2. Η ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣ ΚΑI Η ΕΞΕΛIΞΗ ΤΟY ΠΟΛIΤΕYΜΑΤΟΣ

Μπακάλης Κώσταςhistory-logotexnia.blogspot.com

Α. Η δημιουργία πόλης - κράτουςΗ πόλη κράτος:

Πήρε τη θέση τουφυλετικού κράτους μετά τη διάσπασή του(8ος αι. π.Χ.)

Τι είναι πόλη-κράτος;Η πόλη-κράτος είναι μια ιδιαίτερημορφή πολιτικής οργάνωσης που τησυναντάμε σε διάφορες περιοχές τουαρχαίου κόσμου ήδη από την 3η χιλιετίαπ.Χ. (Μεσοποταμία, Συροπαλαιστίνη,Ιταλική χερσόνησος). Με τον όρο «πόλη-κράτος» εννοούμε ένα μικρό σε έκτασηκράτος. Το κράτος αυτό αποτελείται απότο άστυ και τη χώρα, δηλαδή τηναγροτική περιοχή που βρίσκεται γύρωαπό το άστυ.http://museduc.gr/docs/Istoria/A/04%20KEFALAIO%20A.pdf

Στην οργάνωση της πόλης-κράτους βοήθησε και η

διάδοση του νομίσματος. Μετο νόμισμα η πόλη-κράτοςλειτουργούσε καλύτερα. Σε

νόμισμα πληρώνονταν πια οιφόροι και τα πρόστιμα. Με ταχρήματα αυτά η πόλη-κράτοςμπορούσε να χτίζει ναούς και

να πληρώνει στρατό. Τονόμισμα συμβόλιζε τηνανεξαρτησία της πόλης-κράτους, αφού μόνο οι

ανεξάρτητες πόλεις-κράτημπορούσαν να έχουν δικό τουςνόμισμα. Σιγά σιγά το νόμισμα

έγινε το μέσο για τηνανάπτυξη του εμπορίου.

http://museduc.gr/docs/Istoria/A/04%20KEFALAIO%

20A.pdf

▲ Νόμισμα της Εφέσου όπου απεικονίζεται ελάφι, σύμβολο της Άρτεμης, προστάτιδας θεάς της πόλης. Λονδίνο (Μεγάλη Βρετανία), Βρετανικό Μουσείο.

► Νόμισμα της Φώκαιας όπου απεικονίζεται φώκια, σύμβολο της πόλης. Λονδίνο (Μεγάλη Βρετανία),

Βρετανικό Μουσείο.

ΣΥΝΔΕΣΗ με την προηγούμενη ενότητα:

Ο Αριστοτέλης:

Είδε τη δημιουργία της

πόλης-κράτους ωςεπιθυμία των ανθρώπωνγια ζωή

και την επιβίωσή της ωςεπιθυμία για καλή ζωή.

Η δημιουργία της πόλης - κράτους

Προήλθε από τηνένωση

συνοικισμών.

Στο κέντρο της

υπήρχε μιαισχυρή θέση, ηακρόπολη, μεναούς και

δημόσια κτίρια.

Κάτω και γύρω

από τηνακρόπολη

βρίσκονταν τα

σπίτια και τακαταστήματα.

Σταδιακά η

πόληπεριβλήθηκεμε τείχη.

Στην ύπαιθρο έμεναν οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι.

Περιέβαλλε την

πόλη.

Κατέφευγε ο

πληθυσμός τηςυπαίθρου, ότανκάποιος εχθρόςαπειλούσε το

κράτος.

ΤΕΙΧΟΣ

Κάτω και γύρω

από τηνΑκρόπολη:

ΑΓΟΡΑ

ΝΑΟΙ

ΧΩΡΟΙ

ΣΥΝΕΛΕΥΣΕΩΝ

ΣΠΙΤΙΑ

ΠΟΛΗ

Πυρήνας της

πόλης –κράτους.

Βρισκόταν στο

πιο ψηλόσημείο.

Είχε χωριστή

οχύρωση.

ΑΚΡΟΠΟΛΗ

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

• Ανεξάρτητη από άλλα κράτη.

ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ

• Να την κυβερνούν οι ίδιοι οι πολίτες της.

