Μπακάλης Κώσταςhistory-logotexnia.blogspot.com

Γ. ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ 2. ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ

Την περίοδο 1897-1922 αυξάνεται ο αριθμός των απασχολουμένων στο

δευτερογενή τομέα της παραγωγικής διαδικασίας. Φωτογραφία από το χώρο

εργασίας σε εργοστάσιο της εποχής.Αθήνα, Φωτογραφικό Αρχείο Ε.Λ.Ι.Α.

© Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο.

http://www.ime.gr/chronos/13/gr/general/gallery/society/ind002.html

Πηγή: http://www.venetokleio.gr

Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλους

Εμφάνιση ομάδων με μικρή επιρροή

Τα αίτια της καθυστέρησης του ελληνικού εργατικού κινήματος κατά το 19ο αιώνα 1. απουσία βιομηχανίας 2. εργάτες ξένοι ή βραχύχρονης απασχόλησης 3. Μεγάλη Ιδέα

Οι διαφορές του αγροτικού προβλήματος στην Ελλάδα, σε σχέση με γειτονικές ή άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οφείλονταν στις ιστορικές ιδιομορφίες της ελληνικής ανάπτυξης. Το ίδιο ισχύει και για το εργατικό κίνημα. Στο τέλος του 19ου αιώνα συναντάμε στην Ελλάδα σοσιαλιστικές ομάδες και εργατικές ομαδοποιήσεις. Η πολιτική και κοινωνική τους επιρροή ήταν σαφώς μικρότερη από εκείνη που άσκησαν αντίστοιχα κινήματα σε βιομηχανικές χώρες της Δύσης αλλά και σε βαλκανικές (π.χ. Βουλγαρία). Η απουσία μεγάλων σύγχρονων βιομηχανικών μονάδων οδήγησε σ' αυτήν την καθυστέρηση από κοινού με άλλους παράγοντες. Στα μεγάλα δημόσια έργα της περιόδου, σημαντικό ποσοστό του εργατικού δυναμικού προερχόταν από το εξωτερικό (στη διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου εργάστηκαν πολλοί Ιταλοί) ή ήταν πρόσκαιρης, βραχύχρονης απασχόλησης. Πιο σταθερό εργατικό δυναμικό δούλευε στις μεταλλευτικές επιχειρήσεις, όπου και εκδηλώθηκαν οι πρώτες καθαρά εργατικές εξεγέρσεις (Λαύριο, 1896). Στον ιδεολογικό τομέα η επικράτηση της Μεγάλης Ιδέας εμπόδιζε την ανάπτυξη και διάδοση ιδεολογιών με κοινωνικό και ταξικό περιεχόμενο.

Πηγή: http://www.venetokleio.gr

Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλους

Η κατάσταση αυτή κράτησε ως το τέλος των Βαλκανικών πολέμων. Η ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα, μιας πόλης με σημαντικό -για τα μέτρα της περιοχής- βιομηχανικό υπόβαθρο και με κοσμοπολίτικο χαρακτήρα, αποτέλεσε σημείο αναφοράς για το εργατικό κίνημα. Η μεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση της πόλης, η Φεντερασιόν, με πρωτεργάτες σοσιαλιστές από την ανοιχτή σε νέες ιδέες εβραϊκή κοινότητα της πόλης, αποτέλεσε σημαντικό δίαυλο για τη διάδοση σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στη χώρα.Στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, οι πιέσεις που δέχτηκε η ελληνική κοινωνία, η εμπλοκή της σε διεθνείς υποθέσεις και ο αντίκτυπος της ρωσικής επανάστασης οδήγησαν το εργατικό και το σοσιαλιστικό κίνημα σε ταχύτατη ωρίμανση. Προς το τέλος του πολέμου ιδρύθηκε η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ) που συμπεριέλαβε κλαδικά και τοπικά σωματεία, και το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα της Ελλάδος (ΣΕΚΕ), που λίγο αργότερα προσχώρησε στην Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή και μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος.

