξα, πνην από ηα δπν θαζόξηζε ηηο πξάμεηο ηε ζηηγκή πνπ έγηλαλ; Πσο κπνξνύκε ηερλεηά λα επαλαθαζνξίζνπκε ηα «πξαγκαηηθά

θίλεηξα» θαη ηηο «πξαγκαηηθέο πξνζέζεηο»; ε απηό ην ζεκείν ν Lobrot ζεσξεί όηη ππάξρεη κηα αζπλέπεηα ζηελ ξνηδεξηαλή ζεσξία.


16

Ο Lobrot ενδιαφζρεται για τον εμπλουτιςμό του υποκειμζνου με νζεσ επικυμίεσ, ικανότθτεσ και δεξιότθτεσ που μποροφν να επαναφζρουν τθν κίνθςθ, τθν ςυν – κίνθςθ ςε ζνα μαραηωμζνο και καταπονθμζνο ψυχοςωματικό οργανιςμό»17.

4.2.1 Οι διαφορετικζσ μορφζσ περιοριςμϊν

Σφμφωνα με τον Lobrot, υπάρχουν δφο ειδϊν περιοριςμοί. Αυτοί που προζρχονται από τθν πραγματικότθτα αυτι κακ’ εαυτι και αυτοί που προζρχονται από τθν κοινωνία, όπωσ αυτι δομείται από άλλουσ ανκρϊπουσ.

Οι περιοριςμοί τθσ πραγματικότθτασ, πζραν του ότι πολλζσ φορζσ μασ εξαναγκάηουν να λάβουμε υπόψθ μασ και άλλεσ παραμζτρουσ, είναι δυνατόν να επιτρζψουν ςτο άτομο να αποφφγει τον κίνδυνο, να το βοθκιςουν να επιβιϊςει, να το προςτατζψουν. Με αυτιν τθν ζννοια, αγγίηουν τθν πραγματικι επικυμία του ατόμου για επιβίωςθ και αςφάλεια.

Οι κοινωνικοί περιοριςμοί, αναρίκμθτοι και αυτοί, διαφζρουν από τουσ προθγοφμενουσ, κακϊσ καλοφνται να αποτρζψουν πράξεισ, οι οποίεσ κα ςυνζβαιναν φυςιολογικά ι να ωκιςουν ςε πράξεισ, οι οποίεσ δεν κα ςυνζβαιναν φυςιολογικά. Οι κοινωνικοί περιοριςμοί είναι αμφίςθμοι. Οι διαταγζσ, οι επιβολζσ μποροφν να φαντάηουν βίαιεσ, άνομεσ ι αδικαιολόγθτεσ, αλλά από τθν άλλθ μπορεί να ζχουν τθ χρθςιμότθτά τουσ για τθν κοινωνικι ηωι.

Ραρόλο που οι περιοριςμοί είναι απαραίτθτοι και αναπόφευκτοι δεν παφουν να αποτελοφν εμπόδιο ςτθν ανάδυςθ επικυμιϊν που ςχετίηονται με τθν ευχαρίςτθςθ και τθν ευφορία. Το άτομο, και κάκε άτομο, ζχει τθν τάςθ να αποφεφγει τουσ περιοριςμοφσ, να χτίηει μια αςπίδα προςταςίασ απζναντί τουσ, προκειμζνου να προςτατζψει ι/και να επανακτιςει τθ χαμζνθ του ελευκερία. Γιατί θ ελευκερία είναι θ πρωταρχικι ςυνκικθ τθσ ευχαρίςτθςθσ και τθσ αυτοπεποίκθςθσ, μια κεμελιϊδθσ ζννοια τθσ ανκρϊπινθσ ηωισ, τθν οποία κανείσ δεν μπορεί να αγνοιςει.

4.2.2 Ο κανόνασ τθσ επικυμίασ

Για να ειςάγει κανείσ ςε ζνα άτομο κετικζσ αξίεσ, επικεντρωμζνεσ ςτθν ευχαρίςτθςθ, κα πρζπει να επιτρζψει ςτο άτομο να ανακαλφψει και να νοιϊςει νζεσ ‘πραγματικότθτεσ’. Θ ςπουδαιότθτα του ‘εμψυχωτι’ ζγκειται ςτθ ςπουδαιότθτα τθσ παρζμβαςισ του, με τθν οποία το άτομο κα εξωτερικεφςει δθμιουργικζσ και όχι αμυντικζσ επικυμίεσ.

17 Χξηζηνδνπιάθε, Ι. (2009), Εμυύτφζη ομάδος αηόμφν με ειδικές ανάγκες, Γηπισκαηηθή εξγαζία, Α.Π.Θ., Παηδαγσγηθή ρνιή, Σκήκα Δπηζηεκώλ Πξνζρνιηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο, Θεζζαινλίθε


17

Ιςτορικά, μια τζτοια οπτικι ξεκίνθςε ςτισ αρχζσ του 21ου αιϊνα, με τθν επινόθςθ ελεφκερων και δθμιουργικϊν παιδαγωγικϊν αρχϊν, όπωσ αυτϊν των: Maria Montessori, Decroly, Dewey, Freinet, κ.ά. Άλλο ζνα ςθμαντικό βιμα επετεφχκθ ςτισ Θνωμζνεσ Ρολιτείεσ τθ δεκαετία του ’40 με τθν επινόθςθ τθσ μθ – κατευκυντικότθτασ από τον Rogers και τουσ ςυνεργάτεσ του.

Αλλά αυτό δεν ιταν αρκετό. Ρολφ γριγορα παρουςιάςτθκε ζνα νοθτικό εμπόδιο ςτθν ζκφραςθ των επικυμιϊν, κακϊσ δεν είναι εφκολο να προχωριςει κανείσ γνωρίηοντασ τον ςκοτεινό και υπόγειο κόςμο των επικυμιϊν. Επομζνωσ, χρειάηεται κανείσ να δεχκεί βοικεια από κάποιον άλλο προκειμζνου να ςυνειδθτοποιιςει τισ δικζσ του επικυμίεσ, ςτοχεφοντασ ςτον εαυτό του, τοποκετϊντασ τον εαυτό του ςτο κζντρο.

Το πρϊτο πράγμα που πρζπει να κάνει όποιοσ κζλει να βοθκιςει κάποιον άλλο να γνωρίςει τθσ επικυμίεσ του, είναι να γνωρίςει αυτόν τον άλλο. Και εδϊ προκφπτει το πρόβλθμα: Ρωσ μπορεί κανείσ να γνωρίςει κάποιον άλλον, όταν αυτόσ ο άλλοσ δεν ζχει εκφραςτεί; Πταν οι επικυμίεσ του είναι ακόμα καλά κρυμμζνεσ;

Ο Lobrot εδϊ προτείνει το ξεκίνθμα με τθν ζκφραςθ οριςμζνων απλϊν και ςτοιχειωδϊν επικυμιϊν, οι οποίεσ κα δϊςουν το ζναυςμα για άλλεσ, επακόλουκεσ επικυμίεσ. Από τθ ςτιγμι που οι επικυμίεσ κα αρχίςουν να εκφράηονται μπορεί κανείσ, προςφζροντασ τουσ ςτόχουσ, ςυνοδεφοντασ και αναλφοντασ τισ επικυμίεσ αυτζσ, να προχωριςει φτάνοντασ πιο βακιά.

Με τθ μζκοδο αυτι, δεν ενκαρρφνονται μόνο κετικζσ και εποικοδομθτικζσ επικυμίεσ, οι οποίεσ αποτελοφν πθγι ευχαρίςτθςθ και ικανοποίθςθσ, αλλά και επικετικζσ, καταςτροφικζσ ακόμα και ςαδιςτικζσ, μοχκθρζσ, διαςτροφικζσ, κ.λπ. επικυμίεσ18. Αυτό μπορεί να επιτευχκεί μζςα από τουσ περιοριςμοφσ και τισ καταςτολζσ που τίκενται εντόσ του κεραπευτικοφ περιβάλλοντοσ. Βζβαια κα πρζπει κανείσ να προςζξει κάποια πράγματα: Ρρϊτα απ’ όλα, θ χριςθ των περιοριςμϊν, ακόμα και για αρνθτικζσ, βίαιεσ ςυμπεριφορζσ, δεν οδθγεί αυτόματα ςτθν εξάλειψθ των ςυμπεριφορϊν αυτϊν. Το αντίκετο μάλιςτα. Μπορεί, δθλαδι, να γεννιςει φοβίεσ και αιςκιματα άγχουσ, τα οποία κα εμποδίςουν τον αςκενι να λάβει δράςεισ. Αν, όμωσ, κζλει κανείσ να βοθκιςει τον αςκενι αυτόν, κα πρζπει να του επιτρζψει να φτάςει ςτο βάκοσ των

18 Καηά ηνλ Lobrot («L’ écoute du désir»), νη επηζπκίεο ηαμηλνκνύληαη ζε ηξείο θαηεγνξίεο: α) Δπηζπκίεο ζεηηθέο θαη επνηθνδνκεηηθέο πνπ απνηεινύλ πεγή επραξίζηεζεο θαη ηθαλνπνίεζεο.

