ΓΛΩ 302

2 Αλφάβητο

(Υλικό Γ Κ Γιαννάκης και Π Φίλος)

Αλφάβητο

bull Η Γραμμική Βrsquo γραφή εξυπηρετούσε τις ανάγκες της μυκηναϊκής γραφειοκρατίας (πχ κατάλογοι ειδών σε ανακτορικές αποθήκες) Συνεπώς λίγοι επαγγελματίες γραφείς μόνο γνώριζαν τη χρήση της Γραμμικής Βrsquo γραφής

bull Με την κατάρρευση των μυκηναϊκών κέντρων (Μυκήνες Πύλος Τίρυνθα Θήβα Κνωσός) το 1200 πΧ (ή και λίγο αργότερα) σταμάτησε η χρήση της Γραμμικής Β΄ (πρβ και τη λεγόμενη lsquoΚάθοδο των Δωριέωνrsquo) Από τους 4 επόμενους αιώνες (lsquoΣκοτεινοί Αιώνεςrsquo) δεν μας διασώζονται καθόλου γραπτά κείμενα (amp μάλλον δεν υπήρχαν καν) Μόλις στο βrsquo μισό του 8ου

αι πΧ επανεμφανίζονται τα γραπτά κείμενα αλλά σε αλφαβητικό σύστημα γραφής πλέον

Αλφάβητο

bull Στη διάρκεια των lsquoΣκοτεινών Αιώνωνrsquo οι οποίοι γλωσσικά αντιστοιχούν στην Κοινή (ή lsquoΠροϊστορικήrsquo) Ελληνική (12ος-8ος αι πΧ) έλαβαν χώρα ο Αrsquo (περ 1000 πΧ) και ο Βrsquo (8ος-7ος αι) ελληνικός αποικισμός (εμπορικά κέντρασταθμοί (ἐμπόρια) ήδη από τη μυκηναϊκή εποχή)

bull Με τον Βrsquo ελληνικό αποικισμό (8ος-7ος αι) οι Έλληνες ανοίχτηκαν πολύ πέρα από το Αιγαίο ndash δυτ παράλια Μ Ασίας (πχ Μίλητος) του Αrsquo αποικισμού Έτσι ήρθαν σε επαφή με σημιτικούς πληθυσμούς στα παράλια της Εγγύς Ανατολής και πιθανώς υιοθέτησαν κάποιο από τα συστήματα γραφής που χρησιμοποιούσαν αυτοί

αλφάβητο

ερωτήματα

bull από πού -αυτόχθονο ή εισαγόμενο

bull πού -τόποςτόποι εμφάνισης

bull πότε -χρόνος εμφάνισης

bull πώς -πώς εμφανίσθηκε και πώς διαμορφώθηκε

Αλφάβητο προέλευση

bull Φοινικική προέλευση

(α) παρόμοιο σχήμα (amp φωνολογ αξία συχνά) γραμμάτων στα δύο αλφάβητα

(β) ονόματα γραμμάτων (άλφα = φοιν lsquoaleph lsquoβόδιrsquo βήτα = φοιν beth = lsquoσπίτιrsquo γάμμα = φοιν gimel lsquoκαμήλαrsquo() κοκ)

(γ) σειρά γραμμάτων στο αλφάβητο

(δ) κατεύθυνση γραφής αρχικά αριστερόστροφη γραφήόπως στη Φοινικική (ἐπὶ τὰ λαιά)

(ε) έμμεση μαρτυρία υλικό γραφής πάπυρος δέρμα λίθος (όχι πηλός πρβ μυκηναϊκή)

(στ) Ηρόδοτος (558) φοινικήια γράμματα (πρβ κρητ ποινικαστάς lsquoγραφέαςrsquo)

αλφάβητο vs σημιτική γραφήΣημιτικό ελληνικό ονομ σημιτ ονομ ελλ φωνητ αξία

Ελληνικό vs Φοινικικό αλφάβητο

Ο Ηρόδοτος για το ελληνικό αλφάβητο

Ηρόδοτος

bull [5581] Κι οι Φοίνικες αυτοί που ήρθαν μαζί με τον Κάδμο (κι οι Γεφυραίοι κατάγονταν απ᾽ αυτούς) με το να εγκατασταθούν σ᾽ αυτή τη χώρα δίδαξαν στους Έλληνες κι άλλες πολλές γνώσεις και προπάντων τα γράμματα που όπως νομίζω ήταν άγνωστα ώς τότε στους Έλληνες αρχικά ήταν αυτά που χρησιμοποιούσαν όλοι οι Φοίνικες αργότερα όμως με το πέρασμα του καιρού μαζί με τη γλώσσα άλλαξαν και τη μορφή των γραμμάτων [5582] Λοιπόν εκείνο τον καιρό η ελληνική φυλή που στις πιο πολλές περιοχές γειτόνευε μ᾽ αυτούς ήταν οι Ίωνες κι αυτοί πήραν ως μαθητές τα γράμματα από τους Φοίνικες κι αφού άλλαξαν ελαφρά τη μορφή τους τα χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιώντας τα τους έδωσαν όνομα κι όπως το ᾽θελε και το δίκιο μια και τα είχαν φέρει στην Ελλάδα οι Φοίνικες τους έδωσαν το όνομα laquoφοινικήιαraquo [5583] Επίσης οι Ίωνες απ᾽ τον παλιό καιρό τα βιβλία τα λένε διφθέρες γιατί κάποτε που σπάνιζε ο πάπυρος έγραφαν πάνω σε κατεργασμένα δέρματα κατσικιών και προβάτων mdash ακόμα και στη δική μου εποχή πολλοί από τους βαρβάρους γράφουν πάνω σε τέτοιες διφθέρες

Ηρόδοτοςbull [5591] Κι είδα με τα μάτια μου γράμματα laquoκαδμείαraquo χαραγμένα πάνω σε τρεις

τρίποδες στη Θήβα στο ναό του Ισμηνίου Απόλλωνα που έχουν μεγάλη ομοιότητα με τα ιωνικά Λοιπόν ο ένας τρίποδας έχει την ακόλουθη επιγραφήἈμφιτρύων μ᾽ ἀνέθηκε θεῷ ἀπὸ ΤηλεβοάωνΑπ᾽ των Κραχτών γυρίζοντας τα μέρη ο Αμφιτρύωνανάθημα με αφήκε

Αυτή η επιγραφή θα είναι της εποχής του Λαΐου του γιου του Λαβδάκου γιου του Πολυδώρου γιου του Κάδμου

bull [5601] Ένας άλλος τρίποδας σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρους λέει

Σκαῖος πυγμαχέων με ἑκηβόλῳ Ἀπόλλωνινικήσας ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμαΟ Σκαίος όταν νίκησε σ᾽ αγώνα πυγμαχίαςσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

Κι ο Σκαίος θα πρέπει να είναι ο γιος του Ιπποκόωντα αν πράγματι αυτός είναι που ανέθεσε τον τρίποδα κι όχι άλλος συνονόματος του γιου του Ιπποκόωντα που έζησε στα χρόνια του Οιδίποδα του γιου του Λαΐου

Ηρόδοτος

bull [5611] Κι ένας τρίτος τρίποδας λέει κι αυτός σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρουςΛαοδάμας τρίποδ᾽ αὐτὸς ἐϋσκόπῳ Ἀπόλλωνιμουναρχέων ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμα

Ο Λαοδάμας στου βασιλιά σαν κάθισε το θρόνοσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

αλφάβητο τόπος παραλαβής

Αλφάβητο

bull TΟΠΟΣ στα παράλια της Ανατολ Μεσογείου (ίσως σημερ Συρία ήκαι Λίβανος) πιθανολογείται ότι (περ 800 πΧ ()) οι Έλληνες υιοθέτησαν ένα ΒΔ σημιτικό σύστημα γραφής

bull Πιθανώς στην περιοχή της Αλ Μίνα (αρχ Ποταμοί Καρῶν ή Ποσείδιον (σημ Συρία) - πρβ amp αρχαία Ουγκαρίτ (σημ Ρας Σάμρα)) Παρουσία Ελλήνων εκεί (έμποροι) από 8ο αι πΧ

bull Εναλλακτικές τοποθεσίες Κύπρος (συνύπαρξη Ελλήνων (από 12ο11ο αι πΧ) Ετεοκυπρίων Φοινίκων (από 10ο9ο

αι πΧ πχ Φοίνικες στο Κίτιον = σημ Λάρνακα)) ήκαι Ρόδος (εμπορ παρουσία Φοινίκων) Κρήτη (αρχαϊκό ΑΕ αλφάβητο) Θήρα Εύβοια δυτ Μ Ασία (Φρύγες ως ενδιάμεσοι) κτλ

αλφάβητο χρόνος1500-700 πΧ

αλφάβητο χρόνος

bull ΧΡΟΝΟΣ μάλλον στις αρχές 8ου αι πΧ (περ 800 πΧ) rarr τα πρωιμότερα κείμενα που διασώζονται σήμερα (οινοχόη Διπύλου (Αθήνα) ποτήριον Νέστορος amp άλλες επιγραφές από Ιschia (αρχαίες Πιθηκοῦσσαι δηλ νησί στον κόλπο της Ν(ε)άπολης Ιταλία) επιγραφές Μεθώνης Πιερίας) rarr μετά τα μέσα 8ου αι Πρβ και ομηρικά έπη (Ιλιάδα) rarr η σύνθεσή τους συνδέεται με τη γραφή δηλ η σημερινή τους μορφή ανάγεται στην πρώιμη γραπτή καταγραφή τους (με τοπικές παραλλαγές την αρχαϊκή περίοδο καταγραφή σε οριστική μορφή τον 6ο αι πΧ στην Αθήνα με εντολή Πεισίστρατου) μέσα από ένα παλιότερο corpus επικού υλικού

Αλφάβητο

bull ΤΡΟΠΟΣ-ΣΚΟΠΟΣ Ορισμένοι μελετητές (πχ B Powell) πιστεύουν ότι η υιοθέτηση του αλφαβήτου με σκοπό τη γραπτή σύνθεση των ομηρικών επών Όμως ο βασικός λόγος ήταν μάλλον πρακτικός rarr εμπορικές συναλλαγές καταγραφή αντικειμένων ίσως καταγραφή μηνυμάτων λογοτ κειμένων ευρύτερα Εξάλλου τοπικές παραλλαγές ΑΕ αλφαβήτουrarr πολλαπλή εισαγωγή (lt 1 φοιν πρότυπο)

bull laquoάγνωστος ευεργέτηςraquo (Willamowitz) ανέπτυξε το αλφάβητο από κάποιο πρότυπο και εξελίχτηκε αργότερα στα τοπικά αλφάβητα στην Ελλάδα

Αλφάβητο bull Φοινικικό lsquoαλφάβητοrsquorarrσυλλαβογραφικό-συμφωνογραφικό

δηλ δεν αποδίδονταν γραπτώς τα φωνήεντα αφού δεν ήταν απαραίτητο για την κατανόηση νοήματος (πρβ δομή σημιτικών γλωσσών rarr τρισυμφωνικές ρίζες πχ αραβική ρίζα ktb kitāb lsquoβιβλίοrsquo - kutub lsquoβιβλίαrsquo - kātib lsquoγραφέαςrsquo κά)

bull Το ΒΔ σημιτικόφοινικικό lsquoαλφάβητοrsquo με 22 σύμβολα αλλά οι Έλληνεςrarrτροποποίηση (όχι με ενιαίο τρόπο όμως rarr πρβ τοπικές παραλλαγές)

(α) κάποια σύμβολα αντιστοιχούσαν σε αποκλειστικά σημιτικούς φθόγγους rarr άλλαξαν χρήση ώστε να αποδίδουν ελληνικά φωνήεντα πχ ltΑgt rarr a

(β) προστέθηκαν νέα γράμματα πχ ltΥ Χ Ψgt

(γ) κάποια σύμβολα εξέλιπαν αργότερα δίγαμμα κόππα σaν (Ϝ Ϙ Μ)

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Αλφάβητο

bull Η Γραμμική Βrsquo γραφή εξυπηρετούσε τις ανάγκες της μυκηναϊκής γραφειοκρατίας (πχ κατάλογοι ειδών σε ανακτορικές αποθήκες) Συνεπώς λίγοι επαγγελματίες γραφείς μόνο γνώριζαν τη χρήση της Γραμμικής Βrsquo γραφής

bull Με την κατάρρευση των μυκηναϊκών κέντρων (Μυκήνες Πύλος Τίρυνθα Θήβα Κνωσός) το 1200 πΧ (ή και λίγο αργότερα) σταμάτησε η χρήση της Γραμμικής Β΄ (πρβ και τη λεγόμενη lsquoΚάθοδο των Δωριέωνrsquo) Από τους 4 επόμενους αιώνες (lsquoΣκοτεινοί Αιώνεςrsquo) δεν μας διασώζονται καθόλου γραπτά κείμενα (amp μάλλον δεν υπήρχαν καν) Μόλις στο βrsquo μισό του 8ου

αι πΧ επανεμφανίζονται τα γραπτά κείμενα αλλά σε αλφαβητικό σύστημα γραφής πλέον

Αλφάβητο

bull Στη διάρκεια των lsquoΣκοτεινών Αιώνωνrsquo οι οποίοι γλωσσικά αντιστοιχούν στην Κοινή (ή lsquoΠροϊστορικήrsquo) Ελληνική (12ος-8ος αι πΧ) έλαβαν χώρα ο Αrsquo (περ 1000 πΧ) και ο Βrsquo (8ος-7ος αι) ελληνικός αποικισμός (εμπορικά κέντρασταθμοί (ἐμπόρια) ήδη από τη μυκηναϊκή εποχή)

bull Με τον Βrsquo ελληνικό αποικισμό (8ος-7ος αι) οι Έλληνες ανοίχτηκαν πολύ πέρα από το Αιγαίο ndash δυτ παράλια Μ Ασίας (πχ Μίλητος) του Αrsquo αποικισμού Έτσι ήρθαν σε επαφή με σημιτικούς πληθυσμούς στα παράλια της Εγγύς Ανατολής και πιθανώς υιοθέτησαν κάποιο από τα συστήματα γραφής που χρησιμοποιούσαν αυτοί

αλφάβητο

ερωτήματα

bull από πού -αυτόχθονο ή εισαγόμενο

bull πού -τόποςτόποι εμφάνισης

bull πότε -χρόνος εμφάνισης

bull πώς -πώς εμφανίσθηκε και πώς διαμορφώθηκε

Αλφάβητο προέλευση

bull Φοινικική προέλευση

(α) παρόμοιο σχήμα (amp φωνολογ αξία συχνά) γραμμάτων στα δύο αλφάβητα

(β) ονόματα γραμμάτων (άλφα = φοιν lsquoaleph lsquoβόδιrsquo βήτα = φοιν beth = lsquoσπίτιrsquo γάμμα = φοιν gimel lsquoκαμήλαrsquo() κοκ)

(γ) σειρά γραμμάτων στο αλφάβητο

(δ) κατεύθυνση γραφής αρχικά αριστερόστροφη γραφήόπως στη Φοινικική (ἐπὶ τὰ λαιά)

(ε) έμμεση μαρτυρία υλικό γραφής πάπυρος δέρμα λίθος (όχι πηλός πρβ μυκηναϊκή)

(στ) Ηρόδοτος (558) φοινικήια γράμματα (πρβ κρητ ποινικαστάς lsquoγραφέαςrsquo)