Η ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης και η συμβολή της Φεντερασιόν»

Η ταχύτατη ωρίμανση του ε.κ. κατά τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο: Ίδρυση ΓΣΕΕ και ΣΕΚΕ (ΚΚΕ)

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ

Προσοχή! Για το ΣΕΚΕ βλ. και σσ. 97-98

του σχολικού εγχειριδίου.

ΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟ 19Ο ΑΙΩΝΑ ΛΟΓΟΙ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ

Καρτ ποστάλ του 1904 με σκηνές από την καθημερινή ζωή στην Αθήνα: γαλατάδες και

καστανάς. Πηγή: www.museduc.gr

Λαϊκή συνοικία στην Αθήνα. Είναι εμφανής η

απουσία στοιχειωδών όρων υγιεινής διαβίωσης,

γεγονός που επιδείνωνε τις συνθήκες της καθημερινής

ζωής των ανθρώπων. http://www.fhw.gr/chronos

Οι διαφορές του αγροτικού προβλήματος στην Ελλάδα, σε σχέση: με γειτονικές ή άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οφείλονταν στις ιστορικές ιδιομορφίες της ελληνικής ανάπτυξης. Το ίδιο ισχύει και για το εργατικό κίνημα.Στο τέλος του 19ου αιώνα συναντάμε στην Ελλάδα: σοσιαλιστικές ομάδες και εργατικές ομαδοποιήσεις. Η πολιτική και κοινωνική τους επιρροή ήταν σαφώς μικρότερη από εκείνη που άσκησαν αντίστοιχα κινήματα: σε βιομηχανικές χώρες της Δύσης αλλά και σε βαλκανικές (π.χ. Βουλγαρία).ΑΙΤΙΑ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣΗ απουσία μεγάλων σύγχρονων βιομηχανικών μονάδων οδήγησε σ' αυτήν την καθυστέρηση από κοινού με άλλους παράγοντες.

Στα μεγάλα δημόσια έργα της περιόδου, σημαντικό ποσοστό του εργατικού δυναμικού προερχόταν :από το εξωτερικό (στη διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου εργάστηκαν πολλοί Ιταλοί) ή ήταν πρόσκαιρης, βραχύχρονης απασχόλησης. Πιο σταθερό εργατικό δυναμικό δούλευε στις μεταλλευτικές επιχειρήσεις, όπου και εκδηλώθηκαν οι πρώτες καθαρά εργατικές εξεγέρσεις (Λαύριο, 1896).

Στον ιδεολογικό τομέα η επικράτηση της Μεγάλης Ιδέας εμπόδιζε την ανάπτυξη και διάδοση ιδεολογιών με κοινωνικό και ταξικό περιεχόμενο.

▲ Πλάτων Δρακούλης

Σταύρος Καλλέργης

Ο Γ. Σκληρός (1878-1919)http://www.ime.gr/chronos/13/gr/general/gallery/society/ind002.html

http://ardin-rixi.gr/archives/184695

▲ Λούστροι κρατώντας τις άδειες εργασίας τους (περ. 1900)

Ποια είναι η ηλικία και το φύλο των εικονιζόμενων; Ποια είναι η εργασία τους; Εργάζονται παράνομα ή νόμιμα; Επιτρέπεται σήμερα η παιδική εργασία;

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΤΟΝ 20Ο ΑΙΩΝΑ

Μετά τους Βαλκανικούς πολέμους (1912-1913) – Ενσωμάτωση ΘεσσαλονίκηςΗ κατάσταση αυτή κράτησε ως το τέλος των Βαλκανικών πολέμων. Η ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα, μιας πόλης με σημαντικό -για τα μέτρα της περιοχής-: βιομηχανικό υπόβαθρο και με κοσμοπολίτικο χαρακτήρα, αποτέλεσε σημείο αναφοράς για το εργατικό κίνημα. Η μεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση της πόλης, η Φεντερασιόν, με πρωτεργάτες σοσιαλιστές από την ανοιχτή σε νέες ιδέες εβραϊκή κοινότητα της πόλης,αποτέλεσε σημαντικό δίαυλο για τη διάδοση σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στη χώρα.Στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμουοι πιέσεις που δέχτηκε η ελληνική κοινωνία, η εμπλοκή της σε διεθνείς υποθέσεις και ο αντίκτυπος της ρωσικής επανάστασης οδήγησαν το εργατικό και το σοσιαλιστικό κίνημα σε ταχύτατη ωρίμανση. Προς το τέλος του πολέμου ιδρύθηκε:1. η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ) που

συμπεριέλαβε κλαδικά και τοπικά σωματεία, 2. και το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα της Ελλάδος (ΣΕΚΕ), που

λίγο αργότερα προσχώρησε στην Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή και μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος.