Πξόθεηηαη γηα επηζπκίεο γλώζεο, δξάζεο, δεκηνπξγία, παηρληδηνύ, εδνλήο, επηθνηλσλίαο, θνηλσληθόηεηαο. β) Δπηζπκίεο έθθξαζεο αξλεηηθώλ ζπλαηζζεκάησλ, όπσο θόβνο, νξγή, ζιίςε, δεηιία, απειπηζία, θ.ιπ. Σα ζπλαηζζήκαηα απηά παξ’ όιν πνπ δεκηνπξγνύλ θαθνδηαζεζία, ζπληζηνύλ, καδί κε ηα ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα, ηε ζπγθηλεζηαθή πξαγκαηηθόηεηα ηνπ πξνζώπνπ θαη κε απηήλ ηελ έλλνηα είλαη επηζπκεηά θαη ιεηηνπξγνύλ ζπρλά επνηθνδνκεηηθά. γ) Δπηζπκίεο άκπλαο πνπ νδεγνύλ ζε θπγή θαη ζηνλ απηνπεξηνξηζκό ή ζηελ θαηαζηξνθηθή επηζεηηθόηεηα. Απηέο νη επηζπκίεο είλαη

δπλαηό λα κεηαηξαπνύλ ζε επνηθνδνκεηηθέο, αλ εθθξαζηνύλ κέρξη ηέινπο. Φπζηθά απαηηνύληαη ηδηαίηεξεο ζπλζήθεο εξγαζίαο γηα άηνκα πνπ θπξηαξρνύληαη από επηζπκίεο απηνύ ηνπ ηύπνπ.


18

ςυμπεριφορϊν του, όςο αρνθτικζσ και να είναι αυτζσ. Στθν ουςία, τζτοιεσ ςυμπεριφορζσ δεν είναι παρά μια ςτρεβλι αντίλθψθ τθσ ευτυχίασ. Το πρόβλθμα που τίκεται είναι να ςυνειδθτοποιιςει το άτομο το λάκοσ του και να βρει νζεσ λφςεισ για το πρόβλθμά του. Ρϊσ, όμωσ, κα φτάςει κανείσ ςτο βάκοσ των ςυμπεριφορϊν αυτϊν;

Σίγουρα όχι με το να προςφζρει ςτο άτομο τθν ευκαιρία να πραγματοποιιςει αυτζσ τισ επικυμίεσ. Θ απάντθςθ βρίςκεται ςτισ εςωτερικζσ, φανταςιακζσ, προςποιθτζσ ακόμα και παιχνιδιάρικεσ ηωντανζσ εμπειρίεσ, τισ οποίεσ το άτομο απολαμβάνει ζτςι και αλλιϊσ, κακϊσ με αυτόν τον τρόπο του δίνεται θ δυνατότθτα να ηει τισ εμμονζσ του. Ενϊ ςτα περιςςότερα κεραπευτικά ςυςτιματα καταβάλλεται κάκε δυνατι προςπάκεια καταςτολισ των παραπάνω εμπειριϊν (μζςω π.χ. θρεμιςτικϊν ι αντικατακλιπτικϊν φαρμάκων), θ Μ.Κ.Ρ. μζκοδοσ επιδιϊκει το ακριβϊσ αντίκετο: να επιτρζψει όλεσ τισ παραλθρθματικζσ αυτζσ εμπειρίεσ να αναδυκοφν, να εκφραςτοφν. Μόνο τότε το άτομο κα μπορζςει να ςυνειδθτοποιιςει ποφ ακριβϊσ οδθγείται και να δοκιμάςει νζεσ ςυμπεριφορζσ.

Εδϊ ο Lobrot τονίηει ζνα ςθμαντικό ςθμείο που αφορά τθν Μ.Κ.Ρ. μζκοδο: Ο κεραπευτισ, παρόλο που είναι πλιρωσ επικεντρωμζνοσ ςτισ επικυμίεσ του πελάτθ του, δεν τισ διευκολφνει όλεσ. Διευκολφνει αυτζσ που αφοροφν τθν αυτό – ζκφραςθ και τθν αυτοπεποίκθςθ του πελάτθ. Ο κεραπευτισ δρα ςε ςυγκεκριμζνα πεδία και κάτω από οριςμζνουσ κανόνεσ, ςε ςυνεργαςία με τον πελάτθ του.

4.2.3 Η ‘ανάγνωςθ των επικυμιϊν’

Θ Μ.Κ.Ρ. μζκοδοσ ι «Θ επικζντρωςθ ςτθν επικυμία», προχποκζτει από τον κεραπευτι/εμψυχωτι, όπωσ πολλζσ φορζσ αναφζρκθκε, τθν γνϊςθ των επικυμιϊν των πελατϊν του. Θ ‘ανάγνωςθ των επικυμιϊν’, όροσ που επινόθςε ο Lobrot, περιλαμβάνει δφο διαςτάςεισ:

1. Θ πρϊτθ αφορά τθν ανάγνωςθ των επικυμιϊν του πελάτθ, όςον αφορά τθν πραγματικι κατάςταςθ ςτθν οποία αυτόσ βρίςκεται «εδϊ και τϊρα», δθλαδι μζςα ςε μια ομάδα ςυνάντθςθσ ι ςε μια κεραπευτικι διαδικαςία ι ςε ζνα πρόγραμμα εκπαίδευςθσ.

Αυτόσ που εμφανίηεται πρϊτθ φορά ςε μια ομάδα οποιουδιποτε τφπου ςυχνά δεν γνωρίηει ςαφϊσ τι επικυμεί. Θ «μζκοδοσ τθσ πρϊτθσ επαφισ» που προτείνει ο Lobrot, δεν ςυνίςταται ςτο να εγκαταλειφκεί το άτομο αυτό μζχρισ ότου προςαρμοςτεί, διότι αυτό μπορεί να βιωκεί τραυματικά και να προκαλζςει ςθμαντικζσ αντιδράςεισ, ιδιαίτερα ςε άτομα που κυριαρχοφνται από άγχοσ. Αντίκετα, προτείνεται να υιοκετιςει ο εμψυχωτισ ςτάςθ ςυνοδείασ και απλϊν προτάςεων παράλλθλα με τθν


19

προςεκτικι παρατιρθςθ των πρϊτων εκδθλϊςεων, ϊςτε προοδευτικά να προςανατολίςει τισ παρεμβάςεισ και προτάςεισ του. Είναι απαραίτθτο να δοκεί άπλετοσ χρόνοσ μζςα ςε ζνα εφκαμπτο και όχι αυςτθρά δομθμζνο πλαίςιο προτάςεων και προγραμματιςμοφ: «Θ μεκοδολογικι αρχι ζγκειται ςτο ότι ςτθν αρχι τίποτα δεν οφείλει να παραβιαςκεί, να προγραμματιςκεί, να μεταφερκεί εμμζςωσ. Αυτό δεν είναι εφκολο, διότι οι ειδικοί προσ τουσ οποίουσ απευκυνόμαςτε, κυρίωσ ςτθν αρχι, ζχουν τθν τάςθ να αγχϊνονται, να κζλουν να κατανοιςουν αυτό που ςυμβαίνει, να αιςκάνονται υπερβολικά υπεφκυνοι. Τουσ είναι δφςκολο να ζχουν τθν απαραίτθτθ χαλάρωςθ ακριβϊσ για να μθν πιζςουν, να μθν προςανατολίςουν οι ίδιοι τθν κατάςταςθ»19.

2. Θ δεφτερθ αφορά τθν ανάγνωςθ των επικυμιϊν του πελάτθ, όςον αφορά τθν ‘εξωτερικι’ κακθμερινι του ηωι, όταν, δθλαδι, αυτόσ βρίςκεται ςτο ςπίτι του, ςτθν δουλειά του, ςτο ευρφτερο κοινωνικό του περιβάλλον.