ΑΥΤΑΡΚΕΙΑ

• Να μπορεί να τρέφει τους πολίτες της

• να ικανοποιεί τις ανάγκες τους σε υλικάαγαθά.

Τρεις βασικές επιδιώξεις που παράλληλα αποτελούσαν και προϋποθέσεις ύπαρξης της πόλης-κράτους

Β. Ο πολίτης και η «οπλιτική

φάλαγγα»

Δένονται σε ένα

κοινό σκοπό, τηνυπεράσπιση καιτην πρόοδο τηςπόλης.

Αισθάνονται

ασφαλείς, ελεύθεροι. .

Όσοι διαθέτουν

χρήματα για την

αγορά πανοπλίαςσυγκροτούν την

«οπλιτικήφάλαγγα». Έτσιπεριορίζονται οικοινωνικές

διαφορές, χωρίςνα λείπουν οιπολιτικέςαντιμαχίες.

Οι πολίτες:

▲ Α ν α π α ρ ά σ τ α σ η οπλιτικής φάλαγγας. Οι οπλίτες παρατάσσονταιπολύ κοντά ο ένας δίπλα στον άλλον σχηματίζοντας μια πυκνή γραμμή, πουονομάζεται φάλαγγα. Ο κάθε οπλίτης προστατεύει με την ασπίδα τοαριστερό μισό του σώματός του και το δεξί μισό τού συμπολεμιστή του, ενώ η δική του δεξιά πλευρά προστατεύεται από την ασπίδα του οπλίτηπου βρίσκεται στα δεξιά του. Έτσι ο κάθε ένας εξαρτάται από το διπλανότου και όλοι μαζί υπερασπίζονται την πόλη τους.

Η φάλαγγα των οπλιτών οδήγησε στην ανάπτυξη της ιδέαςτης ισότητας ακόμη και ως προς την άσκηση της εξουσίας.

Προσπαθήστε να αναπαραστήσετε τηνοπλιτική φάλαγγα στην τάξη ή στην αυλή.

α) Τι είδους σχέσεις νομίζετε ότιδιαμορφώνονται μέσα από μια τέτοια συνθήκη;

β) Ποια είναι κατά τη γνώμη σας ταπλεονεκτήματα και ποια τα μειονεκτήματα

μιας τέτοιας πολεμικής τακτικής;

Γ. Το πολίτευμαΜε την πόλη συνδέεται και το

πολίτευμα, δηλαδή το σύστημαδιακυβέρνησης.

Όταν συγκροτήθηκε η πόλη, η βασιλεία είχε παρακμάσει.

Οι άριστοι ( =πλούσιοι ιδιοκτήτεςγης, ευγενείς, παλιοί σύμβουλοι του

βασιλιά) καταλαμβάνουν τηνεξουσία και επιβάλλουν πολίτευμα

αριστοκρατικό.

Οι ολίγοι(= νέα τάξη που απέκτησεπλούτο – χρήματα – με την

ανάπτυξη του εμπορίου) επέβαλλανμε τη σειρά τους το δικό τους

πολίτευμα, το ολιγαρχικό. Κριτήριογια τη συμμετοχή στην εξουσία δεν

ήταν πια η καταγωγή αλλά οπλούτος.

Μια κριτική της μοναρχίας- μιλάει ο Πέρσης αξιωματούχοςΟτάνηςΠώς μπορεί, αλήθεια, η μοναρχία να είναι σωστό πολίτευμα, όταν σ' αυτό έναςάνθρωπος έχει τη δυνατότητα να κάνει ό,τι θέλει, χωρίς να δίνει λόγο σε κανένα; Και οπιο έντιμος άνθρωπος, αν αποκτήσει μοναρχική εξουσία, ξεφεύγει από τησυνηθισμένη του αρετή · γιατί, από τη μεγάλη δύναμη που έχει, γίνεται αλαζόνας, ενώταυτόχρονα έχει και το φθόνο, που είναι έμφυτος στον καθένα. Έχοντας λοιπόν αυτάτα δύο έχει κάθε κακία. Και κάνει πολλά αδικήματα παρακινημενος είτε από τηνυπερβολική του αλαζονεία είτε από το φθόνο.(Ηρόδοτος, Γ, 80. Μετάφραση)

ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ ΟΛΙΓΑΡΧΙΑ ΤΥΡΑΝΝΙΔΑ

Βασιλεία είχεπαρακμάσει. Άριστοι =πλούσιοι

ιδιοκτήτες γης, ευγενείς, παλιοί

σύμβουλοι του βασιλιά.

