2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

38
Έλσα ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗ Δ. Νομικής –Δικηγόρος Επ. Καθηγήτρια Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μ.Μ.Ε., Α.Π.Θ. e-mail: [email protected] ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΌ : ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ, ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΜΕ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΚΡΙΤΩΝ ΤΕΥΧΟΣ 1/2008. 1

description

 

Transcript of 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

Page 1: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

Έλσα ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΔ. Νομικής –Δικηγόρος

Επ. Καθηγήτρια Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μ.Μ.Ε., Α.Π.Θ.

e-mail: [email protected]ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΌ :

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ, ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΜΕ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΤΩΝ ΚΡΙΤΩΝΤΕΥΧΟΣ 1/2008.

1

Page 2: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

Πνευματική Ιδιοκτησία και επικοινωνία στον

Κυβερνοχώρο: P2P, “creative commons” και το

μέλλον του θεσμού στο ψηφιακό περιβάλλον

Στο πλαίσιο της μοντέρνας εποχής και σε όλη τη διάρκειά της, η πνευματική

ιδιοκτησία –δηλαδή, το απόλυτο δικαίωμα του δημιουργού να επιτρέπει ή να

απαγορεύει κάθε χρήση και εκμετάλλευση του πνευματικού του έργου με κάθε μέσο

και με κάθε τρόπο- αποτελούσε το αναγκαίο συμπλήρωμα της ελευθερίας της

έκφρασης και της επικοινωνίας (Lucas, 2003:1 ∙ Ginsburg, 2004: 2 ∙ Geiger, 2004: 7-

13, 115-179). Πράγματι, αυτό το σύστημα προστασίας της πνευματικής δημιουργίας

θεωρήθηκε από τη συντριπτική πλειοψηφία της νομικής θεωρίας, ότι με την

οικονομική αυτοτέλεια που υπόσχεται, παρέχει στον δημιουργό, τη δυνατότητα

δημιουργικής έκφρασης, ελεύθερης από κάθε παρέμβαση δημόσιας ή ιδιωτικής

εξουσίας. Η δε παραχώρηση αποκλειστικών δικαιωμάτων εκμετάλλευσης,

συμφιλιώνεται με τα δικαιώματα των πολιτών στην πληροφόρηση και την

επικοινωνία, μέσω της θεσμοθέτησης χρονικών περιορισμών και εξαιρέσεων από το

μονοπώλιο (οι εξαιρέσεις αφορούν πχ. την αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση, τις

χρήσεις για ενημερωτικούς, εκπαιδευτικούς ή ερευνητικούς σκοπούς κλπ.) Έτσι, ο

θεσμός λειτούργησε, από τη γέννησή του, τον 18ο αιώνα, ως κίνητρο για την

παραγωγή πνευματικών έργων (Ginsburg, 1990: 993-999, 1006) και των ιδεών που

ενυπάρχουν σε αυτά και, άρα, ως μέθοδος πολιτιστικής πολιτικής που στοχεύει στην

ενίσχυση του πλουραλισμού (Κουμάντος 2002: 4-10.).

Η παραπάνω ισορροπία φαίνεται πως έχει πρόσφατα διαταραχθεί. Στην

επωνομαζόμενη Κοινωνία της Πληροφορίας» που μέλλεται να μας οδηγήσει, όπως

2

Page 3: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

υποστηρίζεται, στην «Κοινωνία της Γνώσης» (Κονδύλης, 1998: 147-148)1, μια εκ

διαμέτρου αντίθετη θέση κερδίζει συνεχώς έδαφος, ιδίως, στους κύκλους των

χρηστών του διαδικτύου. Σύμφωνα με την θέση αυτή, το απόλυτο δικαίωμα του

δημιουργού και, κατά συνέπεια, το μονοπώλιο που το δικαίωμα αυτό εγκαθιδρύει

υπέρ των μεγάλων επιχηρήσεων της βιομηχανίας της πληροφορικής και της

επικοινωνίας, αποτελεί εμπόδιο στην ελευθερία της έκφρασης, της πληροφόρησης

και της επικοινωνίας, αδικαιολόγητο περιορισμό των δικαιωμάτων πρόσβασης των

πολιτών στα πολιτισμικά αγαθά2 (Ginsburg, 2004:2-4 · Geiger, 2004:185-411) που

συρρικνώνει τις δυνατότητες ενεργής συμμετοχής τους στο πολιτικό και πολιτιστικό

γίγνεσθαι. Στο όνομα των απόλυτων δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, που τους

έχουν μεταβιβαστεί από τους πνευματικούς δημιουργούς και που τους

αναγνωρίζονται από την νομοθεσία σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο, οι επιχειρήσεις

αυτές επιχειρούν να ελέγξουν την πρόσβαση στα έργα, καθώς και την ιδιωτική

αναπαραγωγή τους στο ψηφιακό περιβάλλον, διεισδύοντας σε πεδία, τα οποία

βρισκόταν εκτός μονοπωλίου της πνευματικής ιδιοκτησίας (Geiger, 2004:267-300).

Οι χρήστες, από την πλευρά τους, στο όνομα των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους

ως πολιτών3, αμφισβητούν την εδραίωση των μονοπωλιακών επιχειρήσεων της

πολιτιστικής βιομηχανίας και της βιομηχανίας της επικοινωνίας, στο Διαδίκτυο.

Πράγματι, η πληροφορία και το δικαίωμα στην πληροφόρηση ανάγονται σε

1 Βλ., σχόλιο του συγγραφέα και επιχειρήματα, για το αν και σε ποιο μέτρο, η Κοινωνία της Πληροφορίας, μέλλει

να μας οδηγήσει, στην Κοινωνία της Γνώσης.

2 Όπως αναφέρει η Ginsburg, «We once thought that copyright fostered freedom of expression. That was an idea

espoused not only by the US Supreme Court, but more venerably by that considerable copyright non-enthusiast,

Macaulay. But now we learn that copyright suppresses creativity, at least creativity of the recycling kind».

3 Αναφερόμαστε ιδίως στα δικαιώματα του πολίτη στην πληροφόρηση και την επικοινωνία, αλλά και στα

πολιτιστικά δικαιώματα του πολίτη (βλ. άρθρο 27§1 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του

Ανθρώπου.

3

Page 4: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

θεμελιώδες πρόταγμα της Κοινωνίας της Πληροφορίας, ενώ από την πλευρά της, η

ελευθερία της επικοινωνίας, αποτελεί θεμελιώδη δημοκρατική αξία, και θεσμό της

διαδραστικής επικοινωνίας που εγκαθιδρύεται με το διαδίκτυο και τα νέα ψηφιακά

Μέσα (Lucas, 2003: 2 ∙ Vivant, 2001: 201).

Στην παραπάνω κατεύθυνση θα ήταν δυνατό να υποστηριχθεί, ότι η σύγχρονη

πνευματική ιδιοκτησία συνιστά ένα αποτελεσματικό εργαλείο (Deliyanni, 2006: 7-10

∙ Δεληγιάννη, 2007: 26-31), για την κατάληψη (J. M. Ferry 2003: 141) του νέου υπό

διαμόρφωση ψηφιακού δημόσιου χώρου (του κυβερνοχώρου) από τα ιδιωτικά

οικονομικά συμφέροντα των μεγάλων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται

σ’αυτόν, εις βάρος της συμμετοχής του πολίτη (Lessig 2004)4. Σε κάθε περίπτωση,

πάντως, είναι σαφές, ότι η πνευματική ιδιοκτησία διέρχεται μια σοβαρή κρίση

νομιμοποίησης, μια και ένα σημαντικό μέρος του κοινωνικού συνόλου σε παγκόσμιο,

πλέον επίπεδο, αμφισβητεί τη δημοκρατική της νομιμοποίηση και αρνείται να

συμμορφωθεί με το περιεχόμενο των κανόνων της.