Εργάτες σε διαδήλωση. https://el.wikipedia.org

Ο Αβραάμ Μπεναρόγια σε φωτογραφία του 1919.Ηταν η εποχή που είχε συμβάλει καθοριστικά στην ίδρυση της ΓΣΕΕ αλλά και του ΣΕΚΕ (μετέπειτα ΚΚΕ), απ΄ όπου διεγράφη το 1924.http://www.tovima.gr/society/article/?aid=375695

Σκίτσο του Αβραάμ Μπεναρόγια, ιδρυτή τηςΦεντερασιόν στη Θεσσαλονίκη και φύλλο του 1914 της σοσιαλιστικής εφημερίδας Αβάντι (Εμπρός) που έβγαζε η οργάνωση. Πηγή: www.museduc.gr

Σφραγίδα της Πανελληνίου Εργατικής Ομοσπονδίας. Κορδάτος, Γ., Ιστορία του

Ελληνικού Εργατικού Κινήματος, εκδόσεις Μπουκουμάνη, Αθήνα 1972, σ.178. ©

Εκδόσεις Μπουκουμάνη.http://www.ime.gr/chronos/13/gr/general/

gallery/society/ind002.html

Σφραγίδα του συνδέσμου των εργατικών τάξεων της Ελλάδας.Κορδάτος, Γ., Ιστορία του Ελληνικού Εργατικού Κινήματος, εκδόσεις Μπουκουμάνη, Αθήνα 1972, σ. 149. © Εκδόσεις Μπουκουμάνη.http://www.ime.gr/chronos/13/gr/general/gallery/society/ind002.html

Συγκέντρωση αγροτών και εργατών στην περιοχή της Λιβαδειάς στις 6 Μαΐου του 1919. ΚΚΕ 1918-1978, Εκδόσεις της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε, Αθήνα 1978, σ. 42, εικ. 1. © Εκδόσεις της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε.http://www.ime.gr/chronos/13/gr/general/gallery/society/ind002.html

Σημαντικός είναι ο αριθμός των γυναικών που απασχολούνται στο βιομηχανικό τομέα ήδη από τις

αρχές του αιώνα. Το γεγονός αυτό θεωρείται βήμα για τη γυναικεία χειραφέτηση. Στη φωτογραφία εργάτριες

σε εργοστάσιο υφαντουργίας.Πανελλήνιον Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδος 1821-

1921, τ.Β'.Δρίτσα, Μ., Βιομηχανία και Τράπεζες στην Ελλάδα του

Μεσοπολέμου, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1990, εικ. 4.

© Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα.http://www.ime.gr/chronos/13/gr/general/gallery/

society/ind002.html

Πηγή: www.museduc.gr

Μία από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες της κοινωνικής πολιτικής

της κυβέρνησης Βενιζέλου ήταν και η εισαγωγή της οκτάωρης εργασίας. Στη

φωτογραφία γελοιογραφία της εποχής που απεικονίζει τον αγώνα των εργαζομένων για τη διεκδίκηση του παραπάνω μέτρου.

