2.ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ

[1]

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ

20ος αι : αριθμός και συχνότητα άφιξης προσφύγων στην Ελλάδα μεγαλύτερη σε σχέση με τον 19ου αι.

αίτια έντασης των προσφυγικών μετακινήσεων του 20ου αιώνα: πολεμικές συγκρούσεις εχθρότητα μεταξύ των κρατών της Βαλκανικής .[ εχθρότητα εξαιτίας ανταγωνισμού -

εθνικισμών που αναπτύχθηκαν στην περιοχή ] αποκορύφωμα : ξεριζωμός Ελληνισμού Μικράς Ασίας και Ανατολικής Θράκης (1922)

συνέπεια : η πολιτεία υποχρεώνεται να λάβει μέτρα για συστηματική αποκατάσταση των προσφύγων.

Τα προσφυγικά ρεύματα την πρώτη δεκαετία του 20ου αι .Έλληνες Ανατολικής Ρωμυλίας .

1906 : Έλληνες κάτοικοι της Ανατολικής Ρωμυλίας ( περιοχή της Βουλγαρίας με σημαντικό ελληνικό πληθυσμό) περνούν στην Ελλάδα .αιτία : βιαιοπραγίες των Βουλγάρων εξαιτίας ανταγωνισμού Ελλάδας - Βουλγαρίας για την επικράτηση στην υπό Οθωμανική κυριαρχία Μακεδονία . (Μακεδονικός Αγώνας )

Έλληνες Ρουμανίας1906 απέλαση Ελλήνων Ρουμανίας αιτία : έξαρσης του Κουτσοβλαχικού ζητήματος που επηρεάζει τις Ελληνο- ρουμανικές σχέσεις .

Τα προσφυγικά ρεύματα την δεύτερη δεκαετία του 20 ου αι . 1913 : υπογραφή της συνθήκης του Βουκουρεστίου – τέλος των βαλκανικών πολέμων - διαμόρφωση συνοριακών γραμμών .

συνέπεια :μετακίνηση μεγάλων ομάδων Ελληνικών πληθυσμώναφετηρία μετακινούμενων πληθυσμών : Βουλγαρία Ανατολική Θράκη , τμήμα της Ανατολικής Μακεδονίας που κατακυρώθηκε στην Βουλγαρία , περιοχές που είχαν παραχωρηθεί στην Σερβία . μεταναστευτικό ρεύμα από Ρωσία : Έλληνες από περιοχή Καυκάσου εξαιτίας της

προσάρτησης της Μακεδονίας , μεταναστεύουν με την ελπίδα απόκτησης γης στην Ελλάδα . Ορισμένοι εγκαθίστανται στην Κεντρική Μακεδονία . Με επέμβαση της Ελληνικής κυβέρνησης αναχαιτίζεται το μεταναστευτικό ρεύμα .

1922 : το αποκορύφωμα της μετακίνησης των πληθυσμώνΞεριζωμός Ελλήνων από Ανατολική Θράκη και Μικρά Ασία .

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ

[2]

Α. ΤΑ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1914 – 1922 .

1. Ο διωγμός του 1914 ( πρώτος διωγμός ) .

Η ιστορική παρουσία του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Μακραίωνη παρουσία του ελληνισμού στην Μικρά Ασία .Αρχαιότητα - Βυζαντινά χρόνια κατοικούν πυκνοί ελληνικοί πληθυσμοί12ος – 13ος αι . μείωση Ελληνικών πληθυσμών εξαιτίας βίαιου εξισλαμισμού .18ος –19ος αι. ενίσχυση πληθυσμών από μεταναστεύσεις από τον Ελληνικό χώρο - οικονομική και πληθυσμιακή άνοδος των Ελλήνων .- πνευματική άνθηση , αξιόλογη κοινοτική και εκπαιδευτική οργάνωση .- ίδρυση συλλόγων ,κοινοτήτων , σχολείων ,ιδρυμάτων σε περιοχές με πυκνό ελληνικό πληθυσμό τα οποία αναπτύσσουν σημαντική δράση .

Ο τουρκικός εθνικισμός και οι μειονότητες στην Οθωμανική αυτοκρατορία. τέλος 19ου αι. εδαφική συρρίκνωση Οθωμανικής αυτοκρατορίας ενισχύει την εθνική αφύπνιση των

Τούρκων ο τουρκικός εθνικισμός αντιμετωπίζει εχθρικά τις μειονότητες που ζουν στα όρια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας . κύριος στόχος Τούρκων : Έλληνες και Αρμένιοι . ΑΙΤΙΑ :

οι Έλληνες έχουν συγκεντρώσει μεγαλύτερο μέρος εμπορίου και βιομηχανίας στην Οθωμανική αυτοκρατορία .

εκκρεμεί η κατακύρωση νησιών του ανατολικού Αιγαίου στην Ελλάδα , γεγονός που προκαλεί επιδείνωση σχέσεων Ελλάδος – Τουρκίας .

οι Τούρκοι θεωρούν αναγκαία την εκκένωση περιοχής απέναντι από τα νησιά του Αιγαίου για στρατιωτικούς λόγους ( είσοδος της Τουρκίας στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο το 1914)

1914 : ένταση στις μετακινήσεις των πληθυσμών . μετακινήσεις Μουσουλμανικών πληθυσμών των Βαλκανίων : πρώτοι μήνες 1914 : Μουσουλμάνοι Σερβίας, Βουλγαρίας , Ελλάδας με υποκίνηση της Τουρκικής κυβέρνησης μετακινούνται στην Μικρά Ασία . αφορμή στη Τουρκική κυβέρνηση να εκδιώξει Έλληνες παράλληλα με την είσοδό της στον Α Παγκόσμιο πόλεμο .εκδιώξεις των Ελλήνων αρχές του 1914 : εκδίωξη των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης .Μάιος 1914 : οι διώξεις επεκτείνονται στη δυτική Μικρά Ασία με το πρόσχημα της εκκένωσης της περιοχής απέναντι από τα νησιά του Αιγαίου για στρατιωτικούς λόγους .

Μεθόδευση της επιχείρησης εκδίωξης :ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ

[3]

καθοδήγηση Γερμανών . Ανθελληνική εκστρατεία του Τουρκικού τύπου – καταπίεση Ελλήνων – εξαναγκασμός σε «εκούσια μετανάστευση» . λεηλασίες σε κάποιες περιπτώσεις και δολοφονίες σε βάρος των Ελλήνων.

Οι ελληνικές αντιδράσεις το Οικουμενικό Πατριαρχείο :

κηρύσσει την Ορθόδοξη εκκλησία σε διωγμό και αναστέλλει την λειτουργία των σχολείων και των εκκλησιών .

Ελλάδα : αναλαμβάνει διπλωματικές ενέργειες για διαπραγματεύσεις με σκοπό την εθελούσια

ανταλλαγή ορθοδόξων της Τουρκίας και Μουσουλμάνων της Ελλάδας . ιδρύει τον Ιούνιο 1914 τη «Μικτή Επιτροπή» που δεν λειτουργεί εξαιτίας της εισόδου της

Τουρκίας στον Α παγκόσμιο πόλεμο .

