57

2

58

59

2. Αστικός σχεδιασμός περιοχής μουσείων

Σύνοψη

Διεθνώς κάθε μεγάλο συγκρότημα τέχνης θεωρείται ως ειδικό ποιοτικό στοιχείο της πόλης για την πολιτιστική λειτουργία που φιλοξενεί. Η ιδιαίτερη πολεοδομική σημασία των μουσείων προκύπτει από την πολυλειτουργικότητά τους, η οποία συνοδεύεται από πληθώρα επισκεπτών που δικαιώνει τις επενδυτικές προσπάθειες. Τα μουσεία γίνονται ισχυρά σημεία έλξης, βρίσκονται σε ιδιαίτερες τοποθεσίες, συσχετίζονται με τα πρωτογενή στοιχεία της πόλης και το ιστορικό κέντρο, αποτελούν ζωντανούς οργανισμούς και εν δυνάμει μπορούν να λειτουργήσουν για την ανακάλυψη νέων χωρικών μορφών. Η περιοχή των μουσείων συγκροτείται από εξέχοντα κτίρια και αναγνωρίζεται ως εξειδικευμένη αστική ενότητα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά την ένταση, την μακροβιότητα και την υψηλή συγκέντρωση πολιτιστικών ιδρυμάτων σ’ αυτόν τον τόπο. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός μουσείων είτε ως στρατηγική αστικής ανάπλασης είτε ως επέμβαση σε υφιστάμενα κελύφη προσφέρεται για τη μελέτη των παραμέτρων, οι οποίες συνδέουν τις νέες κατασκευές με τα απτά μηνύματα του παρελθόντος. Η έρευνα σ’ ένα τμήμα της πόλης, υιοθετεί τη σύγχρονη διεθνώς προσέγγιση σχεδιασμού του αστικού χώρου.

2.1. Εκπαιδευτικοί στόχοιΗ έρευνα σ’ ένα τμήμα της πόλης, αντί του περιορισμού στον περιβάλλοντα χώρο του διατιθέμενου οικο-πέδου, δίνει ευρύτερη σημασία στο σχεδιασμό του δημόσιου συγκροτήματος του μουσείου, από εκείνο του σχεδιασμού μεμονωμένου κτιρίου. Με τον τρόπο αυτό εισάγεται στην εκπαιδευτική διαδικασία η σύγχρονη διεθνώς αντίληψη σχεδιασμού του αστικού χώρου. Ειδικότερα ερευνώνται τα ζητήματα:

• ιστορική εξέλιξη αποκαλυπτικών περιπτώσεων συνόλων αστικών μουσείων,• αναγνώριση των χαρακτηριστικών του αστικού περιβάλλοντος,• αναζήτηση των προθέσεων και των στρατηγικών αναβάθμισης εκάστης περιοχής και αποτί-

μηση των επιδράσεων τους στην πόλη • επισήμανση των αστικών συντελεστών, οι οποίοι εμπλέκονται στη σύνθεση της διάταξης, • αποτίμηση της σχέσης της περιοχής των μουσείων με τον πυρήνα της παλιάς πόλης,• αναγνώριση της συνθετικής δομής κάθε περίπτωσης,• συγκριτική αποτίμηση των διατάξεων.

Εκπαιδευτικοί στόχοι του δευτέρου κεφαλαίου είναι:• η κατάδειξη της πολυπλοκότητας του αστικού περιβάλλοντος,• η επισήμανση των πολυάριθμων και ποικίλων παραμέτρων που καθορίζουν μια αστική επέμ-

βαση,• η εξοικείωση των φοιτητών με σύνολα ιστορικού – αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος, των οποί-

ων επιβάλλεται η διατήρηση και η επανασύνδεση με τις υπάρχουσες δομές του χώρου, • η κατανόηση των μηχανισμών παραγωγής του αστικού σχεδιασμού, • η συνειδητοποίηση εργαλείων και δυνατοτήτων επέμβασης.

60

2.2. Η ιδιαίτερη πολεοδομική σημασία των μουσείων

2.2.1.Το μουσείο ως μοχλός αστικής ανάπλασης Ο κοινωνικός και πολιτιστικός ρόλος του μουσείου συνενώνει στον ίδιο τόπο πολύ διαφορετικές λειτουργίες και προσδίδει στο μουσείο ιδιαίτερο πολεοδομικό ρόλο. Στα τέλη του 20ου αιώνα, όλο και περισσότερο συνει-δητοποιείται ότι ο πολιτισμός έλκει την οικονομία. Οι αρχές των πόλεων αναπτύσσουν στρατηγικές, οι οποίες επενδύουν στον πολιτισμό. Σ’ αυτό το πλαίσιο τα ιδρύματα των μουσείων προγραμματίζουν πλήθος διαφορε-τικών δραστηριοτήτων για την προσέλκυση μεγαλύτερου αριθμού επισκεπτών. Η πολυλειτουργικότητα του μουσείου επηρεάζει τον γειτονικό αστικό χώρο. Το μουσείο αναπτύσσει σχέσεις με το περιβάλλον του, ενερ-γοποιεί την αστική ανανέωση και συχνά εντείνει την αστικοποίηση. Ωστόσο η αστική και η κοινωνική αλλαγή δεν έχουν αυτονόητα θετικές επιδράσεις στη γειτονιά του μουσείου. Απαιτείται πρόνοια και σχεδιασμός για τη διαχείριση της αυξημένης και ποικιλότροπης όχλησης την οποία προκαλεί η συρροή των επισκεπτών. Στο προηγούμενο κεφάλαιο, η αναδρομή σε αποκαλυπτικές περιπτώσεις μουσείων ανέδειξε τη σημασία του μου-σείου ως πόλο έλξης και έθεσε ακροθιγώς πολεοδομικά ζητήματα. Στη συνέχεια εμβαθύνουμε στο ζήτημα της αστικής ανάπλασης μέσω του μουσείου, ερευνώντας περιοχές της πόλης με αυξημένη πυκνότητα μουσείων, τις επονομαζόμενες museum clusters.

2.2.2. Η περιοχή των μουσείων, ως εργαλείο αναβάθμισης του δημόσιου χώρουΤα πρώτα μνημειακά κτίσματα του 19ου αιώνα, τα οποία ιδρύθηκαν και κτίσθηκαν ως μουσεία ήταν προγραμ-ματισμένα ως τμήματα μεγαλύτερων πολεοδομικών συνόλων μουσείων. Η Glyptothek (1816-1830 αρχιτέ-κτων Klenze) ήταν το πρώτο κτίριο της τριλογίας στη Konigsplatz στο Μόναχο και όρισε την βόρεια παρειά της πλατείας. Το Altes Museum (1823 -1830 αρχιτέκτων Schinkel) άνοιξε ως το πρώτο δημόσιο μουσείο του Βερολίνου. Η θέση του πάνω στο νησί στον ποταμό Spree, απέναντι από το παλάτι και δίπλα στον καθεδρικό ναό σηματοδοτεί τον πυρήνα εκπαίδευσης, τέχνης, πολιτικής εξουσίας και θρησκείας. Λίγα χρόνια αργότερα διαμορφώθηκε η ιδέα ανάπτυξης του βορειοδυτικού τμήματος του νησιού και της μετετροπής του από περιοχή εμπορικού χαρακτήρα, σε ένα «ιερό για την τέχνη και την επιστήμη»1. Μετά την πάροδο δυο αιώνων τα αστι-κά σύνολα των Konigsplatz και Μuseumsinsel διαιωνίζουν την αίγλη τους, ενσωματώνοντας τις υψηλότερες εμπνεύσεις στη δημιουργία της πόλης.

Περιοχές με αυξημένη πυκνότητα μουσείων και γενικότερα χώρων πολιτισμού και μνημείων, καταγράφονται στη συλλογική συνείδηση ως τόποι μοναδικοί. Τοπωνύμια, όπως Museumsinsel (το νησί των μουσείων) στο Βερολίνο, Museumplein στο Άμστερνταμ, Kunstareal στο Μόναχο, Louvre στο Παρίσι, National Mall στην Ουάσιγκτον, Museumsufer (όχθη των μουσείων) στη Φραγκφούρτη, Μuseum Quarter στη Βιέννη, Parkway Museum District στη Φιλαδέλφια, Museum Mile στη Ν. Υόρκη, Park Museums στην Κοπεγχάγη, DomPlatz στη Κολωνία, ο Μεγάλος Περίπατος στο Ανοικτό Μουσείο στην Αθήνα, χαρακτηρίζουν συγκεκριμένους χώρους και δείχνουν τη «μοναδική και οικουμενική σχέση που υπάρχει ανάμεσα σ’ ένα συγκεκριμένο τόπο και στις κατασκευές που υπάρχουν σ’ αυτό τον τόπο»2. Τα τοπωνύμια, τα οποία αναφέρονται στις γειτονιές μουσείων μαρτυρούν ότι η συλλογική συνείδηση αναγνωρίζει σ’ αυτούς τους τόπους μια ιδιαίτερη πολιτισμική ταυτότητα.

Η περιοχή των μουσείων αποτελεί μια ιδιαίτερη μορφή και λειτουργία μέσα στην πόλη, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ως εξειδικευμένη επιμέρους αστική ενότητα, που περιλαμβάνεται σε μια μεγαλύτερη πόλη. Τα δυο ξεχωριστά στοιχεία, τα οποία μορφοποιούν αυτή τη σχέση μεταξύ της περιοχής μουσείων και της πόλης είναι η ποσότητα και η πυκνότητα σε κτίρια πολιτισμικού περιεχομένου, τα οποία εμφανίζονται μέσα από τη συνέχεια της κατοχής του χώρου. Οι αξίες ενός τέτοιου τόπου υπερβαίνουν τα συναισθήματα τα οποία μας γεννά η εμπειρία βίωσής τους και ως φαίνεται κάθε προσπάθεια ρητής έκφρασής τους συρρικνώνει την πνευματικότητά τους σε λογικά επιχειρήματα. Ωστόσο αξίζει να διερευνήσουμε ποιοί συντελεστές εμπλέκονται στη συγκρότηση αυτών των περιοχών, ποιοί είναι οι γενικοί νόμοι οι οποίοι έχουν συμβάλλει στη δημιουργία τους και στη μοναδικότητά τους.

Η «έννοια της περιοχής»3 μας ωθεί να αναζητήσουμε τις αξίες του αστικού σχεδιασμού μέσα από ποικίλες οπτικές. Το να ονομάσουμε ένα τμήμα της πόλης ως περιοχή μουσείων δεν είναι απλή αντανάκλαση μιας λειτουργίας, αλλά σημαίνει ότι αναγνωρίζουμε σ’ αυτό τον τόπο ειδικά χαρακτηριστικά και μια διαφορετική ποιότητα. Η αίγλη της περιοχής των μουσείων πηγάζει από τις υλικές και άυλες αξίες, τόσο του μουσειολογικού περιεχομένου όσο και του αστικού και αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος. Η περιοχή των μουσείων προσδιορίζεται κυρίως μέσα από την τοποθεσία της, την τοπογραφική της διάσταση, τα ιστορικά χαρακτηριστικά και τη φυσική της παρουσία. Η θέση της περιοχής μουσείων μέσα στην πόλη είναι κρίσιμη παράμετρος, διότι

61

επηρεάζει την ένταξή της στο δημόσιο βίο και επιδρά στην προσέλκυση των επισκεπτών. Εξαιρετική σημασία έχει η γειτνίαση με τα πρωτογενή στοιχεία της αντίστοιχης πόλης, δηλαδή το ιστορικό κέντρο, τα μνημεία, τους χώρους πρασίνου, το οδικό δίκτυο, το υδάτινο στοιχείο, τις τοπογραφικές ιδιαιτερότητες. Η συγκρότηση της υλικής της υπόστασης επηρεάζεται από τις ιδεολογικές, κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές επιδιώξεις, τις οποίες έθεταν οι διαφορετικές εποχές, από τα προβλήματα που ανέκυπταν, καθώς και από τις προθέσεις των σχεδιαστών. Οι περιοχές των μουσείων συμμετέχουν στην εξέλιξη της πόλης στο χρόνο κατά τρόπο σταθερό και συχνά ταυτίζονται με τους συντελεστές που συγκροτούν την πόλη.

Διεθνώς τα μεγάλα συγκροτήματα μουσείων θεωρούνται ως καινοτόμοι τόποι της κοινωνίας της γνώσης και του τουριστικού πολιτιστικού προορισμού. Αυτές οι περιοχές βρίσκονται διαρκώς στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της πολιτείας. Τούτο καταδεικνύεται από τις επαναλαμβανόμενες ανά περιόδους δημόσιες διαβουλεύσεις για τον χαρακτήρα αυτών των περιοχών, καθώς και από τις προκηρύξεις πολλών αρχιτεκτονικών διαγωνισμών ιδεών οι οποίοι αφορούν είτε το σύνολο της περιοχής είτε τμήμα της. Σήμερα η ανάπλαση ή η επέκταση τέτοιων περιοχών πολιτισμικού χαρακτήρα θεωρείται μέγιστης σημασίας για την διεθνή παρουσία της πόλης, το πολιτισμικό της στάτους, την οικονομική της άνθιση, την ανάδειξη της ιδιαίτερης εθνικής και ιστορικής φυσιογνωμίας.

Είναι γνωστό ότι η προγραμματική ανάπτυξη της πόλης δικαιώνεται ή όχι μετά την εφαρμογή των προτάσεων στο χώρο. Στη διαδικασία κατανόησης του αστικού σχεδιασμού, θεμελιώδης είναι η εμβάθυνση στην υλική υπόσταση συγκεκριμένων συγκροτημάτων μουσείων σε καθορισμένα τμήματα των πόλεων. Η προσέγγιση της μοναδικότητας κάθε περιοχής μουσείων αποκαλύπτει δυνατότητες ή αστοχίες τελείως διαφορετικών εμπειριών. Παράλληλα αναδεικνύει το χάσμα μεταξύ θεωρητικών προθέσεων και υλοποίησης. Η εστίαση της προσοχής σε αποκαλυπτικά παραδείγματα συμβάλλει στον εντοπισμό των κρυφών αντιφάσεων που ενυπάρχουν στις θεωρητικές προτάσεις, καθώς και στην κατανόηση των διλημμάτων που αναδύονται κατά τη διαδικασία του οριστικού αστικού σχεδιασμού. Κάθε περιοχή μουσείων είναι ένα σύστημα χώρου, το οποίο έχει τα δικά του χαρακτηριστικά προσφέροντας μια ιδιαίτερη εμπειρία στους πολίτες και το οποίο εν δυνάμει μπορεί να λειτουργήσει για την ανακάλυψη νέων χωρικών μορφών.

Πώς όμως αναγνωρίζεται χωρικά η αστική ενότητα των μουσείων μέσα στη πόλη; Ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά, τα οποία την διαφοροποιούν από τον υπόλοιπο αστικό ιστό; Στο κείμενο, τόσο η δομή όσο και η ατομικότητα της περιοχής μουσείων αποκαλύπτεται σιγά – σιγά μέσα από μια ανάλυση της ιστορίας ανοικοδόμησης των κτισμάτων. Η ιστορική εξέλιξη της περιοχής μουσείων αναδεικνύει τον τρόπο συγκρότησης του συνόλου: αν δηλαδή διαμορφώνεται με την πάροδο του χρόνου και τις διαδοχικές μεταβολές ή αν βασίζεται σ’ ένα σχέδιο, το οποίο διατηρεί σε πείσμα των μετέπειτα αλλαγών έκδηλη στο συναίσθημα και στη λογική την πρωτογενή πρόθεση για την περιοχή των μουσείων. Συγχρόνως παρουσιάζει τα γεγονότα τα οποία μετασχημάτισαν την ύλη, αλλά και την σκέψη εκείνων, οι οποίοι επεξεργάστηκαν τα ανακύπτοντα διλήμματα. Ενδιαφέρον όμως έχουν και οι αποφάσεις, οι οποίες οδήγησαν σε αναστρέψιμες επεμβάσεις, γιατί μέσα από αυτές είμαστε σε θέση να αποτιμήσουμε τις επιπτώσεις των λανθασμένων υλοποιήσεων, στο πλαίσιο ιδεολογιών, οι οποίες κάποτε ήταν κυρίαρχες, αλλά με την πάροδο του χρόνου αμφισβητήθηκαν έντονα και ανατράπηκαν.

Η παρουσίαση των παραδειγμάτων διερευνά τις αστικές διατάξεις στο πλαίσιο ιδεολογικών, κοινωνικών και ιστορικών γεγονότων μέσα στο χρόνο. Ανοίγει έτσι τον προβληματισμό και σε άλλα ζητήματα, όπως στον εντοπισμό και στη διαχείριση των υλικών και των άυλων πνευματικών αξιών ενός τόπου. Είθισται να αναγνωρίζουμε αξίες σε εκείνα τα χαρακτηριστικά του χώρου τα οποία έχουν διάρκεια και παραμένουν μέσα στο σύνολο των μεταβολών. Όμως ποιά είναι η σημασία της ανατροπής; Πώς αξιολογούνται εκείνα τα καταλυτικά γεγονότα, τα οποία αίφνης άλλαξαν ριζικά την πορεία της εξέλιξης μιας περιοχής; Με ποιους τρόπους αντιμετωπίζονται οι συνέπειες μετά από ένα αιφνίδιο γεγονός; Οι καταστροφές από τον πόλεμο, τον σεισμό, την τρομοκρατική ενέργεια πυροδοτούν την ανοικοδόμηση, αλλά με ποιές εναλλακτικές επιλογές; Η μνήμη του τόπου με ποιούς όρους επηρεάζει την υλοποίηση του νέου χώρου;

Σήμερα η κληρονομιά αναγνωρίζεται ως αστικός πόρος. Εντούτοις η διατήρηση και διαφύλαξη του ιστορικού παρελθόντος μέσω του πολιτισμικού τουρισμού αναδεικνύει αντιφάσεις. Η προσέλκυση πολυάριθμων επισκεπτών και ο περιορισμός των αρνητικών συνεπειών από την κοσμοσυρροή είναι ένα δυσεπίλυτο θέμα για τον αστικό σχεδιασμό. Το ζήτημα υπερβαίνει τις κυκλοφοριακές διευθετήσεις και τις λειτουργικές εξυπηρετήσεις. Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν οι σύγχρονες επεμβάσεις αναδεικνύουν ή καλύπτουν τις άυλες αξίες και την μνήμη του τόπου.

Μέσα από την προσέγγιση της μοναδικότητας κάθε αστικού συνόλου μουσείων προσπαθούμε να κατανοήσουμε σιγά - σιγά τη συνεχή δημιουργική τάση των αρχιτεκτόνων να σχεδιάζουν μοντέλα, στα οποία οι κανόνες του χώρου ευελπιστούν στον μετασχηματισμό της κοινωνίας. Η ιεράρχηση των εμπλεκόμενων

62

παραμέτρων και η επισήμανση των συνθετικών αρχών είναι η αφετηρία μύησης στον αστικό σχεδιασμό. Η αποκτούμενη γνώση, αφενός αφορά τους διάφορους τρόπους με τους οποίους μπορούν να γίνουν τα μουσεία εφαλτήριο μιας στρατηγικής αστικής αναζωογόνησης και αφετέρου θέτει τις υπόνοιες για τις πιθανές αρνητικές δυνάμεις τις οποίες φέρουν μαζί.

2.3. Παρουσίαση αποκαλυπτικών περιπτώσεων αστικών συνόλων μουσείων. Τα αστικά σύνολα μουσείων, οι λεγόμενες περιοχές μουσείων «museum clusters» τα οποία ερευνώνται

στη συνέχεια επελέγησαν με βάση δυο κριτήρια: την οικουμενική απήχηση της κάθε περίπτωσης και την συμπληρωματικότητα τους, όσον αφορά τον γενικότερο προβληματισμό για τον αστικό σχεδιασμό.

2.3.1. Museumsinsel, Berlin Το Museumsinsel (νησί των Μουσείων) στο Βερολίνο δίνει υλική υπόσταση στην έννοια της περιοχής πολιτιστικού χαρακτήρα σε κεντρικό αστικό περιβάλλον (Πιν.2.14). Το συγκρότημα των μουσείων βρίσκεται στο νησί το οποίο διαμορφώνει ο ποταμός Spree, καθώς διέρχεται από το κέντρο του ιστορικού πυρήνα της πόλης (Πιν.2.2,εικ.55). Είναι ένα μοναδικό σύνολο από κτίρια μουσείων με αστική και αρχιτεκτονική ποιότητα, το οποίο παρουσιάζει την εξέλιξη του σχεδιασμού του μουσείου για την περίοδο 1824 -1930 αλλά και στο 21ο αιώνα6. Tα μουσεία τα οποία το απαρτίζουν περιέχουν συλλογές εξαιρετικής σημασίας, οι οποίες ιχνηλατούν την ανάπτυξη των πολιτισμών διαμέσου των αιώνων. Το 1999 το Museumsinsel συμπεριελήφθη στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομίας της Unesco. Η εξαιρετική αξία του συνόλου ανάγεται στη μοναδικότητα του. Η αιτιολόγηση της Unesco επεσήμανε μεταξύ άλλων την υλοποίηση ενός μεγαλεπίβολου έργου, το οποίο μαρτυρεί την εξέλιξη των μουσειολογικών προσεγγίσεων σε διάστημα μεγαλύτερο του αιώνα και συνιστά μια κορυφαία στιγμή της πολεοδομίας στον αστικό ιστό7.

Η ιστορία του Museumsinsel αρχίζει το 1830, όταν άνοιξε το Altes Museum απέναντι από το παλάτι και δίπλα στον καθεδρικό ναό (Πιν.2.2,εικ.68). Το 1841 η απόφαση του βασιλιά της Πρωσίας Friedrich Wilhelm IV όρισε την αναμόρφωση της περιοχής πίσω από το μουσείο σε ένα καταφύγιο για την τέχνη και την επιστή-μη9. Την ίδια χρονιά σχεδιάστηκε η πρόταση, η οποία καθόριζε τη βασική δομή του μελλοντικού μουσειακού συγκροτήματος. Το σχέδιο προέβλεπε εκτεταμένες κιονοστοιχίες και υπαίθριους χώρους, που συγκροτούσαν τα επιμέρους μουσεία σε ένα σύνολο. Το σύστημα αλληλοδιαδοχής υπαίθριων και ημιυπαίθριων χώρων αναπτυσσόταν ανάμεσα στα επιμέρους μουσεία, τα συνέδεε σε μια λειτουργική ενότητα και προσέφερε στον επισκέπτη ένα χώρο περιπάτου, αναψυχής και προσανατολισμού. Σταδιακά ανεγέρθησαν τα νέα κτίρια: Neues Museum (1843-1855) (Πιν.2.2,εικ.110), Alte Nationalgalerie (1862-1876)11 και η κιονοστοιχία με τον κήπο, στο πνεύμα του αρχικού σχεδίου. Όμως η κατασκευή της σιδηροδρομικής γέφυρας το 1882, στο βόρειο άκρο του νησιού άλλαξε τα δεδομένα. Το τροποποιημένο σχέδιο για την εναπομείνασα περιοχή δεν υιοθέτησε τον ρέοντα ενδιάμεσο υπαίθριο χώρο για τα μελλοντικά μουσεία. Το Bode-Museum (1897-1904) απομονώνεται στο άκρο του νησιού (Πιν.2.2,εικ.212), ενώ το Pergamonmuseum (1906- 1930) (Πιν.2.2,εικ.313) στρέφεται προς δυσμάς, αναζητώντας την πρόσβαση από την απέναντι όχθη14. Έτσι χάθηκε η δυνατότητα επέκτασης του δημόσιου υπαίθριου χώρου ενδοεπικοινωνίας των μουσείων. Οι σημειακές υπέργειες γέφυρες σύνδεσης των κτιρίων, αν και αποσκοπούν στη διαδοχή των εσωτερικών εκθεσιακών χώρων δεν αναπληρώνουν την έλλειψη του αστικού δημόσιου χώρου. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, προκάλεσε σοβαρές βλάβες στα κτίρια και ζημίες στις συλλογές τους, οι οποίες έγιναν αισθητές για πολλές δεκαετίες.

Πίνακας 2.1. Museumsinsel, Berlin πανόραμα.Πίνακας 1. Museumsinsel πανόραμα

63

Πίνακας 2.2. Museumsinsel, Berlin.

64

Σταδιακά ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση των μουσείων και το σύνολο εξελίχθηκε σε πόλο έλξης για τους επισκέπτες. Μετά την επανένωση της Γερμανίας (1989), το Ίδρυμα Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Πρωσσίας15 αποφάσισε την επιστροφή των συλλογών στα μουσεία όπου ανήκαν και ανέπτυξε ένα σχέδιο για τη διεξοδική αποκατάσταση όλων των κτιρίων. Το 1999 ψηφίστηκε το στρατηγικό σχέδιο (master plan16) για την εξέλιξη της περιοχής σε ένα σύγχρονο συγκρότημα μουσείων, το οποίο υιοθετούσε το πνεύμα της πρό-σφατης ανακήρυξης του Museumsinsel ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της Unesco. Απώτερος στόχος είναι η εκτεταμένη αποκατάσταση των μουσείων στη βάση των αρχών προστασίας των ιστορικών κτιρίων και η λειτουργική ενοποίηση των μέχρι πρότινος αυτόνομων κτιρίων. Βασική πρόθεση είναι η απρόσκοπτη περιήγηση του διαβάτη σε όλο το Museumsinsel. Τούτο ενέπνευσε την οργάνωση αρχαιολογικού περίπατου διαμέσου των κτιρίων17, τη δημιουργία χώρου υποδοχής για το σύνολο του συγκροτήματος και τη διαμόρφω-ση των υπαίθριων χώρων. (Πιν.2.2,εικ.418)

Το 2013 στη θέση του ερειπίου των πρώην εγκαταστάσεων του τελωνείου, τοποθετήθηκε ο θεμέλιος λίθος της James-Simon-Galerie19. Η ανέγερση του νέου κτιρίου έχει ιδιαίτερη σημασία για το σύνολο του συγκρο-τήματος των μουσείων, διότι θα αναλάβει την υποδοχή, την ενημέρωση και τον προσανατολισμό των επισκε-πτών. Με την ολοκλήρωσή του θα σηματοδοτεί τον νέο χώρο υποδοχής στο αστικό σύνολο του Museumsinsel και συγχρόνως την αρχιτεκτονική και μουσειολογική επέμβαση στο ιστορικό σύνολο κατά τον 21ο αιώνα. Ο σχεδιασμός του νέου κτιρίου, από τον αρχιτέκτονα David Chipperfield αντλεί στοιχεία από το ιστορικό θέμα της κιονοστοιχίας του Stüler (εικ20). Η αρμονική ένταξη στο ιστορικό σύνολο και η ταυτόχρονη έμφαση στη σύγχρονη αρχιτεκτονική χαρακτηρίζουν τον σχεδιασμό του έκτου κτιρίου στο Νησί των Μουσείων21 (εικ22). Με την ολοκλήρωση του κτιρίου υποδοχής ο αρχαιολογικός περίπατος θα συνδέει τα πέντε από τα έξι κτίρια και θα παρουσιάζει στο κοινό τα κορυφαία έργα των συλλογών23. Ήδη έχει προγραμματιστεί η μελλοντική επέκταση του περιεχομένου του Museumsinsel στο Humboldt-Forum24 στη θέση των ερειπίων του Παλατιού.

Οι εργασίες στα περισσότερα κτίρια έχουν ολοκληρωθεί25, 26 και οι συλλογές έχουν μεταφερθεί στα αντίστοιχα μουσεία. Το Museumsinsel ανέκτησε την αίγλη του παρουσιάζοντας σχεδόν όλη την πολιτιστική κληρονομιά της Αρχαιότητας και της Ευρωπαϊκής Δύσης. Το συμβολισμό του ως εξέχων κέντρο πολιτισμού ενισχύει η θέση του στον πυρήνα της παλιάς πόλης και η τοπογραφική ιδιαιτερότητα της περιοχής. Το υδάτινο στοιχείο του Spree, καθώς διασχίζει το κέντρο του Βερολίνου περιβάλλει, προστατεύει και αναδεικνύει τη νησίδα με το μοναδικό ιστορικό σύνολο, το οποίο αφορά ταυτόχρονα την αρχιτεκτονική και την τέχνη. Η νησίδα με τα μουσεία συμβολίζει μέσω του υδάτινου δακτυλίου, την απομόνωση από την συμβατικότητα και την όχληση και αναδεικνύει την ετερότητα του μουσειακού περιεχομένου.

2.3.2. Kunstareal, MünchenΗ Kunstareal στο Μόναχο, είναι τμήμα της Maxvorstadt, μιας περιοχής με μεγάλη πυκνότητα σε πανεπιστημιακές, πολιτιστικές και καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις. Η Maxvorstadt, αποτελεί την πρώτη πολεοδομική επέκταση του Μονάχου βορείως του ιστορικού κέντρου, η οποία χρονολογείται το 1814 και είναι δομημένη πάνω σ’ ένα ορθογώνιο πλέγμα με κάναβο 200μ.(Πιν.2.4,εικ.527, εικ.628, εικ.729). Η καλλιτεχνική - ακαδημαϊκή συνοικία, αναπτύχθηκε στη διάρκεια δυο αιώνων.