4.2.4 Η παρζμβαςθ

Θ Μ.Κ.Ρ. μζκοδοσ δίνει βαρφνουςα ςθμαςία ςτθν παρζμβαςθ. Στθν πραγματικότθτα, πρόκειται για το ςτοιχείο εκείνο που δθμιουργεί μια νζα εμπειρία, θ οποία, με τθ ςειρά τθσ, κάνει δυνατι τθν πλιρθ αναμόρφωςθ τθσ ψυχικισ ηωισ του πελάτθ.

Ο Lobrot ειςάγει ζξι (6) βιματα, τα οποία απαρτίηουν τθν πλιρθ δουλειά όςον αφορά τθν μθ – κατευκυντικι παρζμβαςθ:

1. Εγκακίδρυςθ ενόσ πλάνου δράςεων, το οποίο κα αφορά τθ κεραπευτικι εργαςία και το οποίο κα γνωςτοποιείται ςτον πελάτθ. Με αυτόν τον τρόπο, ο πελάτθσ κα γνωρίηει τον τρόπο με τον οποίο κα αντιμετωπιςτεί και κα προετοιμαςτεί ψυχολογικά για τισ μελλοντικζσ πράξεισ τισ οποίεσ κα κλθκεί να εφαρμόςει.

2. Το ςχζδιο επικοινωνίασ προχποκζτει ζναν αποςτολζα και ζναν ι πολλοφσ παραλιπτεσ. Το γεγονόσ ότι κάποιοσ τοποκετεί εαυτόν ςτο ρόλο του παραλιπτθ, με το να είναι πρόκυμοσ να ακοφςει, ζχει τον αντίκτυπό του ςτον επίδοξο αποςτολζα, επειδι υποκινεί τθν ομιλία και πυροδοτεί τθν επικοινωνιακι διαδικαςία. Ο Rogers επζμενε ιδιαίτερα ςε αυτό. Βζβαια, δεν ςταμάτθςε εκεί, αλλά εργάςτθκε πάνω ςε μια ολόκλθρθ μεκοδολογία που αφοροφςε τα προςόντα και εφόδια που πρζπει να κατζχει ο ακροατισ. Μεγάλθ ςθμαςία ζδωςε, επίςθσ και ςτθν ανατροφοδότθςθ του αποςτολζα, μζςω τθσ επανάλθψθσ, παράφραςθσ ι περίλθψθσ τθσ δικιάσ του ομιλίασ.

19 Michel, L. (1989), L’ ecoute du desir, Paris: RETZ


20

3. Στθν Μ.Κ.Ρ. μζκοδο είναι απαραίτθτο ο εμψυχωτισ να γνωρίηει τισ επικυμίεσ του πελάτθ του.

4. Από τισ εκφραηόμενεσ επικυμίεσ, είναι δυνατό για τον εμψυχωτι να προτείνει δραςτθριότθτεσ: ομιλίεσ, παιχνίδια, κινιςεισ, παραςτάςεισ, οι οποίεσ κα προτρζψουν τον πελάτθ να ςυνεχίςει να εκφράηεται. Αυτό είναι και το ςθμείο όπου ειςζρχεται ςτθ κεραπευτικι διαδικαςία θ πραγματικότθτα, ο κόςμοσ. Οι δραςτθριότθτεσ αυτζσ κα λάβουν χϊρα ςε ζνα ςυγκεκριμζνο πλαίςιο το οποίο κακορίηεται από το πρϊτο ςτάδιο (πλάνο δράςεων).

5. Πλεσ οι παραπάνω δραςτθριότθτεσ δεν μποροφν να πραγματοποιθκοφν χωρίσ τον εμψυχωτι. Αυτόσ είναι γνϊςτθσ των δυςκολιϊν και των επιτυχιϊν τθσ όλθσ διαδικαςίασ. Μπορεί, ζτςι, να παρζμβει ξανά, επανα-ενεργοποιϊντασ τθν διαδικαςία. Μπορεί, επίςθσ, να μοιραςτεί τα αιςκιματα και τισ παρατθριςεισ του.

6. Τζλοσ, είναι χριςιμο, ιδιαίτερα για τον παιδαγωγικό και ςχολικό τομζα, ο εμψυχωτισ να παρακζτει τισ γνϊςεισ του και τθ μζκοδο με τθν οποία εργάηεται. Ζτςι, μεταμορφϊνεται ςε εκπαιδευτι.

4.2.5 Ο ρόλοσ του εμψυχωτι

Ο ρόλοσ του εμψυχωτι/κεραπευτι είναι ιδιαίτερα ςθμαντικόσ. Ο εμψυχωτισ αντιπροςωπεφει τον ζξω κόςμο, τθν κοινωνία. Ο ρόλοσ του ωσ παρατθρθτισ ζχει βαρφνουςα ςθμαςία. Το υποκείμενο που δραςτθριοποιείται, υποδφεται, πράττει, ζχει ανάγκθ από τον εξωτερικό αυτόν παρατθρθτι και τθν ακρόαςθ που αυτόσ κα του προςφζρει. Θ αντίδραςθ του παρατθρθτι ςτο μινυμα του πελάτθ είναι ιδιαίτερα ςθμαντικι για τον τελευταίο.

Ο Lobrot, προχωρϊντασ πζρα από τθν άποψθ του Rogers περί ςυναιςκθματικισ ταφτιςθσ παρατθρθτι-πελάτθ (ο παρατθρθτισ ζχει μια βακειά ανκρϊπινθ ςχζςθ με τον πελάτθ του, ςχζςθ τθσ ανεπιφφλακτα κετικισ αποδοχισ με ςυμπάκεια και γνθςιότθτα), κεωρεί ότι θ κατάλλθλθ ςτάςθ του κεραπευτι είναι αυτι τθσ προςαρμοςμζνθσ και εμπεριςτατωμζνθσ κετικότθτασ και τθσ ζκφραςισ τθσ. Ο κεραπευτισ δεν οφείλει να εντυπωςιαςτεί από τα μθνφματα του πελάτθ του, αλλά είναι πολφ βαςικό να εκφράηει τισ απόψεισ του και τουσ λόγουσ για τουσ οποίουσ βρίςκει κετικι τθ δουλειά με τον πελάτθ του.


21

4.2.6 Η αυτό – ζκφραςθ

Ρολλοί είναι οι άνκρωποι που δεν μποροφν να εκφραςτοφν μόνοι τουσ. Σε τζτοιεσ περιπτϊςεισ ο Lobrot προτείνει «μεκόδουσ διευκόλυνςθσ τθσ ζκφραςθσ». Τζτοιεσ μζκοδοι είναι20:

«Μζκοδοι του λόγου», ο οποίοσ αποτελεί ιςχυρότατο μζςο εμβάκυνςθσ ςτον κόςμο των επικυμιϊν. Θ ροτηεριανι επανζκφραςθ ι «κακρζφτιςμα» διευκολφνει ιδιαίτερα αυτόν τον τφπο ζκφραςθσ.

«Μζκοδοι αυτοματιςμοφ» ςτθν προφορικι, γραπτι, θχθτικι, ςωματικι ζκφραςθ, ςχεδίου, πλαςτικισ ι κεατρικισ ζκφραςθσ. Οι ςυμμετζχοντεσ καλοφνται να αποφφγουν όςο το δυνατό κάκε λογοκριςία και ζλεγχο. Με αυτζσ τισ μεκόδουσ επιτυγχάνεται θ ζκφραςθ των βακφτερων επικυμιϊν μασ.

Επιπρόςκετα ςτα παραπάνω ζχουμε και τισ «μεκόδουσ φανταςίασ». Εδϊ καλοφνται οι ςυμμετζχοντεσ να φανταςκοφν καταςτάςεισ εξωπραγματικζσ. Με τθ μζκοδο αυτι επιτυγχάνεται, όπωσ και με τθ μζκοδο του αυτοματιςμοφ, θ ανάδυςθ αποκλειςμζνων επικυμιϊν λόγω τθσ μεγάλθσ απόςταςισ τουσ από τθν κακθμερινι πραγματικότθτα του προςϊπου, που, όμωσ, πάντοτε εκφράηουν ςθμαντικζσ πλευρζσ τθσ προςωπικότθτασ του οι οποίεσ παραμζνουν ςε αδράνεια.

4.2.7 Η λειτουργία τθσ εμψφχωςθσ

Θ ανάγνωςθ των επικυμιϊν αποτελεί βαςικι προχπόκεςθ για τον προςανατολιςμό τθσ εμψφχωςθσ προσ τθν κατεφκυνςθ των αναγκϊν και των προςδοκιϊν των ςυμμετεχόντων. Ο Lobrot διακρίνει τρία επίπεδα λειτουργία τθσ εμψφχωςθσ21: τισ προτάςεισ, τθ ςυνοδεία και τθ ςυνειδθτοποίθςθ.