Αθήνα, Φωτογραφικό Αρχείο Ε.Λ.Ι.Α© Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό

Αρχείο.http://www.ime.gr/chronos/13/gr/general/

gallery/society/ind002.html

1. Το Δημόσιο Καπνεργοστάσιο στη συμβολή των οδών Στουρνάρη και Αριστοτέλους. Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α. Χαριτάτος, Μ., Γιακουμάκη, Π., Η Ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1997, σελ. 212.© Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα. http://www.ime.gr/chronos/13/gr/general/gallery/economy/ind001.html2. Το εργοστάσιο πιλοποιίας του Η. Πουλόπουλου. Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α.Καθημερινή, Επτά Ημέρες, 21 Απριλίου 1996, σελ. 30. © Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα. http://www.ime.gr/chronos/13 /gr/general /gallery/economy/ind001.html3. Η Καβάλα αποτελούσε σημαντικό κέντρο εμπορίου και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ελληνική οικονομία μετά την ενσωμάτωσή της στο ελληνικό κράτος. Φωτογραφία καπνεργατών κατά την έξοδό τους από τον οίκο του Μ.Λ. Ερζόκ. Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α. Χαριτάτος, Μ., Γιακουμάκη, Π., Η Ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1997, σελ. 218. © Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα. http://www.ime.gr/chronos/13/gr/general/gallery/economy/ind001.html

1

3

2

Ο Γεώργιος Αμπελάς, 43 χρονών, είναι εργάτης και ζει στην Αθήνα στα τέλη του 19ου αιώνα. Είναι παντρεμένος με την Αργυρώ (που δουλεύει και αυτή ως εργάτρια) και έχουν τρία παιδιά, την Ελένη, την Μαρία και τον Κυριάκο. Το παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζει μερικά από τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν ο Γεώργιος και η Αργυρώ Αμπελά: α) Αντιγράψτε στο τετράδιό σας το παραπάνω διάγραμμα. Μπορείτε να προσθέσετε και άλλα κουτιά για άλλα προβλήματα που μπορεί να αντιμετώπιζαν ο Γεώργιος και η Αργυρώ Αμπελά. β) Δίπλα σε κάθε κουτί σημειώστε πώς και γιατί το καθένα από όσα σημειώνονται αποτελεί και ένα πρόβλημα. γ) Στη συνέχεια εξηγήστε πώς ένα πρόβλημα μπορεί να συνδέεται με ένα άλλο ή με κάποια άλλα, π.χ. το φτωχικό σπίτι με τις αρρώστιες κτλ. δ) Πώς νομίζετε ότι ο Γεώργιος και η Αργυρώ θα μπορούσαν να αντιδράσουν και να αναζητήσουν λύσεις στα προβλήματά τους; ε) Γράψτε ένα κείμενο (200–220 λέξεις) περιγράφοντας μια συνηθισμένη μέρα από τη ζωή του Γεώργιου και της Αργυρώς Αμπελά. Πηγή: http://museduc.gr/docs/Istoria/C/LAI_K05_K06.pdf

ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ Κ.Ε.Ε.

ΠΗΓΗ Ο εργασιακός Μεσαίωνας των μεταλλωρύχων του Λαυρίου Για την πρώτη απεργία των μεταλλωρύχων του Λαυρίου, έχουμε πολύ λίγες πληροφορίες. Γνωστό μονάχα είναι πως η απεργία του 1883 είναι η πρώτη, όχι όμως και η τελευταία που έγινε στα μεταλλεία του Λαυρίου. Η δεύτερη απεργία έγινε το μήνα Ιούλη του 1887. Πρέπει να το τονίσουμε πως οι μεταλλωρύχοι του Λαυρίου δεν ήταν καθόλου οργανωμένοι στα χρόνια εκείνα. Το ταξικό τους ένστιχτο όμως τους έσπρωχνε στην απεργία, γιατί περνούσαν μια ζωή σκυλίσια. Δούλευαν 12-14 ώρες και παίρνανε μεροκάματο από 2 ίσαμε 3 δραχμές. Αν ρωτάτε το που κοιμόντουσαν, θα φρίξετε διαβάζοντας τις εφημερίδες της τοτινής εποχής. Οι σκλάβοι της αρχαιότητας δε ζούσαν χειρότερα από τους νεότερους σκλάβους του Σερπιέρη. Εξάλλου δεν περνούσε βδομάδα που να μη σκοτωθούν κι ένας δύο εργάτες από τα βουλιμέντα και τα φουρνέλα. Στην θέση Δασκαλειό, εκεί που ήταν στα χρόνια εκείνα ανοιγμένο μεταλλείο, παραχώθηκαν πολλοί εργάτες, χωρίς η Εταιρεία να δώσει πεντάρα τσακιστή γι’ αποζημίωση στις οικογένειές τους. Ακόμα οι παλιοί Λαυριώτες διηγούνται πως ο Σερπιέρης είχε φκιάσει στο δεύτερο πάτωμα του πηγαδιού της Καμάριζας, πλάι στη μηχανή, μια μαρμαρένια κάμαρα, κι’ εκεί κρύβονταν τα πτώματα των σκοτωμένων από τα φουρνέλα και τα βουλιμέντα. Τη νύχτα ο καροτσέρης Κάλιος Μάνθος, από τους σπιτικούς του Σερπιέρη, μαζί με άλλους πιστούς της Εταιρείας βγάζανε στα κρυφά τα πτώματα και τα πήγαιναν και τα παράχωναν στα πεύκα του Άη Κωνσταντίνου. Έτσι, κάτω από τις συνθήκες αυτές, που θύμιζαν μεσαίωνα, οι μεταλλωρύχοι για δεύτερη φορά σηκώνουν κεφάλι κι’ απεργούν. Γ. Κορδάτου, ό.π., σ. 35