αλφάβητο vs σημιτική γραφήΣημιτικό ελληνικό ονομ σημιτ ονομ ελλ φωνητ αξία

Ελληνικό vs Φοινικικό αλφάβητο

Ο Ηρόδοτος για το ελληνικό αλφάβητο

Ηρόδοτος

bull [5581] Κι οι Φοίνικες αυτοί που ήρθαν μαζί με τον Κάδμο (κι οι Γεφυραίοι κατάγονταν απ᾽ αυτούς) με το να εγκατασταθούν σ᾽ αυτή τη χώρα δίδαξαν στους Έλληνες κι άλλες πολλές γνώσεις και προπάντων τα γράμματα που όπως νομίζω ήταν άγνωστα ώς τότε στους Έλληνες αρχικά ήταν αυτά που χρησιμοποιούσαν όλοι οι Φοίνικες αργότερα όμως με το πέρασμα του καιρού μαζί με τη γλώσσα άλλαξαν και τη μορφή των γραμμάτων [5582] Λοιπόν εκείνο τον καιρό η ελληνική φυλή που στις πιο πολλές περιοχές γειτόνευε μ᾽ αυτούς ήταν οι Ίωνες κι αυτοί πήραν ως μαθητές τα γράμματα από τους Φοίνικες κι αφού άλλαξαν ελαφρά τη μορφή τους τα χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιώντας τα τους έδωσαν όνομα κι όπως το ᾽θελε και το δίκιο μια και τα είχαν φέρει στην Ελλάδα οι Φοίνικες τους έδωσαν το όνομα laquoφοινικήιαraquo [5583] Επίσης οι Ίωνες απ᾽ τον παλιό καιρό τα βιβλία τα λένε διφθέρες γιατί κάποτε που σπάνιζε ο πάπυρος έγραφαν πάνω σε κατεργασμένα δέρματα κατσικιών και προβάτων mdash ακόμα και στη δική μου εποχή πολλοί από τους βαρβάρους γράφουν πάνω σε τέτοιες διφθέρες

Ηρόδοτοςbull [5591] Κι είδα με τα μάτια μου γράμματα laquoκαδμείαraquo χαραγμένα πάνω σε τρεις

τρίποδες στη Θήβα στο ναό του Ισμηνίου Απόλλωνα που έχουν μεγάλη ομοιότητα με τα ιωνικά Λοιπόν ο ένας τρίποδας έχει την ακόλουθη επιγραφήἈμφιτρύων μ᾽ ἀνέθηκε θεῷ ἀπὸ ΤηλεβοάωνΑπ᾽ των Κραχτών γυρίζοντας τα μέρη ο Αμφιτρύωνανάθημα με αφήκε

Αυτή η επιγραφή θα είναι της εποχής του Λαΐου του γιου του Λαβδάκου γιου του Πολυδώρου γιου του Κάδμου

bull [5601] Ένας άλλος τρίποδας σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρους λέει

Σκαῖος πυγμαχέων με ἑκηβόλῳ Ἀπόλλωνινικήσας ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμαΟ Σκαίος όταν νίκησε σ᾽ αγώνα πυγμαχίαςσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

Κι ο Σκαίος θα πρέπει να είναι ο γιος του Ιπποκόωντα αν πράγματι αυτός είναι που ανέθεσε τον τρίποδα κι όχι άλλος συνονόματος του γιου του Ιπποκόωντα που έζησε στα χρόνια του Οιδίποδα του γιου του Λαΐου

Ηρόδοτος

bull [5611] Κι ένας τρίτος τρίποδας λέει κι αυτός σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρουςΛαοδάμας τρίποδ᾽ αὐτὸς ἐϋσκόπῳ Ἀπόλλωνιμουναρχέων ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμα

Ο Λαοδάμας στου βασιλιά σαν κάθισε το θρόνοσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

αλφάβητο τόπος παραλαβής

Αλφάβητο

bull TΟΠΟΣ στα παράλια της Ανατολ Μεσογείου (ίσως σημερ Συρία ήκαι Λίβανος) πιθανολογείται ότι (περ 800 πΧ ()) οι Έλληνες υιοθέτησαν ένα ΒΔ σημιτικό σύστημα γραφής

bull Πιθανώς στην περιοχή της Αλ Μίνα (αρχ Ποταμοί Καρῶν ή Ποσείδιον (σημ Συρία) - πρβ amp αρχαία Ουγκαρίτ (σημ Ρας Σάμρα)) Παρουσία Ελλήνων εκεί (έμποροι) από 8ο αι πΧ

bull Εναλλακτικές τοποθεσίες Κύπρος (συνύπαρξη Ελλήνων (από 12ο11ο αι πΧ) Ετεοκυπρίων Φοινίκων (από 10ο9ο

αι πΧ πχ Φοίνικες στο Κίτιον = σημ Λάρνακα)) ήκαι Ρόδος (εμπορ παρουσία Φοινίκων) Κρήτη (αρχαϊκό ΑΕ αλφάβητο) Θήρα Εύβοια δυτ Μ Ασία (Φρύγες ως ενδιάμεσοι) κτλ

αλφάβητο χρόνος1500-700 πΧ

αλφάβητο χρόνος

bull ΧΡΟΝΟΣ μάλλον στις αρχές 8ου αι πΧ (περ 800 πΧ) rarr τα πρωιμότερα κείμενα που διασώζονται σήμερα (οινοχόη Διπύλου (Αθήνα) ποτήριον Νέστορος amp άλλες επιγραφές από Ιschia (αρχαίες Πιθηκοῦσσαι δηλ νησί στον κόλπο της Ν(ε)άπολης Ιταλία) επιγραφές Μεθώνης Πιερίας) rarr μετά τα μέσα 8ου αι Πρβ και ομηρικά έπη (Ιλιάδα) rarr η σύνθεσή τους συνδέεται με τη γραφή δηλ η σημερινή τους μορφή ανάγεται στην πρώιμη γραπτή καταγραφή τους (με τοπικές παραλλαγές την αρχαϊκή περίοδο καταγραφή σε οριστική μορφή τον 6ο αι πΧ στην Αθήνα με εντολή Πεισίστρατου) μέσα από ένα παλιότερο corpus επικού υλικού

Αλφάβητο

bull ΤΡΟΠΟΣ-ΣΚΟΠΟΣ Ορισμένοι μελετητές (πχ B Powell) πιστεύουν ότι η υιοθέτηση του αλφαβήτου με σκοπό τη γραπτή σύνθεση των ομηρικών επών Όμως ο βασικός λόγος ήταν μάλλον πρακτικός rarr εμπορικές συναλλαγές καταγραφή αντικειμένων ίσως καταγραφή μηνυμάτων λογοτ κειμένων ευρύτερα Εξάλλου τοπικές παραλλαγές ΑΕ αλφαβήτουrarr πολλαπλή εισαγωγή (lt 1 φοιν πρότυπο)

bull laquoάγνωστος ευεργέτηςraquo (Willamowitz) ανέπτυξε το αλφάβητο από κάποιο πρότυπο και εξελίχτηκε αργότερα στα τοπικά αλφάβητα στην Ελλάδα

Αλφάβητο bull Φοινικικό lsquoαλφάβητοrsquorarrσυλλαβογραφικό-συμφωνογραφικό

δηλ δεν αποδίδονταν γραπτώς τα φωνήεντα αφού δεν ήταν απαραίτητο για την κατανόηση νοήματος (πρβ δομή σημιτικών γλωσσών rarr τρισυμφωνικές ρίζες πχ αραβική ρίζα ktb kitāb lsquoβιβλίοrsquo - kutub lsquoβιβλίαrsquo - kātib lsquoγραφέαςrsquo κά)

bull Το ΒΔ σημιτικόφοινικικό lsquoαλφάβητοrsquo με 22 σύμβολα αλλά οι Έλληνεςrarrτροποποίηση (όχι με ενιαίο τρόπο όμως rarr πρβ τοπικές παραλλαγές)

(α) κάποια σύμβολα αντιστοιχούσαν σε αποκλειστικά σημιτικούς φθόγγους rarr άλλαξαν χρήση ώστε να αποδίδουν ελληνικά φωνήεντα πχ ltΑgt rarr a

(β) προστέθηκαν νέα γράμματα πχ ltΥ Χ Ψgt

(γ) κάποια σύμβολα εξέλιπαν αργότερα δίγαμμα κόππα σaν (Ϝ Ϙ Μ)

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Αλφάβητο

bull Στη διάρκεια των lsquoΣκοτεινών Αιώνωνrsquo οι οποίοι γλωσσικά αντιστοιχούν στην Κοινή (ή lsquoΠροϊστορικήrsquo) Ελληνική (12ος-8ος αι πΧ) έλαβαν χώρα ο Αrsquo (περ 1000 πΧ) και ο Βrsquo (8ος-7ος αι) ελληνικός αποικισμός (εμπορικά κέντρασταθμοί (ἐμπόρια) ήδη από τη μυκηναϊκή εποχή)

bull Με τον Βrsquo ελληνικό αποικισμό (8ος-7ος αι) οι Έλληνες ανοίχτηκαν πολύ πέρα από το Αιγαίο ndash δυτ παράλια Μ Ασίας (πχ Μίλητος) του Αrsquo αποικισμού Έτσι ήρθαν σε επαφή με σημιτικούς πληθυσμούς στα παράλια της Εγγύς Ανατολής και πιθανώς υιοθέτησαν κάποιο από τα συστήματα γραφής που χρησιμοποιούσαν αυτοί

αλφάβητο

ερωτήματα

bull από πού -αυτόχθονο ή εισαγόμενο

bull πού -τόποςτόποι εμφάνισης

bull πότε -χρόνος εμφάνισης

bull πώς -πώς εμφανίσθηκε και πώς διαμορφώθηκε

Αλφάβητο προέλευση

bull Φοινικική προέλευση

(α) παρόμοιο σχήμα (amp φωνολογ αξία συχνά) γραμμάτων στα δύο αλφάβητα

(β) ονόματα γραμμάτων (άλφα = φοιν lsquoaleph lsquoβόδιrsquo βήτα = φοιν beth = lsquoσπίτιrsquo γάμμα = φοιν gimel lsquoκαμήλαrsquo() κοκ)

(γ) σειρά γραμμάτων στο αλφάβητο

(δ) κατεύθυνση γραφής αρχικά αριστερόστροφη γραφήόπως στη Φοινικική (ἐπὶ τὰ λαιά)

(ε) έμμεση μαρτυρία υλικό γραφής πάπυρος δέρμα λίθος (όχι πηλός πρβ μυκηναϊκή)

(στ) Ηρόδοτος (558) φοινικήια γράμματα (πρβ κρητ ποινικαστάς lsquoγραφέαςrsquo)

αλφάβητο vs σημιτική γραφήΣημιτικό ελληνικό ονομ σημιτ ονομ ελλ φωνητ αξία

Ελληνικό vs Φοινικικό αλφάβητο

Ο Ηρόδοτος για το ελληνικό αλφάβητο

Ηρόδοτος

bull [5581] Κι οι Φοίνικες αυτοί που ήρθαν μαζί με τον Κάδμο (κι οι Γεφυραίοι κατάγονταν απ᾽ αυτούς) με το να εγκατασταθούν σ᾽ αυτή τη χώρα δίδαξαν στους Έλληνες κι άλλες πολλές γνώσεις και προπάντων τα γράμματα που όπως νομίζω ήταν άγνωστα ώς τότε στους Έλληνες αρχικά ήταν αυτά που χρησιμοποιούσαν όλοι οι Φοίνικες αργότερα όμως με το πέρασμα του καιρού μαζί με τη γλώσσα άλλαξαν και τη μορφή των γραμμάτων [5582] Λοιπόν εκείνο τον καιρό η ελληνική φυλή που στις πιο πολλές περιοχές γειτόνευε μ᾽ αυτούς ήταν οι Ίωνες κι αυτοί πήραν ως μαθητές τα γράμματα από τους Φοίνικες κι αφού άλλαξαν ελαφρά τη μορφή τους τα χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιώντας τα τους έδωσαν όνομα κι όπως το ᾽θελε και το δίκιο μια και τα είχαν φέρει στην Ελλάδα οι Φοίνικες τους έδωσαν το όνομα laquoφοινικήιαraquo [5583] Επίσης οι Ίωνες απ᾽ τον παλιό καιρό τα βιβλία τα λένε διφθέρες γιατί κάποτε που σπάνιζε ο πάπυρος έγραφαν πάνω σε κατεργασμένα δέρματα κατσικιών και προβάτων mdash ακόμα και στη δική μου εποχή πολλοί από τους βαρβάρους γράφουν πάνω σε τέτοιες διφθέρες

Ηρόδοτοςbull [5591] Κι είδα με τα μάτια μου γράμματα laquoκαδμείαraquo χαραγμένα πάνω σε τρεις

τρίποδες στη Θήβα στο ναό του Ισμηνίου Απόλλωνα που έχουν μεγάλη ομοιότητα με τα ιωνικά Λοιπόν ο ένας τρίποδας έχει την ακόλουθη επιγραφήἈμφιτρύων μ᾽ ἀνέθηκε θεῷ ἀπὸ ΤηλεβοάωνΑπ᾽ των Κραχτών γυρίζοντας τα μέρη ο Αμφιτρύωνανάθημα με αφήκε

Αυτή η επιγραφή θα είναι της εποχής του Λαΐου του γιου του Λαβδάκου γιου του Πολυδώρου γιου του Κάδμου

bull [5601] Ένας άλλος τρίποδας σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρους λέει

Σκαῖος πυγμαχέων με ἑκηβόλῳ Ἀπόλλωνινικήσας ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμαΟ Σκαίος όταν νίκησε σ᾽ αγώνα πυγμαχίαςσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

Κι ο Σκαίος θα πρέπει να είναι ο γιος του Ιπποκόωντα αν πράγματι αυτός είναι που ανέθεσε τον τρίποδα κι όχι άλλος συνονόματος του γιου του Ιπποκόωντα που έζησε στα χρόνια του Οιδίποδα του γιου του Λαΐου

Ηρόδοτος

bull [5611] Κι ένας τρίτος τρίποδας λέει κι αυτός σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρουςΛαοδάμας τρίποδ᾽ αὐτὸς ἐϋσκόπῳ Ἀπόλλωνιμουναρχέων ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμα

Ο Λαοδάμας στου βασιλιά σαν κάθισε το θρόνοσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

αλφάβητο τόπος παραλαβής

Αλφάβητο

bull TΟΠΟΣ στα παράλια της Ανατολ Μεσογείου (ίσως σημερ Συρία ήκαι Λίβανος) πιθανολογείται ότι (περ 800 πΧ ()) οι Έλληνες υιοθέτησαν ένα ΒΔ σημιτικό σύστημα γραφής

bull Πιθανώς στην περιοχή της Αλ Μίνα (αρχ Ποταμοί Καρῶν ή Ποσείδιον (σημ Συρία) - πρβ amp αρχαία Ουγκαρίτ (σημ Ρας Σάμρα)) Παρουσία Ελλήνων εκεί (έμποροι) από 8ο αι πΧ

bull Εναλλακτικές τοποθεσίες Κύπρος (συνύπαρξη Ελλήνων (από 12ο11ο αι πΧ) Ετεοκυπρίων Φοινίκων (από 10ο9ο

αι πΧ πχ Φοίνικες στο Κίτιον = σημ Λάρνακα)) ήκαι Ρόδος (εμπορ παρουσία Φοινίκων) Κρήτη (αρχαϊκό ΑΕ αλφάβητο) Θήρα Εύβοια δυτ Μ Ασία (Φρύγες ως ενδιάμεσοι) κτλ

αλφάβητο χρόνος1500-700 πΧ

αλφάβητο χρόνος

bull ΧΡΟΝΟΣ μάλλον στις αρχές 8ου αι πΧ (περ 800 πΧ) rarr τα πρωιμότερα κείμενα που διασώζονται σήμερα (οινοχόη Διπύλου (Αθήνα) ποτήριον Νέστορος amp άλλες επιγραφές από Ιschia (αρχαίες Πιθηκοῦσσαι δηλ νησί στον κόλπο της Ν(ε)άπολης Ιταλία) επιγραφές Μεθώνης Πιερίας) rarr μετά τα μέσα 8ου αι Πρβ και ομηρικά έπη (Ιλιάδα) rarr η σύνθεσή τους συνδέεται με τη γραφή δηλ η σημερινή τους μορφή ανάγεται στην πρώιμη γραπτή καταγραφή τους (με τοπικές παραλλαγές την αρχαϊκή περίοδο καταγραφή σε οριστική μορφή τον 6ο αι πΧ στην Αθήνα με εντολή Πεισίστρατου) μέσα από ένα παλιότερο corpus επικού υλικού

