Β. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΑΙΩΝΑ

2. Η εμπορική ναυτιλία

Μπακάλης Κώσταςhistory-logotexnia.blogspot.com

Πηγή: http://www.venetokleio.gr

Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλους

Πηγή: http://www.venetokleio.gr

Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλους

Πηγή: http://www.venetokleio.gr

Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλους

18ος ΑΙΩΝΑΣ

σημαντική δραστηριότητα

ναυτιλιακή

και εμπορική

παρατηρήθηκε

σε πολλές παραλιακές περιοχές

και νησιά του ελληνικού χώρου.

Στη διάρκεια του 18ου αιώνα,

Φορτωτική εμπορευμάτων από τη Βενετία για το Ναύπλιο. 1713.

Ακουαρέλα με το μπρίκι (είδος πλοίου) «Αγαμέμνονας».1809.

Οι Σπέτσες ήταν ένα από τα σημαντικά ναυτικά νησιά του Αιγαίου. Επάνω άποψη των

Σπετσών. Στην εικόνα δεξιά το ακρόπρωρο (μια γλυπτή φιγούρα

από ξύλο που έμπαινε στην πλώρη του καραβιού) του σπετσιώτικου

πλοίου «Λεωνίδας». Δεξιά επίσης χρηματοκιβώτιο

από τις Σπέτσες. Αρχές του 19ου αιώνα.

1. και ιδιαίτερα από την έξοδο της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα και το εμπόριο που

αναπτύχθηκε στα λιμάνια της περιοχής (λ.χ. στην Οδησσό) και

της Μεσογείου.

2. Με τη συνθήκη του Κιουτσούκ

Καϊναρτζή (1774) μεταξύ της Ρωσίας

και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας,

τα χριστιανικά -ελληνικά- πλοία

προστατεύονταν από τη ρωσική ισχύ

και έτσι ευνοήθηκε η ραγδαία ανάπτυξη των δραστηριοτήτων

τους.

3. Λίγο αργότερα, με τη Γαλλική

Επανάσταση και τους Ναπολεόντειους

πολέμους, ευνοήθηκε ιδιαίτερα η ελληνική

ναυτιλία. Η διάσπαση του

ηπειρωτικού αποκλεισμού, τον

οποίο είχε επιβάλει το αγγλικό ναυτικό στα

γαλλικά λιμάνια, έφερνε μεγάλα κέρδη, ενώ ταυτόχρονα η

εξαφάνιση των γαλλικών πλοίων από την Ανατολική

Μεσόγειο δημιούργησε κενά,

πού έσπευσαν να εκμεταλλευτούν οι

Έλληνες.

Γελοιογραφία του 1792: Η

Μεγάλη Αικατερίνη προχωράει προς

την Κωνσταντινούπολη, περνώντας πάνω

από τα κεφάλια των Ευρωπαίων

βασιλιάδων.

Σκίτσο που δείχνει τη Ρωσία (ως αρκούδα) να προσφέρει σε ορθόδοξο (εικονίζεται ως μικρό παιδί) την Κωνσταντινούπολη.

19ος ΑΙΩΝΑΣ

1. Στη διάρκεια των συγκρούσεων,:

• ο ελληνικός εμπορικός στόλος μετατράπηκε σε πολεμικό,

2. έκλεισαν:

• οι δρόμοι του εμπορίου

3. και τα παραδοσιακά ναυτικά κέντρα:

• γνώρισαν την καταστροφή (Ψαρά, Γαλαξίδι)• ή την παρακμή.

4. Από την ακμάζουσα προεπαναστατική ναυτιλία απέμειναν λίγα πράγματα:

• Το κυριότερο από αυτά ήταν η προδιάθεση• για τη θάλασσα και η γνώση των ναυτικών υποθέσεων.

Ακολούθησαν δύσκολα χρόνια, με αποκορύφωμα τη δεκαετία της Ελληνικής Επανάστασης (1821-1830). ΑΙΤΙΑ:

► 27 Μάη 1821 ο Δ. Παπανικολής πυρπολεί οθωμανικό δίκροτο στην Ερεσό της Λέσβου. Πίνακας Βολονάκη.