Με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στις συνθήκες εργασίας των εργατών κατά το 19ο αιώνα

ΘΕΜΑ 1

ΘΕΜΑ 2ΟΜΟΓΕΝΩΝ 2012 .ΚΕΙΜΕΝΟ Α [...] Η περιορισμένη προσφορά εργατικής δύναμης στην Ελλάδα αύξησε ήδη από τον 19ο αιώνα τα ημερομίσθια, τόσο στην ύπαιθρο όσο και στις πόλεις. [...] Ως φαίνεται, όμως, ούτε τα σχετικώς υψηλά ημερομίσθια της βιομηχανίας έπειθαν τον μικροϊδιοκτήτη αγρότη, έστω και φτωχό, να εγκαταλείψει την βεβαιότητα της αγροτικής αυτάρκειας, όσο μίζερη και αν ήταν, και να διακινδυνεύσει μια ζωή αβεβαιότητας για το μεροκάματο του μετανάστη, στο Λαύριο ή τον Πειραιά. Η καλύτερη απόδειξη είναι η αθρόα «εισαγωγή» ξένων εργατών ήδη από την δεκαετία του 1860. Πολλοί από αυτούς κάλυπταν τις ανάγκες της αγροτικής οικονομίας για εποχικούς ή μόνιμους εργάτες. Άλλοι απαντούσαν στην ζήτηση ειδικευμένων εργατών για την βιομηχανία και ανειδικεύτων εργατών για τα δημόσια έργα. Αλβανοί εργάτες προσλαμβάνονται στα δημόσια έργα και στην Κωπαΐδα, Ιταλοί και Ισπανοί ειδικευμένοι τεχνίτες «εισάγονταν» στο Λαύριο. Γ.Β. Δερτιλής, Ιστορία του Ελληνικού Κράτους, 1830-1920, β΄ τόμος, Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της «Εστίας»,3 2005, σ. 609. ΚΕΙΜΕΝΟ Β Οι συνθήκες εργασίας των εργατών στην Ελλάδα Ελάχιστα καινούρια εργοστάσια υπάρχουν. [...] Δίπλα σε αυτά τα σύγχρονα εργοστάσια συναντάμε ακόμα κλώστριες, υφαντουργούς και τεχνίτες με λίγα εργαλεία των οποίων η εργασία είναι περίπου αποκλειστικά χειρωνακτική. Εργάζονται για ατελείωτες ώρες μέσα σε θλιβερά σκοτεινά κτίρια, όπου δεν βρίσκουν ούτε έστω θέση για να κάτσουν, ή χώρους υγιεινής. [...] Η αξιολύπητη και αρρωστημένη όψη πολλών εργατών αποδεικνύει τον υπερβολικά σκληρό μόχθο που επιβάλλεται σ’ αυτούς. Ο λαμπρός ήλιος της Ελλάδας σπάνια διεισδύει σ’ αυτά τα ανθυγιεινά εργοστάσια, ιδιαίτερα σε αυτά των Τρικάλων και της Καλαμάτας, όπου ο αέρας δεν βρίσκει έστω και μία διέξοδο για να ανανεώσει τη χαλασμένη ατμόσφαιρα των χώρων όπου παρασκευάζονται τρόφιμα, όπως ψωμί, ζυμαρικά, ελαιόλαδο ή σταφίδες, ταυτόχρονα με άλλα είδη.