Αλφάβητο

bull ΤΡΟΠΟΣ-ΣΚΟΠΟΣ Ορισμένοι μελετητές (πχ B Powell) πιστεύουν ότι η υιοθέτηση του αλφαβήτου με σκοπό τη γραπτή σύνθεση των ομηρικών επών Όμως ο βασικός λόγος ήταν μάλλον πρακτικός rarr εμπορικές συναλλαγές καταγραφή αντικειμένων ίσως καταγραφή μηνυμάτων λογοτ κειμένων ευρύτερα Εξάλλου τοπικές παραλλαγές ΑΕ αλφαβήτουrarr πολλαπλή εισαγωγή (lt 1 φοιν πρότυπο)

bull laquoάγνωστος ευεργέτηςraquo (Willamowitz) ανέπτυξε το αλφάβητο από κάποιο πρότυπο και εξελίχτηκε αργότερα στα τοπικά αλφάβητα στην Ελλάδα

Αλφάβητο bull Φοινικικό lsquoαλφάβητοrsquorarrσυλλαβογραφικό-συμφωνογραφικό

δηλ δεν αποδίδονταν γραπτώς τα φωνήεντα αφού δεν ήταν απαραίτητο για την κατανόηση νοήματος (πρβ δομή σημιτικών γλωσσών rarr τρισυμφωνικές ρίζες πχ αραβική ρίζα ktb kitāb lsquoβιβλίοrsquo - kutub lsquoβιβλίαrsquo - kātib lsquoγραφέαςrsquo κά)

bull Το ΒΔ σημιτικόφοινικικό lsquoαλφάβητοrsquo με 22 σύμβολα αλλά οι Έλληνεςrarrτροποποίηση (όχι με ενιαίο τρόπο όμως rarr πρβ τοπικές παραλλαγές)

(α) κάποια σύμβολα αντιστοιχούσαν σε αποκλειστικά σημιτικούς φθόγγους rarr άλλαξαν χρήση ώστε να αποδίδουν ελληνικά φωνήεντα πχ ltΑgt rarr a

(β) προστέθηκαν νέα γράμματα πχ ltΥ Χ Ψgt

(γ) κάποια σύμβολα εξέλιπαν αργότερα δίγαμμα κόππα σaν (Ϝ Ϙ Μ)

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

αλφάβητο

ερωτήματα

bull από πού -αυτόχθονο ή εισαγόμενο

bull πού -τόποςτόποι εμφάνισης

bull πότε -χρόνος εμφάνισης

bull πώς -πώς εμφανίσθηκε και πώς διαμορφώθηκε

Αλφάβητο προέλευση

bull Φοινικική προέλευση

(α) παρόμοιο σχήμα (amp φωνολογ αξία συχνά) γραμμάτων στα δύο αλφάβητα

(β) ονόματα γραμμάτων (άλφα = φοιν lsquoaleph lsquoβόδιrsquo βήτα = φοιν beth = lsquoσπίτιrsquo γάμμα = φοιν gimel lsquoκαμήλαrsquo() κοκ)

(γ) σειρά γραμμάτων στο αλφάβητο

(δ) κατεύθυνση γραφής αρχικά αριστερόστροφη γραφήόπως στη Φοινικική (ἐπὶ τὰ λαιά)

(ε) έμμεση μαρτυρία υλικό γραφής πάπυρος δέρμα λίθος (όχι πηλός πρβ μυκηναϊκή)

(στ) Ηρόδοτος (558) φοινικήια γράμματα (πρβ κρητ ποινικαστάς lsquoγραφέαςrsquo)

αλφάβητο vs σημιτική γραφήΣημιτικό ελληνικό ονομ σημιτ ονομ ελλ φωνητ αξία

Ελληνικό vs Φοινικικό αλφάβητο

Ο Ηρόδοτος για το ελληνικό αλφάβητο

Ηρόδοτος

bull [5581] Κι οι Φοίνικες αυτοί που ήρθαν μαζί με τον Κάδμο (κι οι Γεφυραίοι κατάγονταν απ᾽ αυτούς) με το να εγκατασταθούν σ᾽ αυτή τη χώρα δίδαξαν στους Έλληνες κι άλλες πολλές γνώσεις και προπάντων τα γράμματα που όπως νομίζω ήταν άγνωστα ώς τότε στους Έλληνες αρχικά ήταν αυτά που χρησιμοποιούσαν όλοι οι Φοίνικες αργότερα όμως με το πέρασμα του καιρού μαζί με τη γλώσσα άλλαξαν και τη μορφή των γραμμάτων [5582] Λοιπόν εκείνο τον καιρό η ελληνική φυλή που στις πιο πολλές περιοχές γειτόνευε μ᾽ αυτούς ήταν οι Ίωνες κι αυτοί πήραν ως μαθητές τα γράμματα από τους Φοίνικες κι αφού άλλαξαν ελαφρά τη μορφή τους τα χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιώντας τα τους έδωσαν όνομα κι όπως το ᾽θελε και το δίκιο μια και τα είχαν φέρει στην Ελλάδα οι Φοίνικες τους έδωσαν το όνομα laquoφοινικήιαraquo [5583] Επίσης οι Ίωνες απ᾽ τον παλιό καιρό τα βιβλία τα λένε διφθέρες γιατί κάποτε που σπάνιζε ο πάπυρος έγραφαν πάνω σε κατεργασμένα δέρματα κατσικιών και προβάτων mdash ακόμα και στη δική μου εποχή πολλοί από τους βαρβάρους γράφουν πάνω σε τέτοιες διφθέρες

Ηρόδοτοςbull [5591] Κι είδα με τα μάτια μου γράμματα laquoκαδμείαraquo χαραγμένα πάνω σε τρεις

τρίποδες στη Θήβα στο ναό του Ισμηνίου Απόλλωνα που έχουν μεγάλη ομοιότητα με τα ιωνικά Λοιπόν ο ένας τρίποδας έχει την ακόλουθη επιγραφήἈμφιτρύων μ᾽ ἀνέθηκε θεῷ ἀπὸ ΤηλεβοάωνΑπ᾽ των Κραχτών γυρίζοντας τα μέρη ο Αμφιτρύωνανάθημα με αφήκε

Αυτή η επιγραφή θα είναι της εποχής του Λαΐου του γιου του Λαβδάκου γιου του Πολυδώρου γιου του Κάδμου

bull [5601] Ένας άλλος τρίποδας σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρους λέει

Σκαῖος πυγμαχέων με ἑκηβόλῳ Ἀπόλλωνινικήσας ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμαΟ Σκαίος όταν νίκησε σ᾽ αγώνα πυγμαχίαςσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

Κι ο Σκαίος θα πρέπει να είναι ο γιος του Ιπποκόωντα αν πράγματι αυτός είναι που ανέθεσε τον τρίποδα κι όχι άλλος συνονόματος του γιου του Ιπποκόωντα που έζησε στα χρόνια του Οιδίποδα του γιου του Λαΐου

Ηρόδοτος

bull [5611] Κι ένας τρίτος τρίποδας λέει κι αυτός σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρουςΛαοδάμας τρίποδ᾽ αὐτὸς ἐϋσκόπῳ Ἀπόλλωνιμουναρχέων ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμα

Ο Λαοδάμας στου βασιλιά σαν κάθισε το θρόνοσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

αλφάβητο τόπος παραλαβής

Αλφάβητο

bull TΟΠΟΣ στα παράλια της Ανατολ Μεσογείου (ίσως σημερ Συρία ήκαι Λίβανος) πιθανολογείται ότι (περ 800 πΧ ()) οι Έλληνες υιοθέτησαν ένα ΒΔ σημιτικό σύστημα γραφής

bull Πιθανώς στην περιοχή της Αλ Μίνα (αρχ Ποταμοί Καρῶν ή Ποσείδιον (σημ Συρία) - πρβ amp αρχαία Ουγκαρίτ (σημ Ρας Σάμρα)) Παρουσία Ελλήνων εκεί (έμποροι) από 8ο αι πΧ

bull Εναλλακτικές τοποθεσίες Κύπρος (συνύπαρξη Ελλήνων (από 12ο11ο αι πΧ) Ετεοκυπρίων Φοινίκων (από 10ο9ο

αι πΧ πχ Φοίνικες στο Κίτιον = σημ Λάρνακα)) ήκαι Ρόδος (εμπορ παρουσία Φοινίκων) Κρήτη (αρχαϊκό ΑΕ αλφάβητο) Θήρα Εύβοια δυτ Μ Ασία (Φρύγες ως ενδιάμεσοι) κτλ

αλφάβητο χρόνος1500-700 πΧ

αλφάβητο χρόνος

bull ΧΡΟΝΟΣ μάλλον στις αρχές 8ου αι πΧ (περ 800 πΧ) rarr τα πρωιμότερα κείμενα που διασώζονται σήμερα (οινοχόη Διπύλου (Αθήνα) ποτήριον Νέστορος amp άλλες επιγραφές από Ιschia (αρχαίες Πιθηκοῦσσαι δηλ νησί στον κόλπο της Ν(ε)άπολης Ιταλία) επιγραφές Μεθώνης Πιερίας) rarr μετά τα μέσα 8ου αι Πρβ και ομηρικά έπη (Ιλιάδα) rarr η σύνθεσή τους συνδέεται με τη γραφή δηλ η σημερινή τους μορφή ανάγεται στην πρώιμη γραπτή καταγραφή τους (με τοπικές παραλλαγές την αρχαϊκή περίοδο καταγραφή σε οριστική μορφή τον 6ο αι πΧ στην Αθήνα με εντολή Πεισίστρατου) μέσα από ένα παλιότερο corpus επικού υλικού

Αλφάβητο

bull ΤΡΟΠΟΣ-ΣΚΟΠΟΣ Ορισμένοι μελετητές (πχ B Powell) πιστεύουν ότι η υιοθέτηση του αλφαβήτου με σκοπό τη γραπτή σύνθεση των ομηρικών επών Όμως ο βασικός λόγος ήταν μάλλον πρακτικός rarr εμπορικές συναλλαγές καταγραφή αντικειμένων ίσως καταγραφή μηνυμάτων λογοτ κειμένων ευρύτερα Εξάλλου τοπικές παραλλαγές ΑΕ αλφαβήτουrarr πολλαπλή εισαγωγή (lt 1 φοιν πρότυπο)

bull laquoάγνωστος ευεργέτηςraquo (Willamowitz) ανέπτυξε το αλφάβητο από κάποιο πρότυπο και εξελίχτηκε αργότερα στα τοπικά αλφάβητα στην Ελλάδα

Αλφάβητο bull Φοινικικό lsquoαλφάβητοrsquorarrσυλλαβογραφικό-συμφωνογραφικό

δηλ δεν αποδίδονταν γραπτώς τα φωνήεντα αφού δεν ήταν απαραίτητο για την κατανόηση νοήματος (πρβ δομή σημιτικών γλωσσών rarr τρισυμφωνικές ρίζες πχ αραβική ρίζα ktb kitāb lsquoβιβλίοrsquo - kutub lsquoβιβλίαrsquo - kātib lsquoγραφέαςrsquo κά)

bull Το ΒΔ σημιτικόφοινικικό lsquoαλφάβητοrsquo με 22 σύμβολα αλλά οι Έλληνεςrarrτροποποίηση (όχι με ενιαίο τρόπο όμως rarr πρβ τοπικές παραλλαγές)

(α) κάποια σύμβολα αντιστοιχούσαν σε αποκλειστικά σημιτικούς φθόγγους rarr άλλαξαν χρήση ώστε να αποδίδουν ελληνικά φωνήεντα πχ ltΑgt rarr a

(β) προστέθηκαν νέα γράμματα πχ ltΥ Χ Ψgt

(γ) κάποια σύμβολα εξέλιπαν αργότερα δίγαμμα κόππα σaν (Ϝ Ϙ Μ)

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Αλφάβητο προέλευση

bull Φοινικική προέλευση

(α) παρόμοιο σχήμα (amp φωνολογ αξία συχνά) γραμμάτων στα δύο αλφάβητα

(β) ονόματα γραμμάτων (άλφα = φοιν lsquoaleph lsquoβόδιrsquo βήτα = φοιν beth = lsquoσπίτιrsquo γάμμα = φοιν gimel lsquoκαμήλαrsquo() κοκ)

(γ) σειρά γραμμάτων στο αλφάβητο

(δ) κατεύθυνση γραφής αρχικά αριστερόστροφη γραφήόπως στη Φοινικική (ἐπὶ τὰ λαιά)

(ε) έμμεση μαρτυρία υλικό γραφής πάπυρος δέρμα λίθος (όχι πηλός πρβ μυκηναϊκή)

(στ) Ηρόδοτος (558) φοινικήια γράμματα (πρβ κρητ ποινικαστάς lsquoγραφέαςrsquo)

αλφάβητο vs σημιτική γραφήΣημιτικό ελληνικό ονομ σημιτ ονομ ελλ φωνητ αξία

Ελληνικό vs Φοινικικό αλφάβητο

Ο Ηρόδοτος για το ελληνικό αλφάβητο

Ηρόδοτος

bull [5581] Κι οι Φοίνικες αυτοί που ήρθαν μαζί με τον Κάδμο (κι οι Γεφυραίοι κατάγονταν απ᾽ αυτούς) με το να εγκατασταθούν σ᾽ αυτή τη χώρα δίδαξαν στους Έλληνες κι άλλες πολλές γνώσεις και προπάντων τα γράμματα που όπως νομίζω ήταν άγνωστα ώς τότε στους Έλληνες αρχικά ήταν αυτά που χρησιμοποιούσαν όλοι οι Φοίνικες αργότερα όμως με το πέρασμα του καιρού μαζί με τη γλώσσα άλλαξαν και τη μορφή των γραμμάτων [5582] Λοιπόν εκείνο τον καιρό η ελληνική φυλή που στις πιο πολλές περιοχές γειτόνευε μ᾽ αυτούς ήταν οι Ίωνες κι αυτοί πήραν ως μαθητές τα γράμματα από τους Φοίνικες κι αφού άλλαξαν ελαφρά τη μορφή τους τα χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιώντας τα τους έδωσαν όνομα κι όπως το ᾽θελε και το δίκιο μια και τα είχαν φέρει στην Ελλάδα οι Φοίνικες τους έδωσαν το όνομα laquoφοινικήιαraquo [5583] Επίσης οι Ίωνες απ᾽ τον παλιό καιρό τα βιβλία τα λένε διφθέρες γιατί κάποτε που σπάνιζε ο πάπυρος έγραφαν πάνω σε κατεργασμένα δέρματα κατσικιών και προβάτων mdash ακόμα και στη δική μου εποχή πολλοί από τους βαρβάρους γράφουν πάνω σε τέτοιες διφθέρες

Ηρόδοτοςbull [5591] Κι είδα με τα μάτια μου γράμματα laquoκαδμείαraquo χαραγμένα πάνω σε τρεις

τρίποδες στη Θήβα στο ναό του Ισμηνίου Απόλλωνα που έχουν μεγάλη ομοιότητα με τα ιωνικά Λοιπόν ο ένας τρίποδας έχει την ακόλουθη επιγραφήἈμφιτρύων μ᾽ ἀνέθηκε θεῷ ἀπὸ ΤηλεβοάωνΑπ᾽ των Κραχτών γυρίζοντας τα μέρη ο Αμφιτρύωνανάθημα με αφήκε