Οι μορφές που πήρε η καταπίεση σε βάρος των Ελλήνων .στόχος καταπιεστικών μέτρων : ο εξαναγκασμός σε εκούσια μετανάστευση θέσπιση έκτακτων επιβαρύνσεων και επιτάξεων ειδών για τις ανάγκες του πολέμου εμπόδια στις εμπορικές δραστηριότητες των Ελλήνων . μετατόπιση πληθυσμών χωριών ή ευρύτερων περιοχών από τις ακτές στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας . άνδρες άνω των 45 που δεν στρατεύονται επανδρώνουν τα τάγματα εργασίας . Εκεί πολλοί πεθαίνουν από κακουχίες ,πείνα , αρρώστιες . άνδρες με ηλικία 20-45 μπορούν να εξαγοράσουν την στρατιωτική θητεία. Όσοι δεν πληρώνουν χαρακτηρίζονται λιποτάκτες . Μετά την κατάργηση της δυνατότητας εξαγοράς σημειώνονται χιλιάδες λιποταξίες, συλλήψεις, εκτελέσεις .

Αποτέλεσμα της τουρκικής καταπίεσης . Μεγάλο κύμα φυγής στην Ελλάδα .Οι Τούρκοι εγκαθιστούν στα σπίτια των Ελλήνων , Μουσουλμάνους μετανάστες από την Σερβία , την Ελλάδα , την Βουλγαρία , την Αλβανία . Διώξεις συνεχίζονται ως το 1918 σε μικρότερη ένταση – επέκταση διώξεων σε άλλες περιοχές . ( Μαρμαράς , Πόντος ) Χιλιάδες οι πρόσφυγες που φτάνουν στην Ελλάδα αυτό το διάστημα .


[4]

2 . ‘Αλλα προσφυγικά ρεύματαπεριοχές προέλευσης προσφύγων : Βουλγαρία και περιοχές που κατακτούν οι Βούλγαροι .1916 : από την Ανατολική Μακεδονία που έχουν καταλάβει οι Βούλγαροι ως σύμμαχοι των Γερμανών ( στον Α παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό της Γερμανίας εντάσσεται η Οθωμανική αυτοκρατορία και η Βουλγαρία) .1918 (λήξη των εχθροπραξιών): επιστροφή Ελλήνων στις εστίες τους . Η επανεγκατάστασή τους γίνεται από την «Υπηρεσία Ανοικοδομήσεως Ανατολικής Μακεδονίας»1919 Νοέμβριος : υπογραφή της συνθήκης του Νεϊγύ παραχώρηση της δυτικής Θράκης από την Βουλγαρία στην Ελλάδα .στη συνθήκη προσαρτάται το «Σύμφωνο περί αμοιβαίας μεταναστεύσεως μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας» : με βάση αυτό το σύμφωνο αναχωρούν από την Ελλάδα 50.000 Βούλγαροι και αναχωρούν από την Βουλγαρία στην Ελλάδα 30.000 Έλληνες ( πριν την συνθήκη έχουν μεταναστεύσει 20.000 Έλληνες .)

Ρωσία : λόγω της Οκτωβριανής επανάστασης και της κατάληψης ρωσικών επαρχιών από τους Τούρκους . 1919 – 1921 : μεγάλο μέρος των Ελλήνων της Ρωσίας καταφεύγει στα λιμάνια της Μαύρης θάλασσας και από εκεί περνά στην Ελλάδα .Τους ακολουθούν Αρμένιοι και Ρώσοι .

Έλληνες πρόσφυγες μετακινούνται από : Βόρειο Ήπειρο : το 1914 Ρουμανία : 1919 από περιοχές που αποτελούν πεδίο πολεμικών συγκρούσεων . Νοτιοδυτική Μικρά Ασία :1919 ( βρίσκεται υπό Ιταλική κατοχή) Αϊδίνιο – εσωτερικό Μικράς Ασίας : 1919Δωδεκάνησα : κατά διαστήματα από το 1912 και έπειτα .

συμπέρασμα : 1900 – 1920 : άφιξη στην Ελλάδα 800.000 προσφύγων.Τρόπος άφιξης: Ατομικά (μόνοι τους ) Μεταφορά με φροντίδα κράτους ( διάθεση μέσων ,ζώα- οχήματα-πλοία-αμαξοστοιχίες)Τόποι εγκατάστασης : ο μεγαλύτερος αριθμός συγκεντρώνεται σε :

Αθήνα , Πειραιά , Θεσσαλονίκη – Μακεδονία , νησιά Ανατολικού Αιγαίου (Λέσβος,Χίος,Σάμος) Μικρότερος αριθμός : Κρήτη(Χανιά-Ηράκλειο) Βόλος Πάτρα Καλαμάτα νησιά Αργοσαρωνικού .


[5]

3. Η περίθαλψηαρχικά : περίθαλψη έργο εθελοντώνΥπουργείο Εσωτερικών συγκροτεί επιτροπές : Έργο τους : διανομή τροφίμων , ιματισμού , παροχή στοιχειώδους οικονομικής βοήθειας. Έσοδα : έρανοι, δωρεές , μικρή κρατική επιχορήγηση .

η πολιτική του Βενιζέλου για τους πρόσφυγεςΙούλιος 1914 : ίδρυση στη Θεσσαλονίκη του «Οργανισμού»Σκοπός του : άμεση περίθαλψη εγκατάσταση προσφύγων σε εγκαταλελειμμένα τουρκικά και βουλγαρικά χωριά Κεντρικής και

Ανατολικής Μακεδονίας. παροχή συσσιτίου, προσωρινής στέγης, ιατρικής περίθαλψης μέχρι οι πρόσφυγες να βρουν

εργασία ή να αποκτήσουν κλήρο .περίοδος εθνικού διχασμού 1916 – 1917

η κυβέρνηση Βενιζέλου (εθνικής άμυνας) ιδρύει στη Θεσσαλονίκη την «Ανώτατη Διεύθυνση Περιθάλψεως»

Ιούλιος 1917 ( επικράτηση Βενιζέλου, ο Κων/νος εγκαταλείπει την Ελλάδα) Ο Βενιζέλος ιδρύει το Υπουργείο Περιθάλψεως πρώτη φορά θεσμοθετείται περίθαλψη για τις οικογένειες των εφέδρων του μετώπου και για τις οικογένειες των θυμάτων του πολέμου .

αποτίμηση κυβερνητικής πολιτικής για τους πρόσφυγες :1917 –1921 : παρά την πολεμική εμπλοκή της Ελλάδας και τις αντίξοοες οικονομικές συνθήκες η φροντίδα ήταν οργανωμένη .Στοιχεία υπουργείου Περιθάλψεως : οι υπηρεσίες του δέχονται και περιθάλπουν περίπου 450.000.

Η μέριμνα για τους πρόσφυγες περιλαμβάνει : διανομή χρηματικού βοηθήματος . Ιδιαίτερο επίδομα σε ιερείς , δασκάλους και επιμελείς μαθητές. διανομή συσσιτίου . Οργάνωση καθημερινά συσσιτίων από το κράτος ή το «Πατριωτικό Ίδρυμα» σε συνοικίες πόλεων που είναι συγκεντρωμένοι πολλοί πρόσφυγες. ιατρική περίθαλψη : διορισμός γιατρών, φαρμακοποιών και μαιών αποκλειστικά για την περίθαλψη των προσφύγων. χορήγηση φαρμάκων και νοσηλεία σε νοσοκομεία, δημόσια ή ειδικά διαμορφωμένα για την περίθαλψη των προσφύγων . στέγαση σε προσωρινά καταλύματα (σκηνές ,παραπήγματα) σε δημόσια και σε επιταγμένα ή μισθωμένα ιδιωτικά κτίρια . παροχή ενδυμάτων και κλινοσκεπασμάτων . βοήθεια σε εύρεση εργασίας . δωρεάν μετακίνηση , ομαδική ή ατομική , για εύρεση στέγης και εργασίας ή για επιστροφή στις περιοχές της προηγούμενης εγκατάστασης .