Η παρουσίαση αυτή έχει ως στόχο να μας εισαγάγει στην προβληματική της

σύγχρονης αυτής κρίσης της πνευματικής ιδιοκτησίας. Ύστερα (Ι) από μια συνοπτική

παρουσίαση των αιτίων της σύγκρουσης μεταξύ των δικαιούχων της πνευματικής

ιδιοκτησίας και των χρηστών και των κύριων επιχειρημάτων που έχουν διατυπωθεί

εναντίον του παραδοσιακού θεσμού, θα εξετάσουμε (ΙΙ) το εναλλακτικό μοντέλο

προστασίας “creative commons» που έχει προταθεί από το κίνημα “copyleft” και το

αν, και σε ποιο μέτρο, οι άδειες “creative commons» έχουν την προοπτική να

αντικαταστήσουν το παραδοσιακό σύστημα ενώ, τέλος, (ΙΙΙ) θα προσπαθήσουμε,

4 Να σημειωθεί ότι το βιβλίο του Lessig στο οποίο γίνεται και η αντίστοιχη παραπομπή, τιτλοφορείται «Free

Culture: How Big Media Uses Technology and The Law to Lock Down Culture and Control Creativity”.

4

Page 5: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

μεταξύ των ακραίων θέσεων και των αντιπειρατικών στρατηγικών των δικαιούχων

και του αμφίβολου και γεμάτου αυταπάτες λόγου των creative commons, να

σκιαγραφήσουμε κάποιες βασικές αρχές και κατευθυντήριες γραμμές, που θα έπρεπε

απαραίτητα να ενταχθούν στο σύγχρονο σύστημα προστασίας της πνευματικής

δημιουργίας.

Ι. Αίτια της σύγκρουσης μεταξύ δικαιούχων της πνευματικής ιδιοκτησίας και

χρηστών του Διαδικτύου: κρίση νομιμοποίησης της πνευματικής ιδιοκτησίας

1. Οι μεταμορφώσεις της πνευματικής ιδιοκτησίας στο ψηφιακό περιβάλλον.

α) Εμπορευματοποίηση του θεσμού. Η ένταξη των κανόνων του διεθνούς εμπορίου

στο πεδίο της πνευματικής ιδιοκτησίας και η παγκοσμιοποίηση, γενικότερα,

σηματοδότησαν την εμπορευματοποίηση του θεσμού της πνευματικής ιδιοκτησίας.

Στο πλαίσιο αυτό, ξεκίνησε η εναρμόνιση των δύο διαφορετικών συστημάτων

προστασίας που ισχύουν παγκοσμίως, του ηπειρωτικού συστήματος προστασίας

(droit d’auteur), με το αγγλοσαξωνικό, (copyright) (Geiger, 2004 ∙ Gaudrat, 2000:

29 ∙ Vivant, 2003 : 210).

Στη διαδικασία, όμως, αυτή, υπερίσχυσαν, (όπως ήταν αναμενόμενο), οι αρχές

του αγγλοσαξωνικού copyright (von Levinski 2004: 13), το οποίο εξελίχθηκε προς

την κατεύθυνση προστασίας των πολιτισμικών επιχειρήσεων (Ginsburg, 1995: 992-

993), με στόχο την αποκόμιση του μέγιστου δυνατού οφέλους από την εκμετάλλευση

των πνευματικών έργων, σε αντίθεση με το ηπειρωτικό σύστημα, το οποίο εξελίχθηκε

εντέλει, προς μια κατεύθυνση περισσότερο ανθρωπιστική, θέτοντας στο κέντρο της

προστασίας τον πνευματικό δημιουργού ως φυσικό πρόσωπο. Όμως, το

αγγλοσαξωνικό copyright έχει, διαφορετική δομή και οικονομία, από το ηπειρωτικό

5

Page 6: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

σύστημα (Vivant, 1991: 3-6). Η επικράτησή του σε παγκόσμιο επίπεδο είχε ως

αποτέλεσμα τη νόθευση του ηπειρωτικού συστήματος, τη διατάραξη της ισορροπίας

του, και την προβολή της κατάστασης αυτής στο κοινωνικό πεδίο, με τη μορφή της

κοινωνικής σύγκρουσης (Lucas Α., 1996: 34 . Lucas A. –Lucas H.-J., 2006: §241-242

. Desbois, 1950: §276, 287-290) 5.

β) Διεύρυνση της έννοιας ης πειρατείας και γενίκευση της αντιπειρατικής

εκστρατείας. Είναι σημαντικό να τονιστεί, ότι, από την δεκαετία του 1990

παρατηρείται μια συνεχής προσπάθεια των δικαιούχων της πνευματικής

ιδιοκτησίας προς την κατεύθυνση διεύρυνσης της έννοιας της πειρατείας. Η

ανταλλαγή αρχείων στο διαδίκτυο με λογισμικό το Ρeer to Ρeer αποτέλεσε την

αιχμή του δόρατος στο πεδίο αυτό (Δεληγιάννη, 2007: 26-31) : Για πρώτη φορά

στην ιστορία της πνευματικής ιδιοκτησίας άρχισαν να διώκονται απλοί χρήστες

και, μάλιστα, με ποινικές κυρώσεις, ενώ, η όλη διαδικασία ανταλλαγής αρχείων

που περιέχουν προστατευμένα έργα εντάχθηκε στον γενικότερο αγώνα των

δικαιούχων κατά της πειρατείας.

γ) Σταδιακή ιδιοποίηση του δημόσιου τομέα. Τα τελευταία 20 πρίπου χρόνια

διαπιστώνουμε μια συνεχή επέκταση του μονοπωλίου της πνευματικής ιδιοκτησίας

εις βάρους του επωνομαζόμενου «δημόσιου τομέα»

Η έννοια της πρωτοτυπίας αποτελούσε πάντα τη βασική προϋπόθεση

για την προστασία ενός πνευματικού έργου από το δίκαιο πνευματικής

ιδιοκτησίας. Τα τελευταία όμως χρόνια παρατηρείται μια διαρκής διεύρυνση

5 Ο χαρακτηρισμός των εφήμερων ψηφιακών αναπαραγωγών που συντελούνται στη μνήμη του υπολογιστή, χωρίς

τη δυνατότητα δημιουργίας ορατού αντιγράφου, ως πράξεων αναπαραγωγής και, αντίστοιχα, η διείσδυση της

έννοιας του νόμιμου χρήστη στο ηπειρωτικό σύστημα, αποτελεί, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προς την

αναφερθείσα κατεύθυνση.

6

Page 7: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

της έννοιας αυτής, με αποτέλεσμα την αναγνώριση πνευματικών δικαιωμάτων

πάνω σε έργα τα οποία ουδέποτε στο παρελθόν δεν θα μπορούσαν να

διεκδικήσουν μια τέτοια προστασία. Έτσι, ενώ στο παρελθόν, για να

προστατευθεί ένα πνευματικό έργο, θα έπρεπε, σύμφωνα με την ισχύουσα

θεωρία περί πρωτοτυπίας (Κουμάντος, 2002: 108-113), να εκφράζει την

προσωπικότητα του δημιουργού του, σταδιακά, άρχισε να γίνεται δεκτή, η

προστασία έργων, που απλά, «σηματοδοτούν μια πνευματική συνεισφορά» ή

ακόμη και έργα, που απλά «ανήκουν στον δημιουργό τους» (Sirinelli, 2004:

17).