Αυτή η επιγραφή θα είναι της εποχής του Λαΐου του γιου του Λαβδάκου γιου του Πολυδώρου γιου του Κάδμου

bull [5601] Ένας άλλος τρίποδας σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρους λέει

Σκαῖος πυγμαχέων με ἑκηβόλῳ Ἀπόλλωνινικήσας ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμαΟ Σκαίος όταν νίκησε σ᾽ αγώνα πυγμαχίαςσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

Κι ο Σκαίος θα πρέπει να είναι ο γιος του Ιπποκόωντα αν πράγματι αυτός είναι που ανέθεσε τον τρίποδα κι όχι άλλος συνονόματος του γιου του Ιπποκόωντα που έζησε στα χρόνια του Οιδίποδα του γιου του Λαΐου

Ηρόδοτος

bull [5611] Κι ένας τρίτος τρίποδας λέει κι αυτός σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρουςΛαοδάμας τρίποδ᾽ αὐτὸς ἐϋσκόπῳ Ἀπόλλωνιμουναρχέων ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμα

Ο Λαοδάμας στου βασιλιά σαν κάθισε το θρόνοσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

αλφάβητο τόπος παραλαβής

Αλφάβητο

bull TΟΠΟΣ στα παράλια της Ανατολ Μεσογείου (ίσως σημερ Συρία ήκαι Λίβανος) πιθανολογείται ότι (περ 800 πΧ ()) οι Έλληνες υιοθέτησαν ένα ΒΔ σημιτικό σύστημα γραφής

bull Πιθανώς στην περιοχή της Αλ Μίνα (αρχ Ποταμοί Καρῶν ή Ποσείδιον (σημ Συρία) - πρβ amp αρχαία Ουγκαρίτ (σημ Ρας Σάμρα)) Παρουσία Ελλήνων εκεί (έμποροι) από 8ο αι πΧ

bull Εναλλακτικές τοποθεσίες Κύπρος (συνύπαρξη Ελλήνων (από 12ο11ο αι πΧ) Ετεοκυπρίων Φοινίκων (από 10ο9ο

αι πΧ πχ Φοίνικες στο Κίτιον = σημ Λάρνακα)) ήκαι Ρόδος (εμπορ παρουσία Φοινίκων) Κρήτη (αρχαϊκό ΑΕ αλφάβητο) Θήρα Εύβοια δυτ Μ Ασία (Φρύγες ως ενδιάμεσοι) κτλ

αλφάβητο χρόνος1500-700 πΧ

αλφάβητο χρόνος

bull ΧΡΟΝΟΣ μάλλον στις αρχές 8ου αι πΧ (περ 800 πΧ) rarr τα πρωιμότερα κείμενα που διασώζονται σήμερα (οινοχόη Διπύλου (Αθήνα) ποτήριον Νέστορος amp άλλες επιγραφές από Ιschia (αρχαίες Πιθηκοῦσσαι δηλ νησί στον κόλπο της Ν(ε)άπολης Ιταλία) επιγραφές Μεθώνης Πιερίας) rarr μετά τα μέσα 8ου αι Πρβ και ομηρικά έπη (Ιλιάδα) rarr η σύνθεσή τους συνδέεται με τη γραφή δηλ η σημερινή τους μορφή ανάγεται στην πρώιμη γραπτή καταγραφή τους (με τοπικές παραλλαγές την αρχαϊκή περίοδο καταγραφή σε οριστική μορφή τον 6ο αι πΧ στην Αθήνα με εντολή Πεισίστρατου) μέσα από ένα παλιότερο corpus επικού υλικού

Αλφάβητο

bull ΤΡΟΠΟΣ-ΣΚΟΠΟΣ Ορισμένοι μελετητές (πχ B Powell) πιστεύουν ότι η υιοθέτηση του αλφαβήτου με σκοπό τη γραπτή σύνθεση των ομηρικών επών Όμως ο βασικός λόγος ήταν μάλλον πρακτικός rarr εμπορικές συναλλαγές καταγραφή αντικειμένων ίσως καταγραφή μηνυμάτων λογοτ κειμένων ευρύτερα Εξάλλου τοπικές παραλλαγές ΑΕ αλφαβήτουrarr πολλαπλή εισαγωγή (lt 1 φοιν πρότυπο)

bull laquoάγνωστος ευεργέτηςraquo (Willamowitz) ανέπτυξε το αλφάβητο από κάποιο πρότυπο και εξελίχτηκε αργότερα στα τοπικά αλφάβητα στην Ελλάδα

Αλφάβητο bull Φοινικικό lsquoαλφάβητοrsquorarrσυλλαβογραφικό-συμφωνογραφικό

δηλ δεν αποδίδονταν γραπτώς τα φωνήεντα αφού δεν ήταν απαραίτητο για την κατανόηση νοήματος (πρβ δομή σημιτικών γλωσσών rarr τρισυμφωνικές ρίζες πχ αραβική ρίζα ktb kitāb lsquoβιβλίοrsquo - kutub lsquoβιβλίαrsquo - kātib lsquoγραφέαςrsquo κά)

bull Το ΒΔ σημιτικόφοινικικό lsquoαλφάβητοrsquo με 22 σύμβολα αλλά οι Έλληνεςrarrτροποποίηση (όχι με ενιαίο τρόπο όμως rarr πρβ τοπικές παραλλαγές)

(α) κάποια σύμβολα αντιστοιχούσαν σε αποκλειστικά σημιτικούς φθόγγους rarr άλλαξαν χρήση ώστε να αποδίδουν ελληνικά φωνήεντα πχ ltΑgt rarr a

(β) προστέθηκαν νέα γράμματα πχ ltΥ Χ Ψgt

(γ) κάποια σύμβολα εξέλιπαν αργότερα δίγαμμα κόππα σaν (Ϝ Ϙ Μ)

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

αλφάβητο vs σημιτική γραφήΣημιτικό ελληνικό ονομ σημιτ ονομ ελλ φωνητ αξία

Ελληνικό vs Φοινικικό αλφάβητο

Ο Ηρόδοτος για το ελληνικό αλφάβητο

Ηρόδοτος

bull [5581] Κι οι Φοίνικες αυτοί που ήρθαν μαζί με τον Κάδμο (κι οι Γεφυραίοι κατάγονταν απ᾽ αυτούς) με το να εγκατασταθούν σ᾽ αυτή τη χώρα δίδαξαν στους Έλληνες κι άλλες πολλές γνώσεις και προπάντων τα γράμματα που όπως νομίζω ήταν άγνωστα ώς τότε στους Έλληνες αρχικά ήταν αυτά που χρησιμοποιούσαν όλοι οι Φοίνικες αργότερα όμως με το πέρασμα του καιρού μαζί με τη γλώσσα άλλαξαν και τη μορφή των γραμμάτων [5582] Λοιπόν εκείνο τον καιρό η ελληνική φυλή που στις πιο πολλές περιοχές γειτόνευε μ᾽ αυτούς ήταν οι Ίωνες κι αυτοί πήραν ως μαθητές τα γράμματα από τους Φοίνικες κι αφού άλλαξαν ελαφρά τη μορφή τους τα χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιώντας τα τους έδωσαν όνομα κι όπως το ᾽θελε και το δίκιο μια και τα είχαν φέρει στην Ελλάδα οι Φοίνικες τους έδωσαν το όνομα laquoφοινικήιαraquo [5583] Επίσης οι Ίωνες απ᾽ τον παλιό καιρό τα βιβλία τα λένε διφθέρες γιατί κάποτε που σπάνιζε ο πάπυρος έγραφαν πάνω σε κατεργασμένα δέρματα κατσικιών και προβάτων mdash ακόμα και στη δική μου εποχή πολλοί από τους βαρβάρους γράφουν πάνω σε τέτοιες διφθέρες

Ηρόδοτοςbull [5591] Κι είδα με τα μάτια μου γράμματα laquoκαδμείαraquo χαραγμένα πάνω σε τρεις

τρίποδες στη Θήβα στο ναό του Ισμηνίου Απόλλωνα που έχουν μεγάλη ομοιότητα με τα ιωνικά Λοιπόν ο ένας τρίποδας έχει την ακόλουθη επιγραφήἈμφιτρύων μ᾽ ἀνέθηκε θεῷ ἀπὸ ΤηλεβοάωνΑπ᾽ των Κραχτών γυρίζοντας τα μέρη ο Αμφιτρύωνανάθημα με αφήκε

Αυτή η επιγραφή θα είναι της εποχής του Λαΐου του γιου του Λαβδάκου γιου του Πολυδώρου γιου του Κάδμου

bull [5601] Ένας άλλος τρίποδας σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρους λέει

Σκαῖος πυγμαχέων με ἑκηβόλῳ Ἀπόλλωνινικήσας ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμαΟ Σκαίος όταν νίκησε σ᾽ αγώνα πυγμαχίαςσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

Κι ο Σκαίος θα πρέπει να είναι ο γιος του Ιπποκόωντα αν πράγματι αυτός είναι που ανέθεσε τον τρίποδα κι όχι άλλος συνονόματος του γιου του Ιπποκόωντα που έζησε στα χρόνια του Οιδίποδα του γιου του Λαΐου

Ηρόδοτος

bull [5611] Κι ένας τρίτος τρίποδας λέει κι αυτός σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρουςΛαοδάμας τρίποδ᾽ αὐτὸς ἐϋσκόπῳ Ἀπόλλωνιμουναρχέων ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμα

Ο Λαοδάμας στου βασιλιά σαν κάθισε το θρόνοσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

αλφάβητο τόπος παραλαβής

Αλφάβητο

bull TΟΠΟΣ στα παράλια της Ανατολ Μεσογείου (ίσως σημερ Συρία ήκαι Λίβανος) πιθανολογείται ότι (περ 800 πΧ ()) οι Έλληνες υιοθέτησαν ένα ΒΔ σημιτικό σύστημα γραφής

bull Πιθανώς στην περιοχή της Αλ Μίνα (αρχ Ποταμοί Καρῶν ή Ποσείδιον (σημ Συρία) - πρβ amp αρχαία Ουγκαρίτ (σημ Ρας Σάμρα)) Παρουσία Ελλήνων εκεί (έμποροι) από 8ο αι πΧ

bull Εναλλακτικές τοποθεσίες Κύπρος (συνύπαρξη Ελλήνων (από 12ο11ο αι πΧ) Ετεοκυπρίων Φοινίκων (από 10ο9ο

αι πΧ πχ Φοίνικες στο Κίτιον = σημ Λάρνακα)) ήκαι Ρόδος (εμπορ παρουσία Φοινίκων) Κρήτη (αρχαϊκό ΑΕ αλφάβητο) Θήρα Εύβοια δυτ Μ Ασία (Φρύγες ως ενδιάμεσοι) κτλ

αλφάβητο χρόνος1500-700 πΧ

αλφάβητο χρόνος

bull ΧΡΟΝΟΣ μάλλον στις αρχές 8ου αι πΧ (περ 800 πΧ) rarr τα πρωιμότερα κείμενα που διασώζονται σήμερα (οινοχόη Διπύλου (Αθήνα) ποτήριον Νέστορος amp άλλες επιγραφές από Ιschia (αρχαίες Πιθηκοῦσσαι δηλ νησί στον κόλπο της Ν(ε)άπολης Ιταλία) επιγραφές Μεθώνης Πιερίας) rarr μετά τα μέσα 8ου αι Πρβ και ομηρικά έπη (Ιλιάδα) rarr η σύνθεσή τους συνδέεται με τη γραφή δηλ η σημερινή τους μορφή ανάγεται στην πρώιμη γραπτή καταγραφή τους (με τοπικές παραλλαγές την αρχαϊκή περίοδο καταγραφή σε οριστική μορφή τον 6ο αι πΧ στην Αθήνα με εντολή Πεισίστρατου) μέσα από ένα παλιότερο corpus επικού υλικού

Αλφάβητο

bull ΤΡΟΠΟΣ-ΣΚΟΠΟΣ Ορισμένοι μελετητές (πχ B Powell) πιστεύουν ότι η υιοθέτηση του αλφαβήτου με σκοπό τη γραπτή σύνθεση των ομηρικών επών Όμως ο βασικός λόγος ήταν μάλλον πρακτικός rarr εμπορικές συναλλαγές καταγραφή αντικειμένων ίσως καταγραφή μηνυμάτων λογοτ κειμένων ευρύτερα Εξάλλου τοπικές παραλλαγές ΑΕ αλφαβήτουrarr πολλαπλή εισαγωγή (lt 1 φοιν πρότυπο)

bull laquoάγνωστος ευεργέτηςraquo (Willamowitz) ανέπτυξε το αλφάβητο από κάποιο πρότυπο και εξελίχτηκε αργότερα στα τοπικά αλφάβητα στην Ελλάδα

Αλφάβητο bull Φοινικικό lsquoαλφάβητοrsquorarrσυλλαβογραφικό-συμφωνογραφικό

δηλ δεν αποδίδονταν γραπτώς τα φωνήεντα αφού δεν ήταν απαραίτητο για την κατανόηση νοήματος (πρβ δομή σημιτικών γλωσσών rarr τρισυμφωνικές ρίζες πχ αραβική ρίζα ktb kitāb lsquoβιβλίοrsquo - kutub lsquoβιβλίαrsquo - kātib lsquoγραφέαςrsquo κά)

bull Το ΒΔ σημιτικόφοινικικό lsquoαλφάβητοrsquo με 22 σύμβολα αλλά οι Έλληνεςrarrτροποποίηση (όχι με ενιαίο τρόπο όμως rarr πρβ τοπικές παραλλαγές)

(α) κάποια σύμβολα αντιστοιχούσαν σε αποκλειστικά σημιτικούς φθόγγους rarr άλλαξαν χρήση ώστε να αποδίδουν ελληνικά φωνήεντα πχ ltΑgt rarr a

(β) προστέθηκαν νέα γράμματα πχ ltΥ Χ Ψgt

(γ) κάποια σύμβολα εξέλιπαν αργότερα δίγαμμα κόππα σaν (Ϝ Ϙ Μ)

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Ελληνικό vs Φοινικικό αλφάβητο

Ο Ηρόδοτος για το ελληνικό αλφάβητο

Ηρόδοτος

bull [5581] Κι οι Φοίνικες αυτοί που ήρθαν μαζί με τον Κάδμο (κι οι Γεφυραίοι κατάγονταν απ᾽ αυτούς) με το να εγκατασταθούν σ᾽ αυτή τη χώρα δίδαξαν στους Έλληνες κι άλλες πολλές γνώσεις και προπάντων τα γράμματα που όπως νομίζω ήταν άγνωστα ώς τότε στους Έλληνες αρχικά ήταν αυτά που χρησιμοποιούσαν όλοι οι Φοίνικες αργότερα όμως με το πέρασμα του καιρού μαζί με τη γλώσσα άλλαξαν και τη μορφή των γραμμάτων [5582] Λοιπόν εκείνο τον καιρό η ελληνική φυλή που στις πιο πολλές περιοχές γειτόνευε μ᾽ αυτούς ήταν οι Ίωνες κι αυτοί πήραν ως μαθητές τα γράμματα από τους Φοίνικες κι αφού άλλαξαν ελαφρά τη μορφή τους τα χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιώντας τα τους έδωσαν όνομα κι όπως το ᾽θελε και το δίκιο μια και τα είχαν φέρει στην Ελλάδα οι Φοίνικες τους έδωσαν το όνομα laquoφοινικήιαraquo [5583] Επίσης οι Ίωνες απ᾽ τον παλιό καιρό τα βιβλία τα λένε διφθέρες γιατί κάποτε που σπάνιζε ο πάπυρος έγραφαν πάνω σε κατεργασμένα δέρματα κατσικιών και προβάτων mdash ακόμα και στη δική μου εποχή πολλοί από τους βαρβάρους γράφουν πάνω σε τέτοιες διφθέρες