Α) Οι προτάςεισ. Θ παρεμβατικότθτα τθσ μεκόδου ςυνίςταται κυρίωσ ςτθ παρουςίαςθ προτάςεων από μζρουσ του εμψυχωτι, οι οποίεσ οφείλουν:

i) Να είναι πραγματικζσ προτάςεισ, δθλαδι να γίνονται ςαφϊσ αποδεκτζσ από τουσ ςυμμετζχοντεσ ι να μποροφν να τισ απορρίψουν, να τισ μετατρζψουν ι να αντιπροτείνουν άλλεσ. Θ ςυνικθσ ‘υπακοι’ ςτισ προτάςεισ του ειδικοφ δεν αναιρεί τθ μθ-κατευκυντικότθτα τθσ μεκόδου, διότι προοδευτικά ο εμψυχωτισ γίνεται αντιλθπτόσ διαφορετικά, πράγμα που επιτρζπει τθν παρζμβαςθ και τθν ουςιαςτικι ςυμμετοχι ςτθ διεργαςία των προτάςεων. Θ αυκεντία του ειδικοφ δεν αναιρεί τθν

20 Μπαθηξηδήο, Κ. (1993), Η επηθέληξσζε ζηελ επηζπκία ή ε κε – θαηεπζπληηθή παξεκβαηηθόηεηα ηνπ Michel Lobrot. Τεηράδια Ψστιαηρικής, η. 42, ζει. 83-90 21 Μπαθηξηδήο, Κ. (1993), Η επηθέληξσζε ζηελ επηζπκία ή ε κε – θαηεπζπληηθή παξεκβαηηθόηεηα ηνπ Michel Lobrot. Τεηράδια Ψστιαηρικής, η. 42, ζει. 88-90


22

ελευκερία του άλλου. Εκείνο που τθν αναιρεί είναι ο αυταρχιςμόσ, όταν υπάρχει, του ειδικοφ ι μθ.

ii) Να καλφπτουν ολόκληρο το φάςμα των δυνατϊν δραςτηριοτήτων και να μθν περιορίηονται ςτα πλαίςια ενόσ μόνο τομζα (π.χ. λεκτικοφ ι ςωματικοφ) ι μιασ τεχνικισ. Αυτό επιτρζπει τθν επιλογι. Ρολλζσ είναι οι κατθγορίεσ των δραςτθριοτιτων. Ζτςι, αυτζσ μπορεί να είναι:

Μζκοδοι διδαςκαλίασ και εκπαίδευςθσ για τθν απόκτθςθ ςυγκεκριμζνων γνϊςεων, ικανοτιτων και δεξιοτιτων.

Μζκοδοι ςυγκινθςιακζσ και ςωματικζσ, όπωσ οι τεχνικζσ χαλάρωςθσ, κίνθςθσ, χοροφ, κ.ά.

Μζκοδοι ζκφραςθσ του εςωτερικοφ βιϊματοσ μζςω του λόγου και τθσ τζχνθσ, όπωσ το ψυχόδραμα και τα παιχνίδια ρόλων, ηωγραφικισ, πλαςτικισ, μουςικισ, κ.ά.

Μζκοδοι διευκόλυνςθσ τθσ επικοινωνίασ, προερχόμενεσ από τθν παράδοςθ του Lewin και του Rogers.

iii) να είναι ανοικτζσ, δθλαδι να μθν είναι άκαμπτεσ, ϊςτε να μποροφν να μεταςχθματίηονται κακ’ οδόν μζςα από τθν εργαςία που γίνεται με τουσ ςυμμετζχοντεσ, μζςα από τισ νζεσ ανάγκεσ που δθμιουργοφνται, μζςα από ζνα πνεφμα ςυνεχοφσ δθμιουργικισ αναηιτθςθσ.

Β) Θ ςυνοδεία. Θ παρεμβατικότθτα του εμψυχωτι δεν ζγκειται μόνο ςτθν παρουςίαςθ των προτάςεων αλλά και ςτο ότι ςυνοδεφει τουσ ςυμμετζχοντεσ ςτθν υλοποίθςι τουσ. Οι λόγοι που κακιςτοφν αναγκαία τθ ςυνοδεία είναι κατά το Lobrot οι εξισ:

Καμία πρόταςθ δεν περιορίηεται ςτισ αρχικζσ τθσ οδθγίεσ, διότι εγκακίςταται μια διαλεκτικι ςχζςθ μεταξφ εμψυχωτι και ςυμμετεχόντων που ςυχνά οδθγεί ςε επαναπροςανατολιςμό τθσ πρόταςθσ προκειμζνου να ολοκλθρωκεί θ εργαςία που αρχίηει.

Από τθ ςτιγμι που οι ςυμμετζχοντεσ εμπλζκονται ςε μια δραςτθριότθτα, ατομικι ι ομαδικι, δεν είναι αδιάφοροι ςτθ ςτάςθ που κρατάει απζναντί τουσ ο εμψυχωτισ. Ζχουν ανάγκθ τθν αποδοχι και τθ ςυνοδεία του, να τον αιςκάνονται δίπλα τουσ, κυρίωσ ςυναιςκθματικά, ςτθ διάρκεια τθσ εμπειρίασ τουσ που ςυχνά είναι πρωτόγνωρθ και για αυτό είναι απαραίτθτο να τθ βιϊςουν κετικά.

Ξεκινϊντασ από τθ βαςικι ροτηεριανι μζκοδο του ‘κακρεφτίςματοσ’ ο Lobrot προεκτείνει και προτείνει τθν εμπλοκι του εμψυχωτι ςτο επίπεδο του περιεχομζνου των δραςτθριοτιτων, πρεςβεφοντασ ότι αυτό είναι κετικό και εποικοδομθτικό διότι κζτει τισ γνϊςεισ, απόψεισ, τθν


23

προςωπικότθτα του εμψυχωτι ςτθ διάκεςθ των ςυμμετεχόντων. Θ μθ-κατευκυντικότθτα εξαςφαλίηεται με τθν ικανοποίθςθ δυο βαςικϊν προχποκζςεων: α) από τθν πλευρά του εμψυχωτή, είναι απαραίτθτο, παρόλθ τθν εμπλοκι του, να ζχει πλιρθ ςυνείδθςθ του ρόλου του, ο οποίοσ τον κζλει ςτθ διάκεςθ των ςυμμετεχόντων. Αυτό ςθμαίνει ότι εμπλζκεται ςτο βακμό που του επιτρζπεται να λειτουργεί παράλλθλα ωσ εμψυχωτισ τθσ ομάδασ. β) από τθν πλευρά των ςυμμετεχόντων, είναι απαραίτθτο να επικυμοφν τθν εμπλοκι του εμψυχωτι και να το αιτοφν ςαφϊσ, διότι ςε μια μζκοδο επικζντρωςθσ ςτθν επικυμία του ‘πελάτθ’, θ εμπλοκι του εμψυχωτι δεν μπορεί παρά να ζρχεται ωσ απάντθςθ ςτθν εκφραςμζνθ επικυμία των ςυμμετεχόντων.

Γ) Θ ςυνειδθτοποίθςθ. Αυτι αφορά ςτθ ςυνειδθτοποίθςθ τθσ ςθμαςίασ που ζχουν για το άτομο οι ςκζψεισ και οι ενζργειζσ του, ο προςανατολιςμόσ τθσ ηωισ του και τα ςχζδιά του. Πλα αυτά ανταποκρίνονται ςε βακφτερεσ ανάγκεσ και επικυμίεσ, οι οποίεσ ςυνιςτοφν τθν υποκειμενικότθτα του ατόμου, τον προςωπικό του τρόπο να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και το περιβάλλον του. Ο εμψυχωτισ οφείλει να διευκολφνει τουσ ςυμμετζχοντεσ να προςεγγίςουν αυτόν τον εςωτερικό τουσ κόςμο. Θ μζκοδοσ που προτείνεται για αυτό είναι το ‘κακρζφτιςμα’, το οποίο ςυνοδεφει ςυνεχϊσ τουσ ςυμμετζχοντεσ, και ςε πιο ιδιαίτερεσ περιπτϊςεισ θ μεκοδολογία τθσ Gestalt-κεραπείασ, θ οποία προτείνει τθν αντιμετϊπιςθ τθσ αναπαράςταςθσ του εαυτοφ ή τμθμάτων αυτοφ22. Σθμαντικι είναι εξάλλου και θ ςυνειδθτοποίθςθ του κεςμικοφ πλαιςίου λειτουργίασ τθσ ομάδασ και των ςχζςεϊν τθσ με το περιβάλλον23.