Η ιστορία των μουσείων σε αυτή την περιοχή του Μονάχου άρχισε τον 19ο αιώνα, όταν σχεδιάστηκε η Königsplatz σαν τμήμα της λεωφόρου Brienner Straße (από τον Karl von Fischer,για τον πρίγκηπα Ludwig of Bavaria), για να συνδέσει το Residenz Palace στο βόρειο όριο του ιστορικού κέντρου με το εξοχικό ανάκτορο Nymphenburg Palace προς δυσμάς (Πιν.2.4,εικ 130). Το 1816-1830 ανεγέρθηκε στη βόρεια παρειά της πλατεί-ας η ιωνική Glyptothek και το 1862 τα δωρικά Προπύλαια, αμφότερα έργα του Leo von Klenze. Στη συνέχεια η πλατεία πλαισιώθηκε με το κορινθιακού ρυθμού State Museum of Classical Art 1848, έργο του George Friedich Ziebland (Πιν.2.331). Στα τέλη του 19ου αιώνα, στο βόρειο τμήμα της Kunstareal είχαν ολοκληρωθεί η Alte Pinakothek32 (1836) (Πιν.2.4,εικ.233) και η Neue Pinakothek (1853). Μετά τις καταστροφές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έγιναν επεμβάσεις στα κτίρια των μουσείων και ανεγέρθηκε στη θέση των ερειπίων της Neue Pinakothek, το νέο κτίριο (1974-1981) έργο του αρχιτέκτονα Freiherr von Branca34. Στις αρχές του 21ου αιώνα νέα κτίρια μουσείων ανεγέρθηκαν στα ελεύθερα οικοδομικά τετράγωνα της Kunstareal: το Μουσείο Brandhorst (2009) (εικ35), η Pinakothek der Moderne (2012) (εικ.36), το Staatliches Museum Ägyptischer Kunst (2013) (Πιν.4,εικ.337) και η επέκταση του Lenbachhaus (2013).

Η Kunstareal, με τα μουσεία και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα στη Königsplatz και στη Pinakotheken, αντιπροσωπεύει τη συλλογική μνήμη των 5000 χρόνων πολιτιστικής ιστορίας. Έχει καθιερωθεί με τις συλλογές της, ως ένα πεδίο ιδεών και πολιτιστικών ανταλλαγών. Tαυτόχρονα η αλληλεξάρτηση με έξι κεντρικά πανεπιστήμια του Μονάχου και περισσότερα από είκοσι πολιτιστικά ιδρύματα την καθιστούν ως ένα μοναδικό πολιτιστικό και εθνικό κέντρο γνώσης διεθνούς κύρους38 (Πιν.2.4,εικ.439).

65

Πίνακας 2.3. Königsplatz, München.

Πίνακας 2.4. Kunstareal, München.

66

Η σύνθεση της Königsplatz, σχεδιάστηκε στο πνεύμα της κλασσικής αυστηρότητας με την τριλογία των μνημειακών κτιρίων στην περίμετρο ενός ανοικτού πράσινου χώρου40. Ο πυρήνας της Königsplatz συνυφα-σμένος με τον τόπο και την αστική κοινωνία σε πολλά επίπεδα είναι ένας αστικός συντελεστής μοναδικής χωρικής περιεκτικότητας. Στο πέρασμα του χρόνου, ο κεντρικός ανοικτός χώρος φιλοξένησε πολλές δημόσιες εκδηλώσεις και υπέστη αλλαγές στη διαμόρφωση του και στο ύφος: Η αρχική έννοια του ανοικτού πρασίνου χώρου, μετατράπηκε κατά τη διάρκεια της ναζιστικής εποχής σε ένα πλακόστρωτο σκληρό δάπεδο κατάλληλο για τις παρελάσεις και τις μαζικές συγκεντρώσεις του κόμματος Ναζί. Το 1987 το πράσινο επανήλθε με τροποποιημένη τη ρυμοτομία από τον πρωταρχικό σχεδιασμό του Klenze, αλλά η διέλευση των οχημάτων εξακολουθεί να έχει προτεραιότητα.

Η σύνθεση της Königsplatz, αποτελεί εξαίρεση στο ορθογώνιο σύστημα της ευρύτερης περιοχής. Τα μουσεία της Kunstareal, ανεγερμένα το καθένα σ’ ένα οικοδομικό τετράγωνο, το οποίο έχει οριστεί από τον ορθογώνιο κάναβο του πολεοδομικού σχεδίου είναι μονολιθικά, μοναχικά κτίρια, τα οποία περιβάλλονται από ανοιχτό χώρο. Το οδικό δίκτυο με την συνεχή παρουσία των οχημάτων επιτείνει τον κατατεμαχισμό της περιοχής, την μοναχικότητα και αποσπασματική παρουσία των μουσείων. Από το 2009 εκφράζεται ένας δημόσιος διάλογος, ο οποίος έχει ως στόχο να αναπτύξει στρατηγικές για τη βελτίωση της δικτύωσης, την παρουσίαση και την προβολή της περιοχής των τεχνών. Τα σημαντικότερα ερωτήματα αφορούν το σχεδιασμό του υπαίθριου χώρου, ο οποίος καλείται να ενισχύσει την αντίληψη της Kunstareal ως σύνολο, να ενισχύσει την ευχάριστη φύση του ανοικτού χώρου, να διευκολύνει τον προσανατολισμό και την ευκολία πρόσβασης μεταξύ των μουσείων, να προάγει την αλληλεπίδραση των μεμονωμένων κτιρίων μουσείων, να δημιουργήσει διασυνδέσεις με το αστικό περιβάλλον και να βελτιώσει την πρόσβαση στην περιοχή τέχνης από το κέντρο της πόλης.

2.3.3. National Mall, Washington D.C. Tο National Mall στην Washington D.C. επινοήθηκε στο πρώτο σχέδιο για την Πρωτεύουσα του Έθνους

από τον L’ Enfant το 1792 (Πιν.2.5, εικ1.41). Οραματιζόμενος ο L’ Enfant, ένα μεγάλο συμβολικό χώρο με θέες και δημόσια κτίρια σχεδίασε το κέντρο της νέας πόλης, ως μια μεγάλη λεωφόρο πλάτους 400 ποδιών που εκτείνεται από το Καπιτώλιο στα ανατολικά έως το Washington Monument δυτικά στις όχθες του Potomac ποταμού, όπου διασταυρώνεται με τον άξονα του Λευκού Οίκου. Ο L’ Enfant περιέγραψε το Mall ως «place of general resort» απηχώντας το «public walks», του Thomas Jefferson και όρισε έναν χώρο περιπάτου, ο οποίος πλαισιώνεται με δημόσια κτίρια, όπως θέατρα, ακαδημίες, αίθουσες συνελεύσεων42.

Το 1901-02 το σχέδιο McMillan (Πιν.2.5,εικ.443) αναβίωσε την αντίληψη του L’ Enfant για το Mall, ως ένα ευρύ χώρο με ανοικτή θέα και τον επέκτεινε πάνω από τις κοίτες των ποταμών προσφέροντας χώρους για μνημεία στην αναγεννημένη γη. Το Mall θεωρείται ένα συνεχές πράσινο πάρκο σχήματος χαρταετού, το οποίο πλαισιώνεται από φτελιές και λευκά νεοκλασσικά κτίρια μουσείων. Το σχέδιο McMillan οριστικοποίησε τον σχεδιασμό για το σημερινό National Mall με έντονο ιστορικό συμβολισμό. Ο άξονας μήκους 2 μιλίων εκτείνεται κάθετα στον ποταμό Potomac και ορίζεται δυτικά από το Lincoln Memorial, ανατολικά από το Capitol, και μεταξύ των δύο είναι το μνημείο του ιδρυτή της Washington. Κάθε κατασκευή έχει την δική της αξία, η οποία μεγεθύνεται από την τοποθέτηση της σε έναν άξονα και από τις μεταξύ τους οπτικές σχέσεις. Ο συμβολισμός ενισχύεται με τον κάθετο άξονα, ο οποίος ορίζεται προς βορρά από τον Λευκό Οίκο και προς νότο από το Jefferson Memorial44 (Πιν.2.5,εικ.545).

Το National Mall - Washington D.C. γίνεται το πρώτο εθνικό δημόσιο φόρουμ στον 20ο αιώνα, μια πλήρης έκφραση της σύλληψης του L’ Enfant, ως δημόσιος ανοικτός χώρος συνάντησης των ανθρώπων46 (Πιν.2.5,εικ.247). Το National Mall, ταυτίζεται με το ιστορικό κέντρο της πρωτεύουσας, η δε μνημειακή διά-ταξη ορίζει διαχρονικά έναν κεντρικό φυτεμένο χώρο περιπάτου, διάστικτο με μνημεία, τα άκρα του οποίου ορίζονται με κτίσματα - σύμβολα της πόλης. Το ανατολικό τμήμα του National Mall, ανάμεσα στο Capitol και στο Washington Memorial αφιερώνεται αποκλειστικά στα σημαντικότερα μουσεία της πόλης, τα οποία παρα-τάσσονται σε σειρά εκατέρωθεν του ιστορικού άξονα (Πιν.2.5,εικ.348). Η σημασία του National Mall μεγαλώ-νει καθώς μνημεία της νεότερης ιστορίας ανεγείρονται στο έδαφος του49. Αναρίθμητες δημόσιες εκδηλώσεις, εθνικές εορτές, πολιτικές συγκεντρώσεις και διαμαρτυρίες λαμβάνουν χώρα σ’ αυτό τον τόπο. Το National Mall είναι το κέντρο της πρωτεύουσας, ένα μοναδικό σύμβολο της αμερικανικής δημοκρατίας, κατάμεστο με μνημεία και μουσεία, το εθνικό πάρκο με ανοιχτούς χώρους και μαγευτική θέα, ο τόπος συγκέντρωσης και περιπάτου των πολιτών. Θεωρείται: «Our American Symbol. Our Front Yard. Our Democratic Stage»50

Στις αρχές του 21ου αιώνα ο ανοικτός δημόσιος χώρος του National Mall και ο συμβολικός του χαρακτήρας δέχεται επίθεση από τη φιλοξενία εμπορικών γεγονότων και διαφημιστικών εκστρατειών, από την ανοικοδόμηση νέων μνημειακών κατασκευών, οι οποίες κλείνουν τον χώρο και περιορίζουν τις θέες, από τα

67

εμπόδια ασφαλείας και τις κάμερες παρακολούθησης, που απλώνουν ένα πέπλο φόβου πάνω από τα μνημεία και το δημόσιο χώρο. Η Εθνική Συμμαχία για τη διάσωση του Mall51 συνεργάζεται με ιδιώτες και αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες για την ανανέωση της ζωτικότητας του χώρου στη βάση της ιστορικής κληρονομιάς, των εννοιών και αξιών, οι οποίες περιέχονται στο σχέδιο του L’ Enfant 1791 και αναβίωσε το Κογκρέσο με το σχέδιο McMillan 1901.

Πίνακας 2.5. National Mall, Washington D.C.

68

Το πρόσφατο σχέδιο για το National Mall παρέχει ένα πλαίσιο για το μέλλον του πάρκου, ένα όραμα για ένα βιώσιμο National Mall, το οποίο υποδέχεται 25 εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως. Καλείται να ικανοποιεί πολλαπλούς και ενίοτε αντικρουόμενους σκοπούς, όπως τη διάσωση των συμβόλων της δημοκρατίας, την ενστάλαξη εθνικής υπερηφάνειας, τη λειτουργία ως εθνική πολιτική σκηνή, τη παροχή χώρου για δημόσια απόλαυση, εκπαίδευση και αναψυχή52.

2.3.4. Museumplein, AmsterdamΗ Museumplein, στο Amsterdam διαμορφώθηκε χωρίς ένα συνειδητό σχέδιο, κατά την επέκταση της πόλης στον εξωτερικό δακτύλιο του ιστορικού κέντρου (Πιν.2.6, εικ.653, εικ.754, εικ.855). Στο πρώτο σχέδιο επέκτα-σης της πόλης το 1877 προβλέπεται μια ανοικτή περιοχή πίσω από το Rijksmuseum. Η πρόθεση ήταν να αναπτυχθεί μια πολυτελής περιοχή κατοικίας, για την οποία η πόλη ήθελε να κάνει ένα ξεχωριστό σχέδιο. Για μεγάλο χρονικό διάστημα πλανιόταν το δίλημμα εάν θα έπρεπε η περιοχή να κτισθεί ή να μείνει ανοικτός χώ-ρος. Μεταξύ 1872 -1891 οι προτάσεις διακρίνονται σε δυο ομάδες: αφενός σχέδια για μια μεγάλη πλατεία και αφετέρου σχέδια που δίνουν έμφαση στα κτίρια και στην κατασκευή δρόμων. Ενώ οι συζητήσεις συνεχίζονταν σχετικά με το τι να κάνουν με αυτή την περιοχή, τα πρώτα μεγάλα Ινστιτούτα Τέχνης ανεγέρθησαν στη περί-μετρό της. Το 1885 ο Pierre Cuypers χωροθέτησε το Rijksmuseum εν επαφή με την παλιά πόλη, τοποθέτησε τον όγκο του κάθετα στη γέφυρα Museumbrug και δημιούργησε στην προέκταση του άξονα της Spiegel Street Weterigschans ένα εγκάρσιο δημόσιο πέρασμα μέσα από το μουσείο, το οποίο σηματοδοτούσε την μελλοντι-κή επέκταση της πόλης. Το Μουσείο – Πύλη στο όριο της παλιάς και της νέας πόλης αντίκριζε προς βορρά το ιστορικό κέντρο και προς νότο μια άδεια περιοχή, τη μελλοντική Museumplein (Πιν.2.6, εικ.156). Τις επόμενες χρονιές ανεγέρθηκαν το Concertgebouw (1888) και το Μουσείο Stedelijk (1895). Μόλις το 1902 ενεκρίθη το αναθεωρημένο σχέδιο του 1891 από τον Pierre Cuypers και ελήφθη η οριστική απόφαση υπέρ μιας μεγάλης ανοικτής πλατείας μουσείων στο κέντρο της πολυτελούς κατοικημένης περιοχής. Το σχέδιο προέβλεπε μια μεγάλη καταπράσινη περιοχή σχήματος διαμαντιού, η οποία θα ξεχώριζε από τον περίγυρο με δρόμους με διπλές δενδροστοιχίες.

Κατά τις επόμενες δεκαετίες ο χαρακτήρας της Museumplein μεταβάλλεται διαρκώς. Ενώ ο Cuypers πρό-τεινε μια αστική πλατεία και χρησιμοποιούσε κυρίως αισθητικά και λειτουργικά επιχειρήματα, από τα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, η περιοχή φιλοξενούσε στρατιωτικές παρελάσεις, μεγάλα αθλητικά γεγονότα, παγκόσμιες εκθέσεις. Κατά τη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου χρησιμοποιήθηκε για τους σκοπούς των δυνάμεων κατοχής και μετά την απελευθέρωση μετατράπηκε σε μια αμμώδη έρημο. Όταν το 1947 με αφορμή ένα προσχέδιο του Cornelis van Easteren (επικεφαλής της υπηρεσίας σχεδιασμού για το σχέδιο της πόλης) αναπτύχθηκε ένας δημόσιος διάλογος για την πόλη, ο πιο σημαντικός σκοπός ήταν η ενίσχυση της πολιτιστικής σημασίας της πλατείας των μουσείων. Θεωρήθηκε όμως ότι ο 20 μέτρων εύρους δρόμος, ο οποίος ξεκινούσε από το Rijksmuseum και διέσχιζε στο κέντρο την πλατεία θα ήταν το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό. Το 1952, το σχέδιο υιοθετήθηκε από την πόλη για τη χάραξη του δρόμου (Πιν.2.6,εικ.4 57), παρά τις αποδοκιμασίες ιδιωτών, οι οποίοι αντιπρότειναν έναν κήπο στο κέντρο. Οι επαγγελματίες από την άλλη μεριά ήταν θετικοί με αυτό το καθαρό σχέδιο για την πλατεία, το οποίο ήταν κατάλληλο για μια μο-ντέρνα πόλη. Κανείς δεν μπορούσε να σκεφθεί ότι με την πάροδο του χρόνου αυτός ο δρόμος θα γινόταν «ο συντομότερος αυτοκινητόδρομος της Ολλανδίας»58 ( Πιν.6, εικ.259).

Το 1973 άνοιξε το Van Gogh Museum σε σχέδια του G. Rietveld. Στη δεκαετία του 1980, αναζητείτο ο χαρακτήρας της πλατείας, ο οποίος θα δικαίωνε το status ενός πολιτιστικού κέντρου. Ο δρόμος από το μέσον έπρεπε να φύγει, η κυκλοφορία των τροχοφόρων όφειλε να απομακρυνθεί από το κέντρο της πλατείας. Ο Puhan-Schulz ερεύνησε τη διαδικασία η οποία θα αναδιοργάνωνε την περιοχή πολύ κοντά στο μεσαιωνικό κέντρο της πόλης, όπου στεγάζονταν ήδη τα κυριότερα μουσεία τέχνης της πόλης, δείγματα αρχιτεκτονικής του δεκάτου ένατου και του εικοστού αιώνα. Το ζητούμενο ήταν να δημιουργηθεί ένας πιο συνεκτικός δημόσιος χώρος, ο οποίος θα συνέδεε μεταξύ τους τα μουσεία και συγχρόνως καθιστούσε δυνατές τις επεκτάσεις των υπαρχόντων κτιρίων.

Το 1992, το σχέδιο του αρχιτέκτονα τοπίου Sven-Ingvar Andersson, εκφράζει τη βασική ιδέα να γίνει η περιοχή χώρος πρασίνου, η οποία θα απευθύνεται στους πεζούς και στους ποδηλάτες, θα φιλοξενεί δημόσιες υπαίθριες δραστηριότητες και εκδηλώσεις. Η ελαχιστοποίηση της κυκλοφορίας των οχημάτων και η κατασκευή ενός υπόγειου χώρου στάθμευσης συμβάλλουν στην πρόθεση να έχει η περιοχή ένα πολιτιστικό χαρακτήρα, να είναι ελκυστική για τους τουρίστες και να εξελιχθεί σε ένα μέρος, όπου ανεξάρτητα από την εποχή του χρόνου, οι πολίτες θα συμμετάσχουν σε δραστηριότητες.

Το 1999, Van Gogh Museum επεκτάθηκε σε γειτονικό νέο κτίριο μέσα στην πλατεία, το οποίο σχεδίασε ο Kisho Kurokawa. Επίσης τον 21ο αιώνα ανεγέρθηκε o νέος χώρος υποδοχής του Stedelijk Museum, σε επαφή

69

με το υφιστάμενο κτίριο προς την museumplein60 (Πιν.2.6,εικ.561). Από το 1891 αντιπαραθέσεις απόψεων αποτυπώθηκαν σε διαδοχικά σχέδια και οδήγησαν σε παλινδρομήσεις

ως προς τον χαρακτήρα της περιοχής. Σήμερα η πλατεία των μουσείων είναι η πολιτιστική καρδιά του Άμστερνταμ. Ωστόσο πλανάται το ερώτημα αν η περιοχή με το εκτεταμένο πράσινο, την καθαρή και ήρεμη εικόνα του Άμστερνταμ, απευθύνεται κυρίως σε τουρίστες, μειώνοντας τις δυνατότητες για μια ποικίλη και πλούσια δημόσια ζωή των πολιτών (Πιν.2.6,εικ.362).

Πίνακας 2.6. Museumplein, Amsterdam.

70

2.3.5. Domplatz, Köln Στο ιστορικό σύνολο Domplatz συνυπάρχουν τέσσερις διαφορετικές εποχές και μαρτυρίες 2000 ετών. Ο Γοτθικός Καθεδρικός κτίσθηκε πάνω στα ερείπια του Ρωμαϊκού περιβόλου. Ο αιώνας της μηχανής έκανε μία γέφυρα για τον σιδηρόδρομο πάνω στον άξονα του καθεδρικού και δημιούργησε ένα σταθμό, ο οποίος κόβει την μεσαιωνική πόλη με μία γραμμή. Το 1962 επιλέχθηκε η νότια πλευρά του Καθεδρικού, ως η θέση για το Ρωμαϊκό-Γερμανικό Μουσείο. Το 1976 προκηρύχθηκε αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για το Μουσείο Wallraf Richartz στην περιοχή μεταξύ του Καθεδρικού και του Ρήνου. Τόπος φορτισμένος από την ιστορία και κορεσμένος από σημαντικά κτίσματα. (Πιν.2.8,εικ.163) (Πιν.2.8,εικ.264).

Η ιστορία της Dom άρχισε τον 12ο αιώνα, όταν αποφασίστηκε η οικοδόμηση ενός απαράμιλλα εντυπωσιακού και μεγάλου ναού, του οποίου ο θεμέλιος λίθος τέθηκε στις 15 Αυγούστου 1248. Ο καθεδρικός ολοκληρώθηκε το 1880, έπειτα από 600 και πλέον χρόνια, σύμφωνα με τα αυθεντικά γοτθικά σχέδια. «Το αιώνιο εργοτάξιο», όπως αποκαλείται η Dom, λόγω της μεγάλης περιόδου ανοικοδόμησης και των συνεχών εργασιών επισκευής και συντήρησης στη μεταπολεμική εποχή μαρτυρεί την σημασία αυτού του μνημείου για τους ανθρώπους. Tο 1996 συμπεριελήφθη στα πολιτισμικά μνημεία της παγκόσμιας κληρονομιάς UNESCO ως εξαιρετικό έργο της ανθρώπινης ιδιοφυίας, το οποίο σηματοδοτεί την κορύφωση της αρχιτεκτονικής του καθεδρικού ναού και μαρτυρεί την δύναμη και την επιμονή της χριστιανικής πίστης στη μεσαιωνική και σύγχρονη Ευρώπη 65.

Η διαμόρφωση της άμεσης περιοχής του Καθεδρικού της Κολωνίας ανέδειξε έντονα διλήμματα ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα. Όταν το 1857 ελήφθη η αμφιλεγόμενη απόφαση να κατασκευασθεί δίπλα στη Dom, η Dombrücke66, η νέα σιδηροδρομική και οδική γέφυρα μαζί με τον σιδηροδρομικό σταθμό, κανείς δεν προβληματίστηκε για τη συμβατότητα της γειτνίασης ούτε υπολόγιζε ότι πολύ σύντομα ο κεντρικός σταθμός θα έφθανε στη μέγιστη χωρητικότητά του και η Dombrücke δεν θα ήταν σε θέση να ανταποκριθεί στις αυξημένες απαιτήσεις. Το 1880 μετά την εθνικοποίηση των σιδηροδρόμων απεφασίσθη τελικά η διεύρυνση του σταθμού. Αν και οι απόψεις για τη χωροθέτηση και τον σχεδιασμό του νέου κεντρικού σταθμού διίσταντο, όσον αφορά την απομάκρυνσή του ή όχι από τη γειτονιά της Dom, τελικά απεφασίσθη το 1883, η αντικατάσταση του κεντρικού σταθμού με ένα νέο κτίριο στην ίδια θέση δίπλα στον καθεδρικό67. Το 1894 η μεγάλη τριμερής αίθου-σα του σταθμού είχε ολοκληρωθεί και το 1911 η Dombrücke είχε αντικατασταθεί με την Hohenzollernbrücke.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το κέντρο της πόλης της Κολωνίας καταστράφηκε ολοσχερώς. Το γεγονός, ότι ο Καθεδρικός Ναός της Κολωνίας δεν κατέρρευσε αλλά στάθηκε ψηλός στη μέση μιας ισοπεδωμένης πόλης, δίνει μεγάλη αξία στη φαντασία68 (Πιν.2.7.εικ.169). Το 1947, ο αρχιτέκτονας και πολεοδόμος Rudolf Schwarz, πρότεινε το σχέδιο ανασυγκρότησης της πόλης70. Σ’ αυτό προέβλεπε ότι ακόμη και λίγο μετά τον πόλεμο, η κίνηση των αυτοκινήτων θα παρουσίαζε μεγάλη αύξηση και θα ζητούσε την κα-τασκευή πολλών νέων λεωφόρων μέσα από την περιοχή στο κέντρο της πόλης. Αν και η ανοικοδόμηση της πόλης τελικά σεβάστηκε την παλιά διάταξη και την ονομασία των δρόμων, ωστόσο η πόλη της Κολωνίας πήρε μια ατυχή απόφαση για την αναδιάρθρωση της περιοχής γύρω από τον διάσημο Καθεδρικό με ένα σύστημα αυτοκινητόδρομων. Επιπροσθέτως η σύγχρονη Hohenzollernbrücke, κατασκευάσθηκε σχεδόν στην ίδια θέση με αυτή της Dombrücke, στον άξονα του καθεδρικού ναού71. Έτσι η γέφυρα με τη μεγαλύτερη κυκλοφορία στη Γερμανία και ο σύγχρονος κεντρικός σιδηροδρομικός σταθμός επελέγησαν για άλλη μια φορά να βρίσκο-νται σε απόσταση αναπνοής από τον καθεδρικό ναό. Ένα σημαντικό τοπικό, εθνικό και διεθνές κέντρο μετα-φοράς, αναπτύχθηκε στη σκιά του καθεδρικού ναού. Από τότε, το όλο και αυξανόμενο φορτίο του σταθμού, δεσμεύεται από τη μοναδικότητα του περιβάλλοντος, η οποία καθιστά κάθε επέκταση του σταθμού αδύνατη. Το αποτέλεσμα είναι ένα χωρικό και αρχιτεκτονικό χάος. Η ανοικοδόμηση της πόλης γύρω από το μνημείο, το οποίο επιβίωσε ανάμεσα στα χαλάσματα του πολέμου θέτει πολλά ζητήματα, τα οποία σχετίζονται με την επανεξέταση προηγούμενων αποφάσεων, αλλά και με τις μελλοντικές προοπτικές της πόλης.

Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο η Κολωνία εξελίχθηκε σ’ ένα ακμάζων κέντρο τέχνης, το οποίο είχε τις ρίζες του σε μια μακρά παράδοση. Η πόλη είχε εξαιρετικές συλλογές μουσείων, οι οποίες είχαν σωθεί από την καταστροφή κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η ανέγερση δύο σημαντικότατων μουσείων δίπλα στον καθεδρικό συνδέεται με την πρόθεση της πόλης να ενδυναμώσει τον πολιτιστικό και καλλιτεχνικό χαρακτήρα της περιοχής72. Το γεγονός ότι τα δυο μουσεία έχουν μια χρονική απόσταση 20 ετών μας επιτρέπει να διε-ρευνήσουμε την εξέλιξη του πολεοδομικού προβληματισμού και να μελετήσουμε τις μεταβολές του αστικού τοπίου.

Εκείνη την εποχή, η διαμόρφωση της πλατείας γύρω από τον καθεδρικό ναό της Κολωνίας αποτελούσε βασικό πολεοδομικό πρόβλημα (Πιν.2.8,εικ.1). Η νότια πλευρά του ναού επιλέχθηκε ως η θέση του Ρωμαιογερμανικού μουσείου, επειδή κατά την κατασκευή ενός καταφυγίου το 1941 αποκαλύφθηκαν σε εκείνη τη θέση τα ερείπια της ρωμαϊκής έπαυλης με το ψηφιδωτό του Διονύσου, το οποίο έπρεπε να μείνει in situ73. Το νέο κτίριο, το οποίο άρχισε να σχεδιάζεται το 1962 με σκοπό να στεγάσει εκτός από το μουσείο, το

71

γραφείο των αρχαιολογικών ανασκαφών της Κολωνίας και το αρχαιολογικό αρχείο της Κολωνίας, έπρεπε να προσαρμοστεί στις διαστάσεις της πλατείας και στη γειτνίαση με τον καθεδρικό ναό, όφειλε να τονίσει πάλι τη βαθμιδωτή έκταση ανάμεσα στην πόλη και το Ρωμαϊκό λιμάνι στο Ρήνο.