Ηρόδοτοςbull [5591] Κι είδα με τα μάτια μου γράμματα laquoκαδμείαraquo χαραγμένα πάνω σε τρεις

τρίποδες στη Θήβα στο ναό του Ισμηνίου Απόλλωνα που έχουν μεγάλη ομοιότητα με τα ιωνικά Λοιπόν ο ένας τρίποδας έχει την ακόλουθη επιγραφήἈμφιτρύων μ᾽ ἀνέθηκε θεῷ ἀπὸ ΤηλεβοάωνΑπ᾽ των Κραχτών γυρίζοντας τα μέρη ο Αμφιτρύωνανάθημα με αφήκε

Αυτή η επιγραφή θα είναι της εποχής του Λαΐου του γιου του Λαβδάκου γιου του Πολυδώρου γιου του Κάδμου

bull [5601] Ένας άλλος τρίποδας σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρους λέει

Σκαῖος πυγμαχέων με ἑκηβόλῳ Ἀπόλλωνινικήσας ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμαΟ Σκαίος όταν νίκησε σ᾽ αγώνα πυγμαχίαςσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

Κι ο Σκαίος θα πρέπει να είναι ο γιος του Ιπποκόωντα αν πράγματι αυτός είναι που ανέθεσε τον τρίποδα κι όχι άλλος συνονόματος του γιου του Ιπποκόωντα που έζησε στα χρόνια του Οιδίποδα του γιου του Λαΐου

Ηρόδοτος

bull [5611] Κι ένας τρίτος τρίποδας λέει κι αυτός σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρουςΛαοδάμας τρίποδ᾽ αὐτὸς ἐϋσκόπῳ Ἀπόλλωνιμουναρχέων ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμα

Ο Λαοδάμας στου βασιλιά σαν κάθισε το θρόνοσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

αλφάβητο τόπος παραλαβής

Αλφάβητο

bull TΟΠΟΣ στα παράλια της Ανατολ Μεσογείου (ίσως σημερ Συρία ήκαι Λίβανος) πιθανολογείται ότι (περ 800 πΧ ()) οι Έλληνες υιοθέτησαν ένα ΒΔ σημιτικό σύστημα γραφής

bull Πιθανώς στην περιοχή της Αλ Μίνα (αρχ Ποταμοί Καρῶν ή Ποσείδιον (σημ Συρία) - πρβ amp αρχαία Ουγκαρίτ (σημ Ρας Σάμρα)) Παρουσία Ελλήνων εκεί (έμποροι) από 8ο αι πΧ

bull Εναλλακτικές τοποθεσίες Κύπρος (συνύπαρξη Ελλήνων (από 12ο11ο αι πΧ) Ετεοκυπρίων Φοινίκων (από 10ο9ο

αι πΧ πχ Φοίνικες στο Κίτιον = σημ Λάρνακα)) ήκαι Ρόδος (εμπορ παρουσία Φοινίκων) Κρήτη (αρχαϊκό ΑΕ αλφάβητο) Θήρα Εύβοια δυτ Μ Ασία (Φρύγες ως ενδιάμεσοι) κτλ

αλφάβητο χρόνος1500-700 πΧ

αλφάβητο χρόνος

bull ΧΡΟΝΟΣ μάλλον στις αρχές 8ου αι πΧ (περ 800 πΧ) rarr τα πρωιμότερα κείμενα που διασώζονται σήμερα (οινοχόη Διπύλου (Αθήνα) ποτήριον Νέστορος amp άλλες επιγραφές από Ιschia (αρχαίες Πιθηκοῦσσαι δηλ νησί στον κόλπο της Ν(ε)άπολης Ιταλία) επιγραφές Μεθώνης Πιερίας) rarr μετά τα μέσα 8ου αι Πρβ και ομηρικά έπη (Ιλιάδα) rarr η σύνθεσή τους συνδέεται με τη γραφή δηλ η σημερινή τους μορφή ανάγεται στην πρώιμη γραπτή καταγραφή τους (με τοπικές παραλλαγές την αρχαϊκή περίοδο καταγραφή σε οριστική μορφή τον 6ο αι πΧ στην Αθήνα με εντολή Πεισίστρατου) μέσα από ένα παλιότερο corpus επικού υλικού

Αλφάβητο

bull ΤΡΟΠΟΣ-ΣΚΟΠΟΣ Ορισμένοι μελετητές (πχ B Powell) πιστεύουν ότι η υιοθέτηση του αλφαβήτου με σκοπό τη γραπτή σύνθεση των ομηρικών επών Όμως ο βασικός λόγος ήταν μάλλον πρακτικός rarr εμπορικές συναλλαγές καταγραφή αντικειμένων ίσως καταγραφή μηνυμάτων λογοτ κειμένων ευρύτερα Εξάλλου τοπικές παραλλαγές ΑΕ αλφαβήτουrarr πολλαπλή εισαγωγή (lt 1 φοιν πρότυπο)

bull laquoάγνωστος ευεργέτηςraquo (Willamowitz) ανέπτυξε το αλφάβητο από κάποιο πρότυπο και εξελίχτηκε αργότερα στα τοπικά αλφάβητα στην Ελλάδα

Αλφάβητο bull Φοινικικό lsquoαλφάβητοrsquorarrσυλλαβογραφικό-συμφωνογραφικό

δηλ δεν αποδίδονταν γραπτώς τα φωνήεντα αφού δεν ήταν απαραίτητο για την κατανόηση νοήματος (πρβ δομή σημιτικών γλωσσών rarr τρισυμφωνικές ρίζες πχ αραβική ρίζα ktb kitāb lsquoβιβλίοrsquo - kutub lsquoβιβλίαrsquo - kātib lsquoγραφέαςrsquo κά)

bull Το ΒΔ σημιτικόφοινικικό lsquoαλφάβητοrsquo με 22 σύμβολα αλλά οι Έλληνεςrarrτροποποίηση (όχι με ενιαίο τρόπο όμως rarr πρβ τοπικές παραλλαγές)

(α) κάποια σύμβολα αντιστοιχούσαν σε αποκλειστικά σημιτικούς φθόγγους rarr άλλαξαν χρήση ώστε να αποδίδουν ελληνικά φωνήεντα πχ ltΑgt rarr a

(β) προστέθηκαν νέα γράμματα πχ ltΥ Χ Ψgt

(γ) κάποια σύμβολα εξέλιπαν αργότερα δίγαμμα κόππα σaν (Ϝ Ϙ Μ)

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Ο Ηρόδοτος για το ελληνικό αλφάβητο

Ηρόδοτος

bull [5581] Κι οι Φοίνικες αυτοί που ήρθαν μαζί με τον Κάδμο (κι οι Γεφυραίοι κατάγονταν απ᾽ αυτούς) με το να εγκατασταθούν σ᾽ αυτή τη χώρα δίδαξαν στους Έλληνες κι άλλες πολλές γνώσεις και προπάντων τα γράμματα που όπως νομίζω ήταν άγνωστα ώς τότε στους Έλληνες αρχικά ήταν αυτά που χρησιμοποιούσαν όλοι οι Φοίνικες αργότερα όμως με το πέρασμα του καιρού μαζί με τη γλώσσα άλλαξαν και τη μορφή των γραμμάτων [5582] Λοιπόν εκείνο τον καιρό η ελληνική φυλή που στις πιο πολλές περιοχές γειτόνευε μ᾽ αυτούς ήταν οι Ίωνες κι αυτοί πήραν ως μαθητές τα γράμματα από τους Φοίνικες κι αφού άλλαξαν ελαφρά τη μορφή τους τα χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιώντας τα τους έδωσαν όνομα κι όπως το ᾽θελε και το δίκιο μια και τα είχαν φέρει στην Ελλάδα οι Φοίνικες τους έδωσαν το όνομα laquoφοινικήιαraquo [5583] Επίσης οι Ίωνες απ᾽ τον παλιό καιρό τα βιβλία τα λένε διφθέρες γιατί κάποτε που σπάνιζε ο πάπυρος έγραφαν πάνω σε κατεργασμένα δέρματα κατσικιών και προβάτων mdash ακόμα και στη δική μου εποχή πολλοί από τους βαρβάρους γράφουν πάνω σε τέτοιες διφθέρες

Ηρόδοτοςbull [5591] Κι είδα με τα μάτια μου γράμματα laquoκαδμείαraquo χαραγμένα πάνω σε τρεις

τρίποδες στη Θήβα στο ναό του Ισμηνίου Απόλλωνα που έχουν μεγάλη ομοιότητα με τα ιωνικά Λοιπόν ο ένας τρίποδας έχει την ακόλουθη επιγραφήἈμφιτρύων μ᾽ ἀνέθηκε θεῷ ἀπὸ ΤηλεβοάωνΑπ᾽ των Κραχτών γυρίζοντας τα μέρη ο Αμφιτρύωνανάθημα με αφήκε

Αυτή η επιγραφή θα είναι της εποχής του Λαΐου του γιου του Λαβδάκου γιου του Πολυδώρου γιου του Κάδμου

bull [5601] Ένας άλλος τρίποδας σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρους λέει

Σκαῖος πυγμαχέων με ἑκηβόλῳ Ἀπόλλωνινικήσας ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμαΟ Σκαίος όταν νίκησε σ᾽ αγώνα πυγμαχίαςσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

Κι ο Σκαίος θα πρέπει να είναι ο γιος του Ιπποκόωντα αν πράγματι αυτός είναι που ανέθεσε τον τρίποδα κι όχι άλλος συνονόματος του γιου του Ιπποκόωντα που έζησε στα χρόνια του Οιδίποδα του γιου του Λαΐου

Ηρόδοτος

bull [5611] Κι ένας τρίτος τρίποδας λέει κι αυτός σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρουςΛαοδάμας τρίποδ᾽ αὐτὸς ἐϋσκόπῳ Ἀπόλλωνιμουναρχέων ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμα

Ο Λαοδάμας στου βασιλιά σαν κάθισε το θρόνοσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

αλφάβητο τόπος παραλαβής

Αλφάβητο

bull TΟΠΟΣ στα παράλια της Ανατολ Μεσογείου (ίσως σημερ Συρία ήκαι Λίβανος) πιθανολογείται ότι (περ 800 πΧ ()) οι Έλληνες υιοθέτησαν ένα ΒΔ σημιτικό σύστημα γραφής

bull Πιθανώς στην περιοχή της Αλ Μίνα (αρχ Ποταμοί Καρῶν ή Ποσείδιον (σημ Συρία) - πρβ amp αρχαία Ουγκαρίτ (σημ Ρας Σάμρα)) Παρουσία Ελλήνων εκεί (έμποροι) από 8ο αι πΧ

bull Εναλλακτικές τοποθεσίες Κύπρος (συνύπαρξη Ελλήνων (από 12ο11ο αι πΧ) Ετεοκυπρίων Φοινίκων (από 10ο9ο

αι πΧ πχ Φοίνικες στο Κίτιον = σημ Λάρνακα)) ήκαι Ρόδος (εμπορ παρουσία Φοινίκων) Κρήτη (αρχαϊκό ΑΕ αλφάβητο) Θήρα Εύβοια δυτ Μ Ασία (Φρύγες ως ενδιάμεσοι) κτλ

αλφάβητο χρόνος1500-700 πΧ

αλφάβητο χρόνος

bull ΧΡΟΝΟΣ μάλλον στις αρχές 8ου αι πΧ (περ 800 πΧ) rarr τα πρωιμότερα κείμενα που διασώζονται σήμερα (οινοχόη Διπύλου (Αθήνα) ποτήριον Νέστορος amp άλλες επιγραφές από Ιschia (αρχαίες Πιθηκοῦσσαι δηλ νησί στον κόλπο της Ν(ε)άπολης Ιταλία) επιγραφές Μεθώνης Πιερίας) rarr μετά τα μέσα 8ου αι Πρβ και ομηρικά έπη (Ιλιάδα) rarr η σύνθεσή τους συνδέεται με τη γραφή δηλ η σημερινή τους μορφή ανάγεται στην πρώιμη γραπτή καταγραφή τους (με τοπικές παραλλαγές την αρχαϊκή περίοδο καταγραφή σε οριστική μορφή τον 6ο αι πΧ στην Αθήνα με εντολή Πεισίστρατου) μέσα από ένα παλιότερο corpus επικού υλικού

Αλφάβητο

bull ΤΡΟΠΟΣ-ΣΚΟΠΟΣ Ορισμένοι μελετητές (πχ B Powell) πιστεύουν ότι η υιοθέτηση του αλφαβήτου με σκοπό τη γραπτή σύνθεση των ομηρικών επών Όμως ο βασικός λόγος ήταν μάλλον πρακτικός rarr εμπορικές συναλλαγές καταγραφή αντικειμένων ίσως καταγραφή μηνυμάτων λογοτ κειμένων ευρύτερα Εξάλλου τοπικές παραλλαγές ΑΕ αλφαβήτουrarr πολλαπλή εισαγωγή (lt 1 φοιν πρότυπο)

bull laquoάγνωστος ευεργέτηςraquo (Willamowitz) ανέπτυξε το αλφάβητο από κάποιο πρότυπο και εξελίχτηκε αργότερα στα τοπικά αλφάβητα στην Ελλάδα

Αλφάβητο bull Φοινικικό lsquoαλφάβητοrsquorarrσυλλαβογραφικό-συμφωνογραφικό

δηλ δεν αποδίδονταν γραπτώς τα φωνήεντα αφού δεν ήταν απαραίτητο για την κατανόηση νοήματος (πρβ δομή σημιτικών γλωσσών rarr τρισυμφωνικές ρίζες πχ αραβική ρίζα ktb kitāb lsquoβιβλίοrsquo - kutub lsquoβιβλίαrsquo - kātib lsquoγραφέαςrsquo κά)

bull Το ΒΔ σημιτικόφοινικικό lsquoαλφάβητοrsquo με 22 σύμβολα αλλά οι Έλληνεςrarrτροποποίηση (όχι με ενιαίο τρόπο όμως rarr πρβ τοπικές παραλλαγές)

(α) κάποια σύμβολα αντιστοιχούσαν σε αποκλειστικά σημιτικούς φθόγγους rarr άλλαξαν χρήση ώστε να αποδίδουν ελληνικά φωνήεντα πχ ltΑgt rarr a

(β) προστέθηκαν νέα γράμματα πχ ltΥ Χ Ψgt

(γ) κάποια σύμβολα εξέλιπαν αργότερα δίγαμμα κόππα σaν (Ϝ Ϙ Μ)

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Ηρόδοτος

bull [5581] Κι οι Φοίνικες αυτοί που ήρθαν μαζί με τον Κάδμο (κι οι Γεφυραίοι κατάγονταν απ᾽ αυτούς) με το να εγκατασταθούν σ᾽ αυτή τη χώρα δίδαξαν στους Έλληνες κι άλλες πολλές γνώσεις και προπάντων τα γράμματα που όπως νομίζω ήταν άγνωστα ώς τότε στους Έλληνες αρχικά ήταν αυτά που χρησιμοποιούσαν όλοι οι Φοίνικες αργότερα όμως με το πέρασμα του καιρού μαζί με τη γλώσσα άλλαξαν και τη μορφή των γραμμάτων [5582] Λοιπόν εκείνο τον καιρό η ελληνική φυλή που στις πιο πολλές περιοχές γειτόνευε μ᾽ αυτούς ήταν οι Ίωνες κι αυτοί πήραν ως μαθητές τα γράμματα από τους Φοίνικες κι αφού άλλαξαν ελαφρά τη μορφή τους τα χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιώντας τα τους έδωσαν όνομα κι όπως το ᾽θελε και το δίκιο μια και τα είχαν φέρει στην Ελλάδα οι Φοίνικες τους έδωσαν το όνομα laquoφοινικήιαraquo [5583] Επίσης οι Ίωνες απ᾽ τον παλιό καιρό τα βιβλία τα λένε διφθέρες γιατί κάποτε που σπάνιζε ο πάπυρος έγραφαν πάνω σε κατεργασμένα δέρματα κατσικιών και προβάτων mdash ακόμα και στη δική μου εποχή πολλοί από τους βαρβάρους γράφουν πάνω σε τέτοιες διφθέρες