Στην παραπάνω διεύρυνση συνέβαλε, σε μεγάλο βαθμό, η ένταξη στο

πεδίο της πνευματικής ιδιοκτησίας δημιουργιών χρηστικού, τεχνικού ή και

πληροφοριακού χαρακτήρα, όπως η προστασία των προγραμμάτων

ηλεκτρονικού υπολογιστή, αλλά και η προστασία των βάσεων δεδομένων.

Τέλος, η έλευση της ψηφιακής τεχνολογίας, και του διαδικτύου

σηματοδότησε μια βαθιά μετάλλαξη στους τρόπους παραγωγής

αναπαραγωγής, πρόσληψης, χρήσης και εκμετάλλευσης των πνευματικών

έργων. Η χρήση τεχνολογικών μέτρων με στόχο την αποτελεσματικότερη

προστασία των δικαιούχων στο διαδίκτυο από την χωρίς άδεια χρήση των

έργων τους, απειλεί τις «ελεύθερες χρήσεις» (δηλαδή τις εξαιρέσεις) που το

δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας αναγνώριζε παραδοσιακά υπέρ του τελικού

χρήστη ενός πνευματικού έργου: ο αγοραστής ενός βιβλίου, DVD ή CD, ήταν

στο παρελθόν ελεύθερος να διαβάσει, να δει να ακούσει, ή να αναπαραγάγει

για ιδιωτική χρήση το έργο που ήταν εγγεγραμμένο στον υλικό φορέα

7

Page 8: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

(Helberger, 2004, 2006 . Schaub, 2005)6. Όμως, σήμερα, η χρήση

τεχνολογικών μέτρων προστασίας, περιορίζει δραστικά την ελευθερία του

αυτή, μέσα από την σταδιακή ανάδυση ενός νέου «δικαιώματος στην

πρόσβαση», όπως θα δούμε αμέσως παρακάτω.

2. Ο έλεγχος της πρόσβασης και τα τεχνολογικά μέτρα προστασίας, ειδικότερα.

α) Γενικά: πώς περάσαμε από το δικαίωμα αναπαραγωγής στον έλεγχο της

πρόσβασης; Ενώ, λοιπόν, όπως ελέχθη, ο τελικός χρήστης ήταν ελεύθερος να προβεί

σε οποιαδήποτε ιδιωτική χρήση του έργου επιθυμούσε, από την έλευση της ψηφιακής

τεχνολογίας », εισέβαλε για πρώτη φορά στον χώρο της πνευματικής ιδιοκτησίας η

έννοια της «νόμιμης χρήσης» και του «νόμιμου χρήστη». Το πρόβλημα ενέσκυψε

πρώτα, στο πεδίο της νομικής θεωρίας, όταν ετέθη ζήτημα επανακαθορισμού της

έννοιας της αναπαραγωγής στο ψηφιακό περιβάλλον. Στο περιβάλλον αυτό η

αναπαραγωγή χάνει το θεμελιώδες τεχνικό χαρακτηριστικό της, το «υλικό αντίτυπο»,

οπότε έπρεπε να καταστεί σαφές, αν κάθε αναπαραγωγή, ακόμη και εφήμερη, που

συντελείται στη μνήμη του ηλεκτρονικού υπολογιστή θα έπρεπε να χαρακτηριστεί ως

πράξη για την οποία έπρεπε να ζητηθεί η πρότερη άδεια του δικαιούχου του έργου.

Αυτό θα είχε, όμως, ως συνέπεια, να υπόκεινται σε άδεια, πράξεις, οι οποίες,

εντασσόμενες στο πλαίσιο μιας τεχνικής καθαρά διαδικασίας και συντελούμενες από

6 Βλ και τη σχετική νομολογία σε: http :// www . indicare . org / tiki - read _ article . php ? articleId =123 .

http://www.ivir.nl/publications/helberger/INDICAREStateoftheArtReport.pdf .

http :// www . ivir . nl / publications / other / copyrightlawconsumerprotection . pdf . Tribunal Paris (2004): Tribunal de

grand instance de Paris 3ème chambre, 2ème section, Stéphane P., UFC Que Choisir/Société Films Alain Sarde et,

Jugement du 30 avril 2004, διαθέσιμο στο: http://www.legalis.net/

8

Page 9: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

το μηχάνημα, χωρίς τη συμμετοχή της ανθρώπινης βούλησης, δεν είχαν καμία

αυτοτέλεια. Έτσι, στη συνέχεια, οι μη αυτόνομες πράξεις της διαδικασίας έπρεπε να

εξαιρεθούν, για να μην οδηγήσουν σε μια αδικαιολόγητη προστασία του δικαιούχου.

Στη συνέχεια, οι κοινοτικές Οδηγίες –για την προστασία προγραμμάτων η/υ και

για την προστασία των βάσεων δεδομένων-, εισήγαγαν, από την πλευρά τους, τον

παραπάνω ευρύ ορισμό της αναπαραγωγής και τις αντίστοιχες έννοιες του νόμιμου

χρήστη και της νόμιμης χρήσης και αλλοίωσαν ακόμη περισσότερο την φιλοσοφία

του ηπειρωτικού συστήματος προστασίας: η χρήση για πρώτη φορά εμφανίζεται ως

πράξη κρίσιμη στο πεδίο της πνευματικής ιδιοκτησίας, δηλαδή, ως πράξη που

επιζητεί την άδεια του δημιουργού. Εδώ, όμως, πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη

ανατροπή: η αρχή του δικαίου (κάθε ιδιωτική χρήση από τον τελικό χρήστη είναι

ελεύθερη) έγινε εξαίρεση7 και η εξαίρεση έγινε αρχή (καμία πράξη χρήσης δεν είναι

ελεύθερη, εκτός αν πραγματοποιείται από αυτόν που νόμιμα απέκτησε αντίτυπο του

προστατευόμενου έργου).

Τέλος, η Οδηγία 29/2001, θέσπισε την υποχρέωση εφαρμογής τεχνολογικών

μέτρων ελέγχου της πρόσβασης στα έργα, καθώς και την προστασία των μέτρων

αυτών κατά των πράξεων καταστρατήγησής τους (Ginsburg, 2000: 1-46).

Έτσι, μέσα από τις παραπάνω μεταρρυθμίσεις, το παραδοσιακό «δικαίωμα

αναπαραγωγής» μεταλλάχθηκε σε ένα δικαίωμα ελέγχου της πρόσβασης8 των έργων

7 Το σύστημα copyright ισορροπεί αυτή την υπερβολή με τον θεσμό του fair use, που δίνει στον δικαστή ευρείες

δυνατότητες περιορισμού του δικαιώματος αναπαραγωγής υπέρ των χρηστών, τα δικαιώματα των οποίων

προβλέπονται ρητά στον νόμο και, μάλιστα, στο Σύνταγμα. Αντίθετα, στο ηπειρωτικό σύστημα, οι περιορισμοί

του δικαιώματος αναπαραγωγής υπέρ των χρηστών, είναι πολύ συγκεκριμένοι και ερμηνεύονται στενά,.

8 Προέλευση του δικαιώματος στην πρόσβαση: η ανάδυσή του συνδέεται στενά. με τη συγχώνευση του πεδίου της

πνευματικής δημιουργίας / παραγωγής πολιτισμικών αγαθών αφενός, με το πεδίο της επικοινωνίας αφετέρου, την

οποία επέτρεψαν οι νέες ψηφιακές τεχνολογίες. Η συγχώνευση αυτή, πραγματοποιείται, μέσα από κοινές

9

Page 10: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

στο διαδίκτυο, το οποίο αμφισβητούν οι χρήστες, όπως ελέχθη (Dussolier, Ginsburg,

Hugenholtz, Lucas, Strowel, 2000: 3-85).

