2. Σχόλια Επεξηγήσεις Πάνω Στο Βιβλίο

ÊÅÖÁËÁÉÏ6ÁÎÉÏËÏÃÙÍÔÁÓ ÔÇÍ ÐÑÁÎÇ

ÊÅÖÁËÁÉÏ 6: ÁÎÉÏËÏÃÙÍÔÁÓ ÔÇÍ ÐÑÁÎÇÊÅÖÁËÁÉÏ 6: ÁÎÉÏËÏÃÙÍÔÁÓ ÔÇÍ ÐÑÁÎÇ

TTéé óóççììááßßííååéé ""ððññÜÜôôôôùù ççèèééêêÜÜ"";;11ÖÖááííôôááóóôôååßßôôåå üüôôéé êêááôôÝÝ÷÷ååôôåå ììééáá õõððååýýèèõõííççääééååõõèèõõííôôééêêÞÞ èèÝÝóóçç óóåå êêÜÜððïïééáá ååððéé÷÷ååßßññççóóçç êêááééääééáá÷÷ååééññßßææååóóôôåå êêááèèççììååññééííÜÜ ììååããÜÜëëáá ððïïóóÜÜ ÷÷ññçç-ììÜÜôôùùíí.. EEííááòò öößßëëïïòò óóááòò,, ððïïõõ ããííùùññßßææååéé üüôôééèèáá ììððïïññïïýýóóááôôåå êêÜÜððïïééáá óóôôééããììÞÞ ííáá ááööááééññÝÝóóåå-ôôåå êêááéé ííáá êêññýýøøååôôåå ÝÝííáá óóççììááííôôééêêüü ììÝÝññïïòò ááððüüôôáá êêÝÝññääçç ôôççòò ååððéé÷÷ååßßññççóóççòò ÷÷ùùññßßòò ííáá ããßßííååôôååááííôôééëëççððôôüüòò,, óóááòò ððññïïôôååßßííååéé ííáá ôôïï ððññÜÜîîååôôåå,,ããééáá ííáá ããßßííååôôåå ððëëïïýýóóééïïòò.. ÏÏ ððååééññááóóììüüòò ååßßííááééììååããÜÜëëïïòò,, ááëëëëÜÜ óóððååýýääååôôåå ííáá ááññííççèèååßßôôåå ëëÝÝ-ããïïííôôááòò üüôôéé ““ääåå èèáá ÞÞôôááíí óóùùóóôôüü”” ííáá êêÜÜííååôôååêêÜÜôôéé ôôÝÝôôïïééïï.. ¸̧÷÷ååôôåå ììÜÜèèååéé ííáá ááððïïääïïêêééììÜÜææååôôååïïññééóóììÝÝííååòò ììïïññööÝÝòò óóõõììððååññééööïïññÜÜòò,, ååßßôôååááööïïññïïýýíí ååóóÜÜòò ååßßôôåå ÜÜëëëëïïõõòò.. ÐÐééóóôôååýýååôôåå üüôôééääååíí ååßßííááéé óóùùóóôôüü ííáá ððññïïóóððááèèååßßôôåå ííáá ááððïï-êêôôÞÞóóååôôåå ððññÜÜããììááôôáá ððïïõõ ääåå óóááòò ááííÞÞêêïïõõíí,, ííááååîîááððááôôÜÜôôåå êêááéé ííáá ëëÝÝôôåå øøÝÝììááôôáá,, ííáá óóõõììððåå-ññééööÝÝññååóóôôåå ììåå óóêêëëççññüüôôççôôáá ÞÞ ííáá ááääééááööïïññååßß-ôôåå,, üüôôááíí ïïéé óóõõííÜÜííèèññùùððïïßß óóááòò ââññßßóóêêïïííôôááéé óóååììååããÜÜëëçç ááííÜÜããêêçç êêááéé ææççôôïïýýíí ôôçç ââïïÞÞèèååééÜÜ óóááòò..ÐÐïïëëëëÝÝòò ööïïññÝÝòò ïïéé ððååððïïééèèÞÞóóååééòò óóááòò ááõõôôÝÝòòïïööååßßëëïïííôôááéé óóôôïïíí ööüüââïï üüôôéé,, ððááññááââééÜÜææïïííôôááòòêêÜÜððïïééïïíí ííüüììïï,, èèáá ôôééììùùññççèèååßßôôåå.. ÓÓõõ÷÷ííÜÜ üüììùùòòííééþþèèååôôåå üüôôéé ððññÝÝððååéé -ÞÞ ääååíí ððññÝÝððååéé- ííáá ððññÜÜ-îîååôôåå êêÜÜôôéé,, üü÷÷éé ááððëëþþòò ääééüüôôéé ôôïï ååððééââÜÜëëëëååéé ïïííüüììïïòò,, ááëëëëÜÜ ääééüüôôéé ååßßííááéé ççèèééêêÜÜ óóùùóóôôüü ((ïïññ-èèüü)).. ººóóùùòò ììÜÜëëééóóôôáá èèååùùññååßßôôåå üüôôéé õõððÜÜññ÷÷ïïõõííííüüììïïéé ððïïõõ ååßßííááéé ÜÜääééêêïïéé êêááéé ççèèééêêÜÜ ððññïïââëëççììáá-ôôééêêïïßß êêááéé èèáá èèÝÝëëááôôåå ííáá ááëëëëÜÜîîïïõõíí,, ååððååééääÞÞ,,ããééáá ððááññÜÜääååééããììáá,, ååððééââÜÜëëëëïïõõíí õõððååññââïïëëééêêÜÜõõøøççëëïïýýòò ööüüññïïõõòò óóåå ÷÷ááììççëëÜÜ ååééóóïïääÞÞììááôôáá ÞÞááõõóóôôççññÝÝòò ððïïééííÝÝòò ããééáá ááóóÞÞììááííôôáá ððááññááððôôþþììáá-ôôáá.. ÕÕððÜÜññ÷÷ïïõõíí ääõõóóôôõõ÷÷þþòò êêááéé ððïïëëëëÝÝòò ððååññéé-ððôôþþóóååééòò êêááôôÜÜ ôôééòò ïïððïïßßååòò ááííôôééììååôôùùððßßææååôôåå çç-èèééêêÜÜ ääééëëÞÞììììááôôáá êêááéé ääååíí îîÝÝññååôôåå ððþþòò ððññÝÝððååééííáá ååííååññããÞÞóóååôôåå,, ääééüüôôéé óóõõííååééääççôôïïððïïééååßßôôåå üüôôééóóõõããêêññïïýýïïííôôááéé ééóóïïääýýííááììååòò ççèèééêêÝÝòò ááîîßßååòò êêááéé

óó÷÷ååôôééêêÝÝòò õõððïï÷÷ññååþþóóååééòò.. ÐÐááññááëëëëÜÜóóóóïïííôôááòò ôôïïááññ÷÷ééêêüü ììááòò ððááññÜÜääååééããììáá,, ááíí ïï öößßëëïïòò óóááòò,, ððïïõõââññßßóóêêååôôááéé óóåå ììååããÜÜëëçç ááííÜÜããêêçç,, ááëëëëÜÜ ääååíí ììððïïññååßßííáá ääááííååééóóôôååßß ôôáá ÷÷ññÞÞììááôôáá ððïïõõ ÷÷ññååééÜÜææååôôááéé,, óóááòòææççôôÞÞóóååéé ííáá ôôïïõõ ôôáá ððññïïììççèèååýýóóååôôåå ååóóååßßòò êêëëÝÝââïï-ííôôÜÜòò ôôáá ááððüü ôôïï ôôááììååßßïï ôôççòò ååððéé÷÷ååßßññççóóççòò,, ääååííááððïïêêëëååßßååôôááéé ííáá óóááòò ððññïïââëëççììááôôßßóóååéé çç óóýýããêêññïïõõ-óóçç ôôççòò õõððïï÷÷ññÝÝùùóóççòò ððïïõõ ááééóóèèÜÜííååóóôôåå ííáá ôôïïííââïïççèèÞÞóóååôôåå ììåå ôôïï êêááèèÞÞêêïïíí óóááòò ííáá óóõõììððååññééööååññ-èèååßßôôåå ùùòò ÝÝííôôééììïï ääééååõõèèõõííôôééêêüü óóôôÝÝëëåå÷÷ïïòò,, ááööïï-óóééùùììÝÝííïï óóôôáá óóõõììööÝÝññïïííôôáá ôôççòò ååððéé÷÷ååßßññççóóççòò êêááééôôùùíí ååññããááææïïììÝÝííùùíí ôôççòò..

¼¼ôôááíí ááííôôééììååôôùùððßßææïïõõììåå ôôÝÝôôïïééååòò êêááôôááóóôôÜÜóóååééòò,,ïïéé ïïððïïßßååòò ììááòò ððññïïââëëççììááôôßßææïïõõíí ããééáá ôôïï ôôéé ååßßííááéé ÞÞôôéé ääååíí ååßßííááéé óóùùóóôôüü ííáá ððññÜÜîîïïõõììåå,, ääééêêááééïïëëïïããïïýý-ììåå ôôééòò ððååððïïééèèÞÞóóååééòò ììááòò ììåå ááííááööïïññÜÜ óóåå ÝÝííííïïéé-ååòò ððïïõõ ÝÝ÷÷ïïõõíí ççèèééêêüü ððååññééåå÷÷üüììååííïï ((êêááèèÞÞêêïïííôôáá êêááééõõððïï÷÷ññååþþóóååééòò,, ääééêêááééþþììááôôáá,, ááîîßßååòò êêôôëë..)).. ¼¼ììùùòò ôôééááêêññééââþþòò óóççììááßßííååéé çç ööññÜÜóóçç ““ççèèééêêÜÜ óóùùóóôôüü”” êêááééããééááôôßß ííáá ììááòò ååííääééááööÝÝññååéé ííáá ððññÜÜôôôôïïõõììåå ïïññèèÜÜóóýýììööùùííáá ììåå ôôáá êêññééôôÞÞññééáá ôôççòò ççèèééêêÞÞòò;; ÓÓôôééòò ååññùù-ôôÞÞóóååééòò ááõõôôÝÝòò èèáá ììððïïññïïýýóóááììåå ííáá ääþþóóïïõõììååóó÷÷ååôôééêêÜÜ ááððëëÝÝòò êêááéé ååýýêêïïëëååòò ááððááííôôÞÞóóååééòò,, üüððùùòòüüôôéé ÝÝ÷÷ïïõõììåå ääééääáá÷÷ôôååßß ááððüü ôôççíí ïïééêêïïããÝÝííååééáá ÞÞ ôôïïóó÷÷ïïëëååßßïï ììááòò ííáá ååííååññããïïýýììåå ççèèééêêÜÜ ÞÞ üüôôéé ððññÝÝððååééííáá óóõõììììïïññööùùííüüììááóóôôåå ììåå ôôïïõõòò óóõõããêêååêêññééììÝÝííïïõõòòêêááííüüííååòò óóõõììððååññééööïïññÜÜòò,, ääééüüôôéé ôôïïõõòò ååððééââÜÜëëëëååéé ççèèññççóóêêååßßáá ììááòò.. ÙÙóóôôüüóóïï,, ôôÝÝôôïïééïïõõ ååßßääïïõõòò ááððááííôôÞÞ-óóååééòò ääååíí ááããããßßææïïõõíí ôôççíí ïïõõóóßßáá ôôùùíí ððññïïââëëççììááôôéé-óóììþþíí ììááòò,, ððïïõõ óóõõííïïøøßßææïïííôôááéé óóåå ååññùùôôÞÞììááôôááüüððùùòò:: ììåå ððïïééïï êêññééôôÞÞññééïï ððññÝÝððååéé ôôååëëééêêÜÜ ííáá ääééáá-êêññßßííïïõõììåå ôôïï êêááëëüü ááððüü ôôïï êêááêêüü êêááéé ôôéé ååßßííááéé ååêêååßß-ííïï ððïïõõ êêÜÜííååéé óóùùóóôôïïýýòò ôôïïõõòò êêááííüüííååòò ððïïõõ õõééïï-èèååôôïïýýììåå;; ÇÇ ööééëëïïóóïïöößßáá ììÜÜòò ââïïççèèÜÜ ííáá ááííááææçç-ôôÞÞóóïïõõììåå ììééáá ââááèèýýôôååññçç êêááéé ððååééóóôôééêêüüôôååññçç ááééôôééïï-ëëüüããççóóçç ôôùùíí èèÝÝóóååþþíí ììááòò óó÷÷ååôôééêêÜÜ ììåå ááõõôôÜÜ ôôááææççôôÞÞììááôôáá..

140

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:57 40

pavloskontos

Underline

pavloskontos

Sticky Note

το παράδειγμα που ακολουθεί είναι καντιανής έμπνευσης και αντιστοιχεί στο 1ο παράδειγμα που χρησιμοποιεί ο Καντ για να επεξηγήσει την κατηγορική προστακτική στα "Θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών" (4: 422) = 4ος τόμος των έργων του Καντ, σελίδα 422.

pavloskontos

Underline

pavloskontos

Underline

pavloskontos

Sticky Note

εδώ κρύβεται η θεωρία του Καντ για δύο διαφορετικά είδη πράξεων: οι πράξεις από καθήκον (δηλαδή, από σεβασμό για τον ηθικό νόμο ως επαρκές κίνητρο για την πράξη μας) και οι πράξεις σύμφωνα με το καθήκον (δηλαδή, που κινητοποιούνται από μια ροπή, π.χ. φόβο, αλλά εξετάζουν κατά πόσο συμφωνούν με τον ηθικό νόμο). Από εκεί προκύπτει και η τάση μας να υποτασσόμαστε στην απλή νομιμότητα, δηλαδή στην απλή συμφωνία με το γράμμα του κρατικού, κοινωνικού κτλ. νόμου.

pavloskontos

Underline

pavloskontos

Sticky Note

ήδη εδώ υπάρχει μια αποστασιοποίηση από την Καντιανή οπτική, η οποία δεν δέχεται ότι υπάρχουν πραγματικά ηθικά διλήμματα.

pavloskontos

Underline

pavloskontos

Sticky Note

οι αξίες, προφανώς, δεν συγκρούονται μεταξύ τους αλλά δικαιολογούν ή στηρίζουν επιχειρήματα που συγκρούονται μεταξύ τους.

pavloskontos

Underline

pavloskontos

Sticky Note

αυτό επίσης είναι μια καντιανή θέση: η φιλοσοφία δεν μας 'κάνει' αγαθούς ούτε μας 'εισάγει' για πρώτη φορά στη σφαίρα της ηθικότητας, καθώς ο καθένας έχει απόψεις, πεποιθήσεις και εμπειρίες για το τι είναι αγαθό και κακό. Η φιλοσοφία απλώς 'διασαφηνίζει' και αναλύει αυτό που ήδη γνωρίζουμε.

pavloskontos

Cross-Out

pavloskontos

Sticky Note

εννοεί: να ενεργούμε 'αγαθά'. Προσοχή: η λέξη 'ηθικός' στην τεχνική της σημασία δεν ταυτίζεται με τη λέξη αγαθός. "Ηθικές πράξεις" είναι και οι αγαθές και οι κακές πράξεις. Το αντίθετό τους είναι οι πράξεις χωρίς ηθική σημασία (όπως το με ποιο χέρι πίνω τον καφέ μου ή δένω τα παπούτσια μου).

141


1. ÐñÝðåé íá ìáò áðáó÷ïëïýí ïéóõíåðåßåò ôùí ðñÜîåþí ìáò óôç æùÞ ôçäéêÞ ìáò áëëÜ êáé ôùí Üëëùí áíèñþðùí;

Méá ðñþôç óêÝøç ðïõ óôçñßæåé ôçí áðü-öáóÞ ìáò íá ìçí ïéêåéïðïéçèïýìå ôá îÝíá÷ñÞìáôá ðïõ ðåñíïýí áðü ôá ÷Ýñéá ìáò åß-íáé ïé óõíÝðåéåò ôçò ðñÜîçò ìáò ãéá ôçíðïñåßá ôçò åðé÷åßñçóçò êáé ãéá ôç æùÞ ôùíÜëëùí åñãáæïìÝíùí. ÖõóéêÜ ï ößëïò ìáòèá ìðïñïýóå íá åðé÷åéñÞóåé íá ìáò ðåßóåéüôé áðü ôç äéêÞ ìáò êáé ìüíï êáôÜ÷ñçóç÷ñçìÜôùí äå èá ÷ñåùêïðÞóåé ç åðé÷åßñç-óç êáé äå èá êéíäõíåýóïõí ïé èÝóåéò åñãá-óßáò ôùí óõíáäÝëöùí ìáò. Åêåßíï üìùòðïõ áîßæåé íá áíáëïãéóôïýìå äåí åßíáé ôü-óï ôé èá óõìâåß óôç óõãêåêñéìÝíç ðåñß-ðôùóç üóï ôé èá ãéíüôáí, áí üëïé üóïé âñß-óêïíôáé óå èÝóç ðáñüìïéá ìå ôç äéêÞ ìáòõ ð Ý ê õ ð ô á íóôïí ðåéñáóìüíá åêìåôáëëåõ-ôïýí ôçí åõêáé-ñßá åíüò åýêï-ïõ ðëïõôéóìïý.

ÇèéêÜ ïñèÞðñÜîç åßíáé áõ-ôÞ ôçò ïðïßáòôá áðïôåëÝóìá-ôá åßíáé êáëý-ôåñá , Þ Ýóôùåîßóïõ êáëÜ ìååêåßíá Üëëùí,åíáëëáêôéêþíðñÜîåùí ãéáüóï ôï äõíáôüíì å ã á ë ý ô å ñ ïáñéèìü áíèñþ-Ãåëïéïãñáößá ÁñêÜ, ×áìçëÝò ðôÞóåéò, Ôßìá ôïí ðáôÝñá

óïõ, åêä. ãñÜììáôá. Ôæïí Óôéïýáñô Ìéë

ENOTHTA ÐÑÙÔÇ: ÁÍÁÆÇÔÇÓÇ ÊÑÉÔÇÑÉÏÕ ÇÈÉÊÇÓ ÏÑÈÏÔÇÔÁÓ

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:57 Page 141

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

εδώ έχουμε μια μετατόπιση από την 'εγωιστική' οπτική στην οπτική 'όλων', δηλαδή σε μια 'συλλογική' οπτική. Αυτή η μετατόπιση δεν είναι αυτονόητη αλλά απαιτεί, με τη σειρά της, δικαιολόγηση. Διότι ένας συνεπής εγωιστής μπορεί κάλλιστα να την αρνηθεί.

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Η λέξη έχει επιλεγεί για να διευκολύνει την αντίθεση ανάμεσα στο 'καθήκον' και την 'απόκλιση' από αυτό. Τα πράγματα θα ήταν δυσκολότερα αν εδώ ο πλουτισμός δεν συνιστούσε 'πειρασμό' αλλά 'σκοπό'. Θυμηθείτε την αρχική σκόπευση του πρωταγωνιστή στην ταινία "Η λίστα του Σίντλερ".

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Το πρόβλημα, βεβαίως, δεν είναι να εξηγήσουμε το 'ορθή' παραπέμποντας στο 'καλύτερα', αλλά να προτείνουμε κριτήρια για την αξιολόγηση του ίδιου του 'καλύτερα'.

142


ðùí^ åóöáëìÝíç åßíáé åêåßíç ôçò ïðïßáò ïéóõíÝðåéåò åßíáé ÷åéñüôåñåò áðü åêåßíåòÜëëùí ðñÜîåùí. Ãåíéêüôåñá, èá ëÝãáìåüôé Ýíáò êáíüíáò, âÜóåé ôïõ ïðïßïõ ðñÜô-ôïõìå, åßíáé çèéêÜ ïñèüò, áí ç åöáñìïãÞôïõ ïäçãåß óå óõãêñéôéêÜ êáëýôåñá áðïôå-ëÝóìáôá áðü ïðïéïíäÞðïôå Üëëïí, êáéåóöáëìÝíïò, åÜí ç åöáñìïãÞ ôïõ ïäçãåßóôéò ÷åéñüôåñåò óõíÝðåéåò. Ãéá ðáñÜäåéã-ìá, áí õéïèåôÞóïõìå ôïí êáíüíá ðùò, êÜ-èå öïñÜ ðïõ ôï åðéèõìïýìå êáé ìðïñïýìåíá ìåßíïõìå áôéìþñçôïé, åðéôñÝðåôáé íáêëÝâïõìå êÜðïéá ÷ñÞìáôá, åßíáé ðïëý áì-ößâïëï åÜí ôá ìáêñïðñüèåóìá áðïôåëÝ-óìáôá ôçò ðñÜîçò ìáò èá åßíáé èåôéêÜ ãéáôï êïéíùíéêü óýíïëï.

Ïé öéëüóïöïé ðïõ ìáò êáëïýí íá ðñïóÝ-îïõìå ôéò óõíÝðåéåò ôùí ðñÜîåþí ìáò -êáéåðïìÝíùò êáé ôùí êáíüíùí ðïõ ôéò äéÝ-ðïõí- ìéëïýí óõ÷íÜ ãéá ôï ðïóü ôçò ùöÝ-ëåéáò ðïõ ðñïêýðôåé áðü ôç óõìðåñéöïñÜìáò. Ç èåùñßá áõôþí ôùí öéëïóüöùí Ý÷åéáðïêëçèåß ùöåëéìéóìüò. Óýìöùíá ìå ôïíùöåëéìéóìü, éäñõôÝò ôïõ ïðïßïõ èåùñïý-íôáé ï ÔæÝñåìõ ÌðÝíèáì êáé ï ÔæïíÓôéïýáñô Ìéë (19ïò áéþíáò), óêïðüò ôùíðñÜîåþí ìáò ðñÝðåé íá åßíáé ç ìåãáëýôå-ñç êáôÜ ôï äõíáôüí ùöÝëåéá ãéá ôïí ìåãá-ëýôåñï êáôÜ ôï äõíáôüí áñéèìü áôüìùí.Êáé ëÝãïíôáò “ùöÝëåéá” ïé ðåñéóóüôåñïéáðü áõôïýò ôïõò öéëïóüöïõòÝ÷ïõí óôï ìõáëü ôïõò ôçí åõôõ÷ßáÞ Ýóôù ôçí éêáíïðïßçóç áõôþíðïõ èá êáñðùèïýí ôá áðïôåëÝ-óìáôá ôùí ðñÜîåþí ìáò. ÅäþðñÝðåé íá ðñïóÝîïõìå üôé ç óç-ìáóßá ôçò ëÝîçò “ùöåëéìéóìüò”åßíáé áñêåôÜ äéáöïñåôéêÞ áðüåêåßíç ðïõ Ý÷åé áðïêôÞóåé ç ëÝîçóôçí êáèçìåñéíÞ ìáò æùÞ, üðïõ çóçìáóßá ôçò öáßíåôáé íá ðåñéïñß-æåôáé óôçí åãùéóôéêÞ åðéäßùîçôïõ ðñïóùðéêïý óõìöÝñïíôïò

ôïõ êáèåíüò êáé ü÷é ôçò ùöÝëåéáò ôïõ ìå-ãáëýôåñïõ êáôÜ ôï äõíáôüí áñéèìïý áí-èñþðùí.

Äõóôõ÷þò üìùò, üôáí äßíïõìå Ýìöáóçóôéò óõíÝðåéåò Þ óôá áðïôåëÝóìáôá ôùíðñÜîåþí ìáò, ãñÞãïñá äéáðéóôþíïõìå üôéáõôÞ ç ôáêôéêÞ ìáò ü÷é ìüíï äåí áñêåß, áë-ëÜ ßóùò óôçñßæåé êáé ìéá ðñïâëçìáôéêÞáíôßëçøç ðåñß çèéêÞò ïñèüôçôáò. Ðñþôááð’ üëá äåí åßíáé äéüëïõ âÝâáéï üôé ìðï-ñïýìå ðÜíôá íá ðñïâëÝøïõìå ìå áóöÜ-ëåéá ôá áðïôåëÝóìáôá ôùí ðñÜîåþí ìáò,þóôå íá áíáæçôÞóïõìå ó’ áõôÜ ôï êñéôÞñé-ï ôïõ çèéêÜ óùóôïý. ¸ðåéôá äåí åßíáé óá-öÝò ôï ðþò èá “ìåôñÞóïõìå” ôçí ðáñáãü-ìåíç ùöÝëåéá ãéá üëïõò ôïõò áíèñþðïõò.Äå óõìöùíïýí üëïé ãéá ôï êáëü êáé ôçí åõ-ôõ÷ßá ðïõ èÝëïõìå íá ðåôý÷ïõìå, áêüìá êéáí áõôü ôï ïðïßï åðéäéþêïõìå åßíáé ç åõ-÷áñßóôçóç êé åêåßíï ôï ïðïßï èÝëïõìå íááðïôñÝøïõìå åßíáé ï ðüíïò êáé ç äõóôõ-÷ßá. Ôï èÝìá âÝâáéá äåí åßíáé ìüíï ðïóï-ôéêü, åßíáé êáé ðïéïôéêü, áöïý õðÜñ÷ïõíðïëëþí åéäþí çäïíÝò êáé ëýðåò, ãéá ôçíáîßá ôùí ïðïßùí ïé ãíþìåò äéáöÝñïõí. ÔÝ-ëïò, áêüìá êé áí êáôáöÝñïõìå íá óõãêëß-íïõí ïé áðüøåéò üëùí ãéá ôïí åðéäéùêüìå-íï óôü÷ï ôçò óõíïëéêÞò ùöÝëåéáò, ìðïñåß -óôçí ðñïóðÜèåéÜ ìáò íá ôç ìåãéóôïðïéÞ-óïõìå- íá ìç äþóïõìå áñêåôÞ âáñýôçôá

óôá ìÝóá ðïõ èá ÷ñçóéìïðïéÞ-óïõìå Þ íá ìç íïéáóôïýìå, üðùòèá ‘ðñåðå, ãéá ôç äßêáéç êáôáíï-ìÞ ôçò. ÊÜðïéïé ùöåëéìéóôÝò ôï-íßæïõí üôé óêåöôüìáóôå äßêáéá,áí õðïëïãßæïõìå åîßóïõ ôï ìåñß-äéï êÜèå áôüìïõ óôçí åõôõ÷ßá,áëëÜ óõ÷íÜ îå÷íïýí üôé ìåãáëý-ôåñç óçìáóßá äåí Ý÷åé ç éêáíï-ðïßçóç ôçò ðëåéïíüôçôáò, áëëÜ ïáðüëõôïò óåâáóìüò ôùí äéêáéù-ìÜôùí êáé ôùí ðéï áóèåíþí ìåé-ïíïôÞôùí. Ðáñ’ üëç ôçí ðñïóðÜ-

Ï Ôæïí Óôéïýáñô Ìéë óõíäýáæååìðåéñéóìü óôçí ãíùóéïëïãßáêáé Ýíáí ìåôñéïðáèÞ ùöåëéìé-óìü óôçí çèéêÞ öéëïóïößá.