Ολίγοι= νέατάξη που απέκτησε

πλούτο – χρήματα –με την ανάπτυξη

του εμπορίου.

Φιλόδοξα άτομα, κατάφεραν με λαϊκή

πολλές φορέςυποστήριξη να

επιβάλουν τυραννικό καθεστώς.

Ένας μονάρχηςΚληρονομικό

αξίωμα.Δεν

καταργήθηκε, έπαψε να είναιτο πρώτο σε

εξουσία αξίωμα

Λίγοι «Αριστίνδην»

ΚαταγωγήΤάξη «κλειστή»

Λίγοι «Πλουτίνδην»

πλούτοςΈνας άρχοντας

φιλοδοξία

«ΑΡΙΣΤΙΝΔΗΝ ΚΑΙ ΠΛΟΥΤΙΝΔΗΝ»Η οργάνωση του αρχαίου πολιτεύματος πριν απότην εποχή του Δράκοντα ήταν η εξής: Οι άρχοντεςορίζονταν με βάση την ευγενική καταγωγή και τονπλούτο τους («αριστίνδην και πλουτίνδην»). Αρχικάτα αξιώματα ήταν ισόβια, αργότερα διαρκούσαν μιαδυναστεία.Αριστοτέλης, Αθηναίων πολιτεία, 3.1

Ποια η βασική διαφορά ανάμεσα στηναριστοκρατία και την ολιγαρχία; Συζητήστε τις

συνέπειές της στην κοινωνική ζωή.

▲ Πηγή:http://museduc.gr/docs/Istoria/A/LAI_K3K4.pdf

Δ. τυραννίδα

Από την Ολιγαρχία στην τυραννίδα. Εντοπίστε τις διαφορές.

Η ολιγαρχία προκάλεσε κοινωνικέςταραχές και ανασφάλεια.

Φιλόδοξα άτομα, εκμεταλλευόμενα τηνκατάσταση και με λαϊκή υποστήριξη,

επέβαλαν τυραννίδα.

► Ο ναός του Απόλλωναστην Κόρινθο χτίστηκε την

εποχή του Περίανδρου.

▲ http://commons.wikimedia.org/wiki/File:CorintheApollo.jpg

Οι τύραννοι ενεργούσαν αυθαίρετα και

με ιδιοτέλεια.

Δημιούργησαν μεγάλα έργα (π.χ. οΠερίανδρος στην Κόρινθο, οΠολυκράτης στη Σάμο), αλλά δεναπέκτησαν τη λαϊκή συμπάθεια.

Πολλές πόλεις επανέφεραν την ολιγαρχία,ηΑθήνα όμως βάδιζε προς τη

δημοκρατία.

Και αν λυπήθηκα την πατρίδα μουΚαι δε χρησιμοποίησα τη βία του τυράννου,Λερώνοντας και αμαυρώνοντας τη δόξα μου, δενντρέπομαι. Γιατί έτσι θα νικήσω καλύτερα όλουςτους ανθρώπους.Πλούταρχος, Σόλων, 14Μετάφραση: Φιλολογική Ομάδα Κάκτου

► Διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου σταχρόνια του Χ. Τρικούπη (τέλη 19ου αιώνα).

► Ποιο είναι το νόημα αυτού του κειμένου και σε ποιες διαπιστώσεις καταλήγετε; Τι σημαίνει σήμερα η λέξη τύραννος; Γιατί;