4.3 Η παιδαγωγικι πρόταςθ του Michel Lobrot

«Θ επανάςταςθ κα γίνει διαμζςου τθσ παιδείασ ι δεν κα γίνει».

Με αυτιν του τθ φράςθ ο Michel Lobrot τονίηει τθ ςθμαςία τθσ εκπαίδευςθσ ςτθ ςφγχρονθ κοινωνία (αλλά και ςε κάκε κοινωνία). Ο ίδιοσ, ςε ομιλία του που ζδωςε ςτα πλαίςια εβδομάδασ μθ κατευκυντικισ εμψφχωςθσ ομάδων ςτθ Θεςςαλονίκθ τον Απρίλιο του 2010, δθλϊνει πωσ: «ςυνεχίηω να πιςτεφω ςε αυτιν τθ φράςθ γιατί κεωρϊ ότι θ πρόοδοσ του ανκρϊπου είναι για τον κακζνα κάτι πολφ ςθμαντικό. Θ εξζλιξθ τθσ κοινωνίασ και μεμονωμζνα του κάκε ανκρϊπου αποτελεί ζνα πρόβλθμα πολφ ςθμαντικό. Μία από τισ πρϊτεσ λφςεισ που δόκθκαν για το πρόβλθμα αυτό είναι θ λφςθ τθσ πολιτικισ. Είναι 22 Σν άηνκν ηίζεηαη θπξηνιεθηηθά αληηκέησπν ηνπ εαπηνύ ηνπ, πνπ κπνξεί λα αλαπαξαζηαζεί από έλα άιιν άηνκν ή αληηθείκελν, θαη κε ην νπνίν κηιά, ζπλδηαιέγεηαη. Απηό νδεγεί ζε επαθή κε πιεπξέο ηνπ εαπηνύ πνπ ελνρινύλ, ή απσζνύληαη, ή δελ ιακβάλνληαη ζπλήζσο ππ’ όςε. Έηζη, εκβαζύλεηαη ην βίσκα ηνπ εαπηνύ, γίλεηαη πην ζπλνιηθό, παίξλνληαο πιεξέζηεξε κνξθή, όπσο ππνδειώλεη θαη ν όξνο Gestalt= κνξθή-ζύλνιν. 23 Πξόθεηηαη γηα ηελ «εμσηεξηθή» ζπλεηδεηνπνίεζε, ζε αληίζεζε κε ηελ «εζσηεξηθή» ζπλεηδεηνπνίεζε, ε νπνία αλαθέξζεθε πην πξηλ.


24

πολλοί, βζβαια, αυτοί που δζχονται ότι για να αλλάξουμε το ςχολείο πρζπει πρϊτα να αλλάξουμε τθν κοινωνία. Εγϊ κα ζλεγα ότι για να αλλάξουμε τθν κοινωνία κα πρζπει πρϊτα να αλλάξουμε το ςχολείο. Και αυτι είναι μία ςχζςθ διαλεκτική».

Τθν ίδια ςτιγμι ςθμειϊνει: «Το ςχολείο δεν είναι παρά ζνα μζροσ τθσ παιδείασ. Υπάρχουν και άλλεσ διαςτάςεισ τθσ παιδείασ, όπωσ, π.χ. θ παιδεία των γονζων, τθσ κοινωνίασ, κ.τ.λ.. Ρρζπει, λοιπόν, όταν μιλάμε για τθν παιδεία να μιλάμε με ζναν τρόπο πιο γενικό».

Ο Lobrot αςχολικθκε εκτενζςτατα με το κζμα του ςχολείου. Τα χρόνια μετά το 1962-63 ο Lobrot προςανατολίηεται αποφαςιςτικά προσ τα προβλιματα ανάγνωςθσ των παιδιϊν, τισ ςχολικζσ δυςκολίεσ, τθν προςαρμοςτικότθτα ι μθ. Δθμιουργεί μεγάλο αρικμό τεςτ και δοκιμαςιϊν, αρχίηοντασ να πειραματίηεται. Γφρω ςτα 1968, μάλιςτα, δθμιουργεί μια ομάδα εργαςίασ, θ οποία παρουςίαςε τθν πρϊτθ γαλλικι μζκοδο ταχείασ ανάγνωςθσ (θ μζκοδοσ CELER). Το ουςιαςτικότερο βιβλίο ςε αυτόν τον τομζα είναι το «Troubles de la langue écrite et remèdes» («Διαταραχζσ τθσ γραπτισ γλϊςςασ και αντιμετϊπιςισ τουσ»), περί τα 1970.

«Στθ Γαλλία ςτισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του ’50 αναπτφςςεται το παιδαγωγικό κίνθμα του Celestin Freinet το οποίο εξαπλϊνεται ςθμαντικά και υλοποιεί τισ ιδζεσ για αυτοαγωγι των μακθτϊν μζςα από δραςτθριότθτεσ που προγραμματίηουν και υλοποιοφν οι ίδιοι. Στισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του ’60 δφο ομάδεσ διαχωρίηουν τισ κζςεισ τουσ και δθμιουργοφν το κίνθμα τθσ ‘Θεςμικισ Παιδαγωγικισ’, πιςτεφοντασ ότι είναι απαραίτθτο να αλλάξουν ριηικά οι υπάρχοντεσ ςχολικοί κεςμοί και να δθμιουργθκοφν ςτθ κζςθ τουσ νζοι ςτθριηόμενοι ςτισ αρχζσ τθσ ψυχανάλυςθσ και τθσ μθ-κατευκυντικότθτασ. Θ πρϊτθ ομάδα του Fernard Oury επθρεάηεται περιςςότερο από τθν ψυχανάλυςθ ενϊ θ δεφτερθ με τουσ Michel Lobrot, Georges Lapassade, Rene Lourau, κ.ά. επθρεάηεται περιςςότερο από το ζργο των Moreno, Lewin και Rogers, όπωσ και από τθν ομάδα ςτθν οποία ςυμμετζχουν, γφρω από το περιοδικό ‘Σοςιαλιςμόσ ι Βαρβαρότθτα’ και τον ιδρυτι του Κορνιλιο Καςτοριάδθ. Τα μζλθ τθσ ομάδασ αυτισ πραγματοποιοφν εμπειρίεσ μθ-κατευκυντικισ ι μθ-κατευκυνόμενθσ παιδαγωγικισ ςτουσ χϊρουσ διδαςκαλίασ τουσ. Οι εμπειρίεσ αυτζσ ενκουςιάηουν διδάςκοντεσ και διδαςκόμενουσ και κάνουν γνωςτζσ τισ απόψεισ και τθ μεκοδολογία τθσ ‘κεςμικισ παιδαγωγικισ’. Το 1969 οι εμπνευςτζσ τθσ ‘κεςμικισ παιδαγωγικισ’ καλοφνται να διδάξουν ςτο νεοϊδρυκζν πειραματικό Ρανεπιςτιμιο Paris VIII – Vincennes, ςτο τμιμα των Ραιδαγωγικϊν Επιςτθμϊν. Εκεί πραγματοποιοφνται ριηοςπαςτικζσ παιδαγωγικζσ εμπειρίεσ που οδθγοφν το Lobrot να διαχωρίςει τισ κζςεισ του από τουσ παλιοφσ του ςυνεργάτεσ οι οποίοι ενδιαφζρονται


25

κυρίωσ για τθν κοινωνιολογικι ανάλυςθ των κεςμϊν και των διεργαςιϊν αλλαγισ των δομϊν τουσ. Ο Lobrot διαχωρίηει τισ κζςεισ του πιςτεφοντασ ςτισ κοινωνικζσ δυνάμεισ και επιρροζσ, όςο και αν είναι μικρζσ, όςο και αν φαίνονται ανίςχυρεσ μπροςτά ςτα ςυμπαγι οικοδομιματα πολλϊν εγκατεςτθμζνων κεςμϊν. Οι δυνάμεισ και οι επιρροζσ αυτζσ δεν απαιτοφν για να λειτουργιςουν ριηικζσ κεςμικζσ αλλαγζσ αλλά χρθςιμοποιοφν τισ υπάρχουςεσ δυνατότθτεσ για να τισ διευρφνουν ςτο μζτρο του δυνατοφ υπό τισ επικρατοφςεσ ςυνκικεσ»24.