Ηρόδοτοςbull [5591] Κι είδα με τα μάτια μου γράμματα laquoκαδμείαraquo χαραγμένα πάνω σε τρεις

τρίποδες στη Θήβα στο ναό του Ισμηνίου Απόλλωνα που έχουν μεγάλη ομοιότητα με τα ιωνικά Λοιπόν ο ένας τρίποδας έχει την ακόλουθη επιγραφήἈμφιτρύων μ᾽ ἀνέθηκε θεῷ ἀπὸ ΤηλεβοάωνΑπ᾽ των Κραχτών γυρίζοντας τα μέρη ο Αμφιτρύωνανάθημα με αφήκε

Αυτή η επιγραφή θα είναι της εποχής του Λαΐου του γιου του Λαβδάκου γιου του Πολυδώρου γιου του Κάδμου

bull [5601] Ένας άλλος τρίποδας σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρους λέει

Σκαῖος πυγμαχέων με ἑκηβόλῳ Ἀπόλλωνινικήσας ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμαΟ Σκαίος όταν νίκησε σ᾽ αγώνα πυγμαχίαςσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

Κι ο Σκαίος θα πρέπει να είναι ο γιος του Ιπποκόωντα αν πράγματι αυτός είναι που ανέθεσε τον τρίποδα κι όχι άλλος συνονόματος του γιου του Ιπποκόωντα που έζησε στα χρόνια του Οιδίποδα του γιου του Λαΐου

Ηρόδοτος

bull [5611] Κι ένας τρίτος τρίποδας λέει κι αυτός σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρουςΛαοδάμας τρίποδ᾽ αὐτὸς ἐϋσκόπῳ Ἀπόλλωνιμουναρχέων ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμα

Ο Λαοδάμας στου βασιλιά σαν κάθισε το θρόνοσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

αλφάβητο τόπος παραλαβής

Αλφάβητο

bull TΟΠΟΣ στα παράλια της Ανατολ Μεσογείου (ίσως σημερ Συρία ήκαι Λίβανος) πιθανολογείται ότι (περ 800 πΧ ()) οι Έλληνες υιοθέτησαν ένα ΒΔ σημιτικό σύστημα γραφής

bull Πιθανώς στην περιοχή της Αλ Μίνα (αρχ Ποταμοί Καρῶν ή Ποσείδιον (σημ Συρία) - πρβ amp αρχαία Ουγκαρίτ (σημ Ρας Σάμρα)) Παρουσία Ελλήνων εκεί (έμποροι) από 8ο αι πΧ

bull Εναλλακτικές τοποθεσίες Κύπρος (συνύπαρξη Ελλήνων (από 12ο11ο αι πΧ) Ετεοκυπρίων Φοινίκων (από 10ο9ο

αι πΧ πχ Φοίνικες στο Κίτιον = σημ Λάρνακα)) ήκαι Ρόδος (εμπορ παρουσία Φοινίκων) Κρήτη (αρχαϊκό ΑΕ αλφάβητο) Θήρα Εύβοια δυτ Μ Ασία (Φρύγες ως ενδιάμεσοι) κτλ

αλφάβητο χρόνος1500-700 πΧ

αλφάβητο χρόνος

bull ΧΡΟΝΟΣ μάλλον στις αρχές 8ου αι πΧ (περ 800 πΧ) rarr τα πρωιμότερα κείμενα που διασώζονται σήμερα (οινοχόη Διπύλου (Αθήνα) ποτήριον Νέστορος amp άλλες επιγραφές από Ιschia (αρχαίες Πιθηκοῦσσαι δηλ νησί στον κόλπο της Ν(ε)άπολης Ιταλία) επιγραφές Μεθώνης Πιερίας) rarr μετά τα μέσα 8ου αι Πρβ και ομηρικά έπη (Ιλιάδα) rarr η σύνθεσή τους συνδέεται με τη γραφή δηλ η σημερινή τους μορφή ανάγεται στην πρώιμη γραπτή καταγραφή τους (με τοπικές παραλλαγές την αρχαϊκή περίοδο καταγραφή σε οριστική μορφή τον 6ο αι πΧ στην Αθήνα με εντολή Πεισίστρατου) μέσα από ένα παλιότερο corpus επικού υλικού

Αλφάβητο

bull ΤΡΟΠΟΣ-ΣΚΟΠΟΣ Ορισμένοι μελετητές (πχ B Powell) πιστεύουν ότι η υιοθέτηση του αλφαβήτου με σκοπό τη γραπτή σύνθεση των ομηρικών επών Όμως ο βασικός λόγος ήταν μάλλον πρακτικός rarr εμπορικές συναλλαγές καταγραφή αντικειμένων ίσως καταγραφή μηνυμάτων λογοτ κειμένων ευρύτερα Εξάλλου τοπικές παραλλαγές ΑΕ αλφαβήτουrarr πολλαπλή εισαγωγή (lt 1 φοιν πρότυπο)

bull laquoάγνωστος ευεργέτηςraquo (Willamowitz) ανέπτυξε το αλφάβητο από κάποιο πρότυπο και εξελίχτηκε αργότερα στα τοπικά αλφάβητα στην Ελλάδα

Αλφάβητο bull Φοινικικό lsquoαλφάβητοrsquorarrσυλλαβογραφικό-συμφωνογραφικό

δηλ δεν αποδίδονταν γραπτώς τα φωνήεντα αφού δεν ήταν απαραίτητο για την κατανόηση νοήματος (πρβ δομή σημιτικών γλωσσών rarr τρισυμφωνικές ρίζες πχ αραβική ρίζα ktb kitāb lsquoβιβλίοrsquo - kutub lsquoβιβλίαrsquo - kātib lsquoγραφέαςrsquo κά)

bull Το ΒΔ σημιτικόφοινικικό lsquoαλφάβητοrsquo με 22 σύμβολα αλλά οι Έλληνεςrarrτροποποίηση (όχι με ενιαίο τρόπο όμως rarr πρβ τοπικές παραλλαγές)

(α) κάποια σύμβολα αντιστοιχούσαν σε αποκλειστικά σημιτικούς φθόγγους rarr άλλαξαν χρήση ώστε να αποδίδουν ελληνικά φωνήεντα πχ ltΑgt rarr a

(β) προστέθηκαν νέα γράμματα πχ ltΥ Χ Ψgt

(γ) κάποια σύμβολα εξέλιπαν αργότερα δίγαμμα κόππα σaν (Ϝ Ϙ Μ)

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Ηρόδοτοςbull [5591] Κι είδα με τα μάτια μου γράμματα laquoκαδμείαraquo χαραγμένα πάνω σε τρεις

τρίποδες στη Θήβα στο ναό του Ισμηνίου Απόλλωνα που έχουν μεγάλη ομοιότητα με τα ιωνικά Λοιπόν ο ένας τρίποδας έχει την ακόλουθη επιγραφήἈμφιτρύων μ᾽ ἀνέθηκε θεῷ ἀπὸ ΤηλεβοάωνΑπ᾽ των Κραχτών γυρίζοντας τα μέρη ο Αμφιτρύωνανάθημα με αφήκε

Αυτή η επιγραφή θα είναι της εποχής του Λαΐου του γιου του Λαβδάκου γιου του Πολυδώρου γιου του Κάδμου

bull [5601] Ένας άλλος τρίποδας σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρους λέει

Σκαῖος πυγμαχέων με ἑκηβόλῳ Ἀπόλλωνινικήσας ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμαΟ Σκαίος όταν νίκησε σ᾽ αγώνα πυγμαχίαςσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

Κι ο Σκαίος θα πρέπει να είναι ο γιος του Ιπποκόωντα αν πράγματι αυτός είναι που ανέθεσε τον τρίποδα κι όχι άλλος συνονόματος του γιου του Ιπποκόωντα που έζησε στα χρόνια του Οιδίποδα του γιου του Λαΐου

Ηρόδοτος

bull [5611] Κι ένας τρίτος τρίποδας λέει κι αυτός σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρουςΛαοδάμας τρίποδ᾽ αὐτὸς ἐϋσκόπῳ Ἀπόλλωνιμουναρχέων ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμα

Ο Λαοδάμας στου βασιλιά σαν κάθισε το θρόνοσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

αλφάβητο τόπος παραλαβής

Αλφάβητο

bull TΟΠΟΣ στα παράλια της Ανατολ Μεσογείου (ίσως σημερ Συρία ήκαι Λίβανος) πιθανολογείται ότι (περ 800 πΧ ()) οι Έλληνες υιοθέτησαν ένα ΒΔ σημιτικό σύστημα γραφής

bull Πιθανώς στην περιοχή της Αλ Μίνα (αρχ Ποταμοί Καρῶν ή Ποσείδιον (σημ Συρία) - πρβ amp αρχαία Ουγκαρίτ (σημ Ρας Σάμρα)) Παρουσία Ελλήνων εκεί (έμποροι) από 8ο αι πΧ

bull Εναλλακτικές τοποθεσίες Κύπρος (συνύπαρξη Ελλήνων (από 12ο11ο αι πΧ) Ετεοκυπρίων Φοινίκων (από 10ο9ο

αι πΧ πχ Φοίνικες στο Κίτιον = σημ Λάρνακα)) ήκαι Ρόδος (εμπορ παρουσία Φοινίκων) Κρήτη (αρχαϊκό ΑΕ αλφάβητο) Θήρα Εύβοια δυτ Μ Ασία (Φρύγες ως ενδιάμεσοι) κτλ

αλφάβητο χρόνος1500-700 πΧ

αλφάβητο χρόνος

bull ΧΡΟΝΟΣ μάλλον στις αρχές 8ου αι πΧ (περ 800 πΧ) rarr τα πρωιμότερα κείμενα που διασώζονται σήμερα (οινοχόη Διπύλου (Αθήνα) ποτήριον Νέστορος amp άλλες επιγραφές από Ιschia (αρχαίες Πιθηκοῦσσαι δηλ νησί στον κόλπο της Ν(ε)άπολης Ιταλία) επιγραφές Μεθώνης Πιερίας) rarr μετά τα μέσα 8ου αι Πρβ και ομηρικά έπη (Ιλιάδα) rarr η σύνθεσή τους συνδέεται με τη γραφή δηλ η σημερινή τους μορφή ανάγεται στην πρώιμη γραπτή καταγραφή τους (με τοπικές παραλλαγές την αρχαϊκή περίοδο καταγραφή σε οριστική μορφή τον 6ο αι πΧ στην Αθήνα με εντολή Πεισίστρατου) μέσα από ένα παλιότερο corpus επικού υλικού

Αλφάβητο

bull ΤΡΟΠΟΣ-ΣΚΟΠΟΣ Ορισμένοι μελετητές (πχ B Powell) πιστεύουν ότι η υιοθέτηση του αλφαβήτου με σκοπό τη γραπτή σύνθεση των ομηρικών επών Όμως ο βασικός λόγος ήταν μάλλον πρακτικός rarr εμπορικές συναλλαγές καταγραφή αντικειμένων ίσως καταγραφή μηνυμάτων λογοτ κειμένων ευρύτερα Εξάλλου τοπικές παραλλαγές ΑΕ αλφαβήτουrarr πολλαπλή εισαγωγή (lt 1 φοιν πρότυπο)

bull laquoάγνωστος ευεργέτηςraquo (Willamowitz) ανέπτυξε το αλφάβητο από κάποιο πρότυπο και εξελίχτηκε αργότερα στα τοπικά αλφάβητα στην Ελλάδα

Αλφάβητο bull Φοινικικό lsquoαλφάβητοrsquorarrσυλλαβογραφικό-συμφωνογραφικό

δηλ δεν αποδίδονταν γραπτώς τα φωνήεντα αφού δεν ήταν απαραίτητο για την κατανόηση νοήματος (πρβ δομή σημιτικών γλωσσών rarr τρισυμφωνικές ρίζες πχ αραβική ρίζα ktb kitāb lsquoβιβλίοrsquo - kutub lsquoβιβλίαrsquo - kātib lsquoγραφέαςrsquo κά)

bull Το ΒΔ σημιτικόφοινικικό lsquoαλφάβητοrsquo με 22 σύμβολα αλλά οι Έλληνεςrarrτροποποίηση (όχι με ενιαίο τρόπο όμως rarr πρβ τοπικές παραλλαγές)

(α) κάποια σύμβολα αντιστοιχούσαν σε αποκλειστικά σημιτικούς φθόγγους rarr άλλαξαν χρήση ώστε να αποδίδουν ελληνικά φωνήεντα πχ ltΑgt rarr a

(β) προστέθηκαν νέα γράμματα πχ ltΥ Χ Ψgt

(γ) κάποια σύμβολα εξέλιπαν αργότερα δίγαμμα κόππα σaν (Ϝ Ϙ Μ)

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Ηρόδοτος

bull [5611] Κι ένας τρίτος τρίποδας λέει κι αυτός σε στίχους δακτυλικούς εξαμέτρουςΛαοδάμας τρίποδ᾽ αὐτὸς ἐϋσκόπῳ Ἀπόλλωνιμουναρχέων ἀνέθηκε τεῒν περικαλλὲς ἄγαλμα

Ο Λαοδάμας στου βασιλιά σαν κάθισε το θρόνοσε σένα που το στόχοΑπόλλωνα δε χάνεις μ᾽ ανάθεσε τάμα ακριβόματιών χαρά ακέρια

αλφάβητο τόπος παραλαβής

Αλφάβητο

bull TΟΠΟΣ στα παράλια της Ανατολ Μεσογείου (ίσως σημερ Συρία ήκαι Λίβανος) πιθανολογείται ότι (περ 800 πΧ ()) οι Έλληνες υιοθέτησαν ένα ΒΔ σημιτικό σύστημα γραφής

bull Πιθανώς στην περιοχή της Αλ Μίνα (αρχ Ποταμοί Καρῶν ή Ποσείδιον (σημ Συρία) - πρβ amp αρχαία Ουγκαρίτ (σημ Ρας Σάμρα)) Παρουσία Ελλήνων εκεί (έμποροι) από 8ο αι πΧ

bull Εναλλακτικές τοποθεσίες Κύπρος (συνύπαρξη Ελλήνων (από 12ο11ο αι πΧ) Ετεοκυπρίων Φοινίκων (από 10ο9ο

αι πΧ πχ Φοίνικες στο Κίτιον = σημ Λάρνακα)) ήκαι Ρόδος (εμπορ παρουσία Φοινίκων) Κρήτη (αρχαϊκό ΑΕ αλφάβητο) Θήρα Εύβοια δυτ Μ Ασία (Φρύγες ως ενδιάμεσοι) κτλ

αλφάβητο χρόνος1500-700 πΧ

αλφάβητο χρόνος

bull ΧΡΟΝΟΣ μάλλον στις αρχές 8ου αι πΧ (περ 800 πΧ) rarr τα πρωιμότερα κείμενα που διασώζονται σήμερα (οινοχόη Διπύλου (Αθήνα) ποτήριον Νέστορος amp άλλες επιγραφές από Ιschia (αρχαίες Πιθηκοῦσσαι δηλ νησί στον κόλπο της Ν(ε)άπολης Ιταλία) επιγραφές Μεθώνης Πιερίας) rarr μετά τα μέσα 8ου αι Πρβ και ομηρικά έπη (Ιλιάδα) rarr η σύνθεσή τους συνδέεται με τη γραφή δηλ η σημερινή τους μορφή ανάγεται στην πρώιμη γραπτή καταγραφή τους (με τοπικές παραλλαγές την αρχαϊκή περίοδο καταγραφή σε οριστική μορφή τον 6ο αι πΧ στην Αθήνα με εντολή Πεισίστρατου) μέσα από ένα παλιότερο corpus επικού υλικού