β) H φύση του δικαιώματος για έλεγχο της πρόσβασης στα έργα: Το δικαίωμα

ελέγχου της πρόσβασης δεν είναι ως προς τη φύση του ένα δικαίωμα του δημιουργού,

αλλά ένα δικαίωμα του διαμεσολαβητή, (Vivant, 2005: 10-12). Πράγματι, μόνον ο

τελευταίος έχει συμφέρον να ελέγχει τη χρήση των έργων, ενώ αντίθετα, ο θεσμός

της πνευματικής ιδιοκτησίας, θεωρείται ότι ενσωματώνει στη φιλοσοφία του, και στο

περιεχόμενο της προστασίας, την έννοια της επικοινωνίας του δημιουργού με το

κοινό του και την διακίνηση των ιδεών.

Οι σύγχρονοι δικαιούχοι της πνευματικής ιδιοκτησίας λειτουργούν ως

διαμεσολαβητές και συγχρόνως ως προνομιούχοι «επικοινωνητές» (Μ.Μ.Ε.) του

κυβερνοχώρου, εκτελούν, όμως, πλέον, λειτουργίες ξένες με το πεδίο και τις

παραδοσιακές λειτουργίες της πνευματικής ιδιοκτησίας που συνδέονταν άρρηκτα με

την πνευματική δημιουργία και (δευτερευόντως) με την παραγωγή πνευματικών

έργων. Αυτό, όμως, συνιστά μια σημαντική και μη αμελητέα, απόκλιση, του θεσμού

από τη φιλοσοφία του.

γ) Κοινωνικο-οικονομικές ασυμμετρίες στον Κυβερνοχώρο. Ο έλεγχος της

πρόσβασης και της χρήσης είναι δυνατό να δημιουργήσει νέα μονοπώλια και

ασυμμετρίες στον κυβερνοχώρο. Η υποχρέωση καταβολής ποσοστιαίας αμοιβής για

τη χρήση τεχνολογικών μέτρων που προστατεύονται με διπλώματα ευρεσιτεχνίας

στρατηγικές και συμφωνίες της πολιτιστικής βιομηχανίας με την βιομηχανία της πληροφορικής και της

επικοινωνίας και με εργαλείο, τα δικαιώματα πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας, τα οποία κατέχουν οι

επιχειρήσεις αυτές. Η ανάγκη κυριαρχίας τους στις νέες αγορές που διαμορφώνονται, οδηγεί, όμως σε μια

σταδιακή διόγκωση του χώρου που καταλαμβάνουν τα προστατευόμενα «άυλα αγαθά» και, συνεπώς σε μια

επέκταση των ιδιωτικών επιχειρηματικών συμφερόντων εις βάρος του «δημόσιου τομέα» ελεύθερης πρόσληψης

και χρήσης των πνευματικών έργων και των πολιτισμικών αγαθών, από τους πολίτες, όπως ελέχθη.

10

Page 11: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

(Vivant, 2005: 10-12) όχι μόνο περιορίζει δραστικά τις δυνατότητες των νέων

δημιουργών και μικρών παραγωγών να θέσουν στο διαδίκτυο τα έργα τους, ελεύθερα

από πνευματικά δικαιώματα και, χωρίς οι ίδιοι να πληρώνουν δικαιώματα για τα

τεχνολογικά μέτρα αυτά, αλλά και απομακρύνει από τον «κυβερνοχώρο» τους

δημιουργούς, που απλά αμφισβητούν (Vivant, 2005: 10-12)9, τα τελευταία, σε

ιδεολογικό επίπεδο. Όμως, η ανεξάρτητη δημιουργία και παραγωγή, συμβάλλουν

καθοριστικά, σε αυτό το σπάνιο, πλέον, στις σύγχρονες συνθήκες πολιτισμικό αγαθό,

που ονομάζουμε «πρωτότυπη δημιουργία» και αποτελούν, αδιαμφισβήτητα,

παράγοντα πολιτισμικής διαφοροποίησης και καλλιτεχνικού - αισθητικού

πλουραλισμού.

δ) Αποδιαμεσολάβηση του «κυβερνοχώρου». Στην πραγματικότητα, το κύριο

διακύβευμα για τον έλεγχο της πρόσβασης είναι η κυριαρχία στη νέα αγορά και στη

δημόσια σφαίρα του διαδικτύου (Rifkin, 2000: 31). Ο βασικός κίνδυνος για όσους

έχουν συμφέρον στον έλεγχο της πρόσβασης, προέρχεται από την δυνατότητα

απευθείας σύνδεσης του πολίτη και χρήστη πνευματικών έργων, με τους δημιουργούς

των έργων, γιατί η σύνδεση αυτή απειλεί την διαμεσολαβητική τους δραστηριότητα,

που ασκείται μέσω του μονοπωλίου της πνευματικής ιδιοκτησίας (Wallis, 2003:

4). Κατά συνέπεια, ο αγώνας για τον έλεγχο της πρόσβασης αποτελεί αγώνα κατά

της αποδιαμεσολάβησης της επικοινωνίας (Wallis, 2003: 1-8) (την οποία, όμως,

υπόσχονται, κατά τα άλλα το διαδίκτυο και τα νέα ψηφιακά Μέσα).

9 Ο Μ. Vivant αναρωτιέται, εδώ, πώς θα λυθεί η σύγκρουση μεταξύ διαμεσολαβητή, που επιβάλλει στο δημιουργό

τη χρήση τεχνολογικών μέτρων και στον δημιουργό, που αρνείται τη χρήση των μέτρων αυτών. Πράγματι, είναι

ενδιαφέρον να διαπιστωθεί στο μέλλον, ποιανού το δικαίωμα θα υπερισχύσει στην παραπάνω περίπτωση και, τι θα

σημάνει η ενδεχόμενη υπερίσχυση των συμφερόντων των διαμεσολαβητών για τη φιλοσοφία του δικαίου

πνευματικής ιδιοκτησίας.

11

Page 12: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

ε) Προσβολές θεμελιωδών δικαιωμάτων των χρηστών. Με την επιβολή της

υποχρέωσης χρήσης τεχνολογικών μέτρων (που εμποδίζουν την πρόσβαση

καθιστώντας την αντιγραφή αδύνατη), η διαδικτυακή χρήση των έργων περνά μέσα

από ολοένα και στενότερο έλεγχο (τίθεται ζήτημα προστασίας προσωπικών

δεδομένων, και επίκειται κίνδυνος συγκρότησης τεκμηρίου ενοχής που

αντιστρατεύεται τη συνταγματική κατοχύρωση του τεκμηρίου αθωότητας κλπ.).

ΙΙ. “Creative commons» και το μέλλον της πνευματικής ιδιοκτησίας

1. Οι άδειες “Creative commons» ως εναλλακτικό σύστημα προστασίας. α) Γενικά.