Πίνακας 2.7. Domplatz, Köln

72

Πίνακας 2.8. Domplatz, KölnΠίνακας 8 Domplatz, Köln

1.Domplatz, Köln, 1945. Τα μουσεία ανεγέρθηκαν στην ΝΑ πλευρά του καθεδρικού

2.Domplatz, Köln, 2015

3.Η γειτνίαση του Ρωμαιογερμανικού Μουσείου με τον Καθεδρικό

4.Η διαμόρφωση του Wallraf-Richartz - Ludwig Museum στην όχθη του Ρήνου

Το 1974 ανοίγει στο νοτιοανατολικό άκρο της Dom, το κυβικό κτίριο του μουσείου, ύψους μόνο δυο ορόφων από το επίπεδο της πλατείας (Πιν.2.8,εικ.374). Όμως ο πολυσύχναστος κεντρικός δρόμος προς νότο και η σιδηροδρομική γραμμή εγκλωβίζουν τον περιβάλλοντα χώρο στα όρια της πλατείας και αποκόβουν τη Dom και το Ρωμαϊκό μουσείο από τις όχθες του Ρήνου. Το 1982 με την ολοκλήρωση της σήραγγας για την υπόγεια κυκλοφορία των αυτοκινήτων άνοιξε και πάλι η προοπτική της παλιάς πόλης να συνδεθεί με τον ποταμό. Την αστική ανάπλαση της περιοχής, η οποία θα ενοποιήσει την πλατεία του καθεδρικού με τις αποβάθρες του Ρήνου καλείται να επιλύσει ο σχεδιασμός του νέου συγκροτήματος των μουσείων Wallraf-Richartz, Ludwig και της φιλαρμονικής75. Το σύνολο χωροθετείται στην κατεστραμμένη από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο περιοχή, η οποία εκτείνεται ανάμεσα στη Dom και το ποτάμι και έχει ως όριο προς βορρά τη σιδηροδρομική γραμμή (Πιν.2.7,εικ.276, Πιν.2.8, εικ.1, εικ.2). Η σύνθεση αξιοποιεί την κλίση του εδάφους, υιοθετεί την ιδέα του «παγόβουνου» για να προβάλλει τμήμα μόνο του τεράστιου όγκου και να δημιουργήσει μια πεζοδρομημένη περιοχή. Το νέο συγκρότημα, τοποθετημένο στο πιο μνημειακό κομμάτι της πόλης, οργανώνεται σε δύο κτίρια διαφορετικού μεγέθους, εκ των οποίων το μικρότερο προς βορρά αποκόπτει τον πεζόδρομο από την όχληση των συρμών. Ανάμεσα στους δυο όγκους αναπτύσσονται διαδοχικοί υπαίθριοι χώροι, οι οποίοι συνθέτουν τη μετάβαση από τον καθεδρικό ναό, διαμέσου των μουσείων στη δενδροφυτεμένη αποβάθρα του Ρήνου. Το ύφος των υπαίθριων διαμορφώσεων δέχθηκε έντονη κριτική, θεωρώντας ότι προς τη πλευρά του Ρήνου, η διαμόρφωση του συγκροτήματος αρμόζει περισσότερο σε προάστιο παρά σ’ ένα περιβάλλον ιστορικού αστικού κέντρου (Πιν.2.8,εικ.477). Παρ’ όλες τις ενστάσεις, η περιοχή μετά την ανάπλαση έχει καταστεί το επίκεντρο της ζωής της πόλης, τόπος αναφοράς και συνάντησης των κατοίκων και των επισκεπτών.

2.3.6. Ο Μεγάλος Περίπατος μέσα στο Ανοικτό Μουσείο, Αθήνα.Την τελευταία δεκαπενταετία, η περιπλάνηση στην ευρύτερη περιοχή της Ακροπόλεως είναι από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς για τους κατοίκους και τους επισκέπτες της πόλης της Αθήνας. Ο Περίπατος μέσα στο Ανοικτό Μουσείο της Ιστορίας της Αθήνας και στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης αποτελεί πολιτισμικό έργο παγκόσμιας ακτινοβολίας. Η επανάκτηση της Αρχαίας Πόλης οφείλεται σε πολεοδομικές παρεμβάσεις στο κέντρο της πρωτεύουσας, οι οποίες υλοποιήθηκαν μετά από πολύχρονες διαδικασίες78.

Η ιδέα του καθορισμού μιας πολιτιστικής-ιστορικής ζώνης υπήρχε στα πρώτα σχέδια για την Αθήνα, όταν ορίστηκε ως πρωτεύουσα του Νέου Ελληνικού κράτους (1833) μετά την Ελληνική Επανάσταση. Την αρχαία αίγλη της πόλης των Αθηνών79, διαφυλάσσει το πρώτο σχέδιο των Σταμάτη Κλεάνθη και Edward Schaubert (1833), το οποίο προτείνει την ανάπτυξη της νέας πόλης προς το βορρά και την αποκατάσταση του κέντρου της αρχαίας πόλης μέσω εκτεταμένων ανασκαφών γύρω από την Ακρόπολη. (Πιν.2.9,εικ.4 80). Το νέο σχέδιο το οποίο εκπόνησε ο Leo von Klenze (1834), καθώς και η αναπροσαρμογή του από την επιτροπή Σταυρίδη (1860) διατήρησαν έστω και μειωμένο τον χώρο, ο οποίος προοριζόταν για τις αρχαιολογικές έρευνες (Πιν.2.9, εικ. 581).

Από το 1928, όταν ο Κ. Μπίρης διατύπωσε την ιδέα της δημιουργίας του «άλσους των Αρχαίων Αθηνών»82, η δημιουργία ενός ενιαίου αρχαιολογικού πάρκου της Αθήνας αποτέλεσε για πολλές δεκαετίες όραμα των πο-λεοδόμων και των κατοίκων της πόλης.

Την δεκαετία του 1950 ολοκληρώθηκε ο πεζόδρομος του Πικιώνη, ο οποίος συνδέει τον λόφο του Φιλοπάππου και την Ακρόπολη, με κύρια χαρακτηριστικά την ευαισθησία ως προς τη διαφύλαξη του αττικού τοπίου, το οποίο απειλείτο από την επερχόμενη αστικοποίηση. Η ταχύτατη ανάπτυξη της σύγχρονης Αθήνας περιόρισε τους αρχαιολογικούς χώρους σε αποκομμένες μεταξύ τους νησίδες. Η διέλευση των κυκλοφοριακών αξόνων κατακερμάτισε περιοχές, οι οποίες στο παρελθόν αποτελούσαν ενιαία σύνολα και επιβάρυνε το περιβάλλον με θόρυβο και ατμοσφαιρική ρύπανση (Πιν.2.10,εικ.183), (Πιν.2.9,εικ.384). Η διασπορά και απο-

73

σπασματική παρουσία των αρχαιολογικών χώρων στο αθηναϊκό άστυ, χωρίς την συνέχεια την οποία είχαν στην αρχαιότητα, διατυπώθηκε ως εξαιρετικά ουσιώδες πρόβλημα85.

Το 1985, το Ρυθμιστικό Σχέδιο των Αθηνών μερίμνησε για την προστασία του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος και συμπεριέλαβε στους επιδιωκόμενους στόχους την ανάδειξη της ιστορικής φυσιογνωμίας της πόλης και την αναβάθμιση της κεντρικής περιοχής της, καθώς και την βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Το διάγραμμα για την περιοχή του κέντρου της Αθήνας, προωθεί μεταξύ άλλων παρεμβάσεων την ενοποίηση και ανάδειξη των μεγάλων ιστορικών χώρων86. Την ιδέα για το Αρχαιολογικό Πάρκο στο κέντρο της πόλης διατήρησε το επόμενο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο των Αθηνών (1988)87.

Πίνακας 2.9. Ο Μεγάλος Περίπατος στο Ανοικτό Μουσείο, Αθήνα

74

Πίνακας 2.10. Σχέση Ιερού Βράχου με τη Δ. Αρεοπαγίτου και το Νέο Μουσείο Ακροπόλεως, Αθήνα. Πίνακας 2. 9. Σχέση του Ιερού Βράχου με τη Δ. Αρεοπαγίτου και το Νέο Μουσείο Ακροπόλεως, Αθήνα

1. Άποψη της Δ. Αρεοπαγίτου πριν την πεζοδρόμηση, Αθήνα

2. Άποψη του Νέου Μουσείου από τον Ιερό Βράχο, Αθήνα

Το 1997 ιδρύθηκε η εταιρεία Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας (ΕΑΧΑ), με στόχο την ανάκτηση της ιστορικής πόλης σε όλη τη διαχρονικότητα της88. Θεωρήθηκε ότι η φυσιογνωμία και ο πολιτιστικός ρόλος της πρωτεύουσας είναι άμεσα συναρτημένος με τα «πολιτιστικά κοιτάσματά» της, τα οποία ως ζωντανός ιστο-ρικός ιστός έχουν την δυνατότητα να γίνουν μέρος της καθημερινής ζωής, του πολιτισμού του άστεως αλλά και του μέλλοντος της πόλης. Το πρόγραμμα αφορούσε την δημιουργία ενός ενιαίου δικτύου πεζοδρόμων, το οποίο θα εκτείνεται στην περιοχή Ακαδημία Πλάτωνος - Παναθηναϊκό Στάδιο- Φιλιπάππου89, θα έχει ως προεξάρχοντα στοιχεία τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους, θα περιλαμβάνει όμως παράλληλα και χώρους πρασίνου, ελεύθερους και κοινόχρηστους χώρους, χώρους πολιτιστικών δραστηριοτήτων και αναψυ-χής, καθώς και κοινωφελείς εγκαταστάσεις90.

Με την υλοποίηση σημαντικού τμήματος του έργου επιτυγχάνεται η συνένωση των αρχαιολογικών και ελεύθερων χώρων, οι οποίοι υπάρχουν στη κεντρική περιοχή της Αθήνας, σε ένα ενιαίο και λειτουργικό σύνολο, με τη μορφή ενός εκτεταμένου Αρχαιολογικού Πάρκου, μήκους περίπου 4χλμ. και έκτασης 15.000 στρεμμάτων. Το 2002, η ολοκλήρωση του έργου της πεζοδρόμησης της Διονυσίου Aρεοπαγίτου και Αποστόλου Παύλου εξασφάλισε στους κατοίκους της πρωτεύουσας και στους επισκέπτες της έναν ελεύθερο περίπατο μήκους 1,7 χιλιομέτρων, καλύπτοντας ορισμένα από τα εμβληματικότερα μνημεία της κλασικής αρχαιότητας (Ακρόπολη, Στύλοι Ολυμπίου Διός, Θέατρο Διονύσου, Ωδείο Ηρώδου Αττικού, Πνύκα, Άρειος Πάγος, Στοά του Αττάλου, Ηφαιστείο, Κεραμεικός). Το γεγονός της εύκολης προσέγγισης αυτών των μνημείων μέσω του Μεγάλου Περιπάτου και η δυνατότητα θέασής τους έξω από τους αρχαιολογικούς χώρους έκαναν τα μνημεία πολύ πιο προσιτά στο ευρύ κοινό91 (Πιν.2.9,εικ.292).

Έκτοτε οι πεζόδρομοι Δ. Αρεοπαγίτου – Αποστόλου Παύλου συνδέονται με την πεζοδρόμηση του Πικιώνη και συγκροτούν ένα δίκτυο περιπάτων, το οποίο αναίρεσε την διασπορά των αρχαιολογικών χώρων και την απομόνωση τους από την περιβάλλουσα σύγχρονη πόλη. Ο Περίπατος εντάσσει τον αρχαιολογικό χώρο στην καθημερινή ζωή, αφηγείται την ιστορία της πόλης από τότε που γεννήθηκε μέχρι σήμερα και συμβάλλει στην αναβάθμιση όχι μόνον της περιοχής, αλλά και ολόκληρου του ιστορικού κέντρου της πόλης. Ο αρχαιολογικός χώρος επανέκτησε κυρίαρχο χαρακτήρα εντασσόμενος στην καθημερινή ζωή και ανέδειξε την Αθήνα ως ένα «πολιτισμικό και οικολογικό απόθεμα σπάνιο στον κόσμο» (Πιν.2.9,εικ.193).

Τo 2009, στην νότια κλιτύ του Ιερού Βράχου άνοιξε το Νέο Μουσείο της Ακροπόλεως, το οποίο ενέτεινε ακόμη περισσότερο τη χρήση του περιφερειακού πεζόδρομου. Η ανεπάρκεια του υφιστάμενου μουσείου πάνω στον Βράχο της Ακροπόλεως και η αναγκαιότητα ενός νέου μουσείου για την προστασία και παρουσίαση των μαρμάρων της Ακροπόλεως είχε διατυπωθεί από παλιά94. Η επιλογή της θέσης του νέου μουσείου απε-τέλεσε ένα από τα πιο δύσκολα και κρίσιμα θέματα. Καθοριστική ήταν η πεποίθηση ότι το νέο μουσείο θα πρέπει να βρίσκεται σε χώρο κοντά στον Ιερό βράχο, για να μην χαθεί η άρρηκτη σχέση των αρχαί-ων έργων με τα κλασσικά μνημεία95. Ωστόσο η προοπτική ανέγερσης ενός μεγάλου κτιριακού όγκου στην σκιά του Βράχου της Ακροπόλεως ανέδειξε κρίσιμα ζητήματα, όπως τη σχέση του νέου μουσείου με τον Ιερό Βράχο της Ακροπόλεως και τον υπάρχοντα αστικό ιστό, καθώς και τις συγκοινωνιακές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η διαδικασία για την μελέτη και ανέγερση του Νέου Μουσείου της Ακροπόλεως διήρκησε 33 χρόνια, στα οποία το υπουργείο πολιτισμού διεξήγαγε τέσσερις αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς96. Ο προβληματισμός και οι αμφιβολίες για την θέση του μουσείου, φάνηκε έκδηλα στην τρίτη διακήρυξη του διαγωνισμού, ο οποίος πρότεινε τρεις θέσεις: Μακρυγιάννη, Διόνυσος, Κοίλη97. Η αναποφασιστικότητα του αγωνοθέτη ουσιαστικά μετέφερε το πρόβλημα στους διαγωνιζόμενους, προσδοκώντας διαφορετικές πολεοδο-μικές και ιδεολογικές απόψεις. Ωστόσο καμία θέση δεν συγκέντρωσε την προτίμηση των διαγωνιζόμενων ή της κριτικής επιτροπής98. Τούτο ίσως οφείλεται στα ιδιότυπα μειονεκτήματα κάθε προσφερόμενου χώρου, τα

75

οποία αφορούσαν την διαθέσιμη έκταση, την εγγύτητα με τον Ιερό Βράχο της Ακροπόλεως, τα αρχαιολογικά ζητήματα, τις πολεοδομικές επιβαρύνσεις. Εντέλει ο μεγάλος διεθνής διαγωνισμός, ανέδειξε πρώτο βραβείο την μελέτη του γραφείου Passarelli, η οποία είχε χωροθετήσει το μουσείο στο οικόπεδο Μακρυγιάννη99. Όμως τα αποτελέσματα του διαγωνισμού ακυρώθηκαν μετά την αποκάλυψη μιας μεγάλης οικιστικής περιοχής στο οικόπεδο Μακρυγιάννη, η οποία χρονολογείται από τους προϊστορικούς ως τους βυζαντινούς χρόνους. Η ανα-σκαφή έπρεπε να ενταχθεί μέσα στο Νέο Μουσείο. Το 2000, ο Οργανισμός Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακρο-πόλεως (ΟΑΝΜΑ) ανακοίνωσε πρόσκληση για συμμετοχή σε ένα νέο διαγωνισμό, ο οποίος ήταν σύμφωνος με τις Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτός ο διαγωνισμός τελεσφόρησε και απένειμε το πρώτο βραβείο στην ομάδα των Bernard Tschumi και Μιχάλη Φωτιάδη100.

Το Νέο Μουσείο της Ακροπόλεως παρουσιάζει ιδιαίτερη σχέση με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της περιοχής. Η θέση του στην περιοχή της Ακροπόλεως, σε άμεση γειτνίαση με τον τόπο από τον οποίο προήλθε το περιεχόμενο του, εγκαθιστά αμφίδρομη οπτική επαφή με το μνημείο προέλευσης των εκθεμάτων (Πιν.2.10,εικ.2101). Συγχρόνως το κτίριο του μουσείου εδράζεται σε τοπίο αρχαίων καταλοίπων μεγάλης ιστο-ρικής περιόδου. Η ανάδειξη της αρχαιολογικής ανασκαφής στο προαύλειο του μουσείου είναι το πρώτο έκθε-μα το οποίο αντιλαμβάνεται ο επισκέπτης.

Το νέο μουσείο έλκει την οικονομία της περιοχής, εντείνει τον χαρακτήρα κατανάλωσης και αναψυχής και εισάγει έναν νέο τρόπο αντίληψης του χώρου, ο οποίος υποβαθμίζει τις τοπικές ιδιαιτερότητες. Η ευρύτερη περιοχή κάτω από την Ακρόπολη έχει μετατραπεί σήμερα σε έναν ζωντανό δημόσιο χώρο. Αν και η ζωντάνια της περιοχής είναι αναμφισβήτητα ένα θετικό γεγονός, όμως το φυσικό και πολιτισμικό τοπίο της περιοχής βρίσκεται σε κίνδυνο από την ραγδαία εξάπλωση των δραστηριοτήτων αναψυχής102.

2.3.7. Museumsufer, Frankfurt H Museumsufer στη Frankfurt είναι η παρόχθια περιοχή του ποταμού Main, η οποία περιλαμβάνει περίπου 25 μουσεία, σε μικρές αποστάσεις μεταξύ τους και από το μεσαιωνικό κέντρο της πόλης. Εξ αυτών τα 13 μουσεία βρίσκονται στην νότια όχθη του ποταμού μεταξύ των γεφυρών Iron Bridge και τη Friedensbrücke (Πιν.2.11,εικ.1103, Πιν.2.11,εικ.2104). Σήμερα η περιοχή είναι ένα από τα πιο εκτεταμένα τοπία μουσείων στη Γερμανία. Η διεθνής φήμη της Φρανκφούρτης οφείλεται στην ποικιλία και τη ποιότητα των μουσείων, σε συνδυασμό με τα ετήσια πολιτιστικά φεστιβάλ105.

Ωστόσο η συγκρότηση μιας πολιτιστικής περιοχής εκατέρωθεν του ποταμού δεν ήταν μια εξ αρχής πρόθεση. Κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα, πλούσιοι πολίτες άρχισαν να χτίζουν πολυτελείς βίλες με μεγάλους κήπους κατά μήκος του ποταμού στην απέναντι όχθη από το ιστορικό κέντρο της Φρανκφούρτης στη περιοχή Sachsenhausen (Πιν.2.12,εικ.5106). Με την κατασκευή πολλών γεφυρών τον 19οαιώνα στον ποταμό Main, η απέναντι του κέντρου περιοχή έγινε πιο προσιτή και η ανοικοδόμηση αυξήθηκε. Το Städelsches Kunstinstitut είναι το πρώτο μουσείο που άνοιξε στην νότια όχθη του ποταμού το 1878 (Πιν.2.12,εικ.2107) και ακολούθησε το 1909 το Μουσείο Γλυπτικής στην πρώην βίλα του βιομήχανου Heinrich von Liebieg. Η πόλη της Φρανκφούρτης ισοπεδώθηκε από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς το 1944 και η ανανέωση του αστικού ιστού ήταν μια συνεχής ανησυχία για τις δεκαετίες μετά από τον πόλεμο (Πιν.2.12,εικ.1108). Το 1973 ο αρχιτέκτονας Behrens συνέλαβε την πράσινη ζώνη του Mainufer και την αστική ανάπτυξη με το φόρουμ Frankfurter στις όχθες του ποταμού. Την ιδέα για τη συγκρότηση περιοχής από διάφορα μουσεία εισήγαγε ο Hilmar Hoffmann το 1977, μέσω της Φρανκφούρτης Πολιτιστικών Θεμάτων, μετά από προτάσεις εμπειρο-γνωμόνων κατά την τοπική προεκλογική εκστρατεία.

Πίνακας 2.11. Museumsufer, Frankfurt, Άποψη της νότιας όχθης.Πίνακας 2.11. Museumsufer, Frankfurt, Άποψη της νότιας όχθης.

1.Museumsufer άποψη του μεσαίου τμήματος 2.Άποψη του Museumsufer-Städel, Frankfurt

76

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, στα πλαίσια μιας γενικότερης πολιτικής πολεοδομικής ανασυγκρότησης του κέντρου της πόλης της Φρανκφούρτης προωθήθηκε η ιδέα για τη δημιουργία ενός πολιτιστικού πάρκου. Η περιοχή απέναντι από το ιστορικό κέντρο της Φρανκφούρτης, στη νότια πλευρά του ποταμού Μάιν, όπου ο πολεοδομικός ιστός επέζησε από τούς βομβαρδισμούς του πολέμου και τις μεταπολεμικές κατεδαφίσεις, θεωρήθηκε ιδανική είτε για τη στέγαση μουσειακών χώρων σε διατηρητέα κτίρια είτε για την επέκταση και αναδιαμόρφωση υφιστάμενων μουσείων.

Πίνακας 2.12. Museumsufer, Frankfurt.

77

Η πόλη της Φρανκφούρτης ξεκίνησε την ιδέα μιας λεωφόρου των Μουσείων και άρχισε να αποκτά τις υπόλοιπες κατοικίες κατά μήκος του Schaumainkai. Τη δεκαετία 1980 μεταμοντέρνοι αρχιτέκτονες διεθνούς φήμης μελέτησαν στη νότια πλευρά του ποταμού Μάιν, αστικές επαύλεις της εκλεκτικιστικής εποχής και νέες επεκτάσεις, γαι τη στέγαση μουσειακών χώρων (Πιν.2.12, εικ.4111). Οι επεμβάσεις σε κτίρια του 19ου αιώνα διατήρησαν τις προσόψεις ως ένα παραμένον χαρακτηριστικό γνώρισμα της προκυμαίας όχθης (Πιν.2.12, εικ.3112). Σύντομα συγκροτήθηκε η «όχθη των Μουσείων» και η περιοχή ονομάστηκε Museumsufer (Πιν.2.12, εικ.6109, εικ 7110). Ο στόχος πίσω από το σχεδιασμό της περιοχής Museumsufer ήταν η σύνδεση των περιοχών εκατέρωθεν του ποταμού, η αναδιοργάνωση της κυκλοφορίας και η ανάπτυξη νέων δημόσιων ανοικτών χώρων113. Η νέα πεζογέφυρα Holbeinsteg και τα μουσεία αποτέλεσαν εργαλεία αστικής ανάπλασης, τα οποία όχι μόνο αποκατέστησαν και εξωράισαν το ιστορικό κέντρο και τις παρόχθιες περιοχές, αλλά προσέδωσαν και μια καινούργια πνοή ζωής σε ολόκληρη την πόλη.

Τον Οκτώβριο του 2007, περίπου 30 μουσεία συμπεριλήφθηκαν στο σήμα «Museumsufer Frankfurt». Ο λογότυπος συμβολίζει την αλυσίδα των παρόχθιων μουσείων και κήπων μαζί με τις επτά γέφυρες, οι οποί-ες συνδέουν τις απέναντι όχθες και τα μουσεία με το κέντρο της πόλης. Η εκστρατεία είναι μια σημαντική στρατηγική για την αναβίωση και σταθεροποίηση του κέντρου της πόλης. Οι δυο ειδικές ετήσιες πολιτιστικές εκδηλώσεις διεθνούς σημασίας (Museumsuferfest, Nacht der Museen), προσελκύουν κάθε χρόνο πάνω από 2 εκατομμύρια επισκέπτες.

2.3.8. Μuseums Quartier, WienΤο ΜQ, η μεγάλη συνοικία μουσείων στους πρώην αυτοκρατορικούς στάβλους, είναι η πρόσφατη προσθήκη (2001-2) στο μεγάλο πολιτιστικό συγκρότημα του 19ου αι, στην καρδιά της Βιέννης. Η ιστορία αυτού του πολιτιστικού φόρουμ αρχίζει τον 19ο αιώνα, όταν τα προάστια είχαν ενσωματωθεί με την πόλη. Το 1850 η πόλη ξεκίνησε την πρώτη κίνηση επέκτασης της με την ενσωμάτωση της περιαστικής ζώνης εντός της Linienwall. Τότε υπήρχε μια στρατιωτική ζώνη στην περίμετρο της παλιάς πόλης, όπου τα κτίρια απαγορεύονταν (Πιν.2.13,εικ.5114). Το 1857 ο αυτοκράτορας Franz Joseph απεφάσισε την κατεδάφιση των οχυρώσεων γύρω από το κέντρο της πόλης και τη δημιουργία μια επιβλητικής λεωφόρου, ένα φιλόδοξο έργο το οποίο αποσκο-πούσε να μετατρέψει τη Βιέννη σε μια σύγχρονη πόλη εφάμιλλη με το Βερολίνο ή το Παρίσι. Αυτή η ευκαιρία αξιοποιήθηκε με τη δημιουργία ενός από τα πιο σημαντικά μνημειακά σύνολα στην ιστορία του πολεοδομικού σχεδιασμού, η οποία σε μεγάλο βαθμό επηρέασε την υπόλοιπη Ευρώπη σε αυτή την κρίσιμη περίοδο της κοι-νωνικής και οικονομικής ανάπτυξης.

Η κατασκευή του Ringstrasse, η οποία ολοκληρώθηκε επίσημα το 1880, αναπτύσσεται σε μήκος 5 χλμ. σε σχήμα πέταλου γύρω από το ιστορικό κέντρο της Βιέννης, αρχίζει και τελειώνει στον Δούναβη μαζί με τον οποίο περικυκλώνουν τον μεσαιωνικό πυρήνα . Το όνομα της Βιέννης συνδέεται σε διεθνές επίπεδο με τον όρο «Ringstrasse» (δακτυλίδι), την λεωφόρο με τα πολλά εντυπωσιακά δημόσια κτίρια, τα οποία ανεγέρθηκαν στη θέση των τειχών. Σε σύντομο χρονικό διάστημα λιγότερο από 25 χρόνια, η περιοχή μετατρέπεται από μια έρημο, σε μια λεωφόρο η οποία πλαισιώνεται από μνημειακά κτίρια τοπόσημα, τα οποία στεγάζουν το κοινοβούλιο, το δημαρχείο, την όπερα, το νέο πανεπιστήμιο, κυβερνητικές υπηρεσίες, μουσεία, το δικαστήριο, το Burgtheater.

Το όραμα του αυτοκράτορα Franz Joseph, (για ένα μνημειακό συγκρότημα σε επέκταση του παλατιού Hofburg115, όπου οι βασιλικοί συλλογές έργων τέχνης θα εκτίθενται μαζί) ενέπνευσε το Kaiserforum, το οποίο σχεδίασε ο Gottfried Semper. Το έργο χωροθετείται στο μέσον του πετάλου της Ringstrasse, στο επονομαζόμενο Burgring. Αν και το Kaiserforum δεν ολοκληρώθηκε πλήρως είχε όμως ως αποτέλεσμα την κατασκευή της Neue Burg το 1874 (Πιν.2.13,εικ.1116) και της Heldenplatz, του συνόλου της Maria-Theresien-Platz με τα αντικατοπτρικά δίδυμα νέο-αναγεννησιακoύ στυλ κτίρια του Kunsthistorisches Museum 1872 (Πιν.2.13,εικ.2117) και του Μουσείου Naturhistorisches 1891. Το αρχιτεκτονικό σύνολο με τις πολεοδομικές και αρχιτεκτονικές ποιότητες του ιστορικού κέντρου ανήκει από το 2000 στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομίας της Unesco118.

Στα νοτιοανατολικά της Maria-Theresien-Platz βρίσκονται οι πρώην αυτοκρατορικοί στάβλοι του 18ου αιώνα119 οι οποίοι μετατράπηκαν το 2001 σ’ έναν από τους μεγαλύτερους πολιτιστικούς χώρους στον κόσμο γνωστό ως Museums Quartier (Πιν.2.13,εικ.3120). Πρόκειται για ένα σχηματισμό ο οποίος εκτός από τους εκθεσιακούς χώρους παρέχει υποστήριξη και χώρο για ανεξάρτητους πολιτιστικούς οργανισμούς, όπως εκδοτικούς οίκους, μέσα ενημέρωσης, οργανώσεις που ασχολούνται με την ηλεκτρονική μουσική, κόμικς, κυβερνοχώρο121.

Η περιοχή που απλώνεται από το Hofburg έως το Museums Quartier ξεχωρίζει ως ένα μοναδικό σύνολο πολιτισμού και τέχνης, το οποίο παρουσιάζει μεγάλη ποικιλομορφία χώρων, συνδυάζει ιστορικές και σύγχρονες

78

αρχιτεκτονικές μορφές. Είναι μια πύλη προς τον πολιτισμό η οποία διευρύνει τις πολιτιστικές καινοτομίες, επιτρέποντας τη συνύπαρξη του μεγαλοπρεπούς με το καθημερινό, το απλό, το λιτό. Είναι ένα σύνολο το οποίο συγκροτείται από τρία συμπλέγματα διαφορετικών τυπολογιών, στο οποίο συνδετικό στοιχείο είναι η αλληλουχία υπαίθριων χώρων, η εναλλαγή εσωστρεφών και εξωστρεφών πλατειών (Πιν.2.13,εικ.4,6,7122).