[6]

4. Η παλιννόστηση . η επιστροφή των προσφύγων στη Μικρά Ασίατελευταίοι μήνες 1918 : επιστροφή προσφύγων στην Μικρά Ασία μετά τον τερματισμό πολέμου με την Τουρκία .

Πατριαρχική Επιτροπή . συγκροτείται τον Οκτώβριο 1918 σκοπός : οργάνωση επαναπατρισμού εκτοπισμένων Ελλήνων της προηγούμενης περιόδου με

τη βοήθεια του Πατριαρχείου και της ελληνικής κυβέρνησης .οργάνωση παλιννόστησης :

μέριμνα Υπουργείο Περιθάλψεως. επιτρέπεται να επιστρέψουν οι ευπορότεροι και οι πρόσφυγες που προέρχονται μόνο από

ορισμένες περιοχές της δυτικής Μικράς Ασίας . αποτέλεσμα Μάιος 1919 : μετά την αποβίβαση του ελληνικού στρατού στην Μικρά Ασία επιστρέφει ο

μεγαλύτερος αριθμός Ελλήνων . Τέλος 1920 : η πλειονότητα των προσφύγων έχει επιστρέψει στην Μικρά Ασία και στην

Ανατολική Θράκη .

Οι συνθήκες που συναντούν οι παλιννοστούντες πρόσφυγες. άσχημες συνθήκες , καταστροφή σπιτιών ,εκκλησιών ,σχολείων . σε σπίτια Ελλήνων σε ορισμένες περιοχές είχαν εγκατασταθεί Μουσουλμάνοι πρόσφυγες από

βαλκανικές χώρες .

Σμύρνη : στα πλαίσια της Ύπατης Αρμοστίας ιδρύθηκε η «Υπηρεσία Παλιννοστήσεως και Περιθάλψεως»

βοηθά όσους επέστρεφαν να αποκατασταθούν στα σπίτια τους και τις ασχολίες τους .

Αύγουστος 1922 : Μικρασιατική καταστροφή : τέλος των ειρηνικών ημερών . Ξανά στον δρόμο της προσφυγιάς .


[7]

Β. Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ1. Η έξοδος

τα γεγονότα 1919-1922 –από την απόβαση του ελληνικού στρατού στην μικρασιατική καταστροφή. 1919- τέλος του Α’ παγκοσμίου πολέμου : οι εθνικοί στόχοι των Ελλήνων της Μικράς Ασίας πραγματοποιούνται . 15 Μαΐου 1919 ο Ελληνικός στρατός αποβιβάζεται στη Σμύρνη .

επέκταση ελληνικής παρουσίας σε περιοχές γύρω από την κατεχόμενη ζώνη της Σμύρνης. Μικρασιατικός πόλεμος (1919-1922)

Συνθήκη των Σεβρών ( 28 Ιουλίου / 10 Αυγούστου 1920 ) : η περιοχή της Σμύρνης για πέντε χρόνια σε ελληνική διοίκηση και κατοχή . μετά από την περίοδο αυτή οι κάτοικοι με δημοψήφισμα αποφασίζουν προσάρτηση της

περιοχής στην Ελλάδα .

Νοέμβριος 1920 :ήττα του κόμματος των Φιλελευθέρων στις εκλογές συνέπειες

→ επιστροφή των βασιλιά Κωνσταντίνου → αφορμή για αλλαγή της στάσης των συμμάχων απέναντι στην Ελλάδα

το εθνικό κίνημα των Τούρκων υπό τον Μουσταφά Κεμάλ ισχυροποιείται στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.

Μικρασιατικός πόλεμος λήγει τον Αύγουστος 1922

► ήττα και υποχώρηση του ελληνικού στρατού .► Χιλιάδες πρόσφυγες φτάνουν στην Ελλάδα ακολουθώντας το στρατό.

Τα προσφυγικά ρεύματα από την Μικρά Ασία και την Ανατολία .

μετακινήσεις πριν το 1922ελληνικοί πληθυσμοί Πόντου, Κιλικίας, Καππαδοκίας εγκαταλείπουν τα σπίτια τους και καταφεύγουν στη Σμύρνη και στην Ελλάδα.

μετά την καταστροφή της Σμύρνης καταφεύγουν στην Ελλάδα πληθυσμοί από : Βουρλά , Αϊβαλί , Μοσχονήσια , διώξεις από βορειοδυτική Μικρά Ασία (Προποντίδα κ.α)

η κατάσταση των αιχμαλώτων- αιχμάλωτοι στρατιώτες και ντόπιοι άνδρες 18 – 45 ετών συγκεντρώνονται σε στρατόπεδα και σχηματίζουν πορείες αιχμαλώτων και ομήρων προς το εσωτερικό της Μ. Ασίας.- πολλοί πεθαίνουν από κακουχίες και πείνα .

πρόσφυγες από την περιοχή της Ανατολικής Θράκης.ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ

[8]

- κάτοικοι Ανατολικής Θράκης έχουν προθεσμία ενός μήνα για να εκκενώσουν την περιοχή τους . και μπορούν να μεταφέρουν την ακίνητη περιουσία τους .- οι Έλληνες χερσονήσου Καλλίπολης φεύγουν αργότερα .

ο συνολικός αριθμός των προσφύγων στην Ελλάδα φθινόπωρο 1922 φτάνουν στην Ελλάδα 900.000 πρόσφυγες . (ανάμεσά τους 50.000 Αρμένιοι) παραμένουν 200.000 Έλληνες στην Καππαδοκία και στην Κεντρική και Νότια Μικρά Ασία .

οι πληθυσμοί αυτοί μεταφέρονται στην Ελλάδα το 1924 και 1925 με φροντίδα της Μικτής Επιτροπής .

τμήμα Ελλήνων του Πόντου διαφεύγει στην Ρωσία .


[9]

2. Το πρώτο διάστημα ο αριθμός των προσφύγων

Ο αριθμός των προσφύγων πολύ μεγαλύτερος από αυτόν που καταγράφουν οι πρώτες απογραφές. [τα στοιχεία των πρώτων απογραφών δεν αποδίδουν την πραγματικότητα.] Στοιχεία που πρέπει να ληφθούν υπόψη για τον αριθμό τους . υψηλή θνησιμότητα πρώτων χρόνων λόγω άθλιων συνθηκών διαβίωσης και επιδημιών . μειωμένος αριθμός γεννήσεων . μετανάστευση προσφύγων και σε άλλες χώρες .απογραφή του 1928 : καταγράφονται 1.220.000 πρόσφυγες .

και οι συνθήκες επιβίωσής τους. άθλιες συνθήκες διαβίωσης, επιδημίες. στέγη-διατροφή : στεγάζονται σε παραπήγματα , υποσιτίζονται αρρώστιες καταβάλλουν πρόσφυγες ( τύφος , ελονοσία , φυματίωση , γρίπη ) σημαντικός αριθμός προσφύγων πεθαίνει ένα χρόνο μετά την άφιξή του στην Ελλάδα (στοιχεία Κοινωνίας των Εθνών). ψυχικά τραυματισμένοι από απώλεια συγγενών, φίλων , πατρώας γης , κοινωνικού χώρου που είχαν ζήσει .

οι πρώτες προσπάθειες του ελληνικού κράτους για την περίθαλψη των προσφύγων.Αρχικά το κράτος αντιμετωπίζει εκ των ενόντων τις πρώτες στοιχειώδεις ανάγκες για διατροφή , προσωρινή στέγαση , ιατρική περίθαλψη . κινητοποίηση ιδιωτών ατομικά ή οργανωμένα . ξένες φιλανθρωπικές οργανώσεις : σημαντική ιατρική βοήθεια και παροχή φαρμάκων . διενέργεια εράνων. οργάνωση πρόχειρων συσσιτίων. προσπάθεια για καθημερινή διανομή ψωμιού , παροχή ρουχισμού και ειδών πρώτης ανάγκης .