◄ Πίνακας (1896) του ζωγράφου Κωνσταντίνου Βολανάκη(1837–1907) με τη ναυαρχίδα του οθωμανικού στόλου στη Χίο το 1822 να ανατινάζεται από τον Κωνσταντίνο Κανάρη. Η ανατίναξη έγινε ως αντίποινα (εκδίκηση) για την καταστροφή του νησιού από τα οθωμανικά στρατεύματα. Βλέπουμε το πυρπολικό που ανατινάζεται και μεταδίδει τη φωτιά στο οθωμανικό πλοίο.

► Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη (πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα)

▲ Καταστροφή των Ψαρών

Μετά το 1830, στο ελεύθερο ελληνικό κράτος

• στη θέση των παλιών κέντρων που παρήκμασαν, αναδείχθηκαν νέα.

Το πιο σημαντικό απ' αυτά ήταν η Σύρος: • η οποία στη διάρκεια της Επανάστασης δέχθηκε κύματα προσφύγων, κυρίως από τη Χίο.

• Η στρατηγική θέση του νησιού, στο κέντρο του Αιγαίου και πάνω ακριβώς στις διαδρομές που συνέδεαν τα Στενά και τη Μαύρη Θάλασσα με τους μεσογειακούς δρόμους του εμπορίου, συνέβαλε στη δημιουργία ισχυρότατου -όχι μόνο για τα ελληνικά μέτρα- ναυτιλιακού κέντρου.

• Στην ανάπτυξη αυτή σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η δυναμική παρουσία και δραστηριότητα των ελληνικών παροικιών στα κυριότερα εμπορικά κέντρα της περιοχής: στα λιμάνια της Νότιας Ρωσίας, στις εκβολές του Δούναβη, στην Κων/πολη, στη Σμύρνη και αργότερα στην Αίγυπτο.

Σχέδιο του 1862 για το θέατρο «Απόλλων» στην Ερμούπολη Το τελωνείο στην Ερμούπολη.

Χτίστηκε στα 1859–1861.

Χαρακτικό με την Ερμούπολη (Σύρος), από βιβλίο που εκδόθηκε το 1890.

Wilhelm von Weiler, Το λιμάνι της Ερμούπολης.http://www.ime.gr/chronos/12/gr/general/gallery/202.html

ΑΝΟΔΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΤΟ 19Ο ΑΙΩΝΑ

Στη διάρκεια του 19ου αιώνα, η ελληνική ναυτιλία, παρά τις περιόδους κρίσης που πέρασε και παρά τον ανταγωνισμό των υψηλού κόστους και τεχνικών απαιτήσεων ατμοπλοίων,

ακολούθησε ανοδική πορεία. Ο αριθμός και η χωρητικότητα των πλοίων της δεν έπαυαν να αυξάνουν. Το 1840 τα ελληνικά πλοία είχαν συνολική χωρητικότητα 100.000 τόνους, ενώ το 1866 ξεπερνούσαν τους 300.000 τόνους. Η ανάπτυξη αυτή δεν ήταν αυτονόητη. Υπήρξαν έντονες αυξομειώσεις στην περίοδο κατά την οποία τα ελληνικά ιστιοφόρα αντικαταστάθηκαν από ατμόπλοια. 

ΕΡΓΑ ΥΠΟΔΟΜΗΣ. Το ίδιο χρονικό διάστημα πολλά από τα εθνικά δημόσια έργα έγιναν για την εξυπηρέτηση της ναυτιλιακής δραστηριότητας.

Κατασκευάστηκαν λιμάνια και δημιουργήθηκε ένα σύστημα φάρων,

που έκανε πολύ ασφαλέστερη τη ναυσιπλοΐα στις ελληνικές θάλασσες.