Πίνακας 2.13. Μuseums Quartier, Wien.

79

2.3.9. Schlossplatz, Stuttgart Το πολιτιστικό και διοικητικό κέντρο της Στουττγάρδης αναπτύσσεται στον πυρήνα της πόλης, στην πρώην περιοχή του κάστρου, την επονομαζόμενη Schlossplatz (πλατεία του κάστρου) και Schlossgarten (κήποι του κάστρου), η οποία οριοθετείται από κτίρια διαφόρων εποχών, πολλά από τα οποία στεγάζουν σήμερα τα σημαντικότερα μουσεία της πόλης.(Πιν 2.14,εικ.6123). Η ιστορία της περιοχής ξεκινά από το μεσαιωνικό κάστρο το οποίο καταλάμβανε το κέντρο της κοιλάδας και στο οποίο το 1570 ανεγείρεται το παλιό παλάτι (Πιν.2.14,εικ.4 124). Τον 19ο αι, όταν η πόλη έγινε πρωτεύουσα στο Βασίλειο της Βάδης - Βυττεμβέργης, πολύ σημαντικά κτίρια ανεγέρθηκαν στον ελεύθερο χώρο βορειοανατολικά από τον μεσαιωνικό πυρήνα, συμπεριλαμβανομένων των Neues Schlob (Νέο Παλάτι , 1807), Wilhelmpalais (1840), Kronprizepalais (Πα-λάτι Διαδόχου), Konigsbau (1860 κτίριο συντεχνιών)], διαμορφώθηκε ο άξονας της Kοnigstrasse, και άνοιξε η Alte Staatsgalerie (Παλιά Πινακοθήκη 1843). (Πιν.2.14,εικ.3125, εικ.5126).

Στον ιστορικό χάρτη του 1871 παρατηρούμε την ενδιαφέρουσα συγκρότηση που παρουσιάζει η περιοχή των παλατιών με την αλληλουχία των υπαίθριων χώρων. Την εποχή εκείνη το Kronprizepalais έκλεινε την πρόσοψη της Konigstrasse127 και συσχετιζόταν με το Wilhelmspalais στην άλλη πλευρά της Planie (ισο-πεδωμένη πάλαι ποτέ οχύρωση) (Πιν.2.14, εικ.1128). Ο συσχετισμός των κτιρίων με τους μεγάλους άξονες χωροταξίας και φυγών και ειδικότερα, η απόκλιση από την ορθή γωνία, που εμφανίζει στη κάτοψη της πόλης το Konigl Schloss - Neues Schlob (Νέο Παλάτι), προσδίδει στη Schlossplatz (τη πλατεία του παλατιού) το χαρακτήρα μιας άρθρωσης ανάμεσα στον κύριο άξονα Konigstrasse (βασιλική οδός) και την διασταυρούμενη Planie. Στις αρχές του 20ου αιώνα, η αναπτυσσόμενη πόλη ενσωμάτωσε τα κτίρια των παλατιών ως αναπόσπαστο κομμάτι του κέντρου της, ενώ η πόλη αναπτυσσόταν αμφιθεατρικά στις πλαγίες των λόφων της κλειστής κοιλάδας, σε άμεση αναφορά με αυτόν τον κεντρικό χώρο (Πιν.2.14,εικ.2129).

Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ανακατασκευάσθηκαν τα παλάτια Neues Schlob, Wilhelm Palace (1840, 1960), Old Castle (1570, 1969) και η Alte Staatsgalerie (1843, 1947). Όμως, η επιταγή της τότε εποχής, για προσαρμογή της πόλης στην αυτοκίνηση, δημιούργησε ένα κλοιό αυτοκινητόδρομων με ανισόπεδους κόμβους να διέρχεται μέσα από το κέντρο, διασπώντας την ενότητά του. Στις ριζικές πολεοδομικές αποφάσεις της δεκαετίας του ΄60 οφείλονται οι τρεις κυκλοφοριακοί κόμβοι στο κέντρο της πόλης. Η Charlottenplatz μετατρέπεται σε κυκλοφοριακό κόμβο στην πρόσοψη του Wilhelmspalais. Η κατεδάφιση του ερειπωμένου παλατιού Kronprizepalais δίνει χώρο για την δημιουργία σε εκείνη τη θέση ενός κυκλοφοριακού κόμβου, ενώ η διέλευση του αυτοκινητόδρομου διέρχεται στα ίχνη του μεσαιωνικού τείχους την επωνομαζόμενη Planie. Διαγωνίως ως προς αυτόν, στην πρόσοψη της Alte Staatsgalerie δημιουργείται κι άλλος ανισόπεδος κόμβος. Η μαζική αυτοκίνηση, εισχώρησε πλέον μέσα στο κέντρο της πόλης. Χρειάστηκαν δεκαετίες και μια αλυσίδα διαγωνισμών και διαβουλεύσεων για να αποσαφηνισθεί ο ανακύψας σύνθετος πολεοδομικός αποπροσανατολισμός(Πιν.2.15, εικ.10130).

Η κατεδάφιση του Kronprizepalais το 1956, υποκινημένη από τον νέο κυκλοφοριακό σχεδιασμό άλλαξε τα δεδομένα, διαρρηγνύοντας το μέτωπο της Konigstrasse. Στη θέση του παλατιού κατασκευάστηκε το 1968 μια μεγάλη διασταύρωση (με πέντε οδικές σήραγγες και μια γραμμή του τραμ), η οποία υπερκαλύφθηκε στο σημείο συνάντησης των αξόνων με μια εξέδρα, την κατ’ ευφημισμό επονομαζόμενη Kleiner Schlossplaz (μικρή πλατεία των ανακτόρων) (Πιν.2.15, εικ.7131). Όμως λίγα χρόνια μετά, τμήματα του τεράστιου κυκλο-φοριακού έργου βγήκαν εκτός λειτουργίας, γιατί απεδείχθη ότι αυτή η «μεγαλειτουργικότητα» δεν λειτούργη-σε και ότι οι εγκαταστάσεις πραγματικά δεν χρειάζονταν. Για χρόνια οι αχρηστευμένες σήραγγες χρησιμοποι-ούνταν μόνο από τη σκηνή των ψεκαστών γράφιτι και των ακροβατών skateboard132. H Kleiner Schlossplatz, υπερβαίνοντας σε φήμη τα όρια της πόλης, ήταν το αρνητικό παράδειγμα μιας αρχιτεκτονικής σκυμμένης στους συμβιβασμούς της «λειτουργικής πόλης».

Το 1993 τα μεγάλα κλιμακοστάσια, τα οποία κατασκευάσθηκαν εμπρός από τα ανοίγματα των σηράγγων αναβάθμισαν την πλατεία στην αντίληψη των πολιτών. Οι διαβάτες κάθονταν στις προσήλιες σκάλες με θέα προς το Παλάτι, ενώ με τον καιρό δημιουργήθηκε μια σκηνή με εναλλακτικές παμπ, μια ατμόσφαιρα γεμάτη ζωντάνια, η οποία συντηρήθηκε κυρίως από αυτή την αίσθηση του προσωρινού, της επικείμενης κατεδάφισης (Πιν. 2.15, εικ.8133).

Όμως τα αδέξια, άχαρα αυτά κτίσματα σηματοδοτούν και την έναρξη μιας μεταστροφής στην αντίληψη. Ο πολεοδομικός στόχος, να «ανοιχθεί» η ακολουθία Schlossplatz - Kleiner Schlossplatz με διαπερατές χωρικές αναφορές, προς το βορρά και την γειτονική πανεπιστημιούπολη και συγχρόνως να αναβαθμισθεί ο πιο σημαντικός χώρος στο κέντρο της Στουτγάρδης ήταν από τις σημαντικότερες απαιτήσεις του πιο πρόσφατου αρχιτεκτονικού διαγωνισμού (1999) για το νέο κτίριο του Kunstmuseum134.

80

Πίνακας 2.14. Schlossplatz, Stuttgart.

81

Πίνακας 2.15. Schlossplatz, Stuttgart.

82

Η ιδέα του Δημάρχου Wolfgang Schuster, να παρουσιασθεί η συλλογή τέχνης της πόλης σε δικό της κτήριο στη Kleiner Schlossplatz, υπήρχε ήδη από καιρό. Ωστόσο, η χρηματοδότηση δεν αρκούσε. Οι δυο τράπεζες, LBBW και Baden-Württemberg, δήλωσαν τότε την προθυμία τους να υποστηρίξουν το έργο, ζητούσαν όμως σαν αντάλλαγμα για αυτό, ένα πολυκατάστημα εμπρός στη Koenigstrasse και το μουσείο να χωροθετηθεί στην πίσω περιοχή της Kleiner Schlossplatz. Ωστόσο οι απαιτήσεις των τραπεζών, για την συμβολή τους στη χρηματοδότηση της κατασκευής του μουσείου, υποχώρησαν.

Το βραβευμένο σχέδιο έλυσε τον γόρδιο δεσμό μιας πολυετούς αναζήτησης λύσης, προσφέροντας το κατ’ εξοχήν αυτονόητο. Οι αρχιτέκτονες Hascher & Jehle θεώρησαν ότι η πολιτιστική χρήση του μουσείου και η αρχιτεκτονική του προηγείται από το εμπόριο και τοποθέτησαν το μουσείο επί της Koenigstrasse. Τα κύρια ζητήματα αστικού σχεδιασμού αφορούσαν την πρόταση για το μέτωπο της οδού καθώς και την σύνδεση της Schlossplatz με την Kleiner Schlossplatz.

Η πλατεία του παλατιού οριοθετείται από κτίρια διαφόρων εποχών που το καθένα εκφράζει την εποχή του. Η νέα πρόταση δεν αρνείται την πραγματικότητα, αλλά επιχειρεί να συνθέτει σ’ ένα σύνολο τα υφιστάμενα χαρακτηριστικά κτίρια Königsbau, Wittwer-Bau, Wilhelmpalais, Altes und Neues Schloss. Επιπλέον πρεσβεύει ότι τη μνήμη του τόπου συγκροτούν αφενός η ιστορική εικόνα, με την εκλιπούσα φυσιογνωμία ενός παλατιού τόσο πλούσιου εικαστικά σαν το Kronprinzenpalais και αφετέρου οι πρόσφατες επεμβάσεις με την κατασκευή της σήραγγας και του κλιμακοστασίου135. Το νέο κτίριο του μουσείου δεν αναφέρεται τυπολογικά ή μορφολογικά στο προϋπάρχον Kronprinzenpalais (εικ136), όμως ακολούθησε την γραμματική της πολεοδο-μίας αποκαθιστώντας τον ανοιχτό χώρο στην Königstrasse και ακολουθώντας τα ύψη των γειτονικών κτιρίων (Πιν.2.15, εικ.9137).

Η νέα χωρική αναδιοργάνωση λαμβάνει υπόψη τα στοιχεία του περιβάλλοντος, δηλαδή τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά των γειτονικών κτισμάτων, τον κύριο άξονα της Königstrasse, την ελαφρά απόκλιση του Neues Schloss σε γωνία 6ο ως προς από την Königstrasse, την άλλοτε οπτική συσχέτιση των Kronprizepalais και του Wilhelmpalais 138. Ενόψει του εκτεταμένου οικοδομικού προγράμματος και των νομοθετικών περιορι-σμών, οι αρχιτέκτονες επινόησαν την αξιοποίηση του χώρου της εγκαταλελειμμένης οδικής σήραγγας, για να σχεδιάσουν επιπλέον εκθεσιακό χώρο στο υπόγειο, χωρίς να οδηγηθούν σε πολύ μεγάλο βάθος. Με αυτό τον χειρισμό, ο όγκος του υπέργειου κτίσματος παρέμεινε σ’ ένα μέγεθος ταιριαστό για την πόλη139.

Η τοποθέτηση, η γεωμετρία και η εσωτερική δομή του κτιρίου δείχνουν μια «πολλαπλή αναγνωσιμότητα». Λεπτοί χειρισμοί, δίχως πομπώδη σκηνικά, παράγουν την ποιότητα του δημόσιου χώρου. Καταρχάς ο άξονας της Königstrasse κλείνει με τον διάφανο κύβο του νέου μουσείου, τοποθετημένο σε μικρή υποχώρηση από την οικοδομική γραμμή, ώστε να δημιουργήσει μια διεύρυνση στην είσοδο του μουσείου. Οι διαστάσεις του κύβου και οι αποστάσεις ζυγίστηκαν με τα γειτονικά κτίρια Königsbau και Wittwer. Οι αρχιτέκτονες πρότειναν μια γειτνίαση επαφής με το κτίριο Wittwer και επέλεξαν μια αξιοπρεπή απόσταση από το Königsbau, ώστε σ’ αυτόν τον ενδιάμεσο χώρο να ανασυσταθεί η μεγάλη κλίμακα, η τόση αγαπητή στους διαβάτες (Πιν.13, εικ.12140). Η χωροθέτηση του νέου κτιρίου αναδεικνύει το portico του γειτονικού κτιρίου Königsbau, δίνει διέξοδο στη Fürstenstrasse και ενοποιεί την πλατεία των παλατιών με το πάνω τμήμα της πόλης και το Πανε-πιστήμιο.

Οι καθαρές γωνίες του κτιρίου συλλαμβάνουν και οριοθετούν την έκταση της πλατείας και του δρόμου. Το νέο κτίριο του μουσείου σχετίζεται ορθογώνια με την Konigstrasse, ώστε να γίνει σαφής, η αισθητικά χαριτωμένη ασυμμετρία με το Neues Schloss. Επιπλέον το Kunstmuseum συσχετίζεται οπτικά με το Wilhelm Palace, όπως γινόταν παλαιότερα με το Kronprinzenpalais. Η ελεύθερη άνοδος στο εστιατόριο του δώματος και η ανοικτή διαμπερής θέα στην ανατολική πλευρά του μουσείου πάνω και πέρα από το κλιμακοστάσιο, προσφέρουν μια πανοραμική και μαγευτική άποψη της πόλης (Πιν.2.15,εικ.11141).

Η εικόνα του μουσείου αλλάζει μεταξύ ημέρας και νύχτας142. Ο γυάλινος κύβος, που κρύβει στο κέντρο του έναν λίθινο πυρήνα μεταβάλλεται. Την ημέρα η ελαχιστοποίηση της φέρουσας χαλύβδινης δομής, οι οριζόντι-ες ρίγες και η εσοχή του ισογείου αναδεικνύουν ένα κομψά συγκρατημένο κτίριο. Το βράδυ αντιστρέφεται η εικόνα, το εξωτερικό γυάλινο πλαίσιο γίνεται αόρατο, ο πέτρινος κύβος φωτίζεται στο φυσικό του χρώμα και προσδιορίζει τη χρωματική-φυσική σχέση του με το γειτονικό Königsbau (Πιν.2.5,εικ.13143). Επίσης η ζώνη φωτισμού των υπόγειων εκθεσιακών χώρων αλλάζει την εικόνα της Kleiner Schlossplatz. Με το σούρουπο, το φως αλλάζει κατεύθυνση, η τεχνητά φωτιζόμενη ζώνη ακτινοβολεί ξάφνου από κάτω προς τα επάνω και γίνεται με τον τρόπο της ένα ποιητικό αισθητικό σύμβολο της πόλης και μια υπόμνηση της οδικής σήραγγας.

Αλλά και ο παλιότερος διαγωνισμός (1977), στo μέτωπο της Konrad-Adenauer Strabe, ο οποίος αφορούσε την επέκταση της Staatsgalerie (Πιν.2.16,εικ1144) στο γειτονικό επικλινές πεδίο στην παρειά του αυτοκινητόδρομου έδωσε έμφαση στη σχέση του νέου μουσείου με τον αστικό περίγυρο(Πιν.2.16,εικ2145). Η Neue Staatsgalerie, αν και είναι συνειδητά επηρεασμένη από τη δομή του Altes Museum –Berlin, εντού-

83

τοις συνιστά μια εμπνευσμένη σύγχρονη αρχιτεκτονική πρόταση, ιδίως όσον αφορά την πολεοδομική της γενναιοδωρία. Παρ’ όλη τη διατήρηση του σχήματος Π για τον κύριο κτιριακό όγκο, το κτίριο δεν είναι ένα συμπαγές αδιαμφισβήτητο όλο, αλλά ένα συνταίριασμα λεπτομερειών σε πολύ λεπτή ισορροπία. Εκτεταμέ-νες ράμπες διασχίζουν το σύνολο και το μεταμορφώνουν σε αρχιτεκτονικό τοπίο. Ο δημόσιος πεζόδρομος διασχίζει το μουσείο και ενώνει τη δημόσια ταράτσα με την πάνω πόλη. Η εξωτερική ράμπα που διασχίζει το γήπεδο είναι πρακτική για τους κατοίκους της γειτονιάς και προσφέρει ευχάριστες οπτικές προσβάσεις προς τη κυκλική αυλή του μουσείου. Οι ασύμβατες στάθμες αίθριου - ράμπας εγγυώνται την ασφάλεια του μουσειακού περιεχομένου με την ταυτόχρονη ελεύθερη διέλευση των πολιτών από το κέντρο του μουσείου. Το δημόσιο πέρασμα αλλάζει καθ› οδόν αναλογίες και χαρακτήρα εκπλήσσοντας τον πεζό (Πιν.2.16,εικ.4146).

Από την πάνω πόλη, αρχής γενομένης από Ubahnstrasse στο πίσω μέρος του μουσείου, ένα στενό και τεθλασμένο σοκάκι οδηγεί αίφνης μέσα στην υπαίθρια ροτόντα με τα γλυπτά, αφήνοντας την θέα έως το κατώτερο τμήμα του μουσείου. Η ράμπα εφάπτεται στο κοίλο τοίχο και ενσωματώνεται με την αυλή. Δημόσιος και μουσειακός χώρος ταυτίζονται και συγχρόνως διατηρούν τη λειτουργική τους ανεξαρτησία. Με την έξοδο του πεζόδρομου από τη ροτόντα, αποκαλύπτεται η δημόσια πλατεία. Μετά από αυτή την εμπειρία ο περαστικός κατεβαίνει την ράμπα στην πρόσοψη του Μουσείου, για να φθάσει στην μπροστινή υπερυψωμένη πλατεία με διαγώνια οπτική φυγή προς την Schlossplatz και σε σχετική απομόνωση από την όχληση των αυτοκινήτων. Σ’ αυτόν τον ευρύχωρο χώρο, με το κυματιστό όριο της επιμήκους ταράτσας διαμορφώνονται επιμέρους περιοχές στις θέσεις των εισόδων καθώς και το πέρασμα προς το γειτονικό συγκρότημα. Οι εκτεταμένες κυματιστές επιφάνειες των υαλοστασίων προσελκύουν το βλέμμα στο εσωτερικό του χώρου υποδοχής και του αναψυκτη-ρίου (Πιν.2.16,εικ.3147). Η πλατεία είναι η αρχή ενός υπερυψωμένου πεζόδρομου– ποδηλατόδρομου, ο οποίος εκτείνεται παράλληλα με τον αυτοκινητόδρομο και εξυπηρετεί τις προσπελάσεις στα επιμέρους κτίσματα 148.

Η πολεοδομική ένταξη της Δημοτικής Πινακοθήκης στη Στουτγάρδη επιχειρεί να προσελκύσει τον εποχούμενο και τον πεζό πολίτη. Οι εκτεταμένες οριζόντιες λωρίδες της όψης και τα έντονα χρώματα, προκαλούν την οπτική αντίληψη του εποχούμενου πολίτη κατά τη σύντομη διέλευση του εμπρός από το μουσείο. Κατά μήκος του δρόμου μια διπλή σειρά από δέντρα ευθυγραμμίζουν το πεζοδρόμιο, και φιλτράρουν την όχληση. Η κλιμακωτή πρόσοψη του νέου κτίσματος αντιτίθεται στην Alte Staatsgalerie. Η κλασσική άπο-ψη περί κτιριακού όγκου αναιρείται. Η συνήθης ακαμψία της τυπολογίας των δημόσιων κτιρίων υποχωρεί, καθώς το μουσείο γίνεται μια αρχιτεκτονική σκηνή, όπου η πόλη αποκτά ένα σημαντικό δημόσιο τόπο αναφο-ράς. Στη θέση μιας συνεχούς κύριας όψης προς το δρόμο εμφανίζεται μια σκηνογραφική σύνθεση κτιρίων, η οποία δεν εξυπηρετεί μόνο τις ανάγκες προβολής του μουσείου, αλλά υπόσχεται πολύ περισσότερο ένα βιω-ματικό χώρο. Η εξωτερική μορφή του συνόλου στο μέτωπο της Konrad-Adenauer Strabe εμφανίζεται σαν ένα αρχιτεκτονικό τοπίο, το οποίο συγκροτείται από μικρότερα τμήματα, όπως το πράσινο κυματοειδές και στρε-βλό υαλοστάσιο, οι ράμπες με τις μακριές κουπαστές βαμμένες σε έντονο χρώμα, ο κόκκινος ναϊσκος πύλη στην είσοδο σαν σκαλωσιά από σωλήνες. Η αλληλεπίδραση ανάμεσα στην παράδοση και τη νεωτερικότητα διατυπώνεται με την σύνθεση των αντιθέτων, τα ιστορικιστικά στοιχεία με το μοντέρνο λεξιλόγιο, καθώς και τον συνδυασμό ετερόκλητων υλικών. Παρόμοια αντίληψη υιοθετήθηκε και στα γειτονικά μεταγενέστερα κτίρια επί της λεωφόρου.

Πίνακας 2.16. Staatsgalerie, Stuttgart.

Πίνακας 16. Staatsgalerie, Stuttgart

1.Alte Staatsgalerie, πρόσοψη 2.Neue Staatsgalerie, όψη από την λεωφόρο

3.Neue Staatsgalerie, άποψη από την υπερυψωμένη πλατεία

4.Neue Staatsgalerie, ροτόντα

Στη διάρκεια μιας εικοσαετίας, δυο νέα κτίρια, η Neue Staatsgallery (1984) και το Kunstmuseum (2005), κεί-μενα διαγωνίως στην περιφέρεια της πράσινης ανοικτής περιοχής συνέβαλαν στον αστικό ανασχεδιασμό του κέντρου της Στουτγάρδης. Αν και οι διαφορετικές θέσεις τους στον αστικό ιστό διαφοροποιούν τα ζητούμενα, ωστόσο και οι δυο προτάσεις εμπνεύστηκαν από την ιστορία και την τοπογραφία της πόλης, ενσωμάτωσαν τα κυκλοφοριακά ζητήματα στη σύλληψη των νέων κτιρίων, αγκυρώνοντας μονοσήμαντα τα κτίσματα στον τόπο ο οποίος τα γέννησε. Συγχρόνως εμπλούτισαν τον πολιτιστικό χαρακτήρα της περιοχής, επέκτειναν την αλληλουχία των δημόσιων υπαίθριων χώρων προς τις αντικριστές πλαγίες της πόλης προσφέροντας νέες εμπειρίες στον διαβάτη - πολίτη.

84

2.4.Συγκριτική Αποτίμηση

2.4.1 ΜεθοδολογίαΗ μέχρι τώρα διερεύνηση συνηγορεί ότι η περιοχή των μουσείων καταγράφεται στη συλλογική συνείδηση ως καινοτόμος τόπος της κοινωνίας της γνώσης και του πολιτισμού, ως ειδικό ποιοτικό στοιχείο της πόλης για την πολιτιστική λειτουργία που φιλοξενεί. Πώς όμως αναγνωρίζεται χωρικά η αστική ενότητα των μουσείων μέσα στη πόλη; Ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά που την διαφοροποιούν από τον υπόλοιπο αστικό ιστό; Οι παρουσιάσεις των εννέα αποκαλυπτικών περιοχών μουσείων κατέδειξαν ότι αυτά τα αστικά σύνολα συγκροτούνται από εξέχοντα κτίρια, βρίσκονται σε κεντρικές τοποθεσίες και συσχετίζονται με τα πρωτογενή στοιχεία της πόλης. Τα τοπωνύμια μαρτυρούν ότι κάθε περιοχή προσδιορίζεται μέσα από την τοποθεσία της, δηλαδή την τοπογραφική διάσταση και την φυσική παρουσία. Τα δυο ξεχωριστά στοιχεία που μορφοποιούν τη σχέση μεταξύ της περιοχής μουσείων και της πόλης είναι η ποσότητα και η πυκνότητα σε ιδρύματα μουσείων, τα οποία εμφανίζονται μέσα από την συνέχεια της κατοχής του χώρου.

Στόχος της παρούσης ενότητας είναι η εμβάθυνση στις ποιότητες και στα εργαλεία του αστικού σχεδιασμού. Πρόθεσή μας είναι να αναζητήσουμε τη σημασία των γειτνιάσεων, καθώς και τους διαφορετικούς τρόπους συγκρότησης των περιοχών μουσείων. Η μέθοδος που υιοθετείται είναι η συγκριτική αποτίμηση των εννέα περιοχών μουσείων, οι οποίες αναλύθηκαν στην προηγούμενη ενότητα, με στόχο την ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε έργου. Η σύγκριση θεμελιώνεται στο επίπεδο των διατάξεων επιχειρεί δε μέσα από την περιγραφή της ειδικής διάταξης, να αναφερθεί στη γενικότητα του αντίστοιχου τύπου και να σχολιάσει τις επιδράσεις του χώρου στην αντίληψη του διαβάτη.

Τα κριτήρια σύγκρισης αναδύθηκαν από την προηγούμενη ανάλυση των παραδειγμάτων. Σε πρώτη φάση εξετάζεται η διαδικασία συγκρότησης της περιοχής των μουσείων. Στη συνέχεια διερευνάται η υφιστάμενη σήμερα περιοχή των μουσείων σε σχέση με την έκταση του χώρου που καταλαμβάνει, την ποσότητα και την πυκνότητα σε πολιτιστικά ιδρύματα. Ακολούθως διερευνάται η σχέση που έχουν τα συγκροτήματα μουσείων με κάθε ένα από τα πρωτογενή στοιχεία της πόλης (οδικό δίκτυο, φυτεμένοι χώροι, υδάτινο στοιχείο, μνημεία, ιστορικό πυρήνα).

Οι συγκρίσεις των διατάξεων ως προς τα παραπάνω κριτήρια μας επιτρέπουν να αποτιμήσουμε τον βαθμό μορφολογικής και δομικής ενότητας που παρουσιάζουν οι περιοχές των μουσείων και να διερευνήσουμε τους διαφορετικούς τρόπους καθορισμού των ορίων της περιοχής μουσείων. Επίσης δίνεται η δυνατότητα να επισημάνουμε διαφορετικούς τύπους διατάξεων, να εντοπίσουμε τυπολογικές αποκλίσεις, να αναγνωρίσουμε τις διαφορετικές εσωτερικές δομές, να προβληματιστούμε για τον χαρακτήρα και την κλίμακα της περιοχής μουσείων.

Αρωγός στην μελέτη του αστικού σχεδιασμού είναι οι συγκριτικοί πίνακες, οι οποίοι προσφέρουν τη δυνατότητα συσχετισμών επιμέρους αστικών συντελεστών. Για το σκοπό αυτό οι διατάξεις οι οποίες συγκροτούν κάθε πίνακα είναι σχεδιασμένες στην ίδια κλίμακα και αποτυπώνουν την ευρύτερη περιοχή των μουσείων με διαστρωματωμένους τους κύριους συντελεστές: περιοχή μουσείων, κτίρια μουσείων, μνημεία - κτίρια πολιτισμού - κτίρια διοίκησης, τοπογραφικό ανάγλυφο, αστικός ιστός, υδάτινο στοιχείο, χώροι πρασίνου, ιστορικό κέντρο.

Στους συγκριτικούς πίνακες (Πιν 2.18, Πιν 2.19) είναι εμφανείς οι γειτνιάσεις κάθε περιοχής των μουσείων με το πρωτοβάθμιο σύστημα της πόλης. Στους χάρτες των πόλεων μπορούμε να παρατηρήσουμε τοπικές διαφοροποιήσεις του αστικού ιστού την περιοχή των μουσείων. Είναι όμως αυτές οι παράμετρες ικανές να συγκροτήσουν στον χώρο ευδιάκριτη αστική ενότητα μουσείων; Αν και η γειτνίαση με το πρωτοβάθμιο σύστημα της πόλης είναι αναγκαία συνθήκη για την ένταξη των μουσείων στην ζωή της πόλης δεν εγγυάται όμως την αναγνωρισιμότητα της περιοχής των μουσείων ούτε τον ιδιαίτερο πολιτισμικό χαρακτήρα. Αν εστιάσουμε την προσοχή μας στη σύγκριση των περιοχών μουσείων, όσον αφορά την θέση τους μέσα στην πόλη, ή το μέγεθος των εκτάσεων που κατέχουν ή την διακύμανση της πυκνότητας σε πολιτιστικά ιδρύματα ή τον τρόπο σύνθεσης των επιμέρους πρωτογενών στοιχείων, ή την κλίμακα των μουσείων, τότε παρατηρούμε έντονες διαφοροποιήσεις. Το ζήτημα γίνεται ακόμη πιο σύνθετο αν συμπεριλάβουμε στον προβληματισμό μας την έννοια της επανάχρησης και της κλίμακας. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η κλίμακα ενός δημόσιου κτιρίου συμβάλλει στην διάκριση από την υπόλοιπη πόλη. Όμως η πρακτική στέγασης μουσείων σε υφιστάμενα αξιόλογα κελύφη κατοικιών θέτει σε αμφισβήτηση το επιχείρημα κατά το οποίο η διάκριση απορρέει από την διαφορά στην κλίμακα. Οφείλουμε να αναζητήσουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής μουσείων και σε άυλες αξίες όπως η ιστορική ή αισθητική αξία του αρχιτεκτονήματος.