Η κρατική πολιτική για την στέγαση των προσφύγων Μετά την άφιξη μεγάλου αριθμού προσφύγων το Υπουργείο Περιθάλψεως ενισχυμένο με έκτακτο προσωπικό

αναλαμβάνει την προσωρινή στέγασή τους . ιδρύεται το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων (Νοέμβριος 1922) - το Ταμείο αναγείρει ξύλινα παραπήγματα για την στέγαση των προσφύγων .

αποτέλεσμα της δραστηριότητας του Ταμείου για τη στέγαση των προσφύγων. ανέγερση αυτοσχέδιων κατασκευών που χρησιμοποιούνται ως προσωρινά καταλύματα (καλύβες, παράγκες, σκηνές) γύρω από τις πόλεις ή σε κενά οικόπεδα πόλεων . χρήση για την στέγασή τους όλων των στεγασμένων χώρων ( σχολεία , εκκλησίες και τζαμιά , στρατώνες, θέατρα , δημόσια κτίρια, αποθήκες, υπόγεια ). επιτάσσονται όλα τα άδεια σπίτια και καταλαμβάνονται ακόμα και κατοικούμενοι χώροι τους οποίους μοιράστηκαν οι ένοικοι με τους πρόσφυγες .


[10]

Ελπίδες και στόχοι των προσφύγων Πρώτο διάστημα : ανοχή αντίξοων συνθηκών με την ελπίδα της επιστροφής στην πατρογονική γη και με την αίσθηση ότι η παραμονή τους στην Ελλάδα ήταν προσωρινή .- η αίσθηση προσωρινότητας καθυστερεί την κοινωνική και οικονομική τους ένταξη και την ταύτιση με τον γηγενή πληθυσμό . Μετά την υπογραφή της συνθήκης της Λοζάνης . - οι πρόσφυγες συνειδητοποιούν ότι το όνειρο της επιστροφής είναι απραγματοποίητο .- στόχος τους : βελτίωση των συνθηκών ζωής και ενσωμάτωση στην νέα τους πατρίδα .


[11]

3. Η σύμβαση της Λοζάνης και η ανταλλαγή των πληθυσμών .υπογράφεται στις 24 Ιουλίου 1923, έξι μήνες πριν υπογράφτηκε η Η «ελληνοτουρκική Σύμβαση» για την ανταλλαγή των πληθυσμών Ελλάδος – Τουρκίας . (30/1/1923)

υπογράφεται στις 30 Ιανουαρίου 1923 . ρυθμίζει την ανταλλαγή πληθυσμών Ελλάδας - Τουρκίας .

προβλέπει την υποχρεωτική ανταλλαγή μεταξύ των Ελλήνων Ορθόδοξων κατοίκων της Τουρκίας και των Μουσουλμάνων κατοίκων της Ελλάδας . η υποχρεωτική ανταλλαγή ισχύει και για όσους έχουν μείνει στις εστίες τους στην Τουρκία και για εκείνους που έχουν καταφύγει στην ομόθρησκη χώρα. η ανταλλαγή έχει αναδρομική ισχύ για τις μετακινήσεις που έγιναν από τη μέρα που κηρύχθηκε ο Α΄ Βαλκανικός πόλεμος (12 Οκτωβρίου 1912) . από την ανταλλαγή εξαιρούνται οι Έλληνες ορθόδοξοι της Κων/πολης ,της Ίμβρου και της Τενέδου καθώς και οι Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης .

τα δικαιώματα των ανταλλαξίμων πληθυσμών σύμφωνα με τη σύμβαση. αποβάλλουν την παλιά ιθαγένεια και αποκτούν την ιθαγένεια της χώρας στην οποία

εγκαθίστανται . έχουν δικαίωμα να μεταφέρουν την κινητή περιουσία τους. έχουν δικαίωμα να πάρουν από το κράτος στο οποίο μετανάστευσαν ως αποζημίωση

περιουσία ίσης αξίας με την περιουσία που εγκατέλειψαν φεύγοντας . διευκολύνονται στην μετακίνησή τους από την Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής .

το άρθρο 11 της Σύμβασης της Λοζάνης ιδρύεται η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής. έδρα η Κωνσταντινούπολη συγκροτείται από : έντεκα μέλη, 4 Έλληνες, 4 Τούρκοι, 3 πολίτες από χώρες ουδέτερες κατά τον

Α΄ παγκόσμιο πόλεμο. αρμοδιότητα

καθορισμός τρόπου μετανάστευσης των πληθυσμών. εκτίμηση της ακίνητης περιουσίας των ανταλλάξιμων.

Η ιδιαιτερότητα της ελληνοτουρκικής συμφωνίας -σύμβασης της Λοζάνης (30/1/1923)

η συμφωνία διαφέρει από προηγούμενες γιατί καθιερώνει πρώτη φορά την μαζική μετακίνηση πληθυσμών και είχε υποχρεωτικό χαρακτήρα . Οι μέχρι τότε συμφωνίες είχαν εθελοντικό χαρακτήρα και

προέβλεπαν μετανάστευση μικρού αριθμού κατοίκων από επίμαχες περιοχές .


[12]

η αντίδραση των προσφυγικών πληθυσμών στη συμφωνία. μετά τη γνωστοποίηση της Σύμβασης έντονη η αντίδραση των προσφύγων .- συλλαλητήρια σε όλη την Ελλάδα με σκοπό τη ματαίωση της Συμφωνίας.- η πραγματικότητα όμως διαφορετική Αδύνατη η επιστροφή των προσφύγων - Η Τουρκία αρνείται να δεχτεί επιστροφή ,η ελληνική αντιπροσωπεία αναγκάζεται να συμφωνήσει .- υπογραφή της Σύμβασης υποβοηθά στόχους των ηγετών Ελλάδας (Βενιζέλου) – Τουρκίας (Κεμάλ) : διασφάλιση και αναγνώριση των συνόρων , επίτευξη ομοιογένειας και απρόσκοπτη ενασχόληση με εσωτερική μεταρρύθμιση και ανάπτυξη .Η Κοινωνία των Εθνών είναι σύμφωνη για την μετακίνηση . πικρία προσφύγων ότι το δίκιο τους θυσιάστηκε για χάρη των συμφερόντων του ελληνικού κράτους .


[13]

Γ. Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

1. Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων

η Ελληνική κυβέρνηση για το έργο της περίθαλψης και της αποκατάστασης των προσφύγων ζητά τη βοήθεια της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ)

με πρωτοβουλία της ΚτΕ ιδρύεται (Σεπτέμβριος 1923) ηΕπιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ)

αυτόνομος οργανισμός με πλήρη νομική υπόσταση διάρκεια λειτουργίας: Σεπτέμβριος 1923 - τέλη 1930 έδρα: Αθήνα αποστολή:

εξασφάλιση παραγωγικής απασχόλησης προσφύγων οριστική στέγαση

Η ελληνική κυβέρνηση διαθέτει στην ΕΑΠ για την υλοποίηση του έργου της γεωργικές εκτάσεις συνολικής έκτασης συνολικά πάνω από 8.000.000 στρέμματα.

ιδιοκτησίες Τούρκων και Βουλγάρων ανταλλαξίμων που εγκατέλειψαν την Ελλάδα κτήματα του Δημοσίου κτήματα που απαλλοτριώθηκαν με την αγροτική μεταρρύθμιση . μοναστηριακή γη .