Σχέδιο φάρου στο νησί Κύθηρα (1857). Την περίοδο του Όθωνα έγιναν νόμοι για την εμπορική ναυτιλία, δημιουργήθηκαν λιμεναρχεία, λιμάνια, αποβάθρες, αλλά και φάροι που επιτρέπανε στα καράβια να ταξιδεύουν και το βράδυ.

Στην εικόνα ο Πειραιάς το 1852 (λιθογραφία από βιβλίο που εκδόθηκε το 1854).

Η ελληνική ναυτιλία στην εποχή του ατμού (μέσα 19ου αιώνα ).

Οι πρωτοβουλίες και οι συγκροτημένες προσπάθειες για την είσοδο της ελληνικής ναυτιλίας στην εποχή του ατμού ξεκίνησαν μετά τα μέσα του 19ου αιώνα. Τα κεφάλαια που χρειάζονταν για την κατασκευή ή την αγορά και τη συντήρηση των ατμοπλοίων ήταν σημαντικά, με αποτέλεσμα

να ανατραπούν οι παραδοσιακές εφοπλιστικές σχέσεις που ίσχυαν για τα ιστιοφόρα

και να αναζητηθούν κεφάλαια μέσω εταιρειών και ισχυρών επιχειρηματικών σχημάτων.

Συμμετείχαν ενεργά σ' αυτές τις πρωτοβουλίες:1. Το κράτος, 2. οι τράπεζες (η Εθνική Τράπεζα ιδιαίτερα) 3. και οι εκτός συνόρων ομογενείς.

ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ. Παρ' όλα αυτά, η περιορισμένη διαθεσιμότητα κεφαλαίων και ο αυξημένος επιχειρηματικός κίνδυνοςανέστειλαν την ανάπτυξη της ελληνικής ατμοπλοΐας.

Η παρουσία της άρχισε να γίνεται αισθητή μόλις την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα.

Στην εικόνα εξώφυλλο από βιβλίο σχετικό με τις ατμομηχανές που χρησιμοποιούσαν πια τα καράβια.

Διαφήμιση της ναυτιλιακής εταιρίας Μωραΐτη

Με βάση τον παραπάνω πίνακα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τις αυξομειώσεις του ελληνικού εμπορικού στόλου.

20ος ΑΙΩΝΑΣ

Το 1919 ο ελληνικός εμπορικός

στόλος είχε υποδιπλασιαστεί, σε σχέση με το 1914.

Στην ουσία χρειάστηκε

μια νέα αρχή.

Καταστροφή

Ο Α' Παγκόσμιος

πόλεμος, οι

καταστροφές που προκάλεσε

αλλά και οι

μεγάλες οικονομικές

και πολιτικές αλλαγές που

έφερε στα κράτη του Ευξείνου Πόντου,.

Μετέβαλαν για μια ακόμα φορά

τα δεδομένα: στην

κυριαρχία Ελλήνων

επιχειρηματιών στις

μεταφορές στην περιοχή

του Δέλτα του Δούναβη αλλά και

στην κίνηση στο ίδιο το

ποτάμι.

Η ανάπτυξη αυτή στηρίχθηκε

:Ελληνικά

ατμόπλοια 1890 97

1901 1911912 389

Αρχές 20ου αι. παρατηρήθηκε

ανάπτυξη

ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ Κ.Ε.Ε.