85

2.4.2. Από τη σύλληψη στην υλοποίηση - συγκρότηση. Η εμβάθυνση στην πορεία εξέλιξης των «περιοχών μουσείων» τροφοδοτείται από την ανασκόπηση των εννέα επιλεγμένων περιπτώσεων. Η διαδικασία από την σύλληψη έως την υλοποίηση αναδύεται συγκρίνοντας τις περιοχές μελέτης σε εμβληματικές χαρακτηριστικές περιόδους. Στα μέσα του 19ου αιώνα, όπου εμφανίζονται τα πρώτα κτίρια μουσείων στη δύση, μπορούμε να εξετάσουμε αν υπήρχε εξ αρχής η πρόθεση δημιουργίας μιας περιοχής μουσείων. Στα μέσα του 20ου αιώνα, μπορούμε να αποτιμήσουμε στην κατάσταση της περιοχής μελέτης από τις επιπτώσεις του πολέμου και να εξετάσουμε τις προοπτικές ανάπτυξης της κατά την μεταπολεμική περίοδο. Στη δεκαετία 1980, όπου αναδύεται η αξία της μνήμης, μπορούμε να αποτιμήσουμε τις επιδράσεις της στο χώρο και την αλλαγή νοοτροπίας στις επεμβάσεις εκείνης της περιόδου. Στις αρχές του 21ου αιώνα, όπου ο πολιτισμός χρησιμοποιείται ως μοχλός ανάπτυξης της οικονομίας, μπορούμε να καταγράψουμε τις σημερινές τάσεις.

Στη Kunstareal στο Μόναχο δημιουργούνται τον 19ο αιώνα ο πυρήνας της Königsplatz προς το νότο και των Pinakotheken προς το βορρά. Στην μεταπολεμική περίοδο οι καταστροφές από τον πόλεμο εντοπίζονται στην περιοχή των Πινακοθηκών, όπου έγιναν και επεμβάσεις στη δεκαετία του 1980 (ανέγερση New Pina-kothek στη θέση του κατεστραμμένου, επέμβαση στη Alte Pinakothek). Στις αρχές του 21ου αιώνα, τα ενδι-άμεσα οικοδομικά τετράγωνα έχουν καλυφθεί από νεόδμητα κτίρια μουσείων και στην περίμετρο βρίσκονται τα κεντρικά πανεπιστήμια του Μονάχου.

Εξαιρετική περίπτωση είναι το Museumsinsel στο Βερολίνο, στο οποίο μεγάλος αριθμός μουσείων βρίσκονται μέσα σε λίγες εκατοντάδες μέτρα και παρουσιάζουν θησαυρούς από 5000 χρόνια ανθρώπινης ιστορίας. Σ’ αυτό το μοναδικό σύνολο, το οποίο παρουσιάζει την εξέλιξη του σχεδιασμού των μουσείων από το 1824 έως το 2013 αναγνωρίζονται ιστορικές, αισθητικές, αρχιτεκτονικές και τοπογραφικές αξίες.

Την επιβεβαίωση του αρχικού οράματος για την περιοχή μουσείων τη συναντάμε με υποδειγματικό τρόπο στην υλοποίηση του National Mall στην Ουάσιγκτον. Κατά την διαδικασία διαμόρφωσης του υιοθετήθηκαν οι σταθερές του πρώτου πολεοδομικού σχεδίου του L’ Enfant (1791), επιβεβαιώνοντας τη διαχρονική δύναμη μιας ιδέας και τον καθοδηγητικό ρόλο του σχεδίου που την απεικονίζει. Τα 12 κτίρια μουσείων που ανεγέρθηκαν από το 1855 έως το 2004 παρατάσσονται εκατέρωθεν του μνημειώδους άξονα στο ανατολικό τμήμα του Mall, ενώ το δυτικό παρόχθιο τμήμα αφιερώνεται στα μνημεία του έθνους.

Στην Αθήνα, η αντίληψη, η οποία σεβόταν την παλιά πόλη και την άφηνε ελεύθερη καθώς η νέα επεκτεινόταν γύρω της, διαμόρφωσε και διαφύλαξε κατά το δυνατόν τον πυρήνα της πόλης, κληροδότησε τη μορφή που έχει το κέντρο της σύγχρονης Αθήνας, διαφύλαξε τους αρχαιολογικούς χώρους γύρω από την Ακρόπολη και έκανε εφικτή την ενοποίησή τους για την δημιουργία του Ανοικτού Μουσείου

Αντίθετα στη Museuplein, η αμφιθυμία δεν οδήγησε σ’ ένα σχέδιο με κοινά και διαχρονικά αποδεκτές προθέσεις. Τα κτίρια των μουσείων ανεγείρονται από το 1885 έως 1895 στην περιμέτρου ενός άδειου και ασχημάτιστου χώρου. Από το 1975 έως το 2013 νέα μουσεία καθώς και επεκτάσεις υφιστάμενων ανοικοδομούνται γύρω από τον ανοικτό κεντρικό χώρο. Οι παλινδρομήσεις των απόψεων και των ιδεολογιών αποτυπώθηκαν στις εναλλαγές του σχήματος και του χαρακτήρα του κεντρικού χώρου και οδήγησαν στις αναιρέσεις υλοποιημένων κατασκευών.

Η Κολωνία είχε εξαιρετικές συλλογές μουσείων, οι οποίες είχαν σωθεί από την καταστροφή κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η πρόθεση να εξελιχθεί η Κολωνία σ’ ένα ακμάζων κέντρο τέχνης το οποίο είχε τις ρίζες του σε μια μακρά παράδοση είναι εμφανής στην μεταπολεμική περίοδο. Η ανέγερση σημαντικότατων μουσείων, σε απόσταση αναπνοής από τον Καθεδρικό της Κολωνίας - Μνημείο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς- καταδεικνύει τη βούληση να ενδυναμωθεί ο πολιτιστικός και καλλιτεχνικός χαρακτήρας της πόλης.

Ομοίως στη Frankfurt κατά την δεκαετία του 1980, η στρατηγική για την αναβίωση και σταθεροποίηση του κέντρου της πόλης χρησιμοποίησε ως μοχλό ανάπτυξης τον πολιτισμό, υποστήριξε δε την προστασία και ανάδειξη του παρελθόντος. Η δημιουργία της όχθης των μουσείων είχε προγραμματικό και συστηματικό χαρακτήρα και αξιοποίησε υφιστάμενα κτίρια του 19ου αιώνα για την στέγαση μουσείων, θεμελιώνοντας την αστική ανάπλαση στη διατήρηση της μνήμης.

Στη περιοχή Burgring στη Βιέννη, το αρχικό όραμα για το Kaiserforum υλοποιήθηκε εν μέρει στα τέλη του 19ου αιώνα με την δημιουργία του συνόλου της Maria-Theresien-Platz με τα αντικατοπτρικά δίδυμα κτίρια μουσείων ( Kunsthistorisches Museum 1872, Μουσείο Naturhistorisches 1891). Στη συνέχεια από το το παλάτι Hofburg ανοίγει σταδιακά τους χώρους του στο ευρύ κοινό και στις αρχές του 21ου αιώνα η προσθήκη του Museum Quarter αποτελεί την επέκταση του συνόλου στους γειτονικούς αυτοκρατορικούς σταύλους.

Στη Stuttgart σταδιακά τα περισσότερα παλάτια στεγάζουν εκθεσιακούς χώρους, ενώ νέα μουσεία ανεγείρονται στην περίμετρο της Schlossplatz συμβάλλοντας στην πολιτιστική και αστική αναβάθμιση της πόλης.

86

Είναι έκδηλο ότι η σύλληψη της περιοχής μουσείων πηγάζει απ’ όλη την ιστορική πορεία της πόλης και σχετίζεται με στιγμές εσωτερικής έντασης στην ζωή της ίδιας της πόλης. Απόρροια αυτής της διαδικασίαs είναι ο τρόπος ύπαρξης, η τάση οργάνωσης και εντέλει η συγκρότηση της «περιοχής μουσείων» μέσα στην πόλη. Το όραμα για την περιοχή των μουσείων, ως υλική και πνευματική οντότητα, άλλοτε αποτυπώνεται σ’ ένα αρχικό σχέδιο και άλλοτε συνδημιουργείται με το χρόνο και τις προκλήσεις των εποχών. Συνήθως η ιδέα για ένα αστικό σύνολο μουσείων ενδυναμώνεται με την πάροδο του χρόνου και υλοποιείται είτε με διαδοχικές επεκτάσεις του αρχικού πυρήνα μουσείων σε γειτονικά πεδία είτε με την αύξηση του αριθμού και της πυκνότητας των πολιτιστικών ιδρυμάτων μιας δεδομένης περιοχής.

Η ύπαρξη μιας ιδέας, η οποία αποτυπώνεται σ’ ένα σχέδιο, το οποίο καθορίζει τη δομή της περιοχής των μουσείων και την διαιωνίζει σε πείσμα των μετέπειτα αντιλήψεων δεν είναι μια ουτοπία. Το National Mall στην Washington D.C., επιβεβαιώνει θετικά αυτή τη δυνατότητα. Ενδέχεται όμως η ιδέα που εμπεριείχε το αρχικό σχέδιο να εγκαθίδρυσε μια ανελαστική υποδομή, η οποία δεσμεύει τις σύγχρονες προκλήσεις ανάπτυξης, όπως συμβαίνει στην Κunstareal στο Munich.

Σε άλλες περιπτώσεις, η πρόθεση για την συγκρότηση περιοχής μουσείων είτε δεν ήταν ξεκάθαρη από την αρχή είτε παρουσίασε παλινδρομήσεις στο πέρασμα του χρόνου. Παρόλα αυτά η φέρουσα ικανότητα του τόπου διατήρησε αυτή την δυνατότητα στις μελλοντικές επεμβάσεις, όπως στην Αθήνα ή στο Άμστερνταμ.

Η επιθυμία δημιουργίας μουσείων και πολιτιστικών φόρουμ συνδέθηκε με την ανασυγκρότηση της πόλης στην μεταπολεμική περίοδο. Η ανέγερση μουσείων υπηρέτησε την τότε αντίληψη για την οργάνωση της κυκλοφορίας, η οποία στηριζόταν στην κυριαρχία του αυτοκινήτου (Κολωνία, Στουτγάρδη). Η αντίληψη αυτή αμφισβητήθηκε έντονα αργότερα, όταν ο διεθνής προβληματισμός ανέδειξε την αξία της μνήμης.

Με την πάροδο του χρόνου, η αστική πολιτική αναγνώρισε στον πυρήνα της πόλης - inner city - αξίες μνήμης και αξίες παρόντος, οι οποίες απορρέουν από το σύνολο των υλικών και πνευματικών στοιχείων. Στο ιστορικό κέντρο της πόλης αναγνωρίστηκαν αξίες ποιότητας ζωής, αξίες αισθητικές, καλλιτεχνικές, πολιτιστικές, συγκινησιακές, χρηστικές, κοινωνικές, οικονομικές149. Η εγκατάσταση μουσείων στο φθίνον κέντρο της πόλης έδωσε την αφορμή για την πολιτιστική αναβίωση του πυρήνα της και την αποκατάσταση της παλιάς ποιότητας του δημόσιου βίου. Την δεκαετία του 1980 η στέγαση πολιτιστικών δραστηριοτήτων σε υπάρχοντα κελύφη, έδωσε κοινωνικό περιεχόμενο στα μνημεία και στα ιστορικά σύνολα και χρησιμοποι-ήθηκε ως μοχλός ανάπτυξης του κέντρου της πόλης. Η στρατηγική της επανάχρησης ιστορικών κτιρίων για την στέγαση μουσείων αξιοποίησε το υλικό απόθεμα, υπηρέτησε την αντίληψη για την διαφύλαξη του κέ-ντρου της πόλης ως «πολιτιστικού αγαθού» και συμπορεύτηκε με τη νέα δυναμική για την εσωτερική αστική αναγέννηση. Στο ιστορικό κέντρο των πόλεων συναντούμε σήμερα πολλά διάσπαρτα μουσεία, σε παλαιά ή νεόδμητα κτίσματα τα οποία εξαρχής προορίζονταν για αυτή τη χρήση ή σε παλαιά κελύφη τα οποία μετετρά-πησαν για να στεγάσουν μουσειακές συλλογές. Ωστόσο η χωροθέτηση ενός μουσείου σ’ ένα ιστορικό σύνολο θέτει έντονα ζητήματα για τον χαρακτήρα της επέμβασης και για την έκτασή της σε σχέση με την κλίμακα του τόπου υποδοχής. Το ευρύτατο φάσμα των δυνατών επεμβάσεων, όπως η ανέγερση νέου μουσείου σε αδόμητο ή εγκαταλελειμμένο οικόπεδο, η προσθήκη νέων μουσειακών χώρων σε ιστορικό σύνολο, η μετατροπή υφι-στάμενου κτίσματος για τη στέγαση του μουσείου, ανοίγει τον προβληματισμό για την πολεοδομική ανασυ-γκρότηση του ιστορικού συνόλου.

Τις τελευταίες δεκαετίες, η ανάπτυξη «περιοχών μουσείων» στο κέντρο της πόλης συνδράμει στη λεγόμενη αστική ανάπτυξη χωρίς την κατανάλωση τοπίου και είναι στο πνεύμα του διεθνούς προβληματισμού για την αειφορία και τη βιωσιμότητα. Μέσα στην πόλη, όπου κυριαρχούν οι πολεοδομικοί κανονισμοί, οι υποδομές, οι πολύβουες γειτονιές, οι ιστορικές αναφορές, καθώς και οι τοπικές και καμιά φορά εθνικές πολιτικές, η σύλληψη της οργάνωσης της «συνοικίας των μουσείων» καλείται να ενσωματώσει τα προβλήματα της πόλης και να προτείνει την ανάπλαση της ευρύτερης περιοχής.

Από τις παρουσιάσεις των αντίστοιχων χαρακτηριστικών περιπτώσεων έχει ήδη διαφανεί ότι η περιοχή των μουσείων συγκροτείται μέσα σε πολυάριθμες και διαφορετικές στιγμές μορφοποίησης και επομένως συχνά είναι το άθροισμα πολλών τμημάτων πολύ διαφορετικών. Η περιοχή των μουσείων δεν είναι μια δημιουργία η οποία ανάγεται σε μια μορφολογική ενότητα. Τούτο μπορεί να ερμηνευτεί από την μεγάλη χρονική διάρκεια συγκρότησής της, συχνά μεγαλύτερη του αιώνα, η οποία χαρακτηρίζεται από διαδοχικές και μεγάλες αλλαγές αντιλήψεων, όσον αφορά τα κελύφη των μουσείων. Η μορφολογική και δομική διαφοροποίηση είναι από τα πιο τυπικά χαρακτηριστικά των αστικών συνόλων μουσείων. Όμως αυτή η ποικιλία δυσχεραίνει την αντίληψη του συνόλου. Είναι άραγε δυνατόν η περιοχή των μουσείων να γίνει αντιληπτή μέσα από τα τμήματά της, μέσα από τις διαφορετικές στιγμές της; Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η ενότητα των τμημάτων βασίζεται κυρίως στην ιστορία; Είναι εφικτό να αντιληφθούμε την περιοχή σαν μια συνέχεια;

Οφείλουν οι σύγχρονες επεμβάσεις, σε περιοχές με αξιοσημείωτη πυκνότητα μουσειακών ιδρυμάτων, να

87

αναζητούν εκείνο το ενοποιητικό συνθετικό στοιχείο, το οποίο θα συγκροτήσει τις μεμονωμένες μέχρι πρότινος ανεξάρτητες παρεμβάσεις σ’ ένα αναγνωρίσιμο σύνολο; Το εγχείρημα δεν είναι εύκολο μιας και καλείται να άρει χρόνιες δυσλειτουργίες, οι οποίες απορρέουν από τον αποσπασματικό χαρακτήρα και να εγκαθιδρύσει νέο οργανωτικό σχήμα συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ των ιδρυμάτων. Είτε πρόκειται για διακεκριμένα μνημεία είτε για σύνθεση επιμέρους διαφορετικών στοιχείων τα οποία συνολικά προστατεύονται, οι περιοχές αυτές προσφέρονται για βαθύτερη κατανόηση και βίωση με κοινό γνώρισμα την ιστορική φόρτιση που δέχεται ο περιπατητής.

2.4.3 Γειτνιάσεις με τα πρωτογενή στοιχεία της πόλης Οι λόφοι, οι κοιλάδες, τα υδάτινα στοιχεία (ποτάμια, λιμάνια, κανάλια), οι φυτεμένοι χώροι, οι πλατείες, οι μεγάλες λεωφόροι είναι τα πρωτογενή στοιχεία της πόλης, τα οποία έχουν την ιδιότητα να εμφανίζονται συ-στηματικά καθώς κινούμαστε μέσα στην πόλη. Οι εξάρσεις και τα ανοίγματα στην συμπαγή μάζα της πόλης είναι οι τόποι αναφοράς, οι οποίοι ευνοούν την πλοήγηση του πολίτη μέσα στον αστικό χώρο και συγχρόνως προσφέρονται για την ανάδειξη των αρχιτεκτονικών γεγονότων μέσα στην πόλη.

2.4.3.α. Τοπογραφικό ανάγλυφοΗ αξιοποίηση του τοπογραφικού ανάγλυφου είναι βασική παράμετρος στον αστικό σχεδιασμό μιας και είναι το υπόβαθρο για την ανάδειξη των σημαντικότερων κτισμάτων της πόλης. Ο Πίνακας 2.17 δείχνει την επίδρα-ση του τοπογραφικού ανάγλυφου στην ανάδειξη των μουσείων150. Ένας λόφος είναι μια φυσική ενότητα της οποίας τον χαρακτήρα διασώζει και εξυμνεί η σιλουέτα της κατασκευής, η οποία τοποθετείται στην κορυφή Εμβληματικό παράδειγμα συνιστά η Ακρόπολη των Αθηνών. Η χωροθέτηση του Ιερού στην κορυφή του Βράχου πήγασε από την κοσμοθεωρητική αντίληψη της αρχαιότητας, υπηρέτησε τις τελετουργικές πρακτικές και εξακολουθεί να απηχεί το μεγαλείο της τότε εποχής στο συναίσθημα των σύγχρονων Αθηναίων, καθώς προβάλλει από πλήθος σημείων μέσα από την πόλη. Αντίθετη προσέγγιση παρατηρούμε στη Στουτγάρδη: Στον πυθμένα της φυσικής κοιλάδας ανεγέρθηκε το κάστρο, το οποίο απετέλεσε τον πυρήνα για την μετέπειτα συγκρότηση των παλατιών και του διοικητικού κέντρου της πόλης του 19ου αιώνα. Η αμφιθεατρική ανάπτυξη της σύγχρονης πόλης στις πλαγίες της κοιλάδας, προσφέρει ποικιλία φυγών και θεάσεων προς αυτό το κέντρο στο βάθος της κοιλάδας, το οποίο εξελίχθηκε στην πολιτιστική σκηνή της πόλης του 21ου αιώνα. Επίσης ιδιαίτερο τοπογραφικό χαρακτηριστικό συνιστά το παραλιακό μέτωπο στο μεταίχμιο του υδάτινου στοιχείου και του αστικού ιστού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αποβάθρα των μουσείων στη Φρανκφούρτη (Mu-seumsufer), η οποία συγκροτήθηκε στη βάση μιας στρατηγικής ανάπλασης και αξιοποίησης της παρόχθιας περιοχής της πόλης.

Πίνακας 2.17. Η επίδραση του τοπογραφικού ανάγλυφου στην ανάδειξη των μουσείωνΠίνακας 17. Η επίδραση του τοπογραφικού ανάγλυφου στην ανάδειξη των μουσείων

2.4.3.β. Διάθεση της περιοχής μουσείων ως προς το υδάτινο στοιχείοΤο υδάτινο στοιχείο είναι εξαιρετικής σημασίας άνοιγμα στην πόλη, πηγή αισθητικής απόλαυσης και μεταφυσικού συμβολισμού. Ο άνθρωπος αυθορμήτως θέλει να πλησιάσει το νερό και να έρθει σε επαφή με την τεράστια μάζα του, αναζητώντας την οικειότητα με το φυσικό στοιχείο. Το υγρό στοιχείο είναι μία ζωντανή παρουσία, η οποία περιορίζει την κίνηση του ανθρώπου αλλά συγχρόνως παρασύρει την σκέψη του σε σωτήριες αποδράσεις από την καθημερινότητα. Εν δυνάμει ο ήχος του υδάτινου στοιχείου αποφορτίζει τον πολίτη από την ένταση της σύγχρονης ζωής.

88

Πίνακας 2.18. Συγκρίσεις: Περιοχή Μουσείων – Τοπογραφία.

Ο αντικατοπτρισμός τον οποίο προκαλεί η υδάτινη επιφάνεια εξιδανικεύει το είδωλο. Η ανακλώμενη εικόνα πάλλεται με την κίνηση του νερού και προκαλεί τις αισθήσεις να επανασυνθέσουν τη συγκεχυμένη απεικόνιση, αναδεικνύοντας αξίες οι οποίες δεν γίνονται αντιληπτές όταν παρατηρεί κανείς το πρωτότυπο. Πώς όμως συντίθενται τα υλικά στοιχεία του χώρου για να προκληθούν τέτοιες εντυπώσεις;

Είναι γενικώς αποδεκτό ότι τα παρόχθια μουσεία επωφελούνται από την γειτνίαση με το υδάτινο στοιχείο. Παρατηρώντας τον Πιν.2.18151 διαπιστώνουμε διαφορετικούς τρόπους διάθεσης των περιοχών μουσείων ως προς το νερό. Πώς οι διαφορετικές διατάξεις επιδρούν στην αντίληψη του πολίτη; Πώς αξιοποιείται η γειτνίαση του μουσείου με το υδάτινο στοιχείο; Οι νησίδες και τα σημεία καμπής τα οποία σχηματίζει ο ρους του ποταμού, είναι προνομιούχες θέσεις από σκηνοθετική άποψη για την ανάδειξη των κτισμάτων τα οποία τις κατέχουν. Επίσης η εγγύτητα ως προς το νερό επηρεάζει τις δυνατότητες αντικατοπτρισμού του κτίσματος στην υδάτινη επιφάνεια, ενώ οι τρόποι θέασης και προσπέλασης από την απέναντι όχθη επιδρούν στην διαδικασία μύησης των επισκεπτών. Στη συνέχεια εξετάζουμε συγκριτικά τη διάθεση του υδάτινου στοιχείου ως προς τις περιοχές Museumsinsel Berlin, Museumsufer Frankfurt, Museumplein Amsterdam, Domplatz Köln.

89

Πίνακας 2.19. Συγκρίσεις: Διάθεση της περιοχής μουσείων ως προς το υδάτινο στοιχείο.

Το Museumsinsel στο Βερολίνο είναι ένα σύνολο το οποίο αξιοποιεί πολύπλευρα τη γειτνίαση με το νερό. Το τοπωνύμιο «νησί των μουσείων» δένει την τοπογραφική ιδιαιτερότητα με τον συμβολισμό: ο υδάτινος δακτύλιος απομονώνει τα μουσεία από την συμβατικότητα και την όχληση και αναδεικνύει την ετερότητα του μουσειακού περιεχομένου. Η εντύπωση αυτή ενδυναμώνεται με την οικοδόμηση κτισμάτων στα όρια της νησίδας σε συνεχές σύστημα για μεγάλα μήκη (Πιν.2.19,εικ1152). Τοπογραφία και αρχιτεκτονική συνεισφέ-ρουν και δίνουν υλική υπόσταση στην ισχυρή ιδέα της κιβωτού, η οποία προστατεύει και παρουσιάζει την ανθρώπινη ιστορία πέντε χιλιετιών. Η κατάληψη του βόρειου άκρου της νησίδας από το Bodemuseum, ενι-σχύει αυτή την αντίληψη και την προβάλει σε μεγάλες αποστάσεις, προσφέροντας οπτικές προσβάσεις προς το μουσειακό σύνολο μέσα από το ρου του ποταμού και από τις απέναντι όχθες. Η εγγύτητα των κτιρίων με το νερό αντικατοπτρίζει τα μουσεία στην υδάτινη επιφάνεια πολλαπλασιάζοντας την αίγλη τους.

Στη Φρανκφούρτη, η Museumsufer αναπτύσσεται κατά μήκος του ποταμού έχοντας έναν διαρκή διάλογο με αυτόν. Οι γέφυρες είναι κρίκοι επικοινωνίας των μουσείων που βρίσκονται στις απέναντι όχθες. Ιδιαιτέρως οι δυο πεζογέφυρες Holbeinsteg και Iron bridge είναι τόποι αγναντέματος του συνόλου της αποβάθρας των

90

μουσείων και συγχρόνως χώροι προβολής και ενημέρωσης για τις πολιτιστικές εκδηλώσεις και εκθέσεις των μουσείων. Όμως η παρεμβολή της λεωφόρου και των φυτεμένων αποβαθρών μετριάζουν την αμεσότητα των μουσείων με το υδάτινο στοιχείο (Πιν.2.19,εικ2153).

Στο Άμστερνταμ, η περιοχή της Museumplein αναπτύσσεται κάθετα στο κανάλι με αποτέλεσμα η επίδραση του υδάτινου στοιχείου να είναι σημειακή, αλλά ουδόλως ασήμαντη. Γιατί τοποθετήθηκε ο όγκος του Rikjsmuseum και η κεντρική του είσοδος κάθετα στον άξονα της γέφυρας του καναλιού; Σ’ αυτή την μνημειακή διάταξη αναγνωρίζουμε την πρόθεση ανάδειξης της μοναδικότητας του μουσείου και την επεξεργασία της πρόσβασης σ’ έναν ιδιαίτερο τόπο. Το μικρό εύρος του καναλιού έρχεται σε αντίστιξη με το μέγεθος του κτιρίου του μουσείου και μεγεθύνει ακόμη περισσότερο τη σημασία του στην αντίληψη του πολίτη. Η απόσταση από την οποία αντικρύζει ο προσερχόμενος το κτίριο είναι τέτοια που του επιτρέπει να εστιάσει σ’ αυτό και να παρατηρήσει την συνολική του εικόνα (Πιν.2.19,εικ3154). Αν και ο αστικός σχεδιασμός αφορούσε το μεμονωμένο κτίριο που υλοποιήθηκε το 1885 εντούτοις η σημασία του μεγεθύνθηκε τα επόμενα χρόνια, καθώς σταδιακά ανεγέρθησαν μουσεία στην νότια πλευρά του Rikjsmuseum και ο διαμπερής χώρος υποδοχής του κτιρίου απεδόθη ως δημόσιο πέρασμα, το οποίο συνδέει το κανάλι με την πλατεία των μου-σείων. Στο Άμστερνταμ η διάβαση της μικρού μήκους γέφυρας Museumbrug, πάνω στον άξονα της εισόδου Rijksmuseum εντείνει τον συμβολισμό της μετάβασης σ’ έναν διαφορετικό κόσμο.

Την κάθετη διάταξη της περιοχής των μουσείων ως προς το υδάτινο στοιχείο συναντούμε και στην Κολωνία. Όμως τα αρχικά δεδομένα της περιοχής ιεραρχούν διαφορετικά τους προβληματισμούς και εν τέλει την εξέλιξη της περιοχής. Αναλυτικότερα, στην Κολωνία ο πυρήνας της περιοχής είναι η πλατεία του Καθεδρικού η οποία απέχει από την όχθη ενός μεγάλου ποταμού τόσο σε ευθεία απόσταση όσο και υψομετρικά. Το ζήτημα ήταν με ποιούς χειρισμούς η Domplatz θα συνδεόταν με τον Ρήνο. Η ανοικοδόμηση του Ρωμαϊκού μουσείου, με την υλοποίηση του κυκλοφοριακού δακτυλίου και την παρέμβαση της λεωφόρου μεταξύ μουσείου και ποταμού, επίτεινε ψυχολογικά στους πεζούς αυτήν την απομάκρυνση. Την άρση αυτού του διαχωρισμού επιχείρησε ο αστικός σχεδιασμός του δεύτερου μουσείου. Η χωροθέτηση του συγκροτήματος Wallraff-Richartz Museum- Museum Ludwig, στο κενό πεδίο ανάμεσα στον καθεδρικό και στο ποτάμι και ιδιαιτέρως ο τρόπος διάταξης του διαμορφώνει ένα σύστημα ανισουψούς πεζοδρόμησης, το οποίο ενοποιεί την πλατεία του καθεδρικού με τις αποβάθρες του ποταμού και την πεζογέφυρα (Πιν.2.19,εικ4155).