ποσό από δυο δάνεια που συνάπτει (1924 και 1928) η ελληνική κυβέρνηση με ξένες τράπεζες. οικόπεδα μέσα ή γύρω από πόλεις για την ανέγερση αστικών συνοικισμών. τεχνικό και διοικητικό προσωπικό του Υπουργείου Γεωργίας και του Υπουργείου Πρόνοιας και

Αντιλήψεως

για την αποκατάσταση η ΕΑΠ έλαβε υπόψη ορισμένες παραμέτρους

I. Διάκριση αστών και αγροτών προσφύγων πρόνοια να αποκτήσουν οι πρόσφυγες ίδια ή συναφή απασχόληση με αυτή που είχαν στην

πατρίδα τους. εγκατάσταση γεωργών προσφύγων σε περιοχές όπου θα μπορούσαν να συνεχίσουν τις

καλλιέργειες που ήδη γνώριζαν. αναλυτικά εγκαταστάθηκαν

πεδινά μέρη Μακεδονίας και Δυτικής Θράκης → καλλιεργητές δημητριακών Ανατολική Μακεδονία - Δυτική Θράκη → καπνοπαραγωγοί αμπελουργοί → Κρήτη σηροτρόφοι → Σουφλί (νομός Έβρου), Έδεσσα και αλλού.


[14]

II. Τόπος προέλευσης στόχος : η κοινή εγκατάσταση στο Ελληνικό έδαφος προσφύγων που προέρχονται από τον ίδιο

οικισμό ή την ίδια ευρύτερη περιοχή στο παραπάνω γεγονός οφείλονται τα τοπωνύμια : Νέα Ιωνία, Νέα Φιλαδέλφεια, Νέα

Μουδανιά, Νέα Αλικαρνασός. η κοινή εγκατάσταση έγινε δυνατή σε λίγες κοινότητες. Οι περισσότερες εγκαταστάσεις

περιλαμβάνουν πληθυσμούς διαφορετικής προέλευσης.

III. Αντικειμενικές συνθήκες Η Ε.Α.Π διακρίνει την αποκατάσταση των προσφύγων σε

αγροτική αποκατάσταση παροχή στέγης και κλήρου στην ύπαιθρο αστική αποκατάσταση παροχή στέγης σε πόλεις

Παρόλο που οι περισσότεροι πρόσφυγες ασκούν επαγγέλματα αστικά στην πατρίδα τους (εμπόριο, βιοτεχνία, βιομηχανία) η Πολιτεία δίνει ιδιαίτερο βάρος στην γεωργική αποκατάσταση.

οι λόγοι για τους οποίους δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην αγροτική αποκατάσταση ύπαρξη μουσουλμανικών κτημάτων (Μακεδονία, Κρήτη, Λέσβο, Λήμνο και αλλού) . η αγροτική αποκατάσταση ταχύτερη και απαιτεί μικρότερες δαπάνες. η ελληνική οικονομία βασίζεται ανέκαθεν στην γεωργική παραγωγή πολιτική σκοπιμότητα : η δημιουργία γεωργών μικροϊδιοκτητών αντί εργατικού προλεταριάτου

καθιστά δυνατή την αποφυγή κοινωνικών αναταραχών . δίνεται προτεραιότητα στην εγκατάσταση προσφύγων στην Μακεδονία και στη Δυτική Θράκη

λόγοι δυνατότητα χρήσης για εγκατάσταση σε μουσουλμανικά και κτήματα βουλγάρων μεταναστών.

( σύμφωνα με τους όρους της συνθήκης του Νεϊγύ) εξασφάλιση γρήγορης αυτάρκειας προσφύγων και αύξηση της αγροτικής παραγωγής. κάλυψη δημογραφικού κενού που προήλθε από την αναχώρηση των Βουλγάρων και των Τούρκων

καθώς από τις απώλειες των πολέμων 1912-1913. εποικισμός παραμεθόριων περιοχών

Η εγκατάσταση των προσφύγων δεν ακολουθεί την παραπάνω λογική πάντοτε. ανατροπή κρατικής αντίληψης και επιταγής σε ορισμένες περιπτώσεις.

αιτίες της ανατροπής της κρατικής πολιτικής σε πολλές περιπτώσεις. έντονη κινητικότητα των προσφυγικών πληθυσμών ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια - οι πρόσφυγες

γυρίζουν από τόπο σε τόπο για να βρουν καλύτερες συνθήκες για εγκατάσταση. πρόσφυγες αν και δεν ήταν γεωργοί είχαν δεχτεί ή ζητήσει να αποκατασταθούν ως γεωργοί για να

επωφεληθούν από δάνεια της ΕΑΠ και άλλες παροχές. πρόσφυγες μετακινούνται στα αστικά κέντρα για να παρουσιαστούν ως αστοί ώστε να πάρουν

αποζημιώσεις που αντιστοιχούν στους αστούς ανταλλάξιμους.


[15]

Φορείς για την αποκατάσταση των προσφύγων Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων ( 1923 – 1930) : μετά το 1930 μεταβιβάζει στο

Ελληνικό Δημόσιο με ειδική σύμβαση την περιουσία της καθώς και τις υποχρεώσεις που είχε αναλάβει απέναντι στο Ελληνικό Δημόσιο.

Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων (1922 – 1925) Υπουργείο Γεωργίας Υπουργείο Πρόνοιας και Αντιλήψεως (από 1925)


[16]

2. Η Αγροτική Αποκατάστασηαγροτική αποκατάσταση : έργο κυρίως της Ε.Α.Π

στόχος : δημιουργία μικρών γεωργικών ιδιοκτησιώντα χαρακτηριστικά της αγροτικής αποκατάστασης

εγκατάσταση προσφύγων σε - εγκαταλελειμμένα χωριά- νέους οικισμούς προσαρτημένους σε χωριά- νέους αμιγώς προσφυγικούς συνοικισμούς.

κλήρος που παραχωρείται :είναι ανάλογος με μέγεθος οικογένειας ποιότητα εδάφους, είδος καλλιέργειας, δυνατότητα άρδευσης

πολυτεμαχισμός γεωργικού κλήρου : ο κλήρος δεν αποτελεί ενιαία έκταση αλλά αποτελείται από τεμάχια αγρών σε διαφορετικές τοποθεσίες.

αρχικά : προσωρινή διανομή γης από υπηρεσίες εποικισμού οριστικοποίηση της διανομής μετά από την κτηματογράφηση τοπογραφικής υπηρεσίας του Υπουργείου Γεωργίας.

παραχώρηση στέγης, εργαλείων, σπόρων, λιπασμάτων, ζώων

η στέγαση –τρόποι επίλυσης του στεγαστικού προβλήματος και χαρακτηριστικά των κατοικιών α) τρόποι χρηματοδότησης για την ανέγερση οικιών

ανέγερση οικιών απευθείας από την Ε.Α.Π (εργολαβία). χορήγηση υλικών από την Ε.Α.Π και αυτεπιστασία ιδιοκτητών

β) χαρακτηριστικά των κατοικιών. δυο δωμάτια, μια αποθήκη, ένας σταύλος

γ) αποπληρωμή και ιδιοκτησία. πληρωμή με δόσεις από τους πρόσφυγες της αξίας του παραχωρούμενου κλήρου . τίτλος απλής κατοχής δίνεται αρχικά στους κληρούχους (όχι ιδιοκτησίας) τίτλος πλήρους κυριότητας δίνεται στους κληρούχους μετά την αποπληρωμή του χρέους. μετά την διάλυση της ΕΑΠ (1930) τα χρέη των αγροτών προσφύγων αναλαμβάνει η

Αγροτική Τράπεζα .


