Μέχρι το 1920 η ελληνική οικο-νομία, “παρά τους πολέμους, αλλάκαι εξαιτίας των πολέμων”, είχε πε-τύχει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης.Οι νέες προοπτικές που διανοίγο-νταν για το ελληνικό κράτος με τηνεπέκτασή του στην Ανατολική Θρά-κη και στη Μικρά Ασία είχαν δώσειτεράστια ώθηση στην ανάπτυξη καιστην ίδρυση πολλών επιχειρήσεων.Η αισιοδοξία, που επικρατούσε τηνεποχή εκείνη, αντικατοπτρίζεταιστη μεγάλη άνοδο του Χρηματιστη-ρίου Αθηνών και στην ίδρυση πολ-λών νέων τραπεζών, που έφθασαντις 16. Σ’ αυτό συνετέλεσε και ο Νό-μος 2190/1920 «περί ανωνύμων εται-ριών», που διασφάλισε το θεσμικόπλαίσιο για τη μετατροπή πολλών ε-πιχειρήσεων σε ανώνυμες εταιρείεςκαι δημιούργησε κατάλληλο κλίμαγια μεγάλες επενδύσεις. Η Ελλάδα,είχε αποκτήσει τότε ακόμα και εται-ρεία κατασκευής αυτοκινήτων, ενώσε εξέλιξη βρίσκονταν σχέδια δημι-ουργίας νέων ναυπηγείων, ίδρυσηαυτοκινητοβιομηχανιών και άλλωνμεγάλων βιομηχανικών επιχειρήσε-ων. Όλα αυτά βρέθηκαν ξαφνικάστο κενό.

Μετά την εκλογική ήττα του Βε-νιζέλου, το Νοέμβριο του 1920, τοσκηνικό αλλάζει ριζικά. Η επάνοδοςτου γερμανόφιλου Βασιλιά Κωνστα-ντίνου στο θρόνο ξεσήκωσε θύελλααντιδράσεων μεταξύ των κυβερνή-σεων και της κοινής γνώμης της Ευ-ρώπης. Στα μάτια των ευρωπαϊκώνλαών ο Κωνσταντίνος ήταν ο μιση-τότερος άνθρωπος στην Ευρώπη με-τά τον Αυτοκράτορα της ΓερμανίαςΓουλιέλμο, αφού οι Ευρωπαίοι τονθεωρούσαν υπεύθυνο για την παρά-ταση του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμουμε κόστος εκατομμύρια νεκρούς.

Ευθύς μετά την επιστροφή τουΒασιλιά, η Αγγλία και η Γαλλίαδιέρρηξαν κάθε συμμαχικό δεσμό μετην Ελλάδα, ενώ αρνήθηκαν να α-ποδώσουν νόμιμες απαιτήσεις, ύ-ψους 24 εκατομμυρίων λιρών, τις ο-ποίες είχε η Ελλάδα απέναντί τους.Επιπλέον, η Γαλλία παρακράτησε ο-φειλή 10 εκατομμυρίων λιρών την ο-ποία είχε προς την Ελλάδα. Πόσαδηλαδή κολοσσιαία για την εποχή ε-κείνη, απολύτως αναγκαία για τηδιεξαγωγή της Μικρασιατικής εκ-στρατείας.

Οι Βασιλικές Κυβερνήσεις, ανυ-πόληπτες διεθνώς, στην προσπάθειάτους να κερδίσουν την πολυπόθητηδιπλωματική αναγνώριση από τιςΕυρωπαϊκές Κυβερνήσεις, αποδέ-χθηκαν αδιαμαρτύρητα τη δήμευσητων οικονομικών απαιτήσεων πουείχε η Ελλάδα· σαν να μην έφθανεαυτό, δεν είχαν ούτε το στοιχειώδεςσθένος να προβούν σε αντίποιναδιακόπτοντας την καταβολή των δό-

σεων του εξωτερικού χρέους της χώ-ρας.

Οι συνέπειες ήταν δραματικέςγια την οικονομική αντοχή της χώ-ρας. Οι διεθνείς χρηματαγορές απέ-συραν την εμπιστοσύνη τους προςτη δραχμή, με αποτέλεσμα να επι-κρατήσει ένα όργιο κερδοσκοπίαςαπό ιδιώτες, ελληνικές και ξένεςτράπεζες, σε βάρος της ελληνικήςοικονομίας. Κάτω από αυτές τιςπροϋποθέσεις οι αντίπαλοι του Βε-νιζέλου συνέχισαν τη Μικρασιατικήεκστρατεία προβαίνοντας σε τερά-στιες στρατιωτικές δαπάνες, σε μιαπερίοδο που τα έσοδα από τους άμε-σους φόρους είχαν καταρρεύσει, οιτιμές των εξαγώγιμων ελληνικώνπροϊόντων (λάδι, κρασί, καπνός,σταφίδα) είχαν εκμηδενισθεί και ηδραχμή είχε υποτιμηθεί κατά 85%.Όποια σπασμωδικά μέτρα και αν έ-λαβαν οι αντίπαλοι του Βενιζέλου,τόσο στο στρατιωτικό όσο και στονοικονομικό τομέα, η κατάσταση δενήταν πλέον αναστρέψιμη.

Οι Κυβερνήσεις που κλήθηκαννα διαχειριστούν τη βαριά ήττα τηςΕλλάδος στη Μικρά Ασία το 1922βρέθηκαν αντιμέτωπες με τη μεγα-λύτερη καταστροφή που είχε υπο-στεί στην ιστορία του το ΕλληνικόΈθνος. Το κόστος της αποκατάστα-σης των προσφύγων ήταν τεράστιοκαι η σύναψη νέων δανείων, με επα-χθείς όρους πολλές φορές, απολύτωςαναγκαία. Σ’ αυτά τα προβλήματαπροστέθηκε η πολιτική αστάθεια,που την πυροδοτούσαν τα αλλεπάλ-ληλα στρατιωτικά κινήματα φιλόδο-ξων αξιωματικών, που διεκδικού-σαν το ρόλο του «σωτήρα».