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:57 Page 142

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι οι άνθρωποι και όλων η ευτυχία απλώς αθροίζονται. Ίσως υπάρχουν κριτήρια να δείξουμε ότι "είναι προτιμότερο να είναι κανείς ένας ανικανοποίητος Σωκράτης παρά ένας ικανοποιημένος ηλίθιος" (Μιλ, "Ωφελιμισμός", ΙΙ.6).

pavloskontos

Sticky Note

Ο Μιλ θεωρεί την ευτυχία ένα σκοπό που έχουν όλοι οι άνθρωποι (δηλαδή, ο ωφελιμισμός του προϋποθέτει μια ψυχολογική θεωρία 'ηδονισμού') και ένα κριτήριο που, ρητά ή άρρητα, όλοι αποδέχονται όταν κρίνουν ηθικές πράξεις. Δέχεται, επίσης, ότι δεν είναι κάθε ηδονή ίσης αξίας. Οι ηδονές που σχετίζονται με την καλλιέργεια του πνεύματος και την συμπάθειά μας για τους άλλους είναι ανώτερες από τις απλές σωματικές απολαύσεις. Αυτή η διάκριση είναι και ψυχολογική-εμπειρική (έτσι μας διδάσκει η πείρα της ζωής) αλλά και λογική (διότι οι πρώτες έχουν πολύ πιο θετικές συνέπειες για το άτομο και το σύνολο μακροπρόθεσμα).

pavloskontos

Sticky Note

για τον Μιλ, ο ωφελιμισμός ενδιαφέρεται για την ευτυχία όλων όσων επηρεάζονται από τις πράξεις μας και σκοπό έχει να δείξει ότι είναι αδύνατον να διακρίνουμε τη συλλογική ευτυχία από την ατομική ή, τελικά, να επιτύχουμε τη δεύτερη ερήμην της πρώτης.

pavloskontos

Text Box

1

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

η ανταπάντηση θα ήταν ότι η εμπειρία, τόσο η ατομική όσο και η συλλογική, επαρκεί για να μας παράσχουν κανόνες ή καθοδηγητικές αρχές ικανές να κατευθύνουν την πράξη μας. Βέβαια, απόλυτα ασφαλείς κανόνες δεν υπάρχουν. Γιατί; νομίζει κανείς ότι υπάρχουν εν γένει τέτοιοι ασφαλείς κανόνες στα ζητήματα της ηθικής πράξης;

pavloskontos

Text Box

2

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Ανταπάντηση: άρα, χρειαζόμαστε μια ιεαράρχηση των ηδονών και των συστατικών της ευτυχίας. Μια πρώτη απλή σκέψη του Μιλ, Πλατωνικής καταγωγής, είναι η εξής: όσοι γνωρίζουν περισσότερα είδη ηδονών είναι καλύτεροι κριτές των ηδονών ενγένει.Άλλωστε, το πρόβλημα της ΄μέτρησης' είναι εγγενές στο χώρο της ηθικής πράξης. Υπάρχει δυνατότητα να δούμε ποτέ όλες τις πλευρές μιας ηθικής κατάστασης και να είμαστε απόλυτα βέβαιοι για την ορθότητα της κρίσης μας; υπάρχει περίπτωση το στοιχείο της 'κρίσης' να εξοβελιστεί;

pavloskontos

Text Box

3

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Ανταπάντηση: αυτός ο κίνδυνος είναι πολύ μικρότερος από όσο φαίνεται. Π.χ., αν θέλω να πλουτίσω (ευτυχία) χρησιμοποιώντας ως μέσον το ψέμα, τότε υπάρχει τρόπος να δείξει κανείς ότι το ψέμα, μακροπρόθεσμα, δεν μπορεί να υπηρετήσει κανένα σκοπό, πόσο μάλλον τη συλλογική ευτυχία. Άρα, ένα μεγάλο μέρος όσων εκλαμβάνουμε ως 'ανήθικα μέσα' μπορεί να τα απαγορεύσει ο ωφελιμισμός με τα δικά του κριτήρια.

pavloskontos

Sticky Note

Ανταπάντηση: τι σημαίνει 'απόλυτος σεβασμός'; Μήπως αυτή η αρχή είναι 'ιδεαλιστική'; Δηλαδή, απλώς εισάγει ένα ηθικό ιδεώδες το οποίο ούτε το επιβεβαιώνει η ανθρώπινη εμπειρία ούτε, τελικά, είναι δυνατόν να το σεβαστεί πλήρως κάποια ηθική θεωρία;

pavloskontos

Text Box

Για το πώς ο Μιλ συλλαμβάνει την ευτυχία και με ποια επιχειρήματα, βλέπε συνοδευτικό υλικό_1

143

Áðü áõôÞ ôçí êáèïëéêüôçôá ôùí çèéêþíìáò êñßóåùí ï Êáíô óõíÜãåé ôçí êåíôñéêÞáñ÷Þ ôïõ çèéêïý íüìïõ, ôçí ïðïßá áðïêá-ëåß êáôçãïñéêÞ ðñïóôáãÞ, åðåéäÞ Ý÷åé êá-ôçãïñéêü -äçëáäÞ áðüëõôï êáé ü÷é õðïèå-ôéêü- ÷áñáêôÞñá. Ï çèéêüò íüìïò ðñÝðåéíá ìðïñåß íá éó÷ýåé óå êÜèå ðåñßðôùóçêáé íá ìç óõíäÝåôáé ìå óõãêåêñéìÝíïõòóôü÷ïõò ôïõ åíüò Þ ôïõ Üëëïõ õðïêåéìÝ-íïõ. Óýìöùíá ìå ôçí êáôçãïñéêÞ ðñïóôá-ãÞ, ðñÝðåé ôï õðïêåßìåíï ôçò ðñÜîçò íáèÝëåé ï ãíþìïíáò (êáíüíáò) ôçò ðñÜîçòôïõ íá éó÷ýåé ùò êáèïëéêüò íüìïò. ¼óïíáöïñÜ ôï ðáñÜäåéãìá ðïõ áíáöÝñáìåóôçí áñ÷Þ ôçò óõæÞôçóÞò ìáò, áí óêåöôü-ìáóôå ïñèïëïãéêÜ, äå èá èÝëáìå íá éó÷ýåéùò êáèïëéêüò íüìïò ôï íá áðïöáóßæïõí ïéäéåõèõíôÝò ôùí åðé÷åéñÞóåùí, üðïôå ôï å-ðéèõìïýí êáé üðïôå âñåèïýí óå ïéêïíïìé-êÞ áíÜãêç, íá áöáéñïýí ÷ñÞìáôá áðü ôïôáìåßï ôçò åðé÷åßñçóçò. ÅÜí óõíÝâáéíåêÜôé ôÝôïéï, óßãïõñá ïé åðé÷åéñÞóåéò äå èáìðïñïýóáí íá ëåéôïõñãÞóïõí.

Åê ðñþôçò üøåùò öáßíåôáé íá ìáò áðá-

èåéá ôïõ ùöåëéìéóìïý íá äåßîåé ðùò ç äé-êáéïóýíç êáé ôá äéêáéþìáôá ôùí áôüìùíäéáóöáëßæïíôáé, áí óôáèìßóïõìå ðñïóå-êôéêÜ ôá áðïôåëÝóìáôá áðü ôçí åöáñìïãÞïñéóìÝíùí êáíüíùí, åíôïýôïéò äßíåôáé çåíôýðùóç ðùò ç áðïôßìçóç ôùí ðñÜîåùíìå âÜóç ôéò óõíÝðåéÝò ôïõò ìðïñåß óå ôå-ëåõôáßá áíÜëõóç íá êáôáëÞîåé óôçí áðï-äï÷Þ ôçò åðéêßíäõíçò áñ÷Þò “o óêïðüòáãéÜæåé ôá ìÝóá”.

2. YðÜñ÷ïõí êÜðïéåò èåìåëéþäåéò áñ÷Ýòðïõ ìáò åðéôñÝðïõí íá óôçñßîïõìå áðü-ëõôïõò êáíüíåò ôùí ðñÜîåþí ìáò, áíå-îÜñôçôá áðü óõãêåêñéìÝíïõò óôü÷ïõò êáéóõíÝðåéåò;

Aí èÝëïõìå ðñáãìáôéêÜ íá áðïóõíäÝ-óïõìå ôçí çèéêÞ ïñèüôçôá áðü ôá áðïôå-ëÝóìáôá ôùí ðñÜîåþí ìáò, ôüôå ßóùò ðñÝ-ðåé íá áíáæçôÞóïõìå ôá êñéôÞñéá ãéá ôçíáîéïëüãçóÞ ôïõò ü÷é óôï áðïôÝëåóìá Þ ôéòóõíÝðåéÝò ôïõò, áëëÜ óôá ÷áñáêôçñéóôéêÜôïõ ôñüðïõ ìå ôïí ïðïßï óêåöôüìáóôå,üôáí áðïöáóßæïõìå ðþò ðñÝðåé íá ðñÜ-îïõìå. Ï ìåãÜëïò Ãåñìáíüò öéëüóïöïòÉìÜíïõåë Êáíô, ôïõ ïðïßïõ ôéò âáóéêÝòáðüøåéò ãéá ôç ãíþóç Ý÷ïõìå Þäç ðåñé-ãñÜøåé óå ðñïçãïýìåíï êåöÜëáéï, ðñï-óðÜèçóå íá óõíïøßóåé áõôÜ ôá ÷áñáêôçñé-óôéêÜ áíáëýïíôáò ôçí ßäéá ôçí Ýííïéá ôçòçèéêÞò óêÝøçò. Åêåßíï ðïõ ðñÝðåé âáóéêÜíá ìáò åíäéáöÝñåé åßíáé íá Ý÷ïõí ïé çèé-êÝò êñßóåéò ìáò êáèïëéêü ÷áñáêôÞñá, íáéó÷ýïõí äçëáäÞ ü÷é ìüíï ãéá ìßá óõãêå-êñéìÝíç ðåñßðôùóç, áëëÜ êáé ãéá êÜèå ðá-ñüìïéá ðåñßóôáóç êáôÜ ôçí ïðïßá åíåñãåßÝíá ðáñüìïéï õðïêåßìåíï. Äåí ìðïñþ, ãéáðáñÜäåéãìá, íá ëÝù üôé ç ðñÜîç ôïõ óõíá-äÝëöïõ ìïõ ðïõ Ý÷åé êáôá÷ñáóôåß Ýíá ìå-ãÜëï ðïóü ÷ñçìÜôùí åßíáé çèéêÜ åðéëÞøé-ìç, åíþ ç äéêÞ ìïõ ðáñüìïéá ðñÜîç óå ðá-ñüìïéåò ðåñéóôÜóåéò åßíáé äéêáéïëïãçìÝ-íç.


ÐéêÜóï, Ç óïýðá, 1903, ÉäéùôéêÞ ÓõëëïãÞ, Ôïñüíôï. Ïðßíáêáò åãêùìéÜæåé ôá ÷áñßóìáôá ôçò åõóðëá÷íßáò êáé ôçòðñïóöïñÜò

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:57 Page 143

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Ο Καντ πιστεύει ότι όλοι γνωρίζουμε, στην πραγματικότητα, πώς πρέπει να συλλαμβάνουμε το ηθικά ορθό. Άρα, αυτό που η φιλοσοφία καλείται να κάνει είναι απλώς να αναλύσει 'την ηθική μας σκέψη'.

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

"καθολικός χαρακτήρας" = τι θα συνέβαινε αν στη θέση μου ήταν όλοι οι άλλοι, δηλαδή αν όλοι έπρατταν ταυτόχρονα όπως εγώ; = τι θα συνέβαινε αν όλοι χρησιμοποιούσαμε μόνο τον 'ορθό λόγο' και μπορούσαμε να αδιαφορήσουμε πλήρως για τις 'ροπές' μας, δηλαδή τις εγωιστικές μας κλίσεις; = τι θα συνέβαινε αν καλούμασταν να αποφασίσουμε τι πρέπει να γίνει χωρίς να γνωρίζουμε ποιος θα είναι ο δικός μας ρόλος (π.χ., να κληθείς να λάβεις μια απόφαση για τη φορολογία, χωρίς να γνωρίζουμεε αν ανήκουμε στην τάξη των φτωχών ή σε αυτή των πλουσίων).

pavloskontos

Sticky Note

Marked set by pavloskontos

pavloskontos

Cross-Out

pavloskontos

Sticky Note

Η ακριβής διατύπωση έχει ως εξής: "«Πράττε μόνο σύμφωνα με εκείνο το γνώμονα, μέσω του οποίου μπορείς ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ να βούλεσαι αυτός ο γνώμονας να γίνει ένας καθολικός νόμος» (ΘΜΗ, 4: 421).

pavloskontos

Text Box

Για την παρακάτω παράγραφο, βλέπε: Συνοδευτικό υλικό_2

144

ó÷ïëïýí êé åäþ ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò êá-èïëéêÞò óõììüñöùóçò óå êÜðïéïí êáíü-íá. Ï Êáíô üìùò èá ôüíéæå üôé åêåßíï ðïõÝ÷åé óçìáóßá äåí åßíáé ôüóï ôï ðïéá èáÞôáí ðñÜãìáôé ç óõíÝðåéá ìéáò çèéêÜ ìçïñèÞò ðñÜîçò (êáôÜ÷ñçóçò ÷ñçìÜôùí) ôïõäéåõèõíôÞ ôçò åðé÷åßñçóçò -ôï üôé äçëáäÞèá ðñïÝêõðôå ìåãáëýôåñç êïéíùíéêÞ âëÜ-âç ðáñÜ ùöÝëåéá- áëëÜ ìÜëëïí ôï üôé Ýíáòïñèïëïãéêüò Üíèñùðïò äå èá ìðïñïýóå íáèåëÞóåé êÜôé ôÝôïéï - íá æåé äçëáäÞ óå ìéáôÝôïéá êáôÜóôáóç êáôÜñãçóçò åíüò óçìá-íôéêïý êïéíùíéêïý êáé ïéêïíïìéêïý èå-óìïý. Óýìöùíá ìå áõôÞ ôçí áíÜëõóç,åêåßíï ðïõ êÜíåé ôçí ðñÜîç ôïõ äéåõèõíôÞåðé÷åßñçóçò çèéêÜ åóöáëìÝíç åßíáé üôé çðñÜîç áõôÞ (êáôÜ÷ñçóç ÷ñçìÜôùí) äåíìðïñåß íá èåùñçèåß ïñèïëïãéêÞ: äåí ìðï-ñåß äçëáäÞ êÜðïéïò ìå ïñèïëïãéêÞ êñßóçíá éó÷õñéóôåß üôé èÝëåé íá Ý÷åé ôç äõíáôü-ôçôá íá äïõëåýåé óå ìéá åðé÷åßñçóç êáé íáðñÜôôåé ìå ôñüðï ðïõ õðïíïìåýåé ôçí ßäéáôçò ôç ëåéôïõñãßá ôçò åðé÷åßñçóçò.

Ãéá ôïí Êáíô ï çèéêüò íüìïò åîáóöáëß-æåé ü÷é ìüíï ôçí éêáíüôçôÜ ìáò íá óõìâéþ-íïõìå áñìïíéêÜ ùò ëïãéêÜ üíôá, áëëÜ êáéôçí åëåõèåñßá ìáò. Êáé ç åëåõèåñßá äå óõ-íåðÜãåôáé ôçí áíáñ÷ßá Þ ôçí áóõäïóßáóôéò åðéëïãÝò ìáò, áëëÜ ôçí áõôïäÝóìåõóçðïõ åðéâÜëëåé ç ïñèïëïãéêÞ êáé áõôüíïìçâïýëçóÞ ìáò êáé ç ïðïßá áíáãíùñßæåé óåüëá ôá äñþíôá ðñüóùðá ôá ßäéá äéêáéþìá-ôá ì’ åìÜò. Óå ìéá äåýôåñç ìÜëéóôá äéáôý-ðùóç ôçò êáôçãïñéêÞò ðñïóôáãÞò ï Êáíôðñïóäéïñßæåé êáëýôåñá ôï áßôçìá ôïõ éóü-ôéìïõ óåâáóìïý üëùí ôùí áíèñþðùí. Óýì-öùíá ìå áõôÞ ôç äåýôåñç äéáôýðùóç, ðñÝ-ðåé êÜèå õðïêåßìåíï íá ðñÜôôåé Ýôóé, þóôåíá ìåôá÷åéñßæåôáé ðÜíôïôå üëïõò ôïõò Üë-ëïõò áíèñþðïõò -üðùò êáé ôïí åáõôü ôïõ-ùò óêïðïýò êáé ü÷é ìüíï ùò ìÝóá ôùí ðñÜ-îåþí ôïõ. Áõôü óçìáßíåé üôé, áíåîÜñôçôááðü ôïõò ïðïéïõóäÞðïôå åðéìÝñïõò óôü-÷ïõò ìáò, ãéá ôçí åðßôåõîç ôùí ïðïßùí ìáòåßíáé ÷ñÞóéìïé ïé óõíÜíèñùðïß ìáò, ðñÝ-


ðåé ðÜíôïôå íá óåâüìáóôå áðüëõôá ôçíåëåõèåñßá êáé ôçí áîéïðñÝðåéÜ ôïõò êáéíá áíôéìåôùðßæïõìå ôá äéêáéþìáôÜ ôïõòùò éóüôéìá ìå ôá äéêÜ ìáò. Áíôßèåôá, ìåôá-÷åéñéæüìáóôå ôïõò Üëëïõò ùò “ìÝóá” ìüíïêáé ü÷é ùò “óêïðïýò” ôùí ðñÜîåþí ìáò(Þ “áõôïóêïðïýò”) , üôáí, ãéá ðáñÜ-äåéãìá, ôïõò åêìåôáëëåõüìáóôå Þ ôïõòåîáðáôïýìå, äçëáäÞ ôïõò óõìðåñéöåñüìá-óôå óáí êáôþôåñïõò áðü ìáò. Ï Êáíô ìÜ-ëéóôá ðéóôåýåé üôé ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïé-ïýìå êáé ôïí ßäéï ôïí åáõôü ìáò ùò “ìÝóï”êáé ü÷é ùò “óêïðü”, üôáí äåí áíáãíùñß-æïõìå ôçí áîßá ôïõ êáé óå äýóêïëåò ðåñé-óôÜóåéò ôçò æùÞò ìáò êáôáöåýãïõìå óôçíáõôïêôïíßá.

ÁõôÞ ç áíôßëçøç ôïõ çèéêïý íüìïõ, ìåôïí ïðïßï ç óõììüñöùóç åßíáé áíáãêáßáãéá íá ðñÜôôïõìå óùóôÜ, åßíáé éäéáßôåñáåíäéáöÝñïõóá êáé ìáò åðéôñÝðåé íá áðï-öýãïõìå ôá ðñïâëÞìáôá ôïõ ùöåëéìéóìïý.Ùóôüóï, ç êáôçãïñéêÞ ðñïóôáãÞ äåí åßíáéêáé áõôÞ áðáëëáãìÝíç áðü äõóêïëßåò, ôü-óï óôç óýëëçøÞ ôçò üóï êáé óôçí åöáñìï-ãÞ ôçò. Ïé äõóêïëßåò ðïõ áíáêýðôïõí äåíáöïñïýí ôüóï ôá áñíçôéêÜ ìáò êáèÞêïíôá-äçëáäÞ ôï ôé äåí ðñÝðåé íá ðñÜôôïõìå-üóï ôéò èåôéêÝò ìáò õðï÷ñåþóåéò áðÝíáíôéóôïõò Üëëïõò. Ãéá ðáñÜäåéãìá, äåí åßíáéäéüëïõ âÝâáéï üôé êÜðïéïò èá óõìöùíïý-óå ïðùóäÞðïôå ðùò åßíáé çèéêÜ åðéâåâëç-ìÝíï íá âïçèÜåé ôïõò óõíáíèñþðïõò ôïõ,åðåéäÞ äåí åßíáé ïñèïëïãéêü íá èÝëåé íáæåé óå ìéá êïéíùíßá üðïõ äåí éó÷ýåé ï êá-íüíáò ôçò áëëçëïâïÞèåéáò. Ï Üíèñùðïòáõôüò èá ìðïñïýóå ìå ëïãéêÞ óõíÝðåéá íáõðïóôçñßæåé üôé äåí ôïí íïéÜæåé êÜôé ôÝ-ôïéï, üóï äõóÜñåóôï êáé íá öáßíåôáé.

Ãåíéêüôåñá, ç êáôçãïñéêÞ ðñïóôáãÞ öáß-íåôáé õðåñâïëéêÜ áõóôçñÞ, Üêáìðôç êáéáðüëõôç, éäéáßôåñá óôçí ðñþôç ôçò äéáôý-ðùóç. Äåí åßíáé ôõ÷áßï üôé ï Êáíô óðåýäåéíá êáôáäéêÜóåé ôçí øåõäïëïãßá óå êÜèåðåñßðôùóç, áêüìç êé áí ÷ñåéÜæåôáé íáðïýìå êÜðïéï øÝìá ãéá íá óþóïõìå Ýíáí

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:57 Page 144

pavloskontos

Cross-Out

pavloskontos

Sticky Note

καλύτερα: δεν θα μπορούσε ούτε καν να διανοηθεί ότι είναι δυνατόν να υπάρξει κάτι τέτοιο.

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Αυτά τα 2 πράγματα, δηλαδή το να ζούμε ως λογικά όντα και η ελευθερία, είναι τελικά ένα και το αυτό. Η σκέψη είναι η εξής: τι μας καθιστά πράγματι ελεύθερους; Αυτό που δεν υπόκειται σε καμιά φυσική νομοτέλεια, σε κανένα δηλαδή νόμο της φύσης. Αλλά, τελικά, αυτό είναι ό,τι εναπόκειται μόνο στη δική μας βούληση, όταν αυτή είναι εντελώς ανεξάρτητα από όλα τα σωματικά, ψυχοφυσικά, και εγωιστικά μας κίνητρα. Δηλαδή, τελικά, το ότι μπορούμε να συλλάβουμε, έλλογα, τον ηθικό νόμο. Άρα, το ότι είμαστε έλλογα όντα, το ότι κατανοούμε τον ηθικό νόμο και το ότι είμαστε ελεύθερα όντα είναι ένα και το αυτό.

pavloskontos

Cross-Out

pavloskontos

Sticky Note

Προσοχή: κι εδώ η διατύπωση είναι παραπλανητική. Η ορθή διατύπωση έχει ως εξής: «Πράττε έτσι ώστε να χρησιμοποιοείς την ανθρωπότητα (Menschheit), τόσο στο πρόσωπό σου όσο και στο πρόσωπο κάθε άλλου, πάντοτε ταυτόχρονα ως σκοπό, ποτέ μόνον ως μέσον» (ΘΜΗ, 4: 429 –μετ. Π. Κόντος).

pavloskontos

Text Box

Για την παράγραφο που ξεκινά με την πρόταση "Για τον Καντ ...", βλέπε: Συνοδευτικό υλικό_3

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Εδώ γίνεται αναφορά στα περίφημα καντιανά 'αρεταϊκά καθήκοντα'. Αυτά είναι δύο ειδών: α) η καλλιέργεια των φυσικών, νοητικών και ψυχικών μου ικανοτήτων, δεξιοτήτων, ταλέντων κτλ., που στοχεύει στην επίτευξη της μέγιστης δυνατής ηθικής μου τελειότητας, β) η προαγωγή της ευδαιμονίας των άλλων.Εδώ, η αναφορά είναι στο δεύτερο: γιατί πρέπει να βοηθάω τους άλλους;Η Καντιανή απάντηση έχει ως εξής:1. είμαστε έλλογα και ελεύθερα όντα που έχουν σκοπούς,2. η βούληση μας δεν συλλαμβάνει απλώς σκοπούς αλλά εμπεριέχει το αίτημα και για την πραγμάτωση των σκοπών μας,3. η βούλησή μας, με βάση την αρχή της καθολικότητας, δεν ενδιαφέρεται μόνο για τους δικούς μας σκοπούς, αλλά για τους σκοπούς οποιουδήποτε έλλογου όντος,4. άρα, είναι αδιάφορο αν οι σκοποί είναι οι δικοί μου ή κάποιου άλλου,5. αλλά είμαστε και περατά όντα που δεν μπορούν να πραγματώνουν πάντα τους σκοπούς τους με βάση τις δικές τους δυνάμεις,6. Άρα, δεν είναι δυνατόν η ανθρώπινη βούληση να μην επιθυμεί ένα κόσμο όπου όλοι θα βοηθούν όλους, δεδομένου ότι μόνον έτσι είναι δυνατόν να επιτυγχάνονται οι σκοποί μας.

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Πρόκειται για την κριτική ότι η Καντιανή κριτική είναι 'ριγκοριστική' (δηλαδή, υπερβολικά αυστηρή). Αυτό φαίνεται να το αναγνώρισε προοδευτικά και ο ίδιος ο Καντ. Για αυτό, στο τελευταίο έργο του για την ηθική, τη "Μεταφυσική των ηθών", εισάγει μια σειρά παραδειγμάτων που δείχνουν σε ποιες περιπτώσεις είναι δυνατόν να αιτιολογήσουμε έλλογα κάποιες "εξαιρέσεις" από αυτό που υπαγορεύει ο ηθικός νόμος. Σημείωση: ο Καντ ΔΕΝ πιστεύει ότι είναι δυνατόν οι άνθρωποι να είναι άγιοι, δηλαδή απόλυτα αγαθοί. Συνεπώς, δεν πιστεύει ότι κάποιος άνθρωπος μπορεί να ανταποκριθεί πλήρως στα κελεύσματα της κατηγορικής προσταγής. 'Αγαθός' είναι όποιος προσπαθεί ειλικρινά να επιτύχει τη μέγιστη δυνατή προσέγγιση αυτού του στόχου.

145

áðïêôÞóïõìå ôçí éêáíüôçôá íá áíôáðï-êñéíüìáóôå óå çèéêÜ äýóêïëåò ðåñéóôÜ-óåéò ìå ôïí óùóôü ôñüðï. ÐñÜãìáôé, ï ÷á-ñáêôÞñáò ôïõ Üíèñùðïõ ìå ìéá ôÝôïéá éêá-íüôçôá äéáèÝôåé êÜðïéåò óõãêåêñéìÝíåò,óôáèåñÝò éäéüôçôåò, ðïõ ôïí âïçèïýí ü÷éìüíï íá áðïöáóßæåé, áëëÜ êáé íá ðñÜôôåéüðùò ðñÝðåé, üôáí ÷ñåéÜæåôáé. ¸ôóé, çèé-êüò åßíáé åêåßíïò ðïõ ìðïñåß êÜèå öïñÜíá êñßíåé ôé ôïõ åðéôÜóóåé ç Ýííïéá ôïõ äé-êáßïõ, ôçò åíôéìüôçôáò Þ ôçò ãåííáéïäùñß-áò, êáé íá áíôéìåôùðßæåé ìå ïñèü ôñüðï äé-ëÞììáôá óôá ïðïßá óõãêñïýïíôáé åê ðñþ-ôçò üøåùò éóïäýíáìåò áîßåò. Ïé åîáßñåôåòéäéüôçôåò ôïõ ÷áñáêôÞñá ôïõ åßíáé áõôüðïõ áðïêáëïýìå çèéêÝò áñåôÝò.