[17]

3. Η Αστική αποκατάσταση έργο του κράτους και λιγότερο της ΕΑΠ η Ε.Α.Π προσφέρει

οικονομική βοήθεια σε λίγες οικοτεχνίες, βιοτεχνίες π.χ. ταπητουργία.

χαρακτηριστικά της αστικής αποκατάστασης και προβλήματα αστική αποκατάσταση στέγαση μόνον και όχι πρόνοια για εύρεση εργασίας Προβλήματα- εμπόδια στην αστική αποκατάσταση.

μεγάλος αριθμός των προσφύγων και πολλές οι ανάγκες λίγα τα ανταλλάξιμα μουσουλμανικά σπίτια στις πόλεις. καθυστέρηση κρατικών οικιστικών προγραμμάτων λόγω της πολιτικής ανωμαλίας

(1920-1930) και της οικονομικής κατάστασης. περιπλάνηση αστών προσφύγων για μεγάλο διάστημα από πόλη σε πόλη. περιστασιακή εργασία προσφύγων στα πρώτα χρόνια ως εργάτες σε οικοδομές,

εργοστάσια, βιοτεχνίες, πλανόδιοι μικροπωλητές, μικροκαταστηματάρχες, ναυτεργάτες, δημόσια έργα , καθώς και εργάτες σε αρδευτικά και αποστραγγιστικά έργα, στη διάνοιξη δρόμων και στην επέκταση λιμανιών.

Χαρακτηριστικά της αστικής στέγασηςΑ. Κατασκευή τεσσάρων συνοικισμών (κράτος ή ΕΑΠ) στην Αθήνα συνοικισμοί : Βύρωνας, Καισαριανή, Νέα Ιωνία στην Αθήνα και Κοκκινιά στον Πειραιά.

Β. Για την στέγαση των αστών προσφύγων δημιουργούνται συνοικισμοί με επέκταση πόλεων στις οποίες είναι οι πρόσφυγες προσωρινά εγκατεστημένοι.

Γ. χαρακτηριστικά των κατοικιών –επιλέγεται να ανεγερθούν μικρές κατοικίες μονοκατοικίες, διπλοκατοικίες, τετρακατοικίες όροφοι : ένας ή δύο δωμάτια : ένα ή δύο δωμάτια, κουζίνα, βοηθητικοί χώροι.

Δ. Τρόπος κατασκευής : το κράτος ή Ε.Α.Π αναθέτουν την ανέγερση σε εργολάβους ή φροντίζουν να εφοδιάσουν τους πρόσφυγες με τα αναγκαία μέσα για να κατασκευάσουν οι

ίδιοι τα σπίτια τους.

Παράλληλα, -ιδρύονται προσφυγικοί οικισμοί -χορηγούνται άτοκα δάνεια σε προσφυγικές οικογένειες για τη στέγασή τους.

Προβλήματα στην οικοδόμηση των οικισμών


[18]

απουσία έργων υποδομής ( ύδρευση, αποχετευτικό δίκτυο, οδικό δίκτυο, χώροι πρασίνου) λόγω έλλειψης χρόνου και χρημάτων

παρά την ομοιομορφία υπάρχουν διαφοροποιήσεις στις κατοικίες ενός οικισμού σε σχέση με ένα άλλο ως προς το εμβαδόν, την λειτουργικότητα.

Η στέγαση των εύπορων προσφύγων- φροντίζουν μόνοι τους τη στέγασή τους.

δυνατότητες για τη στέγασή τους αγορά ή ενοικίαση κατοικιών μέσα στις πόλεις και ενσωμάτωση με τους γηγενείς πληθυσμούς. πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών διαδικασία :

ίδρυση οικοδομικού συνεταιρισμού. αγορά έκτασης γης σε προνομιούχο περιοχή. οικοδόμηση αστικών κατοικιών καλής ποιότητας .

οικισμοί : Νέα Σμύρνη, Καλλίπολη Πειραιά.

Η στέγαση των απόρων προσφύγων εγκατάσταση σε καλύβες, χαμόσπιτα, πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών

οικισμών. δημιουργία παραγκουπόλεων γύρω από προσφυγικούς συνοικισμούς. ζουν εκεί σε άθλιες συνθήκες ζωής για πολλά χρόνια.


[19]

Δ. Η ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΩΝ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

1. Η Αποζημίωση των ανταλλαξίμων .

Σύμβαση Λοζάνης (30/01/1923) πρόβλεψη αποζημίωσης ανταλλαξίμων από το κράτος υποδοχής.

Έργο εκτίμησης αξίας περιουσίας των περιουσιών που εγκαταλείφθηκαν ανέλαβε η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής

για να βοηθήσει στο έργο της ελληνικής αντιπροσωπείας συστάθηκε η ↓

Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής Πληθυσμών (1924), υπάγεται στο Υπουργείο Γεωργίας.↓ για την αποτελεσματικότερη λειτουργία της ιδρύθηκαν τα κατά τόπους τα

Γραφεία Ανταλλαγής (Πληθυσμών) υποβάλλονται οι δηλώσεις των ενδιαφερομένων και τα Γραφεία προβαίνουν σε προσωρινή εκτίμηση των περιουσιών με βάση τις δηλώσεις που υποβλήθηκαν στις .↓

Ειδικές Επιτροπές προσφύγων (συμπατριωτών των ενδιαφερομένων) → εξετάζουν τις αιτήσεις των δικαιούχων αν θεωρηθούν ανακριβείς προβλέπεται η αναθεώρησή τους από το

↓ Ανώτατο Συμβούλιο

→ για οριστική εκτίμηση των περιουσιών που εγκαταλείπονται στην Τουρκία συστάθηκανΠρωτοβάθμιες Επιτροπές Εκτίμησης καιΔευτεροβάθμιες Επιτροπές Εκτίμησης για προβλήματα που θα ανέκυπταν.

Διαδικασία Προσωρινής Εκτίμησης αργοί ρυθμοί εκτίμησης των περιουσιών δυσφορία προσφύγων που είναι σε απόγνωση.

προσωρινή λύση στο πρόβλημα προσωρινή εκτίμηση από το ελληνικό Δημόσιο καταβολή αρχικής προκαταβολής μέχρι

την τελική αποπληρωμή της περιουσίας που εγκαταλείφθηκε στην Τουρκία . η Εθνική Τράπεζα Ελλάδος αναλαμβάνει την πληρωμή προκαταβολής. καθορίζονται τα περιουσιακά στοιχεία που μπορούν να αποζημιωθούν. δικαίωμα είσπραξης προκαταβολής θα δοθεί μόνον στους μη αποκατεστημένους

πρόσφυγες

συμπέρασμα : η ολοκλήρωση του έργου της εκτίμησης των περιουσιών δύσκολη τεράστιο έργο υπονόμευση από την τουρκική πλευρά


[20]

2. Η Ελληνοτουρκική προσέγγιση

I. διπλωματικές συμβάσεις Ελλάδος -Τουρκίας 30/01/1923 Σύμβαση Λοζάνης 24/07/1923 Συνθήκη Λοζάνης

1923-1925 περίοδος εντάσεων στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. 6/1925 Σύμβαση Άγκυρας 12/1926 Συμφωνία Αθηνών

-ρύθμιση επίμαχων θεμάτων, δεν εφαρμόστηκαν ποτέ.