Μετά τη δικτατορία του στρατη-γού Θ. Πάγκαλου, η οικονομία βρι-σκόταν στο χείλος του γκρεμού καιη Οικουμενική Κυβέρνηση του 1926ήταν υποχρεωμένη να λάβει αποφα-σιστικά μέτρα για τη σταθεροποίη-ση της οικονομίας ώστε να καταστεί

δυνατή η συνέχιση του διεθνούς δα-νεισμού. Η Κοινωνία των Εθνών(Κ.τ.Ε., πρόδρομος του σημερινούΟ.Η.Ε.), με την οποία διαπραγμα-τεύθηκε η Ελληνική Κυβέρνηση, έ-θεσε σκληρούς όρους: οικονομική ε-ξυγίανση, ρύθμιση των πολεμικώνδανείων της Ελλάδος, σταθεροποίη-ση του νομίσματος και ένταξή τουστον κανόνα του χρυσού, μεταρρύθ-μιση του τραπεζικού συστήματοςκαι ίδρυση κεντρικής τράπεζας. ΗΟικουμενική Κυβέρνηση προχώρη-σε σε ορισμένες από τις μεταρρυθμί-σεις που απαίτησε η Κ.τ.Ε., ρύθμισετα πολεμικά χρέη και σε ένα βαθμόσταθεροποίησε την οικονομία. Ό-μως, η γενική κατάσταση της οικο-νομίας εξακολουθούσε να είναι κρί-σιμη και το φάσμα μιας γενικευμέ-νης κατάρρευσης στεκόταν απειλη-τικό πάνω από την Ελλάδα. Είχε ση-μάνει και πάλι η ώρα του Ελευθερί-ου Βενιζέλου.

Από το 1920, εκτός από κάποιαδιαλείμματα, ο Βενιζέλος ζούσε αυ-τοεξόριστος στο Παρίσι. Το 1927 ε-πιστρέφει στα Χανιά ανακαινίζει τοσπίτι του στη Χαλέπα και το 1928θριαμβεύει στις βουλευτικές εκλογέςκαι γίνεται ξανά Πρωθυπουργόςτης Ελλάδος. Όταν επανήλθε στηνεξουσία, σχεδόν το 30% του πληθυ-σμού της χώρας, περίπου 1.400.000άνθρωποι, ήταν πρόσφυγες. Το μέ-γεθος της τραγωδίας μπορεί να τουπολογίσει κανείς αν φαντασθεί στησημερινή Ελλάδα να φθάνουν ξαφ-νικά 3.000.000 Έλληνες άστεγοι καιχωρίς ελάχιστη περιουσία. Το βάροςτης αποκατάστασης αυτών των δυ-στυχισμένων ανθρώπων ήταν δυ-

σβάσταχτο ακόμα και για μια πανί-σχυρη οικονομία· πόσο μάλλον γιατην Ελλάδα, που είχε μεταβληθεί σεμια πάμφτωχη χώρα με εξαθλιωμέ-νους ανθρώπους, σημαδεμένους απότην καταστροφή.

Ο Βενιζέλος έθεσε σε εφαρμογήένα μεγαλεπήβολο πρόγραμμα ανοι-κοδόμησης της χώρας. Για πρώτηφορά Ελληνική Κυβέρνηση μελέτη-σε και επεξεργάστηκε ένα μακρο-πρόθεσμο εθνικό σχέδιο, το οποίοσυνδύαζε τη δραστική οικονομικήεξυγίανση, την αξιοποίηση των α-ναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώ-ρας και την εξυπηρέτηση του ελλη-νικού δημόσιου χρέους. Αυτοί οιστόχοι προϋπέθεταν: πολιτική στα-θερότητα, αποκατάσταση του διε-θνούς κύρους της Ελλάδας, σταθε-ροποίηση του νομίσματος και εκτέ-λεση μεγάλων αναπτυξιακών έργων.

Σε κάθε περίπτωση όμως προείχεη έξοδος της χώρας από τη διεθνήαπομόνωση και ανυποληψία, δεδο-μένου ότι οι σχέσεις με τις ΜεγάλεςΔυνάμεις της εποχής και τα βαλκα-νικά κράτη ήταν στο χαμηλότερο ε-πίπεδο. Η Ιταλία του Μουσολίνι φε-ρόταν με ταπεινωτικό τρόπο, ενώ ηΓιουγκοσλαβία ήγειρε απαράδεκτεςαξιώσεις στο λιμάνι της Θεσσαλονί-κης. Με την Τουρκία υπήρχαν τερά-στιες εκκρεμότητες, ενώ με τη Βουλ-γαρία τυπικώς υπήρχε καθεστώς ε-μπόλεμης κατάστασης. Η αποκατά-σταση ομαλών σχέσεων με τις Μεγά-λες Δυνάμεις και τις Βαλκανικές χώ-ρες ήταν το πρώτο μεγάλο επίτευγ-μα του Έλληνα Πρωθυπουργού.

Το επόμενο μεγάλο βήμα έγινεκαι πάλι εκτός συνόρων. Ο Βενιζέ-λος πέτυχε στη Χάγη το 1929 αυτόπου δεν έχουν καταφέρει όλες οι Ελ-ληνικές Κυβερνήσεις από το 1945μέχρι σήμερα, σε σχέση με τις απαι-τήσεις της Ελλάδος απέναντι στη

ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ

ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΣΤΟ ΧΕΙΛΟΣ ΤΟΥ ΓΚΡΕΜΟΥ

ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ:

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΕ ΜΙΑ

ΚΑΤΕΣΤΡΑΜΜΕΝΗ ΧΩΡΑ

«XANIΩTIKA NEA», Παρασκευή 16 Μαρτίου 201228

ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΕΡΓΑ ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

ΚΑΙ ΣΤΗ ΦΤΩΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Γράφει οΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΜΜ.ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ*

1928-1932:

Οι πρώτες προσπάθειες προσωρινής στέγασης των προσφύγων στα Θεωρία του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. (Προσφυγική Ελλάδα: Φωτογραφίες από το αρχείο του Κ.Μ.Σ.).

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο Βερολίνο με το Γερμανό καγκελάριο H. Muller, 1929. Ο Ελληνας πρωθυπουργός απαίτησε και πέτυχε στη Χάγη το 1929 η Ελλάδα να γίνει

ο κύριος δικαιούχος των πολεμικών επανορθώσεων από τις ηττημένες χώρες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (Γερμανία, Αυστρία κ.λπ.) και μάλιστα σε ποσοστό 75%. Για

τις γερμανικές επανορθώσεις του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μετά το 1945, όλες οικυβερνήσεις απέτυχαν οικτρά. (Αρχείο Ιδρύματος «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»).

Αφιξη προσφύγων στην Ελλάδα. Το 30% των κατοίκων της Ελλάδας ήταν πρόσφυγες.Το βάρος της αποκατάστασής τους ήταν δυσβάσταχτο και για την πιο ισχυρή οικονομία. (Προσφυγική Ελλάδα: Φωτογραφίες από το αρχείο του Κ.Μ.Σ.).