Ç Ýííïéá ôçò áñåôÞò êáôÝ÷åé êåíôñéêÞèÝóç óå ìéá ìáêñÜ öéëïóïöéêÞ ðáñÜäïóçðïõ áíÜãåôáé óôçí áñ÷áéïåëëçíéêÞ óêÝøç.ÊáôÜ ôïí ÁñéóôïôÝëç, ç çèéêÞ áñåôÞ, çïðïßá áîéïðïéåß öõóéêÝò ìáò ðñïäéáèÝ-óåéò êáé êáëëéåñãåßôáé ìå ôçí êáôÜëëçëçåêðáßäåõóç, ìáò åðéôñÝðåé óå êÜèå ðåñß-ðôùóç íá ðåôý÷ïõìå ôç óùóôÞ ìåóüôçôá,ôïí ìÝóï üñï áíÜìåóá óå õðåñâïëÝò êáéåëëåßøåéò. Ôçí åíóáñêþíåé åêåßíïò ðïõÝ÷åé áíáðôýîåé åðéðëÝïí ôçí áðáñáßôçôçäéáíïçôéêÞ áñåôÞ ôçò öñüíçóçò, ôçí éêáíü-ôçôá íá áíáãíùñßæåé ôï êáëü ãéá ôïí ßäéï

áèþï, êáé äåí åìðéóôåýåôáé áêüìç êáé ôáèåôéêÜ áíèñþðéíá óõíáéóèÞìáôá (üðùò çáãÜðç) ùò çèéêÜ êßíçôñá, åöüóïí ðéóôåý-åé üôé ìüíï ï ïñèüò ëüãïò ðáñÝ÷åé ôï êñé-ôÞñéï ôçò çèéêÞò ïñèüôçôáò. Ç áãÜðç,óýìöùíá ìå ôïí Êáíô, üôáí äåí åëÝã÷åôáéáðü ôïí çèéêü íüìï, ìðïñåß íá ìáò ïäçãÞ-óåé óå ìåñïëçðôéêÞ óôÜóç áðÝíáíôé óå êÜ-ðïéá Üôïìá êáé óå áäéêßá áðÝíáíôé óå Üë-ëá.

3. Ðïéá ìðïñåß íá åßíáé ç óçìáóßá ôïõ ÷á-ñáêôÞñá ãéá ôçí åðßôåõîç ôçò ïñèüôçôáòôçò ðñÜîçò; Ðïéïò ï ñüëïò ôùí çèéêþíáñåôþí;

Ïôáí èåùñïýìå üôé ôï êñéôÞñéï ôùí çèé-êÜ óùóôþí ðñÜîåùí êáé êáíüíùí åßíáé ôïðïóü ôçò ðáñáãüìåíçò åõôõ÷ßáò Þ ç óõì-ìüñöùóç ìå ôïí çèéêü íüìï -ï ïðïßïò õðï-ôßèåôáé ðùò óôçñßæåôáé óôçí êáèáñÞ ëïãé-êÞ ìáò- ðáñïõóéÜæïíôáé äõóêïëßåò ðïõÝêáíáí ðïëëïýò öéëïóüöïõò íá ðñïôåß-íïõí ìéáí Üëëç, åõñýôåñç èåþñçóç. Óýì-öùíá ìå áõôÞ, èá Ýðñåðå íá ðÜøïõìå íáðñïóðáèïýìå íá óõëëÜâïõìå êÜðïéááöçñçìÝíç áñ÷Þ ç ïðïßá èá ìáò õðáãï-ñåýåé ðþò ïöåßëïõìå íá åíåñãïýìå óå êÜ-èå ðåñßðôùóç, áëëÜ ìÜëëïí èá Ýðñåðå íáåîåôÜóïõìå ôé åßäïõò ÷áñáêôÞñá ÷ñåéÜæå-ôáé íá Ý÷ïõìå, ãéá íá ðñÜôôïõìå ïñèÜ.ÅðïìÝíùò, ãéá íá êáôáëÜâïõìå ðüôå óõ-ìðåñéöåñüìáóôå çèéêÜ, ïöåßëïõìå íááðáíôÞóïõìå óå ãåíéêüôåñá åñùôÞìáôáüðùò: “ðþò èá Ýðñåðå íá æù;” Þ “ôéÜíèñùðïò èá Ýðñåðå íá åßìáé;” - êáé ü÷é:“ðïéåò åßíáé ïé åíôïëÝò ôïõ çèéêïý íüìïõ;”Þ “ðïéá âáóéêÞ áñ÷Þ èá ìå âïçèÞóåé íáåðéëÝîù óõãêåêñéìÝíïõò êáíüíåò óõìðå-ñéöïñÜò;”.

Áí åðéêåíôñþóïõìå ôçí ðñïóï÷Þ ìáò óåáõôÜ ôá ãåíéêüôåñá åñùôÞìáôá, èá äéáðé-óôþóïõìå üôé åßíáé áíÜãêç íá äéáìïñöþ-óïõìå ôïí ÷áñáêôÞñá ìáò Ýôóé, þóôå íá ÑÝìðñáíô, Ï ÁñéóôïôÝëçò “óõíïìéëåß” ìå ôïí ¼ìçñï ,

1653, Ìçôñïðïëéôéêü Ìïõóåßï ÍÝáò Õüñêçò.


¯˛ .qxd 19/7/2007 11:57 Page 145

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Μήπως, όμως, έχει δίκιο; Η σκέψη του είναι η εξής: τα συναισθήματα έχουν δύο εγγενή προβλήματα:1. είναι ασταθή, δηλαδή μεταβάλλονται εύκολα,2. δεν οδηγούν πάντα στην ίδια πράξη (π.χ., το ίδιο συναίσθημα, ας πούμε ο έρωτας, μπορεί να με κάνει να ενδιαφέρομαι και να σέβομαι κάποιον ή και να του συμπεριφέρομαι κτητικά ή και να τον σκοτώσω...).Τι πράγματι προτιμάμε (αν αυτά δεν συνυπάρχουν), έναν καθηγητή που συμπεριφέρεται άψογα όταν και εφόσον συμπαθεί τους μαθητές του ή κάποιον που, άσχετα με το πώς νιώθει απέναντί τους, συμπεριφέρεται άψογα από 'καθήκον', δηλαδή επειδή αυτό υπαγορεύει ο ηθικός νόμος;

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

στην ουσία πρόκειται για 'αναχρονισμό', όπως φαίνεται και παρακάτω, αφού η θεωρία περί ηθικής αρετής προηγείται χρονικά από όλες τις άλλες: αντιστοιχεί στην ηθική του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη.

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

αυτό που χρειάζεται είναι η βεβαιότητα ότι αυτή η ικανότητα θα μπορεί ταυτόχρονα:1. να γνωρίζει ποιο είναι το αγαθό,2. να κρίνει σωστά τις καταστάσεις,3. να λαμβάνει σωστές αποφάσεις χρησιμοποιώντας σωστά επιχειρήματα,4. να οδηγεί στην αντίστοιχη πράξη.

pavloskontos

Cross-Out

pavloskontos

Sticky Note

καλύτερα: ικανότητες

pavloskontos

Cross-Out

pavloskontos

Sticky Note

καλύτερα: αγαθός.Ειδικά αναφορικά με τον Αριστοτέλη, πρέπει κανείς να είναι πολύ προσεκτικός:'ηθικός' είναι το επίθετο των 'ηθικών έξεων', οι οποίες μπορεί να είναι είτε αρετές είτε κακίες (π.χ., δικαιοσύνη ή αδικία).αυτός που είναι 'αγαθός' λέγεται "σπουδαίος" ή "φρόνιμος".

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Εδώ χρειάζεται μεγάλη προσοχή. Θα πρέπει να διακρίνουμε ανάμεσα σε:"ηθικές αρετές" = αυτές που αποκτάμε χάρη στην εκπαίδευσή μας από την πόλη ή την οικογένεια στη βάση της 'συνήθειας' όσο και χάρη στις 'φυσικές αρετές' μας, δηλαδή στη φυσική τάση κάποιου προς το θάρρος ή το φόβο κτλ. Άρα, ηθικές αρετές έχουν και τα παιδιά και για αυτό άλλωστε τα επαινούμε για αυτές,"διανοητική αρετή της φρόνησης" = αυτή που μας καθιστά ικανούς να κρίνουμε σωστά και να λαμβάνουμε πάντα τις σωστές αποφάσεις και να καταλήγουμε στην επιτέλεση της σωστής πράξης. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, δεν μπορούμε να αποκτήσουμε τη φρόνηση αν δεν έχουμε ήδη αποκτήσει τις ηθικές αρετές."κύριες ηθικές αρετές" = αυτές μπορεί να τις έχει μόνο κάποιος που έχει και ηθικές αρετές και φρόνηση = μόνον αυτός ξέρει γιατί οι αρετές αξίζουν πράγματι να εκλαμβάνονται ως τέτοιες, ξέρει δηλαδή να τις δικαιολογήσει/τεκμηριώσει. Για τον Αριστοτέλη, τα παιδιά δεν μπορούν να έχουν κύριες ηθικές αρετές, διότι ο "λόγος" δεν είναι ακόμα αρκετά ανεπτυγμένος.

146

êáé ôïõò óõíáíèñþðïõò ôïõ êáé íá óôáèìß-æåé ôï ðþò èá ðñÜîåé åëÝã÷ïíôáò ôá óõ-íáéóèÞìáôÜ ôïõ. Ãéá ðáñÜäåéãìá, üôáí êÜ-ðïéïò äéáèÝôåé èÜññïò, áðïöåýãåé êáé ôçäåéëßá -ôçí õóôÝñçóç áðÝíáíôé ó’ áõôü ðïõáðáéôåßôáé- áëëÜ êáé ôç ñéøïêéíäýíåõóç,äçëáäÞ ôçí õðåñâïëÞ ôçò ðáñÜôïëìçò óôÜ-óçò áðÝíáíôé óôïí êßíäõíï^ üôáí êÜðïéïòåßíáé ãåííáéüäùñïò, äåí åßíáé ïýôå ôóé-ãêïýíçò ïýôå óðÜôáëïò^ åöüóïí äéáêñßíå-ôáé áðü óùöñïóýíç óôéò áðïëáýóåéò, äåíåßíáé ïýôå áíáßóèçôïò, üóïí áöïñÜ ôçíåðéäßùîç ôùí çäïíþí, áëëÜ ïýôå êáé áêü-ëáóôïò^- åÜí ÷áñáêôçñßæåôáé áðü åðáñêÞ áõôïå-êôßìçóç, äåí áõôïðñïâÜëëåôáé, ãéá íá îå-÷ùñßóåé áðü ôïõò Üëëïõò, áëëÜ êáé äåíõðïôéìÜ ôïí åáõôü ôïõ ê.ï.ê.

Ç Ýìöáóç óôïí ÷áñáêôÞñá ôïõ äñþíôïòðñïóþðïõ êáé ç ðñïôåñáéüôçôá ðïõ áðï-äßäåôáé óå óõãêåêñéìÝíåò áñåôÝò -óå áíôß-èåóç ìå ôçí åðéäßùîç ôçò ìåãéóôïðïßçóçòôçò ùöÝëåéáò ôïõ óõíüëïõ Þ ìå ôçí õðïôá-ãÞ óôéò åíôïëÝò ôïõ áöçñçìÝíïõ çèéêïýíüìïõ- õðïäåéêíýïõí ßóùò Ýíá ëåéôïõñãé-êüôåñï êñéôÞñéï çèéêÞò ïñèüôçôáò. Èá ëÝ-ãáìå ìÜëéóôá üôé áõôü ôï êñéôÞñéï åßíáéðåñéóóüôåñï áðôü êáé ðñïöáíÝò óôïíâáèìü ðïõ åíóáñêþíåôáé áðü ôï ðáñÜ-äåéãìá ôïõ ßäéïõ ôïõ åíÜñåôïõ áíèñþðïõ,üðùò áõôüò ðåñéãñÜöåôáé áðü ôïõò öéëï-óüöïõò ðïõ ôïíßæïõí ôç óçìáóßá ôùí áñå-ôþí. Ôï ðñüâëçìá åßíáé üôé óôéò ìÝñåò ìáòåßíáé äýóêïëï íá êáôáíïÞóïõìå ôï éäåþ-äåò ôùí áñ÷áéïåëëçíéêþí áñåôþí, ðïõóõíäÝåôáé óå ìåãÜëï âáèìü ìå ôï ðñüôõðïôïõ “êáëïý êáãáèïý” ðïëßôç ôçò áñ÷áéï-åëëçíéêÞò êïéíùíßáò, éäéáßôåñá ôçò ÁèÞ-íáò ôçò êëáóéêÞò åðï÷Þò. ¸ôóé, äåí åßíáéäéüëïõ âÝâáéï üôé ïé áñåôÝò ãéá ôéò ïðïßåòìéëïýí ï ÓùêñÜôçò, ï ÐëÜôùí êáé ï Áñé-óôïôÝëçò ìðïñïýí íá êáëëéåñãçèïýí óôéòóýã÷ñïíåò ðïëéôåßåò, óôéò ïðïßåò åßíáé ôå-

ëåßùò äéáöïñåôéêÝò ïé óõíèÞêåò æùÞò êáéöáßíåôáé íá Ý÷åé ÷áèåß óå ìåãÜëï âáèìü ôïóõëëïãéêü, êïéíùíéêü Þèïò ðïõ åíÝðíååôïõò áñ÷áßïõò ðñïãüíïõò ìáò.

Ãéá ôïí ÁñéóôïôÝëç ïé áñåôÝò áðïôåëïýíóõóôáôéêÜ åíüò âßïõ ðïõ åðéôõã÷Üíåé ôçíåõäáéìïíßá. Êáé ëÝãïíôáò “åõäáéìïíßá” ïóõããñáöÝáò ôùí Çèéêþí Íéêïìá÷åßùí åí-íïïýóå ôçí ðëÞñç Üíèçóç ôçò áíèñþðéíçòðñïóùðéêüôçôáò, ôçí ïëüðëåõñç åíåñãï-ðïßçóç ôùí êõñéüôåñùí áíèñþðéíùí äõíá-ôïôÞôùí - ü÷é áðëþò áõôü ðïõ óÞìåñá áðï-êáëïýìå åõôõ÷ßá, äçëáäÞ êÜðïéá, ëéãüôå-ñï Þ ðåñéóóüôåñï, ðáñïäéêÞ êáé õðïêåéìå-íéêÞ øõ÷éêÞ êáôÜóôáóç åõöïñßáò. Åßíáéüìùò áìößâïëï áí ìéá ôÝôïéá ðëïýóéá êáééó÷õñÞ áíôßëçøç ôïõ áñ÷áéïåëëçíéêïýáãáèïý âßïõ åßíáé óõìâáôÞ ìå ôïí ôñüðïæùÞò ôïõ áíèñþðïõ ôïõ 21ïõ áéþíá - áíâÝâáéá åßíáé åðáñêþò êáôáíïçôÞ áðü áõ-ôüí. ÔÝëïò, áîßæåé íá óçìåéùèåß üôé ôï çèé-êü ìïíôÝëï ôïõ óõíåôïý êáé åíÜñåôïõ áí-èñþðïõ ìðïñåß íá ìáò öáßíåôáé êÜðùòáñéóôïêñáôéêü êáé ðåñéïñéóôéêü, áöïý äåíåßíáé äõíáôüí íá åðéôåõ÷èåß áðü ìåãÜëïáñéèìü áíèñþðùí. Ìðïñïýìå ìÜëéóôá íáðáñáôçñÞóïõìå üôé, óýìöùíá ðÜíôá ìåôçí áñ÷éêÞ áñéóôïôåëéêÞ èåþñçóç, ôï ìï-íôÝëï áõôü äåí ìðïñïýóå íá ðñáãìáôùèåßáðüëõôá áðü ôéò ãõíáßêåò êáé áðü åêåß-íïõò ðïõ áðü ôç öýóç ôïõò Þôáí ðñïïñé-óìÝíïé ãéá äïýëïé.

Ôï óõìðÝñáóìá óôï ïðïßï åßíáé åýëïãïíá êáôáëÞîïõìå óôï óçìåßï áõôü åßíáéðùò ïé áñåôÝò áðü ìüíåò ôïõò ßóùò äåíåðáñêïýí ãéá ôçí ðëÞñç äéáóÜöçóç ôçòÝííïéáò ôçò çèéêüôçôáò - ðñÝðåé üìùò íáèåùñçèïýí óõìðëçñùìáôéêÝò ðñïò ôéò ãå-íéêÝò çèéêÝò áñ÷Ýò. Èá ìðïñïýóå ìÜëéóôáíá õðïóôçñé÷èåß ðùò ïé áñåôÝò ÷ùñßò áñ-÷Ýò åßíáé ôõöëÝò, åíþ ïé áñ÷Ýò ÷ùñßò áñåôÝòåßíáé áäñáíåßò.


¯˛ .qxd 19/7/2007 11:57 Page 146

pavloskontos

Text Box

Για τη θεωρία της μεσότητας, βλέπε συνοδευτικό υλικό_4

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Εδώ το κείμενο καλεί να σκεφθούμε δύο πράγματα:1. δεχόμαστε σήμερα τις ηθικές αρετές που παρουσιάζει ο Αριστοτέλης; υπάρχουν κάποιες κοινές (π.χ. δικαιοσύνη), αλλά και κάποιες που ίσως εμείς δεν τις αποδεχόμαστε (π.χ., η μεγαλοψυχία = το να απαιτούμε τη δημόσια αναγνώριση για τις αγαθές μας πράξεις και την αγαθότητά μας), διότι ίσως πιστεύουμε στο αντίθετό τους (π.χ., στην αρετή της ταπεινότητας).2. Είναι δυνατόν ορισμένες ηθικές αρετές να θεωρηθούν 'αντικειμενικές', δηλαδή ως ισχύουσες για κάθε κοινωνία και κάθε εποχή; Αν ναι, ποιες; και γιατί;

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Υπό μια έννοια, αυτό ακριβώς απαιτούσε, όπως είδαμε παραπάνω, και ο Καντ όταν χρησιμοποιούσε την έννοια της 'ανθρωπότητας'. Αυτό είναι και το ιδανικό που φαίνεται να ασπάζεται ο σύγχρονος ευρωπαϊκός πολιτισμός.

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Δύο σχόλια:1. Το ότι η Αριστοτελική ηθική είναι 'αριστοκρατικής' υφής είναι βέβαιο. Ωστόσο, ο ίδιος ο Αριστοτέλης θα δεχόταν ότι το σύνολο των πολιτών σε μια ευνομούμενη πολιτεία έχει τη δυνατότητα να προσεγγίσει το ιδανικό της αγαθότητας. Ίσως να μην γίνουν όλοι 'φρόνιμοι' αλλά θα έχουν την ευκαιρία να γίνουν 'ηθικά ενάρετοι' και να επιτύχουν έναν πολύ υψηλό βαθμό ευδαιμονίας.2. Η εξαίρεση των δούλων και των γυναικών δεν αφορά τις αρχές της Αριστοτελικής ηθικής, δηλαδή τίποτα δεν θα άλλαζε σε αυτήν αν κάποιος έπειθε τον Αριστοτέλη ότι ο αποκλεισμός των δούλων και των γυναικών από την κατηγορία των πλήρως έλλογων και υπεύθυνων ανθρώπων είναι λανθασμένος. Το λάθος του ανάγεται στη θεωρία για την ψυχή και τη βιολογία, ίσως και στην πολιτική του θεωρία. Όχι, όμως, στην ηθική του. Υπάρχουν, μάλιστα, σημεία στην ηθική του που αμβλύνουν αυτή τη θέση: π.χ., όταν αναγνωρίζει τη δυνατότητα φιλίας ανάμεσα σε γυναίκα και άνδρα.

147

ÊEIMENÁ

1. “Ç äéäáóêáëßá ðïõ áðïäÝ÷åôáé ùòèåìÝëéï ôçò çèéêÞò ôçí ùöÝëåéá Þ ôçí áñ-÷Þ ôçò ìÝãéóôçò åõôõ÷ßáò ðñåóâåýåé üôé ïéðñÜîåéò åßíáé ïñèÝò óôïí âáèìü ðïõ ìå-ãéóôïðïéïýí ôçí åõôõ÷ßá [ãéá ôïí ìåãá-ëýôåñï êáôÜ ôï äõíáôüí áñéèìü áíèñþ-ðùí] êáé åóöáëìÝíåò óôïí âáèìü ðïõôåßíïõí íá ðñïêáëïýí ü,ôé áíôßêåéôáé óåáõôÞí. Ùò åõôõ÷ßá åííïoýíôáé ç çäïíÞêáé ç áðïõóßá ôïõ ðüíïõ· ùò äõóôõ÷ßá, ïðüíïò êáé ç óôÝñçóç ôçò çäïíÞò. […] Çðáñáäï÷Þ ôïõ ãåãïíüôïò üôé êÜðïéá åß-äç çäïíÞò åßíáé ðåñéóóüôåñï åðéèõìçôÜêáé áîéüëïãá áðü Üëëá åßíáé áðüëõôáóýìöùíç ìå ôçí áñ÷Þ ôçò ùöÝëåéáò. […]ÅÜí ìïõ ôåèåß ôï åñþôçìá ôé åííïþ ìå ôéòðïéïôéêÝò äéáöïñÝò ôùí çäïíþí Þ ôé êá-èéóôÜ ìéá çäïíÞ ðéï áîéüëïãç áðü ìéáÜëëç, åêôüò áðü ôï ìåãáëýôåñï ìÝãåèüòôçò, ìßá ìüíï áðÜíôçóç ìðïñþ íá äþ-óù. ÅÜí ìåôáîý äýï çäïíþí õðÜñ÷åé ìß-á ôçí ïðïßá óôáèåñÜ ðñïôéìïýí üëïé Þó÷åäüí üëïé üóïé åß÷áí åìðåéñßá êáé ôùíäýï, áíåîÜñôçôá áðü ïðïéïäÞðïôå áßó-èçìá õðï÷ñÝùóçò ðñïôßìçóÞò ôçò, áõôÞåßíáé ç ðëÝïí åðéèõìçôÞ çäïíÞ. […] Åß-íáé ðñïôéìüôåñï íá åßíáé êáíåßò Ýíáò á-íéêáíïðïßçôïò Üíèñùðïò ðáñÜ Ýíá éêá-íïðïéçìÝíï ãïõñïýíé· Ýíáò áíéêáíïðïßç-ôïò ÓùêñÜôçò ðáñÜ Ýíáò éêáíïðïéçìÝ-íïò çëßèéïò. Êáé åÜí Ýíáò çëßèéïò Þ ôïãïõñïýíé Ý÷ïõí äéáöïñåôéêÞ ãíþìç, åß-íáé åðåéäÞ âëÝðïõí ìüíï ôç ìßá üøç ôïõæçôÞìáôïò, ôç äéêÞ ôïõò. Ç Üëëç, üìùò,ðëåõñÜ óå áõôÞ ôç óýãêñéóç áíôéëáìâÜ-íåôáé êáé ôéò äýï üøåéò ôïõ”.(John Stuart Mill, Ùöåëéìéóìüò, ìôöñ. Ö.Ðáéïíßäçò, åêä. Ðüëéò, ÁèÞíá 2002, ó.80-85)


2. “ÅðåéäÞ ç çäïíÞ åßíáé ôï ðñùôáñ÷éêüêáé Ýìöõôï áãáèü, äåí ðñïôéìïýìå ïðïé-áäÞðïôå çäïíÞ: ïñéóìÝíåò öïñÝò áíôé-ðáñåñ÷üìáóôå ðïëëÝò çäïíÝò, üôáí ìáòðñïîåíïýí ìåãáëýôåñåò äõóêïëßåò. ÁíÜ-ëïãá, èåùñïýìå ðïëëïýò ðüíïõò ðñïôé-ìüôåñïõò áðü ìåñéêÝò çäïíÝò, üôáí ìá-êñï÷ñüíéá âÜóáíá ôá áêïëïõèåß åíôïíü-ôåñç çäïíÞ. […] ¼ôáí ëÝìå üôé ç çäïíÞåßíáé ï óêïðüò ôçò æùÞò, äåí åííïïýìåôéò çäïíÝò ôùí áóþôùí êáé ôéò áéóèçóéá-êÝò çäïíÝò, üðùò íïìßæïõí êÜðïéïé ðïõáãíïïýí, äéáöùíïýí Þ ðáñåñìçíåýïõí

ôéò áðüøåéò ìáò^ åííïïýìå ôçí áðïõóßáóùìáôéêïý ðüíïõ êáé øõ÷éêÞò ôáñá÷Þò.Ãéáôß ôçí åõ÷Üñéóôç æùÞ äåí ôçí êÜíïõíïýôå ïé óõíå÷åßò ïéíïðïóßåò êáé ïé äéá-óêåäÜóåéò, ïýôå ç áðüëáõóç áãïñéþíêáé ãõíáéêþí Þ øáñéþí êáé üóùí ÜëëùíðñïóöÝñåé Ýíá ðïëõôåëÝò ôñáðÝæé, áëëÜï íçöÜëéïò óôï÷áóìüò, ï ïðïßïò áíáæç-ôÜ ôéò áéôßåò êÜèå ðñïôßìçóçò êáé êÜèåáðïóôñïöÞò êáé áðïìáêñýíåé ôéò äïîá-óßåò ðïõ ðñïêáëïýí ìåãÜëç óýã÷õóçóôçí øõ÷Þ”.(Åðßêïõñïò, ÅðéóôïëÞ ðñïò ÌåíïéêÝá,

ìôöñ. Ã. Æùãñáößäç)

3. “Áðü üëá üóá ìðïñïýí íá íïçèïýíìÝóá óôïí êüóìï Þ êáé Ýîù áð’ áõôüíäåí õðÜñ÷åé ôßðïôå Üëëï ðïõ íá ìðïñåßíá èåùñçèåß ùò êáëü ÷ùñßò ðåñéïñéóìüåêôüò áðü ìéá êáëÞ èÝëçóç. Ï íïõò, çïîõäÝñêåéá, ç êñéôéêÞ éêáíüôçôá, êáéüðùò áëëéþò ëÝãïíôáé ôá ôáëÝíôá ôïõðíåýìáôïò, Þ ôï èÜññïò, ç áðïöáóéóôé-êüôçôá, ç åðéìïíÞ óôçí áðüöáóç, ùò éäé-üôçôåò ôçò éäéïóõãêñáóßáò, åßíáé áíáì-ößâïëá áðü ðïëëÝò áðüøåéò êáëÝò êáéåðéèõìçôÝò· ìðïñïýí üìùò íá ãßíïõí êé

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:57 Page 147

óõãêåêñéìÝíá, áðü ôç ëïãéêÞ, ðéóôåýù,

ðïõ êáèïñßæåé ï öñüíéìïò Üíèñùðïò^-åßíáé ìåóüôçôá ìåôáîý äýï êáêéþí, ðïõç ìßá âñßóêåôáé áðü ôçí ðëåõñÜ ôçò õ-ðåñâïëÞò êáé ç Üëëç áðü ôçí ðëåõñÜ ôçò

Ýëëåéøçò^- êáé áêüìç ìå ôï íüçìá üôé ïñéóìÝíåò êáêßåò áðïôåëïýí Ýëëåéøçêáé Üëëåò ðÜëé õðåñâïëÞ óå ó÷Ýóç ìå áõ-ôü ðïõ ðñÝðåé, åßôå óôá ðÜèç åßôå óôéòðñÜîåéò, åíþ ç áñåôÞ êáé âñßóêåé êáéåðéëÝãåé ôï ìÝóïí. Áðü ôçí Üðïøç ëïé-ðüí ôçò ïõóßáò ôçò, êáé üóï ìáò åíäéáöÝ-ñåé ï ïñéóìüò ôçò öýóçò ôçò, ç áñåôÞåßíáé ìåóüôçôá, áðü ôçí Üðïøç üìùò ôïõóùóôïý êáé ôïõ Üñéóôïõ åßíáé áóöáëþòêÜôé ðïõ âñßóêåôáé óôï øçëüôåñï óêá-ëß”. (ÁñéóôïôÝëçò, ÇèéêÜ ÍéêïìÜ÷åéá,1106b36-1107a8, ìôöñ. Ä. ËõðïõñëÞò[ìå ôñïðïðïéÞóåéò] )

5. “H åõäáéìïíßá åßíáé åíÝñãåéá ôçò øõ-÷Þò êáôÜ ôïí êáíüíá ôçò ôÝëåéáò áñåôÞò.Aí åßíáé Ýôóé, ôüôå ç ðñïóï÷Þ ìáò èáðñÝðåé áðü äù êáé ðÝñá íá åðéêåíôñù-èåß óôçí áñåôÞ. Müíï, ðñÜãìáôé, ìå ôçíêáôáíüçóç ôçò öýóçò ôçò áñåôÞò õðÜñ-÷åé åëðßäá íá äéáêñßíïõìå êáëýôåñá êáéôçí ïõóßá ôçò åõäáéìïíßáò. Káé ï ðïëéôé-êüò, Üëëùóôå, èåùñåßôáé óùóôüò, ìüíïáí áöéåñþíåé óôçí áñåôÞ ôï ìåãáëýôåñïìÝñïò ôùí ðñïóðáèåéþí ôïõ. Aõôü,ðñÜãìáôé, ðïõ åðéèõìåß ï óùóôüò ðïëéôé-êüò åßíáé íá êÜíåé ôïõò óõìðïëßôåò ôïõêáëïýò êáé õðÜêïõïõò óôïõò íüìïõò.ÐáñÜäåéãìá áõôïý ðïõ ëÝìå åßíáé ïé íï-ìïèÝôåò ôçò KñÞôçò êáé ôçò ÓðÜñôçò -öõóéêÜ, êáé üóïé Üëëïé Þôáí óáí êé áõ-ôïýò”.