Η πολιτική του Ε. Βενιζέλου στο ζήτημα των σχέσεων Ελλάδας-Τουρκίας1928 : εκλογές – νίκη Φιλελευθέρων , κυβέρνηση Βενιζέλουδιαπραγματεύσεις στόχος Βενιζέλου σχετικά με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

διευθέτηση των οικονομικών διαφορών των δυο χωρών αναγνώριση του εδαφικού καθεστώτος

εμπόδιο στην προσέγγιση με την Τουρκία : η αρνητική στάση των προσφύγων

10/6/1930 Συμφωνία Άγκυρας : → οικονομικό σύμφωνο. ρυθμίζει το ζήτημα των Ελλήνων Ορθοδόξων Κωνσταντινούπολης Μουσουλμάνων

Θράκης & καθώς και των «φυγάδων».ορίζει ότι

α) οι ανταλλάξιμες μουσουλμανικές περιουσίες στην Ελλάδα περιέρχονται στην ελληνική κυριότητα.β) ανταλλάξιμες ελληνικές περιουσίες στην Τουρκία περιέρχονται στην τουρκική κυριότητα .γ) προβλέπεται αμοιβαία απόσβεση οικονομικών υποχρεώσεων μεταξύ των δυο χωρών.

οι ελληνο-τουρκικές συμφωνίες της 30ης Οκτωβρίου 1930. 30/10/1930 Σύμφωνο φιλίας, ουδετερότητας και διαιτησίας 30/10/1930 Πρωτόκολλο για τον περιορισμού ναυτικών εξοπλισμών 30/10/1930 Σύμβαση εμπορίου, εγκατάστασης και ναυτιλίας με την τελευταία σύμβαση δίνεται η δυνατότητα στους υπηκόους καθενός από τα δυο κράτη να

ταξιδεύουν ή να εγκαθίστανται (με περιορισμούς) στο έδαφος του άλλου.

οι μεταγενέστερες εξελίξεις διαψεύδουν τις προσδοκίες που δημιούργησε η λύση που δόθηκε από τις Ελληνοτουρκικές συμφωνίες.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥΘΕΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

αποφυγή συγκρούσεων των δυο κρατών για αρκετά χρόνια. αναγνώριση εδαφικού καθεστώτος χωρών – τα σύνορα δεν αμφισβητούνται επίτευξη ομοιογένειας εσωτερική μεταρρύθμιση και ανάπτυξη ειρηνική συνύπαρξη χωρών


[21]

ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΟΨΗ διάψευση προσδοκιών από τη λύση που δόθηκε σε ορισμένα ζητήματα

συμψηφισμός ανταλλαξίμων περιουσιών . Οι κατά πολύ μεγαλύτερες ελληνικές περιουσίες εξισώνονται με τις αντίστοιχες περιουσίες των Μουσουλμάνων στην Ελλάδα.

το παραπάνω γεγονός σε συνδυασμό με την παρακράτηση του 25% της προκαταβολής της αποζημίωσης από την Εθνική Τράπεζα την άρνηση διακανονισμού των προσφυγικών χρεών

έχει ως αποτέλεσμα : την απογοήτευση και την οργή προσφύγων απομάκρυνση από την εκλογική βάση του βενιζελισμού.

εκλογική ήττα των Φιλελευθέρων (1932 και 1933)


[22]

Ε. Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ1. Η ενσωμάτωση των προσφύγωναποκατάσταση και ενσωμάτωση των προσφύγων είναι το σημαντικότερο επίτευγμα το ελληνικού κράτους . Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες πραγματοποιήθηκε η αποκατάσταση :

α. Αντικειμενικές δυσχέρειες δεινή οικονομική θέση χώρας πολιτικές περιστάσεις δεκαετιών 1920 και 1930 ελλιπής κρατική οργάνωση τεράστιος αριθμός προσφύγων

συμπέρασμα : «τιτάνιο» το έργο της αποκατάστασης

β. Ε.Α.Π. καθοριστικός ο ρόλος στο διάστημα 1924-1928οι παράγοντες που συνέβαλαν στην θετική λειτουργία της Ε.Α.Π

ο διεθνής έλεγχος της Ε.Α.Π & η αποστασιοποίηση της από ελληνική πολιτική ζωή

αποτελεσματικότητα το ελληνικό κράτος παραχώρησε

υλικά μέσα & ανθρώπινο δυναμικό τα αρνητικά φαινόμενα στην υλοποίηση του έργου της Ε.Α.Π

βιαστική, πρόχειρη, εμπειρική προσπάθεια, άμεσες ανάγκες, πολιτικές σκοπιμότητες

δεν μειώνουν την σπουδαιότητα και τη σημασία του έργου της.

Χαρακτηριστικά των προσφύγων στο ελληνικό κράτος Η σύνθεση του προσφυγικού πληθυσμού

διαφορετικήκοινωνική προέλευση, πολιτιστική παράδοση, διάλεκτο ή γλώσσα (100.00 περίπου τουρκόφωνοι)

βαθμός – τρόπος ενσωμάτωσης γρήγορη ενσωμάτωση ευπόρων κατοίκων Μικράς Ασίας και Ανατολικής Θράκης μεταφέρουν μαζί τους μεγάλο μέρος από την περιουσία τους. ενσωματώνονται με τους γηγενείς πληθυσμούς.

αργή αφομοίωση πλειονότητας προσφύγων (παρά την ταχύτητα στην αποκατάστασή τους) . ψυχικά τραύματα, άγχος επιβίωσης και βελτίωσης ζωής προσφυγική κριτική για ελληνικό κράτος και για τους κατοίκους του.

Η κριτική των προσφύγων στο Ελληνικό κράτος


[23]

κατηγορίες για παραβίαση βασικών δικαιωμάτων με τη Σύμβαση Λοζάνης (30/1/1923) και με το ελληνο-τουρκικό σύμφωνο του 1930. αποζημίωση μόνον για ένα μέρος της περιουσίας που έχασαν η ανταλλάξιμη περιουσία δεν κατέληγε πάντοτε στους πρόσφυγες.

γιατί η ανταλλάξιμη περιουσία δεν αποκτήθηκε από τους πρόσφυγες. παρά την ύπαρξη νομοθεσίας ήδη πριν από το 1922 που απαγορεύει τη μεταβίβαση της

ακίνητης μουσουλμανικής ιδιοκτησίας. υπήρξαν περιπτώσεις μεταβίβασης εξαιτίας της έλλειψης κτηματολογίου ανυπαρξίας τίτλων ιδιοκτησίας των δυσκολιών στην οριοθέτησης και στην περίφραξη.

συνέπεια να περιέλθουν οι ανταλλάξιμες εκτάσεις σε ντόπιους.

Οι σχέσεις των προσφύγων με τους γηγενείςδιαφορές νοοτροπίας μεταξύ προσφύγων και ντόπιων.

αλληλοκατηγορίες προσφύγων & γηγενών γηγενείς : σχολιάζουν αρνητικά το ήθος προσφύγων (αστών), διασκέδαση, κοσμοπολίτικη συμπεριφορά ανδρών και γυναικών πρόσφυγες: σχολιάζουν το χαμηλό μορφωτικό και πολιτιστικό επίπεδο, προβάλλουν την ελληνικότητα τους που αμφισβητούν οι ντόπιοι.

Η διάσταση προσφύγων και γηγενών εκφράζεται στην Οικονομική ζωή

ανταγωνισμός στην αγορά εργασίας, → ιδιοκτησία της γης → επιχειρηματικές δραστηριότητες

Πολιτική ζωή Οι πρόσφυγες

αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια και πολιτικά δικαιώματα πριν αποκτήσουν στέγη και εργασία.

εντάσσονται στο κόμμα του Βενιζέλου ως ψηφοφόροι, πολιτευτές, βουλευτές, υπουργοί. μίσος αντιβενιζελικών και αντιβενιζελικού τύπου γα τους πρόσφυγες.