Η “χρυσή τετραετία”

του Ελευθερίου Βενιζέλου

Γερμανία. Με αριστοτεχνικούς δι-πλωματικούς χειρισμούς και με ό-πλο το διεθνές του κύρος, κατόρθω-σε να γίνει η Ελλάδα ο κύριος δι-καιούχος των ανατολικών πολεμι-κών επανορθώσεων από τις ηττημέ-νες χώρες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέ-μου (Γερμανία, Αυστρία κ.λπ.) καιμάλιστα σε ποσοστό 75%. Παράλλη-λα, παρά τις σφοδρές αντιδράσειςτης Γαλλίας, ανέτρεψε προηγούμενησυμφωνία που είχε συναφθεί απότην Οικουμενική Κυβέρνηση και ε-πέβαλε νέα ευνοϊκή ρύθμιση των ελ-ληνογαλλικών χρεών. Οι διακανονι-σμοί αυτοί αποτελούν μοναδική πε-ρίπτωση στην ιστορία της νεότερηςΕλλάδος, αφού για πρώτη και τε-λευταία φορά τα έσοδα της χώραςαπό τις πολεμικές επανορθώσεις ξε-πέρασαν κατά πολύ τα έξοδα γιατην εξυπηρέτηση των πολεμικώνδανείων που είχε συνάψει η Ελλάδαμε τους συμμάχους.

Η σημασία της επιτυχίας του Βε-νιζέλου στη Χάγη και η ανακούφι-ση που επέφερε αυτή στην οικονο-μία μπορεί να γίνει αντιληπτή ανληφθεί υπόψη ότι την περίοδο εκεί-νη το 37% των ετήσιων τακτικών ε-σόδων διοχετεύονταν στην εξυπηρέ-τηση του δημόσιου χρέους, με συνέ-πεια τη δραματική μείωση των δια-θέσιμων πόρων για ανάπτυξη καικοινωνική πολιτική.

Η σταθεροποίηση του νομίσμα-τος και η εξυγίανση της οικονομίαςήταν οι απαραίτητες προϋποθέσειςγια να λάβει η χώρα δάνεια ώστε ναείναι σε θέση να πραγματοποιήσειτα μεγάλα αναπτυξιακά έργα τα ο-ποία είχε ανάγκη. Προς την κατεύ-θυνση αυτή στράφηκε η ΚυβέρνησηΒενιζέλου, σε συνδυασμό με την πε-ριστολή των δαπανών με πρώτο θύ-μα τις τεράστιες στρατιωτικές δαπά-νες, τις οποίες εξακολουθούσε να

πραγματοποιεί ακόμα η Ελλάδα.

Αυστηρός έλεγχος στο τραπεζικό σύστημα

Η ίδρυση της Τραπέζης της Ελ-λάδος αποτέλεσε κορυφαίο σταθμόστον έλεγχο του τραπεζικού συστή-ματος. Στο εξής αυτή θα είχε το εκ-δοτικό προνόμιο και θα ρύθμιζε τηνκυκλοφορία του νομίσματος. Η προ-σπάθεια αυτή συνάντησε λυσσώδειςαντιδράσεις και την υπονόμευσητης Εθνικής Τράπεζας, η οποία, πα-νίσχυρη μέχρι τότε, ασκούσε κερδο-σκοπία και ρύθμιζε ανεξέλεγκτατους όρους δανεισμού του δημοσίουκαι των ιδιωτών. Η «πίτα» μοιρά-στηκε ακόμα περισσότερο με την ί-δρυση της Εθνικής ΚτηματικήςΤραπέζης και της Αγροτικής, πουανέλαβαν αντίστοιχα την ενυπόθη-κη και τη αγροτική πίστη.

Το έπος της αποκατάστασης των προσφύγων

Οι προηγούμενες Κυβερνήσεις,με την υποστήριξη της Κ.τ.Ε., είχανεπιτελέσει αξιόλογο έργο. Ο Βενιζέ-λος, όμως, έδωσε το σύνθημα της ο-λοκληρωτικής αποκαταστάσεως τωνπροσφύγων. Το έργο περιελάμβανετην αστική και την αγροτική απο-κατάσταση. Από το Δημόσιο ανε-γέρθηκαν 12.130 κατοικίες και σ’αυτές προστέθηκαν 9.486 κατοικίες,που κτίσθηκαν την περίοδο 1928-1930 από την Επιτροπή Αποκατα-στάσεως Προσφύγων σε συνεργασίαμε το ελληνικό κράτος. Επιπλέον3.000 κατοικίες, που κτίσθηκαν απόπροσφυγικούς οικοδομικούς συνε-ταιρισμούς, με άτοκα δάνεια των με-λών τους. Ακόμα, στη διάρκεια τηςίδιας τετραετίας, θεμελιώθηκαν 10προσφυγικοί συνοικισμοί στην Α-θήνα, 10 στη Θεσσαλονίκη, 16 στηΜακεδονία (Καλλιθέα, Καλαμαριά,Λαγκαδάς κ.ά.) και περισσότεροι α-πό 20 στην υπόλοιπη Ελλάδα. Αρκε-

τοί από αυτούς είχαν αποπερατωθείστο τέλος της τετραετίας. Για τουςπρόσφυγες των παραμεθόριων πε-ριοχών υπήρξε ιδιαίτερη μέριμνα.Από την Καστοριά μέχρι την Αλε-ξανδρούπολη ιδρύθηκαν 254 νέοιμικροί οικισμοί σε συνδυασμό μετην εκτέλεση των απαραίτητων έρ-γων υποδομής και κοινής ωφέλειας.

Η ύπαιθρος αλλάζει όψη και ο αγρότης μοίρα

Ο αγρότης ήταν αφημένος στηντύχη του και στο έλεος των στοιχεί-ων της φύσης. Στον αγροτικό τομέα,από πλευράς ανάπτυξης, η Ελλάδαείχε το θλιβερό προνόμιο να είναιπροτελευταία, με τελευταία την Αλ-βανία. Η χώρα είχε ανάγκη από με-γάλες επενδύσεις στην ύπαιθρο γιανα αυξηθεί η παραγωγή και να γί-νει ανταγωνιστικό το αγροτικόπροϊόν.

Η μεγάλη αλλαγή, η οποίαπραγματοποιήθηκε μεταξύ 1917-1920 και μετέβαλε για πάντα τη μοί-ρα του αγρότη, ξεκίνησε από τις α-παλλοτριώσεις και τη διανομή γηςστους άκληρους αγρότες. Μετά το1922 και μέχρι το 1928 είχαν διανε-μηθεί 886.000 στρέμματα· από το έ-τος αυτό μέχρι το 1932 διανεμήθη-καν 10.000.000 στρέμματα σε ακτή-μονες αγρότες και πρόσφυγες. Ταυ-τόχρονα έγιναν σημαντικές επενδύ-σεις στις πεδιάδες Θεσσαλονίκης,Δράμας και Σερρών. Μόνο τα μεγά-λα υδραυλικά έργα (αποστραγγιστι-κές διώρυγες, αντιπλημμυρικά έργακαι φράγματα) στον Αξιό και στονΣτρυμόνα απέδωσαν στην καλλιέρ-γεια 2.750.000 στρέμματα. Σημαντι-κά επίσης έργα έγιναν σε Κρήτη,Θεσσαλία και άλλες περιοχές.