Οι άδειες “Creative commons» αποτελούν μια νέα τάση και μια νέα προσέγγιση, όσον

αφορά την προστασία της πνευματικής δημιουργίας (Lessig, 2007)

. Η προσέγγιση αυτή γεννήθηκε στις ΗΠΑ το 2001, από την πρωτοβουλία του

Lawrence Lessig, καθηγητή Νομικής Σχολής, του Παν/μίου του Stanford, ο οποίος,

σε μια σειρά δημοσιεύσεων και βιβλίων του άσκησε σφοδρή κριτική στο σύστημα

προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και τις καταχρήσεις του (Lessig, 2004: 1-

345). Οι κριτικές του στράφηκαν, ιδίως, στην επέκταση του θεσμού σε κάθε νέα

τεχνολογία και στη δέσμευση κάθε νέας χρήσης των έργων, που προκύπτει από την

εξέλιξή της τελευταίας, μέσα από ένα πλέγμα συμφωνιών, και τεχνολογικών μέτρων,

σε συνδυασμό και με τα απόλυτα δικαιώματα που αναγνωρίζονται στον δικαιούχο. Οι

κριτικές αυτές βρίσκουν σύμφωνο σημαντικό μέρος της θεωρίας της πνευματικής

ιδιοκτησίας (Deliyanni, 2006: 1-17 · Δεληγιάννη, 2007: 26-31 · Dussolier, 2006: 10-

21 · Geiger, 2004 : 267-413 · Elkin Koren, 2006: 3 · Vivant, 2001 · Vivant, 2003 ·

Vivant, 2005).

12

Page 13: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

Το κίνημα των «creative commons” απέκτησε διεθνείς διαστάσεις σε εξαιρετικά

σύντομο χρονικό διάστημα, ιδίως επειδή συνδέθηκε, με το γενικότερο κίνημα

αντίδρασης των χρηστών του διαδικτύου και του διαδικτυακού Τύπου, κατά του

παραδοσιακού συστήματος προστασίας, και των συμφερόντων που εκπροσωπεί.

Εξελίχθηκε, έτσι, σε ιδεολογικό κίνημα, το οποίο δανείστηκε την φιλοσοφία του

ανοικτού λογισμικού και διαμορφώθηκε ως σύστημα προστασίας, μέσα από την

δημιουργία συγκεκριμένων μοντέλων αδειών χρήσης, των οποίων, το κύριο

χαρακτηριστικό συνίσταται στο μεγάλος εύρος εξουσιών από το πνευματικό

δικαίωμα που παραχωρούνται στον χρήστη (όσον αφορά τη δυνατότητα

αναπαραγωγής, δημόσιας επικοινωνίας, μετάδοσης κλπ. του έργου).

Η κεντρική ιδέα του συστήματος είναι, ότι τα δικαιώματα του πνευματικού

δημιουργού έχουν αναγνωριστεί και υπάρχουν, ιδίως, για να επιτρέπουν τη χρήση

των έργων (την δημιουργία αντιγράφων, την τροποποίηση τους, την διανομή τους

(Lessig, 2004: 1-345) και όχι για να την απαγορεύουν.

β) Στόχοι των «creative commons». Οι βασικοί στόχοι του συστήματος

κατευθύνονται προς :

-τη δυνατότητα μοιράσματος πνευματικών έργων, προώθηση συνεργασίας,

δημιουργία έργων συνεργασίας και έργων κοινών, διευκόλυνση στη δημιουργία

παράγωγων έργων.

-τη δημιουργία στο χώρο του διαδικτύου πολιτισμικών «περιεχομένων» που

κυκλοφορούν ελεύθερα, και εμπλουτίζουν με τις ιδέες τους και το πρωτότυπο

περιεχόμενό τους τον νέο αυτό δημόσιο χώρο, αλλά και την έμπνευση των ίδιων των

13

Page 14: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

δημιουργών και των εν δυνάμει δημιουργών (Lessig, 2004 1-345 · Dussolier, 2006 :

10-21).

- τη χρησιμοποίηση της πνευματικής ιδιοκτησίας με κατεύθυνση την αρχή του

επιτρέπειν και όχι την αρχή του απαγορεύειν. Είναι αναγκαίο να διευκρινιστεί στο

σημείο αυτό, ότι η παραπάνω πρόταση δεν είναι απολύτως ακριβής, αλλά ότι

αποτελεί ως ένα βαθμό, παραφιλολογία που έχει κυριαρχήσει στο χώρο ιδίως των

χρηστών και των μη νομικών (Dussolier, 2006 : 10-21). Η πνευματική ιδιοκτησία ως

σύστημα προστασίας ουδέποτε είχε ως στόχο την απαγόρευση και τον απόλυτο

έλεγχο της χρήσης των έργων, ούτε λειτούργησε ποτέ, ως μέσο λογοκρισίας, όπως

της καταλογίζουν, το αντίθετο μάλιστα. Τα μονοπώλια της ελεύθερης αγοράς στο

πεδίο της πολιτισμικής βιομηχανίας και της βιομηχανίας της επικοινωνίας, είναι,

αντίθετα αυτά, που χρησιμοποιούν τα απόλυτα δικαιώματα και τις συμβάσεις

παροχής άδειας ως μέσο ελέγχου, και απαγόρευσης, με στόχο την απόλυτη κυριαρχία

τους σε αυτήν, εις βάρος όχι τόσο των χρηστών, όσο των ίδιων των πνευματικών

δημιουργών.

γ) Βασική αρχή και περιεχόμενο των αδειών «creative commons». Ο γενικός

κανόνας στο πεδίο της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι, πως, ό,τι δεν επιτρέπεται ρητά

από τον νόμο ή τον δημιουργό, απαγορεύεται: έτσι, οι εξουσίες από το δικαίωμα που

παραχωρούνται, βάσει σύμβασης εκμετάλλευσης ή παροχής αδείας χρήσης, πρέπει να

αναγράφονται ρητά σε αυτήν και, όποια εξουσία δεν αναφέρεται ρητά, παραμένει

στον δημιουργό, η δε σιωπή του τελευταίου δεν συνεπάγεται, σύμφωνα με τα

παραπάνω, την παραχώρηση καμιάς ελευθερίας χρήσης ή εκμετάλλευσης σε κανέναν

τρίτο. Αντίθετα, οι άδειες creative commons δίνουν, στον δημιουργό τη δυνατότητα,

παραχώρησης ευρείας ελευθερίας στον χρήστη: εδώ, ό,τι δεν απαγορεύεται ρητά,

14

Page 15: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

επιτρέπεται και αυτό εκφράζεται, στην ορολογία των creative commons, με την

έκφρασης “some rights reserved” σε αντίθεση με την έκφραση “all rights reserved”,

που χρησιμοποιείται ευρέως, στο παραδοσιακό σύστημα πνευματικής ιδιοκτησίας, ως

μνεία που εναποτίθεται σε κάθε αντίτυπο ενός πνευματικού έργου, το οποίο

διατίθεται στην αγορά. Αντί, λοιπόν, οι παραχωρούμενες εξουσίες να αναφέρονται

περιοριστικά στην άδεια και ό,τι δεν παραχωρείται ρητά, να παραμένει στον

δημιουργό, εδώ παραχωρούνται οι εξουσίες εκμετάλλευσης συνολικά και μόνον οι

εξουσίες που δεσμεύονται ρητά από τον δημιουργό, παραμένουν σ’ αυτόν.

Οι άδειες έχουν και έναν συμβολικό, ιδεολογικό χαρακτήρα, μια και προωθούν

στους δημιουργούς και καλλιτέχνες, την φιλοσοφία της επικοινωνίας και του

μοιράσματος των έργων με το κοινωνικό σύνολο (Dussolier, 2006 : 10-21).

δ) Επέκταση των «creative commons». Το σύστημα αυτό άρχισε να βρίσκει

ολοένα και μεγαλύτερη απήχηση στο διαδίκτυο σε συνεχώς διευρυνόμενους κύκλους

δημιουργών, καλλιτεχνών και επιστημόνων: νέοι δημιουργοί, που ενστερνίζονται την

ιδέα του μοιράσματος, της άμεσης επικοινωνίας με το κοινό τους, και της έννοιας της

ελεύθερης κουλτούρας, επιστήμονες και ερευνητές που εργάζονται σε ομάδες

συνεργασίας και παραχωρούν άδεια σε συνεργάτες τους για την συμπλήρωση του

ερευνητικού τους έργου, δημοσιογράφοι και πολίτες που λανσάρουν blogs στο

διαδίκτυο, δημιουργοί που τελούν σε καθεστώς εξαρτημένης σύμβασης εργασίας,

ερασιτέχνες- δημιουργοί που δεν στοχεύουν στην εμπορική εκμετάλλευση των έργων

τους, αποτελούν τους πιο σημαντικούς οπαδούς των creative commons.