(ÁñéóôïôÝëçò, HèéêÜ NéêïìÜ÷åéá,1102a4-12, ìôöñ. Ä. ËõðïõñëÞò)

148


åîáéñåôéêÜ êáêÝò êáé âëáâåñÝò, åÜí äåíåßíáé êáëÞ ç èÝëçóç ðïõ ðñüêåéôáé íá ôéò÷ñçóéìïðïéÞóåé. […] Èá åîåôáóôåß ç Ýí-íïéá ôïõ êáèÞêïíôïò ðïõ åìðåñéÝ÷åé ôçíÝííïéá ôçò êáëÞò èÝëçóçò. [...] Ç çèéêÞáîßá ìéáò ðñÜîçò ðïõ ãßíåôáé áðü êáèÞ-êïí äåí Ýãêåéôáé óôïí óêïðü ï ïðïßïòåðéäéþêåôáé ìå áõôÞ ôçí ðñÜîç, áëëÜóôïí ãíþìïíá óýìöùíá ìå ôïí ïðïßï áõ-ôÞ ç ðñÜîç áðïöáóßæåôáé. Ç çèéêÞ áîßáäåí ìðïñåß íá õðÜñ÷åé áëëïý ðáñÜ ìüíïóôï áîßùìá ðïõ êáèïñßæåé ôç èÝëçóç,Üó÷åôá áðü ôïõò óêïðïýò, ïé ïðïßïéìðïñåß íá ðñáãìáôïðïéçèïýí ìå ìéá ôÝ-ôïéá ðñÜîç. […] Ôï êáèÞêïí åßíáé çáíáãêáéüôçôá ìéáò ðñÜîçò ðïõ ðñïêý-ðôåé áðü óåâáóìü ãéá ôïí çèéêü íüìï.[…] Áõôïíïìßá ôçò èÝëçóçò åßíáé ç éäéü-ôçôá ôçò èÝëçóçò íá åßíáé ç ßäéá íüìïòãéá ôïí åáõôü ôçò. […] Ç ðñüôáóç “ç èÝ-ëçóç åßíáé óå üëåò ôéò ðñÜîåéò íüìïò óôïíåáõôü ôçò” áíáäéáôõðþíåé áðëþò ôï áîß-ùìá: äåí ðñÝðåé íá ðñÜôôïõìå óýìöùíáìå êáíÝíáí Üëëï ãíþìïíá áðü åêåßíïíðïõ ìðïñåß íá åêëçöèåß ùò êáèïëéêüòíüìïò. ÁëëÜ áõôÞ áêñéâþò åßíáé ç äéáôý-ðùóç ôçò êáèïëéêÞò ðñïóôáêôéêÞò êáéôï áîßùìá ôçò çèéêüôçôáò·- Üñá ìéáåëåýèåñç èÝëçóç êáé ìéá èÝëçóç êÜôùáðü çèéêïýò íüìïõò åßíáé Ýíá êáé ôï áõ-ôü...”(É. Êáíô, Ôá èåìÝëéá ôçò ìåôáöõóéêÞòôùí çèþí, ìôöñ. Ã. ÔæáâÜñáò, åêä. Äù-äþíç, ÁèÞíá-ÃéÜííéíá 1984, ó. 33, 42-43, 97, 106-107)

4. “H [çèéêÞ] áñåôÞ ëïéðüí åßíáé ìéá Ýîçðïõ: á) áöïñÜ ôç ëÞøç ôùí áðïöÜóåþíìáò, â) âñßóêåôáé óôï ìÝóïí, óôï ìÝóïíüìùò “óå ó÷Ýóç ðñïò åìÜò”· ôï ìÝóïíáõôü êáèïñßæåôáé áðü ôç ëïãéêÞ - ðéï

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:57 Page 148

pavloskontos

Cross-Out

pavloskontos

Sticky Note

Δυστυχώς, η μετάφραση αυτού του χωρίου είναι, από φιλοσοφική άποψη, ανακριβής. Παραθέτω δίπλα μια πιο άρτια απόδοση του αρχαίου κειμένου.

pavloskontos

Text Box

“Αφού η ευδαιμονία είναι κάποια ενέργεια της ψυχής σύμφωνα με την τέλεια αρετή, θα πρέπει μάλλον να εξετάσουμε την αρετή. Διότι ίσως, με αυτό τον τρόπο, να μπορούσαμε να επιτελέσουμε και μια καλύτερη θεωρητική εξέταση της ευδαιμονίας. Kαι αυτός, άλλωστε, που είναι πράγματι πολιτικός φαίνεται στην αρετή να αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος των προσπαθειών του, διότι επιθυμεί να κάνει τους πολίτες αγαθούς και υπάκουους στους νόμους.”

149


Åðßêïõñïò

1. Áí êñßíïõìå ôéò ðñÜîåéò áðü ôéòóõíÝðåéÝò ôïõò êáé áí äå÷üìáóôå ðùò ïñé-óìÝíåò ðñÜîåéò -áí ü÷é üëåò- Ý÷ïõí “áíïé-÷ôÜ” áðïôåëÝóìáôá óôï ìÝëëïí, ôüôå áðüðïéá ÷ñïíéêÞ óôéãìÞ êáé ìåôÜ èá åßìáóôåóå èÝóç íá áîéïëïãÞóïõìå ôï áí Þôáí êá-ëÜ Þ êáêÜ ôá áðïôåëÝóìáôá ôùí êñéíüìå-íùí ðñÜîåùí; Ãéá ðáñÜäåéãìá, áí ðñï-óðáèÞóïõìå íá êñßíïõìå çèéêÜ ôéò åðá-íåéëçììÝíåò óôñáôéùôéêÝò åðåìâÜóåéò óôïÉñÜê ôï 1991 êáé ôï 2004, ðüóá ÷ñüíéá èá‘ðñåðå íá ðåñéìÝíïõìå, ãéá íá óôáèìß-óïõìå ôá êáëÝò Þ ôá êáêÝò óõíÝðåéåò áõ-ôþí ôùí åðåìâÜóåùí; Aíáðôýîôå ôïí ðñï-âëçìáôéóìü óáò äåß÷íïíôáò ôç äõóêïëßáôÝôïéïõ åßäïõò õðïëïãéóìþí óôïí ÷þñïôçò çèéêÞò. 2. ÊÜðïéïò Üíèñùðïò óðåýäåé íá âïçèÞ-óåé Ýíáí ößëï ôïõ ï ïðïßïò Ý÷åé ðáñáíï-ìÞóåé, þóôå íá áðïöýãåé ôç äßêáéç ôéìù-ñßá ôïõ, ãéáôß ôïí áãáðÜ êáé ðéóôåýåé ðùòÝ÷åé ôï çèéêü êáèÞêïí íá ôïõ óõìðáñá-óôáèåß ìå áõôü ôïí ôñüðï. Ðþò èá Ýêñéíåï Êáíô ôçí çèéêÞ áõôÞò ôçò Ýìðñáêôçò åê-äÞëùóçò áãÜðçò; Åóåßò ôé èá êÜíáôå, áíâñéóêüóáóôáí ðïôÝ óå ðáñüìïéá èÝóç; 3. ¸íáò ðáôÝñáò ëÝåé óôï ðáéäß ôïõ: “ÄåíðñÝðåé íá ëåò øÝìáôá”. Ìå ôçí çèéêÞ áõ-ôÞ ðñüôáóç ôé áðü ôá ðáñáêÜôù ìðïñåßíá èÝëåé íá åðéôý÷åé;á. Íá ðåßóåé ôï ðáéäß ôïõ üôé ôï øÝìá åß-íáé ìéá åóöáëìÝíç ðñÜîç.â. Íá ôïõ äþóåé íá êáôáëÜâåé üôé ïé ÜëëïéÜíèñùðïé áðïäïêéìÜæïõí ôï øÝìá.ã. Íá ôï áíáãêÜóåé íá áðïäïêéìÜóåé ôáøÝìáôá ðïõ åßðå.ä. Íá ôï åðçñåÜóåé, þóôå ôï ðáéäß íá áë-ëÜîåé óôÜóç áðÝíáíôé óôïõò Üëëïõò áí-èñþðïõò.

ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ

2. Ùò ðñïò ôé íïìßæåôå üôé äéáöÝñåé çáñéóôïôåëéêÞ áíôßëçøç ôçò åõäáéìïíßáò(ðëÞñçò áíÜðôõîç ôùí éêáíïôÞôùí,åîáßñåôç êáôÜóôáóç ôùí øõ÷éêþíäõíÜìåùí) áðü ôçí åíáëëáêôéêÞóýã÷ñïíç èåþñçóç ôçò åõôõ÷ßáò ùòõðïêåéìåíéêÞò, Ýíôïíçò áßóèçóçòåõöïñßáò;

1. Óôá êåßìåíá ôçò áñ÷áßáò åëëçíéêÞò ãñáì-ìáôåßáò ðïõ Ý÷åôå äéäá÷ôåß (ð.÷. ôïõ Çñüäï-ôïõ, ôïõ Îåíïöþíôá, ôïõ Èïõêõäßäç, ôùíôñáãéêþí) Ý÷åôå óõíáíôÞóåé óõìðåñéöïñÝò,óôÜóåéò, Ýñãá óôá ïðïßá ìðïñïýí íá áðïäï-èïýí ïé Ýííïéåò ìåóüôçôá, õðåñâïëÞ, Ýëëåé-øç; Áíáöåñèåßôå ó’ áõôÜ áðïäßäïíôÜò ôïõòçèéêü “ðñüóçìï”. (Íá åðéêåíôñþóåôå ôçíðñïóï÷Þ óáò óå óõãêåêñéìÝíá ðñüóùðá Þãåãïíüôá, ð.÷. óôïí ÐåñéêëÞ, óôïí ÁëêéâéÜ-äç, óôçí Áíôéãüíç, óôïí Óüëùíá, óôç óôÜóçôùí Áèçíáßùí áðÝíáíôé óôïõò Ìçëßïõò êáôÜôïí Ðåëïðïííçóéáêü Ðüëåìï êôë.)

ÈÅÌÁÔÁ ÃÉÁ ÓÕÆÇÔÇÓÇÈÅÌÁÔÁ ÃÉÁ ÓÕÆÇÔÇÓÇ

3. Áí åöáñìüóïõìå ôçíáñéóôïôåëéêÞ áñ÷Þ ôçò ìåóüôçôáò,áíÜìåóá óå ðïéá Üêñá êõìáßíïíôáé ïéáñåôÝò: á. ôçò áõôïðåðïßèçóçò, â. ôïõèÜññïõò, ã. ôçò ãåííáéïäùñßáò êáéä. ôçò öéëéêïôçôáò ;

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:57 Page 149

Ïé äõóêïëßåò ðïõ áíôéìåôùðßóáìå Ýùòôþñá óôçí áðüðåéñÜ ìáò íá áíé÷íåýóïõìåÝíá ðåéóôéêü êáé ëåéôïõñãéêü êñéôÞñéïçèéêüôçôáò èá ìðïñïýóáí íá êÜ-íïõí ðïëëïýò íá áíáñùôç-èïýí ìÞðùò ôåëéêÜ ïé ðñï-óðÜèåéåò ôùí óôï÷áóôþíêáé ôùí öéëïóüöùí ó’áõôüí ôïí ôïìÝá åßíáéìÜôáéåò. ÊÜðïéïé èáóðåýóïõí íá ðïõí üôé ççèéêÞ åßíáé æÞôçìá êá-èáñÜ õðïêåéìåíéêþí, óõ-íáéóèçìáôéêþí áíôéäñÜ-óåùí. ¢ëëïé ðÜëé èá åðé-ìåßíïõí ðùò, áêüìç êé áí Ý-÷ïõìå íá êÜíïõìå ìå ôçí áðëÞÝêöñáóç óõíáéóèçìÜôùí ðñïóù-ðéêÞò åðéäïêéìáóßáò Þ áðïäïêéìá-óßáò, äåí ìðïñïýìå íá âñïýìå ôï êïéíü,ïéêïõìåíéêü êáé õðåñ÷ñïíéêü êñéôÞñéïðïõ øÜ÷íïõìå, äéüôé áðëïýóôáôá äåíõðÜñ÷åé ôÝôïéï êñéôÞñéï: ïé çèéêÝò êñßóåéòÝ÷ïõí ó÷åôéêÞ åãêõñüôçôá, äçëáäÞ ðïéêßë-ëïõí ñéæéêÜ áíÜëïãá ìå ôçí åðï÷Þ, ôïí ðï-ëéôéóìü Þ ôçí êïéíùíßá óôçí ïðïßá åíôÜó-óåôáé êáíåßò. ÏñéóìÝíïé èá õðïóôçñßîïõíüôé ïé Üíèñùðïé åßíáé áðü ôç öýóç ôïõò ôå-ëåßùò åãùéóôéêÜ üíôá êáé ãé’ áõôü äåí ìðï-ñïýí íá óõìðåñéöåñèïýí çèéêÜ óùóôÜ,áöïý ç çèéêüôçôá ðñïûðïèÝôåé, áí ü÷é äéÜ-èåóç áõôïèõóßáò êáé áðüëõôá áëôñïõéóôé-êÜ óõíáéóèÞìáôá, ôïõëÜ÷éóôïí ôçí Ýìðñá-êôç áíáãíþñéóç ôùí äéêáéùìÜôùí ôùí óõ-íáíèñþðùí ôïõ äñþíôïò õðïêåéìÝíïõ.ÊÜðïéïé èá éó÷õñéóôïýí üôé äåí åßìáóôåðñáãìáôéêÜ åëåýèåñïé êáé êáôÜ óõíÝðåéá

çèéêÜ õðåýèõíïé ãéá ôéò áðïöÜóåéò êáé ôéòðñÜîåéò ìáò, ïé ïðïßåò êáèïñßæïíôáé áðü

âáèýôåñá áßôéá ðïõ äåí ìðïñïýìå íáåëÝãîïõìå. ÔÝëïò, ùò óõíÝ÷åéá

ôùí ðáñáðÜíù åíóôÜóåùí êáéóå óõíäõáóìü ìå áõôÝò, èá

ìðïñïýóå êáíåßò íá èÝóåéôï Ýó÷áôï êáé ßóùò êáôá-ëõôéêü ãéá ôá ãåíéêüôåñáóõìðåñÜóìáôÜ ìáò åñþ-ôçìá: ãéáôß, óå ôåëåõôáßááíÜëõóç, íá åßíáé êáíåßò

çèéêüò; Ðéï óõãêåêñéìÝ-íá, ãéáôß êáíåßò íá óõìðå-

ñéöÝñåôáé çèéêÜ -áêüìç êéáí áíáãíùñßæåé êÜðïéï êïéíÜ

áðïäåêôü êñéôÞñéï çèéêÞò ïñèüôç-ôáò- åÜí ðéóôåýåé üôé ìðïñåß íááðïöýãåé ôéò êõñþóåéò êáôÜ ôç

äéÜñêåéá ôçò æùÞò ôïõ Þ åíäå÷ïìÝíùò êáéóå êÜðïéá ìåôáèáíÜôéá æùÞ;

1. ÌÞðùò ïé çèéêÝò êñßóåéò äåí åßíáé ôß-ðïôå ðåñéóóüôåñï áðü áðëÝò åêäçëþóåéòõðïêåéìåíéêþí óõíáéóèçìÜôùí åðéäïêé-ìáóßáò Þ áðïäïêéìáóßáò êáé ðñïôñïðÝòõéïèÝôçóçò êÜðïéáò óõãêåêñéìÝíçò ìïñ-öÞò óõìðåñéöïñÜò;

ÐñÜãìáôé, ìðïñåß íá èåùñçèåß üôé êñß-óåéò ìå çèéêü ðåñéå÷üìåíï üðùò: “åßíáéêáêü íá êëÝâåéò” Þ “ç âïÞèåéá ðñïò ôïõòóõíáíèñþðïõò ìáò ðïõ âñßóêïíôáé óåáíÜãêç åßíáé çèéêÜ åðéâåâëçìÝíç” éóïäõ-íáìïýí ìå ðñïôÜóåéò üðùò: “áðïäïêéìÜæùôçí êëïðÞ” Þ “åðéäïêéìÜæù ôç âïÞèåéáðñïò ôïõò áíáîéïðáèïýíôåò óõíáíèñþ-

150


ÅÍÏÔÇÔÁ ÄÅÕÔÅÑÇ:ÁÐÏÑÉÅÓ ÊÁÉ ÅÍÓÔÁÓÅÉÓ ÃÉÁ ÔÇ ÄÕÍÁÔÏÔÇÔÁ

ÇÈÉÊÇÓ ÓÊÅØÇÓ ÊÁÉ ÐÑÁÎÇÓ

Öéëïóïößá, øçöéäùôü

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:57 Page 150

pavloskontos

Text Box

1

pavloskontos

Sticky Note

Πρόκειται για τη θέση ότι οι ηθικές κρίσεις (π.χ. αυτό είναι αγαθό) δεν αντιστοιχούν παρά μόνο σε συναισθηματικές στάσεις και, άρα, δεν περιγράφουν κάτι που όντως αποδίδεται στα πράγματα ή στις πράξεις μας.Αυτή τη θεωρία υποστηρίζει ο Ayer. Βλέπε το κείμενο_1 στη σελίδα 156.

pavloskontos

Text Box

2

pavloskontos

Sticky Note

Πρόκειται για στους σχετικιστές των οποίων τις θέσεις εισάγει ο Πλάτωνας στο όνομα του Πρωταγόρα. Ανάλογες θέσεις θα βρούμε στον Montaigne και, από μια οπτική, στον Nietzsche.

pavloskontos

Text Box

δεν

pavloskontos

Text Box

3

pavloskontos

Sticky Note

Πρόκειται για τη θέση που υπεράσπιζεται ο Καλλικλής στον Πλατωνικό "Γοργία". Στη νεότερη φιλοσοφία, παρόμοιες θέσεις βρίσκουμε στον Hobbes και, από μια οπτική, στον Nietzsche.

pavloskontos

Text Box

4

pavloskontos

Sticky Note

Πρόκειται για τη θέση των "ντετερμινιστών", την οποίας η πιο 'σκληρή' εκδοχή μπορεί να είναι ότι η 'ηθικότητα' είναι απλώς μια ανθρώπινη κατασκευή και ότι στην πραγματικότητα η ανθρώπινη ελευθερία είναι αδύνατη.

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Highlight

151


ÌáíÝ, Ç åêôÝëåóç ôïõ ÁõôïêñÜôïñá, 1867, Ìáí÷Üéì, Êïýíóô÷Üëå. Ï ðßíáêáò åßíáé åìðíåõóìÝíïò áðü Ýíá óïâáñüôáôï ãåãï-íüò ôçò åðï÷Þò: ôïí ôïõöåêéóìü ôïõ Ìáîéìéëéáíïý ôçò Áõóôñßáò áðü ôïõò åîåãåñìÝíïõò Ìåîéêáíïýò. Ïé óôñáôéþôåò ðïõ äåíèõìßæïõí Ìåîéêáíïýò öïñïýí óôïëÞ ðáñüìïéá ìå ôç ãáëëéêÞ: Ýíáò õðáéíéãìüò ãéá ôçí åõèýíç ôïõ ÍáðïëÝïíôá Ã’ ãéá ôï ãå-ãïíüò.

ðïõò ìáò”, ïé ïðïßåò ôåëéêÜ ðñïóðáèïýííá ìáò áðïôñÝøïõí Þ áíôßèåôá íá ìáòðñïôñÝøïõí íá êÜíïõìå êÜôé. Ôï ðñüâëç-ìá åßíáé üôé ïé êñßóåéò áõôÝò öáßíåôáé íáåêöñÜæïõí ðñïóùðéêÜ óõíáéóèÞìáôá,ðïõ äåí ìðïñïýí íá åëåã÷èïýí êáé íáõðïóôçñé÷èïýí ïñèïëïãéêÜ. Åöüóïí ìÜëé-óôá ïé óõíáéóèçìáôéêÝò áíôéäñÜóåéò ôùíáíèñþðùí ìðïñåß íá ðïéêßëëïõí áðü Üôï-ìï óå Üôïìï, ç çèéêÞ êáôáíôÜ êáèáñÜõðïêåéìåíéêÞ õðüèåóç.

¼óïé áðïññßðôïõí áõôÞ ôçí ðåñéïñéóôé-

êÞ áíÜëõóç ôïõ íïÞìáôïò ôùí çèéêþí êñß-óåùí åðéóçìáßíïõí ôï ãåãïíüò üôé óôçíêáèçìåñéíÞ ìáò æùÞ õðåñáóðéæüìáóôå ôéòçèéêÝò ìáò ðåðïéèÞóåéò ìå ðåñßðëïêá êáéóõ÷íÜ ðåéóôéêÜ åðé÷åéñÞìáôá. Åßíáé ðñï-öáíÝò üôé ïé Üíèñùðïé äå äéóôÜæïõí íááíáðôýîïõí ëüãïõò ãéáôß ðñÝðåé Þ äåíðñÝðåé íá åíåñãïýìå êáôÜ ôïí Ýíáí Þ ôïíÜëëïí ôñüðï, óõæçôïýí, äéáöùíïýí, áëëÜêáé óõìöùíïýí ðïëëÝò öïñÝò, áöïý áêïý-óïõí ôéò áíôßèåôåò áðüøåéò.

ÂÝâáéá õðÜñ÷ïõí öéëüóïöïé ðïõ åðéìÝ-

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:58 Page 151

pavloskontos

Text Box

Αυτή η ενότητα έχει την εξής δομή: από τη θέση ότι τα συναισθήματα είναι απλώς τυχαίες υποκειμενικές αντιδράσεις περνάμε στην ένσταση ότι δεν είναι δυνατόν να θεμελιώνεται η ηθική μας στάση σε κάτι υποκειμενικό και τυχαίο αλλά προϋποθέτει 'λόγους', δηλαδή επιχειρήματα. Το τρίτο βήμα είναι η θέση ότι και η επίκληση των συναισθημάτων μπορεί να έχει τέτοια λειτουργία, αν δεχθούμε ότι ένα συγκεκριμένο συναίσθημα υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους. Τέτοιο, λέει ο Hume, είναι η συμπάθεια. Αυτή η ψυχολογικού τύπου θεμελίωση μπορεί στη συνέχεια να ενισχυθεί από μια κανονιστικού τύπου θεμελίωση που θα λέει ότι "πρέπει" να καλλιεργούμε αυτό το συναίσθημα και να το αποδεχόμαστε ως οδηγό της πράξης μας. Σε αυτό το τελευταίο βήμα κρύβεται η εξής διάκριση: ένα συναίσθημα μπορεί να συνιστά 'λόγο' υπό δύο έννοιες: 1. επειδή συνιστά 'ψυχολογικό' κίνητρο για την πράξη μας, 2. επειδή συνιστά 'επιχείρημα' για να δικαιολογήσουμε την πράξη μας ή την ηθική θεωρία που θέλουμε να υποστηρίξουμε. Π.χ., η 'ζήλεια' ίσως είναι κίνητρο για να κάνω κακό σε κάποιον, αλλά μάλλον δεν συνιστά 'λόγο'.

íïõí óôçí êåíôñéêÞ éäÝá ôçò óõãêåêñéìÝ-íçò ðñïóÝããéóçò, åðéóçìáßíïíôáò üìùò üôéç óõíáéóèçìáôéêÞ âÜóç ôçò çèéêÞò óêÝøçòêáé ðñÜîçò ìáò äåí åßíáé ôåëéêÜ ôüóï õðï-êåéìåíéêÞ üóï öáßíåôáé. Ïé ðåñéóóüôåñïéÜíèñùðïé ìðïñåß íá óõìöùíïýí, ãéá ðá-ñÜäåéãìá, üôé ôá âáóáíéóôÞñéá åßíáé çèéêÜáðáñÜäåêôá, ü÷é åðåéäÞ ðåßèïíôáé áðüïñèïëïãéêÜ åðé÷åéñÞìáôá, áëëÜ ßóùò ãéáôßåßíáé ðñïéêéóìÝíïé áðü ìéá óôïé÷åéþäç åõ-áéóèçóßá êáé -üðùò ðßóôåõå ï ×éïõì- äéá-ðíÝïíôáé áðü Ýíá óõíáßóèçìá óõìðÜèåéáòãéá ôïõò óõíáíèñþðïõò ôïõò, ðïõ åêäçëþ-íåôáé ðÜíôùò üôáí âñßóêïíôáé óå öõóéïëï-ãéêÞ øõ÷éêÞ êáôÜóôáóç.