Ο αγρότης είχε αποκτήσει γη.Χρειαζόταν όμως τεχνική στήριξηκαι τα φώτα της επιστήμης για να α-ναπτύξει αποδοτικά τις καλλιέργει-ές του. Για να επιτευχθεί αυτός οστόχος, το Υπουργείο Γεωργίας

προχώρησε σε εκτεταμένη αποκέ-ντρωση των υπηρεσιών του και έτσιο γεωπόνος βρέθηκε σε καθημερινήβάση στο πλευρό του αγρότη. Η γε-νικότερη παρέμβαση του κράτουςεκδηλώθηκε με δημιουργία μεγά-λων οργανισμών για τη στήριξη τωνπροϊόντων αιχμής (ΟργανισμόςΒάμβακος, Ελληνικός ΟργανισμόςΚαπνού κ.λπ.)· ταυτόχρονα ιδρύθη-καν το ινστιτούτο βελτίωσης φυτών,δεκάδες πειραματικοί σταθμοί καλ-λιέργειας δέντρων, αγροκήπια, σεσυνδυασμό με την οργάνωση ειδι-κών κέντρων για την εκπαίδευσητων αγροτών σε όλη τη χώρα.

Επίσης, η Κυβέρνηση Βενιζέλουκαθιέρωσε τις λαϊκές αγορές. Μέσασε 4 χρόνια ιδρύθηκαν 78 σε όλη τηχώρα και ο Βενιζέλος τις επισκεπτό-ταν συχνά για να ψωνίσει αλλά καιγια να ελέγξει τις τιμές.

Οι μεταρρυθμίσεις στον αγροτι-κό τομέα, από μόνες τους, δεν μπο-ρούν, να παρατεθούν όλες στο πα-ρόν άρθρο. Έτσι παραλείπονται ση-μαντικές αλλαγές που ευεργέτησανπράγματι τον αγρότη, όπως οι κρα-τικές παρεμβάσεις με τους μηχανι-σμούς συγκέντρωσης σταριού, κα-πνού κ.λπ. για στήριξη των τιμώντους, η προώθηση της μηχανικήςκαλλιέργειας, η προληπτική πολιτι-κή κατά των ασθενειών της υπαί-θρου (ελονοσία κ.ά.)

Χωρίς όμως τη δημιουργία τηςΑγροτικής Τράπεζας οι μεταρρυθ-μίσεις του Βενιζέλου θα ήταν ανά-πηρες. Ήταν ένα όνειρο όλων τωνΕλληνικών Κυβερνήσεων έως τότε.Ο Βενιζέλος του έδωσε σάρκα και ο-στά το 1930. Για να το πετύχει συ-γκρούστηκε και πάλι με την ΕθνικήΤράπεζα και με την απειλή νομοθε-τικής ρύθμισης την υποχρέωσε ναμεταβιβάσει σημαντικά κεφάλαιαστη νέα Τράπεζα. Παράλληλα την ε-νίσχυσε με εισροές από το δημόσιοκαι την κατέστησε ένα πανίσχυροΤραπεζικό Ίδρυμα, με σκοπό τηδιοχέτευση μεγάλων κονδυλίων

στην αγροτική Ελλάδα, την αποφα-σιστική ενίσχυση των συνεταιρι-σμών, οι οποίοι είχαν ιδρυθεί το1914 από τον Βενιζέλο και είχαν κα-θοριστικό ρόλο στην αποκατάστασητων προσφύγων. και τέλος την α-παλλαγή του αγρότη από το βραχνάτης τοκογλυφίας.

Αμέσως η Τράπεζα συνέστησε 7υποκαταστήματα· τα 4 στην Κρήτη,που συγχωνεύτηκαν με το Κοινωφε-λές Ταμείο Κρήτης.

Αναπτυξιακά και έργαυποδομής

Μέχρι το 1929 μόνο το κέντροτης Αθήνας και η πλατεία Συντάγ-ματος υδρεύονταν κανονικά. Στιςάλλες περιοχές σχηματίζονταν μεγά-λες ουρές από γυναίκες και παιδιάγια να προμηθευτούν νερό από τιςκοινόχρηστες βρύσες. Σε πολλές συ-νοικίες η παροχή του νερού γινότανμε το δελτίο και μάλιστα όχι σε κα-θημερινή βάση.

Το φράγμα του Μαραθώνα, πουθεμελιώθηκε το 1926, αλλά οι ρυθ-μοί κατασκευής του επιταχύνθηκανμετά το 1928, ήταν ένα από τα μεγα-λύτερα έργα της εποχής. Με ύψος 54μ., μήκος 285 μ., είναι επενδυμένο μεπεντελικό μάρμαρο και για τη διοχέ-τευση του νερού από τον Μαραθώναπρος την Αθήνα κατασκευάστηκεμια σήραγγα 14 χιλιομέτρων.

Κατά τη δεκαετία του 1920, τολιμάνι του Πειραιά είχε αρχίσει ναχάνει το ρόλο του ως ένα από τα με-γάλα λιμάνια της Μεσογείου. Χρει-αζόταν επειγόντως εκσυγχρονισμό.Η Κυβέρνηση Βενιζέλου, εκτός απότα λιμενικά έργα, ίδρυσε τον Οργα-νισμό Λιμένος Πειραιώς (Ο.Λ.Π.,στο πρότυπο ανάλογων οργανισμώνπου λειτουργούσαν στα μεγάλα λι-μάνια του κόσμου). Ο Ο.Λ.Π. δια-χειρίστηκε με μεγάλη επιτυχία ταπροβλήματα του μεγάλου λιμανιούκαι του έδωσε μεγάλη αίγλη και ζη-λευτή ναυτιλιακή ισχύ. Ταυτόχρονακατασκευάστηκαν σημαντικά έργαεκσυγχρονισμού 87 λιμανιών τηςχώρας.

Είχαν περάσει 30 χρόνια από τηνείσοδο στον 20ο αιώνα και η ύπαι-θρος εξακολουθούσε να είναι απο-κομμένη από την πόλη. Ένα τερά-στιο πρόγραμμα διάνοιξης και α-σφαλτόστρωσης νέων δρόμων άρχι-σε να εφαρμόζεται. Από το 1928 έωςτο 1932, παραδόθηκαν 2.000 χιλιόμε-τρα νέοι δρόμοι, όσοι δηλαδή δεν εί-χαν γίνει τα προηγούμενα 100 χρό-νια ελεύθερου βίου του ελληνικούκράτους. Για πρώτη φορά χρησιμο-ποιήθηκε άσφαλτος για την κατα-σκευή έργων οδοποιίας, γεγονόςπου χαιρετίστηκε από τον Τύπο καιπροκάλεσε τον ενθουσιασμό τουκοινού.

ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ

ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ

«XANIΩTIKA NEA», Παρασκευή 16 Μαρτίου 2012 29

Ο πρωθυπουργόςτης ΓαλλίαςAristide Briand καιο ΕλευθέριοςΒενιζέλος κατά τηνεπίσκεψη τουτελευταίου στοΠαρίσι, Οκτώβριος1928. Παλιές φιλίεςαπό την εποχή τουΑ’ ΠαγκοσμίουΠολέμου. ΟΒενιζέλοςεπέβαλλε ευνοϊκήρύθμιση των χρεώνπρος τη Γαλλία.(Αρχείο Ιδρύματος«Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος»).

Το κτίριο της τράπεζας της Ελλάδος. (Από την έκθεση του Μουσείου Μπενάκη «Τράπεζα της Ελλάδος. Τα Kτίρια»).

Το μέγαρο Σαρπιέρη, κτισμένο το 1880, που φιλοξένησε την Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος κατά την ίδρυσή της, το 1930, όπως διατηρείται μέχρι σήμερα

(Ιστοσελίδα Α.Τ.Ε. http://www.atebank.gr).

Αναμονή Αθηναίων για νερό από τη βρύση της τότε Ελληνικής Εταιρείας Υδάτων.(http://www.eydap.gr/media/stagonoulis/KuklosNerou/index_gr.htm).

Κορυφαίο σταθμό στη διαδρομήτης ελληνικής εκπαίδευσης αποτέ-λεσε η εκπαιδευτική πολιτική τουΕλευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος μετις μεταρρυθμίσεις του εκδημοκρά-τισε την εκπαίδευση και εκσυγχρό-νισε τις δομές της. Ειδικότερη ανα-φορά στις αλλαγές αυτές θα γίνει σεάλλη ευκαιρία. Στο παρόν άρθρο θαγίνει απλή αναφορά στο τεράστιοέργο της σχολικής στέγης. Πρόκει-

ται για το μεγαλύτερο πρόγραμμακρατικών κτηρίων που πραγματο-ποιήθηκε ποτέ στην Ελλάδα. Απότην απελευθέρωση μέχρι το 1928, σεδιάστημα ενός αιώνα, είχαν κτισθεί1.474 σχολικά κτίρια. Εντός 4 ετών(1928-1932) κτίσθηκαν 3.167 νέασχολικά κτήρια, με 7.286 αίθουσεςγια Δημοτικά Σχολεία και 796 γιατη Μέση Εκπαίδευση.

Ο Βενιζέλος ήταν από τους ελά-

χιστους πολιτικούς ηγέτες της νεό-τερης Ελλάδας με πνευματικά εν-διαφέροντα και αληθινή αγάπη

για την τέχνη. Θα δυσκολευθεί κα-νείς να ανακαλύψει άλλο ΈλληναΠρωθυπουργό, που να εμφανιζόταντόσο συχνά στις πρεμιέρες θεατρι-κών έργων, στηρίζοντας με κάθετρόπο το νεοελληνικό θέατρο. Ό-μως, παρότι κάτω από τη σκιά τηςΑκρόπολης είχε γεννηθεί και θαυ-ματουργήσει η τέχνη, το 1928 η Α-θήνα ήταν η μόνη πρωτεύουσαστην Ευρώπη που δεν διέθετε Εθνι-

κό Θέατρο. Ο Βενιζέλος το ίδρυσεκαι μάλιστα έταξε ως σκοπό, όπωςκαι στην αρχαιότητα, τη μόρφωσηκαι τη διαπαιδαγώγηση του λαούκαι γι’ αυτό καθιερώθηκε φθηνό ει-σιτήριο για τις λαϊκές τάξεις καιτους μαθητές των σχολείων.

Οι μεγάλες αλλαγές που πραγ-ματοποίησε η Κυβέρνηση των Φιλε-λευθέρων κατά την περίοδο αυτήείναι αδύνατον να περιληφθούν σταστενά πλαίσια ενός άρθρου. Έτσι α-ναγκαστικά παραλείπονται οι με-ταρρυθμίσεις που έγιναν στην Παι-

δεία, στην Πολεοδομία, στην Υγεία.Παραλείπονται επίσης σημαντικέςμεταρρυθμίσεις στο θεσμικό οπλο-στάσιο της χώρας και η δημιουργίαμεγάλων αναπτυξιακών οργανι-σμών (ίδρυση Συμβουλίου Επικρα-τείας, Ελληνικού Οργανισμού Του-ρισμού κ.ά.), ούτε γίνεται αναφοράστη συγκρότηση νέων θεσμικών ορ-γάνων, τα οποία έπαιξαν αποφασι-στικό ρόλο στην ανάπτυξη της χώ-ρας και εξακολουθούν να υφίστα-νται μέχρι σήμερα.

Από τα εγκαίνια της λειτουργίαςτου φράγματος του Μαραθώνα,

παρουσία του πρωθυπουργούΕλευθερίου Βενιζέλου, 1929.

(http://www.eydap.gr/media/stagonoulis/KuklosNerou/index_gr.htm). Οι πρόσφυγες κατασκευάζουν αντιπλημμυρικό έργο στον Στρυμόνα.

(Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα).

Τα δάνεια

Όπως είναι ευνόητο για την πραγ-ματοποίηση αυτού του τεράστιου έρ-γου η φτωχή Ελλάδα ήταν αδύνατονα στηριχθεί στις δικές της δυνάμεις.Χωρίς ξένα κεφάλαια η οικονομικήκαι κοινωνική ανάπτυξη της χώραςήταν αδύνατη. Ο Βενιζέλος επεδίω-ξε συνεργασία με μεγάλες ξένες εται-ρίες και προσέφυγε σε μεγάλα δά-νεια, με όρους όμως πολύ πιο συμφέ-ροντες από εκείνους που είχαν πετύ-χει οι προηγούμενες κυβερνήσεις. ΗΕλλάδα δανείστηκε τότε με επιτόκια6% έναντι 9% που δανείζονταν οιπροηγούμενες Ελληνικές Κυβερνή-σεις, καθώς και άλλες μικρές χώρεςτις Ευρώπης. Όταν συνάφθηκαν αυ-τά τα δάνεια η παγκόσμια οικονομίαπερνούσε μια μεγάλη άνθηση καικανένα σύμπτωμα της οικονομικήςκρίσης που ακολούθησε δεν είχε εμ-φανισθεί στον ορίζοντα.