Συσχετίζοντας τις τέσσερις προηγούμενες περιπτώσεις, ως προς την κλίμακα του υδάτινου στοιχείου στο τμήμα το οποίο γειτονεύει με την περιοχή των μουσείων διαπιστώνουμε ότι η παράμετρος του πλάτους του υγρού στοιχείου το οποίο διασχίζεται εγκαρσίως επηρεάζει το χρόνο και την εμπειρία της μετάβασης. Το μικρό εύρος του ποταμού δρα επωφελέστερα για την σκηνοθέτηση του μουσειακού συνόλου στην αντίληψη των πολιτών, ενώ αντίθετα το μεγάλο εύρος του ποταμού, με το πλήθος των ετερογενών δραστηριοτήτων, οι οποίες αναπτύσσονται σ’ αυτόν, αποσπά το ενδιαφέρον των πολιτών και δεν συμβάλλει σε μια ψυχολογική προετοιμασία για την επίσκεψη στο μουσείο. Αν εξετάσουμε τις διατάξεις Museumsufer, Museumplein, από την οπτική του περιπλανώμενου διαβάτη, τότε διαπιστώνουμε ότι ο επισκέπτης στη Museumsufer επωφελείται διαρκώς από την γειτνίαση με το υγρό στοιχείο, ενώ στη Museumplein το αντιλαμβάνεται σημειακά.

2.4.3.γ. Διάθεση της περιοχής μουσείων ως προς τους φυτεμένους χώρους Το πράσινο, όλο και συχνότερα θεωρείται ότι αναβαθμίζει την περιοχή μουσείων και ταιριάζει στον επιδιωκόμενο πολιτιστικό χαρακτήρα της. Ο πίνακας επιβεβαιώνει αυτή την τάση. Είναι γεγονός ότι η γειτνίαση του μουσείου με χώρους πρασίνου, ενσωματώνει το μουσείο στα πρωτογενή στοιχεία της πόλης, συμβάλλει στην ανάδειξη του και στην προσέλκυση των πολιτών. Ο εξωραϊστικός χαρακτήρας των φυτεμένων χώρων καθιστά προνομιούχες τις πολιτιστικές και κοινωνικές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα μέσα σε κήπους, ιδιαιτέρως όταν αυτοί προφυλάσσονται από την όχληση της πόλης, οπότε η επαφή με τη φύση ξεκουράζει τον σύγχρονο άνθρωπο. Η παρεμβολή των φυτεύσεων διαφοροποιεί λειτουργικά και συμβολικά το μουσείο από τον υπόλοιπο αστικό ιστό, προσελκύει την προσοχή του περαστικού και συγχρόνως προσφέρει στους επισκέπτες του μουσείου την ευκαιρία για ένα περίπατο στη φύση. Μουσείο και κήπος προσφέρονται στον πολίτη, για να αξιοποιεί τον ελεύθερό του χρόνο συμμετέχοντας σε πολιτιστικές και φυσιολατρικές εκδηλώσεις. Οι φυτεμένες αποβάθρες στη Φραγκφούρτη και στη Κολωνία, ο κήπος στο National Mall στην Ουάσιγκτον επιβεβαιώνουν αυτές τις προθέσεις.

Ωστόσο στο Άμστερνταμ διατυπώνονται ήδη επιφυλάξεις για το εκτεταμένο πράσινο της Museumplein, θεωρώντας ότι απευθύνεται κυρίως σε τουρίστες και στην πραγματικότητα περιορίζει τις δυνατότητες για μια ποικίλη και πλούσια ζωή των πολιτών. Αν και τη δεκαετία του 1990 πολλοί θεώρησαν ότι τα μουσεία μέσα στο αστικό πάρκο θα ήταν η ενδεδειγμένη λύση εντούτοις πολλές ενστάσεις αναδύονται για το ύφος του χώρου. Στον δημόσιο διάλογο παρουσιάζονται απόψεις, οι οποίες θεωρούν ότι η πλατεία των μουσείων οφείλει να

91

μειώσει τον ψυχαγωγικό χαρακτήρα και να αναλάβει τον ρόλο της κεντρικής πλατείας της μεγαλούπολης, προσφέροντας τον ανοικτό δημόσιο χώρο συναντήσεων και εκδηλώσεων, ο οποίος λείπει από τη δομή του ιστορικού κέντρου του Amsterdam. Συγχρόνως διατυπώνονται προσδοκίες για την εγκαθίδρυση της σχέσης των ιδρυμάτων παγκόσμιας κλάσης με μια αντάξια πλατεία, η οποία θα συνδέει τα ιδρύματα και θα ενισχύει το σύνολο. Ο αέναος προβληματισμός για τη διαμόρφωση της museumplein στο Άμστερνταμ επαναφέρει τα διαχρονικά ερωτήματα: Πως αποκτά υλική υπόσταση η έννοια του πολιτιστικού χαρακτήρα και η πνευματικότητα την οποία οφείλει να αποπνέει η συνοικία των μουσείων; Οι υλικές και άυλες αξίες, οι οποίες χαρακτηρίζουν ένα αστικό σύνολο μουσείων γίνονται αντιληπτές ή καλύπτονται από σύγχρονες πρακτικές;

2.4.3.δ. Διάθεση της περιοχής μουσείων ως προς το πρωτεύον οδικό δίκτυο Η γειτνίαση του μουσείου με τις μεγάλες οδούς παρουσιάζει πλεονεκτήματα, αλλά και μειονεκτήματα. Είναι γεγονός ότι οι μεγάλες οδοί είναι όργανα κυκλοφορίας και επικοινωνίας και εντάσσουν στο πρωτοβάθμιο σύστημα της πόλης τα κυριότερα δημόσια κτίρια. Η μορφολογική διαμόρφωση της λεωφόρου σημασιοδοτεί το αστικό τοπίο σκηνοθετεί τα προσκείμενα κτίρια και καθορίζει την ποιότητα της πεζής ή εποχούμενης διαδρομής. Εμβληματικό παράδειγμα συνιστά το Ring στη Βιέννη, αλλά και το τμήμα της λεωφόρου Brienner Straße που διέρχεται από την Königsplatz στο Μόναχο, ή η παρόχθια λεωφόρος Schaumainkai στη Φραγκφούρτη. Όμως η λειτουργική εξυπηρέτηση του μουσείου και η προβολή του κτιρίου στους εποχούμενους διερχόμενους πολίτες αντιπαρατίθενται στην όχληση που προκαλεί η κυκλοφορία στους πεζούς επισκέπτες. Η διάσπαση από τον θόρυβο και την κυκλοφορία καταργούν κάθε έννοια ψυχικής ηρεμίας. Η φύση της αμαξιτής κυκλοφορίας καταστρέφει την επικοινωνία μεταξύ των παρειών και καθιστά ανοίκειους τους δημόσιους χώρους που ανοίγονται σ’ αυτήν.

Οι διαφορετικές αντιλήψεις των εκάστοτε εποχών, όσον αφορά τον ρόλο των οδικών αρτηριών στην πόλη και ειδικότερα οι συνέπειες της γειτνίασης των μουσείων με το οδικό δίκτυο αποτυπώθηκαν χαρακτηριστικά στη εξέλιξη των Museumplein Amsterdam, Domplatz Koln, Schlossplatz Stuttgart και στην περιοχή της Ακρόπολης Αθηνών. Η ανάδειξη και η εν συνεχεία αναίρεση του κεντρικού οδικού άξονα στη Museumplein Amsterdam, καθώς και η δημιουργία κυκλοφοριακών κόμβων στην γειτονιά το Καθεδρικού στη Κολω-νία και στη Schlossplatz Στουτγάρδη και η μεταγενέστερη υπογειοποίηση τους έδειξαν τις διαλυτικές επιπτώσεις της αυτοκίνησης. Η ανάγκη της παρεμβολής ενός μεταβατικού χώρου μεταξύ του δρόμου και του μουσείου γίνεται επιτακτικότερη όσο αυξάνεται η ταχύτητα κυκλοφορίας. Τούτο επιχειρήθηκε στη Neue Staatsgallery στη Στουτγάρδη με την υπερύψωση της πλατείας εισόδου στο μουσείο σε σχέση με τον γειτνιάζοντα αυτοκινητόδρομο. Στην Αθήνα το έργο της πεζοδρόμησης δεν περιορίστηκε στην απομάκρυνση του αυτοκινήτου, αλλά οργάνωσε έναν συνδετικό ιστό κατά μήκος του οποίου δημιουργούνται, και αναδιαμορφώνονται ελεύθεροι δημόσιοι χώροι, νέες πλατείες, νέα σημεία αναφοράς και συνάντησης που αποδίδονται στο κοινό. Η πεζοδρόμηση Δ. Αρεοπαγίτου – Αποστόλου Παύλου λειτούργησε ως συρραφή και ενοποίησε τους διασπαρμένους αρχαιολογικούς χώρους σε ένα σύνολο σ’ ένα ανοικτό μουσείο.

Η απομάκρυνση ή έστω ο περιορισμός της τροχοφόρου κυκλοφορίας από το εσωτερικό της περιοχής των μουσείων, αποτελεί πλέον κυρίαρχο στοιχείο της στρατηγικής για την βελτίωση της εμφάνισης και της αξίας του αστικού συνόλου μουσείων. Αποκαθιστάται η σχέση των μουσείων με το γειτονικό περιβάλλον. που βίαια διέκοπτε μέχρι χθες ο οδικός άξονας. H σχεδόν ολοκληρωτική απουσία τροχοφόρων στη περιοχή των μου-σείων διαμορφώνει μια όαση στο άστυ, ένα νέο μικροκλίμα πλημμυρισμένο από φυσικούς ήχους που χαρίζει στους περαστικούς μία αναζωογονητική αίσθηση γαλήνης και ηρεμίας.

2.4.3.ε. Θέση της περιοχής μουσείων ως προς το ιστορικό κέντροΗ έρευνα δεν επεκτείνεται προς το παρόν στα μεμονωμένα κτίρια, αλλά επικεντρώνεται στα σύνολα των μουσείων και διερευνά την σχέση τους με τον πυρήνα της πόλης. Ο συγκριτικός Πιν.2.20156, ο οποίος αποτυπώνει τη θέση της συνοικίας των μουσείων σε σχέση με τον κέντρο της πόλης, καταδεικνύει την γειτνίαση αυτών των περιοχών. Παρατηρώντας τους τρόπους με τους οποίους διατίθεται η περιοχή μουσείων ως προς το ιστορικό κέντρο της αντίστοιχης πόλης διακρίνουμε δύο περιπτώσεις: τα σύνολα μουσείων τα οποία είναι στον πυρήνα της παλιάς πόλης και σ’ εκείνα που αναπτύσσονται στην άμεση επέκταση της.

Όταν η περιοχή των μουσείων βρίσκεται στον πυρήνα του ιστορικού κέντρου, ο χώρος είναι φορτισμένος γεωγραφικά, πολιτιστικά, κοινωνικά, καλλιτεχνικά και ιστορικά. Ο πολίτης ή ό τουρίστας βιώνει αυτή την εμπειρία στο Museumsinsel Berlin, στη Domplatz Koln, στον Μεγάλο περίπατο στην Αθήνα, ή στο National Mall Washinghton D.C.

92

Πίνακας 2.20. Συγκρίσεις: Περιοχή Μουσείων - Ιστορικό Κέντρο.

Τι συμβαίνει όμως για τις περιοχές μουσείων που βρίσκονται σε επέκταση του ιστορικού κέντρου; Πώς θεμελιώνεται η μεταξύ τους επικοινωνία; Οι γειτονικές περιοχές ιστορικού κέντρου - συνοικίας μουσείων συνεργάζονται; Η σύγκριση των περιοχών Kunstareal στο München, Museumsufer στη Frankfurt και Museumplein στο Amsterdam έχει ενδιαφέρον γιατί και οι τρεις περιοχές αναπτύσσονται στην επέκταση του κέντρου της αντίστοιχης πόλης.

Στο Μόναχο, οι γειτονικές περιοχές Inner city - Kunstareal έχουν μια κατακορυφήν σχέση και οι δομές τους δεν συνεργάζονται. Τους λόγους της μη καλής επικοινωνίας μπορούμε να τους αναζητήσουμε στις αρχικές αποφάσεις για την ανάπτυξη της περιοχής Maxvorstadt. Ο ορθογώνιος πολεοδομικός ιστός της πρώτης επέκτασης της πόλης συστάθηκε εκατέρωθεν της οδού Brienner strabe, η οποία συνέδεε το Residenz Palace στο βόρειο όριο του ιστορικού κέντρου με το εξοχικό ανάκτορο Nymphenburg Palace στα δυτικά. Η χάραξη της λεωφόρου εφαπτομενικά του ιστορικού κέντρου, εξυπηρετούσε τότε την μετάβαση του βασιλιά προς το εξοχικό ανάκτορο και δεν έλαβε υπόψη τον ιστό του ιστορικού κέντρου. Η ανάπτυξη ενός ορθογώνιου αστικού ιστού στη βάση αυτής της λεωφόρου δημιούργησε το αυτοαναφερόμενο σχέδιο της πρώτης επέκτασης της πόλης, το οποίο δεν συνδιαλέγεται με το γειτονικό ιστορικό κέντρο. Σήμερα αναζητούνται τρόποι αναίρεσης της δυσλειτουργίας.

93

Τόσο στη Φρανκφούρτη όσο και στο Άμστερνταμ, οι δομές ιστορικού κέντρου - περιοχής μουσείων συνεργάζονται. Στη Φρανκφούρτη η περιοχή των μουσείων διαχέεται από το ιστορικό κέντρο προς την παρόχθια ζώνη και με τη σύμπραξη των γεφυρών επεκτείνεται στην απέναντι όχθη. Ο ποταμός Μain, που ορίζει την νότια πλευρά του ιστορικού κέντρου είναι ο πυρήνας της περιοχής των μουσείων. Η νότια όχθη, η οποία προγραμματίστηκε ως περιοχή μουσείων τη δεκαετία του 1980, συστηματικά αναπτύχθηκε παράλληλα στο ιστορικό κέντρο και σε μικρή απόσταση με τα πόδια από αυτό. Την υπέρβαση του αδιάβατου υγρού στοιχείου και την επίτευξη της λειτουργικής επικοινωνίας της απέναντι όχθης των μουσείων με τον πυρήνα της παλιάς πόλης υποστηρίζουν οι επτά γέφυρες. Ιδιαίτερα η κατασκευή της νέας πεζογέφυρας Holbeinsteg (1980) καθώς και η αποκατάσταση της παλαιότερης Iron Bridge (1869, 1993) είναι κρίκοι επικοινωνίας των μουσείων που βρίσκονται στις απέναντι όχθες, τόποι αγναντέματος του συνόλου της αποβάθρας των μουσείων και συγχρόνως χώροι προβολής και ενημέρωσης για πολιτιστικές εκδηλώσεις και εκθέσεις των μουσείων. Η συγκρότηση της Museumsufer με τα παρόχθια μουσεία και τις πολλές γέφυρες σε εκτεταμένη επαφή με την inner city παραπέμπει και στην συμβολική έννοια της «γέφυρας», η οποία συνδέει τη λειτουργία της τέχνης και του πολιτισμού.

Στο Άμστερνταμ, η πλατεία των μουσείων αναπτύχθηκε κάθετα στο ιστορικό κέντρο έχοντας ένα μόνο σημείο επαφής. Έχει ενδιαφέρον να κατανοήσουμε τα στοιχεία που συνθέτουν την μοναδικότητα της χωρικής υπόστασης αυτού του σημείου επαφής. Κατ’ αρχάς ένα κανάλι - στενό αδιάβατο υγρό στοιχείο- παρεμβάλλεται αποχωρίζοντας και διακρίνοντας τις δυο εφαπτομενικές περιοχές. Η γέφυρα αποκαθιστά τη λειτουργική σύνδεση και συγχρόνως επεξεργάζεται συγκινησιακά την μετάβαση σε διαφορετικούς κόσμους. Ο άξονας της ιστορικής πόλης προεκτεινόμενος μέσα στη museumplein συνδέει τις διαφορετικές δομές των δύο εν επαφή περιοχών και συμβάλλει στην συμπληρωματικότητα και στην αλληλεξάρτηση τους. Ποιός είναι ο ρόλος που διαδραματίζει το Rijksmuseum και η γέφυρα Museumbrug; Το μουσείο εν επαφή με την παλιά πόλη, αναπτύσσει τον όγκο του κάθετα στην γέφυρα και στην προέκταση του άξονα της Spiegel Street Weterigschans. Το εγκάρσιο δημόσιο πέρασμα μέσα από το μουσείο, σηματοδοτεί το Μουσείο – Πύλη στο όριο της παλιάς και της νέας πόλης, το οποίο αντικρίζει προς βορρά το ιστορικό κέντρο και προς νότο τη Museuplein. Η γέφυρα Museumbrug σε συνδυασμό με το εγκάρσιο δημόσιο πέρασμα μέσα από το Rijksmuseum επιλύουν με άμεσο λειτουργικό τρόπο την επικοινωνία των δυο περιοχών, εντείνουν τον συμβολισμό της εισαγωγής - μετάβασης σ’ έναν διαφορετικό κόσμο και διεγείρουν την περιέργεια του περιπατητή είτε κινείται με κατεύθυνση από το κέντρο του Άμστερνταμ προς την πλατεία των μουσείων είτε αντίθετα. H διαμόρφωση του σημείου επαφής inner city - museumplein, έχει ιδιαίτερη λειτουργική σημασία και συμβολική αξία στη φαντασία του διαβάτη. Ο άξονας – πέρασμα προσελκύει το βλέμμα των διερχομένων πολιτών προς τα παρακείμενα αίθρια του μουσείου και τους προσκαλεί να επισκεφθούν τα ενδότερα του μουσείου. Το μουσείο γίνεται η Πύλη - λειτουργική και συμβολική - για την προσπέλαση σε διαφορετικό τόπο.

Αξίζει να εστιάσουμε την προσοχή μας στον ρόλο που παίζει το υγρό στοιχείο στις δυο διατάξεις, συσχετίζοντας τους τρόπους διάθεσης των γειτονικών περιοχών ως προς το νερό, τη θέση και την κλίμακα. Στη Museumsufer στη Frankfurt και στη Museumplein στο Amsterdam το γραμμικό υγρό στοιχείο παρεμβάλλεται στη σύνθεση της ενότητας ιστορικό κέντρο – περιοχή μουσείων. Στη Frankfurt, ο ευρύς ποταμός Μain είναι ο πυρήνας της περιοχής των μουσείων, η οποία αναπτύχθηκε παράλληλα στο ιστορικό κέντρο και συνδέεται με αυτό μέσω των επτά γεφυρών. Αντίθετα στο Amsterdam η περιοχή των μουσείων αναπτύσσεται κάθετα στο ιστορικό κέντρο περιορίζοντας την επαφή σ’ ένα σημείο, στο οποίο παρεμβάλλεται το στενό κανάλι. Η μοναδική γέφυρα συμβάλλει στη διαμόρφωση του πέρασματος μεταξύ ιστορικού κέντρου - περιοχής μουσείων.

2.4.4. Διάταξη της περιοχής μουσείων Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας μιας περιοχής της πόλης συνήθως αναγνωρίζεται από μέσα. Ο προσδιορισμός

των εξωτερικών ορίων μιας περιοχής με τον αστικό περίγυρο δεν είναι ευανάγνωστος. Αν και η ιδέα του περιμετρικού υπαίθριου δακτυλίου συναντάται στις πόλεις, αφορά κυρίως τον υπαίθριο δημόσιο χώρο, ο οποίος περιβάλλει εξέχοντα κτίρια συνήθως δημόσιου χαρακτήρα. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις ο περιβάλλων ελεύθερος χώρος είναι συνήθως φυτεμένος με χαμηλή βλάστηση, αναδεικνύει το κτίσμα στον πεζό ή εποχούμενο παρατηρητή και συγχρόνως διαμορφώνει την μετάβαση από τον ρυθμό της πόλης σε μια πιο ιδιαίτερη κατάσταση. Τούτο παρατηρούμε χαρακτηριστικά σε κάθε μουσείο στη περιοχή Kunstareal στο Μόναχο, όπου τα μουσεία παραμένουν μοναχικά κτίσματα σε γειτονικά οικοδομικά τετράγωνα. Αυτή η διάταξη αποθαρρύνει την ενότητα του συνόλου.

Σε παλαιότερες εποχές, ο περιμετρικός υπαίθριος δακτύλιος με την μορφή της τάφρου απομόνωνε και προστάτευε το περιεχόμενο από το εξωτερικό περιβάλλον. Τούτο το συναντάμε σε παλαιά κάστρα που στεγάζουν σήμερα μουσειακές συλλογές όπως το Castelvecchio στη Βερόνα. Όταν ο περιμετρικός υπαίθριος

94

δακτύλιος περιβάλλει το σύνολο της περιοχής των μουσείων τότε αναδεικνύεται η λειτουργική και συμβολική διαφοροποίηση των γειτονικών καταστάσεων. Κορυφαίο παράδειγμα αποτελεί το Museumsinsel – Berlin, το οποίο στοιχειοθετεί στο χώρο την ισχυρή αντίληψη της ιδέας της κιβωτού. Στο κέντρο της ιστορικής πόλης του Βερολίνου, στο νησί, σ’ αυτόν τον περιορισμένο τόπο με την αυξημένη πυκνότητα οικοδομημάτων μουσείων, διαφυλάσσονται θησαυροί χιλιετιών ανθρώπινης ιστορίας. Η έννοια του πολύτιμου περιεχομένου αναδεικνύεται με την συμβολική απομόνωση του τόπου από την καθημερινότητα μέσω του υδάτινου δακτυλίου, την επαφή των κτισμάτων με το νερό και τη δημιουργία ενός εξωτερικού ορίου –τείχους, την πυκνή αστική δομή του νησιού με τον έντονο μητροπολιτικό χαρακτήρα, αλλά και με την προσήλωση στον πολιτισμικό χαρακτήρα αυτού του τόπου και την ελαχιστοποίηση αλλότριων εκδηλώσεων.

Η άρση της λειτουργικής απομόνωσης εξαρτάται από την επεξεργασία της μετάβασης από τον αστικό περίγυρο στην περιοχή των μουσείων. Το ζήτημα είναι με ποια μέσα συντίθεται η ένταση της μετάβασης σ’ ένα ιδιαίτερο τόπο, σε τι βαθμό ισορροπεί η συμβολική απομόνωση με την ταυτόχρονη λειτουργική επικοινωνία. Η επεξεργασία της μετάβασης εξαρτάται από τα είδη των στοιχείων τα οποία παρίστανται στην περιοχή της επαφής και από τους τρόπους σύνθεσης τους.

Τα μουσεία έχουν κατακτήσει ολόκληρη την αστική μορφολογία, ομαδοποιούμενα σε οικοδομικά τετράγωνα blocks, σε δρόμους, σε πλατείες, σε γειτονιές, σε πάρκα , σε λόφους, σε νησιά, σε όχθες μουσείων. Οι περιοχές μουσείων προσδιορίζονται κυρίως από το εσωτερικό ενοποιητικό συνδετήριο στοιχείο, δίνοντας έμφαση στις ποιότητες του αστικού ιστού, του πράσινου και του υγρού στοιχείου στην κατασκευή της πόλης. Η επίδραση της εσωτερικής διάταξης της περιοχής των μουσείων στην αντίληψη του επισκέπτη είναι καθορι-στική. Στη συνέχεια διερευνούμε το θέμα της αντίληψης της περιοχής των μουσείων μέσα από τις διατάξεις των υλικών στοιχείων, οι οποίες συγκροτούν τα αντίστοιχα αστικά σύνολα. Η προσέγγιση του θέματος της αντίληψης από την οπτική της ιδέας της διάταξης ανάγεται σ’ ένα αφαιρετικό επίπεδο σκέψης, αλλά πρωταρ-χικό στη διαδικασία σύλληψης και σύνθεσης του χώρου. Ο συγκριτικός Πιν2.21157 ο οποίος αποτυπώνει την ποικιλία των περιοχών μουσείων, όσον αφορά την κλίμακα και την δομή τους, προσφέρεται ως υπόβαθρο στην αναζήτηση και ερμηνεία των προθέσεων, τις οποίες εμπεριέχουν οι διαφορετικές διατάξεις.

Προσεγγίζουμε το ζήτημα της επίδρασης της διάταξης της περιοχής των μουσείων στην αντίληψη του διαβάτη από την οπτική του ανοικτού χώρου. Τούτο επιλέγεται διότι ο υπαίθριος δημόσιος χώρος επιδρά καταλυτικά στην αντίληψη του ανυποψίαστου διαβάτη. Προϋπόθεση για την συγκριτική μελέτη των υφιστάμενων διατάξεων είναι η διάκρισή τους σε ομάδες με κοινά χωρικά – λειτουργικά χαρακτηριστικά. Η αναγωγή σε κάποιες κοινές ιδέες, συστηματοποίησε τις διατάξεις ανάλογα με την θέση και τον ρόλο του ανοικτού χώρου. Τυπολογικά μπορούμε να διακρίνουμε τον κεντρικό ενιαίο υπαίθριο χώρο είτε στη διάταξη της πλατείας είτε στη γραμμική ανάπτυξη του δρόμου, καθώς και τον διάχυτο υπαίθριο χώρο (διάταξη αρχιπελάγους). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η συνάρτηση της ιδέας με την κλίμακα του χώρου όπου αυτή υλοποιείται, αφού το μέγεθος του χώρου επηρεάζει τις δυνατότητες κίνησης και αντίληψης του περιπατητή. Στους βασικούς τύπους της πλατείας και του δρόμου, ο κεντρικός ενιαίος υπαίθριος χώρος συγκροτεί σε ενότητα τα περιβάλλοντα κτίσματα. Συγχρόνως τα αναδεικνύει, προσφέρει τη δυνατότητα εγκάρσιων οπτικών φυγών και λειτουργεί ως χώρος αναφοράς και προσανατολισμού για τον χρήστη.

Οι δύο διατάξεις National Mall - Washington D.C. και Museuplein- Amsterdam, έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό τον κεντρικό ενιαίο μεγάλο χώρο πρασίνου στην περίμετρο του οποίου αναπτύσσονται τα κτίσματα των μουσείων. Η πρόθεση προστασίας από την όχληση και την καθημερινότητα της πόλης ι αφήνει την ταχεία κυκλοφορία των οχημάτων στο εξωτερικό της περιοχής των μουσείων. Ο εξωραϊστικός χαρακτήρας του φυτεμένου κεντρικού χώρου, ενισχύει την ιδιαιτερότητα του περιβαλλόμενου εσωστρεφούς χώρου σε σχέση με τον εξωτερικό ρυθμό της πόλης και προσφέρει στους επισκέπτες ηρεμία και δυνατότητα αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου τους, συμμετέχοντας σε πολιτιστικές και φυσιολατρικές εκδηλώσεις.

Αν και θεωρείται ότι ο κεντρικός ελεύθερος χώρος ενοποιεί τα μουσεία σε μια αισθητική εντύπωση, όμως η ενότητα επηρεάζεται από το μέγεθος και το ύφος του κεντρικού υπαίθριου χώρου, καθώς και από την πυκνότητα και τον χαρακτήρα της περιβάλλουσας δόμησης. Στο βαθμό που οι διαστάσεις του χώρου συναρτώνται με τις δυνατότητες κίνησης και αντίληψης του περιπατητή εγείρονται ενστάσεις για την μεγάλη κλίμακα του χώρου, για τα είδη των δραστηριοτήτων τις οποίες αυτός φιλοξενεί και τον εν δυνάμει αποπροσανατολιστικό χαρακτήρα τους σε σχέση με το περιεχόμενο των ιδρυμάτων - μουσείων. Όλο και περισσότερο αμφισβητείται η καταλληλότητα ενός μεγάλου κεντρικού χώρου, ο οποίος προσφέρεται στους πολίτες και στους τουρίστες για περίπατο και αναψυχή, αλλά δεν ενεργοποιεί το ενδιαφέρον τους για τον μυθικό κόσμο των μουσείων. Αλλά και τα κτίσματα τα οποία συγκροτούν τον περίβολο, με την πυκνότητά της δόμησή τους, τις χρήσεις που φιλοξενούν και τις δυνατότητες επέκτασης τους στον κεντρικό χώρο επηρεάζουν τον χαρακτήρα του συνόλου.

95

Πίνακας 2.21. Συγκρίσεις: Διάταξη της περιοχής μουσείων.