Το 1965 ο Lobrot εκδίδει το βιβλίο του «Θ Θεςμικι Ραιδαγωγικι», το οποίο και γνϊριςε μεγάλθ επιτυχία. Ο Κ. Ν. Μπακιρτηισ αναφζρει ςχετικά με το βιβλίο αυτό (2003, ςελ. 205): «Στο πολφ γνωςτό βιβλίο του La pedagogie institutionnelle (1966) ο Lobrot υποςτθρίηει τισ νζεσ για τθ Γαλλία, τότε, μθ – κατευκυντικζσ απόψεισ, επθρεαηόμενοσ κυρίωσ από το ζργο του Lewin και τισ προτάςεισ του για το Τraining group (ομάδεσ εκπαίδευςθσ). Ο κακθγθτισ των παιδαγωγικϊν Georges Snyders (1973) που, όπωσ είδαμε, διατυπϊνει μια αυςτθρι και ίςωσ άδικθ κριτικι ςτισ μθ-κατευκυντικζσ απόψεισ και πρακτικζσ που εμφανίηονται εκείνθ τθν περίοδο (Lewin, Neill, Bany και Johnson, Rogers, Ferry, Hameline, και Dardelin, Lobrot, Oury, κ.ά.), υπογραμμίηει τθν αποφαςιςτικισ ςθμαςίασ προςφορά τθσ Θεςμικισ Ραιδαγωγικισ και ιδιαίτερα του Lobrot ςτθ ςυνειδθτοποίθςθ τθσ ανάγκθσ ολοκλθρωτικισ εξαφάνιςθσ του αυταρχιςμοφ και τθσ εξουςίασ ςτθν παιδαγωγικι ςχζςθ. Εκεί που διαφωνεί είναι ςτον τρόπο με το οποίο αυτό μπορεί να επιτευχκεί. Θ απόςυρςθ του δαςκάλου από το επίπεδο του περιεχομζνου τθσ επικοινωνίασ, ςφμφωνα με τθν οπτικι του T-group, που αποδζχεται και εφαρμόηει κατά γράμμα τθν περίοδο εκείνθ ο Lobrot, τον βρίςκει αντίκετο *…+ Ο Snyders ζχει δίκιο να ανθςυχεί με τισ προτάςεισ τθσ μθ κατευκυνόμενθσ και τθσ Θεςμικισ παιδαγωγικισ, διότι πράγματι το πρόβλθμα τθσ επιρροισ ςυγχζεται με αυτό τθσ εξουςίασ και του καταναγκαςμοφ. Θ ςφγχυςθ των τόςο διαφορετικϊν αυτϊν λειτουργιϊν μπορεί να οδθγιςει, όπωσ και οδιγθςε ςε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ, ςε κάκετεσ λφςεισ και ςε ακρότθτεσ που τελικά επαναφζρουν ανεςτραμμζνο το πρόβλθμα που επιχειροφν να επιλφςουν.

Οι κζςεισ αυτζσ κίγουν δφο βαςικά ςθμεία τθσ παιδαγωγικισ ςχζςθσ ςτα οποία επανζρχεται ο Lobrot αργότερα, τα μελετά και προτείνει νζεσ λφςεισ:

Α) Το διαχωριςμό μεταξφ επιρροισ και επιβολισ, ο οποίοσ οδθγεί ςτο διαχωριςμό μεταξφ παρεμβατικότθτασ και κατευκυντικότθτασ. Ο εμψυχωτισ μπορεί να παρζμβει δίχωσ αναγκαςτικά να κατευκφνει, να μθν παραβιάηει δθλαδι τθν ελευκερία, τισ ανάγκεσ και τισ επικυμίεσ των μελϊν τθσ ομάδασ.

24 Μπαθηξηδήο, Κ. (1993), Η επηθέληξσζε ζηελ επηζπκία ή ε κε – θαηεπζπληηθή παξεκβαηηθόηεηα ηνπ Michel Lobrot. Τεηράδια Ψστιαηρικής, η. 42,, ζει. 84-85


26

Αυτό ςτοχεφει θ επικεντρωμζνθ ςτθν επικυμία παρεμβατικι μζκοδοσ που προτείνει.

Β) το διαχωριςμό μεταξφ αυκεντίασ και αυταρχιςμοφ. Θ ζννοια τθσ αυκεντίασ αναφζρεται ςτον ειδιμονα ο οποίοσ ζχει αποκτιςει εμπειρία, γνϊςεισ, προςωπικι και κοινωνικι ακτινοβολία, κφροσ, κ.λπ. Θ ζννοια τθσ αυκεντίασ δεν ταυτίηεται με αυτιν του αυταρχιςμοφ και τθσ εξουςίασ διότι ο ειδιμονασ και το ενεργοποιθμζνο άτομο δεν οδθγοφνται αναγκαςτικά και νομοτελειακά ςτον αυταρχιςμό και ςτθν επιβολι των απόψεων και των ςχεδίων τουσ. Θ αυκεντία οδθγεί ςτον αυταρχιςμό και ςτθν αναηιτθςθ τθσ εξουςίασ πάνω ςτουσ ανκρϊπουσ όπωσ και πάνω ςτο φυςικό περιβάλλον μόνο ςτισ περιπτϊςεισ που, δυςτυχϊσ δεν είναι λίγεσ, που προζρχονται από τθν ζλλειψθ ουςιαςτικισ και βακιάσ επικοινωνίασ και ικανοποίθςθσ. Στθριηόμενοσ ςε αυτόν το διαχωριςμό, ο Lobrot υποςτθρίηει ότι θ αυκεντία ςτο βακμό και ςτουσ τομείσ που υπάρχει και εκδθλϊνεται, όπωσ ςτθν παιδαγωγικι ςχζςθ, δεν μπορεί παρά να είναι κετικι και εμπλουτιςτικι, και ςε πολλζσ περιπτϊςεισ εντελϊσ απαραίτθτθ για τθ μάκθςθ και τθν ανάπτυξθ».

Λίγο παρακάτω, ο Μπακιρτηισ αναφζρει (2003, ςελ. 221): «Το ςχολείο δεν αναγνωρίηεται (από τον Lobrot) αποκλειςτικά ωσ μθχανιςμόσ αναπαραγωγήσ (reproduction) (Bourdieu, Passeron, 1970), ι διάκριςησ (distinction) (Bourdieu, 1979), αλλά και ωσ μθχανιςμόσ παραγωγισ, ςυγχρόνωσ, ςυμμετζχοντασ αποφαςιςτικά ςτθ διαμόρφωςθ, διατιρθςθ και αλλαγι τόςο τθσ προςωπικισ όςο και τθσ κοινωνικισ πραγματικότθτασ *…+ Το πρόβλθμα, λοιπόν, για τθν παιδεία που κζτει ο Lobrot είναι θ αναηιτθςθ των μζςων και των καταςτάςεων εκείνων που δθμιουργοφν και καλλιεργοφν επικυμίεσ μάκθςθσ, δθμιουργικότθτασ, ζκφραςθσ και επικοινωνίασ. Το πρόβλθμα αυτό τον οδθγεί ςτθν πρόταςθ τθσ παρεμβατικισ μεκόδου».

Στα δφο βιβλία που ακολοφκθςαν τθ κεςμικι παιδαγωγικι: «Τα αποτελζςματα τθσ παιδείασ» («Les effets de l’ éducation») και «Θ νόθςθ και οι μορφζσ τθσ» («L’ intelligence et ses formes»), ο Lobrot επιχειρεί να δείξει ότι θ νόθςθ δεν ορίηεται ωσ μθχανι που επιτρζπει τθ γνϊςθ, αλλά υπειςζρχεται μια βαςικι δθμιουργικότθτα που επιτρζπει τθν επινόθςθ νζων μορφϊν και νζων αξιϊν. Στο βιβλίο του «Priorite a l’ education» («Ρροτεραιότθτα ςτθ μόρφωςθ»), επεξεργάηεται μια διατφπωςθ που επιτρζπει τθ ςυμφιλίωςθ μεταξφ των υπαρχόντων κλθρονομικϊν δεδομζνων και τθν προφανι κατάφαςθ ςτο ότι όλα ζρχονται από το περιβάλλον, δθλαδι θ κεωρία του εςωτερικοφ και εξωτερικοφ περιβάλλοντοσ. Δείχνει ότι θ κλθρονομικότθτα δεν κάνει τίποτα πζρα από το να κακορίηει τα ςθμαντικά φαινόμενα τα οποία βιϊνονται από τον ψυχιςμό ωσ εξωτερικά ςτοιχεία, όπωσ και το περιβάλλον το ίδιο.