Η κρίση του 1929 παραμένει μέ-χρι σήμερα η κορυφαία κρίση πουγνώρισε το παγκόσμιο οικονομικόσύστημα, με ολέθριες συνέπειες: τηνπαρατεταμένη παγκόσμια ύφεση,την πλήρη διάλυση του διεθνούς ε-μπορίου και την εφιαλτική αύξησητης ανεργίας. Οι αυτοκτονίες που α-κολούθησαν την καταστροφική πτώ-

ση των τιμών στο χρηματιστήριο τηςΝέας Υόρκης τον «μαύρο Οκτώ-βριο» του 1929 υποδήλωναν με τονπιο εμφαντικό τρόπο το τέλος μιας ε-ποχής μεγάλης ανάπτυξης, που στη-ρίχθηκε όμως σε μια άνευ ορίων κερ-δοσκοπία στο χρηματιστήριο. Η κρί-ση συντάραξε το παγκόσμιο οικονο-μικό και πολιτικό σύστημα. ΟιΗ.Π.Α. βυθίστηκαν σε μια πρωτοφα-νή ύφεση. Το τραπεζικό σύστημακλονίστηκε, η βιομηχανική παραγω-γή έπεσε στο μισό, η ανεργία άγγιξετο 25%. Στην Ευρώπη οι συνέπειεςήταν δραματικές. Η Γερμανία σαρώ-θηκε και η κοινωνική κατάρρευσηοδήγησε στην άνοδο του Χίτλερστην εξουσία. Η Μεγάλη Βρετανίαδοκιμάστηκε εξίσου σκληρά, τα απο-θέματά της σε χρυσό σχεδόν εξα-

ντλήθηκαν αλλά σώθηκε, με σοβαράτραύματα, χάρις στις αποικίες.

Μια οδυνηρή αλλάαναπόφευκτη δοκιμασία

Στην αρχή η ελληνική οικονομίαέδειξε μια εντυπωσιακή αντοχή καιαντεπεξήλθε στη μεγάλη ύφεση τηςπαγκόσμιας οικονομίας χάρις σταμεγάλα έργα που εκτελούνταν τηνπερίοδο εκείνη σε όλη τη χώρα. Ό-μως η κατάρρευση των οικονομιώντης Γερμανίας και της Αυστρίας με-τέτρεψαν την κρίση σε μια αληθινήλαίλαπα για την Ευρώπη. Ειδικότε-ρα για την Ελλάδα οι συνέπειες ή-ταν ιδιαίτερα δυσάρεστες διότι ηπτώχευση της Γερμανίας επέφερετην αναστολή των πολεμικών επα-

νορθώσεων, που αποτελούσαν μεγά-λη ανάσα για την οικονομία. Ταυτό-χρονα κατέρρευσαν οι εξαγωγές κα-πνού –η Γερμανία απορροφούσε το60%– καθώς και άλλων αγροτικώνπροϊόντων. Η κρίση οδήγησε στοναφανισμό ολόκληρους κλάδους τουμεταποιητικού τομέα. Χαρακτηρι-στική περίπτωση είναι η ταπητουρ-γία που απασχολούσε 11.000 εργα-ζόμενους. Όλοι τους βρέθηκαν στοδρόμο, διότι οι Η.Π.Α. που ήτανσχεδόν αποκλειστικός εισαγωγέαςελληνικών χαλιών, έπαψαν να αγο-ράζουν μετά το ξέσπασμα της κρί-σης. Από την Αμερική ήλθε άλλο έ-να πλήγμα: οι Έλληνες μετανάστες,πολλοί από τους οποίους προστέθη-καν στα εκατομμύρια των ανέργων,έπαψαν να στέλνουν εμβάσματα, ό-

πως επίσης και οι Έλληνες ναυτικοί.Το κόστος για την ελληνική οικονο-μία δεν ήταν καθόλου αμελητέο.

Παρά ταύτα, ενώ από το δεύτεροχρόνο της διακυβέρνησης Βενιζέλουείχε εκραγεί η παγκόσμια οικονομι-κή κρίση, η δημοσιονομική ισορρο-πία κρατήθηκε σε ικανοποιητικά ε-πίπεδα, οι προϋπολογισμοί τωντριών πρώτων χρόνων εμφάνισαν με-γάλο πλεόνασμα χωρίς μάλιστα να ε-πιβληθούν νέοι φόροι και πολλά έρ-γα συνεχίστηκαν με κρατική χρημα-τοδότηση. Στον τέταρτο χρόνο δια-κυβέρνησης, όμως, οι συνέπειες τηςκρίσης, σε συνδυασμό με την επιβά-ρυνση από το δημόσιο χρέος, επιδεί-νωσαν αρκετά την αντοχή της οικο-νομίας. Όπως ήταν φυσικό η Ελλά-δα, όπως οι περισσότερες χώρες, δενμπορούσε τελικά να αποφύγει τηχρηματιστηριακή κρίση. Ο πανικόςαπό το Χρηματιστήριο Αθηνών με-ταδόθηκε στους καταθέτες των τρα-πεζών με αποτέλεσμα να εξανεμι-σθούν τα αποθέματα της χώρας σεσυνάλλαγμα και χρυσό.

Ασκείται κριτική διότι ο Βενιζέ-λος καθυστέρησε για 6 μήνες να ε-γκαταλείψει τον κανόνα του χρυσού.Η κριτική αυτή, βασιζόμενη σε στε-νά οικονομικά κριτήρια, αγνοεί ότιόλες οι Κυβερνήσεις της γης αντιμε-τώπιζαν με δέος την έξοδο από τονκανόνα του χρυσού και ότι τα δά-νεια είχαν εκδοθεί κυρίως σε χρυσόή σε άλλα ξένα νομίσματα. Επιπλέονη εγκατάλειψη του κανόνα του χρυ-

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

Με την ίδρυση του ΥπουργείουΑεροπορίας το 1929 και την οργά-νωση κρατικής υπηρεσίας πολιτικήςαεροπορίας, η Ελλάδα απέκτησε γιαπρώτη φορά δύο άρτιες εσωτερικές

αερογραμμές, ενώ 7 νέες εταιρίες α-ναβίβασαν σε 15 τους διερχόμενουςαπό την Ελλάδα διεθνείς προορι-σμούς. Το 1930 αγοράστηκαν ταπρώτα αεροπλάνα και ο Βενιζέλος

ήταν μεταξύ των επιβατών της πρώ-της πτήσης στη γραμμή Αθηνών –Ιωαννίνων. Επίσης, οργανώθηκανόρμοι προσθαλάσσωσης για υδρο-πλάνα σε 4 πόλεις και κατασκευά-στηκαν 10 βοηθητικά αεροδρόμιασε διάφορες περιοχές της χώρας.Στο

πλαίσιο του εκσυγχρονισμού τωνσυγκοινωνιών, μέσα σε 10 μήνες α-ντικαταστάθηκαν όλα τα λεωφορείαμε καινούργια, τα αμαξώματα τωνοποίων ήταν όλα ελληνικής κατα-σκευής.