96

Αν παρατηρήσουμε πιο προσεκτικά τις δυο διατάξεις διαπιστώνουμε διαφορές ως προς την πυκνότητα και την έκταση του περιβάλλοντος δομημένου χώρου, αλλά και του χαρακτήρα της κεντρικής περιοχής.

Στο Amsterdam, η Museumplein διαμορφώνεται στην επέκταση της παλιάς πόλης χωρίς ένα σαφές σχέδιο. Η πλατεία ορίζεται από ελεύθερα διατεταγμένα κτίρια των μουσείων μόνο στην βορειοδυτική ημιπερίμετρο ενώ στη νότιο-ανατολική συγκροτείται από κτίρια πολυτελών κατοικιών. Το αρχιτεκτονικό σχήμα του εσωτερικού περίκλειστου υπαίθριου χώρου είναι μακροβιότατη ιδέα. Η διαχρονική διάδοση της εξηγείται από τον ορθολογικό χαρακτήρα της, δηλαδή από την δυνατότητά της να δημιουργεί έναν εσωτερικό προστατευμένο υπαίθριο χώρο ζωής. Στο Άμστερνταμ ο κεντρικός υπαίθριος χώρος διασχίζεται από έναν άξονα, ο οποίος προεκτείνεται μέσα στον αστικό ιστό - βορείως στο ιστορικό κέντρο και νοτίως στην επέκταση της πόλης- αποκαθιστώντας τον διάλογο των γειτονικών περιοχών. Η παρουσία του άξονα δεν εκφράζεται διαχρονικά με έναν ομόθυμο χαρακτήρα, αλλά επηρεάζεται από τις εκάστοτε αντιλήψεις. Τον 21ο αιώνα η έκφραση του άξονα υποβαθμίζεται στο τμήμα της φυτεμένης πλατείας, ορίζοντας απλά ένα πεζόδρομο, αλλά αναβαθμίζεται στο τμήμα του περάσματος μέσα από το Rijksmuseum, με την αποκατάσταση των εκατέρωθεν αιθρίων του μουσείου.

Αντίθετα στο National Mall - Washington D.C., το οποίο ταυτίζεται με το ιστορικό κέντρο της πρωτεύουσας, η μνημειακή διάταξη ορίζει διαχρονικά έναν κεντρικό φυτεμένο χώρο περιπάτου, διάστικτο με μνημεία, τα άκρα του οποίου ορίζονται με κτίσματα - σύμβολα της πόλης. Το ανατολικό τμήμα του Mall, ανάμεσα στο Capitol και στο Washington Memorial αφιερώνεται αποκλειστικά στα σημαντικότερα μουσεία της πόλης, τα οποία παρατάσσονται σε σειρά εκατέρωθεν του ιστορικού άξονα. Αν και η κλίμακα του τόπου είναι μεγάλη, ωστόσο ο πολιτισμικός χαρακτήρας είναι αντιληπτός. Τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι η μεν περιβάλλουσα συγκροτείται μόνο από πολυάριθμα μουσεία και χαρακτηρίζεται από μεγάλη πυκνότητα δόμησης ποιοτικής αρχιτεκτονικής. Ο κεντρικός χώρος πρασίνου είναι λιτός, φιλοξενεί μόνιμες υπαίθριες εκθέσεις γλυπτών, καθώς και διακριτικές ενημερώσεις για τις εκθέσεις των μουσείων.

Η εν σειρά παράταξη κτισμάτων εκατέρωθεν ενός επιμήκους υπαίθριου χώρου ανάγεται στην βασική τυπολογία του δρόμου. Η διάταξη αυτή συγκροτεί τουλάχιστον την οπτική ενότητα του συνόλου, αλλά η ουσιαστική επικοινωνία των απέναντι πλευρών εξαρτάται από το εύρος και τον χαρακτήρα του κεντρικού χώρου. Είναι αυτονόητο ότι ένας δρόμος ταχείας κυκλοφορίας αυτοκινήτων αποξενώνει τις απέναντι πλευρές και διασπά κάθε έννοια ενότητας. Ο πεζόδρομος στις παρυφές του Βράχου της Ακρόπολης στην Αθήνα ενοποίησε τους παρακείμενους αρχαιολογικούς τόπους. Στο National Mall - Washington D.C ο βατός ενδιάμεσος χώρος πρασίνου θεμελιώνει τη λειτουργική εξυπηρέτηση των παρειών και ενθαρρύνει τον πολιτισμικό χαρακτήρα της περιοχής. Τι συμβαίνει όμως στη Museumsufer – Frankfurt όπου ο κεντρικός χώρος είναι το άβατο υγρό στοιχείο;

Στη Φρανκφούρτη το ποτάμι δεν γίνεται όριο αλλά στοιχείο εξωραϊσμού και ενοποίησης της παλιάς πόλης με την απέναντι όχθη των μουσείων. Οι γέφυρες αποκαθιστούν συνέχειες οδών που ξεκινούν από την βόρεια περιοχή του ιστορικού κέντρου της Φρανκφούρτης και διεισδύουν στην απέναντι νότια περιοχή της επέκτασης της πόλης, είναι οι χώροι μετάβασης, είναι οι κρίκοι των πεζών. Όμως η κλίμακα της περιοχής, το μεγάλο μήκος της παρόχθιας ζώνης (1μίλι) όπου βρίσκονται τα μουσεία, το μεγάλο εύρος του ποταμού, η απόσταση των μουσείων από την όχθη, η παρεμβολή δρόμου μεταξύ μουσείων και όχθης με την αντίστοιχη κυκλοφορία οχημάτων, η διασπορά των μουσείων ανάμεσα σε κτίσματα άλλων χρήσεων και σε κήπους αφήνει μια διφορούμενη αίσθηση για το κατά πόσον ο χαρακτήρας αυτού του δημόσιου χώρου είναι κατάλληλος να προϊδεάσει τους ανυποψίαστους περιπατητές για τον εσωτερικό κόσμο των μουσείων.

Εστιάζοντας την προσοχή μας στα γεωμετρικά χαρακτηριστικά των περιοχών National Mall - Washington D.C, Museumsufer – Frankfurt διαπιστώνουμε την γιγάντια κλίμακα και ειδικότερα ότι το εύρος του Mall είναι περίπου ίδιο με αυτό του ποταμού Main, αλλά και τα μήκη των περιοχών που αναπτύσσονται τα μουσεία είναι παρόμοια. Ωστόσο στο Mall - Washington D.C., η ενότητα είναι εμφανής ενώ στη Museumsufer – Frankfurt επικρατεί η πολυδιάσπαση.

Στην Αθήνα η ιδέα της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων αποτελεί μια διορθωτική κίνηση. Η αποκατάσταση της συνοχής των κατακερματισμένων αρχαιολογικών χώρων δημιούργησε ένα δίκτυο πεζοδρόμων το οποίο αναβάθμισε τον δημόσιο χώρο της πόλης και την ποιότητα ζωής των πολιτών και των επισκεπτών της. Σήμερα διαχέονται η αρχαία, η νεοκλασική και η σύγχρονη Αθήνα και συγκροτούν το Ανοικτό Μουσείο. Το ετερόκλητο δίκτυο περιπάτων περιλαμβάνει τα πλέον διάσημα αρχαία και βυζαντινά μνημεία, την παλαιά πόλη, οικοδομήματα, πλατείες, άξονες και περιοχές ιστορικού χαρακτήρα. Ειδικά η πεζοδρόμηση του περιφερειακού της Ακρόπολης αναίρεσε το όριο μεταξύ της παλαιάς και την νέας πόλης και δρα ως «συρραφή», η οποία φέρνει την αρχαία πόλη κοντά στους κατοίκους. Ο Μεγάλος Περίπατος αναδεικνύει την διαστρωμάτωση της ιστορικής πόλης, «ξεναγεί» στα βασικά εκθέματα. Ωστόσο στα δυο του άκρα, στο

97

Θησείο και στο Νέο Μουσείο Ακρόπολης, έχουν δημιουργηθεί δυο πόλοι αναψυχής, οι οποίοι αλλοιώνουν τον χαρακτήρα του ήπιου αρχαιολογικού περιπάτου. Αν και η μαζικότητα της χρήσης του περιφερειακού μπορεί να αποτελέσει τεκμήριο επιτυχίας του έργου, καθώς ο κόσμος έρχεται σε επαφή με την πολιτιστική κληρονομιά και απολαμβάνει τον περίπατο κάτω από την Ακρόπολη, εντούτοις ενστάσεις διατυπώνονται για την μετατροπή σε έναν πολύβουο μητροπολιτικό δημόσιο χώρο. Στο ένα άκρο του περιφερειακού, η οδός Αποστόλου Παύλου προσφέρει ένα σύνθετο πλέγμα δραστηριοτήτων αναψυχής. Το ίδιο συμβαίνει, σήμερα, και στο άλλο άκρο του περιπάτου, καθώς η έναρξη λειτουργίας του νέου Μουσείου της Ακρόπολης μετέτρεψε άμεσα τον χαρακτήρα της οδού Μακρυγιάννη ενθαρρύνοντας τη δημιουργία ενός ακόμη πόλου αναψυχής με καφετέριες και εστιατόρια. Το νέο μουσείο έχει εισάγει έναν νέο τρόπο αντίληψης του χώρου που υποβαθμίζει τις τοπικές ιδιαιτερότητες και εντείνει τον χαρακτήρα κατανάλωσης και αναψυχής της περιοχής. Αντιθέτως ο πεζόδρομος του Πικιώνη, διατηρεί τον ήρεμο χαρακτήρα, όπου οι λιγοστοί επισκέπτες έχουν ακόμη τη δυνατότητα να αντιληφθούν το πνεύμα του συγκεκριμένου τόπου. Στη χάραξη της διαδρομής κυριαρχούν οι προοπτικές φυγές, τα παιγνίδια της απόκρυψης, της αποκάλυψης και της ανάδειξης της θέας προς την Ακρόπολη.

Πίνακας 2.22. Συγκρίσεις: Εσωτερική διάταξη περιοχής μουσείων – Τοπογραφία - Ιστορικό Κέντρο.

98

ΣύνοψηΗ περιοχή των μουσείων αναγνωρίζεται ως εξειδικευμένη επιμέρους αστική ενότητα, η οποία παρουσιάζει μακροβιότητα, ένταση και πυκνότητα σε συγκεκριμένο τόπο μέσα στην πόλη. Μέσα από τις διαφορετικές στιγμές της ανάπτυξης της πόλης, ξεχώρισε ο ζωντανός οργανισμός με την υψηλή συγκέντρωση ιδρυμάτων με πολιτιστικό και κοινωνικό περιεχόμενο σ’ ένα τόπο και συγκροτήθηκε η αντίστοιχη περιοχή μουσείων. Η μορφολογική και δομική διαφοροποίηση είναι από τα πιο τυπικά χαρακτηριστικά των αστικών συνόλων μουσείων.

Κάθε περιοχή μουσείων είναι ένα σύστημα χώρου, το οποίο έχει τα δικά του χαρακτηριστικά προσφέροντας μια ιδιαίτερη εμπειρία τους πολίτες και το οποίο εν δυνάμει μπορεί να λειτουργήσει για την ανακάλυψη νέων χωρικών μορφών. (Πιν.2.22158) Η τοπογραφική ιδιαιτερότητα ενός πεδίου έλκει την ανοικοδόμηση σημαντικών κτισμάτων. Η αστική μορφή της περιοχής των μουσείων γίνεται ένα χαρακτηριστικό συστατικό, ένα κομμάτι της ταυτότητάς τους και του εκπαιδευτικού προγράμματος και ακόμη του σήματος (brand) το οποίο προωθεί αστικές και πολιτισμικές αναφορές. Με την προσθήκη του πολιτισμού, οι περιοχές των μουσείων αλλάζουν την τυπολογία των αστικών χώρων και δημιουργούν μια νέα κεντρικότητα και μνημειακότητα.

Οι περιοχές μουσείων (clusters) επανακαθορίζουν την έννοια της δημόσιας σφαίρας και απεικονίζουν την μετάβαση από τα δημόσια ιδρύματα στο δημόσιο χώρο. Σ’ αυτή την κοινωνική αλλαγή με την έξαρση του πο-λιτισμικού τουρισμού, οι πολεοδομικές διαστάσεις του μουσείου αποκτούν πρωταρχική σημασία. Ο δημόσιος χώρος γίνεται ο κρίσιμος διαμεσολαβητής – καταλύτης μεταξύ του μουσείου και της πόλης. Πολλές περιοχές μουσείων συνδέουν πολυκεντρικά δίκτυα και αναπτύσσονται σε θεαματικές αστικές χειρονομίες, δημιουργώ-ντας την πόλη των μουσείων σαν ένα πολιτιστικό και εκπαιδευτικό τοπίο στη νέα κλίμακα της πόλης. Το μεγα-λύτερο κληροδότημα της έκρηξης του μουσείου είναι η δημιουργία της υποδομής μουσείων νέων αναλογιών και δυνατοτήτων, δίνοντας στην αστική επίδραση του μουσείου νέα διάσταση, τη διάσταση της γεννήτριας ταυτότητας, κατασκευής και συνοχής, της μεταμοντέρνας μητρόπολης.

Ωστόσο, αν και ο στόχος για την αύξηση της επισκεψιμότητας στις περιοχές των μουσείων επετεύχθη αμφισβητείται ο τελικός χαρακτήρας. Η αλλοίωση του πνευματικού και πολιτιστικού χαρακτήρα διατυπώνεται σιγά - σιγά ως κοινός τόπος. Η διασπορά και η αποσπασματικότητα των μουσειακών ιδρυμάτων σε μεγάλη περιοχή με την ταυτόχρονη παρεμβολή πολλών αλλότριων δράσεων μειώνουν κατά πολύ τη δυνατότητα κατανόησης της αλληλουχίας των μουσείων και του ενιαίου ιστορικού, πνευματικού και καλλιτεχνικού τους περιεχομένου.

99

Σημειώσεις1 https://www.preussischer-kulturbesitz.de/en/locations/overview-of-all-locations/museumsinsel-berlin-

and-historical-center.html [30/3/2016]2 (Rossi, 1991,145).3 (Rossi, 1991, 72-73).4 Πιν. 2.1. Museumsinsel. http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Museumsinsel_panorama.jpg5 Πιν.2.2.εικ.5. Χάρτης κέντρου Βερολίνου 1789. http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Map_de_

berlin_1789.jpg6 http://www.preussischer-kulturbesitz.de/en/locations/overview-of-all-locations/museumsinsel-berlin-

and-historical-center.html7 Η αιτιολόγηση της Unesco για το Museumsinsel. http://whc.unesco.org/en/list/896 [30/3/2016]8 Πιν.2.2.εικ.6. Berlin, Αltes Museum. http://en.wikipedia.org/wiki/Museumsinsel#mediaviewer/

File:Berliner_Dom_Museum_Island.jpg 9 Το ιστορικό για την συγκρότηση του Museumsinsel: https://www.museumsinsel-berlin.de/en/

masterplan/historical-overall-concept-for-the-museumm-island/10 Πιν.2.2,εικ.3 Berlin, Neues Museum. http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Neues_Museum_An-

sicht_Payne_um_1850.jpg 11 Εικόνα: Berlin, Alte nationalgallery. https://www.museumsinsel-berlin.de/en/buildings/alte-national-

galerie/12 Εικόνα: Berlin Bodesmuseum. http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c9/Berlin_Museum-

sinsel_Fernsehturm.jpg13 Πιν.2.2, εικ.1 Berlin, Pergamon museum – Bodes museum 1951. http://upload.wikimedia.org/wikipe-

dia/commons/e/e5/Bundesarchiv_Bild_183-12947-0003%2C_Berlin%2C_Bodemuseum%2C_Perga-monmuseum.jpg

14 Για το άνοιγμα των μουσείων στο Museumsinsel κατά χρονολογική σειρά: https://www.museumsinsel-berlin.de/en/buildings/overview-of-the-buildings/

15 Stiftung Preußischer Kulturbesitz.16 http://www.museumsinsel-berlin.de/masterplan, https://www.museumsinsel-berlin.de/en/masterplan/

historical-overall-concept-for-the-museumm-island/, The opening of the buildings on the Museum Is-land in Historical Order: https://www.museumsinsel-berlin.de/en/buildings/overview-of-the-buildings/

17 Αρχαιολογικός περίπατος στο Museumsinsel. http://www.preussischer-kulturbesitz.de/en/locations/construction-projects/museumsinsel-master-plan/archaeologische-promenade.html

18 Πιν.2.2,εικ.4. Berlin. Επεξεργασία © Λ. Μάντζιου. Πηγή σχεδίου υποβάθρου: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/27/Karte_berlin_museumsinsel.png

19 Για την ιστορία της θέσης του κτιρίου james-simon-galerie: https://www.museumsinsel-berlin.de/en/buildings/james-simon-galerie/

20 Εικόνα: Berlin Neues Museum, http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Berlin_Neues_Museum_Ost-fassade.jpg

21 Για το νέο κτίριο υποδοχής στο σύνολο του Museumsinsel: https://www.museumsinsel-berlin.de/en/buildings/james-simon-galerie/

22 Εικόνα: Berlin, James Simon Gallery, https://www.google.gr/search?q=james+simon+gallery+chip-perfield&rlz=1T4GGLL_elGR343GR344&tbm=isch&imgil=S5ozvQva9QWH-M%253A%253BrT-dxOaV88JmI6M%253Bhttp%25253A%25252F%25252Fwww.davidchipperfield.co.uk%25252Fproject%25252Fjames_simon_galerie&source=iu&pf=m&fir=S5ozvQva-9QWH-M%253A%252CrTdxOaV88JmI6M%252C_&biw=997&bih=561&ved=0CCgQyjdqFQoT-CITszuSgpMgCFYO_FAod94kFPQ&ei=T7cOVsSICoP_UveTlugD&usg=__3JP3szoirG8BtpkF412js-rRRFOk%3D#imgrc=S5ozvQva9QWH-M%3A&usg=__3JP3szoirG8BtpkF412jsrRRFOk%3D

23 https://www.museumsinsel-berlin.de/en/promenade/archaeological-promenade/, http://www.pre-ussischer-kulturbesitz.de/en/locations/construction-projects/museumsinsel-master-plan/archaeolo-gische-promenade.html

24 Για την επέκταση του Museumsinsel στο Humboldt-Forum: https://www.museumsinsel-berlin.de/en/masterplan/projection-into-the-future/#c1654 και http://www.sbs-humboldtforum.de/en/Berlin-Palace/Construction/ και http://www.sbs-humboldtforum.de/en/Humboldt-Forum/

25 Σήμερα έχουν ήδη ολοκληρωθεί οι επεμβάσεις στα Bode-Museum, Neues Museum, Alte Nationalgal-erie καθώς και στους υπαίθριους χώρους της Kolonnadenhof (κιονοστοιχία στην αυλή).

100

26 Neues Museum 1843-2009. http://www.davidchipperfield.co.uk/project/neues_museum, http://www.davidchipperfield.co.uk/downloads/projects/11/neuesmuseum_dca.pdf

27 Πιν.2.4,εικ.5. München Χάρτης 1858. http://en.wikipedia.org/wiki/File:Munich_1858_-_London,_John_Murray,_1858.jpg

28 Πιν.2.4,εικ.6. München Σχέση περιοχής μουσείων – πρασίνου. Επεξεργασία χάρτη © Λ.Μάντζιου29 Πιν.2.4,εικ.7. München Σχέση περιοχής μουσείων –ιστορικού κέντρου. Επεξεργασία χάρτη © Λ.Μά-

ντζιου. 30 Πιν.2.4,εικ.1. München, Nymphenburg Palace – Königsplatz. Επεξεργασία χάρτη © Λ.Μάντζιου.31 Πιν.2.3. Königsplatz_-_München -Πανόραμα. http://de.wikipedia.org/wiki/Datei:Königsplatz_-_

München_-_Panorama.jpg32 Η Alte Pinakothek έργο του αρχιτέκτονα Leo von Klenze άνοιξε το 1836. Την εποχή της ανέγερσης

του το κτίριο ήταν το μεγαλύτερο μουσείο στον κόσμο. Ο πρωτοποριακός του σχεδιασμός, ο οποίος συνδέεται με τη λειτουργία, τη δομή και τον φωτισμό του κτιρίου ως μουσείο, επηρέασε πολλά μουσεία στον ευρωπαϊκό χώρο. Μετά τις καταστροφές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, την περίοδο 1952-1957 γίνονται εκτεταμένες επεμβάσεις από τον αρχιτέκτονα Hans Dollgast. Επίσης (Klotz,Η., Krase, W., 1985, 37-40).

33 Πιν.2.4,εικ.4. Alte_Pinakothek, München http://en.wikipedia.org/wiki/Alte_Pinakothek#/media/File:München_Alte_Pinakothek_um_1900.jpg

34 Για το νέο κτίριο Neue Pinakothek, (Klotz,Η., Krase, W., 1985, 44-48).35 Εικ Μουσείο Brandhorst (2009), München http://de.wikipedia.org/wiki/Museum_Brandhorst#/media/

File:Museum_Brandhorst_außen2a.jpg36 Πιν.2.4,εικ.2. Pinakothek der Moderne (2012), München http://de.wikipedia.org/wiki/Pinakothek_der_

Moderne#/media/File:Pinakothek_fg01.jpg37 Πιν2.4,εικ.3. Museum Ägyptischer Kunst (2013), München http://en.wikipedia.org/wiki/Kunstareal#/

media/File:Gabelsbergerstraße_33–35_München-1.jpg, [18.3.2015] https://en.wikipedia.org/wiki/Kun-stareal#/media/File:Gabelsbergerstra%C3%9Fe_33%E2%80%9335_M%C3%BCnchen-1.jpg

38 Κunstareal. München, Freiflδchenworkshop 6-8 October 2010. http://projekt.kunstareal.de/projekt/images/Publikationen/KAM%20Workshop%20Intro.pdf 39 Πιν.2.4,εικ.4 München Περιοχή Μουσείων. Επεξεργασία © Λ. Μάντζιου.40 Για την ιστορική εξέλιξη της Konigsplatz: http://www.planet-franken-online.de/koenigsplatz.html

καθώς και http://www.historisches-lexikon-bayerns.de/artikel/artikel_44746 41 Πιν.2.5,εικ.1. Washinghton D.C, σχέδιο L’Enfant. http://commons.wikimedia.org/wiki/File:L’Enfant_

plan.jpg42 History of the Mall, Washinghton D.C. https://web.archive.org/web/20140304025556/http://www.

savethemall.org/mall/resource-hist02.html The L’ Enfant & McMillan Plans. http://www.nps.gov/nr/travel/wash/lenfant.htm,

43 Πιν.2.5,εικ.4. Washinghton D.C, σχέδιο McMillan. http://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=-File:McMillan_Plan.jpg&oldid=144453771

44 The 19th Century and the McMillan Plan of 1901-1902. https://web.archive.org/web/20150104201335/http://www.savethemall.org/mall/resource-hist03.html#top

45 Πιν.2.5,εικ.3. Περιοχή Μουσείων National Mall, Washinghton D.C. επεξεργασία © Λ.Μάντζιου. 46 National Mall Plan: Summary. Enriching our American Experience, Envisioning a new Future. http://

www.nps.gov/nationalmallplan/Documents/FEIS/NAMA_Summary2010.pdf 47 Πιν.2.5,εικ.2. Washinghton D.C, National Mall άποψη από το Lincoln Memorial, προς την περιοχή

των μουσείων και στο βάθος το Capitol. http://commons.wikimedia.org/wiki/File:WashingtonDCMallAerialNavyPhoto_crop.jpg

48 Πιν.2.5,εικ.5. Washinghton D.C, National Mall 2015. επεξεργασία © Λ. Μάντζιου.49 National Mall Plan:Summary. Enriching our American experience envisioning a new future. http://

www.nps.gov/nationalmallplan/Documents/FEIS/NAMA_Summary2010.pdf50 The Mall as Public Forum in the Twentieth Century. https://web.archive.org/web/20150104195610/

http://www.savethemall.org/mall/resource-hist04.html51 Advancing the Legacy of the National Mall through Public Policy and Innovative Ideas. http://www.

savethemall.org/52 The Mall Today and the Need for Protection. https://web.archive.org/web/20150104201339/http://

www.savethemall.org/mall/resource-hist05.html

101

53 Πιν.2.6,εικ.6. Amsderdam, χάρτης 1875/76. http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Old_maps_of_Amsterdam#mediaviewer/File:Kalff-niftrik.jpg

54 Πιν.2.6,εικ.7. Amsderdam, Museumplein 2013 περιοχή μουσείων – τοπογραφία. Επεξεργασία © Λ. Μάντζιου.

55 Πιν.2.6,εικ.8. Amsderdam, Museumplein 2013. Επεξεργασία © Λ. Μάντζιου.56 Πιν.2.6,εικ.1. Amsderdam, Rijksmuseum 1885. http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rijksmuse-

um_Flickr.jpg57 Πιν.2.6,εικ.4. Amsderdam, Πρόταση Van Eaesteren, πηγή σχεδίου σελ. 42,43 από http://www.tentoon-

stellingmuseumplein.nl/58 Για ιστορική εξέλιξη Museumplein: http://www.tentoonstellingmuseumplein.nl/59 Πιν.2.6,εικ.2. Amsderdam, Museumplein 1978. http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Overzicht_

achterzijde_vanaf_Museumplein_-_Amsterdam_-_20011253_-_RCE.jpg, [1.3.2015]60 Για τη νέα προσθήκη στο Stedelijk Museum: http://www.stedelijk.nl/en/visit-us/building/new-annex 61 Πιν.2.6,εικ.5. Amsderdam, Museumplein 2015. Επεξεργασία © Λ. Μάντζιου.62 Πιν.2.6,εικ.3. Amsderdam, Museumplein 2013. Φωτογράφιση © Λ.Μάντζιου [2.5.2013]63 Πιν.2.8,εικ.1. Domplatz, Köln, 1945. Τα μουσεία ανεγέρθηκαν στην ΝΑ πλευρά του καθεδρικού.

Πηγή εικόνας: https://www.flickr.com/photos/21734563@N04/2108942727 64 Πιν.2.8,εικ.2. Domplatz, Köln 2015. Σκίτσο © Λ. Μάντζιου. 65 Cologne Cathedral, http://whc.unesco.org/en/list/29266 http://structurae.net/structures/dombrucke67 Ιστορία κεντρικού σιδηροδρομικού σταθμού στη Κολωνία: http://en.wikipedia.org/wiki/

K%C3%B6ln_Hauptbahnhof68 (Aldo, 1991,180).69 Πιν.2.7,εικ.1. Καταστροφή της Κολωνίας, 1945. http://en.wikipedia.org/wiki/Cologne#mediaviewer/

File:Koeln_1945.jpg70 Rudolf Schwarz and the concept of stadtlandschaft https://www.academia.edu/482528/Rudolf_

Schwarz_and_the_concept_of_stadtlandschaft 71 Η γέφυρα Hohenzollern κατασκευάστηκε μεταξύ 1907 και 1911 μετά την κατεδάφιση της παλιάς

γέφυρας ( Dombrücke ). Παρά το γεγονός ότι η θέση της γέφυρας και του σιδηροδρομικού σταθμού ήταν ήδη αμφιλεγόμενη, η γέφυρα Hohenzollern έλαβε τον προσανατολισμό της προηγούμενης γέφυρας στον κεντρικό άξονα του καθεδρικού ναού. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν μία από τις πιο σημαντικές γέφυρες στη Γερμανία, η οποία παρά τις αεροπορικές επιδρομές δεν υπέστη σοβαρές ζημιές. Όμως στις 6 Μαρτίου 1945, οι γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις ανατίναξαν τη γέφυρα, όταν τα συμμαχικά στρατεύματα ξεκίνησαν την επίθεσή τους στην Κολωνία. Η ανακατα-σκευή της γέφυρας ολοκληρώθηκε το1959 ενώ τη δεκαετία του 1980 ανακαινίστηκε με δύο νέα κομ-μάτια. Σήμερα έχει την πιο μεγάλη χρήση σιδηροδρομικής γέφυρας στη Γερμανία. http://structurae.net/structures/hohenzollernbrucke, http://structurae.net/structures/hohenzollernbrucke-1987

72 Περιοχή ΝΑ του καθεδρικού μετά τον πόλεμο, όπου ανεγέρθηκαν τα δυο μουσεία: http://www.anicursor.com/colpicwar.html και https://stevehickey.files.wordpress.com/2009/07/cologne-cathedral-wwii.jpg

73 http://www.museenkoeln.de/roemisch-germanisches-museum/pages/4.aspx?s=4 74 Πιν.2.8.εικ.3. Köln, Ρωμαιογερμανικό Μουσείο. Σκίτσο © Λ. Μάντζιου. Επίσης εικόνα: http://

commons.wikimedia.org/wiki/File:R%C3%B6misch-Germanisches_Museum_K%C3%B6ln_(2514-16).jpg

75 Για την αρχιτεκτονική του museum Ludwig: http://www.museum-ludwig.de/en/museum/the-museum/architecture.html

76 Πιν.2.7.εικ.2. Köln, Περιοχή Μουσείων Domplatz. Επιμέλεια © Λ. Μάντζιου.77 Πιν.2.8.εικ.4. Köln, Η διαμόρφωση του Wallraf-Richartz -Ludwig Museum και η απόληξη του πεζό-

δρομου στην όχθη του Ρήνου. Φωτογράφιση © Λ. Μάντζιου [1.5.2013]78 Ενοποίηση αρχαιολογικών χώρων Αθήνας, Ιστορική Αναδρομή http://www.yppo.gr/4/g4000.jsp?obj_

id=90&lhmma_id=3814 [6.12.2015]79 (Μπίρης, 2005). Επίσης (Καλλιβρετάκης. Λ. Η Αθήνα τον 19ο αιώνα: Από επαρχιακή πόλη της

Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πρωτεύουσ, χ.ε.)α του Ελληνικού Βασιλείου, http://www.eie.gr/archaeologia/gr/chapter_more_9.aspx#_17 [6.12.2015]

80 Πιν 2.10,εικ.4. Αθήνα, Σχέδιο Κλεάνθη - Schaubert (1833) επικολλημένο στον χάρτη αναγλύφου.