27

Εξετάηοντασ το κζμα του ςχολείου υπό το πρίςμα των ομάδων εμψφχωςθσ, κα μποροφςαμε να ποφμε ότι για τον Lobrot ςτόχοσ των ομάδων αυτϊν είναι θ δθμιουργία ενόσ χϊρου ευχαρίςτθςθσ και ελευκερίασ για τα παιδιά, κακϊσ και θ δυνατότθτα ελεφκερθσ ζκφραςθσ των επικυμιϊν τουσ, με τρόπο που να προωκεί τθν ανάπτυξθ του κετικοφ δυναμικοφ που ενυπάρχει ςε αυτά. Αυτό, φυςικά, επιτυγχάνεται με τθ μζκοδο τθσ μθ – κατευκυντικισ παρεμβατικότθτασ. Θ εν λόγω προςζγγιςθ, βζβαια, δεν αναιρεί τθν φπαρξθ ςυγκεκριμζνων ορίων ςυμπεριφοράσ μζςα ςτο χϊρο τθσ ομάδασ: δεν είναι δυνατό να εκφράηεται κανζνασ μακθτισ με βία απζναντι ςε μζλοσ/-θ τθσ ομάδασ ι με τρόπο που να προκαλεί ςτον άλλον κάτι ανεπικφμθτο για αυτόν. Τα παραπάνω όριο ζχουν τθ χροιά τθσ εκβολισ, ςτο βακμό που υπάρχει μια ςυνζπεια για τθν παράβαςι τουσ (το άτομο που παραβαίνει τουσ κανόνεσ δεν μπορεί να παραμείνει ςτο χϊρο τθσ ομάδασ). Από τθν άλλθ πλευρά, είναι ευνόθτο ότι πζρα από το ςεβαςμό ςτα ςυγκεκριμζνα όρια, θ δουλειά μζςα ςτθν ομάδα ξεκινά και προςανατολίηεται από τισ επικυμίεσ που τα ίδια τα παιδιά εκφράηουν και τισ οποίεσ υλοποιοφν μζςω προτάςεων, ςφμφωνα πάντα με τισ δυνατότθτζσ τουσ και τθ διευκόλυνςθ που παρζχει ο εμψυχωτισ.

Τα κετικά οφζλθ που μποροφν να πάρουν τα παιδιά από τθ ςυμμετοχι τουσ ςε μια ομάδα εμψφχωςθσ είναι ποικίλα:

Τα παιδιά εκφορτίηονται ςυναιςκθματικά από ζντονεσ και δυςάρεςτεσ καταςτάςεισ που παρεμποδίηουν τθ ςυναιςκθματικι και γνωςτικι τουσ εξζλιξθ αν δεν εκφραςτοφν.

Αντλοφν ικανοποίθςθ και χαρά μζςα από τθν ζκφραςθ και τθν ικανοποίθςθ των επικυμιϊν τουσ.

Ανοίγονται ςε νζεσ, ευχάριςτεσ εμπειρίεσ και αναπτφςςουν ςχζςεισ μζςα ςτθν ομάδα ςτθ βάςθ αυτϊν των κετικϊν εμπειριϊν/ςυγκινιςεων.

Εντάςςονται μζςα ςτθν ομάδα, πράγμα που διευκολφνει περαιτζρω και τθν ζνταξι τουσ ςε άλλεσ ομάδεσ και ςτθν κοινωνία γενικότερα, κακϊσ δοκιμάηουν και αςκοφνται ςε νζουσ ρόλουσ, μζςα από τθν εναλλαγι διαφορετικϊν κοινωνικϊν ςυνκθκϊν.

Θ ομάδα γίνεται ζνασ χϊροσ που μπορεί να προςφζρει επιτυχία, αντιςτακμίηοντασ τυχόν ςχολικι αποτυχία, θ οποία βιϊνεται ςυχνά τραυματικά από το παιδί.

Στο αντεπιχείρθμα που προβάλλεται ότι θ ςυμμετοχι του παιδιοφ ςε μια ομάδα εμψφχωςθσ ζχει επίδραςθ ςε ζνα τμιμα τθσ προςωπικότθτασ του μακθτι που κακόλου δεν εμπλζκεται ςτθ μάκθςθ, θ μθ κατευκυντικι παρεμβατικότθτα εμψφχωςθσ των ομάδων ανταπαντά: «δεν είναι θ εκπαίδευςθ εμπειρίεσ που βιϊνονται ςτο χϊρο τθσ ομάδασ, οι οποίεσ


28

ςυμβάλλουν ςτθ δεκτικότθτα όςον αφορά τθ μακθςιακι διαδικαςία; Και δεν είναι εξαιτίασ τθσ ςχολικισ αποτυχία που αποκτά ιδιαίτερθ ςθμαςία μια εμπειρία που δείχνει ότι το να μακαίνεισ είναι κάτι ευχάριςτο, κάτι ςτο οποίο μπορείσ να επιτφχεισ; Επιπλζον, τι ςυντελεί περιςςότερο ςτο να μπορζςει το παιδί να ςτραφεί αποτελεςματικότερα ςτθν εκπαιδευτικι διαδικαςία από μια εμπειρία που το αποφορτίηει από οτιδιποτε αρνθτικό, το ενκαρρφνει και του προςφζρει ςυναιςκθματικι αςφάλεια και αυτοεκτίμθςθ;»

Στο όλο εγχείρθμα πάντωσ, θ απαιτιςεισ τθσ ίδιασ τθσ οικογζνειασ διαδραματίηουν ςθμαντικό ρόλο. Ρροςδοκίεσ για ‘καλι ςυμπεριφορά’ και ‘καλι απόδοςθ’ (ζτςι όπωσ τισ εννοεί θ οικογζνεια), μπορεί να ζρκουν ςε αντίκεςθ με τισ επικυμίεσ του παιδιοφ. Κακϊσ, λοιπόν, οι προςδοκίεσ αυτζσ μεταφζρονται ςτο ςχολείο, ο ρόλοσ του εμψυχωτι μπορεί να γίνει ιδιαίτερα δφςκολοσ. Οι γονείσ πολλζσ φορζσ ηθτοφν ςτιριξθ ςτισ αποφάςεισ τουσ, αλλά κα ιταν καταςτροφικό να τουσ υποςτθρίξει κανείσ ςε βάροσ του παιδιοφ. Από τθν άλλθ το παιδί ηθτάει ελευκερία. Το ίδιο καταςτροφικό κα ιταν να πάρει το μινυμα ότι θ ελευκερία ςτο χϊρο τθσ ομάδασ αντιςτοιχεί με τθν ελευκερία που μπορεί να ζχει ζξω από αυτιν ι, ακόμα περιςςότερο, ότι θ ελευκερία ταυτίηεται με τθ μθ-αλλαγι και τθ μθ-μάκθςθ εναλλακτικϊν ςυμπεριφορϊν.

Μια λφςθ ςτα παραπάνω ηθτιματα κα μποροφςε να είναι θ ςυνεχισ επικοινωνία και ςυνεργαςία μεταξφ εκπαιδευτϊν και γονζων, ζτςι ϊςτε να επανατροφοδοτοφνται οι δεφτεροι από τα κετικά ςτοιχεία τθσ εξζλιξθσ του παιδιοφ και αντίςτροφα, να μποροφν ςταδιακά να μεταφζρουν παρόμοια κετικά ςτοιχεία ςτο χϊρο τθσ ομάδασ.

Michel Lobrot: Ο ςπρνιόγνο θαη ν Παηδαγσγόο πκπεξάζκαηα

29

5. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΗ - ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ

Ο Michel Lobrot είναι ζνασ επιςτιμονασ και ςυγγραφζασ πολυκφμαντοσ, πολφφωνοσ, πολφμορφοσ. Διαμόρφωςε ςτθ «Θεςμικι Ραιδαγωγικι», μαηί με φίλουσ και ςυνεργάτεσ, όπωσ διαφαίνεται ςτα ςυγγράμματά του, τθν επικζντρωςθ ςτθν ανάδειξθ του ρόλου των επικυμιϊν μζςα από τισ διαδρομζσ των διαλεκτικϊν απορρίψεων και των προςωπικϊν κζςεων. Με τθ ςτάςθ του αυτι ο Michel Lobrot ζδωςε νζεσ πνευματικζσ προςεγγίςεισ ςτο χϊρο των αμφιςβθτιςεων για τθ φροχδικι ψυχανάλυςθ και τθν υπζρβαςι τθσ χωρίσ να τθν επικαλφψει ι να τθν αρνθκεί. Δθμιοφργθςε, ωςτόςο, νζουσ ρόλουσ ςτουσ βιϊςιμουσ κοινωνικοφσ κεςμοφσ, ϊςτε να αναδειχκεί ζνασ πολλαπλόσ πλοφτοσ κεμάτων όπωσ: θ ςυγκίνθςθ, θ ελευκερία, θ μθ-κατευκυντικι εμπειρία, θ αυτονομία διδαςκόντων και διδαςκόμενων ςτθν εκπαίδευςθ, ςτα ςχολεία, ςτθν αγωγι, ςτθν οικογζνεια και ςε κάκε μορφι επικοινωνίασ ανκρϊπου με άνκρωπο, μζςα ςτθν κοινωνία, θ οποία μασ περιςφίγγει από παντοφ, αλλά, ωςτόςο, αποτελεί το λειτουργικό τθσ ρόλο ςτθ διαμόρφωςι μασ.