Την ίδια περίοδο η Ελλάδα άρχι-

σε να αποκτά αυτόματο τηλεφωνικόδίκτυο και για πρώτη φορά συνδέ-θηκε τηλεφωνικώς με τα περισσότε-ρα Ευρωπαϊκά Κράτη. Τότε, ιδρύ-θηκε και η Ανώνυμη Ελληνική Τη-λεφωνική Εταιρεία (πρόδρομος τουΟ.Τ.Ε.).

9ο Δημοτικό Σχολείο Χανίων (Αγία Μαγδαληνή). Ένα από τα χιλιάδες σχολεία που κατασκευάστηκαν τότε στην Ελλάδα. (Αρχείο Ιδρύματος «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»).

Το 1929, ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατασκεύασε σχολείο στην Καισαριανήμε δωρεά της γυναίκας του Έλενας Βενιζέλου. Το νέο σχολείο ήτανδυναμικότητας 400 μαθητών και φέρει μέχρι σήμερα το όνομα τηςχορηγού, "Σχολείο Βενιζέλου".(https://sites.google.com/site/1scholeiokaisarianesbenizelou/)

Παράγκες στην προσφυγική γειτονιά της παλιάς Κοκκινιάς, 1929.(Προσφυγική Ελλάδα: Φωτογραφίες από το αρχείο του Κ.Μ.Σ.).

Εκπαίδευση – Πολιτισμός

σού ισοδυναμούσε με πτώχευση τηςχώρας και ενταφιασμό κάθε προο-πτικής για εισαγωγή φθηνών ξένωνκεφαλαίων, που ήταν απαραίτηταγια τη συνέχιση και ολοκλήρωσητων μεγάλων αναπτυξιακών έργων.

Σε κάθε περίπτωση η πτώχευσηθα επέφερε διακοπή στην εξυπηρέ-τηση των δανειακών υποχρεώσεωντης Ελλάδας, γεγονός που θα προ-καλούσε αντίποινα των δανειστώνκαι εκμηδένιση της διεθνούς αξιοπι-στίας της χώρας. Ο Βενιζέλος απο-δύθηκε σε διεθνή Μαραθώνιο γιανα αποφύγει το μοιραίο. Αγωνίστη-κε να εξασφαλίσει νέα δάνεια καιάλλες διευκολύνσεις από τις μεγάλεςευρωπαϊκές χώρες για τη συνέχισηκαι ολοκλήρωση των μεγάλων ανα-πτυξιακών έργων. Αυτή τη φορά δεν

πέτυχε. Έτσι, τον Απρίλιο του 1932,η Ελλάδα αποφάσισε μονομερώς ναεγκαταλείψει τον κανόνα του χρυ-σού και να αναστείλει τις καταβολέςτων χρεολυσίων και μέρους των τό-κων του χρέους. Εκτός από την Ελ-λάδα κήρυξαν χρεοστάσιο άλλες 20χώρες. Την αναστολή εκπλήρωσηςτων δανειακών υποχρεώσεων τηςΕλλάδος από το εξωτερικό χρέος α-νήγγειλε ο ίδιος ο Βενιζέλος από τοβήμα της Κοινωνίας των Εθνών. Σεμια δραματική αποστροφή της ομι-λίας του προειδοποίησε ότι «εάν αιΜεγάλαι Δυνάμεις δεν κατορθώ-σουν να συνεννοηθούν δια να βοη-θήσουν τα μικρά πτωχά κράτη, βλέ-πω μαύρο το μέλλον του κόσμου».

Στην πραγματικότητα η παγκό-σμια αστάθεια είχε δημιουργήσει έ-

να εξαιρετικά αρνητικό περιβάλλον,το οποίο δεν επέτρεπε την αλληλοϋ-ποστήριξη και τη συνεργασία μετα-ξύ των κρατών. Όλοι κοίταζαν πώςνα σωθούν, αδιαφορώντας για τηντύχη των άλλων. Στην Ελλάδα η κρί-ση συνοδεύτηκε από πρωτοφανή πο-λιτική οξύτητα που αναζωπύρωσετα πάθη του Εθνικού Διχασμού. Ηπροσπάθεια του Βενιζέλου για σχη-ματισμό Οικουμενικής Κυβέρνησηςσυνάντησε τη σφοδρή αντίδρασητων αντιπάλων του και του βασιλι-κού Τύπου, που τον καθύβριζε «φρε-νοβλαβή», «αλήτη», «αμαρτωλό γε-ρόντιο», «κατάπτυστο»και άλλουςχυδαίους χαρακτηρισμούς, από αυ-τούς που «ανθούσαν» τότε στο «πε-ριβόλι» των αντιπάλων του.

Τα έργα και τα μέτραφέρνουν ανάκαμψη

Η απόφαση για χρεοστάσιο συ-νοδεύτηκε από σκληρά μέτρα, πουπεριελάμβαναν: συναλλαγματικούςπεριορισμούς, απαγόρευση εξαγω-γής κεφαλαίων, μεγάλους δασμούςστις εισαγωγές προϊόντων, περιστο-λή δαπανών, μειώσεις μισθών, απο-λύσεις και ανεργία. Σε συνδυασμό μετην υποτίμηση της δραχμής, τα μέ-τρα αυτά ενθάρρυναν τη ντόπια πα-ραγωγή και καλλιέργησαν ένανπροστατευτισμό της βιομηχανίαςκαι της γεωργίας. Ωστόσο, η περιο-ριστική αυτή πολιτική σε συνδυα-σμό με τα μεγάλα έργα υποδομής, ο-δήγησαν την ελληνική οικονομία α-πό το 1933 κιόλας σε πρωτοφανείςρυθμούς ανάπτυξης, που την κατέ-ταξαν αμέσως μετά τη Σοβιετική Έ-νωση και την Ιαπωνία. Τα αποτελέ-

σματα φάνηκαν όταν πια ο Βενιζέ-λος είχε πάψει να είναι πρωθυπουρ-γός.