Αλφάβητο

bull ΤΡΟΠΟΣ-ΣΚΟΠΟΣ Ορισμένοι μελετητές (πχ B Powell) πιστεύουν ότι η υιοθέτηση του αλφαβήτου με σκοπό τη γραπτή σύνθεση των ομηρικών επών Όμως ο βασικός λόγος ήταν μάλλον πρακτικός rarr εμπορικές συναλλαγές καταγραφή αντικειμένων ίσως καταγραφή μηνυμάτων λογοτ κειμένων ευρύτερα Εξάλλου τοπικές παραλλαγές ΑΕ αλφαβήτουrarr πολλαπλή εισαγωγή (lt 1 φοιν πρότυπο)

bull laquoάγνωστος ευεργέτηςraquo (Willamowitz) ανέπτυξε το αλφάβητο από κάποιο πρότυπο και εξελίχτηκε αργότερα στα τοπικά αλφάβητα στην Ελλάδα

Αλφάβητο bull Φοινικικό lsquoαλφάβητοrsquorarrσυλλαβογραφικό-συμφωνογραφικό

δηλ δεν αποδίδονταν γραπτώς τα φωνήεντα αφού δεν ήταν απαραίτητο για την κατανόηση νοήματος (πρβ δομή σημιτικών γλωσσών rarr τρισυμφωνικές ρίζες πχ αραβική ρίζα ktb kitāb lsquoβιβλίοrsquo - kutub lsquoβιβλίαrsquo - kātib lsquoγραφέαςrsquo κά)

bull Το ΒΔ σημιτικόφοινικικό lsquoαλφάβητοrsquo με 22 σύμβολα αλλά οι Έλληνεςrarrτροποποίηση (όχι με ενιαίο τρόπο όμως rarr πρβ τοπικές παραλλαγές)

(α) κάποια σύμβολα αντιστοιχούσαν σε αποκλειστικά σημιτικούς φθόγγους rarr άλλαξαν χρήση ώστε να αποδίδουν ελληνικά φωνήεντα πχ ltΑgt rarr a

(β) προστέθηκαν νέα γράμματα πχ ltΥ Χ Ψgt

(γ) κάποια σύμβολα εξέλιπαν αργότερα δίγαμμα κόππα σaν (Ϝ Ϙ Μ)

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

αλφάβητο τόπος παραλαβής

Αλφάβητο

bull TΟΠΟΣ στα παράλια της Ανατολ Μεσογείου (ίσως σημερ Συρία ήκαι Λίβανος) πιθανολογείται ότι (περ 800 πΧ ()) οι Έλληνες υιοθέτησαν ένα ΒΔ σημιτικό σύστημα γραφής

bull Πιθανώς στην περιοχή της Αλ Μίνα (αρχ Ποταμοί Καρῶν ή Ποσείδιον (σημ Συρία) - πρβ amp αρχαία Ουγκαρίτ (σημ Ρας Σάμρα)) Παρουσία Ελλήνων εκεί (έμποροι) από 8ο αι πΧ

bull Εναλλακτικές τοποθεσίες Κύπρος (συνύπαρξη Ελλήνων (από 12ο11ο αι πΧ) Ετεοκυπρίων Φοινίκων (από 10ο9ο

αι πΧ πχ Φοίνικες στο Κίτιον = σημ Λάρνακα)) ήκαι Ρόδος (εμπορ παρουσία Φοινίκων) Κρήτη (αρχαϊκό ΑΕ αλφάβητο) Θήρα Εύβοια δυτ Μ Ασία (Φρύγες ως ενδιάμεσοι) κτλ

αλφάβητο χρόνος1500-700 πΧ

αλφάβητο χρόνος

bull ΧΡΟΝΟΣ μάλλον στις αρχές 8ου αι πΧ (περ 800 πΧ) rarr τα πρωιμότερα κείμενα που διασώζονται σήμερα (οινοχόη Διπύλου (Αθήνα) ποτήριον Νέστορος amp άλλες επιγραφές από Ιschia (αρχαίες Πιθηκοῦσσαι δηλ νησί στον κόλπο της Ν(ε)άπολης Ιταλία) επιγραφές Μεθώνης Πιερίας) rarr μετά τα μέσα 8ου αι Πρβ και ομηρικά έπη (Ιλιάδα) rarr η σύνθεσή τους συνδέεται με τη γραφή δηλ η σημερινή τους μορφή ανάγεται στην πρώιμη γραπτή καταγραφή τους (με τοπικές παραλλαγές την αρχαϊκή περίοδο καταγραφή σε οριστική μορφή τον 6ο αι πΧ στην Αθήνα με εντολή Πεισίστρατου) μέσα από ένα παλιότερο corpus επικού υλικού

Αλφάβητο

bull ΤΡΟΠΟΣ-ΣΚΟΠΟΣ Ορισμένοι μελετητές (πχ B Powell) πιστεύουν ότι η υιοθέτηση του αλφαβήτου με σκοπό τη γραπτή σύνθεση των ομηρικών επών Όμως ο βασικός λόγος ήταν μάλλον πρακτικός rarr εμπορικές συναλλαγές καταγραφή αντικειμένων ίσως καταγραφή μηνυμάτων λογοτ κειμένων ευρύτερα Εξάλλου τοπικές παραλλαγές ΑΕ αλφαβήτουrarr πολλαπλή εισαγωγή (lt 1 φοιν πρότυπο)

bull laquoάγνωστος ευεργέτηςraquo (Willamowitz) ανέπτυξε το αλφάβητο από κάποιο πρότυπο και εξελίχτηκε αργότερα στα τοπικά αλφάβητα στην Ελλάδα

Αλφάβητο bull Φοινικικό lsquoαλφάβητοrsquorarrσυλλαβογραφικό-συμφωνογραφικό

δηλ δεν αποδίδονταν γραπτώς τα φωνήεντα αφού δεν ήταν απαραίτητο για την κατανόηση νοήματος (πρβ δομή σημιτικών γλωσσών rarr τρισυμφωνικές ρίζες πχ αραβική ρίζα ktb kitāb lsquoβιβλίοrsquo - kutub lsquoβιβλίαrsquo - kātib lsquoγραφέαςrsquo κά)

bull Το ΒΔ σημιτικόφοινικικό lsquoαλφάβητοrsquo με 22 σύμβολα αλλά οι Έλληνεςrarrτροποποίηση (όχι με ενιαίο τρόπο όμως rarr πρβ τοπικές παραλλαγές)

(α) κάποια σύμβολα αντιστοιχούσαν σε αποκλειστικά σημιτικούς φθόγγους rarr άλλαξαν χρήση ώστε να αποδίδουν ελληνικά φωνήεντα πχ ltΑgt rarr a

(β) προστέθηκαν νέα γράμματα πχ ltΥ Χ Ψgt

(γ) κάποια σύμβολα εξέλιπαν αργότερα δίγαμμα κόππα σaν (Ϝ Ϙ Μ)

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Αλφάβητο

bull TΟΠΟΣ στα παράλια της Ανατολ Μεσογείου (ίσως σημερ Συρία ήκαι Λίβανος) πιθανολογείται ότι (περ 800 πΧ ()) οι Έλληνες υιοθέτησαν ένα ΒΔ σημιτικό σύστημα γραφής

bull Πιθανώς στην περιοχή της Αλ Μίνα (αρχ Ποταμοί Καρῶν ή Ποσείδιον (σημ Συρία) - πρβ amp αρχαία Ουγκαρίτ (σημ Ρας Σάμρα)) Παρουσία Ελλήνων εκεί (έμποροι) από 8ο αι πΧ

bull Εναλλακτικές τοποθεσίες Κύπρος (συνύπαρξη Ελλήνων (από 12ο11ο αι πΧ) Ετεοκυπρίων Φοινίκων (από 10ο9ο

αι πΧ πχ Φοίνικες στο Κίτιον = σημ Λάρνακα)) ήκαι Ρόδος (εμπορ παρουσία Φοινίκων) Κρήτη (αρχαϊκό ΑΕ αλφάβητο) Θήρα Εύβοια δυτ Μ Ασία (Φρύγες ως ενδιάμεσοι) κτλ

αλφάβητο χρόνος1500-700 πΧ

αλφάβητο χρόνος

bull ΧΡΟΝΟΣ μάλλον στις αρχές 8ου αι πΧ (περ 800 πΧ) rarr τα πρωιμότερα κείμενα που διασώζονται σήμερα (οινοχόη Διπύλου (Αθήνα) ποτήριον Νέστορος amp άλλες επιγραφές από Ιschia (αρχαίες Πιθηκοῦσσαι δηλ νησί στον κόλπο της Ν(ε)άπολης Ιταλία) επιγραφές Μεθώνης Πιερίας) rarr μετά τα μέσα 8ου αι Πρβ και ομηρικά έπη (Ιλιάδα) rarr η σύνθεσή τους συνδέεται με τη γραφή δηλ η σημερινή τους μορφή ανάγεται στην πρώιμη γραπτή καταγραφή τους (με τοπικές παραλλαγές την αρχαϊκή περίοδο καταγραφή σε οριστική μορφή τον 6ο αι πΧ στην Αθήνα με εντολή Πεισίστρατου) μέσα από ένα παλιότερο corpus επικού υλικού

Αλφάβητο

bull ΤΡΟΠΟΣ-ΣΚΟΠΟΣ Ορισμένοι μελετητές (πχ B Powell) πιστεύουν ότι η υιοθέτηση του αλφαβήτου με σκοπό τη γραπτή σύνθεση των ομηρικών επών Όμως ο βασικός λόγος ήταν μάλλον πρακτικός rarr εμπορικές συναλλαγές καταγραφή αντικειμένων ίσως καταγραφή μηνυμάτων λογοτ κειμένων ευρύτερα Εξάλλου τοπικές παραλλαγές ΑΕ αλφαβήτουrarr πολλαπλή εισαγωγή (lt 1 φοιν πρότυπο)

bull laquoάγνωστος ευεργέτηςraquo (Willamowitz) ανέπτυξε το αλφάβητο από κάποιο πρότυπο και εξελίχτηκε αργότερα στα τοπικά αλφάβητα στην Ελλάδα

Αλφάβητο bull Φοινικικό lsquoαλφάβητοrsquorarrσυλλαβογραφικό-συμφωνογραφικό

δηλ δεν αποδίδονταν γραπτώς τα φωνήεντα αφού δεν ήταν απαραίτητο για την κατανόηση νοήματος (πρβ δομή σημιτικών γλωσσών rarr τρισυμφωνικές ρίζες πχ αραβική ρίζα ktb kitāb lsquoβιβλίοrsquo - kutub lsquoβιβλίαrsquo - kātib lsquoγραφέαςrsquo κά)

bull Το ΒΔ σημιτικόφοινικικό lsquoαλφάβητοrsquo με 22 σύμβολα αλλά οι Έλληνεςrarrτροποποίηση (όχι με ενιαίο τρόπο όμως rarr πρβ τοπικές παραλλαγές)

(α) κάποια σύμβολα αντιστοιχούσαν σε αποκλειστικά σημιτικούς φθόγγους rarr άλλαξαν χρήση ώστε να αποδίδουν ελληνικά φωνήεντα πχ ltΑgt rarr a

(β) προστέθηκαν νέα γράμματα πχ ltΥ Χ Ψgt

(γ) κάποια σύμβολα εξέλιπαν αργότερα δίγαμμα κόππα σaν (Ϝ Ϙ Μ)

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

αλφάβητο χρόνος1500-700 πΧ

αλφάβητο χρόνος

bull ΧΡΟΝΟΣ μάλλον στις αρχές 8ου αι πΧ (περ 800 πΧ) rarr τα πρωιμότερα κείμενα που διασώζονται σήμερα (οινοχόη Διπύλου (Αθήνα) ποτήριον Νέστορος amp άλλες επιγραφές από Ιschia (αρχαίες Πιθηκοῦσσαι δηλ νησί στον κόλπο της Ν(ε)άπολης Ιταλία) επιγραφές Μεθώνης Πιερίας) rarr μετά τα μέσα 8ου αι Πρβ και ομηρικά έπη (Ιλιάδα) rarr η σύνθεσή τους συνδέεται με τη γραφή δηλ η σημερινή τους μορφή ανάγεται στην πρώιμη γραπτή καταγραφή τους (με τοπικές παραλλαγές την αρχαϊκή περίοδο καταγραφή σε οριστική μορφή τον 6ο αι πΧ στην Αθήνα με εντολή Πεισίστρατου) μέσα από ένα παλιότερο corpus επικού υλικού

Αλφάβητο

bull ΤΡΟΠΟΣ-ΣΚΟΠΟΣ Ορισμένοι μελετητές (πχ B Powell) πιστεύουν ότι η υιοθέτηση του αλφαβήτου με σκοπό τη γραπτή σύνθεση των ομηρικών επών Όμως ο βασικός λόγος ήταν μάλλον πρακτικός rarr εμπορικές συναλλαγές καταγραφή αντικειμένων ίσως καταγραφή μηνυμάτων λογοτ κειμένων ευρύτερα Εξάλλου τοπικές παραλλαγές ΑΕ αλφαβήτουrarr πολλαπλή εισαγωγή (lt 1 φοιν πρότυπο)

bull laquoάγνωστος ευεργέτηςraquo (Willamowitz) ανέπτυξε το αλφάβητο από κάποιο πρότυπο και εξελίχτηκε αργότερα στα τοπικά αλφάβητα στην Ελλάδα

Αλφάβητο bull Φοινικικό lsquoαλφάβητοrsquorarrσυλλαβογραφικό-συμφωνογραφικό

δηλ δεν αποδίδονταν γραπτώς τα φωνήεντα αφού δεν ήταν απαραίτητο για την κατανόηση νοήματος (πρβ δομή σημιτικών γλωσσών rarr τρισυμφωνικές ρίζες πχ αραβική ρίζα ktb kitāb lsquoβιβλίοrsquo - kutub lsquoβιβλίαrsquo - kātib lsquoγραφέαςrsquo κά)

bull Το ΒΔ σημιτικόφοινικικό lsquoαλφάβητοrsquo με 22 σύμβολα αλλά οι Έλληνεςrarrτροποποίηση (όχι με ενιαίο τρόπο όμως rarr πρβ τοπικές παραλλαγές)

(α) κάποια σύμβολα αντιστοιχούσαν σε αποκλειστικά σημιτικούς φθόγγους rarr άλλαξαν χρήση ώστε να αποδίδουν ελληνικά φωνήεντα πχ ltΑgt rarr a

(β) προστέθηκαν νέα γράμματα πχ ltΥ Χ Ψgt

(γ) κάποια σύμβολα εξέλιπαν αργότερα δίγαμμα κόππα σaν (Ϝ Ϙ Μ)

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

αλφάβητο χρόνος

bull ΧΡΟΝΟΣ μάλλον στις αρχές 8ου αι πΧ (περ 800 πΧ) rarr τα πρωιμότερα κείμενα που διασώζονται σήμερα (οινοχόη Διπύλου (Αθήνα) ποτήριον Νέστορος amp άλλες επιγραφές από Ιschia (αρχαίες Πιθηκοῦσσαι δηλ νησί στον κόλπο της Ν(ε)άπολης Ιταλία) επιγραφές Μεθώνης Πιερίας) rarr μετά τα μέσα 8ου αι Πρβ και ομηρικά έπη (Ιλιάδα) rarr η σύνθεσή τους συνδέεται με τη γραφή δηλ η σημερινή τους μορφή ανάγεται στην πρώιμη γραπτή καταγραφή τους (με τοπικές παραλλαγές την αρχαϊκή περίοδο καταγραφή σε οριστική μορφή τον 6ο αι πΧ στην Αθήνα με εντολή Πεισίστρατου) μέσα από ένα παλιότερο corpus επικού υλικού