Η εργάσιμη ημέρα στην Ελλάδα είναι μεγάλη, μακρύτερη από οπουδήποτε αλλού. Κανείς εργάτης δεν φαντάζεται τα καλά και ευεργετικά που θα έφερνε η ημέρα των οκτώ εργάσιμων ωρών. Δεν γνωρίζουν παρά την εργάσιμη των δέκα, το λιγότερο, ενώ συνήθως η εργασία τους διαρκεί 12 ή 14 ώρες, χωρίς κανενός είδους επίδομα ή επιπλέον αμοιβή. Οι απεργίες ήταν πρακτικά άγνωστες μέχρι το 1909. Οι μόνες αξιομνημόνευτες απεργιακές κινητοποιήσεις που έλαβαν χώρα από τότε ήταν τρεις και αφορούσαν την πρωτεύουσα. Αλλά το κοινό έδωσε ελάχιστη προσοχή σ’ αυτές τις φασαρίες και οι απεργοί έκριναν ότι οι προσπάθειές τους τούς κόστιζαν ακριβά. [...] Δεν υπάρχει νόμος στην Ελλάδα που να υποχρεώνει τους εργοδότες να αποζημιώσουν τους εργάτες που έπεσαν θύματα ατυχήματος, και οι ίδιοι οι εργάτες είναι πολύ φτωχοί ώστε να ασφαλιστούν για τους κινδύνους. [...] Σε μερικές περιπτώσεις ο ιδιοκτήτης αναλαμβάνει να συνδράμει με έξοδά του τους εργαζόμενους σε αυτόν ή να τους πληρώσει τους μισθούς που έχασαν εξαιτίας κάποιας αρρώστιας. Οι Έλληνες είναι από τη φύση τους καλοί και φιλεύσπλαχνοι... Η κυβέρνηση οφείλει να εκδώσει έναν ειδικό νόμο για την παιδική εργασία. Σε πολλά εργοστάσια, ιδιαίτερα στη Θεσσαλία, την Αρκαδία και τη Μεσσηνία, ξαφνιάστηκα από τη μικρή ηλικία των παιδιών που τα ανάγκαζαν να εργαστούν, αγόρια 8 έως 10 χρόνων και κορίτσια 6 ή 7 χρόνων. Οι αμοιβές τους, αν και είναι ελάχιστες, είναι καλοδεχούμενες από τις οικογένειές τους, γιατί συμπληρώνουν το πενιχρό οικογενειακό εισόδημα. Δεν είναι όμως αξιοθρήνητο να σκέφτεται κανείς ότι τόσο μικρά παιδιά εργάζονται έγκλειστα για 10 ή 12 ώρες σε τέτοια ατμόσφαιρα και με τέτοιους όρους εργασίας; P. Martin, La Grèce nouvelle, Paris, Librairie orientale et americaine, 1913, σσ. 176-177, στο: Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ΄ τάξη Ενιαίου Λυκείου (Θεωρητική Κατεύθυνση), Αθήνα: ΟΕΔΒ, 2011, σ. 47.

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται: α. να αναζητήσετε τις αιτίες καθυστέρησης στην ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα μέχρι τους Βαλκανικούς πολέμους και β. να προσδιορίσετε πώς διαμορφώνονται οι συνθήκες εργασίας των εργατών κατά την ίδια περίοδο.