2. YðÜñ÷ïõí Üñáãå êïéíÜ çèéêÜ êñéôÞñéáãéá üëïõò ôïõò áíèñþðïõò êáé óå üëåò ôéòåðï÷Ýò;

Åßíáé öáíåñü üôé ðïëëÝò áðü ôéò âáóéêÝòçèéêÝò ðåðïéèÞóåéò äéáöÝñïõí áíÜ ôïõòáéþíåò, üðùò äéáöÝñïõí êáé áíÜëïãá ìåôçí êïéíùíßá Þ ôçí ðïëéôéóìéêÞ êáé èñç-óêåõôéêÞ êïéíüôçôá óôçí ïðïßá áíÞêåé êá-íåßò. ÁíáöÝñïõìå ìåñéêÜ ìüíï ðáñáäåßã-

ìáôá, üðùò üôé óå êÜðïéïõò ëáïýò Þôáíðáëáéüôåñá áðïäåêôÝò ïé áíèñùðïèõóßåò,ï êþäéêáò óõìðåñéöïñÜò ôùí ÃéáðùíÝæùíóáìïõñÜé Ýäéíå Ýìöáóç óå áîßåò ðïõ äåíáíáãíùñßæïíôáí ùò óçìáíôéêÝò óôçí Åõ-ñþðç, åíþ áêüìç êáé óôéò ìÝñåò ìáò ïéáíôéëÞøåéò ãéá ôá áôïìéêÜ áíèñþðéíá äé-êáéþìáôá, ïé ïðïßåò èåùñïýíôáé èåìåëéþ-äåéò óôï äõôéêü êüóìï, öáßíåôáé ðùò äåíéó÷ýïõí ãéá Üëëåò êïéíùíßåò êáé ðïëéôé-óìïýò. Ðáñáôçñþíôáò ëïéðüí áõôÞ ôç ìå-ãÜëç ðïéêéëßá çèéêþí èåùñÞóåùí, èá ìðï-ñïýóáìå ßóùò íá óõìðåñÜíïõìå üôé ðñÝ-ðåé íá äå÷ôïýìå ôçí áëÞèåéá ôïõ çèéêïýó÷åôéêéóìïý, ôçò èÝóçò äçëáäÞ üôé äåíìðïñïýí íá õðÜñîïõí áîßåò êáé áñ÷Ýò ðïõíá éó÷ýïõí êáèïëéêÜ, áíåîÜñôçôá áðü ôçíåðï÷Þ êáé ôïí ôüðï åöáñìïãÞò ôïõò.

Ó’ áõôÞ ôçí ôïðïèÝôçóç èá ìðïñïýóå íááíôéôÜîåé êáíåßò ôçí ðáñáôÞñçóç üôé, óåôåëåõôáßá áíÜëõóç êáé óå âáèýôåñï åðß-ðåäï, ïé çèéêÝò áíôéëÞøåéò äåí áðïêëßíïõíôüóï ñéæéêÜ üóï öáßíåôáé åê ðñþôçò üøå-ùò. ¸ôóé, áêüìç êáé óå ðåñéðôþóåéò ðïõíïìßæïõìå üôé äåí ìðïñïýìå íá áíé÷íåý-óïõìå êáìéÜ êïéíÞ óýëëçøç ôïõ áãáèïýêáé ôïõ çèéêÜ ïñèïý, üðùò áõôÝò ðïõ ìü-ëéò áíáöÝñáìå, èá Ýðñåðå íá áíáãíùñß-óïõìå üôé êáé ïé áíôéôéèÝìåíåò ðåðïéèÞ-óåéò õðüêåéíôáé óå áíÜëïãåò áñ÷Ýò ðïõáðïóêïðïýí óôçí ùöÝëåéá ôïõ óõíüëïõ,åíþ ðáíôïý ãßíïíôáé óåâáóôÜ ïñéóìÝíááéôÞìáôá åíôéìüôçôáò Þ äßêáéçò ïñãÜíù-óçò ôçò êïéíùíßáò - ðáñÜ ôéò åðéìÝñïõòäéáöïñÝò.

Ùóôüóï, áêüìç êé áí ç áíÜëõóç áõôÞ åß-íáé ëáíèáóìÝíç êáé åðïìÝíùò áðïôåëåßøåõäáßóèçóç ç åíôýðùóç üôé õðÜñ÷åé Ýíáâáèýôåñï, êïéíü áîéáêü õðüâáèñï, åßíáéèåìéôü íá õðïóôçñßîïõìå ðùò, ðÝñá áðüôçí ðåñéãñáöéêÞ ðñïóÝããéóç ôïõ ôé óõì-âáßíåé Ýùò ôþñá, ç çèéêÞ åíäéáöÝñåôáé êõ-

152


ÐÜìðëï ÐéêÜóï, ÓöáãÞ óôçí ÊïñÝá, 1951, Ðáñßóé, ÌïõóåßïÐéêÜóï. Ç áíÜìíçóç ôïõ ÌáíÝ êáé ôïõ Ãêüãéá åßíáé áêüìçæùíôáíÞ üôáí ï ÐéêÜóï, ðïëëÜ ÷ñüíéá áñãüôåñá áðïöáóßæåéíá áðåéêïíßóåé ôçí áéìáôçñÞ óýãêñïõóç ôçò äåêáåôßáò ôïõ 50,áíÜìåóá óôç Âüñåéá êáé óôç Íüôéá ÊïñÝá. Ç âéáéüôçôá ôçòóôéãìÞò ãßíåôáé ìåãáëýôåñç ìå ôçí ôïðïèÝôçóç ãõíáéêüðáéäùíóôç èÝóç ôùí èõìÜôùí êáé ìå ôç ìåôáìüñöùóç ôùí åêôåëåóôþíóå ôñïìáêôéêÜ ìç÷áíéêÜ ôÝñáôá.

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:58 Page 152

pavloskontos

Sticky Note

Η ενότητα αναπτύσσει ένα από τα πολλά επιχειρήματα που έχουν επικαλεστεί οι ηθικοί σχετικιστές: αυτό της πολιτισμικής σχετικότητας. Προφανώς, υπάρχουν και πολλά άλλα, όπως ο γνωσιολογικός σχετικισμός εν γένει, η αποτυχία των μη-σχετικιστικών ηθικών θεωρίων, κτλ.

pavloskontos

Text Box

1

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Text Box

1α

pavloskontos

Text Box

1β

pavloskontos

Sticky Note

όπως αντιλαμβάνεται κανείς, το 1α παραπέμπει στον ωφελιμισμό και το 1β στον Καντ.

pavloskontos

Text Box

2

pavloskontos

Sticky Note

Πρόκειται για την κλασική διάκριση ανάμεσα στο 'είναι' και το 'πρέπει': οι προτάσει που περιγράφουν τι συμβαίνει (στη φύση, στον πολιτισμό, στην ιστορία, στην ψυχή μας κτλ.) δεν καθορίζουν αν αυτό μπορεί να αξιολογηθεί θετικά ή αρνητικά και, άρα, δεν είναι δυνατόν να μεταφραστούν αυτομάτως σε προτάσεις του 'πρέπει΄.

pavloskontos

Text Box

βλέπε κείμενο_2, σελίδα 156

153


ñßùò ãéá ôï ôé èá Ýðñåðå -êáé ôé èá ìðïñïý-óå- íá óõìâåß ìáêñïðñüèåóìá. ¸ôóé, åß-íáé ßóùò åýëïãï íá éó÷õñéóôïýìå üôé ôáêñéôÞñéá çèéêÞò ïñèüôçôáò, ãéá ôá ïðïßáìéëÞóáìå ðáñáðÜíù, åßíáé äõíáôüí íá ãß-íïõí äåêôÜ áðü åðáñêþò ðëçñïöïñçìÝíáïñèïëïãéêÜ Üôïìá ðïõ èá óõíåéäçôïðïéÞ-óïõí ôç óçìáóßá ôçò õéïèÝôçóçò ìéáò çèé-êÞò óôÜóçò æùÞò. Ç óýãêëéóç ôùí âáóéêþíçèéêþí ðåðïéèÞóåùí ôùí åðáñêþò ðëçñï-öïñçìÝíùí êáé óõíåéäçôïðïéçìÝíùí áôü-ìùí áðïôåëåß ãéá ôéò áíèñþðéíåò êïéíùíß-åò ñõèìéóôéêü éäåþäåò, ôï ïðïßï Ý÷åé áñ÷ß-óåé íá ðñáãìáôþíåôáé óôïí áéþíá ôçò ðá-ãêïóìéïðïßçóçò - ðáñÜ ôéò ïðïéåóäÞðïôåóïâáñÝò áíôéðáñáèÝóåéò êáé óõãêñïýóåéò.

Óå êÜèå ðåñßðôùóç, ï çèéêüò ó÷åôéêé-óìüò, áí èÝëåé íá åßíáé óõíåðÞò, äåí ìðï-ñåß íá ïäçãåß óôç äéáôýðùóç ìéáò ïðïéáó-äÞðïôå äåïíôïëïãéêÞò áñ÷Þò ìå áîéþóåéòêáèïëéêÞò éó÷ýïò, äéüôé Ýôóé áõôïáíáéñåß-ôáé. Ùò åê ôïýôïõ äåí ìðïñåß íá õðïóôçñé-÷èåß, ãéá ðáñÜäåéãìá, üôé “åðåéäÞ ïé çèé-êÝò áíôéëÞøåéò äéáöÝñïõí áðü êïéíùíßáóå êïéíùíßá, äåí ðñÝðåé ïé êïéíùíßåò íáðáñåìâáßíïõí ç ìßá óôçí Üëëç ðñïóðáèþ-íôáò íá åðéâÜëïõí ôéò áñ÷Ýò êáé ôéò áîßåòôïõò”. Áí ç Üðïøç áõôÞ Ý÷åé ó÷åôéêü êý-ñïò, äåí åßíáé üëïé ïé Üíèñùðïé õðï÷ñåù-ìÝíïé íá ôçí õéïèåôÞóïõí· áí, áíôßèåôá, äé-åêäéêåß áðüëõôï êýñïò, áíôéâáßíåé ðñïòôçí ßäéá ôçí õðüèåóç ôçò áíáðüöåõêôçòó÷åôéêüôçôáò.

3. Eßíáé ôåëéêÜ ôá êßíçôñá ôçò áíèñþðé-íçò óõìðåñéöïñÜò êáèáñÜ åãùéóôéêÜ;

Ôé óõìâáßíåé üìùò óôçí ðåñßðôùóç ðïõïé áñ÷Ýò êáé ïé áîßåò ðñïò ôéò ïðïßåò Ý÷ïõ-ìå áñ÷ßóåé íá óõãêëßíïõìå åßíáé êáôáäé-êáóìÝíåò íá ìåßíïõí áíåöÜñìïóôåò, äéüôé

åßìáóôå áðü ôç öýóç ìáò åãùéóôéêÜ üíôá;Ôï âáèýôåñï êßíçôñï êÜèå ðñÜîçò ìáò åß-íáé, óå ôåëåõôáßá áíÜëõóç, ç ðñïóùðéêÞìáò éêáíïðïßçóç. Ãéá ðáñÜäåéãìá, áêüìçêé üôáí äåß÷íïõìå ðñüèõìïé íá âïçèÞóïõ-ìå Ýíáí óõíÜíèñùðü ìáò ðïõ áíôéìåôùðß-æåé êÜðïéï óïâáñü ïéêïíïìéêü Þ Üëëïðñüâëçìá, äåí ôï êÜíïõìå åðåéäÞ èÝëïõìåðñáãìáôéêÜ ôï äéêü ôïõ êáëü, áëëÜ åðåéäÞèá åõ÷áñéóôçèïýìå êáé èá íéþóïõìå êáëÜåìåßò, áí ôïí äïýìå áíáêïõöéóìÝíï ðïõîåðÝñáóå ôç äõóêïëßá.

ÏñéóìÝíïé öéëüóïöïé åðéìÝíïõí ðùò áõ-ôÞ ç áíÜëõóç ôùí êéíÞôñùí ìáò åßíáé ëáí-èáóìÝíç. Õðïóôçñßæïõí ðùò áõôü ðïõ ìáòùèåß óå ìéá áëôñïõéóôéêÞ ðñÜîç ìðïñåß íáåßíáé üíôùò ç åðßôåõîç ìéáò êáôÜóôáóçòðïõ ùöåëåß ôïõò Üëëïõò êáé ü÷é ç éêáíï-ðïßçóç ôçí ïðïßá óõìâáßíåé íá ðñïêáëåßó’ åìÜò. Ãé’ áõôüí ôïí ëüãï, õðïóôçñßæïõíïé öéëüóïöïé áõôïß, åßíáé äõíáôüí íá èõóé-Üóåé êáíåßò ôá óõìöÝñïíôÜ ôïõ, ôçí êáñéÝ-ñá ôïõ êáé êÜðïôå áêüìç êáé ôçí ßäéá ôçæùÞ ôïõ ãéá ôï êáëü ôùí Üëëùí. Åêåßíïðïõ åíäéáöÝñåé óôï ðáñÜäåéãìÜ ìáò åßíáéï óôü÷ïò ôçò ðñÜîçò ìáò, äçëáäÞ ç áíôéìå-ôþðéóç ôïõ ðñïâëÞìáôïò ôïõ óõíáíèñþ-ðïõ ìáò, áíåîÜñôçôá áðü ôï áí íéþóïõìåêé åìåßò åõ÷áñßóôçóç áðü áõôü ôï ãåãïíüò.ÅðïìÝíùò ôï êßíçôñü ìáò äåí ìðïñåß íáåßíáé áðëþò ç åðéäßùîç áõôÞò ôçò åõ÷áñß-óôçóçò.

¼ðùò êáé íá ‘íáé üìùò, áêüìç êé áí äåíìðïñåß íá áðïêëåéóôåß ï ñüëïò ôïõ åãùé-óôéêïý óôïé÷åßïõ óôïí êáèïñéóìü ôçò óõ-ìðåñéöïñÜò ìáò, ôï åãùéóôéêü óôïé÷åßïäåí åßíáé ßóùò ôï êõñßáñ÷ï êáé ïðùóäÞðï-ôå äåí áðïêëåßåé ôç äõíáôüôçôá çèéêÞòðñÜîçò. Óçìáóßá Ý÷åé ôåëéêÜ ç ßäéá ç äõ-íáôüôçôá áëôñïõéóôéêÞò óõìðåñéöïñÜò,ðïõ ìáò êÜíåé íá åãêáôáëåßðïõìå ôï óôåíÜåííïïýìåíï óõìöÝñïí ìáò êáé ìÜëéóôá íá

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:58 Page 153

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Παραπομπή στην ηθική θεωρία του Habermas και την ονομαζόμενη "Ηθική της επικοινωνίας": σε αδρές γραμμές, η θέση είναι ότι η ορθολογικότητα, όταν συνοδεύεται από την εξασφάλιση των κατάλληλων συνθηκών ώστε όλοι να έχουν πρόσβαση στην γνώση και την πληροφορία, θα οδηγούσε όλους τους εμπλεκόμενους σε μια 'δημόσια διαβούλευση' στην υιοθέτηση βασικών κοινών παραμέτρων κατανόησης των κανόνων του ορθού πράττειν. Και τούτο, ανεξάρτητα από τις προσωπικές πεποιθήσεις και αξίες που ίσως αποδέχεται καθένας από τους εμπλεκόμενους.

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

ρυθμιστικό ιδεώδες: έννοια καντιανής προέλευσης που, σε αδρές γραμμές, σημαίνει το εξής: πρόκειται για ένα κανόνα που χρησιμοποιώ για να κατανοήσω ένα βασικό και εύλογο ερώτημα που απασχολεί τον άνθρωπο (π.χ., η δυνατότητα να ζήσει ευτυχισμένος), ξέροντας όμως ότι αυτό ο κανόνας δεν επεξηγεί πώς πράγματι είναι ο κόσμος ούτε εξασφαλίζει την πραγματοποίηση του ιδανικού. Το 'ρυθμιστικό' ιδεώδες είναι απαραίτητο σε εκείνες τις περιπτώσεις όπου μια τέτοια επιστημονική γνώση ή πρακτική γνώση είναι πράγματι, δηλαδή εκ των πραγμάτων, αδύνατη.

pavloskontos

Callout

Εδώ θα πρέπει να διακρίνουμε τα εξής: 1. ο 'εγωισμός' μπορεί να ταυτίζεται με την απλή "ικανοποίηση" ή το να "νιώθουμε καλά", δηλαδή με την ηδονή, 2. ο 'εγωισμός' μπορεί να ταυτίζεται με το να έχουμε ως σκοπό μας την ικανοποίηση κάποιων δικών μας υποκειμενικών/εγωιστικών στόχων (έστω κι αν αυτό συνεπάγεται για εμάς κούραση/πόνο/λύπη), 3. ο 'εγωισμός' της κατηγορίας -2- μπορεί να αποδοθεί και σε κάποιον "συνεπή εγωιστή" που δέχεται ότι όλοι δικαιούνται να είναι εγωιστές, 4. άλλο πράγμα ο 'εγωισμός' άλλο πράγμα η θέση ότι δεν είναι δυνατόν να κάνουμε λόγο για ηθικές πράξεις παρά μόνο αν υπάρχει ένα 'εγώ' που πράττει, δηλαδή, ένα ανθρώπινο υποκείμενο. Άλλωστε, ακόμα και οι αλτρουιστικές πράξεις προϋποθέτουν κάποιον που τις επιτελεί. Για αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο και ευαίσθητο ζήτημα πώς θα επεξηγήσει κανείς την ηθική σημασία της "αυτοθυσίας", δηλαδή την κατάργηση ενός υποκειμένου πράξης.

äéáêéíäõíåýïõìå ôç æùÞ ìáò, áí ÷ñåéáóôåß,ãéá ôï êáëü ôùí Üëëùí. Äåí ðñÝðåé åðïìÝ-íùò íá ìáò áðáó÷ïëåß Ýíá åíäå÷üìåíï âá-èýôåñï åãùéóôéêü êßíçôñï, ãéáôß óôçí êïé-íùíéêÞ óõìâßùóç ìåôñïýí ïé öáíåñÝòðñÜîåéò êáé ïé ðñïèÝóåéò ìáò, ðïõ åêäç-ëþíïíôáé ìÝóá áðü ôéò åðéëïãÝò ìáò. Êáéäåí ðñÝðåé íá îå÷íÜìå üôé ç çèéêÞ äåíáðáéôåß êáô’ áñ÷Þí åîáßñåôåò ðñÜîåéò áõ-ôïèõóßáò, áëëÜ óåâáóìü óôá âáóéêÜ äé-êáéþìáôá ôùí Üëëùí êáé áêñéâïäßêáéç,éóüôéìç ìåôá÷åßñéóç. Áêüìç êáé ôï Åõáã-ãÝëéï, ìå ôç ãíùóôÞ ðñïôñïðÞ “áãÜðá ôïíðëçóßïí óïõ ùò óåáõôüí”, ìáò êáëåß íá

ìçí ðáñáéôçèïýìå áðü ôçí áãÜðç ðñïòôïí åáõôü ìáò, ç ïðïßá ßóùò öáßíåôáé áíá-ãêáßá êáé ãéá ôçí áãÜðç ôïõ ðëçóßïí.

4. Åßìáóôå ðñáãìáôéêÜ åëåýèåñïé êáé çèé-êÜ õðåýèõíïé ãéá ôéò ðñÜîåéò ìáò;

Áðü ôá üóá åßðáìå ðáñáðÜíù ãßíåôáéöáíåñü ðùò ç åëåõèåñßá, ç äõíáôüôçôá íáðñÜôôïõìå óýìöùíá ìå ôç âïýëçóÞ ìáòêáé íá áíôéóôåêüìáóôå óå öõóéêÝò êáé Üë-ëåò äõíÜìåéò ðïõ ìáò ðåñéïñßæïõí, Ý÷åééäéáßôåñç óçìáóßá ãéá ôïõò çèéêïýò öéëï-óüöïõò. Ãéá ôïí Êáíô ïé çèéêÝò áñ÷Ýò ìáòðçãÜæïõí áðïêëåéóôéêÜ áðü ôçí áõôüíïìçëåéôïõñãßá ôïõ ïñèïý ëüãïõ êáé ìáò åðé-ôñÝðïõí íá åëÝã÷ïõìå ôéò ôõöëÝò åóùôåñé-êÝò ðáñïñìÞóåéò ìáò. Äå ÷ñåéÜæåôáé âÝ-âáéá íá ðñï÷ùñÞóïõìå óå âáèõóôü÷áóôåòáíáëýóåéò ðñïêåéìÝíïõ íá óõíåéäçôïðïéÞ-óïõìå üôé ðñïûðüèåóç ãéá íá áíáëÜâïõìåôçí åõèýíç ôùí ðñÜîåþí ìáò åßíáé ôï íáåíåñãïýìå åëåýèåñá. Êáé üóïí áöïñÜ ôçíêáèçìåñéíÞ ðñáêôéêÞ, ç Üóêçóç ôçò åëåõ-èåñßáò ìáò áðáéôåß ôç ãíþóç ôùí ðåñéóôÜ-óåùí êáé ôùí ðáñáãüíôùí ðïõ èá êáèïñß-óïõí ôéò áðïöÜóåéò ìáò, êáèþò êáé ôçíáðïõóßá åîùôåñéêþí åìðïäßùí êáé êáôá-íáãêáóìþí.

Ìðïñåß âÝâáéá íá õðïóôçñé÷èåß üôé äåíåßìáóôå ðïôÝ áëçèéíÜ åëåýèåñïé (Üñá êáéõðåýèõíïé), äéüôé óå âáèýôåñï åðßðåäï ïéåíÝñãåéÝò ìáò êáèïñßæïíôáé áðü äõíÜìåéòðïõ äåí ìðïñïýìå íá åëÝãîïõìå. ¼óïé ðé-óôåýïõí êÜôé ôÝôïéï èåùñïýí üôé üëá ôáóõìâÜíôá óôïí êüóìï ìáò êáèïñßæïíôáéáõóôçñÜ áðü ðñïçãïýìåíá óõìâÜíôá,óýìöùíá ìå êÜðïéïõò (öõóéêïýò, âéïëïãé-êïýò, øõ÷ïëïãéêïýò, êïéíùíéêïýò, éóôïñé-êïýò Þ Üëëïõò) áéôéáêïýò íüìïõò, êáé üôéïé ðñÜîåéò ìáò äåí áðïôåëïýí åîáßñåóç.Óõ÷íÜ íïìßæïõìå üôé åîáñôÜôáé áðü åìÜòíá áðïöáóßóïõìå áí èá ðñÜîïõìå êáôÜôïí Ýíáí Þ ôïí Üëëïí ôñüðï êáé äåí êáôá-


Ãåëïéïãñáößá ÁñêÜ, ×áìçëÝò ðôÞóåéò, ÌðáìðÜ, ðåôÜù,åêä. ãñÜììáôá.

154

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:58 4

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Text Box

Εδώ θα πρέπει να διακρίνουμε τις εξής θέσεις: 1. Κανένα 'ψυχολογικό' κίνητρο δεν καθορίζει από μόνο του τις ελεύθερες επιλογές μας, για αυτό και δεν είμαστε αγαθοί όταν 'νιώθουμε' κάτι, αλλά όταν αυτό το υιοθετούμε ή όχι ως 'λόγο' για να πράξουμε κάτι. 2. Η "ακριβοδίκαιη μεταχείριση όλων" αντιστοιχεί στα (καντιανά) καθήκοντα που πρέπει να σεβόμαστε κάθε φορά και ενώπιον οιουδήποτε άλλου εκ του ότι αυτός είναι έλλογο ανθρώπινο ον, δηλαδή ένα πρόσωπο με "αξία". 3. Πέρα από αυτά, καθήκον μας, όπως είπαμε στην 1η ενότητα, είναι να έχουμε ως σκοπό μας την ευδαιμονία των άλλων, δηλαδή την πραγμάτωση των δικών τους σκοπών. Αυτές οι πράξεις ονομάζονται από τον Καντ "αξιέπαινες". Αυτό αποδίδει εδώ η παράγραφος με την έννοια "αλτρουιστικές πράξεις". 4. Μια μικρή 'υποκατηγορία' τέτοιων πράξεων είναι εκείνες που εδώ ονομάζονται "πράξεις αυτοθυσίας". Και είναι απλές "εξαιρέσεις": δηλαδή, θα ήταν παράλογο να υπάρξει μια ηθική καθολική επιταγή "κάντε πράξεις αυτοθυσίας", καθώς αυτό θα οδηγούσε στην καταστροφή της ανθρωπότητας. 5. Η αναφορά στο Ευαγγέλιο θέλει απλώς να κάνει το μαθητή να σκεφτεί ότι οι ρόλοι 'εαυτός' και 'άλλος' είναι αντιστρέψιμοι: μπορώ να συλλάβω και "τον άλλον ως εαυτό" και "εμένα ως άλλον" ή και" εμένα ως άλλον στα μάτια του άλλου" κτλ

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Η έννοια της "αυτονομίας" είναι Καντιανής προέλευσης και σημαίνει το εξής: να συλλαμβάνω τον ηθικό νόμο ως επαρκές κίνητρο για πράξη, δηλαδή ως αυτό που, από μόνο του, όσο αντίθετες και αν ήταν οι ροπές ή οι κλίσεις και οι επιθυμίες μου, θα με οδηγούσε να πράξω το 'αγαθό'.

pavloskontos

Callout

Βλέπε το video στο συνοδευτικό υλικό με τίτλο: Μάθημα_Καντ_1


íïïýìå üôé êáé ïé áðïöÜóåéò ìáò ïé ßäéåòåîáñôþíôáé áðü ðáñÜãïíôåò ðïõ åßíáé äý-óêïëï íá ãíùñßæïõìå êáé ðïëý ðåñéóóüôå-ñï íá áëëÜîïõìå. Ôá Üôïìá ðïõ áðáñôß-æïõí ôá êýôôáñÜ ìáò, ïé íåõñþíåò, ôá ãïíß-äéá, ôá Ýíóôéêôá êáé ôï õðïóõíåßäçôü ìáò,ç êïéíùíéêÞ ìáò èÝóç êáé ç éäåïëïãßá ìáòåßíáé ìåñéêïß áðü áõôïýò ôïõò ðáñÜãïíôåòðïõ åðéêáëïýíôáé ïé ïðáäïß ôçò èÝóçò ôïõáíáðüäñáóôïõ êáèïñéóìïý üëùí ôùí óõì-âÜíôùí ôçò æùÞò ìáò. Ôç èÝóç áõôÞ áðï-êáëïýìå íôåôåñìéíéóìü (öõóéêü, âéïëïãé-êü, øõ÷ïëïãéêü, êïéíùíéêü, éóôïñéêü) Þ,áëëéþò, áéôéïêñáôßá.

Åäþ èá ìðïñïýóå êáíåßò íá áíôéôÜîåé ôïüôé ç èÝóç ôïõ íôåôåñìéíéóìïý ü÷é ìüíï äåíìðïñåß íá áðïäåé÷ôåß, áëëÜ öáßíåôáé êáéíá êëïíßæåôáé áðü êÜðïéåò óýã÷ñïíåò åðé-óôçìïíéêÝò ôïðïèåôÞóåéò êõñßùò áðü ôïí÷þñï ôçò öõóéêÞò (áñ÷Þ ôçò áðñïóäéïñé-

ÓùôÞñçò Óüñïãêáò, ¢ëïãï, Ôñßðôõ÷ï, ÌÝñïò, Á,1974.

155

óôßáò) . Óå ôåëéêÞ áíÜëõóç üìùò, áêüìá êéáí äå÷ôïýìå üôé éó÷ýåé ï íôåôåñìéíéóìüò óåêÜðïéåò çðéüôåñåò ìïñöÝò ôïõ -êáé üíôùòç ðñáãìáôéêüôçôá äéÝðåôáé óå óçìáíôéêüâáèìü áðü áõóôçñïýò áéôéáêïýò íüìïõò-äåí áíáéñåßôáé ç äõíáôüôçôá ðïõ Ý÷ïõìåíá êñßíïõìå ôçí çèéêÞ ðïéüôçôá ôùí áðï-öÜóåùí êáé ôùí ðñÜîåþí ìáò. ¢ëëùóôå, çáíôßèåôç èÝóç, ï éíôåôåñìéíéóìüò, ç ðëÞñçòäçëáäÞ áðïõóßá áéôéáêïý êáèïñéóìïý ôçòâïýëçóçò, äå èá ìáò åðÝôñåðå íá èåùñÞ-óïõìå õðåýèõíï êÜðïéï Üôïìï, ôï ïðïßïÝôóé èá áðïäåéêíõüôáí Ýñìáéï ôõ÷áßùíóõìâÜíôùí. Ôï ìüíï ßóùò ðïõ Ý÷åé óçìá-óßá ãéá ôïí êáôáëïãéóìü åõèýíçò óå êÜ-ðïéï Üôïìï åßíáé áí õðÜñ÷ïõí Þ ü÷é åîùôå-ñéêÜ åìðüäéá Þ Üëëïé ðáñÜãïíôåò ðïõåðçñåÜæïõí óáöþò ôç ãíþóç êáé ôç âïýëç-óÞ ôïõ êáé ðïõ åßíáé öáíåñü üôé äåí ìðï-ñåß íá åëÝãîåé (âßá, åîáðÜôçóç, ðëýóçåãêåöÜëïõ êôë.).

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:58 Page 155

ìáôá áìÝóùò ðåñíïýí áðü ôï Ýíá ðñü-óùðï óôï Üëëï êáé ðñïêáëïýí óå êÜèåáíèñþðéíï ðëÜóìá ôéò áíôßóôïé÷åò êéíÞ-óåéò. ¼ôáí ðáñáôçñþ ôá áðïôåëÝóìáôáåíüò ðÜèïõò óôç öùíÞ êáé óôéò ÷åéñïíï-ìßåò êÜðïéïõ, ï íïõò ìïõ ðåñíÜåé áìÝ-óùò áðü ôá áðïôåëÝóìáôá áõôÜ óôéò áé-ôßåò ôïõò êáé ó÷çìáôßæåé ìéá ôüóï Ýíôïíçåéêüíá ôïõ ðÜèïõò, ðïõ áìÝóùò ìåôá-ôñÝðåôáé óå ðÜèïò áõôü êáèåáõôü. Ðá-ñüìïéá, üôáí ðáñáôçñþ ôéò áéôßåò åíüòóõíáéóèÞìáôïò, ï íïõò ìïõ ìåôáöÝñåôáéóôá áðïôåëÝóìáôÜ ôïõ êáé êéíçôïðïéåß-ôáé áðü Ýíá ðáñüìïéï óõíáßóèçìá. […][Ç óõìðÜèåéá] åßíáé åêåßíç ç áñ÷Þ ðïõìáò âãÜæåé ôüóï ðïëý áðü ôïí åáõôüìáò, þóôå íá ìáò äçìéïõñãÞóåé ôçí ßäéáåõ÷áñßóôçóç Þ ôçí ßäéá áíçóõ÷ßá ðïõõðÜñ÷åé óå êÜðïéïí Üëëï ÷áñáêôÞñá,óáí áõôÝò íá åß÷áí ôçí ôÜóç íá ìáò ùöå-ëïýí Þ íá ìáò æçìéþíïõí”. (ÍôÝéâéíô ×éïõì, Ðñáãìáôåßá ãéá ôçíáíèñþðéíç öýóç, âéâëßï ÉÉÉ, ìÝñïò ÉÉÉ,êåö. I, ìôöñ. Ö. Ðáéïíßäçò)

3. “Ç âáèýôåñç ó÷åôéêüôçôá óôçí ïðïßáðéóôåýïõí ìåñéêïß Üíèñùðïé óçìáßíåéüôé ôá âáóéêüôåñá êñéôÞñéá ôïõ óùóôïýêáé ôïõ óöÜëìáôïò -üðùò áí åßíáé Þ äåíåßíáé óùóôü íá óêïôþóåéò Þ ðïéåò èõóßåòáðáéôåßôáé íá êÜíåéò ãéá ôïõò Üëëïõò-åîáñôþíôáé áðüëõôá áðü ôá êñéôÞñéáðïõ ãßíïíôáé áðïäåêôÜ óôçí êïéíùíßáðïõ æïýìå. […] Ìïõ åßíáé äýóêïëï íá ôïðéóôÝøù áõôü, êõñßùò åðåéäÞ åßíáé ðÜ-íôïôå äõíáôü íá áóêïýìå êñéôéêÞ óôéòáðïäåêôÝò áñ÷Ýò ôçò êïéíùíßáò ìáò êáéíá ôéò èåùñïýìå çèéêÜ ëáíèáóìÝíåò. Áíôï êÜíïõìå üìùò áõôü, ðñÝðåé íá áðåõ-èõíüìáóôå óå ìéá ðéï áíôéêåéìåíéêÞ áñ-÷Þ, óôçí éäÝá ôïõ ðñáãìáôéêÜ ïñèïý Þ

156


ìéÜ ðåñáéôÝñù äÞëùóç ãéá ôçí ßäéá ôçíðñÜîç, áëëÜ åêäçëþíù áðëþò ôçí çèéêÞìïõ áðïäïêéìáóßá. Åßíáé áêñéâþò óáííá åß÷á ðåé “Ýêëåøåò áõôÜ ôá ÷ñÞìáôá”ìå Ýíáí ôüíï áðÝ÷èåéáò óôç öùíÞ ìïõ Þóáí íá ôï åß÷á ãñÜøåé ìå ìåñéêÜ èáõìá-óôéêÜ. Ï ôüíïò ôçò öùíÞò Þ ôá èáõìáóôé-êÜ äåí ðñïóèÝôïõí ôßðïôá óôï êõñéïëå-

êôéêü íüçìá ôçò öñÜóçò^ ÷ñçóéìåýïõíìüíï ãéá íá äåßîïõí üôé ç ÝêöñáóÞ ôçòóõíïäåýåôáé áðü ïñéóìÝíá óõíáéóèÞìá-ôá ôïõ ïìéëçôÞ [...] åêöñÜæù áðëþò ïñé-óìÝíá çèéêÜ óõíáéóèÞìáôá êáé ôï ßäéïêÜíåé áõôüò ðïõ öáéíïìåíéêÜ ìå áíôé-êñïýåé. Ðñïöáíþò, äåí Ý÷åé íüçìá íáñùôÜìå ðïéïò Ý÷åé äßêéï, åðåéäÞ êáíÝíáòìáò äå äéáôõðþíåé ìéá ãíÞóéá ðñüôáóç”.(Á. Ayer, Ãëþóóá, áëÞèåéá êáé ëïãéêÞ,ìôöñ. Ë. ÔÜôáñç-ÍôïõñéÝ, åêä. Ôñï÷á-ëßá, ÁèÞíá 1994, ó. 116-117)

2. “Ï íïõò üëùí ôùí áíèñþðùí ìïéÜæåéóå ó÷Ýóç ìå ôá óõíáéóèÞìáôá êáé ôéò ëåé-ôïõñãßåò ôïõ. Äåí åßíáé äõíáôüí íá êéíç-ôïðïéçèïýí áðü êÜðïéï áßóèçìá (affec-tion) ðïõ äå èá áããßæåé ôïõò õðïëïßðïõò.¼ðùò óôá åëáôÞñéá ðïõ Ý÷ïõí êïõñäé-óôåß ìå ôïí ßäéï ôñüðï ç êßíçóç ôïõ åíüòìåôáäßäåôáé óôá Üëëá, Ýôóé êáé ôá áéóèÞ-

ÊÅÉÌÅÍÁ

1. “Ïé çèéêÝò Ýííïéåò åßíáé ìç áíáëýóé-ìåò, åðåéäÞ áðëþò åßíáé øåõäïÝííïéåò. Hðáñïõóßá åíüò çèéêïý óõìâüëïõ óå ìéáðñüôáóç äåí ðñïóèÝôåé ôßðïôá óôïåìðåéñéêü ôçò ðåñéå÷üìåíï. Áí ðù åðï-ìÝíùò óå êÜðïéïí “äéÝðñáîåò êáêü ðïõÝêëåøåò áõôÜ ôá ÷ñÞìáôá”, äå äçëþíùôßðïôá ðáñáðÜíù áðü ôï “Ýêëåøåò áõôÜôá ÷ñÞìáôá”. Óõìðëçñþíïíôáò üôé ç åíëüãù ðñÜîç åßíáé êáêÞ, äåí ðáñÝ÷ù êá-

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:58 Page 156

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Highlight

157


7. “ËÝãïíôáò åëåõèåñßá ëïéðüí ìðïñåßìüíï íá åííïïýìå ôç äýíáìç íá ðñÜô-ôïõìå Þ íá ìçí ðñÜôôïõìå óýìöùíá ìåôïõò êáèïñéóìïýò ôçò âïýëçóçò. […] Ëß-ãïé êÜíïõí äéÜêñéóç áíÜìåóá óôçí åëåõ-èåñßá ôçò áõôåíÝñãåéáò êáé ôçí åëåõèåñß-

á ôçò áäéáöïñßáò^ áíÜìåóá óå áõôÞíðïõ áíôéôßèåôáé óôç âßá [ôïí êáôáíáãêá-óìü] êáé óå åêåßíç ðïõ óõíåðÜãåôáé Üñ-íçóç ôçò áíáãêáéüôçôáò êáé ôùí áéôéþí.Ç ðñþôç åßíáé ç ðéï êïéíÞ óçìáóßá ôçòëÝîçò êáé, êáèþò åßíáé ìüíï áõôü ôï åß-äïò åëåõèåñßáò ðïõ åíäéáöåñüìáóôå íáäéáôçñÞóïõìå, ïé óêÝøåéò ìáò óôñÝöï-íôáé êõñßùò ðñïò áõôÞí êáé ó÷åäüí ðÜ-íôá ôç óõã÷Ýïõìå ìå ôçí Üëëç”. (ÍôÝéâéíô ×éïõì, Ðñáãìáôåßá ãéá ôçí

áíèñþðéíç öýóç, âéâëßï ÉÉ, ìÝñïò ÉÉÉ,êåö. II, ìôöñ. Ó. ÂéñâéäÜêçò)

8. “Ôï íá æåé êáíåßò åíÜñåôá óçìáßíåé í’áêïëïõèåß ôçí ðïñåßá ôçò öýóçò […],ãéáôß ç áôïìéêÞ ìáò ýðáñîç åßíáé ôìÞìáïëüêëçñïõ ôïõ óýìðáíôïò. Ãé’ áõôü ìðï-ñåß íá ïñéóèåß ùò óêïðüò ôçò æùÞò ôïõáíèñþðïõ ôï íá æåé óýìöùíá ìå ôç öýóçÞ, ìå Üëëá ëüãéá, óýìöùíá ìå ôç äéêÞôïõ áíèñþðéíç öýóç, êáèþò åðßóçò ôïíá æåé óå óõìöùíßá ìå ôç âáèýôåñç öýóçôïõ óýìðáíôïò, ôï íá æåé ìéá ôÝôïéá æùÞ,þóôå íá ìçí êÜíåé ïôéäÞðïôå ðïõ áðá-ãïñåýåôáé áðü ôïí êïéíü íüìï, äçëáäÞáðü ôïí ïñèü ëüãï, ï ïðïßïò äéáðåñíÜüëá ôá üíôá. […] Êáé åßíáé áõôü ôï ïðïß-ï óõíèÝôåé ôçí áñåôÞ ôïõ åõôõ÷éóìÝíïõáíèñþðïõ êáé êÜíåé ôç æùÞ ôïõ íá êõ-ëÜåé üìïñöá, ôï íá åíåñãåß êáôÜ ôñüðïðïõ óõìâÜëëåé óôçí åíáñìüíéóç ôïõðíåýìáôüò ôïõ ìå ôç âïýëçóç åêåßíïõðïõ êõâåñíÜ ôï óýìðáí. […] Êáé áñåôÞåßíáé ç áñìïíéêÞ ðñïäéÜèåóç, ôçí ïðïßá

óöÜëìáôïò, ðïõ ßóùò áíôéôßèåôáé ó’ áõôüðïõ ðéóôåýïõí ïé ðéï ðïëëïß. Åßíáé äý-óêïëï íá ðïýìå ðïéá åßíáé áõôÞ, áëëÜåßíáé ìéá éäÝá ðïõ ôçí êáôáëáâáßíïõí ïéðåñéóóüôåñïé, åêôüò êáé áí åßìáóôå äïõ-ëéêïß ïðáäïß áõôþí ðïõ ëÝåé ç êïéíüôç-ôá”.(Ôhomas Nagel, Èåìåëéþäç öéëïóïöéêÜðñïâëÞìáôá, ìôöñ. ×. Ìé÷áëïðïýëïõ-ÂÝéêïõ, åêä. Óìßëç, ÁèÞíá 1989, ó. 82)

4. “ÐñÜôôå Ýôóé, þóôå íá ÷ñçóéìïðïéåßòôçí áíèñùðüôçôá, ôüóï óôï ðñüóùðüóïõ üóï êáé óôï ðñüóùðï ôïõ Üëëïõ áí-èñþðïõ, ðÜíôá ôáõôü÷ñïíá ùò óêïðüêáé ðïôÝ ìüíï ùò ìÝóï”. (É. Êáíô, Ôá èåìÝëéá ôçò ìåôáöõóéêÞòôùí çèþí, ìôöñ. Ã. ÔæáâÜñá, åêä. Äù-äþíç, ÁèÞíá-ÃéÜííéíá 1984, ó. 81)

5. “Ç âÜóç ôçò çèéêÞò åßíáé ç ðßóôç üôéôï êáëü êáé ôï êáêü óå óõãêåêñéìÝíïõòáíèñþðïõò (Þ æþá) åßíáé êáëü Þ êáêüü÷é ìüíï áðü ôç äéêÞ ôïõò óêïðéÜ, áëëÜáðü ìéá ãåíéêüôåñç óêïðéÜ ôçí ïðïßáìðïñåß íá êáôáëÜâåé êÜèå óêåðôüìåíïÜôïìï. Áõôü óçìáßíåé üôé ï êáèÝíáò Ý÷åéëüãïõò íá åîåôÜæåé ü÷é ìüíï ôá äéêÜ ôïõóõìöÝñïíôá, áëëÜ êáé ôá óõìöÝñïíôáôùí Üëëùí ðñïêåéìÝíïõ íá áðïöáóßóåéôé èá êÜíåé”. (Ôhomas Nagel, Èåìåëéþäç öéëïóïöéêÜðñïâëÞìáôá, ìôöñ. ×. Ìé÷áëïðïýëïõ-ÂÝéêïõ, åêä. Óìßëç, ÁèÞíá 1989, ó. 76)

6. “ÌÝóá ìáò õðÜñ÷åé êÜôé áðü ôï ðåñé-óôÝñé, êáèþò êáé óôïé÷åßá áðü ôïí ëýêïêáé ôï åñðåôü”. (ÍôÝéâéíô ×éïõì, ¸ñåõíá ãéá ôéò áñ÷Ýòôçò ÇèéêÞò, 9.1, ìôöñ. Ö. Ðáéïíßäçò)

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:58 Page 157

pavloskontos

Highlight

2. Ç óõìðÜèåéá ðïõ ìðïñåß íá íéþèïõìåãéá êÜðïéïí Üíèñùðï ìðïñåß íá ìáò êÜíåéíá ðáñáâëÝøïõìå ôï áí åßíáé çèéêÜåóöáëìÝíåò êáé êáôáäéêáóôÝåò ïé ðñÜîåéòôïõ; 3. ÕðÜñ÷åé áðüëõôç åëåõèåñßá; ÅðéëÝãïõ-ìå áõôü ðïõ åßíáé óýìöùíï ìå ôç öýóç êáéôçí åðéèõìßá ìáò Þ åêåßíï ðïõ õðáãïñåýåéôï êáèÞêïí ìáò; Åßíáé üëåò ïé ðñÜîåéò ìáòåëåýèåñåò êáé äéêÝò ìáò åðéëïãÝò; Óå ðïé-ïí âáèìü èá ìðïñïýóáìå íá óõìöùíÞóïõ-ìå ìå ôïí Êáíô ï ïðïßïò ðéóôåýåé üôé ç õðï-ôáãÞ óôïí çèéêü íüìï ìÜò áðåëåõèåñþíåéáðü ôéò áíïñèüëïãåò åðéèõìßåò ìáò;

ÁðáíôÞóôå óôá ðáñáðÜíù åñùôÞìáôáêáôÜ ôçí êñßóç óáò äßíïíôáò óõãêåêñéìÝ-íá ðáñáäåßãìáôá áðü ôçí êáèçìåñéíÞ æù-Þ ðïõ èá óôçñßæïõí ôçí ÜðïøÞ óáò.

4. Åßíáé çèéêÜ óùóôü íá ðñÜôôïõìå ðÜíôï-ôå óáí íá äå÷üìáóôå üôé üëåò ïé çèéêÝò áñ-÷Ýò Ý÷ïõí ó÷åôéêÞ éó÷ý êáé üôé üëá åðéôñÝ-ðïíôáé; Ðïéï ðñüâëçìá èá ìðïñïýóáôå íáåðéóçìÜíåôå óå áõôÞ ôç äéáôýðùóç; Ðïéáìðïñåß íá åßíáé ôá ðñïâëÞìáôá áðü ôçíáðïäï÷Þ åíüò áêñáßïõ çèéêïý ó÷åôéêé-óìïý;

5. Ðþò ðéóôåýåôå üôé ìðïñåß ï Üíèñùðïòíá îåðåñÜóåé ôéò åãùéóôéêÝò ôïõ ôÜóåéò;Ðþò èá ìðïñïýóå íá êáëëéåñãÞóåé ôá êá-ôÜëëçëá óõíáéóèÞìáôá ðñïò ôïõò óõíáí-èñþðïõò ôïõ, þóôå íá óõìðåñéöÝñåôáé êá-ôÜ ôï äõíáôüí áëôñïõéóôéêÜ;

6. Ðïéá åßíáé êáôÜ ôïí ×éïõì (áðüóðáóìá7) ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí äýï ôýðùí åëåõ-èåñßáò ðïõ ðåñéãñÜöåé; Ðþò íïìßæåôå üôéáíôéìåôùðßæïõìå óôçí êáèçìåñéíÞ æùÞ ìéáôÝôïéá äéáöïñïðïßçóç ìïñöþí åëåõèåñß-áò;

ìðïñåß êáíåßò íá åðéëÝîåé íá áêïëïõèÞóåé,åðåéäÞ Ý÷åé áîßá áðü ìüíç ôçò, ü÷é åðåéäÞåëðßæåé óå êÜôé Þ åðåéäÞ öïâÜôáé Þ åðåéäÞÝ÷åé êÜðïéï Üëëï åîùôåñéêü êßíçôñï. Åðé-ðëÝïí, ç åõôõ÷ßá âñßóêåôáé óôçí áñåôÞ,ãéáôß ç áñåôÞ åßíáé ç íïçôéêÞ êáôÜóôáóç çïðïßá ôåßíåé íá êÜíåé üëç ôç æùÞ áñìïíé-êÞ”.

(ÄéïãÝíçò ËáÝñôéïò, Âßïé Öéëïóüöùí,VII, 87-89)

1. Ìå ðïéá Ýííïéá êáé óå ðïéïí âáèìü ðé-óôåýåôå ðùò èá ìðïñïýóå íá èåùñçèåßåëåýèåñïò ï åíÜñåôïò Üíèñùðïò ï ïðïßïò,êáôÜ ôïõò óôùéêïýò, æåé ôåëéêÜ óýìöùíáìå ôç öýóç;

158


ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ

ÄéïãÝíçò, ï êõíéêüò öéëïóüöïò áðï ôç Óéíþðç.

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:58 Page 158

159


1. Ãéáôß íá åßíáé êáíåßò çèéêüò;

Áêüìç êé áí üëåò ïé ìïñöÝò áìöéóâÞôç-óçò ôçò çèéêÞò, ôéò ïðïßåò åîåôÜóáìå óôçíðñïçãïýìåíç åíüôçôá, äåí êáôïñèþíïõííá ìáò êëïíßóïõí, ðïëëïß Üíèñùðïé åðéìÝ-íïõí ðùò äåí êáôáëáâáßíïõí ãéáôß ðñÝðåéíá óõìðåñéöÝñïíôáé ìå çèéêü ôñüðï. ÁíêÜðïéïò êáôáöÝñåé íá ùöåëçèåß óçìáíôé-êÜ åîáðáôþíôáò, áäéêþíôáò Þ âëÜðôïíôáòôïõò Üëëïõò ÷ùñßò íá ãßíåé áíôéëçðôüò, êáéåðïìÝíùò ÷ùñßò íá õðïóôåß ïðïéáäÞðïôåóõíÝðåéá, ãéáôß íá ìçí ôï êÜíåé; Méá “ðá-ñáäïóéáêÞ” áðÜíôçóç óôï ðáíÜñ÷áéï áõ-ôü åñþôçìá, ôï ïðïßï ôßèåôáé êáé óôçí Ðï-ëéôåßá ôïõ ÐëÜôùíá, åßíáé ðùò ï ÜäéêïòÜíèñùðïò èá ðñÝðåé íá óêÝðôåôáé ôï óï-âáñü åíäå÷üìåíï ôçò ôéìùñßáò ðïõ ôïí ðå-ñéìÝíåé ìåôÜ ôïí èÜíáôü ôïõ. Áí üìùò êÜ-ðïéïò äåí ðéóôåýåé óôïí Èåü êáé óôç ìåôÜèÜíáôïí æùÞ, êáé Ýôóé åßíáé ðåðåéóìÝíïòðùò êáíåßò äåí ðñüêåéôáé íá áíôáìåéöèåßÞ íá ôéìùñçèåß ãéá ôéò çèéêÜ ïñèÝò ÞåóöáëìÝíåò ðñÜîåéò ôïõ, ôüôå ìðïñåß íááäéáöïñåß ôåëåßùò ãéá ïðïéáäÞðïôå çèéêÞáñ÷Þ êáé íá ðñïóðáèåß ìïíÜ÷á íá áðï-öåýãåé ôéò êõñþóåéò ôçò áíèñþðéíçò äéêáé-ïóýíçò êáé ôçí áðïäïêéìáóßá ôùí óõíáí-èñþðùí ôïõ. Ìðïñåß íá äÝ÷åôáé üôé üðùòãñÜöåé ï ÍôïóôïãéÝöóêé, “áí äåí õðÜñ÷åéÈåüò, üëá åðéôñÝðïíôáé”.

ÊÜðïéïé öéëüóïöïé, áêïëïõèþíôáò ôïíÐëÜôùíá, õðïóôçñßæïõí üôé ç çèéêÞ óôÜóçæùÞò åêöñÜæåé ôçí êáëýôåñç êáôÜ ôï äõ-íáôüí øõ÷éêÞ õãåßá, ìéá ìïñöÞ áñìïíßáòðïõ åðéôõã÷Üíåôáé üôáí áêïëïõèïýìå ôéòåíôïëÝò ôïõ ïñèïý ëüãïõ, åëÝã÷ïõìå ôáðÜèç êáé ôéò åðéèõìßåò ìáò êáé öñïíôßæïõ-ìå íá ìçí áäéêïýìå ôïõò Üëëïõò. Ï Üäéêïò

Üíèñùðïò ðÜó÷åé áðü ìéá âáèéÜ áíéóïñ-ñïðßá êáé ôåëéêÜ åßíáé äõóôõ÷éóìÝíïò. Êáéãéá ôïí ÁñéóôïôÝëç åîÜëëïõ ç êáëëéÝñãåéáôùí áñåôþí óõíôåëåß óôçí ðñáãìÜôùóç ôçòåõäáéìïíßáò, óôçí ôÝëåéá êáôÜóôáóç áíÜ-ðôõîçò ôùí øõ÷éêþí äõíÜìåùí. O Káíô,üðùò åßäáìå, äßíåé Ýìöáóç óôçí áîßá ôçòïñèïëïãéêüôçôáò, óõó÷åôßæïíôÜò ôç ìå ôçäõíáôüôçôá ôçò áõôïíïìßáò, êáé èåùñåßáíïñèüëïãç ôçí çèéêÜ åóöáëìÝíç óõìðå-ñéöïñÜ.

Äõóôõ÷þò üëåò áõôÝò ïé áíôéëÞøåéò åßíáéäýóêïëï íá ðåßóïõí åêåßíïí ðïõ íéþèåéåõôõ÷Þò ìå ôçí åðéäßùîç ìåãéóôïðïßçóçòôïõ óôåíÜ åííïïýìåíïõ ðñïóùðéêïý óõì-öÝñïíôïò. Áêüìç êáé ïñéóìÝíïé öéëüóï-öïé, üðùò ï Íßôóå, õðïóôçñßæïõí üôé ç øõ-÷éêÞ õãåßá åðéôõã÷Üíåôáé ìå ôçí åëåýèåñçêáé áðåñéüñéóôç éêáíïðïßçóç ôçò èÝëçóÞòìáò ãéá äýíáìç êáé ìå ôçí áíÜðôõîç ôùíäçìéïõñãéêþí ìáò éêáíïôÞôùí ìÝóá áðüôçí ôÝ÷íç. Óýìöùíá ìå áõôïýò, åíþ ç çèé-êÞ åßíáé Ýíáò õðïêñéôéêüò èåóìüò êáôá-óêåõáóìÝíïò áðü ôçí ðëåéïíüôçôá ôùíáäýíáôùí, öèïíåñþí êáé óõìðëåãìáôéêþíáôüìùí, ðïõ ðñïóðáèïýí íá åìðïäßóïõíôç öõóéêÞ êõñéáñ÷ßá ôùí éó÷õñþí.

ÁðÝíáíôé óôçí áðüëõôç áõôÞ èÝóç, üóïéáíáãíùñßæïõí ôï êýñïò êáé ôç óçìáóßáôùí çèéêþí áñ÷þí êáé áîéþí äåí ìðïñïýííá êÜíïõí ðïëëÜ ãéá íá áðïäåßîïõí ôçíáëÞèåéá ôçò ÜðïøÞò ôïõò. Ìðïñïýí ùóôü-óï íá ôïíßóïõí ôïí ñüëï áõôþí ôùí áñ-÷þí ãéá ôç äéáôÞñçóç ôçò óõíï÷Þò ôùí áí-èñþðéíùí êïéíùíéþí. ÁëëÜ êáé óå áôïìéêüåðßðåäï ìðïñïýí íá åðéêáëåóôïýí øõ÷ï-ëïãéêÝò Ýñåõíåò ðïõ áðïäåéêíýïõí üôé,ðáñÜ ôéò óõ÷íÜ êáôáóôñïöéêÝò ôÜóåéò åðé-âïëÞò ðÜíù óôïõò Üëëïõò êáé ôç äéÜèåóçåãùéóôéêÞò äéåêäßêçóçò ôùí óõìöåñüíôùí

ÅÍÏÔÇÔÁ ÔÑÉÔÇ: Ç ÄÉÊÁÉÏËÏÃÇÓÇ ÔÇÓ ÇÈÉÊÇÓ ÓÔÁÓÇÓ ÆÙÇÓ

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:58 Page 159

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

εδώ φαίνεται καθαρά η ανάγκη να διακρίνουμε ξανά τα εξής:1. ηθικός = ικανός για πράξεις με ηθική σημασία (οι άνθρωποι είμαιστε 'ηθικά' όντα ενώ τα ζώα δεν είναι), οπότε 'ηθικά' όντα είναι και οι αγαθοί και οι κακοί άνθρωποι2. ηθικός = ενάρετος/αγαθός.Στο κείμενο, ο όρος χρησιμοποιείται με τη δεύτερη σημασία.