102

Επεξεργασία Λ.Μάντζιου. 81 Πιν 2.10,εικ.5. Αθήνα, Σχέδιο επιτροπής Σταυρίδη (1860) επικολλημένο στον χάρτη αναγλύφου.

Επεξεργασία Λ.Μάντζιου. πηγή σχεδίου: Σαρηγιάννης, Τα ρυθμιστικά σχέδια Αθηνών και οι μεταβολές των πλαισίων τους, 11Οκτωβρίου 2010. http://www.greekarchitects.gr/gr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CF%84%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B5%CF%82-%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%B5%CF%82/%CF%84%CE%B1-%CF%81%CF%85%CE%B8%CE%BC%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AC-%CF%83%CF%87%CE%AD%CE%B4%CE%B9%CE%B1-%CE%B1%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CF%8E%CE%BD-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BF%CE%B9-%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%B2%CE%BF%CE%BB%CE%AD%CF%82-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%80%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CF%83%CE%AF%CF%89%CE%BD-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82-id3464

82 Κώστας Μπίρης1946, Σχέδιον ανασυγκροτήσεως της Πρωτευούσης, περιέχει το σχέδιο για την δημιουργία αρχαιολογικού πάρκου στις περιοχές Ακροπόλεως, Πλάκας, Δημοσίου Σήματος, Ιεράς Οδού. Πηγή χάρτου: courses.arch.ntua.gr/.../H%20Poleodomia%20sthn%20Ellada%20DHMH...http://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&ved=0CCkQFjAC&url=http%3A%2F%2Fcourses.arch.ntua.gr%2Ffsr%2F130400%2FH%2520Poleodomia%2520sthn%2520Ellada%2520DHMHTRHS%2520FILIPPIDHS.doc&ei=4EJvVPCcKea_ygPPkIKIDw&usg=AFQjCNHXGIxelQtCuIGIvbbc-uxx5Wyr9g&sig2=JFNU1tUID62jFX16pD6rJw

83 Πιν 2.9,εικ.1. Άποψη της Δ. Αρεοπαγίτου πριν την πεζοδρόμηση, Αθήνα. Παραχώρηση εικόνας από τον Δ. Διαμαντόπουλο.

84 Πιν 2.10,εικ.3. Σχέδιο Αθηνών 5ος αι π.Χ. Πηγή σχεδίου από το έντυπο: (Athens Cultural Capital of Europe, 1985, 17).

85 Δεκαβάλλας Κ. Σχόλια των μελών της κριτικής επιτροπής. (Υπουργείο Πολιτισμού - Διεύθυνση μελε-τών μουσείων, 1991, 28).

86 Ν. 1515/85 άρθρο 3. 1α, β (ΦΕΚ 18Α) Στόχοι και κατευθύνσεις του ρυθμιστικού σχεδίου http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=Cg0i3tsuP3w%3D&tabid=379&language=el-GR

87 ΦΕΚ 80 Δ 1988 Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Αθηνών (Γ.Π.Σ., ΦΕΚ 80/Δ/88) 88 Ενοποίηση αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας http://www.yppo.gr/4/g40.jsp?obj_id=9089 Καλαντίδης Γ., (πρόεδρος ΑΕ, ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας). Η ενοποίηση των

αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας :Η διαδικασία υλοποίησης ενός οράματος. Έντυπο ημερίδας 15.5.2001 ΕΜΠ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών.

90 Γαλάνη. Ν., http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/70-15.pdf το πρόγραμμα Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας περιλαμβάνει παρεμβάσεις στις κάτωθι 6 περιοχές του ιστορικού κέντρου της Αθήνας: 1.Κεραμεικός - Πειραιώς - Ιερά Οδός - Γκάζι – Θησείο, 2.Αρχαία Αγορά - Ρωμαϊκή Αγορά & Βιβλιοθήκη Αδριανού – Πλάκα, 3.Ακρόπολη - Άξονας Διονυσίου Αρεοπαγίτου-Αποστόλου Παύλου - Φιλοπάππου – Μακρυγιάννη, 4.Ακαδημία Πλάτωνος - Μεταξουργείο – Ψυρρή, 5.Εμπορικό Τρίγωνο (Σταδίου - Μητροπόλεως - Ερμού - Αθηνάς) – Μοναστηράκι, 6.Ολυμπιείο - Ζάππειο - Στάδιο – Αρδηττός.

91 Διάγραμμα για τον Μεγάλο Περίπατο στην Αθήνα: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2a/Grand_Promenade_map.jpg

92 Πιν 2.10,εικ.2. Αθήνα, Περιοχή Μουσείων - τοπογραφία. Επεξεργασία εικόνας: Λ. Μάντζιου. Παρα-χώρηση σχεδίου υποβάθρου από το αρχιτεκτονικό γραφείο Πλειάς, Δ. Διαμαντόπουλος.

93 Πιν 2.10,εικ.1. Αθήνα, Σκίτσο μελέτης για την πεζοδρόμηση της Αρεοπαγίτου. Παραχώρηση από το αρχιτεκτονικό γραφείο Πλειάς, Δ. Διαμαντόπουλος.

94 Μετά από περιπετειώδη αναζήτηση κατάλληλης θέσης πάνω στο βράχο της Ακρόπολης θεμελιώθηκε το Δεκέμβριο του 1865 το πρώτο μουσείο ανατολικά από τον Παρθενώνα σε μια θέση όπου το έδαφος χαμήλωνε αισθητά. Η έκθεση των γλυπτών του Παρθενώνα ολοκληρώθηκε το 1886 αλλά στο μεταξύ τα ευρήματα πλήθαιναν κυρίως με την ανακάλυψη των αρχαϊκών γλυπτών που είχαν θάψει οι αρχαίοι Αθηναίοι σε κοιλότητες του βράχου μετά την καταστροφή της από τους Πέρσες το 480 π.Χ. Αυτό οδήγησε το 1888 στην απόφαση να επεκταθεί το μουσείο. Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο το μουσείο πήρε τη σημερινή του μορφή και εγκαινιάστηκε το Δεκέμβριο του 1964. Ήδη όμως δέκα χρόνια αργότερα η ελληνική πολιτεία έθεσε ως στόχο την κατασκευή ενός νέου μουσείου για την Ακρόπολη προκειμένου να στεγαστούν σε ένα κτήριο οι μοναδικές αρχαιότητες της Ακρόπολης και να παρουσιαστούν στο σύνολο τους τα γλυπτά του Παρθενώνα. (Οργανισμός Ανέγερσης Νέου Μουσείου

103

της Ακρόπολης). http://www.yppo.gr/1/g1540.jsp?obj_id=105 [6.12.2015]95 (Υπουργείο Πολιτισμού - Διεύθυνση μελετών μουσείων, 1991, 16).96 Ο πρώτος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός έγινε το 1976 και ο δεύτερος το 1979 δίχως επιτυχία.

Ακολούθησε ο μεγάλος διεθνής διαγωνισμός με 438 συμμετοχές. Ακυρώθηκε όμως από το Συμβούλιο της Επικρατείας. Το 2000 έγινε ο τέταρτος διεθνής διαγωνισμός με πρόσκληση σε 12 γραφεία, ο οποίος τελεσφόρησε (http://www.yppo.gr/1/g1540.jsp?obj_id=105 Οργανισμός Ανέγερσης Νέου Μουσείου της Ακρόπολης).

97 Για τις 3 θέσεις του νέου μουσείου της Ακρόπολης: (Υπουργείο Πολιτισμού - Διεύθυνση μελετών μουσείων, 1991, 33).

98 op. cit., 8-32. 99 op. cit., 35.100 http://www.theacropolismuseum.gr/el/content/istoria-0101 Πιν 2.9,εικ.1. Άποψη του Νέου Μουσείου από τον Ιερό Βράχο, Αθήνα. Φωτογράφιση Λ.Μάντζιου

[25.11.2015]102 (Δραγώνας, 2009).103 Πιν 2.11,εικ.1. Frankfurt am Main, Museumsufer μεσαίο τμήμα. Πηγή εικόνας https://commons.wiki-

media.org/wiki/File:Museumsufer-teil2-ffm002.jpg [26/11/2015]104 Πιν 2.11,εικ.2. Frankfurt am Main, Άποψη του Museumsufer-Städel https://commons.wikimedia.org/

wiki/File:FfM-Museumsufer-St%C3%A4del_772ggzh.jpg 105 Museumsuferfest in Frankfurt. http://www.museumsuferfest.de/2015/dear-friends/ [26.7.2015]

http://www.fr-online.de/museumsuferfest/museumsuferfest-sonne-versuesst-den-auftakt,28235354,28265596.html

106 Πιν 2.12,εικ.5. Frankfurt am Main χάρτης 1837. Πηγή εικόνας: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:1837_S.D.U.K._City_Map_or_Plan_of_Frankfort,_Germany_-_Geographicus_-_Frank-furt-SDUK-1837.jpg [20/3/2015]

107 Πιν 2.12,εικ.2. Frankfurt am Main, Städelsches Kunstinstitut, Πηγή εικόνας http://commons.wikime-dia.org/wiki/File:FrankfurtM_Staedel.jpg [20/3/2015]

108 Πιν 2.12,εικ.1. Frankfurt am Main 1945, Πηγή εικόνας http://commons.wikimedia.org/wiki/File:-Frankfurt_Am_Main-Altstadt-Zerstoerung-Luftbild_1944.jpg [20/3/2015]

109 Πιν 2.12,εικ.6. Museumsufer, Frankfurt, Περιοχή μουσείων – τοπογραφία, Επεξεργασία © Λ. Μάντζι-ου.

110 Πιν 2.12,εικ.7. Museumsufer, Frankfurt, Περιοχή μουσείων – ιστορικό κέντρο. Επεξεργασία © Λ. Μάντζιου.

111 Πιν 2.12,εικ.4. Museumsufer, Frankfurt. Επεξεργασία © Λ. Μάντζιου.112 Πιν 2.12,εικ.3. Frankfurt am Main, Deutsches Architektur Museum. Πηγή εικόνας http://commons.

wikimedia.org/wiki/File:Frankfurt_Deutsches_Architektur_Museum.20130603.jpg [20/3/2015]113 Το ολοκληρωμένο σχέδιο αστικής ανάπλασης προτάθηκε από το αρχιτεκτονικό γραφείο AS & P το

1985.114 Πιν 2.13,εικ.5. χάρτης Βιέννης 1858. Πηγή: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wien_01_

Glacis_John_Murray_1858_Gugerell.jpg 115 Προσθήκες στο Hofburg: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f0/Hofburg_Vienna_

plan.svg [25.9.2015116 Πιν 2.13,εικ.1. Wien, Hofgurg, Neue Burg. http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wien_Hofburg_

Neue_Burg_Heldenplatz.jpg, [20.3.2015]117 Πιν 2.13,εικ.2. Kunsthistorisches Museum Wien. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kunsthis-

torisches_Museum_Wien.jpg, [20.3.2015]118 Αιτιολόγηση Unesco. http://whc.unesco.org/en/list/1033119 To 1716 ο αυτοκράτορας Karl VI της Αυστρίας ανέθεσε το έργο στον Johann Bernhard Fischer von

Erlach. 120 Πιν 2.13,εικ.3. Wien, Museums Quarter, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:IMG_0086_-_

Wien_-_MuseumsQuartier.JPG, [11.9.2015]121 Κεφ. 1. αναδρομή.122 Πιν.2.13,εικ.4,6,7 Wien. Επεξεργασία © Λ. Μάντζιου.123 Πιν.2.14,εικ 6. Stuttgart, Περιοχή Μουσείων – Ιστορικό κέντρο. Επεξεργασία © Λ. Μάντζιου.124 Πιν.2.14,εικ.4. Κολλάζ ιστορικού χάρτη Stuttgart (1643) επί του τοπογραφικού ανάγλυφου της

104

περιοχής, επεξεργασία Λ.Μάντζιου. Πηγές υποβάθρων http://whc.unesco.org/en/list, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9f/De_Merian_Sueviae_229.jpg

125 Πιν.2.14,εικ 3. Stuttgart, Schlossplatz, άξονες φυγών - επισημάνσεις επί του ιστορικού χάρτη Stutt-gart 1871. Επεξεργασία Λ. Μάντζιου. Πηγές υποβάθρων https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Stuttgart,_Stadtplan,_1846-1871.jpg και http://whc.unesco.org/en/list

126 Πιν.2.14,εικ.5. Κολλάζ ιστορικού χάρτη Στουττγάρδης 1871 αιώνα επί του τοπογραφικού ανάγλυφου της περιοχής. Επεξεργασία Λ. Μάντζιου. Πηγές υποβάθρων http://whc.unesco.org/en/list και https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Stuttgart,_Stadtplan,_1846-1871.jpg

127 Παλαιές εικόνες για τη σχέση του Kronprinzenpalais με το άμεσο αστικό περιβάλλον: https://commons.wikimedia.org/wiki/Kronprinzenpalais_(Stuttgart)

128 Πιν.2.14,εικ 1. Stuttgart, επισημάνσεις επί της λιθογραφίας του 1863 από Λ.Μάντζιου. Πηγή : http://en.wikipedia.org/wiki/File:Wais_1951,_403.jpg

129 Πιν.2.14,εικ 2. Άποψη Schlossplatz Stuttgart από το λόφο πριν το 1918. Πηγή: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7b/Kronprinzenpalais%2C_Stuttgart%2C_Feller_1990%2C_01.jpg

130 Πιν.2.15,εικ.10. Stuttgart, Περιοχή Μουσείων Schlossplatz 2014. Δρόμοι ταχείας κυκλοφορίας και κόμβοι μέσα στο κέντρο της πόλης. Επεξεργασία © Λ.Μάντζιου.

131 Πιν.2.15,εικ.7. Stuttgart, Kleiner Schlossplaz 1968. (Hascher Jehle Architektur, 2006, 28).132 “we wanted a building that is unique in the modern world rediscover our time”, A conversation about

the Kunstmuseum Stuttgart with the architects Rainer sensationalist and Sebastian Jehle (conducted by: Gerwin Zohlen) Kunstmuseum Stuttgart Architektur, Verlag der Buchhandlung Walther König, köln, p.172, http://www.hascherjehle.de/kunstmuseum-stuttgart/content/interview.htm

133 Πιν.2.15,εικ.8. Stuttgart, Kleiner Schlossplaz 1993- κλίμακες στην πρόσοψη των σηράγγων. (Hascher Jehle Architektur, 2006, 28).

134 Εικόνες από το Kunstmuseum, Stuttgart Stuttgart,http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/71/KunstmuseumStuttgart-pjt.jpg,http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Stuttgart_Kunstmuseum_1.jpg, http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d4/Stuttgart_K%C3%B6nigsbau_3.jpg, http://commons.wikimedia.org/wiki/Schlossplatz_Stuttgart#mediaviewer/File:Stuttgart_Schlossplatz_Neues_Schloss_K%C3%B6nigsbau.JPG, http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/94/Stuttgart_Kunstmuseum_K%C3%B6nigsbau_Musikpavillon.jpg, http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c4/Stuttgart_K%C3%B6nigsbau_rechts_mit_Musikpavillon_links.jpg, http://commons.wikimedia.org/wiki/File:StuttgartKunstmuseum050524_P1010766.JPG

135 A conversation about the Kunstmuseum Stuttgart with the architects Rainer sensationalist and Se-bastian Jehle (conducted by:. Gerwin Zohlen) Kunstmuseum Stuttgart Architektur, Verlag der Bu-chhandlung Walther König, köln, p.172-178. http://www.hascherjehle.de/kunstmuseum-stuttgart/content/interview.htm Επίσης εικόνες για Schlossplatz_Stuttgart http://commons.wikimedia.org/wiki/Schlossplatz_Stuttgart

136 Απόψεις του μετώπου της Königstrasse, Stuttgart πριν 1918 http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kronprinzenpalais,_Stuttgart,_Feller_1990,_02.jpg και το 1956 http://www.von-zeit-zu-zeit.de/index.php?template=bild&mediagroup_id=0&media_id=7419

137 Πιν.13, εικ.9. Stuttgart, Άποψη του μετώπου της Königstrasse2013. Φωτογράφιση. Λ.Μάντζιου 138 Χάρτης Στουττγάρδης 1871. http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Stuttgart,_

Stadtplan,_1846-1871,_Ausschnitt_mit_Planie.jpg139 Συνέντευξη αρχιτεκτόνων: http://www.hascherjehle.de/kunstmuseum-stuttgart/content/interview.htm

[16.10.2015]140 Πιν.2.15,εικ.12. Stuttgart, Portico Königsbau. http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Stuttgart_

Königsbau_3.jpg.141 Πιν.2.15,εικ.11. Θέα από το εστιατόριο του Kunstmuseum Stuttgart, https://commons.wikimedia.org/

wiki/File:StuttgartKunstmuseum050524_P1010766.JPG142 http://kingdomhistory.blogspot.gr/2012/05/mixing-today-and-yesterday.html, 143 Πιν.2.15,εικ.13. Stuttgart, Kunstmuseum, Νυχτερινή άποψη. http://commons.wikimedia.org/wiki/

File:KunstmuseumStuttgart-pjt.jpg144 Πιν.2.16,εικ.1. Alte Staatsgalerie, Stuttgart. http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Keller,_Fried-

rich,_Stuttgart,_Museum_der_Bildenden_Künste_mit_Liebesvase.jpg

105

145 Πιν.2.16,εικ 2. Neue Staatsgalerie, Stuttgart - άποψη από την λεωφόρο, Φωτογράφιση © Λ.Μάντζιου.146 Πιν.2.16,εικ 4. Neue Staatsgalerie, Stuttgart. Η ροτόντα με την δημόσια διέλευση. Φωτογράφιση ©

Λ.Μάντζιου.147 Πιν 2.16,εικ.3. Stuttgart, Neue Staatsgalerie. Άποψη από την υπερυψωμένη πλατεία προς τον χώρο

υποδοχής http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Staatsgalerie_Stuttgart_bei_Nacht.jpg [28.2.2015]148 http://www.archdaily.com/124725/ad-classics-neue-staatsgalerie-james-stirling/ http://www.staatsgal-

erie.de/geschichte_e/alt.php alte staatsgalery, http://www.staatsgalerie.de/geschichte_e/neu.php stirling http://www.staatsgalerie.de/rundgang_e/aus_rundg.php?id=1 stirling

149 Το κέντρο της παλιάς πόλης θεωρείται πρόκληση για το μέλλον της αστικής ανάπτυξης. Πρόθεση είναι η αναγνώριση και η ανάδειξη της ταυτότητας του κέντρου της αντίστοιχης πόλης, η προβολή των σταθερών και αμετάβλητων στοιχείων, τα οποία αποτελούν μαρτυρίες της διαχρονικής εξέλιξης της. Νέες στρατηγικές αναδύονται, οι οποίες επιδιώκουν τη δημιουργία και την ανάπτυξη εκπαιδευτικών, ψυχαγωγικών και πολιτιστικών λειτουργιών στα κέντρα των πόλεων. Οι τοπικές αρχές επικεντρώνουν τις δράσεις τους στη διατήρηση των ιστορικών μνημείων, στην αναβάθμιση του δημόσιου χώρου, στην αναδιοργάνωση της κυκλοφορίας, στην ενίσχυση της οικιστικής λειτουργίας, στον εκσυγχρονισμό και την αποκατάσταση των γειτονιών, στην βελτίωση της εικόνας της περιοχής για τους κατοίκους και τους επισκέπτες.

150 Πιν 2.17. Η επίδραση του τοπογραφικού ανάγλυφου στην ανάδειξη των μουσείων. Επεξεργασία © Λ.Μάντζιου.

151 Πιν 2.18 Συγκρίσεις: Περιοχή Μουσείων – Τοπογραφία (ανάγλυφο εδάφους, υγρό στοιχείο, χώροι πρασίνου). Επεξεργασία © Λ.Μάντζιου.

152 Πιν 2.19,εικ.1. Berlin, Pergamon museum ανάδυση από νερό https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/29/ICEenMuseoPermonBerlin.jpg

153 Πιν 2.19,εικ.2. Άποψη του Museum für Angewandte Kunst, Frankfurt. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Museumsufer-frankfurt-2010-ffm-011.jpg [26/11/2015]

154 Πιν 2.19,εικ.3. Άποψη του . Rijksmuseum από το ιστορικό κέντρο του Amsterdam. http://com-mons.wikimedia.org/wiki/File:Overzicht%2C_middengedeelte_van_de_voorgevel_-_Amster-dam_-_20370963_-_RCE.jpg. Επίσης: Το μουσείο πύλη στον άξονα της γέφυρας και στο σημείο επαφής του ιστορικού κέντρου της πόλης και της πλατείας των μουσείων http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/84/Voorgevel_-_Amsterdam_-_20011251_-_RCE.jpg, http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f9/Voorgevel_-_Amsterdam_-_20011247_-_RCE.jpg

155 Πιν 2.19,εικ.4. Köln, άποψη του καθεδρικού και του Wallraff-Richartz Museum- Museum Ludwig από το ποτάμι. https://commons.wikimedia.org/...hten_Rheinufer_auf_das_Museum_Ludwig,_den_Kölner_Dom_und_die_Hohenzollernbrücke.jpg[26/11/2015

156 Πιν 2.20. Συγκρίσεις: Περιοχή Μουσείων - Ιστορικό Κέντρο. Επεξεργασία © Λ.Μάντζιου.157 Πιν 2.21.Συγκρίσεις: Εσωτερική διάταξη περιοχής μουσείων. Επεξεργασία © Λ.Μάντζιου.158 Πιν 2.22. Συγκρίσεις: Εσωτερική διάταξη περιοχής μουσείων – Τοπογραφία - Ιστορικό Κέντρο. Επε-

ξεργασία © Λ.Μάντζιου.

106

Βιβλιογραφικές αναφορές

Μπίρης, Κ. (2005). (επανέκδοση) Αι Αθήναι Αθήνα: Μέλισσα. ISBN 9789602040263 Υπουργείο πολιτισμού – Διεύθυνση μελετών μουσείων. (1991). Νέο Μουσείο Ακρόπολης. Διεθνής

Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός. Αθήνα. ISBN13 960-214-715-6Ackermann,H., Henkel,K. & Glaser,M. (χ.ε.). Kunstmuseum Stuttgart Architektur. Verag der Buchhandlung

Walther König, Köln.Athens Cultural Capital of Europe (1985). Athens Prehistory and Antiquity. Athens: Ministry of Culture and

Sciences.Hascher Jehle Architektur (2006), Kunstmuseum Stuttgart, edition Axel Menges, ISBN 978-3-936681-06-2 Klotz,Η., Krase, W. (1985). New Museum Buildings in the Federal Republic of Germany. Stuttgart: Klett –

Cotta. ISBN 3-608-76206-XKrüger, T. M.(2013). Architekturführer, Berliner Museumsinsel. Berlin: DOM publishers. ISBN 978-3-

86922-228-8Rossi, Α. (1991). Η αρχιτεκτονική της πόλης, (α΄ ανατύπωση από την έκδοση στην ελληνική γλώσσα) (B.

Πετρίδου, Μτφρ.). Θεσσαλονίκη: University Studio Press. ISBN 960-12-0267-6

ΔικτυογραφίαΕνοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων- Ιστορική Αναδρομή. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 12.3.2016 από http://www.

yppo.gr/4/g4000.jsp?obj_id=90&lhmma_id=3814 Η Ιστορία του έργου. Η πόλη των Αθηνών. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 12.3.2016 από http://archive-gr.com/

page/1928406/2013-04-25/ http://www.astynet.gr/static.php?c=6Καλλιβρετάκης, Λ. (χ.ε.).Η Αθήνα τον 19ο αιώνα: Από επαρχιακή πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πρω-

τεύουσα του Ελληνικού Βασιλείου. Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών. Ανακτήθηκε 12.3.2016 από http://www.eie.gr/archaeologia/gr/chapter_more_9.aspx#_17

Μουσείο Ακρόπολης. Ιστορία. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 12.3.2016 από http://www.theacropolismuseum.gr/el/con-tent/istoria-0

ΟΑΝΜΑ (Οργανισμός Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακροπόλεως). (χ.ε.). Ανακτήθηκε 12.3.2016 από Altenbuchner, K. A. Königsplatz, München. Historisches Lexikon Bayerns.(χ.ε.). Ανακτή-

θηκε 9.3.2016 από https://www.historisches-lexikon-bayerns.de/Lexikon/K%C3%B6nig-splatz,_M%C3%BCnchen

Cologne Cathedral. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 9.3.2016 από Dombrücke. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 9.3.2016 από https://structurae.net/structures/dombruckeHasher Jehle Architektur. Kunstmuseum Stuttgart. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 12.3.2016 από http://www.

hascherjehle.de/kunstmuseum-stuttgart/content/interview.htmHistoric Centre of Vienna. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 17.3.2016 από http://whc.unesco.org/en/list/1033Hohenzollernbrücke. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 9.3.2016 από https://structurae.net/structures/hohenzollern-

brucke-1987Kroll, A. (2011). AD Classics: Neue Staatsgalerie / James Stirling. Arch Daily. Ανακτήθηκε 13.3.2016 από

http://www.archdaily.com/124725/ad-classics-neue-staatsgalerie-james-stirling/Κunstareal. München, Freiflächenworkshop. 6-8 October 2010. Ανακτήθηκε 9.3.2016 από http://projekt.

kunstareal.de/projekt/images/Publikationen/KAM%20Workshop%20Intro.pdfΚunstareal. München. Teil 11 Cesamtstrategie. (2011). Ανακτήθηκε 9.3.2016 από http://projekt.kunstareal.

de/projekt/images/Publikationen/KAM_TEIL11_Gesamtstrategie.pdfMassey, J. (2012). Mixing today and yesterday. It Started in Stuttgart… Ανακτήθηκε 13.3.2016 από http://

kingdomhistory.blogspot.gr/2012/05/mixing-today-and-yesterday.htmlMasterplan Museumsinsel. A projection into the future. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 18.3.2016 από https://www.muse-

umsinsel-berlin.de/en/buildings/overview-of-the-buildings/München: Ludwigs hellenistischer Königsplatz. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 9.3.2016 από http://www.planet-frank-

en-online.de/koenigsplatz.htmlMuseumLudwig, Architecture. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 26.3.2016 από http://www.museum-ludwig.de/en/muse-

um/the-museum/architecture.htmlMuseumplein 1891-2020, Amsterdam. (2008). Ανακτήθηκε 9.3.2016 από http://www.tentoonstellingmuse-

umplein.nl/Museumsinsel Berlin. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 8.3.2016 από http://whc.unesco.org/en/list/896

107

Museumsinsel Berlin and Historical Center. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 8.3.2016 από https://www.preussischer-kul-turbesitz.de/en/locations/overview-of-all-locations/museumsinsel-berlin-and-historical-center.html

Museumsuferfest 28-30.8.2015 Museen. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 12.2016 από http://www.museumsuferfest.de/2015/museen/

National Mall History. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 12.3.2016 από http://www.nationalmallcoalition.org/mall-history/RGM (χ.ε.). Ανακτήθηκε 9.3.2016 από http://www.museenkoeln.de/roemisch-germanisches-museum/pag-

es/4.aspx?s=4Stedelijk Museum Amsterdam. New Annex - building. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 9.3.2016 από http://www.stedelijk.

nl/en/visit-us/building/new-annexThe history of the Cologne Central Station. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 9.3.2016 από http://koeln-hbf.de/eng/co-

logne_central_station_history.htmlThe L’ Enfant &McMillan Plans. (χ.ε.). Ανακτήθηκε 9.3.2016 από http://www.nps.gov/nr/travel/wash/len-

fant.htm