Κοινωνική ζωή


[24]

προσφυγικοί συνοικισμοί που κατοικούν οι πρόσφυγες είναι απομονωμένοι απουσία σχέσεων με τους γηγενείς, συνάπτουν γάμους μεταξύ τους. πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν σε πόλεις ή χωριά

επικοινωνούν με τους ντόπιους λόγω συνύπαρξης στους χώρους εργασίας, στα σχολεία, στις εκκλησίες, στις γειτονιές.

σταδιακά συνάπτουν μικτούς γάμους οι οποίοι αυξάνονται .

συμπεράσματα για τις σχέσεις γηγενών - προσφύγων ελάχιστες περιπτώσεις ανοικτής σύγκρουσης γηγενών και προσφύγων. υποτιμητική σημασία όρου «πρόσφυγας» η διαχωριστική γραμμή ντόπιων – προσφύγων παύει να υπάρχει μετά το 1940. οι πρόσφυγες της πρώτης γενιάς ( και πριν το 1940), τα παιδιά και τα εγγόνια τους συμμετέχουν

σε όλες τις δραστηριότητες στην νέα τους πατρίδα.


[25]

2. Οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων.η Μικρασιατική καταστροφή καθοριστικό γεγονός για την πορεία του ελληνικού έθνους στην σύγχρονη εποχή. απόψεις :

παραλληλίζεται με την άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) θεωρείται ως αφετηρία της νέας Ελλάδας.

το προσφυγικό ζήτημα -συνέπεια της μικρασιατικής καταστροφής- αποτέλεσε για την Ελλάδα ζήτημα μεγάλης σπουδαιότητας

οικονομικό πολιτικό πολιτιστικό κοινωνικό

α. Εξωτερική πολιτική καλές σχέσεις Ελλάδος – Τουρκίας για περίπου τρεις δεκαετίεςαιτία : η ανταλλαγή πληθυσμών αφαιρεί την τελευταία αιτία προστριβών Ελλάδας-Τουρκίας.

β. Πληθυσμός / Εθνολογική σύσταση αύξηση του πληθυσμού κατά 20% (1920 -1928)

αύξηση ρυθμού αστικοποίησης (Αθήνα,) δημιουργία προσφυγικών συνοικισμών γύρω από την Αθήνα οδηγεί στο σχηματισμό του

σημερινού ενιαίου πολεοδομικού συγκροτήματος Αθήνας, Πειραιά . διόγκωση και άλλων αστικών κέντρων (Θεσσαλονίκη, Ηράκλειο, Βόλος).

επίτευξη μεγαλύτερης εθνικής ομοιογένειας το 1920 οι μη ορθόδοξοι Έλληνες το 20% 1928 οι μη ορθόδοξοι Έλληνες το 6% του

πληθυσμού. αύξηση ελληνικού πληθυσμού Δυτικής Θράκης, Ηπείρου πλήρης εξελληνισμός Κρήτης, Λέσβου, Λήμνου ενίσχυση ελληνισμού στη Μακεδονία ( το 1920 το 48% είναι μη ορθόδοξοι Έλληνες 1928 το

12% μη Ορθόδοξοι Έλληνες) η ενίσχυση του ελληνικού χαρακτήρα της Μακεδονίας είχε μεγάλη σημασία για την εδαφική

ακεραιότητα της Ελλάδας. περιοχές της Βόρειας Ελλάδας που ήταν αραιοκατοικημένες και μερικές παραμεθόριες

εποικίζονται από τους πρόσφυγες. κατοχύρωση και ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος νέων περιοχών που απελευθερώθηκαν από

τους Βαλκανικούς πολέμους.

γ. Οικονομία


[26]

αρχικά η άφιξη των προσφύγων είναι βαρύ φορτίο για το ελληνικό κράτος, μεσοπρόθεσμα το ελληνικό κράτος ωφελείται ιδιαίτερα.

1. Αγροτική παραγωγή αναδιάρθρωση καλλιεργειών και πολλαπλασιασμός της παραγωγής . 50% αύξηση καλλιεργούμενων εκτάσεων στη δεκαετία 1922- 1931. εξασφάλιση επάρκειας σιτηρών εφαρμογή από τους πρόσφυγες της αμειψισποράς της πολυκαλλιέργειας στήριξη μικρής γεωργικής ιδιοκτησίας κατασκευή μεγάλων εγγειοβελτιωτικών έργων (Μακεδονία) εξαιτίας της έλλειψης γεωργικών

εκτάσεων για την εγκατάσταση των προσφύγων. εισαγωγή νέων καλλιεργειών , επέκταση παλαιών ( καπνός, βαμβάκι, σταφίδα) . βελτίωση κτηνοτροφίας και πτηνοτροφίας. ανάπτυξη δενδροκομίας, σηροτροφίας, αλιείας από πρόσφυγες που ήταν ειδικευμένοι σε

αυτούς τους τομείς.

2. Βιομηχανία αναζωογόνηση της βιομηχανίας (αίτια) νέο , ειδικευμένο και φθηνό εργατικό δυναμικό διεύρυνση αγοράς δράση ανθρώπων με επιχειρηματικές ικανότητες. (μεγαλέμποροι, βιομήχανοι) διπλασιασμός βιομηχανικών μονάδων (1922 - 1932) η πρόοδος όμως όχι σημαντική

εξαιτίας των παραδοσιακών δομών στη λειτουργία τους. τομείς της βιομηχανίας με κυρίαρχη την παρουσία προσφύγων

κλωστοϋφαντουργία, ταπητουργία, μεταξουργία, αλευροβιομηχανία, παραγωγή οικοδομικών υλικών

πρόσφυγες διακρίνονται ως επιχειρηματίες, βιομήχανοι, μεγαλέμποροι. Έλληνες από αστικά κέντρα Μικράς Ασίας, Κωνσταντινούπολης υπερέχουν σε σχέση με

τους αυτόχθονες σε επιχειρηματικό πνεύμα, εκπαίδευση, κατάρτιση, προοδευτικές αντιλήψεις


[27]

σημαντική συμβολή στην οργάνωση επιχειρήσεων ή στην στελέχωση άλλων επιχειρήσεων (προσφύγων ή γηγενών)

κοσμοπολιτισμός, ξένες γλώσσες, εμπειρία ένταξη γυναικών στον ενεργό πληθυσμό .

1930 οι γυναίκες αποτελούν την πλειοψηφία στην καπνοβιομηχανία, την κλωστοϋφαντουργία τα έτοιμα ενδύματα)

δ. Πολιτισμός Μ. Ασία, Κωνσταντινούπολη, Πόντος : πολιτιστική παράδοση αιώνων Μουσική επίδραση στον τρόπο έκφρασης των λαϊκών στρωμάτων και ανάδειξη σε μουσικής της πόλης

(ρεμπέτικο) ρεμπέτικο : οργανοπαίχτες, τραγουδιστές κυριαρχία σε λαϊκή μουσική (έως 1940) όπερα, συμφωνική μουσική μουσικοσυνθέτης Μ. Καλομοίρης . Λογοτεχνία : Γ. Σεφέρης, Η. Βενέζης, Κ. Πολίτης, Γ. Θεοτοκάς, Σ. Δούκας, Φ. Κόντογλου Ζωγραφική: Φ. Κόντογλου

συμπεράσματα : σημαντική συμβολή των προσφύγω στα γράμματα και στις τέχνες εμπλουτισμός ελληνικής γλώσσας. εξέλιξη ελληνικού πολιτισμού. σημαντική προσφορά προσφύγων στη διαμόρφωση της νέας ελληνικής ταυτότητας.


2.ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ

Documents

Transcript of 2.ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