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Η 'τιμωρία' εδώ καλύπτει όλο το φάσμα της σφαίρας της "νομιμότητας": "νόμιμο" είναι αυτό που ακολουθεί το γράμμα του νόμου χωρίς να ακολουθεί κατ' ανάγκη το πνεύμα του νόμου. Π.χ., αυτός που δεν αντιγράφει επειδή φοβάται ότι θα τον 'πιάσουν' ή τη 'ντροπή' στα μάτια των συμμαθητών του ή επειδή κρίνει ότι έτσι θα επιτύχει καλύτερα τους στόχους του.

pavloskontos

Callout

Αυτό που πρέπει να διακριθεί εδώ είναι 2 διαφορετικές απαντήσεις στο ερώτημα "γιατί να είμαι ενάρετος;": 1. Ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης απαντούν: για να είμαι ευδαίμων, δηλαδή να καλλιεργώ ό,τι καλύτερο υπάρχει μέσα μου και να λαμβάνω ηδονή από αυτό, 2. Ο Καντ απαντά: διότι αυτό διασώζει και καλλιεργεί την ορθολογικότητά μου, δηλαδή αυτό που έχει την μεγαλύτερη αξία, την ελευθερία μου.

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Όπως ξέρετε, οι θέσεις του Nietzsche είναι εξαιρετικά σύνθετες. Ένα πράγμα ίσως πρέπει να ακούσει ο μαθητής: οι αξίες δεν έχουν "αντικειμενική" ισχύ, αλλά η σημασία τους και το πρόσημό τους (θετικό ή αρνητικό) εξαρτάται από το ποιος τις υιοθετεί. Και το "ποιος" αντιστοιχεί σε 2 βασικές 'κατηγορίες': αυτοί που έχουν ισχυρή βούληση/δύναμη και αυτοί που έχουν ανίσχυρη βούληση/δύναμη. Στα χέρια των δεύτερων, οι αξίες μετατρέπονται σε ένα "υποκριτικό θεσμό" προστασίας. Στα χέρια των πρώτων, οι αξίες γίνονται μέσα πραγμάτωσης του ωραίου και του υψηλού.

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Αυτή η παράγραφος πρέπει να αναγνωσθεί ως "αμυντική": τι θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ενώπιον ενός αμοραλιστή. Δύο τέτοια αμυντικά επιχειρήματα δίδονται εδώ: 1. Η κοινωνική χρησιμότητα του θεσμού της ηθικής (ακόμα κι αν είναι ψευδής και αθεμελίωτος) ως συστήματος θεμελίωσης ποινών και εξασφάλισης κοινωνικής συνοχής, 2. Η πολυμορφία της 'ψυχολογικής' σκευής των ανθρώπων (δηλαδή, ακόμα κι αν δεχθούμε την παρουσία εγωιστικών κινήτρων, αυτά δεν είναι τα μόνα).

ìáßíåé üôé ìðïñïýí êáé ðñÝðåé íá åðçñåÜ-æïõí ôéò áðïöÜóåéò ìáò ãéá ôï ðþò èáåíåñãÞóïõìå^ â) íá åßìáóôå äéáôåèåéìÝíïéíá êáèïëéêåýóïõìå ôéò êñßóåéò áõôÝò, íáÝ÷ïõìå äçëáäÞ óõíåßäçóç üôé éó÷ýïõí åîß-óïõ óå üëåò ôéò ðáñüìïéåò ðåñéóôÜóåéò êáéãéá üëïõò ôïõò áíèñþðïõò ìå ðáñüìïéá÷áñáêôçñéóôéêÜ^ ã) íá ðáßñíïõìå óïâáñÜõðüøç ìáò (ùò åðáêüëïõèï ôçò äõíáôüôç-ôáò êáèïëßêåõóçò ôùí êñßóåþí ìáò) ôá äé-êáéþìáôá êáé ôá óõìöÝñïíôá ôùí Üëëùíáíèñþðùí -ðÝñá áðü ôá äéêÜ ìáò- êáé íáåîåôÜæïõìå ôéò óïâáñÝò åðéðôþóåéò ôçòóõìðåñéöïñÜò ìáò óôç æùÞ ôïõò.

Ç åðéóÞìáíóç ôùí ðáñáðÜíù óôïé÷åßùíáðïôåëåß ôï ðñþôï âÞìá ãéá íá êáôáíïÞ-óïõìå ðùò ïñéóìÝíåò áîßåò üðùò ç êïéíÞåõçìåñßá Þ ùöÝëåéá ôïõ óõíüëïõ, ç áìå-ñïëçøßá êáé ç éóüôéìç ìåôá÷åßñéóç, íïïý-ìåíåò ùò âáóéêÜ óõóôáôéêÜ ôçò äéêáéïóý-íçò, êáèþò êáé ï óåâáóìüò óôá óôïé÷åéþäçáôïìéêÜ äéêáéþìáôá êáé åëåõèåñßåò äåíìðïñïýí íá áðïõóéÜæïõí áðü êáìéÜ åðáñ-êÞ áíôßëçøç ôçò çèéêÞò óõìðåñéöïñÜò.ÖõóéêÜ, üðùò Ýäåéîå ç äéåñåýíçóç ðïõðñïçãÞèçêå, åßíáé áíáãêáßá êáé ç êáëëé-Ýñãåéá ôùí áñåôþí ðïõ èá ìáò åðéôñÝøåéíá åíåñãïýìå üðùò ðñÝðåé.

ìáò, Ý÷ïõìå Ýìöõôç ôçí ôÜóç íá áíáãíùñß-æïõìå ôçí áíÜãêç óåâáóìïý ôùí óõíáí-èñþðùí ìáò, íá åõáéóèçôïðïéïýìáóôåáðÝíáíôé óôïí ðüíï ôïõò êáé íá åêôéìïýìåôá ðëåïíåêôÞìáôá ôçò óõíåñãáóßáò ìáæßôïõò. ¼ðùò åðéóçìÜíáìå ðáñáðÜíù, ôáåãùéóôéêÜ êßíçôñá äåí åßíáé ðÜíôá áðïëý-ôùò êõñßáñ÷á. Óôá èåôéêÜ óõíáéóèÞìáôáóõìðüíéáò, óõìðÜèåéáò êáé áãÜðçò ðñïòôïõò Üëëïõò, ðïõ äåí åßíáé ôüóï óðÜíéáüóï íïìßæïõìå, ßóùò ðñÝðåé íá áíáæçôçèåßç áðÜíôçóç óôï ãåíéêüôåñï åñþôçìá ãéáôßíá åßíáé êáíåßò çèéêüò. Ôï ßäéï ôï íüçìáôçò ýðáñîÞò ìáò ìðïñåß íá êñýâåôáé óôçíøõ÷éêÞ åðéêïéíùíßá êáé ôçí áëëçëåããýçìÝóá óå Ýíáí êüóìï üðïõ áíôéìåôùðßæïõ-ìå ðïéêßëåò ïäõíçñÝò äïêéìáóßåò, ðñïôïýêáôáëÞîïõìå óôïí èÜíáôï.

2. Ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò çèéêÞò óôÜóçòæùÞò: Áîßåò êáé áñ÷Ýò ôéò ïðïßåò õðáãï-ñåýåé ç õéïèÝôçóÞ ôçò

Åßäáìå üôé, ãéá íá åíåñãåß êáíåßò çèéêÜóùóôÜ, ðñÝðåé íá õéïèåôÞóåé ìéá ãåíéêüôå-ñç ðñáêôéêÞ áíôßëçøç ðïõ èá ÷áñáêôçñß-æáìå ùò çèéêÞ óôÜóç áðÝíáíôé óôïõò óõ-íáíèñþðïõò ôïõ. Ç óôÜóç áõôÞ óõíäõÜæåé,ùò Ýíáí âáèìü, ôá êïéíÜ óôïé÷åßá ôùí äéá-öïñåôéêþí ðñïóåããßóåùí ðïõ ðåñéãñÜøá-ìå óôéò ðñïçãïýìåíåò åíüôçôåò áõôïý ôïõêåöáëáßïõ, åíþ ç õðåñÜóðéóÞ ôçò óôçñßæå-ôáé óôç äõíáôüôçôá ðåéóôéêÞò áíôßêñïõóçòôùí åíóôÜóåùí ðïõ óõæçôÞóáìå óôçí ðñï-çãïýìåíç õðïåíüôçôá.

Åöüóïí åßìáóôå Ýôïéìïé íá õéïèåôÞóïõ-ìå ôçí çèéêÞ óôÜóç êáôÜ ôçí áíôéìåôþðéóçóõãêåêñéìÝíùí êáôáóôÜóåùí, åßíáé áíá-ãêáßï: á) íá áíáãíùñßæïõìå üôé ïé êñßóåéòìáò óå áõôüí ôïí ôïìÝá Ý÷ïõí ðñáêôéêü÷áñáêôÞñá, äçëáäÞ ìáò ëÝíå ôé ðñÝðåé íáêÜíïõìå Þ íá ìçí êÜíïõìå, êáé ôïýôï óç-

160


ÊÅÉÌÅÍÁ

1. “Ç åîïõóßá ãéá ôçí ïðïßá ìéëþ èáÞôáí áêñéâþò üìïéá ìå åêåßíç ðïõ èá åß-÷áí áí ôïõò óõíÝâáéíå íá áðïêôÞóïõíäýíáìç óáí åêåßíç ðïõ Ýëáâå êÜðïôå ïðñüãïíïò ôïõ Ãýãç ôïõ Ëõäïý. […] ¸-öôáóå êé áõôüò öïñþíôáò óôï ÷Ýñé ôï äá-÷ôõëßäé. Ãýñéóå åíôåëþò ôõ÷áßá ôï äÝóéìïôïõ äá÷ôõëéäéïý ðñïò ôï ìÝñïò ôïõ, ðñïòôçí ðáëÜìç, êáé ìüëéò ôï Ýêáíå áõôü, Ýãé-íå ï ßäéïò Üöáíôïò ãéá üóïõò Þôáí êá-

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:58 Page 160

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

Αυτή η πρόταση δείχνει ξανά το πρόβλημα με τη χρήση του όρου 'ηθικός'. Εδώ θα πρέπει να διακρίνουμε όχι μόνο όσα είδαμε για τις δύο έννοιες παραπάνω (ηθικός = είτε αγαθός είτε κακός και ηθικός = αγαθός), αλλά και για μετα-ηθική διάσταση, δηλαδή το τι θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας όταν "κατασκευάζουμε" μια ηθική θεωρία. Παράδειγμα: αυτό που εδώ εμφανίζεται ως "α) να αναγνωρίζουμε ότι οι κρίσεις μας έχουν πρακτικό χαρακτήρα" φαίνεται περίεργο. Γαιτί θα ρωτήσει ο μαθητής: υπάρχει κάποιος που να θεωρεί ότι οι κανόνες που έχει για να πράξει δεν έχουν "πρακτικό χαρακτήρα"; Σκέψου όμως το ερώτημα από την οπτική εκείνου που δικαιολογεί την πράξη του ή που φτιάχνει μια ηθική θεωρία: αν κάποιος ισχυρισθεί ότι θεμέλιο της ηθικής θεωρίας πρέπει να είναι η παραδοχή ότι υπάρχει ένα απόλυτα αγαθό αγγελικό ον, τότε γεννιέται το ερώτημα αν κάτι τέτοιο έχει "πρακτική" σημασία, στο μέτρο που οι άνθρωποι ούτε είμαστε ούτε μπορούμε να γίνουν απόλυτα αγγελικά όντα.

pavloskontos

Highlight

pavloskontos

Sticky Note

όπως έχουμε δει, στο μυαλό του Καντ, τα β) και γ) είναι το ένα και το αυτό: η "αυτονομία" είναι αυτό που επιτρέπει να καθολικεύουμε τις κρίσεις μας και, έτσι, να αποδίδουμε αξία σε όλα τα έλλογα ανθρώπινα όντα, δηλαδή να τα σεβόμαστε ως "σκοπούς καθαυτούς".

161


èéóìÝíïé åêåß ãýñù, Ýôóé ðïõ êé åêåßíïé ìé-ëïýóáí ãé’ áõôüí óáí íá Þôáí öåõãÜôïò[...] êáé øçëáöþíôáò ðÜëé ôï äá÷ôõëßäéãõñßæåé ôï äÝóéìï ðñïò ôá Ýîù êáé ìå ôïðïõ ôï Ýêáíå áõôü, Ýãéíå ïñáôüò. [...] Áíëïéðüí ãéíüôáí íá åß÷áìå äýï ôÝôïéá äá-÷ôõëßäéá êáé ôï Ýíá íá ôï öïñïýóå ï äß-êáéïò, ôï Üëëï ï Üäéêïò, êáíÝíáò ôïõò,êáèþò öáßíåôáé, äå èá áðïäåéêíõüôáí ôü-óï áäáìÜíôéíïò ÷áñáêôÞñáò, þóôå íá ìÝ-íåé áôáëÜíôåõôá äßêáéïò êáé íá Ý÷åé ôçëåâåíôéÜ íá êñáôéÝôáé ìáêñéÜ áðü ôá îÝ-íá ðñÜãìáôá êáé íá ìçí ôá áããßæåé, ìüëïðïõ èá ìðïñïýóå íá ðçãáßíåé óôçí áãïñÜêáé íá ðáßñíåé ü,ôé èÝëåé ÷ùñßò íá Ý÷åé íáöïâçèåß ôßðïôá, íá ìðáßíåé óôá îÝíá óðß-ôéá êáé íá óìßãåé åñùôéêÜ ìå üðïéïí ôïõáñÝóåé, íá óêïôþíåé Þ íá âãÜæåé áðü ôçöõëáêÞ üðïéïí êé áí èåëÞóåé êáé íá êÜíåéêÜèå Üëëç ðñÜîç üíôáò ï ßäéïò èåüò áíÜ-ìåóá óôïõò áíèñþðïõò. [...] Êé áíáìöß-âïëá èá ìðïñïýóå íá õðïóôçñßîåé êáíåßòüôé áõôü áðïôåëåß ôñáíÞ áðüäåéîç ðùòêáíÝíáò äåí åßíáé ìå ôç èÝëçóÞ ôïõ äßêáé-ïò, áëëÜ áðü áíáãêáóìü, ðéóôåýïíôáòüôé ðñïóùðéêÜ ãé’ áõôüí ôï äßêéï äåíáðïôåëåß êÜôé êáëü, áöïý, üðïõ êáèÝíáòíïìßæåé üôé Ý÷åé ôç äýíáìç íá áäéêÞóåé, èááäéêÞóåé. Ãéáôß êÜèå Üíèñùðïò ðéóôåýåéüôé ãéá ôïí åáõôü ôïõ ç áäéêßá åßíáé ðïëýðéï ùöÝëéìç áðü ôç äéêáéïóýíç, êáé óù-óôÜ ôï ðéóôåýåé...”(ÐëÜôùí, Ðïëéôåßá, 360a2-d1, ìôöñ. Í.

Óêïõôåñüðïõëïò)

2. “Ç Ýííïéá ôçò çèéêÞò óõíåðÜãåôáé êÜ-ðïéï ðáíáíèñþðéíï áßóèçìá, ôï ïðïßïêáèïñßæåé üôé ôï ßäéï áíôéêåßìåíï èá ôõã-÷Üíåé ãåíéêÞò áðïäï÷Þò êáé üôé üëïé Þ ïéðåñéóóüôåñïé èá ïìïöùíïýí ùò ðñïò êÜ-

èå Üðïøç êáé áðüöáóç ðïõ ó÷åôßæåôáé ìåáõôü. ÓõíåðÜãåôáé áêüìá êÜðïéï áßóèç-ìá ðïõ åßíáé ôüóï êáèïëéêü êáé ðåñéåêôé-êü, þóôå íá êáëýðôåé ïëüêëçñç ôçí áí-èñùðüôçôá êáé íá êáèéóôÜ êÜèå ìïñöÞðñÜîçò êáé äéáãùãÞò, áêüìá êé áí áõôÞáöïñÜ ôá ðéï áðïìáêñõóìÝíá ðñüóùðá,áíôéêåßìåíï åðéêñüôçóçò Þ êñéôéêÞò, áíÜ-ëïãá ìå ôï áí áõôÜ óõìöùíïýí Þ äéáöù-íïýí ìå ôïí áíÜëïãï èåóìïèåôçìÝíï êá-íüíá ïñèüôçôáò. ÁõôÝò ïé äýï ðñïûðïèÝ-óåéò óõãêåíôñþíïíôáé óôï áßóèçìá ôçòáíèñùðéÜò (humanity), óôï ïðïßï åììÝ-íïõìå åäþ […] ¼ôáí êÜðïéïò áðïêáëåßêÜðïéïí å÷èñü ôïõ, áíôßðáëï, áíôáãùíé-óôÞ, ðïëÝìéï, èåùñåßôáé üôé ïìéëåß ôçãëþóóá ôçò öéëáõôßáò êáé åêöñÜæåé ðñï-óùðéêÜ óõíáéóèÞìáôá ðïõ ðñïêýðôïõíáðü ôéò éäéáßôåñåò ðåñéóôÜóåéò êáé ôçíêáôÜóôáóç ðïõ áíôéìåôùðßæåé. ÁëëÜ,üôáí ôïõ áðïäßäåé ôïõò ÷áñáêôçñéóìïýòöáýëïò, ìéóçôüò Þ äéåöèáñìÝíïò, ïìéëåßìéá äéáöïñåôéêÞ ãëþóóá êáé åêöñÜæåéóõíáéóèÞìáôá ðñïóäïêþíôáò ôç óõìöù-íßá ôïõ áêñïáôçñßïõ ôïõ. Èá ðñÝðåé åðï-ìÝíùò íá âãåé áðü ôçí éäéùôéêüôçôá êáéôçí éäéáéôåñüôçôá ôçò êáôÜóôáóÞò ôïõêáé íá åðéëÝîåé ìéá êïéíÞ ïðôéêÞ ãùíßá.Èá ðñÝðåé íá êéíçôïðïéÞóåé êÜðïéá êá-èïëéêÞ áñ÷Þ ôçò áíèñþðéíçò éäéïóõóôáóß-áò, íá áããßîåé êÜðïéï åëáôÞñéï ðïõ áðï-ëáìâÜíåé ôçí Ýãêñéóç êáé ôçí áðïäï÷Þïëüêëçñçò ôçò áíèñùðüôçôáò”. (ÍôÝéâéíô ×éïõì, ¸ñåõíá ãéá ôéò áñ÷Ýò

ôçò ÇèéêÞò, 9.1, ìôöñ. Ö. Ðáéïíßäçò)

3. “Ç ìüíç óõìðåñéöïñÜ ãéá ôçí ïðïßá ïÜíèñùðïò åßíáé õðüëïãïò óôçí êïéíùíßáåßíáé áõôÞ ðïõ áöïñÜ ôïõò Üëëïõò. Åíþùò ðñïò ôç óõìðåñéöïñÜ ðïõ áöïñÜ

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:58 Page 161

1. Öáíôáóôåßôå üôé Ý÷åôå óôçí êáôï÷Þóáò ôï äá÷ôõëßäé ôïõ Ãýãç (áðüóðáóìá1), ðïõ èá óáò Ýêáíå áüñáôïõò êáôÜâïýëçóç. Ôé èá êÜíáôå; Ôé äå èá êÜíá-ôå; Èá óõíå÷ßæáôå, ãéá ðáñÜäåéãìá, íáóÝâåóôå ôçí éäéïêôçóßá ôïõ Üëëïõ, ôçíéäéùôéêÞ ôïõ æùÞ êôë. Þ èá âñßóêáôå ôçíåõêáéñßá íá ðñÜîåôå ìå áíåðßôñåðôïçèéêÜ ôñüðï; Ãéáôß èá åðéëÝãáôå Þ äå èáåðéëÝãáôå ôïí óõãêåêñéìÝíï ôñüðï óõ-ìðåñéöïñÜò;

2. “Áí äåí õðÜñ÷åé Èåüò”, ëÝåé ÝíáòÞñùáò ôïõ ÍôïóôïãéÝöóêé óôï Ýñãï ôïõÁäåëöïß Êáñáìáæþö, “üëá åðéôñÝðï-íôáé”. Ðéóôåýåôå üôé ìüíï ï öüâïò ôçòèåúêÞò ôéìùñßáò ìðïñåß íá áðïôñÝøåéôïí Üíèñùðï áðü ôç ìç çèéêÞ ðñÜîç;

3. Ðïéåò ðéóôåýåôå üôé åßíáé ïé âáóéêü-ôåñåò çèéêÝò áîßåò ðïõ åßíáé áðáñáßôç-ôåò ãéá ôçí áñìïíéêÞ óõìâßùóç ôùí ìå-ëþí ìéáò áíèñþðéíçò êïéíùíßáò;

4. Áí ç Üðïøç ôïõ John Stuart Mill (á-ðüóðáóìá 3) åßíáé Ýãêõñç, ðïéá ìðïñåßíá åßíáé ôá üñéÜ ôçò; Ìðïñåß ç ÜðïøçáõôÞ íá éó÷ýåé, ëüãïõ ÷Üñéí, ãéá ôá ðáé-äéÜ;

162


ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ

áðëþò ôïí åáõôü ôïõ, ç áíåîáñôçóßá ôïõåßíáé äéêáéùìáôéêÜ áðüëõôç. ¼óïí áöï-ñÜ ôïí åáõôü ôïõ, ôï óþìá êáé ôç äéÜíïéÜôïõ, ôï Üôïìï åßíáé êõñßáñ÷ï”.(John Stuart Mill, Ðåñß åëåõèåñßáò, ìôöñ.Í. ÌðáëÞò, ÁèÞíá 1983, ó. 32)

4. “Ç çèéêÞ äéÝðåôáé áðü ïñéóìÝíåò óôá-èåñÝò, Ý÷åé êÜðïéïí åíéáßï ðõñÞíá, ïñéï-èåôåßôáé áðü êïéíïýò Üîïíåò ðïõ óõíé-óôïýí ïéêïõìåíéêÝò çèéêÝò áñ÷Ýò ðáñÜë-ëçëá ìå ôéò êïéíùíéêÝò êáé ðïëéôéóìéêÝòáîßåò. Ç óõíÜñôçóÞ ôçò ìå ôçí ïñèïëïãé-êüôçôá, ôï áßôçìá ôçò êáèïëéêüôçôáò êáéôçò áìåñïëçøßáò, ôï åíäéáöÝñïí ãéá ôïíÜëëïí, ç ðñïþèçóç ôçò êïéíùíéêÞò áñìï-íßáò ìå åðéâïëÞ áõôïðåñéïñéóìþí êáé êá-ôáäßêç áíôéêïéíùíéêþí ðñÜîåùí êáé çðåñé÷áñÜêùóç ôïõ “åõ æçí”, ìéáò æùÞòðïõ íá Ý÷åé íüçìá, áðïôåëïýí óôáèåñÝòôçò çèéêÞò ðñÜîçò”.(Ì. Äñáãþíá-ÌïíÜ÷ïõ, Óýã÷ñïíç çèéêÞöéëïóïößá, åêä. ÅëëçíéêÜ ÃñÜììáôá,ÁèÞíá 1994, ó. 51)

ÈÅÌÁ ÃÉÁ ÓÕÆÇÔÇÓÇÈÅÌÁ ÃÉÁ ÓÕÆÇÔÇÓÇ

Íá åîåôÜóåôå óõãêñéôéêÜ ôéò áðüøåéòôïõ ×éïõì ãéá ôï “ðáíáíèñþðéíï áßóèç-ìá ôçò áíèñùðéÜò” (áðüóðáóìá 2) êáéåêåßíåò ôïõ Êáíô ãéá ôïí êáèïëéêü ÷á-ñáêôÞñá ôùí çèéêþí êñßóåùí. Íá óõæç-ôÞóåôå ôç óçìáóßá ôùí óõíáéóèçìÜôùíêáé ôïõ ïñèïý ëüãïõ áíôßóôïé÷á êáé íáêñßíåôå ôé èåùñåßôå âáóéêüôåñï ãéá ôçíçèéêÞ óêÝøç êáé ðñÜîç. MÞðùò, ôåëéêÜ,ðñÝðåé íá óõíäõáóôïýí ôá ïñèïëïãéêÜêáé ôá óõíáéóèçìáôéêÜ óôïé÷åßá, ãéá íáæåé êáíåßò êáé íá ðñÜôôåé çèéêÜ;

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:58 Page 162

163

ÅÍÏÔÇÔÁ ÔÅÔÁÑÔÇ: ÐÑÁÊÔÉÊÅÓ ÅÖÁÑÌÏÃÅÓ ÔÏÕ ÇÈÉÊÏÕ ÐÑÏÂËÇÌÁÔÉÓÌÏÕ


Æáí- Ëïõß Ôåïíôüñ Æåñéêü, Ç Ó÷åäßá ôçò ÌÝäïõóáò,1819, Ðáñßóé, Ëïýâñï. Ìéá áíçëåÞò êáôáããåëßá ôçòåìðëïêÞò ôçò ãáëëéêÞò êõâÝñíçóçò óå Ýíá ôñáãéêü ãåãï-íüò ôçò åðï÷Þò: ôçí åãêáôÜëåéøç óôç ìÝóç ôïõ ùêåáíïýìéáò ïìÜäáò íáõáãþí. ÂáóéóìÝíïò óôéò áöçãÞóåéò ôùíåðéæþíôùí, ï ðßíáêáò åßíáé áðü ôïõò ðéï äõíáôïýò êáéäñáìáôéêïýò ôïõ 20ïõ áéþíá.