Πέρα από τους παραπάνω και παραδοσιακοί καλλιτέχνες αρχίζουν να γοητεύονται

από το σύστημα αυτό, γιατί ανακαλύπτουν έναν ιδιαίτερο τρόπο διάθεσης των έργων

15

Page 16: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

τους στο κοινό, πιο άμεσο, χωρίς διαμεσολαβητές, αλλά και χωρίς να διατρέχουν τον

κίνδυνο να βρεθούν τελείως απροστάτευτοι κατά τη διάθεση των έργων τους στο

διαδίκτυο. Οι άδειες creative commons τους παρέχουν μια ενδιάμεση οδό, μεταξύ της

απόλυτα δομημένης συμβατικής σχέσης που τους παρέχει το παραδοσιακό συμβατικό

σύστημα και της απόλυτα ελεύθερης και χωρίς προστασία διάθεσης (Dussolier,

2006 : 10-21).

ε) Κριτική των «creative commons». Διαμετρικά αντίθετες απόψεις και ιδέες

έχουν εκφραστεί για το σύστημα των creative commons”. Γενικότερα, η ιδεολογία

του κινήματος copyleft εμφανίζει, κενά και αντιφάσεις ικανές να δημιουργήσουν

συγχύσεις (Elkin Koren (2006): 2, 8-10). Τίθεται, εν γένει, το ερώτημα, αν και κατά

πόσο τα creative commons παρέχoυν, πράγματι, τα εχέγγυα μιας γενικής,

εναλλακτικής και πιο «δημοκρατικής» εκδοχής προστασίας της πνευματικής

δημιουργίας, και, ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις μιας γενικής υιοθέτησής τους για την

δημιουργία και τον πολιτισμό.

Πολλοί, μέσα από αυτό το νέο κίνημα προδικάζουν τον θάνατο της πνευματικής

ιδιοκτησίας, όπως κατοχυρώθηκε και εξελίχθηκε στον δυτικό κόσμο, από την εποχή

του διαφωτισμού και της γαλλικής Επανάστασης μέχρι τις μέρες μας και, αντίστοιχα,

τον θρίαμβο της “free culture”. Άλλοι, πάλι, το περιορίζουν σε ένα εργαλείο που

εφηύραν οι χρήστες των έργων, για να αποφεύγουν να πληρώσουν το οποιοδήποτε

τίμημα για τη χρήση των έργων. Άλλοι, τέλος, χωρίς να το καταδικάζουν,

περιορίζουν σημαντικά τη χρησιμότητά του και το πεδίο εφαρμογής του.

Παραθέτουμε στη συνέχεια, τις σημαντικότερες κριτικές που έχουν διατυπωθεί

16

Page 17: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

Το σύστημα των αδειών creative commons εγγράφεται πλήρως πάνω στο

σύστημα προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, δεν θίγει τον πυρήνα της

προστασίας και θεμελιώνεται εξ’ολοκλήρου πάνω στις βασικές αρχές που την

διέπουν: την έννοια της ιδιοκτησίας και της αναγνώρισης αποκλειστικών

δικαιωμάτων στον δημιουργό ενός πνευματικού έργου, την παραχώρηση της χρήσης

των έργων με σύμβαση (Lessig, 2004 : XVI, 81-174). Δανείζεται, δηλαδή, όλες τις

θεμελιώδεις αρχές του φιλελευθερισμού, προϊόν του οποίου αποτελεί και η

πνευματική ιδιοκτησία. Ενώ, λοιπόν, κατακρίνει το κεντρικό εργαλείο με βάση το

οποίο οι δικαιούχοι επεκτείνονται και κυριαρχούν στην αγορά, τη σύμβαση παροχής

άδειας, χρησιμοποιούν το ίδιο ακριβώς εργαλείο ως θεμέλιο της δικής τους ρύθμισης.

Όπως οι παραδοσιακοί δικαιούχοι μεταστρέφουν με τις συμβάσεις παροχής άδειας τις

ρυθμίσεις του νόμου, απαγορεύοντας στον χρήστη του έργου πράξεις, οι οποίες,

σύμφωνα με το νόμο, ήταν ελεύθερες, (π.χ. μεταπώληση του αντιτύπου, απαγόρευση

δημιουργίας περισσότερων του ενός αντιτύπου) ή δημιουργώντας απόλυτα

δικαιώματα, εκεί, όπου ο νόμος αρνείται την αναγνώρισή τους (έτσι, με σύμβαση

είναι δυνατό να προστατευθούν στοιχεία τα οποία ο νόμος δεν αναγνωρίζει ως έργα,

π.χ. η ακατέργαστη πληροφορία) έτσι και τα creative commons χρησιμοποιούν και

πάλι τη σύμβαση, αλλά προς την αντίθετη κατεύθυνση, με σκοπό, όπως

υποστηρίζουν, να επιτρέψουν την ευρεία χρήση των έργων (Dussolier, 2006 : 10-21).

Όμως, και στις δύο περιπτώσεις, πρόκειται για ένα αμιγώς ιδιωτικό σύστημα που

καταστρατηγεί τη νομοθετική ρύθμιση, αλλά δεν παρέχει κανένα εχέγγυο γενικής

εφαρμογής (Elkin Koren, 2006 : 11-16). Ενώ, επιπλέον, δημιουργείται και μια

λανθασμένη αίσθηση αποκλεισμού και περιορισμού στον χρήστη, ότι η σύμβαση

είναι απαραίτητη για να επιτραπεί αυτό που εκ του νόμου είναι ελεύθερο: η χρήση

17

Page 18: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

του έργου (Dussolier, 2006 : 10-21 · Elkin Koren, 2006 : 16-19). Αυτή ακριβώς είναι

και η σημαντικότερη παγίδα των creative commons.

Στην ουσία, το σύστημα creative commons προτείνει απλά μια «εναλλακτική»

άσκηση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας από τους δημιουργούς και μια νέα

ιδεολογική στάση απέναντι σε αυτά και στο έργο τους,. Θα ήταν, λοιπόν, λάθος να

υποστηρίξει κανείς ότι τα έργα υπό καθεστώς creative commons ανήκουν στο

δημόσιο τομέα.

Το σύστημα creative commons δεν υπόσχεται, τέλος, καμία αμοιβή για τον

πνευματικό δημιουργό, και δεν επιτελεί, κατά συνέπεια, την λειτουργία

χρηματοδότησης, που θα έπρεπε να επιτελεί ένα γενικής εφαρμογής, σύστημα

προστασίας της πνευματικής δημιουργίας. Υπόσχεται, μόνο, ότι η προσχώρηση του

δημιουργού στην φιλοσοφία των creative commons και των σχετικών αδειών που

προτείνονται από τον μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, οργανισμό, που έχει συσταθεί

για τον σκοπό αυτό, ότι με τον ψηφιακό κώδικα που εγγράφεται στο έργο του

δημιουργού, που παραχωρεί τέτοια άδεια, το τελευταίο γίνεται αναγνωρίσιμο από τις

μηχανές αναζήτησης, και συμβάλλει στο να κάνει πασίγνωστο τον δημιουργό και το

έργο του. Όμως, άμεση αντιπαροχή δεν προβλέπεται (ALAI, 2006).