Αλφάβητο

bull ΤΡΟΠΟΣ-ΣΚΟΠΟΣ Ορισμένοι μελετητές (πχ B Powell) πιστεύουν ότι η υιοθέτηση του αλφαβήτου με σκοπό τη γραπτή σύνθεση των ομηρικών επών Όμως ο βασικός λόγος ήταν μάλλον πρακτικός rarr εμπορικές συναλλαγές καταγραφή αντικειμένων ίσως καταγραφή μηνυμάτων λογοτ κειμένων ευρύτερα Εξάλλου τοπικές παραλλαγές ΑΕ αλφαβήτουrarr πολλαπλή εισαγωγή (lt 1 φοιν πρότυπο)

bull laquoάγνωστος ευεργέτηςraquo (Willamowitz) ανέπτυξε το αλφάβητο από κάποιο πρότυπο και εξελίχτηκε αργότερα στα τοπικά αλφάβητα στην Ελλάδα

Αλφάβητο bull Φοινικικό lsquoαλφάβητοrsquorarrσυλλαβογραφικό-συμφωνογραφικό

δηλ δεν αποδίδονταν γραπτώς τα φωνήεντα αφού δεν ήταν απαραίτητο για την κατανόηση νοήματος (πρβ δομή σημιτικών γλωσσών rarr τρισυμφωνικές ρίζες πχ αραβική ρίζα ktb kitāb lsquoβιβλίοrsquo - kutub lsquoβιβλίαrsquo - kātib lsquoγραφέαςrsquo κά)

bull Το ΒΔ σημιτικόφοινικικό lsquoαλφάβητοrsquo με 22 σύμβολα αλλά οι Έλληνεςrarrτροποποίηση (όχι με ενιαίο τρόπο όμως rarr πρβ τοπικές παραλλαγές)

(α) κάποια σύμβολα αντιστοιχούσαν σε αποκλειστικά σημιτικούς φθόγγους rarr άλλαξαν χρήση ώστε να αποδίδουν ελληνικά φωνήεντα πχ ltΑgt rarr a

(β) προστέθηκαν νέα γράμματα πχ ltΥ Χ Ψgt

(γ) κάποια σύμβολα εξέλιπαν αργότερα δίγαμμα κόππα σaν (Ϝ Ϙ Μ)

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Αλφάβητο

bull ΤΡΟΠΟΣ-ΣΚΟΠΟΣ Ορισμένοι μελετητές (πχ B Powell) πιστεύουν ότι η υιοθέτηση του αλφαβήτου με σκοπό τη γραπτή σύνθεση των ομηρικών επών Όμως ο βασικός λόγος ήταν μάλλον πρακτικός rarr εμπορικές συναλλαγές καταγραφή αντικειμένων ίσως καταγραφή μηνυμάτων λογοτ κειμένων ευρύτερα Εξάλλου τοπικές παραλλαγές ΑΕ αλφαβήτουrarr πολλαπλή εισαγωγή (lt 1 φοιν πρότυπο)

bull laquoάγνωστος ευεργέτηςraquo (Willamowitz) ανέπτυξε το αλφάβητο από κάποιο πρότυπο και εξελίχτηκε αργότερα στα τοπικά αλφάβητα στην Ελλάδα

Αλφάβητο bull Φοινικικό lsquoαλφάβητοrsquorarrσυλλαβογραφικό-συμφωνογραφικό

δηλ δεν αποδίδονταν γραπτώς τα φωνήεντα αφού δεν ήταν απαραίτητο για την κατανόηση νοήματος (πρβ δομή σημιτικών γλωσσών rarr τρισυμφωνικές ρίζες πχ αραβική ρίζα ktb kitāb lsquoβιβλίοrsquo - kutub lsquoβιβλίαrsquo - kātib lsquoγραφέαςrsquo κά)

bull Το ΒΔ σημιτικόφοινικικό lsquoαλφάβητοrsquo με 22 σύμβολα αλλά οι Έλληνεςrarrτροποποίηση (όχι με ενιαίο τρόπο όμως rarr πρβ τοπικές παραλλαγές)

(α) κάποια σύμβολα αντιστοιχούσαν σε αποκλειστικά σημιτικούς φθόγγους rarr άλλαξαν χρήση ώστε να αποδίδουν ελληνικά φωνήεντα πχ ltΑgt rarr a

(β) προστέθηκαν νέα γράμματα πχ ltΥ Χ Ψgt

(γ) κάποια σύμβολα εξέλιπαν αργότερα δίγαμμα κόππα σaν (Ϝ Ϙ Μ)

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Αλφάβητο bull Φοινικικό lsquoαλφάβητοrsquorarrσυλλαβογραφικό-συμφωνογραφικό

δηλ δεν αποδίδονταν γραπτώς τα φωνήεντα αφού δεν ήταν απαραίτητο για την κατανόηση νοήματος (πρβ δομή σημιτικών γλωσσών rarr τρισυμφωνικές ρίζες πχ αραβική ρίζα ktb kitāb lsquoβιβλίοrsquo - kutub lsquoβιβλίαrsquo - kātib lsquoγραφέαςrsquo κά)

bull Το ΒΔ σημιτικόφοινικικό lsquoαλφάβητοrsquo με 22 σύμβολα αλλά οι Έλληνεςrarrτροποποίηση (όχι με ενιαίο τρόπο όμως rarr πρβ τοπικές παραλλαγές)

(α) κάποια σύμβολα αντιστοιχούσαν σε αποκλειστικά σημιτικούς φθόγγους rarr άλλαξαν χρήση ώστε να αποδίδουν ελληνικά φωνήεντα πχ ltΑgt rarr a

(β) προστέθηκαν νέα γράμματα πχ ltΥ Χ Ψgt

(γ) κάποια σύμβολα εξέλιπαν αργότερα δίγαμμα κόππα σaν (Ϝ Ϙ Μ)

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Αλφάβητο

bull Τα πρωιμότερα ΑΕ αλφάβητα περ 21 γράμματα όμως μετά (όχι απόλυτα) 1 φώνημα = 1 γράμμα (άρα η γραφή φωνολογική όχι ακριβής φωνητική (πχ αλλόφωνα) αλλά ούτε και ασαφής συλλαβογραφικήσυμφωνογραφική όπως οι Φοίνικες) Σταδιακή αύξηση αριθμού γραμμάτων πχ 24 γράμματα στο αλφάβητο Μιλήτου (από το 4032 πΧ και

στην Αθήνα όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης rarr laquoευκλείδειο αλφάβητοraquo)

bull [ΝΒ Πραγματικό αλφάβητο είναι το ελληνικό (και όσα το μιμήθηκαν μετά πχ λατινικό κυριλλικό κτλ) rarr αποδίδονται (φωνολογικά) και σύμφωνα και φωνήεντα

bull ΝΒ 2 ΄Οτι δεν είναι αλφάβητο δηλ με σύμβολα άλφα-βήτα (για α b (ή v) κτλ είναι απλώς ένα σύστημα γραφής]

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Αλφάβητο

bull Τα 21 αρχικά γράμματα (μόνο κεφαλαία) Α Β Γ Δ Ε Ϝ (δίγαμμαw) Ζ Η (αρχικά δασείαh) Θ Ι Κ (c) Λ Μ Ν Ο Π Ϙ (κόππα k πριν από ltοgt και ltυgt) Ρ Σ (ϟ) Τ Υ(τοπ παραλλαγές πχ ltΡgt = r- p (πρβ γράμμα ltPgt σε ελλην vs λατ αλφάβητο rarr διαφορετική προφορά λατινικό larr χαλκιδικό αλφάβητο Κύμης Ιταλίας (μέσω Ετρούσκων) vs ελληνικό larr Μιλήτου)

bull Αργότερα προστέθηκαν τα διπλά γράμματα ltΞgt ltΨgt αλλάamp ltΦgt (ph) ltXgt (kh) ltΩgt (ͻ) (πρβ και ltΗgthrarrε)

bull Το ltϜgt και το ltϘgt χάθηκαν σταδιακά όμως το δίγαμμα (Ϝ) πχ σε Ηλεία Αρκαδία Κρήτη Παμφυλία (σχήμα ποικίλλει)

bull [ΑΕ γράμματα χρησιμοποιήθηκαν και ως αριθμοί πχ Α΄ = 1 Ε΄= 5 ϛ (στίγμα)= 6 Ι΄=10 ϙϞ (κόππα)=90 uarrϡ (σαμπί)=900]

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Αλφάβητο τοπικές παραλλαγέςbull Τοπικά αλφάβητα ο A Kirchhoff (1863) κατέταξε (βλ

χάρτη rarr χρώματα) τα πρώιμα ΑΕ αλφάβητα σε 3 κύριες ομάδες (= 4 υποκατηγορίες)

bull (α) lsquoμπλεrsquo αλφάβητα πχ Μίλητος (ανατ ιωνική περιοχή) Κόρινθος Άργος (δωρικές περιοχές)

bull Πρβ και lsquoγαλάζιαrsquo παραλλαγή (πχ Αθήνα) χωρίς Ξ Ψ Η Ω (άρα προ 4032 πΧ αττ ltΕgt ltΕ Η ΕΙgt ltΟgt ltΟ Ω ΟΥgt δηλ ltΕgt = e ε e - ltΟgt = o ͻ o αντιστοίχως)

bull (β) lsquoκόκκιναrsquo αλφάβητα πχ Βοιωτία (αιολική περιοχή) Εύβοια (δυτ ιωνική περιοχή) πχ ltΧgt = ks ltΨgt = kh

bull (γ) lsquoπράσιναrsquo αλφάβητα (αρχαϊκά)πχ ΚρήτηΘήρα(δωρικές περιοχές) Λείπουν πολλά γράμματα πχ ltΧ Φ Ξ Ψgt [Το λατιν αλφάβητο από (β) (Εύβοια)rarr έτσι ltΧgtksltPgt p]

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Επιχώρια ΑΕ αλφάβητα αρχαϊκής εποχής (A Kirchhoff 18631887)

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Αλφάβητο

bull Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν προς τα αριστερά (ἐπὶ τὰ λαιά) όπως οι Φοίνικες Αργότερα εναλλάξ προς τα αριστερά amp προς τα δεξιά (βουστροφηδόν) και τέλος (6ος5ος αι πΧ) αποκλειστικά προς τα δεξιά (ἐς εὐθύ)

bull Σημείο καμπής για την καθιέρωση ενός ενιαίου τύπου αλφαβήτου ήταν η υιοθέτηση του αλφαβήτου της Μιλήτου (ανατολική ιωνική διάλεκτος) από τους Αθηναίους το 4032 πΧ όταν ήταν (επώνυμος) άρχων ο Ευκλείδης έτσι λόγος σήμερα για προ- vs (μετ)-ευκλείδειο αλφάβητo

bull ΑΕ γραφή κεφαλαιογράμματη συνεχόμενη γραφή χωρίς ειδικά σύμβολα (συνήθως) για τονισμό (amp δασύτητα)

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

παραδείγματα αλφαβητικής γραφής

αρχαϊκές επιγραφές

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Νέστορος ποτήριον (τελευταίο τέταρτο 8ου πΧ αι)

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Νέστορος ποτήριον

bull ανακαλύφθηκε το 1953 στις Πιθηκούσες (Ischia) στον κόλπο της Νεάπολης (Ιταλία)

bull ἐπὶ τὰ λαιάbull 730-720 πΧbull χαραγμένη σε σκύφο (κτέρισμα σε παιδικό τάφο)bull δακτυλικό εξάμετρο (σειρές 2 amp 3)=gt επική

επίδρασηbull χαλκιδικό αλφάβητο Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

bull διάκριση λέξεων με διπλοστιγμή ()

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Νέστορος ποτήριον

ΝΕΣΤΟΡΟΣ Ẹ[ΙΜ]Ι ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ Δ ΑΝ ΤΟΔΕ Π[ΙΕ]ΣΙ ΠΟΤΕΡΙ[Ο] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡ[ΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤẸ[ΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριονὃς δrsquo ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνονἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης

laquoΕίμαι του Νέστορα το καλόπιοτο ποτήριmiddotόποιος κι αν πιει από αυτό το ποτήρι αμέσως τούτονκαταλαμβάνει ο πόθος για την Αφροδίτη με το ωραίο στεφάνι (δηλ την όμορφη κόμη)raquo

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Οινοχόη Διπύλου (740-720 πΧ)

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Οινοχόη Διπύλου

bull ανακαλύφθηκε το 1871 στον Κεραμεικό

bull ἐπὶ τὰ λαιά

bull 740-720 πΧ

bull χαραγμένη σε οινοχόη κυκλικά

bull δακτυλικό εξάμετρο

bull προευκλείδειο αλφάβητο

Ε = ε η ει Ο = ο ω ου

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Οινοχόη Διπύλου

ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΔΕ ΚΛ ΜΙΝ

ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶτόδε κα μιν

laquorsquoΟποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη σε τούτον αυτό ltθα πάειgtraquo

[Σημ παίζω = χορεύω]

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo (Μεθώνη Πιερίας 730-690 πΧ)

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

laquoΤο ποτήρι του Ακεσάνδρουraquo

ΗΑΚΕΣΑΝΔΡΟ ΕΜ[Ι ΠΟΤΕΡΙΟΝ ]ΕỊΤΕΤΟ[]ΜΕΚ[ΟΜΜ]ΑΤΟΝ ΣΤΕΡΕΣ[ΕΤ]ẠΙ

Ἀκεσάνδρου εἰμὶ ποτήριον ]ειτετο[]μεκ[ὀμμ]άτων στερήσ[ετ]αι

laquoΕίμαι το ποτήρι του Ακεσάνδρουmiddot Όποιος μου το στερήσει τα μάτια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθείraquo

bull συμποτικό περιβάλλονbull ιαμβικό τρίμετρο

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

βουστροφηδόν Νόμοι της Γόρτυνας (5ος αι πΧ)

ὅς κ᾽ ἐλευθέρῳ ἤ δώλῳ μέλλῃ ἀν-πιμωλῆν πρὸ δίκας μὴ ἄγεν αἰ δ-έ κ᾽ ἄγῃ καταδικακσάτω τῶ ἐλευθέρ-ω δέκα στατῆρανς τω δώλω πέντ-ε ὅτι ἄγει καὶ δικακσάτω λαγάσαιἐν ταῖς τρισὶ ἀμέραις αἰ [δέ] κα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

βουστροφηδόν επιγραφή του Σιγείουτης Τρωάδας (στήλη του Φανοδίκου)

6ος αιώνας πΧ

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Αλφάβητο

bull Σταδιακή επικράτηση του μιλησιακού-αττικού αλφαβήτου σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την ελληνιστική εποχή (εποχή ελληνιστικής Κοινής γλωσσικά)

bull Εισαγωγή ειδικών συμβόλων τονισμού και στίξης από αλεξανδρινούς φιλολόγους κά αλλά χωρίς συστηματική χρήση από άλλους (συγ)γραφείς Συστηματική υιοθέτηση από βυζαντινούς (αντι)γραφείς (πρβ και υπογεγραμμένη)

bull Εμφάνιση μικρογράμματης γραφής (8ος9ος αι μΧ) από ποικιλία επισεσυρμένης κεφαλαιογράμματης rarr ταχύτητα

bull Εμφάνιση τυπογραφίας (15ος αι κεξ)rarrπαγίωση σημερινών γραφημάτων amp συμβόλων (πχ κεφαλαία-μικρά) οριστικός διαχωρισμός λέξεων rarr ευκολία ανάγνωσης

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

Ελληνικό αλφάβητο (AE-KNE)(Horrocks 2006)

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα

προφορά

bull βλ προσεχές μάθημα