Ïé çèéêÝò áîßåò êáé áñ÷Ýò ðïõ åîåôÜóá-ìå ðáñáðÜíù äåí ðáñáìÝíïõí ìüíï óôïåðßðåäï ôçò áöçñçìÝíçò èåùñçôéêÞò áíÜ-ëõóçò. Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá áðáó÷ïëïýíüëï êáé ðåñéóóüôåñï êáé ôï ðåäßï ôçòåöáñìïóìÝíçò çèéêÞò. ¸ôóé, äßíåôáé ç äõ-íáôüôçôá íá óõæçôçèïýí êáé íá öùôé-óôïýí, áí ü÷é êáé íá åðéëõèïýí, äýóêïëáäéëÞììáôá óôïí ÷þñï, ìåôáîý Üëëùí, ôçòçèéêÞò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò (âë. ó÷åôéêÜ êáéêåöÜëáéï 9.ÉV), ôçò çèéêÞò ôùí åðé÷åéñÞ-óåùí êáé éäéáßôåñá ôçò éáôñéêÞò çèéêÞò êáéôçò âéïçèéêÞò, üðïõ ç ñáãäáßá áíÜðôõîçôçò åðéóôÞìçò êáé ôçò ôå÷íïëïãßáò ìÜòõðï÷ñåþíåé íá áíôéìåôùðßóïõìå íÝåò êá-ôáóôÜóåéò, óôéò ïðïßåò öáßíåôáé íá áëëç-ëïóõãêñïýïíôáé áîßåò üðùò ç ùöÝëåéá ôïõóõíüëïõ, ç äéêáéïóýíç êáé ç áõôïíïìßá.Ùò åê ôïýôïõ èá Ýðñåðå íá åðé÷åéñÞóïõìåíá ìåëåôÞóïõìå óõãêåêñéìÝíá ðñïâëÞìá-ôá êáé äéëÞììáôá ðïõ áöïñïýí ôçí åõèá-íáóßá, ôéò åêôñþóåéò, ôç èáíáôéêÞ ðïéíÞ Þôçí êëùíïðïßçóç. Ùóôüóï, ç äéåñåýíçóÞìáò åäþ äåí ìðïñåß íá áãíïÞóåé ôüóï ôçóêïðéÜ ôçò íïìéêÞò åðéóôÞìçò üóï êáé ôçóêïðéÜ ôçò ðïëéôéêÞò, ðïõ ó÷åôßæïíôáé

Üìåóá Þ Ýììåóá ìå ôçí åöáñìïãÞ ôçò çèé-êÞò óêÝøçò. Èá ÷ñåéáóôåß ëïéðüí óôï åðü-ìåíï êåöÜëáéï íá ðñïåêôåßíïõìå ôçí ðñï-âëçìáôéêÞ ìáò ãéá ôç ñýèìéóç ôçò óõìðåñé-öïñÜò åîåôÜæïíôáò ôï ðëáßóéï ôçò ðïëéôé-êÞò æùÞò ìÝóá óôï ïðïßï åíôÜóóïíôáé ôå-ëéêÜ ïé áíèñþðéíåò ó÷Ýóåéò. ¼ðùò ðáñá-ôçñåß êáé ï ÁñéóôïôÝëçò, ç ðïëéôéêÞ öéëï-óïößá äéåõñýíåé êáé óõìðëçñþíåé ôçí çèé-êÞ.

Ðñïò ôï ðáñüí, ìðïñïýìå íá êëåßóïõìåôçí áíÜëõóÞ ìáò ðáñïõóéÜæïíôáò óõíïðôé-êÜ Ýíá ÷áñáêôçñéóôéêü ðñüâëçìá ôçòåöáñìïóìÝíçò çèéêÞò, ôçí åõèáíáóßá, äç-ëáäÞ ôç èáíÜôùóç åíüò âáñÝùò ðÜó÷ïíôïòãéá ëüãïõò åõóðëá÷íßáò. Áí, ãéá ðáñÜ-äåéãìá, êÜðïéïò õðïöÝñåé ðïëý ëüãù óï-âáñÞò áóèÝíåéáò Þ áôõ÷Þìáôïò êáé äåíðñïâëÝðåôáé íá æÞóåé ìéá áíåêôÞ æùÞ,ðñïêýðôåé ôï äßëçììá áí åßíáé Þ äåí åßíáéçèéêÜ áðïäåêôü íá óôáìáôÞóïõìå ôï ìç-÷áíéêü óýóôçìá ðïõ ôïí äéáôçñåß óôç æùÞÞ åÜí ðñÝðåé Þ äåí ðñÝðåé íá ôïõ ÷ïñçãÞ-óïõìå êÜðïéï èáíáôçöüñï öÜñìáêï. Åäþåßíáé áðáñáßôçôï íá êÜíïõìå ôç äéÜêñéóçìåôáîý åêïýóéáò êáé áêïýóéáò åõèáíáóß-áò. Óôçí ðåñßðôùóç ôçò åêïýóéáò åõèáíá-

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:58 Page 163

Nikos

Sticky Note

Εδώ χρειάζεται να επισημάνουμε ότι πλεον γίνεται η μετάβαση από τη θεωρία στην πράξη, Η φιλοσοφία, άλλωστε , εκτός των άλλων, είναι η τλεχνη του βίου. [βλ. σελ 16 του βιβλίου] Επίσης θα ήταν χρήσιμο να γίνει μια μικρή εισαγωγή για τον όρο "εφαρμοσμένη ηθική". Χρήσιμο για αύτο το σκοπό είναι το τεύχος 5 από το περιοδικό Cogito και συγκεκριμένα η συνέντευξη της καθ. Μυρτώ Δραγώνα-Μονάχου που υπάρχει στο συνοδευτικό υλικό.

Nikos

Highlight

Nikos

Sticky Note

Η βιοηθική είναι ένας νέος κλάδος, ο οποίος δημιουργήθηκε εξαιτίας της ραγδαίας βιοτεχνολογικής ανάπτυξης στους τομείς της ιατρικής, της βιολογίας και της βιοιατρικής. Ο ορισμός της βιοηθικής πηγάζει από τις ελληνικές λέξεις «βίος» και «ηθική», και έχει ως σημείο εκκίνησής της τον Van Rensselaer Potter, ο οποίος θεωρείται ο πατέρας της βιοηθικής με την αναφορά της λέξης για πρώτη φορά στο βιβλίο του το 1971 Bioethics: A Bridge to the future. Η βιοηθική διερευνά ηθικά ζητήματα και ερωτήματα που αφορούν κυρίως τα δικαιώματα των ασθενών, σχέσεις ιατρού-ασθενή και νοσηλευτικού προσωπικού, την έκτρωση, την ανθρώπινη κλωνοποίηση, την ευθανασία, τις μεταμοσχεύσεις, την ευγονία κτλ. Οι βασικές αρχές της Βιοηθικής είναι: - Σεβασμός της Αυτονομίας- Μη βλάβη συνανθρώπου- Ευεργεσία- Δικαιοσύνη

Nikos

Sticky Note

Εδώ θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί το συνοδευτικό υλικό "Πρακτικές εφαρμογές του Ηθικού Προβληματισμού". Θέματα για συζήτηση 3

Nikos

Sticky Note

Ποιο είναι το κριτήριο για το άν κάποιος υποφέρει πολύ; Πότε και υπό ποιες προϋποθέσεις η ζωή κάποιου είναι ανεκτή; Επίσης, πόσο βέβαιη είναι αυτή η πρόβλεψη;

óßáò ï áóèåíÞò æçôÜåé ï ßäéïò áðü ôïí ãéá-ôñü íá äþóåé ôÝëïò óôç æùÞ ôïõ, ãéá íáôïí áðáëëÜîåé áðü ôïõò ðüíïõò, åíþ óôçíðåñßðôùóç ôçò áêïýóéáò Þ, êáëýôåñá, ìçåêïýóéáò åõèáíáóßáò ï áóèåíÞò âñßóêå-ôáé óå êþìá áðü ôï ïðïßï äåí ìðïñåß íáóõíÝëèåé êáé åðïìÝíùò äåí ìðïñåß íááðïöáóßóåé. ÄéáöïñåôéêÞ åßíáé ç äéÜêñé-óç ìåôáîý åíåñãçôéêÞò åõèáíáóßáò, êáôÜôçí ïðïßá ï ãéáôñüò äßíåé óôïí áóèåíÞ êÜ-ðïéá ïõóßá ðïõ åðéöÝñåé ôïí èÜíáôï, êáéðáèçôéêÞò åõèáíáóßáò, êáôÜ ôçí ïðïßá ïãéáôñüò óôáìáôÜ ôç èåñáðåßá ôïõ áóèå-íïýò, ôç äéáôñïöÞ ôïõ Þ áðëþò áðïóõíäÝ-åé êÜðïéï ìç÷Üíçìá ðïõ ôïí êñáôÜ óôçæùÞ.

Ç çèéêÞ èåùñßá ðïõ ãåíéêüôåñá õéïèå-ôåß Ýíá Üôïìï åßíáé ðñïöáíÝò üôé êáèïñß-æåé ôç óôÜóç ôïõ áðÝíáíôé óå óõãêåêñéìÝ-íá ðñïâëÞìáôá. ¸íáò ÷ñéóôéáíüò, ãéá ðá-ñÜäåéãìá, èá áíôéìåôþðéæå ìå óêåðôéêé-óìü ôçí çèéêÞ áéôéïëüãçóç ôçò åêïýóéáòåõèáíáóßáò, åðåéäÞ áõôÞ áíôéâáßíåé óôçíåíôïëÞ “ïõ öïíåýóåéò”. Ôï æÞôçìá üìùòäåí åßíáé ôüóï áðëü, áöïý öáßíåôáé íáõðÜñ÷åé óýãêñïõóç áíÜìåóá ó’ áõôÞ ôçíåíôïëÞ êáé ôçí åíôïëÞ ôçò ÊáéíÞò ÄéáèÞ-êçò “áãÜðá ôïí ðëçóßïí óïõ·”- áí äçëáäÞêÜðïéïò õðïöÝñåé áðü öñéêôïýò ðüíïõòêáé èÝëåé íá ðåèÜíåé, ç âïÞèåéá ðïõ èáôïõ ðñïóöÝñåé êÜðïéïò Üëëïò, ãéá íá èÝ-óåé ôÝñìá óôç æùÞ ôïõ, ìðïñåß íá ðáñïõ-óéÜæåôáé ùò ðñÜîç áãÜðçò. Ç ÅêêëçóßáâÝâáéá êáôáäéêÜæåé ôçí åêïýóéá üðùò êáéôçí áêïýóéá åõèáíáóßá Þ ôçí õðïâïçèïý-ìåíç Ýîïäï áðü ôç æùÞ óå êÜèå ðåñßðôù-óç, ôï ðñüâëçìá üìùò ðáñáìÝíåé.

ÊÜðïéïò ðïõ õéïèåôåß ôçí çèéêÞ èåùñßáôïõ Êáíô ìðïñåß íá íéþèåé äåóìåõìÝíïòáðü ôï êáèÞêïí íá ìç óêïôþóåé ðïôÝ. Çåõèáíáóßá äåß÷íåé íá Ýñ÷åôáé óå áíôßèå-óç ìå ôçí Üðïøç ôïõ Êáíô üôé èá ðñÝðåé

164


íá áíôéìåôùðßæïõìå ôïõò áíèñþðïõò ùòóêïðü (Þ “áõôïóêïðü”) êáé ü÷é ùò ìÝóïãéá ôçí åðßôåõîç åíüò óêïðïý. Ï ßäéïò ïÊáíô õðïóôÞñéæå üôé ç êáôçãïñéêÞ ðñï-óôáãÞ äå äéêáéïëïãåß ïýôå ôçí áõôïêôïíß-á, äéüôé áõôüò ðïõ áõôïêôïíåß äåí ìðïñåßíá èÝëåé ç ðñÜîç ôïõ íá éó÷ýåé ùò êáèï-ëéêüò íüìïò. ÓÞìåñá üìùò ßóùò íá êáôá-ëÞãáìå óôï óõìðÝñáóìá ðùò óôçí ðåñß-ðôùóç ôçò åõèáíáóßáò (êáé ôçò õðïâïç-èïýìåíçò áõôïêôïíßáò) ç êáíôéáíÞ çèéêÞìÜò ðáñÝ÷åé åðáñêÞ çèéêÞ áéôéïëüãçóçóôï íá èÝóïõìå ôÝñìá óôç æùÞ êÜðïéïõ,áí ôï èÝëåé ï ßäéïò êáé äåí ìðïñåß íá ôïðñáãìáôïðïéÞóåé ÷ùñßò âïÞèåéá, áöïýêáô’ áõôüí ôïí ôñüðï äåß÷íïõìå íá ôïí óå-âüìáóôå ðåñéóóüôåñï ùò áõôïóêïðü, ùòåëåýèåñï äçëáäÞ ïí ìå áðüëõôç áîéïðñÝ-ðåéá.

¸íáò ùöåëéìéóôÞò, áðü ôçí Üëëç ðëåõ-ñÜ, èá õðïëüãéæå ôéò óõíÝðåéåò ãéá ôïíáóèåíÞ. Áí ï áóèåíÞò æïýóå ìå ôñïìå-ñïýò ðüíïõò êáé åß÷å ìåãÜëåò ðéèáíüôç-ôåò íá ðåèÜíåé Ýôóé êé áëëéþò ðïëý óýíôï-ìá, ï ùöåëéìéóôÞò ßóùò íá óêåöôüôáí ôçíåõèáíáóßá ùò ôçí åíäåäåéãìÝíç ëýóç. ¼-ìùò áõôÞ ç óõíÝðåéá äåí åßíáé ç ìüíç ðïõèá Ýðáéñíå õðüøç ôïõ. Ï ùöåëéìéóôÞò èáõðïëüãéæå ôç ìåãÜëç óôåíï÷þñéá ðïõ èáðñïêáëïýóå ï èÜíáôïò ìå åõèáíáóßáóôïõò óõããåíåßò ôïõ áóèåíïýò, áëëÜ êáéôçí áíáêïýöéóÞ ôïõò, åðåéäÞ äå èá ôïíÝâëåðáí ðéá íá õðïöÝñåé. ÂÝâáéá, óôéòðåñéóóüôåñåò ÷þñåò ç åõèáíáóßá èåùñåß-ôáé ðáñÜíïìç êáé ï Üíèñùðïò ðïõ âïçèÜôïí áóèåíÞ íá ðåèÜíåé äéáôñÝ÷åé ôïí êßí-äõíï íá äéù÷èåß ðïéíéêÜ. Áõôü ãåííÜ åðß-óçò åñùôÞìáôá ó÷åôéêÜ ìå ôï áí êáé ôïðüôå åßíáé ãåíéêüôåñá çèéêÜ åðéôñåðôü íáðáñáâåß êáíåßò êÜðïéïí íüìï. (Ç åêïý-óéá åõèáíáóßá åðéôñÝðåôáé áðü ôïí íüìïóôçí Ïëëáíäßá, áóöáëþò õðü ïñéóìÝíåò

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:58 Page 164

Nikos

Sticky Note

Βέβαια, ποτέ δε μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το αν θα συνέλθει ένας ασθενής από το κώμα. Άλλωστε, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις ανθρώπων που συνήλθαν ενώ ήταν σε κώμα για μεγάλο χρονικό διάστημα και ενώ όλοι οι ειδικοί το είχαν αποκλείσει.

Nikos

Sticky Note

Αυτή η μετάβαση σε θρησκετικές προσεγγίσεις, όοπως και στη συνέχεια σε φορείς θρησκευτικών προσεγγίσεων όπως η Εκκλησία, βασίζονται στον κοινό τόπο ότι οι θρησκευτικές αντιλήψεις των ανθρώπων, όσοι έχουν τέτοιες, καθορίζουν και την ηθική τους θεωρία.

Nikos

Sticky Note

Εδώ γίνεται μια μετάβαση στο νομικό πλαίσιο ενώ οι αναφορές που έχουν προηγηθεί είναι σε επίπεδο ηθικής, γεγονός που ξαναφέρνει στο προσκήνιο το βασικό θέμα της σχέσης του νόμιμου και του ηθικού.

Nikos

Sticky Note

Ένας ωφελιμιστής δεν θα λάβει υπόψη του μόνο τις συνέπειες για τον ασθενή αλλά και για το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο

Nikos

Sticky Note

Βλέπε το σχετικό αρχείο από το συνοδευτικό υλικό για τη θέση της ορθόδοξης εκκλησιάς αλλά και άλλων για αυτό το ζήτημα.


165


Íôáâßíô, Ï ÓùêñÜôçò óôç öõëáêÞ åíþ ðßíåé ôï êþíåéï.

ðñïûðïèÝóåéò êáé õðü áõóôçñÜ åëåã÷ü-ìåíåò óõíèÞêåò.)

¼ðùò öáßíåôáé êáèáñÜ áðü áõôÞ ôç óý-íôïìç åîÝôáóç ôïõ ðñáêôéêïý çèéêïý äé-ëÞììáôïò ôçò åõèáíáóßáò, óðÜíéá õðÜñ-÷ïõí åýêïëåò ëýóåéò ãéá ôï ôé ðñÝðåé íáêÜíïõìå. Åßìáóôå áíáãêáóìÝíïé íá áíá-ëáìâÜíïõìå ôç ìåãÜëç åõèýíç ôùí åðéëï-ãþí ìáò êáé íá êáôáëÞãïõìå óå çèéêÝòêñßóåéò ãéá ôçí êÜèå ðåñßðôùóç. Ïé ôå-ëåõôáßåò åîåëßîåéò óôç ãåíåôéêÞ êáé ôçíéáôñéêÞ ôå÷íïëïãßá ðñïêáëïýí óõíå÷þòäéëÞììáôá üóïí áöïñÜ ôç æùÞ êáé ôïí èÜ-íáôï. ÂÝâáéá, ç äéáóÜöçóç ôùí ðéèáíþíðñïóåããßóåùí ìüíï âïÞèåéá ìðïñåß íáðñïóöÝñåé. Ôï ðñüâëçìá üìùò ðáñáìÝ-íåé: ïé çèéêÝò áðïöÜóåéò åßíáé óõíÞèùò ïéäõóêïëüôåñåò êáé ïé óçìáíôéêüôåñåò áðï-öÜóåéò ðïõ êáëïýìáóôå íá ðÜñïõìå. Çåõèýíç ôçò åêÜóôïôå åðéëïãÞò åßíáé ôåëé-êÜ ðñïóùðéêÞ õðüèåóç ôïõ êáèåíüò.

1. Íá óõæçôÞóåôå ôï ðñüâëçìá ôçò èá-íáôéêÞò ðïéíÞò áðü ôç óêïðéÜ: á) ôïõ ùöå-ëéìéóìïý êáé â) ôçò êáíôéáíÞò çèéêÞò èåùñß-áò. Íá äéáôõðþóåôå åðé÷åéñÞìáôá õðÝñ êáéêáôÜ ôçò èáíáôéêÞò ðïéíÞò ðïõ íá õðïóôç-ñßæïíôáé áðü ôéò ðáñáðÜíù èåùñßåò.

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:58 Page 165

Nikos

Sticky Note

Βλέπε το σχετικό σχόλιο στις οδηγίες χρήσης του υλικού

Nikos

Sticky Note

Βλέπε το σχεδιάγραμμα για τις πιθανές απάντησεις στο συνοδευτικό υλικό

Nikos

Sticky Note

Η ενότητα αυτή δεν έχει ΚΕΙΜΕΝΑ σχετικά με τα θέματα που αναλύθηκαν. θα μπορούσε να χρησιμοποιήσουμε εδώ τα σχετικά video από το συνοδευτικό υλικό. Peter Singer on Applied Ethics: https://www.youtube.com/watch?v=0-QooWSU9nQ Five Ways to Think Ethically-Markkula Center for Applied Ethics https://www.youtube.com/watch?v=OTpwUUNepZc Bioethics Debate: https://www.youtube.com/watch?v=P8a1Bw-0jBo Peter Singer on Bioethics: https://www.youtube.com/watch?v=wp53IGPJv9s Environmental Ethics-UN Trailer https://www.youtube.com/watch?v=zbw-0VDhGhU What is Ethics? What is Business Ethics? https://www.youtube.com/watch?v=vmVu66Fpd9U


166


Íôáâßíô, Ï ÓùêñÜôçò óôç öõëáêÞ.

3. Íá åîåôÜóåôå ðáñáäåßãìáôá áðü ôçíåðéêáéñüôçôá, áëëÜ êáé áðü ôïí êéíçìáôï-ãñÜöï êáé ôç ëïãïôå÷íßá (ð.÷. ôçí ôáéíßá ôïõÁëå÷Üíôñï ÁìåíÜìðáñ Ç èÜëáóóá ìÝóáìïõ) óôá ïðïßá ôßèåíôáé äéëÞììáôá åõèáíá-óßáò.

4. Ìå ôç âïÞèåéá ôïõ êáèçãçôÞóáò, íá ìåëåôÞóåôå êáé Üëëá óïâáñÜæçôÞìáôá åöáñìïóìÝíçò çèéêÞò.

2. Íá óõæçôÞóåôå ðïéá çèéêÜ ðñï-âëÞìáôá ðñïêýðôïõí áðü ôç äõíáôüôç-ôá êëùíïðïßçóçò ôïõ áíèñþðïõ. Íïìß-æåôå üôé èá Þôáí äõíáôüí íá õðïóôçñé-÷èåß ç êëùíïðïßçóç ãéá èåñáðåõôéêïýòóêïðïýò; Íá áíáæçôÞóåôå ôéò ó÷åôéêÝòáðüøåéò åéäéêþí (íïìéêþí, êïéíùíéïëü-ãùí, âéïëüãùí, èåïëüãùí êôë.).

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:58 Page 166

Nikos

Sticky Note

Βλέπε το συνοδευτικό υλικό: Μια διδακτική προσέγγιση μέσα από αυτή τη ταινία.

Nikos

Sticky Note

Στο συνοδευτικό υλικό θα βρείτε πολλά βοηθητικά στοιχεία για την διδακτική αξιοποίηση αυτού του πίνακα.

Nikos

Sticky Note

Στο Cogito τεύχος 5 μπορεί να βρει κανείς πολλά θέματα εφαρμοσμένης ηθικής για να συζητήσει με τους μαθητές

167


ÁÍÁÊÅÖÁËÁÉÙÓÇ

- Ç çèéêÞ öéëïóïößá äéåñåõíÜ âáóéêÝò Ýííïéåò, üðùò áîßåò, êáíïíéóôéêÝò áñ÷Ýò, äéêáéþìáôáêáé êáèÞêïíôá, ðïõ áöïñïýí ôç ñýèìéóç ôçò óõìðåñéöïñÜò ìáò áðÝíáíôé óôïõò óõíáíèñþ-ðïõò ìáò.

- Áðü ôçí áñ÷áéüôçôá ìÝ÷ñé óÞìåñá ïé öéëüóïöïé Ý÷ïõí åðåîåñãáóôåß äéáöïñåôéêÜ êñéôÞñéáãéá ôïí ðñïóäéïñéóìü ôïõ çèéêÜ ïñèïý êáé ôïõ çèéêÜ åóöáëìÝíïõ. Ôá êõñéüôåñá áðü áõôÜ ôáêñéôÞñéá óõíïøßæïíôáé óå ôñåéò ðñïóåããßóåéò, ðïõ äßíïõí Ýìöáóç óôá åîÞò óôïé÷åßá: á) óôá áðïôåëÝóìáôá ôùí ðñÜîåùí êáé óôïí õðïëïãéóìü ôçò ðáñáãüìåíçò ùöÝëåéáò ãéá üóïôï äõíáôüí ìåãáëýôåñï áñéèìü áíèñþðùí (ùöåëéìéóìüò)·â) óôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí êáíüíùí ðïõ äéÝðïõí ôéò ðñÜîåéò ìáò, Ýôóé þóôå ïé êáíüíåò áõ-ôïß íá ìðïñïýí íá éó÷ýïõí ùò êáèïëéêïß íüìïé êáé åìåßò íá ìåôá÷åéñéæüìáóôå ôïõò óõíáíèñþ-ðïõò ìáò êáé ôïí åáõôü ìáò ùò áõôïóêïðïýò (êáíôéáíÞ êáôçãïñéêÞ ðñïóôáãÞ)ã) óôïí ÷áñáêôÞñá ôïõ äñþíôïò õðïêåéìÝíïõ êáé óôéò áñåôÝò, óôéò åîáßñåôåò äçëáäÞ éäéüôç-ôåò ðïõ ðñÝðåé íá äéáèÝôåé ãéá íá åðéôåõ÷èåß ç ðëÞñçò Üíèçóç ôçò ðñïóùðéêüôçôÜò ôïõ êáéç ðñáãìÜôùóç ôùí äõíáôïôÞôùí ôïõ (áñéóôïôåëéêÞ áñåôïëïãéêÞ çèéêÞ).

- Ðïëëïß ðéóôåýïõí ðùò ç çèéêÞ öéëïóïößá åßíáé ìÜôáéï åã÷åßñçìá, åðåéäÞ: á) ïé çèéêÝò êñßóåéò åßíáé êáèáñÜ õðïêåéìåíéêÝò, óõíáéóèçìáôéêÝò áíôéäñÜóåéò^â) ôá êñéôÞñéá ôçò çèéêÞò áîßáò åßíáé ó÷åôéêÜ êáé ðïéêßëëïõí áíÜëïãá ìå ôçí åðï÷Þ, ôïíðïëéôéóìü êáé ôçí êïéíùíßá^

ã) ôá êßíçôñá ôçò áíèñþðéíçò óõìðåñéöïñÜò åßíáé ôåëåßùò åãùéóôéêÜ^ä) äåí ðñÜôôïõìå ðïôÝ ðñáãìáôéêÜ åëåýèåñá êáé ãé’ áõôü äåí åßìáóôå õðåýèõíïé ãéá ôéò ðñÜ-îåéò ìáò^å) äåí Ý÷åé êáíåßò ëüãï íá õéïèåôÞóåé ìéá çèéêÞ óôÜóç æùÞò.

- Óôéò ðáñáðÜíù åíóôÜóåéò èá ìðïñïýóå êáíåßò íá áðáíôÞóåé üôé ïé çèéêÝò êñßóåéò äéáèÝôïõíåðáñêÞ áíôéêåéìåíéêüôçôá êáé ìðïñïýí íá äéåêäéêÞóïõí êáèïëéêÞ éó÷ý· åðßóçò, áñêåôÝò öï-ñÝò ïé ðñÜîåéò ìáò äåí ðñïêáëïýíôáé ìüíï áðü åãùéóôéêÜ êßíçôñá êáé äéáèÝôïõìå åðáñêÞ å-ëåõèåñßá, ãéá íá èåùñïýìáóôå çèéêÜ õðåýèõíá üíôá· ôÝëïò, ç õéïèÝôçóç ôçò çèéêÞò óôÜóçòæùÞò ßóùò íá áðïôåëåß óçìáíôéêü ôñüðï äéáôÞñçóçò ôçò óõíï÷Þò ôùí êïéíùíéþí ìáò êáé íïç-ìáôïäüôçóçò ôçò ýðáñîÞò ìáò.- Ïé äéáöïñåôéêÝò áíáëýóåéò ôùí êñéôçñßùí çèéêÞò ïñèüôçôáò ôùí ðñÜîåþí ìáò óõãêëßíïõíóå âáóéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò çèéêÞò óôÜóçò æùÞò, üðùò óôçí áíáãíþñéóç ôïõ ðñáêôéêïý÷áñáêôÞñá êáé ôçò êáèïëéêåõóéìüôçôáò ôùí çèéêþí êñßóåùí êáé êáôÜ óõíÝðåéá óôïí óåâá-óìü ôùí äéêáéùìÜôùí êáé ôùí óõìöåñüíôùí ôùí äéêþí ìáò êáé ôùí Üëëùí áíèñþðùí, êáèþòêáé óå óçìáíôéêÝò áîßåò óôéò ïðïßåò ðáñáðÝìðïõí áõôÜ ôá êñéôÞñéá (êïéíÞ åõçìåñßá, äßêáéçìåôá÷åßñéóç êôë.).- Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ïé äéÜöïñåò çèéêÝò èåùñßåò êáé áíôéëÞøåéò áîéïðïéïýíôáé óôïí ÷þñïôçò åöáñìïóìÝíçò çèéêÞò ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç äéëçììÜôùí ðïõ áöïñïýí, ìåôáîý Üëëùí,ôçí åõèáíáóßá, ôçí êëùíïðïßçóç, ôç èáíáôéêÞ ðïéíÞ êôë.

¯˛ .qxd 19/7/2007 11:58 Page 167

2. Σχόλια Επεξηγήσεις Πάνω Στο Βιβλίο

Documents

Transcript of 2. Σχόλια Επεξηγήσεις Πάνω Στο Βιβλίο