ΕΚΟΒΕ ΤΑ ΣΤΑΧΥΑ ΠΟΥ ΕΞΕΙΧΑΝΟ Περίανδρος αρχικά δεν ήταν τόσο σκληρός όσο ο πατέρας του. Από τότε όμως που ήλθεσε επαφή με τον τύραννο της Μιλήτου Θρασύβουλο, έγινε πιο σκληρός από τον πατέρα τουτον Κύψελο. Έστειλε λοιπόν κήρυκα στον Θρασύβουλο και ζήτησε να μάθει ποιο πολιτικόκαθεστώς έπρεπε να εγκαταστήσει για να έχει ασφάλεια και να κρατήσει την πόλη υπό τηνεξουσία του. Ο Θρασύβουλος πήρε τον κήρυκα έξω από την πόλη και μπήκε σε ένασπαρμένο χωράφι. Προχωρώντας μέσα στα σπαρτά ρωτούσε επίμονα να μάθει το σκοπότης άφιξης του κήρυκα από την Κόρινθο. Συγχρόνως έκοβε τα στάχυα που έβλεπε ναξεπερνούν τα άλλα και τα έριχνε κάτω, μέχρι που, κάνοντας αυτό, κατέστρεψε ταωραιότερα και ψηλότερα στάχυα του χωραφιού…Από τη διήγηση του κήρυκα ο Περίανδρος κατανόησε τη σημασία της πράξης τουΘρασύβουλου… Από τότε έδειξε όλη του την κακία απέναντι στους πολίτες.Ηρόδοτος, Ιστορία, 5.92

► Ισθμός – Πορθμός - διώρυγα

Ισθμός: στενήλωρίδα γης που

ενώνει δύο στεριές

και χωρίζει δύο

θάλασσες. Π.χ. στηνΚόρινθο.

Πορθμός: στενήλωρίδα θάλασσας πουχωρίζει δύο στεριές κι

ενώνει δύο θάλασσες. Π.χ. ο πορθμός του

Ευρίπου.

Διώρυγα: τεχνητόαυλάκι (συνήθως

πλωτό), ενώνει δύοθάλασσες (λίμνες ήποτάμια). Π.χ. στηνΚόρινθο ενώθηκε ο

Κορινθιακός κόλποςμε το Σαρωνικό.

► Ισθμός: είναι μια στενή λωρίδα γης που ενώνει δύο στεριές και χωρίζει δύο θάλασσες. Π.χ. στην Κόρινθο.

► Διώρυγα: είναι τεχνητό αυλάκι (συνήθως πλωτό) που ενώνει δύο θάλασσες (λίμνες ή ποτάμια). Π.χ. στην Κόρινθο ενώθηκε ο

Κορινθιακός κόλπος με το Σαρωνικό.

► Πορθμός: είναι στενή λωρίδα θάλασσας που χωρίζει δύο στεριές κι

ενώνει δύο θάλασσες. Π.χ. ο πορθμός του Ευρίπου.

Για το Ευπαλίνειο όρυγμα δείτε σχετικά στην Εκπαιδευτική τηλεόραση http://www.edutv.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=1326&Itemid=178

► Το υδραγωγείοτης Σάμου. Την

εκτέλεση του έργουανέθεσε ο τύραννος

Πολυκράτης στοναρχιτέκτονα

Ευπαλίνο.Η σήραγγα είχε μήκος

περίπου ενόςχιλιομέτρου και

τροφοδοτούσε με νερότην πόλη.

Πηγή Φωτογραφίας:http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Eupalinian_aqueduct.J

PG

▲ Αντίγραφο του πλοίου Σάμαινα.

◄ Το Ευπαλίνειο Όρυγμα ήταν μια σήραγγα-υδραγωγείο που κατασκευάστηκε μέσα στοβουνό. Είχε μήκος 1.000 μέτρα καιτροφοδοτούσε με νερό την πόλη της Σάμου.

Να θυμάσαι:Η πόλη – κράτος δημιουργεί τον πολίτη, δηλαδή

άτομο με προσωπικότητα καισυνειδητοποιημένο μέλος του κοινωνικού

συνόλου, για το καλό του οποίου αγωνίζεται.Η «οπλιτική φάλαγγα» ανέπτυξε το συντροφικό

πνεύμα ανάμεσα στους πολεμιστές κι έσπασε τιςκοινωνικές διαφορές.

Τα πολιτεύματα αλλάζουν από τις νέες συνθήκεςπου δημιουργούνται και από τον τρόπο που

λειτουργούν.

ΒΑΣΙΛΕΙΑ

ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ

ΟΛΙΓΑΡΧΙΑ

ΤΥΡΑΝΝΙΔΑ

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΟΙ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΩΝ ΔΕΝ ΕΓΙΝΑΝ ΠΑΝΤΟΥ ΜΕ ΟΜΟΙΟ ΤΡΟΠΟ ΚΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΣΕΙΡΑ