Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στους Βοτανικούς Κήπους: Μεταφέροντας τη διεθνή εμπειρία στο Βαλκανικό

Βοτανικό Κήπο Κρουσσίων κι από κει στο Βοτανικό Κήπο Αιγαίου.

Οικονόμου ΑνδρέαςΜαθηματικός-Ψυχολόγος

Επίκουρος Καθηγητής ΑΣΠΑΙΤΕΙδρυτικό Μέλος Φίλων Βαλκανικής Χλωρίδας

Τι είναι οι Βοτανικοί Κήποι;Η Διεθνής Ένωση Βοτανικών Κήπων (BGCI) ορίζει τον ΒΚ ως ένα σύνολο επιστημονικά οργανωμένων και βοτανικά αναγνωρισμένων συλλογών φυτών που έχουν καταγραφεί και σημανθεί κατάλληλα με σκοπό την επιστημονική έρευνα, τη διατήρηση και την εκπαίδευση.

Υπάρχουν σήμερα στον κόσμο πάνω από 1.800 Βοτανικοί Κήποι, οι οποίοι διατηρούν τη μεγαλύτερη συλλογή φυτικών ειδών έξω από τη φύση, πολλά από τα οποία απειλούνται με γενετική υποβάθμιση ή και εξαφάνιση.

Τι είναι οι Βοτανικοί Κήποι;Στην Ελλάδα τα τελευταία 10 έτη με τη δημιουργία του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων πραγματοποιείται προσπάθεια για τη διατήρηση με επιστημονικό τρόπο των αυτοφυών ειδών των Βαλκανίων. Η υλοποίηση του έργου γίνεται με Εθνικούς και Ευρωπαϊκούς πόρους από το Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.). Οι εγκαταστάσεις του Κήπου αποτελούνται από φυτώρια και εργαστήρια αξιοποίησης της αυτοφυούς χλωρίδας στη Θέρμη Θεσσαλονίκης και τον επισκέψιμο χώρο στην Ποντοκερασιά Κιλκίς.

Η Εκπαίδευση στους Βοτανικούς Κήπους.

• Οι Βοτανικοί Κήποι στο πλαίσιο του έργου τους να διατηρήσουν τη χλωριδική βιοποικιλότητα έχουν αναλάβει να διδάξουν στους ανθρώπους τη σημασία των φυτών για την ανθρώπινη ζωή, αλλά και το οικοσύστημα του πλανήτη.

• Έτσι, η εκπαίδευση, συμπεριλαμβανομένης και της ΠΕ, αποτελεί πρωτεύουσα δραστηριότητα όλων των ΒΚ του κόσμου, πράγμα που εύκολα διαπιστώνεται με μια έρευνα στο διαδίκτυο, όπου κάθε ΒΚ παρουσιάζει το εκπαιδευτικό έργο του.

Η εκπαίδευση στο ΒΒΚΚΗ εκπαίδευση στο ΒΒΚΚΕυαισθητοποίηση του κοινού σε θέματα

προστασίας του περιβάλλοντος και διατήρησης της αυτοφυούς χλωρίδας

Μετάδοση πληροφορίας και γνώσηςσε θέματα που αφορούν στη

χρήση και ωφέλεια των φυτών

Διοργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίωνπρος κάθε ενδιαφερόμενο σε ζητήματασχετικά με την προστασία της βιοποικιλότητας

Η εκπαίδευση στο ΒΒΚΚΗ εκπαίδευση στο ΒΒΚΚ

Εκπαιδευτικές δράσεις που υλοποιήθηκαν

1. Συνεργασία του ΒΒΚΚ με ΚΠΕ (Βερτίσκου, Γυναικόκαστρου, Ομηρούπολης).

2. Συνεργασία με τους Υπεύθυνους ΠΕ Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Θεσσαλονίκης, Κιλκίς, Χαλκιδικής).

3. Συνεργασία με τη Διεθνή Οργάνωση Βοτανικών Κήπων (BGCI) για πραγματοποίηση προγραμμάτων επιμόρφωσης του προσωπικού του Κήπου.

4. Συνεργασία του ΒΒΚΚ με το Κυπριακό ΚΠΕ στην Κρίτου Τέρρα της Επαρχίας Πάφου.

3. Συνεργασία με τη Διεθνή Οργάνωση Βοτανικών Κήπων (BGCI) για πραγματοποίηση προγραμμάτων

επιμόρφωσης του προσωπικού του Κήπου

• στην Εξειδικευμένη Κηπουρική στους Βοτανικούς Κήπους

• στη Διαχείριση των Βοτανικών Κήπων• στα Εκπαιδευτικά Προγράμματα των

Βοτανικών Κήπων.

Εκπαιδευτικές δράσεις που υλοποιήθηκαν

5. Επισκέψεις Δημοτικών Σχολείων, Γυμνασίων και Λυκείων στο ΒΒΚΚ.

6. Επιστημονική και τεχνική υποστήριξη προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που εκπονούνται από εκπαιδευτικούς και μαθητές σχολείων της περιοχής.

7. Συνεργασία του Κήπου με Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια του Νομού Θεσσαλονίκης.

8. Συνεργασία με Γεωπόνους καθηγητές των ΤΕΕ.

9. Ολοκλήρωση μελετών σχετικών με την εκπαίδευση στο ΒΒΚΚ.

10.Συμμετοχή συνεργατών του Κήπου σε συνέδρια με θέματα σχετικά με την εκπαίδευση στους ΒΚ.

11.Δημιουργία ιστοσελίδας (www.bbgk.gr) για την ενημέρωση του κοινού.

12.Εκδόσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης: χάρτες αυτοξενάγησης, τρίπτυχα, ημερολόγια, …

13.Εκδηλώσεις στον Κήπο και στο Εργαστήριο με εκπαιδευτικό χαρακτήρα.

Εκπαιδευτικές δράσεις που υλοποιήθηκαν

Ανάπτυξη Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης

Εργαστήρια Εικαστικών Τεχνών:

Εκθέσεις (Φωτογραφίας, Χαρακτικής, …) Περιβαλλοντικά Παιχνίδια Βοτανικές Ξεναγήσεις Περίπατοι ανακαλύψεων Προβολές συλλογών Μαθήματα Βοτανικής για αρχάριους Θεραπευτική Φυτοκομία Πρακτική Φυτοκομία και Δενδροκομία

Ζωγραφικής – Χαρακτικής – Κατασκευών Θεατρολογίας Ανθοδετικής Γαστρονομίας – Γευσιγνωσίας Ενδυματολογίας

Η εκπαίδευση στο ΒΒΚΚΗ εκπαίδευση στο ΒΒΚΚ

Μαθήματα στο Εργαστήριο σε μαθητές πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης

Αναπαραγωγή αρωματικών ειδών με μοσχεύματα από

μαθητές Δημοτικού

Αναπαραγωγή αρωματικών ειδών με μοσχεύματα από

μαθητές Νηπιαγωγείου

Η εκπαίδευση στο ΒΒΚΚΗ εκπαίδευση στο ΒΒΚΚ

Μαθήματα στο Εργαστήριο σε μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Αναγνώριση αυτοφυών – αρωματικών ειδών

Αρχές ανθοδετικής σε ζωντανά και αποξηραμένα αυτοφυή είδη

Αναπαραγωγή αυτοφυών ειδών

Δημιουργία συνθέσεων σε γλάστρα

Η εκπαίδευση στο ΒΒΚΚΗ εκπαίδευση στο ΒΒΚΚ

Περιβαλλοντικά παιχνίδια «Τροφική αλυσίδα στο δάσος»

Στόχος: Ταύτιση των μαθητών με

οργανισμούς που ζουν στο δάσος Κατανόηση τροφικού πλέγματος

Διαδικασία:

Διατάραξη

ισορροπίας

πλέγματος

Αναπαράσταση οργανισμών που ζουν γύρω από

μονοπάτιΟργανισμοί-κρίκοι σε

διαφορετικές τροφικές

αλυσίδες/πλέγματα

Επίδραση-απειλή ανθρωπογενούς

προέλευσης σε κάποιο κρίκο

Η εκπαίδευση στο ΒΒΚΚΗ εκπαίδευση στο ΒΒΚΚ

Περιβαλλοντικά παιχνίδια

«Κοκτέιλ φυτών»

Στόχος: Διαχείριση διαφορετικών

οσμών των ειδών του δάσους Απελευθέρωση φαντασίας

Διαδικασία:

1. Αναζήτηση φυτών με ιδιαίτερες

οσμές

2. Σύνθεση αρωματικών κοκτέιλ

3. Σύγκριση μεταξύ τους

4. Πρόποση στη φύση

Η εκπαίδευση στο ΒΒΚΚΗ εκπαίδευση στο ΒΒΚΚ

Περιβαλλοντικά παιχνίδια

Στόχος: Όξυνση αφής Διάκριση διαφορετικών μορφών φυτών Εξάσκηση μνήμης Εξάσκηση ικανότητας προσανατολισμού Ανάπτυξη εμπιστοσύνης

Διαδικασία:

1. Εφαρμογή ανά δυάδες

2. Περίπλοκη διαδρομή

3. Εντοπισμός ενός φυτού που το

περιεργάζεται

4. Οδηγείται στο σημείο εκκίνησης

5. Με ανοικτά μάτια προσπαθεί να

ανακαλύψει το φυτό

«Τυφλός μάντης φυτών»

Η εκπαίδευση στο ΒΒΚΚΗ εκπαίδευση στο ΒΒΚΚ

Περιβαλλοντικά παιχνίδια

«Ορχήστρα δάσους»Στόχος: Όξυνση ακοής Διάκριση διαφορετικών ζωικών ειδών μέσω

ήχων Εξάσκηση μνήμης Εξάσκηση αυτοσυγκέντρωσης

Διαδικασία:

1. Παιδιά με κλειστά μάτια

2. Καταμέτρηση στα δάκτυλα των χεριών των

διαφορετικών ήχων που ξεχωρίζει

3. Περιγραφή

4. Συζήτηση

Η εκπαίδευση στο ΒΒΚΚΗ εκπαίδευση στο ΒΒΚΚ

Διαδικασία:

Πλαίσια δειγματοληψίας 1 τ.μ.

Φυλλάδια αναγνώρισης

Φυλλάδια καταγραφής

Στόχος: Ανάπτυξη ικανότητας αναγνώρισης

διαφορετικών φυτικών ειδών Εργασία στο πεδίο - ομαδικότητα

Περιβαλλοντικό μονοπάτι

Ποια και πόσα φυτικά είδη απαντούν στο μονοπάτι;

Η εκπαίδευση στο ΒΒΚΚΗ εκπαίδευση στο ΒΒΚΚ

Περιβαλλοντικό μονοπάτι

Διαδικασία:

1. Καταμέτρηση ετησίων δακτυλίων

2. Μέτρηση περιμέτρου σε κορμούς

Στόχος: Κατανόηση ανάπτυξης δένδρων Εκτίμηση ηλικίας τους

Υπολογισμός ηλικίας δένδρων

Η εκπαίδευση στο ΒΒΚΚΗ εκπαίδευση στο ΒΒΚΚ

Περιβαλλοντικό μονοπάτι

Στόχος: Μέτρηση ύψους με διάφορους τρόπους Εξάσκηση σε γνώσεις μαθηματικών

Υπολογισμός ύψους δένδρων

Η εκπαίδευση στο ΒΒΚΚΗ εκπαίδευση στο ΒΒΚΚ

Περιβαλλοντικό μονοπάτι

Κρυμμένος θησαυρός

Στόχος: Αναγνώριση συγκεκριμένου φυτικού είδους

& εντοπισμός στο χώρο Εξάσκηση προσανατολισμού

Διαδικασία:

1. Χρήση χάρτη προσανατολισμού

2. Ανακάλυψη κρυμμένων ενδείξεων

3. Αναγνώριση και εντοπισμός

Juniperus oxycedrusάρκευθος ή κέδρος Η εκπαίδευση στο ΒΒΚΚΗ εκπαίδευση στο ΒΒΚΚ

Εργαστήριο Χαρακτικής

Η εκπαίδευση στο ΒΒΚΚΗ εκπαίδευση στο ΒΒΚΚ

Χαρακτική Νέων

Κατασκευές: Φύση - Περιβάλλον

Γαστρονομία - Γευσιγνωσία

Κατασκευές - Ενδυματολογία

Ημερολόγιο 2009

Βοτανική Ξενάγηση στον Κήπο των Αισθήσεων.

Παιχνίδια στον Κήπο!

Παιχνίδια στον Κήπο!

Οι δάσκαλοι ενημερώνονται.

Σε πρώτο πλάνο ο ροδώνας.

Στον καταρράχτη!

Αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων

Αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων

Εργαστήριο Προστασίας και Αξιοποίησης Αυτοφυών και Ανθοκομικών Ειδών

Εργαστήριο Προστασίας και Αξιοποίησης Αυτοφυών και Ανθοκομικών Ειδών

Και οι πολιτικοί ενημερώνονται!

Εργαστήριο Προστασίας και Αξιοποίησης Αυτοφυών και Ανθοκομικών Ειδών

Κήπος Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης

Κήπος Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης

Κήπος Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης

Εργαστήριο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης.

Τεκμηρίωση – Αρχείο

Στα αρχεία του Κήπου υπάρχουν καταγραφές όλων των εκπαιδευτικών

δραστηριοτήτων (δημοσιεύσεις, έντυπο διδακτικό

υλικό, οδηγίες, παιχνίδια, εγχειρίδια, χειροτεχνίες, φωτογραφίες και videos).

• Ο ΒΒΚΚ προβλέπεται να συνδυάζει δύο εκπαιδευτικούς ρόλους, αυτόν της ερμηνείας και ξενάγησης στον Κήπο και το Κέντρο Έρευνας

και • αυτόν της οργάνωσης ευρύτερων

περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων σχετικών με την οικολογία της Βαλκανικής χλωρίδας.