ΠΗΓΗ 1 Φεντερασιόν Φεντερασιόν ετιτλοφορήθη η σοσιαλιστική οργάνωσις Θεσσαλονίκης. … Το σπουδαιότερον έργον της Φεντερασιόν ήτο η μεταξύ των Ισραηλιτών (ιδεολογική) διδασκαλία, η παρακολούθησις των σωματείων, η οργάνωσις διαλέξεων, συζητήσεων κλπ. Υπήρχε όμως έλλειψις σχετικών βιβλίων και εφημερίδων. Οι εργάται δεν ήξευραν άλλην γλώσσαν πλην της ισπανοεβραϊκής. Έπρεπε να εκδοθή εν φύλλον ... Η εφημερίς αυτή εβαπτίσθη Εφημερίς των Εργατών και εξεδόθη κατ’ αρχάς μεν εις 4 γλώσσας, τουρκικήν, ελληνικήν, βουλγαρικήν και ισπανοεβραϊκήν (τέσσαρα φύλλα μόνον), ακολούθως δε εις δύο μόνον, βουλγαρικήν και ισπανοεβραϊκην (πέντε άλλα φύλλα). Αι 100 λίρες είχον εξατμισθή εις έξοδα μεταφράσεως κυρίως, και η Εφημερίς των Εργατών εξέπνευσε μαζί των. Αλλ’ η ιδέα της εκδόσεως εφημερίδος δεν εναυάγησεν. Απεναντίας αργότερον εκαρποφόρησε. Παραλλήλως προς την διδασκαλίας του σοσιαλισμού, η Φεντερασιόν εφρόντιζε και δια τα εργατικά σωματεία ... Η Νεοτουρκική κυβέρνησις παρηκολούθει υπόπτως την αναπτυσσομένην ζύμωσιν. Απεργίαι των σιδηροδρομικών όλων των ευρωπαϊκών δικτύων ετάραξε τα νεύρα του κομιτάτου. Ο τότε υπουργός των Εσωτερικών Φερίτ πασάς συνέταξε και υπέβαλε εις την οθωμανικήν Βουλήν νομοσχέδιον δια του οποίου απηγορεύετο το δικαίωμα της απεργίας εις τους οπωσδήποτε εργαζομένους εις υπηρεσίας «δημοσίας ανάγκης» ως οι σιδηροδρομικοί, τροχιοδρομικοί κλπ. Εξ’αφορμής του νομοσχεδίου τούτου εξαπελύθη εκ Θεσσαλονίκης κύμα αγανακτησεως και διαμαρτυρίας, το οποίον, διατρέξαν την Μακεδονίαν και Θράκην, μετεδόθη εις όλην την Μικράν Ασίαν. Το πρώτον συλλαλητήριον ωργανώθη εν Θεσσαλονίκη, ουχί άνευ εμποδίων και προστριβών με τας αρχάς, αι οποίαι δεν ηννόουν να το επιτρέψουν …

ΘΕΜΑ 3

Την ημέραν εκείνην όλος ο στρατός Θεσσαλονίκης ήτο εν επιφυλακή, το δε ιππικόν είχε περιζώσει την πλατείαν. Μ’ όλα ταύτα το συλλαλητήριον εσημείωσεν εξαρετικην επιτυχίαν. Μϊα ανθρωποπλημμυρα κατέκλυσε τας οδούς και εγέμισε γρήγορα όχι μόνον την πλατείαν, αλλά και όλας τας παρόδους. Το ιππικόν ηναγκάσθη να ευρύνη διαρκώς περισσότερον την περιζωσθείσαν περιοχήν δια να περιλάβη όλον εκείνον τον ανθρώπινον όγκον. Εις έναν εξώστην των δύο μεγάλων κτιρίων έναντι του Τελωνείου εστήθησαν αι σημαίαι των σωματείων. Γ. Κορδάτου, ό.π., σσ. 241-244

Με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να τεκμηριώσετε την άποψη του βιβλίου σας ότι «η Φεντερασιόν αποτέλεσε σημαντικό δίαυλο για το πέρασμα της σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στη χώρα».