Ο ίδιοσ με μία ζκφραςι του τα διαγράφει επιγραμματικά: «Θ κοινωνία καταςκευάηει το άτομο αλλά είναι ακόμα πιο αλθκινό να πει κανείσ ότι το άτομο καταςκευάηει τθν κοινωνία. Θ δεφτερθ είναι ανκρϊπινθ δθμιουργία. Δεν ζπεςε από τον ουρανό. Οφτε εμφανίςτθκε ςα λουλοφδι μζςα ςτθ φφςθ».

Θ αποδοχι, όμωσ, αυτισ τθσ κζςθσ δεν μασ οδθγεί να υποκαταςτιςουμε τθν κοινωνία, αλλά να δθμιουργιςουμε νζεσ κοινωνικζσ δυνάμεισ και νζεσ επιδράςεισ.

Ο Michel Lobrot ζφταςε ςε μια νζα επινόθςθ δράςθσ εκπαιδευτικϊν και κεραπευτϊν, ςτθριηόμενων:

α) ςτθ ςυγκινθςιακι εμπειρία,

β) ςτο περιβάλλον και

γ) ςτθ δράςθ ςε μικρζσ ομάδεσ, που κακεμιά από αυτζσ τισ τρεισ αποτελεί και αποτελείται από δυαδικι – διαλογικι υπόςταςθ αντίκεςθσ και ςφνκεςθσ, θ οποία, μζςα ςτο κοινωνικό περιβάλλον των ανκρϊπων περιλαμβάνει ποικιλίεσ μορφϊν, πράξεων και εκδθλϊςεων.

Για αυτό απαιτείται οι παρεμβάςεισ των εκπαιδευτικϊν και ψυχοκεραπευτϊν να κινθκοφν, να ςυν-κινθκοφν και να πάρουν, ςφμφωνα με τον Michel Lobrot παράλλθλθ μορφι υπζρβαςθσ του

Michel Lobrot: Ο ςπρνιόγνο θαη ν Παηδαγσγόο πκπεξάζκαηα

30

καταναγκαςμοφ και του εποπτικοφ διδακτιςμοφ, για να δθμιουργθκεί ζνα νζο πλαίςιο αυτονόμθςθσ και αυτονομίασ, ϊςτε να μεταλλαχκεί θ κοινωνικι πραγματικότθτα των αντινομιϊν και των δρϊντων προςϊπων ςε κατάςταςθ που αποκλείει «κάκε καταναγκαςμό και κάκε υποχρζωςθ ωσ δραςτθριότθτα εκπαίδευςθσ και κεραπείασ», παρόλο που το πλαίςιο μζςα ςτο οποίο γίνονται περιζχει κάποιο είδοσ καταναγκαςμοφ.

Για τθ δθμιουργία τθσ διαδικαςίασ παρουςιάηονται από τον Michel Lobrot ολοκλθρωμζνεσ και ςυγχρόνωσ πρακτικζσ τοποκετιςεισ και αναλφςεισ: όπωσ θ αρχι τθσ εμπλοκισ, θ αρχι τθσ κετικότθτασ, ο νόμοσ του αποτελζςματοσ, αλλά και οι διαςτάςεισ τθσ μεκόδου προςζγγιςθσ των ατόμων ςτο πεδίο των επικυμιϊν, που φτάνει ωσ τθν παραδοχι τουσ, όπωσ ζγινε από τουσ παιδαγωγοφσ Decroly, Dewey, Freinet, Montessori ι με τον Lewin (με τθ μθ κατευκυντικότθτα) ι τον Rogers.

Για τον Michel Lobrot, όμωσ, θ παραδοχι δε ςθμαίνει και αποδοχι και, επομζνωσ, εγκατάλειψθ ςτο μζςο τθσ διαδρομισ, αλλά περαιτζρω πορεία με μια ςειρά διαδικαςιϊν, όπωσ είναι θ ανάγνωςθ τθσ επικυμίασ από τουσ εκπαιδευτζσ, οι προςδοκίεσ, οι προτάςεισ, θ παρεμβατικότθτα, θ ςυμμετοχικι ςυνοδεία και θ ςυνειδθτοποίθςθ που, ςφμφωνα με τον Michel Lobrot, αγγίηει τον ανκρϊπινο ψυχιςμό.

31

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕ ΑΝΑΦΟΡΕ

1. Michel, L. (1993). Θ ζρευνά μου. Τετράδια Ψυχιατρικήσ, τ. 42, ςελ. 40-54.

2. Michel, L. (1993). Θ ιςτορία τθσ εξζλιξθσ των ομάδων. Τετράδια Ψυχιατρικήσ, τ. 42, ςελ. 92-98.

3. Michel, L. (1989). L’ ecoute du desir. Paris: RETZ.

4. Μπακιρτηισ, Κ. (1993). Θ επικζντρωςθ ςτθν επικυμία ι θ μθ – κατευκυντικι παρεμβατικότθτα του Michel Lobrot. Τετράδια Ψυχιατρικήσ, τ. 42, ςελ. 83-90.

5. Μπακιρτηισ, Κ. (2003). Επικοινωνία και αγωγή. Ακινα: Gutenberg, 2θ ζκδοςθ.

6. Χριςτοδουλάκθ, Ι. (2009). Εμψφχωςη ομάδοσ ατόμων με ειδικζσ ανάγκεσ, Διπλωματικι εργαςία μεταπτυχιακοφ τίτλου ςπουδϊν, Α.Ρ.Θ., Ραιδαγωγικι Σχολι, Τμιμα Επιςτθμϊν Ρροςχολικισ Αγωγισ και Εκπαίδευςθσ, Θεςςαλονίκθ.

ΠΡΟΘΕΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Αςτρινάκθσ, Γ., (1993). Αντί προλόγου ςτθ κεωρία και πρακτικι τθσ μθ κατευκυντικισ παρεμβατικισ μεκόδου του Michel Lobrot. Τετράδια Ψυχιατρικήσ, τ. 42, ςελ 38-39.

2. Αςτρινάκθσ, Γ., (1993). Συνομιλϊντασ με τον Michel Lobrot. Τετράδια Ψυχιατρικήσ, τ. 42, ςελ 55-67.

3. Δθμθτροποφλου, Κ. και Καλαντηι, Β., (1993), Εκπαιδευτικι πρόταςθ εμψφχωςθσ ομάδων ςε Ειδικά Σχολεία τθσ Θεςςαλονίκθσ με τθν μθ κατευκυντικι παρεμβατικι μζκοδο. Τετράδια Ψυχιατρικήσ, τ. 42, ςελ 99-105.

4. Κανακάκθ, Κ., (1993), Για τον Michel Lobrot. Βιογραφικά και άλλα. Τετράδια Ψυχιατρικήσ, τ. 42, ςελ 106-109.

5. Κουπίδου, Σ. (2007), Εμψφχωςη ομάδοσ ςυνφπαρξησ μαθητϊν ςχολείου ειδικήσ αγωγήσ, γενικήσ αγωγήσ και φοιτητϊν – Από τη γνωριμία ςτη ςυνάντηςη και την επικοινωνία, Διπλωματικι εργαςία μεταπτυχιακοφ τίτλου ςπουδϊν, Α.Ρ.Θ., Ραιδαγωγικι Σχολι, Τμιμα Επιςτθμϊν Ρροςχολικισ Αγωγισ και Εκπαίδευςθσ, Θεςςαλονίκθ.

6. Michel, L., (1999). Αντι – Φρόυντ. Ακινα: Τυποκιτω.

2010 Πτυχιακή - Χατζηαθανασίου Μαρία - Lobrot Michel

Documents

Transcript of 2010 Πτυχιακή - Χατζηαθανασίου Μαρία - Lobrot Michel