Η εκπαίδευση στο ΒΒΚΚΗ εκπαίδευση στο ΒΒΚΚ

Μένει ακόμη …• η συνέχιση της συνεργασίας του Κήπου με σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με στόχο τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Κήπου θα λειτουργούν συμπληρωματικά και επιβοηθητικά του σχολικού προγράμματος, εστιάζοντας στη βοτανική και τη φυτοκομία της Βαλκανικής αυτοφυούς χλωρίδας και σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος, • η συνεργασία με σχολεία των Νομών Κιλκίς και Θεσσαλονίκης για δημιουργία ξηροφυτικών σχολικών κήπων με αυτοφυή της χώρας μας, • η συνεργασία με εκπαιδευτικούς και ερευνητές με σκοπό τη δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού κατάλληλου για τα προγράμματα του Κήπου,

Μένει ακόμη …• η συνεργασία με τους υπεύθυνους ΠΕ στη Θεσσαλονίκη και το Κιλκίς, αλλά και με τα ΚΠΕ της υπόλοιπης Ελλάδας, • η ενημέρωση εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων για το έργο του ΒΒΚΚ και η επιμόρφωσή τους σε θέματα σχετικά με τη διατήρηση των αυτοφυών ειδών της χώρας μας, • η συνεργασία με τριτοβάθμια ιδρύματα της χώρας μας σε θέματα έρευνας και εκπαίδευσης, • η συνεργασία με περιβαλλοντικές οργανώσεις της χώρας μας, αλλά και του εξωτερικού, • η συνεργασία με ΒΚ του εξωτερικού για ανταλλαγή εμπειριών και πραγματοποίηση κοινών εκπαιδευτικών προγραμμάτων. •…

Βιβλιογραφία• BGCI (1994). Environmental Education in Botanic Gardens-Guidelines for developing individual

strategies. Kew, UK: BGCI. • BGCI (1995). Conserving Biodiversity through the Botanic Gardens of the World. A review for 1994 and

1995. Kew, UK: BGCI. • BGCS, WWF and IUCN (1989). The Botanic Gardens Conservation Strategy. Gland, Switzerland and

Richmond, UK: IUCN. • Eagles, P.F.J. and Demare, R. (1999). Factors influencing children’s environmental attitudes In: Journal

of Environmental Education, vol. 30, (4). • Leadlay, E. & Greene J. (1998). The Darwin Technical Manual for Botanic Gardens. Surrey, UK: Botanic

Gardens Conservation International. • Lindemann-Matthies, P. (2002). The influence of an Educational Program on Children’s Perception of

Biodiversity In: The Journal of Environmental Education vol.33 no.2. p.22-31. • The Botanic Gardens Conservation International http://www.bgci.org.uk • The New York Botanical Garden In: http://www.nybg.org/ • The Royal Botanical Kew Gardens In: http://www.rbgkew.org.uk/ • Willison J. and Greene J. (1994). Environmental Education in Botanic Gardens Guidelines for

developing individual strategies. Surrey, UK: BGCI. • Wyse Jackson, P.S. (1999). Experimentation on a Large Scale-Analysis of the Holdings and Resources of

Botanic Gardens. BGCΙ News, vol3 (3). Kew, UK: BGCI. • Wyse Jackson, P.S. and Sutherland, L.A. (2000). International Agenda for Botanic Gardens in

Conservation. Botanic Gardens Conservation International. Kew, UK: BGCI. • Burbidge, Β. and Wyse Jackson, P. 1998. Conservation Action Plan for Botanic Gardens of the

Caribbean Islands. London, UK: Botanic Gardens Conservation International. • Κόγια, Μ. και Symons, Ν. (2004). Προτάσεις για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων περιβαλλοντικής

εκπαίδευσης στο Βαλκανικό Βοτανικό Κήπο Κρουσσίων.

«… οι άνθρωποι πρέπει να επανεξετάσουν τις«… οι άνθρωποι πρέπει να επανεξετάσουν τιςαξίες τους και να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους …αξίες τους και να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους …Οι πληροφορίες πρέπει να διαχέονται μέσω Οι πληροφορίες πρέπει να διαχέονται μέσω επίσημων και ανεπίσημων εκπαιδευτικών επίσημων και ανεπίσημων εκπαιδευτικών συστημάτων, έτσι ώστε κάθε πολιτική και οι συστημάτων, έτσι ώστε κάθε πολιτική και οι δράσεις που απαιτούνται για την επιβίωσηδράσεις που απαιτούνται για την επιβίωσηκαι την ευεξία των κοινωνιών του κόσμουκαι την ευεξία των κοινωνιών του κόσμουνα μπορούν να εξηγηθούν και να κατανοηθούν.»να μπορούν να εξηγηθούν και να κατανοηθούν.»