Πάνω σε νεοφιλελεύθερο φόντο (μια και η αρχή της ελευθερίας των

συμβάσεωνκυριαρχεί στο πεδίο αυτό), και στη βάση ενός συγκεχυμένου, αντιφατικού

και εντέλει διπλού φιλοσοφικού λόγου, το σύστημα στοχεύει, βέβαια, στην

υπονόμευση, περιθωριοποίηση, ίσως και πλήρη ανατροπή του μονοπωλίου της

πολιτισμικής βιομηχανίας, χωρίς, όμως, τα οφέλη από την ανατροπή να επιστρέφουν

-στις περισσότερες περιπτώσεις- πίσω στους δημιουργούς ή να ανακυκλώνονται με

οποιοδήποτε τρόπο, υπέρ της πρωτότυπης παραγωγής πολιτισμικών αγαθών. Η

κυκλοφορία και η χρήση πνευματικών έργων στο διαδίκτυο ίσως αυξάνεται με την

18

Page 19: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

υιοθέτηση του συστήματος αυτού, ποιο θα είναι, όμως, το «πολιτισμικό» περιεχόμενο

των έργων αυτών;

2. Το μέλλον της προστασίας της πνευματικής δημιουργίας. Οι παραπάνω

αναλύσεις δεν αποτελούν μια ακόμη έκφανση των θεωρητικών τάσεων, εκείνων που

προδικάζουν τον θάνατο της πνευματικής ιδιοκτησίας. Αποτελούν, αντίθετα, απλές

διαπιστώσεις των μεγάλων ανατροπών που πραγματοποιήθηκαν από την επανάσταση

στο χώρο της τεχνολογίας της επικοινωνίας, όπως αυτές καταγράφηκαν στο ιδιαίτερο

πεδίο της πνευματικής ιδιοκτησίας, των νομικών αδιεξόδων που προέκυψαν, των

συγκρούσεων που γεννήθηκαν από τις ανατροπές αυτές και, τέλος, την ανάγκη

υιοθέτησης νέων στρατηγικών και νέων λύσεων στον τομέα αυτό (Δεληγιάννη,

2007).

Ποιες είναι, όμως, οι ανατροπές αυτές;

Το παραδοσιακό «τρίπτυχο» συμφερόντων στο χώρο της πνευματικής

ιδιοκτησίας: πνευματικός δημιουργός-πολιτιστική βιομηχανία – κοινό, έχει

ριζικά διαφοροποιηθεί και σε μεγάλο βαθμό πολυπλοκοποιηθεί.

Ο παραδοσιακός θεσμός της πνευματικής ιδιοκτησίας έχει θεμελιωθεί

ολόκληρος πάνω στην γραπτή κουλτούρα του Διαφωτισμού, στην

εκμετάλλευση του βιβλίου (Vivant, 2003) και την δημόσια εκτέλεση

(Deliyanni, 1993 : §5-17) δραματικών και μουσικών έργων, και δεν μπορεί

παρά να στέκεται αμήχανος μπροστά στις νέες τεχνολογικές εξελίξεις. Δεν

είναι, όμως, η πρώτη φορά, που η τεχνολογία ανατρέπει τις αρχές της

επικοινωνίας και τους όρους και μέσα παραγωγής και αναπαραγωγής των

19

Page 20: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

πολιτισμικών αγαθών. Και είναι αναγκαίο να σημειωθεί, ότι ο θεσμός

επιβίωσε της κρίσης.

Τέλος, η πνευματική ιδιοκτησία ως θεσμός προστασίας της

πνευματικής δημιουργίας, αποτελεί έκφανση, αλλά και ιδιαίτερη επιλογή του

συστήματος της ελεύθερης αγοράς και είναι, κατά συνέπεια, απολύτως φυσικό

να ακολουθεί κατά πόδας, την εξέλιξη, τους κλυδωνισμούς και τις

παραμορφώσεις του συστήματος αυτού. Είναι τελείως υποκριτικό να τίθεται

στο εδώλιο ο θεσμός της πνευματικής ιδιοκτησίας για τις καταχρήσεις του,

χωρίς καμία αναφορά και κριτική στις καταχρήσεις και στις γενικότερες

πρόσφατες εξελίξεις και επιλογές του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος

(Δεληγιάννη, 2007).

Ποιος είναι ο ρόλος του νομοθέτη και ποιες επιλογές διαθέτει;

Στις σύγχρονες συνθήκες ο νομοθέτης, αλλά και όλοι όσοι παράγουν

πολιτική στον τομέα του πολιτισμού και της επικοινωνίας, οφείλουν να

διαμορφώσουν μια ολοκληρωμένη και μακροπρόθεσμη στρατηγική απέναντι

στα νέα μονοπώλια που έχουν διαμορφωθεί στον κυβερνοχώρο, μια

στρατηγική που θα λαμβάνει υπ’όψη ένα ευρύ φάσμα παραμέτρων, και θα

στοχεύει στην ισορροπία ολόκληρου του συστήματος παραγωγής,

αναπαραγωγής, διάθεσης και «κατανάλωσης» πολιτισμικών αγαθών (Wallis,

2003: 7-8 · Fox, 2004: 201-220). Δύο δρόμοι ανοίγονται στο ευρύτερο πεδίο

της πνευματικής ιδιοκτησίας.: α) ο δρόμος της άκριτης ενίσχυσης και

επέκτασης των μονοπωλίων των μεγάλων επιχειρήσεων, η οποία, πρέπει να

σημειωθεί, δεν οδηγεί κατ’ανάγκη σε πληρέστερη προστασία του δημιουργού,

20

Page 21: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

φυσικού προσώπου, και στην αύξηση των εσόδων του, (Fox, 2004: 201-220)

αλλά στην πλήρη εμπορευματοποίηση του κυβερνοχώρου, και, β) ο δρόμος

της δημοκρατικής και ισόρροπης ανάπτυξης της νέας δημόσιας σφαίρας

επικοινωνίας, που θα στοχεύει, στην εξεύρεση του σημείου ισορροπίας

ανάμεσα στην ανάγκη ανταμοιβής της πνευματικής διάνοιας, ως κίνητρου

δημιουργίας και διάδοσης των πνευματικών έργων και στην ανάγκη

εμπλουτισμού της δημόσιας σφαίρας με τις ιδέες και τον πολιτισμό, που τα

έργα αυτά ενσωματώνουν, μέσα από τα προτάγματα της αρχής του

πλουραλισμού, και της προστασίας του πνευματικού δημιουργού (φυσικού

προσώπου) (Δεληγιάννη, 2007). Κατά την άποψή μας, οι σύγχρονες επιλογές

του νομοθέτη στο πεδίο της πνευματικής ιδιοκτησίας, ως διαιτητή, μεταξύ των

αντιτιθέμενων συμφερόντων στο ψηφιακό περιβάλλον, είναι αναγκαίο, να

ακολουθήσουν τη δεύτερη κατεύθυνση.

Είναι, τέλος, σημαντικό να τονίσουμε, ότι ιδιαίτερα καθοριστική, για

τις αποφάσεις που θα ληφθούν στο επίπεδο της πολιτιστικής πολιτικής είναι η

αλληλεπίδραση μεταξύ κοινού και νέων τεχνολογιών στον τομέα των Μέσων.

BIΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Association Littéraire et Artistique Internationale -Α.L.Α.Ι. (2006),

«Memorandum on Creative Commons licenses. Διαθέσιμο στο:

http://www.alai.org/index-f.php?ch=pubResolution&sm=8.