Γαλλική λιθογραφία με τους διαφορετικούς πληθυσμούς που κατοικούσαν στη Θεσσαλονίκη. 1916. Πηγή: www.museduc.gr

ΘΕΜΑ 4ΠΗΓΗ 1 Φεντερασιόν Η Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία Θεσσαλονίκης ξεκίνησε από τη μικρή πολιτική λέσχη που ίδρυσε ο Αβραάμ Μπεναρόγιας μαζί με λίγους συνεργάτες του κατά τη διάρκεια της επανάστασης των Νεοτούρκων, τον Ιούνιο του 1908. Σχεδόν ένα χρόνο αργότερα, το Μάιο και Ιούνιο του 1909, η μικρή σοσιαλιστική αυτή ομάδα αναδιοργανώθηκε και ονομάστηκε Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία Θεσσαλονίκης, οργάνωση αποκλειστικά εβραϊκή. Ο Μπεναρόγιας και οι συνεργάτες του έλπιζαν να διευρύνουν την Φεντερασιόν επί ομοσπονδιακής βάσεως, έτσι ώστε να περιλάβει στους κόλπους της σοσιαλιστές όλων των εθνικοτήτων. Ωστόσο οι διαφορές ανάμεσα στις διάφορες εθνικές ομάδες και η έντονη εχθρότητα που επικρατούσε ανάμεσα στις σοσιαλιστικές οργανώσεις εμπόδισε μια τέτοια συνεργασία. Παρ’ όλα αυτά, τα πρώτα χρόνια η Φεντερασιόν ανέπτυξε αξιόλογη δραστηριότητα οργανώνοντας τους εργάτες της Μακεδονίας και συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στην ανάπτυξη του ελληνικού σοσιαλιστικού και εργατικού κινήματος μετά τους βαλκανικούς πολέμους και την προσάρτηση της Μακεδονίας στην Ελλάδα. Γ. Β. Λεονταρίτη, Το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, μτφρ. Σ. Αντίοχος, εκδ. Εξάντας, 1978, σσ. 50-51

ΠΗΓΗ 2 Το ιδρυτικό συνέδριο του Σ.Ε.Κ.Ε. Το πρόγραμμα που ψηφίζεται στο ιδρυτικό συνέδριο (του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος – Σ.Ε.Κ.Ε.) τον Νοέμβριο του 1918 ... ζητά σε ό,τι αφορά το πεδίο της οικονομίας: «την δια νόμου καθιέρωσιν οκταώρου και κυριακής αργίας» την «ίδρυσιν υπό του κράτους ταμείων και συντάξεως... και... δωρεάν παροχήν της ιατρικής περιθάλψεως και φαρμάκων...». Ζητά επίσης την «κατάργησιν των εμμέσων φόρων...», προοδευτική φορολογία στο εισόδημα και στα κεφάλαια, «συμμετοχή του κράτους εις τα κέρδη των μεγάλων μονοπωλίων», εθνικοποίηση των συγκοινωνιών, των Τραπεζών, των μεταλλείων και «συμμετοχή των εργατών εις την διοίκησιν...» καθώς και την εθνικοποίησιν των τσιφλικιών και των μοναστηριακών κτημάτων και την «παραχώρησίν των εις τας κοινότητας...» Κ. Μοσκώφ, Εισαγωγικά στην Ιστορία του Κινήματος της Εργατικής Τάξης, σσ. 413-414

Με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε : α) στη συμβολή της Φεντερασιόν στην ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα στις αρχές του 20ου αι. β) στις βασικές θέσεις του ΣΕΚΕ υπέρ της εργατικής και αγροτικής τάξης.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1. Να αναλύσετε τη φράση: “στον ιδεολογικό τομέα η επικράτηση

της Μεγάλης Ιδέας εμπόδιζε την ανάπτυξη και διάδοση ιδεολογιών με κοινωνικό, ταξικό περιεχόμενο”.

2. Ποιοι παράγοντες επηρέασαν θετικά ή αρνητικά την εξέλιξη του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα;

3. Γιατί η ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα αποτέλεσε σταθμό για το εργατικό κίνημα;

Εξέλιξη του αστικού πληθυσμού1853=8% 1879=28% Και 1907=33%

Εξέλιξη της εργατικής τάξης1870=7.300 1917=35.000

Ν. Σβορώνου, Επισκόπηση νεοελληνικής ιστορίας, σελ. 102