ΘΕΜΑ 1Ο ΠΗΓΗ Αποδεσμευμένοι από τους εξαναγκασμούς που υφίσταντο ως “υποταγμένη εθνότητα” στο πλαίσιο της Αυτοκρατορίας, οι επιχειρηματίες που εγκαθίστανται στη Σύρα, με επικεφαλής τους Χιώτες μεγαλεμπόρους, θα μπορέσουν επιτέλους να αξιοποιήσουν το εμπορικό τους ταλέντο. Καθώς ελέγχουν τα δίκτυα των ανταλλαγών στην περιοχή, και βρίσκονται σε διαρκή επαφή με τους συγγενικούς τους ελληνικούς εμπορικούς οίκους της διασποράς, στο Λονδίνο, τη Μασσαλία, το Άμστερνταμ, την Τεργέστη ή την Οδησσό, θα καταστήσουν τη νέα τους πατρίδα αναγκαίο ενδιάμεσο σταθμό στην κίνηση των ανταλλαγών ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή. “Επειδή και σεις μετέρχεσθε το εμπόριον της μανιφατούρας, έχετε μέγα συμφέρον να εξοδεύετε όσον δύνασθε πράγμα εδώ, καθώς και άλλοι κάμνουν (…). Είναι περιττόν να σας είπω ότι αι υποθέσεις σας θέλουν θεωρείσθαι με συγγενικόν ζήλον…”, γράφει ο Λουκάς Ράλλης, πιθανότατα στους συγγενείς του στο Λονδίνο. Η Σύρα θα γίνει, λοιπόν, ένα είδος αποθήκης, ένα εμπορικό πρακτορείο της ανατολικής Μεσογείου. Αγοράζει από τη Δύση, χονδρικά και επί πιστώσει τις περισσότερες φορές, υφάσματα βαμβακερά και μάλλινα, σιδερικά και είδη κιγκαλερίας, δέρματα και ζάχαρη, και τα συγκεντρώνει στις αποθήκες της διαμετακόμισης ώσπου να τα μοιράσει σιγά σιγά στα διάφορα λιμάνια της Ελλάδας και του Αρχιπελάγους, “όπου οι αποστολές εμπορευμάτων γίνονται σταδιακά, κάθε φορά που παρουσιάζονται οι αντίστοιχες ανάγκες…”. Σε αντάλλαγμα συγκεντρώνει και εξάγει τα προϊόντα του περίγυρου: δημητριακά, σπόγγους και ακατέργαστα δέρματα, βερμιγιόν και φυσικά το μετάξι.

…………………………………………………………………………………………. Εδώ οι εμπορικές και τραπεζικές πράξεις αποτελούν μέρος της καθημερινό-τητας: το παιγνίδι με τις μεταβολές των τιμών στο χρόνο ή με τις διαφορές τους από τόπο σε τόπο, οι αγοραπωλησίες συναλλαγμάτων, η προεξόφληση συναλλαγματικών. Χωρίς να ξεχνάμε και τις συμφωνίες για ναύλωση καραβιών που κλείνονται επί τόπου· γιατί, εκτός των άλλων, η Σύρα θα γίνει και το κέντρο της ιστιοφόρου εμπορικής ναυτιλίας που ανασυγκροτείται ταχύτατα, μετά τις καταστροφές του πολέμου, και ξαναβρίσκει την κυρίαρχη θέση της στην ακτοπλοΐα του Αρχιπελάγους, αλλά και στη μεταφορά των δημητριακών από τη Μαύρη Θάλασσα και τις εκβολές του Δούναβη στη Μασσαλία και το Κάδιξ. Χρ. Αγριαντώνη, Οι απαρχές της εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα, Ιστορικό Αρχείο Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1986, σσ. 84-86

Να προσδιορίσετε τους λόγους οικονομικής ευημερίας της Σύρου κατά τις πρώτες δεκαετίες της ζωής του ελληνικού κράτους.

Στα τέλη του 19ου αιώνα τα ατμόπλοια αντικαθιστούν τα ιστιοφόρα στις διεθνείς

μεταφορές. Στην εικόνα τροχήλατο ατμόπλοιο της εποχής.

http://www.ime.gr/chronos/12/gr/general/gallery/203.html

Συνδυασμός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντομης απάντησης Α. Στη διάρκεια του 19ου αιώνα η ελληνική ναυτιλία χαρακτηρίστηκε συνολικά: α) από πορεία ανοδική β) από μεγάλες και παρατεταμένες κρίσεις γ) από στασιμότητα και ύφεση δ) εξαφανίστηκε κάτω από τη συντριπτική υπεροχή της επαναδραστηριοποίησης του αγγλογαλλικού στόλου Β. Να παρουσιάσετε τους τρόπους με τους οποίους η ελληνική εμπορική ναυτιλία αντιμετώπισε την “πρόκληση” του ατμού.