Deliyanni, E. (1993). Le droit de représentation des auteurs, face à la

télévision transfrontalière par satellite et par câble. Paris: LGDJ.

Deliyanni, Ε. (2006). « Exceptions du droit d’auteur et droit à l’information

dans le nouvel espace public numérique », υπό δημοσίευση. Στο ALAI Study Days on

21

Page 22: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

“Copyright and Freedom of expression”, 19-20 June 2006, Barcelona.

Δεληγιάννη, Ε. (2007). «Πνευματική ιδιοκτησία και επικοινωνία την εποχή του

Διαδικτύου: Νομικό πλαίσιο και προοπτικές για την διαδικτυακή ανταλλαγή μουσικών

αρχείων». ΔιΜ.Ε.Ε., τεύχος 15, Οκτώβριος 2007: υπό δημοσίευση.

Desbois, Η. (1950). Le droit d’auteur – Droit français et Convention de Berne

révisée. Paris: Dalloz.

Dussolier, S. - Ginsburg, J. - Hugenholtz, B. - Lucas, A. - Strowel, A.(2000).

Le droit d’auteur : un contrôle de l’accès aux œuvres. Bruxelles : Buylant.

Dussolier, S. (2006). «Les Licences Creative Commons : les outils du Maître ,

à l’assaut de la maison du maître». Propriétés Intellectuelles, Νο 18: 10-21.

Elkin Koren, N. (2006). «Exploring Creative Commmons: a Sceptical View of

a Worthy Pursuit», σ.1-21. Στο Hugenholtz, B. και Guibault, L (επιμ.), Τhe future of

Public Domain. Kluwer Law International.

Ferry, J. M. (2003). «Δέκα θέσεις για το ζήτημα του Ευρωπαϊκού Κράτους»,

σ.127-145. Στο Μανιτάκης, Α.- Παπαδοπούλου, Λ. (επιμ.), Η προοπτική ενός

Σνντάγματος για την Ευρώπη. Αθήνα-Θεσ/νίκη: εκδόσεις Σάκκουλα.

Fox, M. (2004). «Ε-commerce business models for the Music Industry.

Popular Music and Society». Vol.27, No 2: 201-220.

Gaudrat, Ph. (2000). «La législation face à la technologie : l’exigence de

législation sur le droit d’auteur devient-elle moindre ?», σ. 29. Στο Συνέδριο της ΧV

Γενικής Διεύθυνσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Στρασβούργο, 10 Ιουλίου 2000,

Gestion et utilisation légitime de la propriété littéraire. Διαθέσιμο στο:

ec.europa.eu/internal_market/copyright/docs/conference/2000-07-strasbourg-

proceedings_fr. Pdf.

Geiger, Ch. (2004). Droit d’auteur et droit du public à l’information,

22

Page 23: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

approche de droit comparé, Paris: Litec.

Ginsburg, J. (1990). «A tale of two copyrights : Literary Property in

Revolutionary France and America». Tulane Law Review, Vol. 64, No. 5: 993-10.

Ginsburg, J. (2000). «Copyright Use and Excuse on the Internet». Columbia

VLA Journal of Law and the Arts, Vol 24, Fall 2000: 1-46.

Ginsburg, J. (2004). «Future Directions for Copyright Research in the US».

Lecture given at Cambridge Center for Intellectual Property and Information Law,

inaugural seminar. Διαθέσιμο στο: cipil.law.cam.ac.uk/Media/word/gins.doc, και στο:

cipil.law.cam.ac.uk/publications/jane_ginsburg.php - 31k –

Helberger, N. (2004). “It’s not a right silly! The private copying exception in

practice”. INDICARE Monitor, vol. 1, no. 5, 29 October 2004. Διαθέσιμο στο:

http://www.indicare.org/tiki-read_article.php?articleId=48

Helberger, N. (2006). Διαθέσιμο στο: http://www.indicare.org/tiki-

read_article.php?articleId=132.

Κονδύλης, Π. (1998). Από τον 20 στον 21ο αιώνa. Αθήνα: Θεμέλιο.

Κουμάντος, Γ. (2002). Πνευματική Ιδιοκτησία. Αθήνα: Εκδόσεις Σάκκουλα.

Lessig, L. (2004). Free Culture, The Nature and Future of Creativity. Penguin,

ISBN 0143034650. Διαθέσιμο στο: http://www.free-culture.cc/

Lessig, L. (2007). Creative Commons: εδώ και 4 χρόνια. Διαθέσιμο στο:

http :// www . re - public . gr /? p =116 .

von Levinski, S. (2004). « Américanisation » σ.13. Στο, Actes du Colloque,

Propriété intellectuelle et mondialisation, Vivant M. (επιμ.), La propriété

intellectuelle est-elle une marchandise ? Paris : Dalloz.

Lucas, A.(1996). «Le droit d’auteur et les droits voisins dans la Société de

l’Information : besoin de continuité, besoin de changement», σ. 34. Στο DG XV de la

23

Page 24: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

Commission Européenne, Actes de la Conférence Internationale organisée à

Florence les 2-4 juin, Le droit d’auteur et les droits voisins à l’Aube du 21me siècle.

Βruxelles : DG XV-Internal Market and Financial Services.

Lucas, A.–Lucas, H.-J (2006). Traité de la propriété littéraire et artistique.

Paris : Litec.

Lucas, A (2003). « Droit d’auteur et liberté d’expression dans la Société de

l’Information ». Διαθέσιμο στο: www, Ifj.org:/docs/Athènes1-%20A%20Lucas. Doc.

Rifkin, J. (2001). Η Νέα Εποχή της Πρόσβασης. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Α.

Α. Λιβάνη.

Schaub, M. (2005). «A breakdown of consumer protection law in the light of

digital products». INDICARE Monitor, vol. 2, no. 5, 29 July 2005. Διαθέσιμο στο:

http://www.indicare.org/tiki-read_article.php?articleId=123.

Sirinelli, P. (2004). Propriété littéraire et Artistique. Paris : Dalloz.

Vivant, M. (1991). «Intellectual property and information: A comparative

international overview», σ. 1-10. Στο AGARD (Advisory Group for Aerospace

Research and Development), Intellectual Property Rights. Lecture Series 181.

Διαθέσιμο στο: http://md1.csa.com/partners/viewrecord.php?

requester=gs&collection=TRD&recid=N9218660AH&q=M.+Vivant%2C+AGARD

%2C+&uid=791705723&setcookie=yes

Vivant, M. (2001). «Propriété intellectuelle et nouvelles technologies. A la

recherche d’un nouveau paradigme », σ. 201. Στο Université de tous les savoirs, Vol

5, Qu’est ce les nouvelles technologies ? Paris: Odile Jacob. 

Vivant, M. (2003). «Droit d’auteur et droits voisins dans la société de

l’information», Rapport de synthèse in : Colloque organisé par la Commission

Nationale Française pour l’UNESCO, Paris 28-29 novembre 2003. Διαθέσιμο στο:

24

Page 25: 2.δ. ρ2ρ c comons kai tο μέλλον της πi, zιτ επ.

http://www.unesco.org/comnat/france/coloque_Com112003.htm, και στο

www . diplomatie . gouv . fr / fr / IMG / doc / SyntheseDAVSI . doc .

Vivant, M. (2005). Συνέντευξη: Peer-to-peer-et-copie-privée. Διαθέσιμη στο:

www . presence - pc . com / tests / Peer - to - peer - et - copie - privee -297/6/ .

Wallis, R. (2001). «Business as usual or a real paradigm shift? The music

industry’s response to e-commerce technology and ideology». Διαθέσιμο στο:

www . mandyhaberman . com / media / wallis 1 .(pdf ή htlm).

25