Στην πραγματικότητα η Ελλάδαεπλήγη από την κρίση πολύ λιγότε-ρο από άλλες χώρες, χάρις κυρίωςστα μεγάλα έργα που εκτελούνταντότε. Παράλληλα την περίοδο εκεί-νη η Ελλάδα ήταν σε θέση να αξιο-ποιήσει τους δικούς της πόρους καινα μην εξαρτά την επιβίωσή της από

τις εισαγωγές βασικών καταναλωτι-κών αγαθών. Στο βιομηχανικό τομέαείχαν ήδη δημιουργηθεί αξιόλογεςμονάδες επεξεργασίας καπνού, λαδι-ού κ.ά. αγροτικών προϊόντων, χυτή-ρια, υφαντουργία και μεγάλες βιο-μηχανίες (τσιμεντοβιομηχανία «Α-ΓΕΤ», «Πειραϊκή – Πατραϊκή»κ.λπ.). Οι κλάδοι αυτοί της βιομηχα-νίας κατάφεραν να ξεπεράσουν τηνπαγκόσμια κρίση με απλούς μώλω-πες, σε αντίθεση με τις βιομηχανίεςτων ανεπτυγμένων ή λιγότερο ανε-πτυγμένων χωρών, που τραυματί-στηκαν βαριά ή και κατεστράφησανολοσχερώς. Έτσι, το 1933 η ελληνικήβιομηχανία ήταν σε θέση να καλύ-πτει το 76% των αναγκών της εγχώ-ριας αγοράς. Εξάλλου, η Ελλάδα ή-ταν αυτάρκης σε αγροτικά προϊόνταχάρις στην αλματώδη ανάπτυξη τηςΓεωργίας ως αποτέλεσμα των ανα-πτυξιακών έργων της εποχής.

Αναμφισβήτητα, σημαντικό με-ρίδιο στην ανάπτυξη της χώρας εί-χαν οι πρόσφυγες, που με την εμπει-ρία και τις γνώσεις τους έδωσαν με-γάλη ώθηση στους τομείς της αγρο-τικής παραγωγής και της βιομηχα-νίας.

Ένας από τουςπρώτουςτηλεφωνικούςθαλάμους στο κέντροτης Αθήνας. Τηνπερίοδο 1928-1932,το τηλεφωνικό δίκτυοεκσυγχρονίστηκε,αυτοματοποιήθηκεστις μεγάλες πόλειςκαι η Ελλάδασυνδέθηκετηλεφωνικά με τηνΕυρώπη. (Ταοράματα τωνπολιτικών για ταμεγάλα έργα στηνΕλλάδα).

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- Αγριαντώνη Χρ., «Έξαρση και κρίση: η οικονομία της περιόδου

1909-1922» και Αγριαντώνη Χρ., Πανσεληνά Γ., «Η ελληνική οι-κονομία. Διεθνής κρίση και εθνικός προστατευτισμός» στο: Ιστο-ρία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τ. 6-7, Τα Νέα-ΕλληνικάΓράμματα, Αθήνα 2003.

- Γιαννακόπουλος Γιώργος Α., Προσφυγική Ελλάδα: Φωτογραφίεςαπό το αρχείο του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, ΊδρυμαΑ.Γ. Λεβέντη – Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα 1992.

- Δερτιλής Γ., «Ο αντίκτυπος στην Ελληνική Οικονομία» και Θωμα-

δάκης Στ., «Το τέλος της ευφορίας για τον υπερδανειστή της Ευ-ρώπης» στο: «Ο Μαύρος Οκτώβρης του Κραχ», Καθημερινή,21/3/2010.

- Εθνικό Ίδρυμα «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»: εκδόσεις για την αγρο-τική, την εκπαιδευτική και την πολεοδομική πολιτική του Βενι-ζέλου.

- Κακαβελάκης Δημήτρης, Χανιώτικα νέα 25.5.2009- Κωστής Κ., «Το στοίχημα της οικονομίας: αντιμέτωποι με τη διεθνή

οικονομική κρίση» στο: Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η εποχή του,Τα Νέα-Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2005.

- Κωτσάκη Αμαλία, Αλέξανδρος Νικολούδης 1874-1944: Αρχιτεκτο-

νικά οράματα – Πολιτικές χειρονομίες, Ποταμός, Αθήνα 2007.- Κατσιμάρδος Τ., Ημερησία, 17 και 30/4/2010.- Τζιούτζια Ελένη Γρ., Το Τενεκεδένιο σχολείο της Θεσσαλονίκης:

Το Σχολείο των προσφύγων, Δήμος Θεσσαλονίκης - Κέντρο Ιστο-ρίας, Θεσσαλονίκη 2002.

- Το έργον της Κυβερνήσεως Βενιζέλου 1928-1932 Εθνικό Τυπογρα-φείο, Αθήνα, 1932.

- Χαλιβελάκης Δ., Τα οράματα των πολιτικών για τα μεγάλα έργαστην Ελλάδα, τ. 3, «Απογευματινή», Αθήνα 2009.

- Χατζηιωσήφ Χρήστος (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώ-να, Βιβλιόραμα, τ. Β1, Αθήνα [2007].

Εγκαίνια των Υδροηλεκτρικών έργων στην Αγυιά Χανίων από τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, 1929. (Αρχείο Ιδρύματος «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»).

Τελετή ονοματοδοσίας του πρώτου στόλου τεσσάρων αεροπλάνων της ΕλληνικήςΕταιρείας Εναέριων Συγκοινωνιών, 1931. Διακρίνονται, μεταξύ άλλων, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Αλέξανδρος Ζαΐμης και ο Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος.(Αρχείο Ιδρύματος «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»).

Το κτίριο της Φοιτητικής Λέσχης του Πανεπιστημίου Αθηνών εγκαινιάστηκε το 1931.(Αλέξανδρος Νικολούδης 1874 - 1944).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Ο Βενιζέλος αντιμέτωπος με μια αδυσώπητη αντιπολίτευση και υπόσυνθήκες μιας πρωτοφανούς παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, ακολού-θησε μια πολιτική που αποτελούσε μονόδρομο. Έλαβε σκληρά και αντι-δημοτικά μέτρα τις παραμονές δύο εκλογικών αναμετρήσεων και δεν δί-στασε να έλθει σε αντίθεση με τις Μεγάλες Δυνάμεις και με τις διεθνείςαγορές, οι οποίες δεν τόλμησαν να του κηρύξουν «πόλεμο». Στην πραγ-ματικότητα κράτησε το χρεοστάσιο υπό έλεγχο και, όπως σωστά επιση-μαίνει ο Άγγελος Αγγελόπουλος, ένας από τους κορυφαίους Έλληνεςοικονομολόγους, κακώς ονομάζεται η στάση πληρωμών ως χρεοκοπία.

Το κέρδος για τη χώρα ήταν σημαντικό: ανέστειλε την καταβολή τουχρεολυσίου, περιόρισε σημαντικά την καταβολή των τόκων, η απόσβεσηπαρατάθηκε για μακρό χρόνο και επιπλέον πέτυχε να πληρώνει το ίδιοεπιτόκιο που πλήρωναν και τα μεγάλα κράτη. Το κυριότερο, όμως, είναιότι η Ελλάδα βγήκε σύντομα από την ύφεση χάρη στον ισχυρό παρα-γωγικό ιστό που είχε αναπτύξει.

Με λύπη διαπιστώνει κανείς ότι σε αντίθεση με ότι συνέβη τότε, ηχώρα έχει μείνει σήμερα χωρίς παραγωγική υποδομή. Tο διεφθαρμένοκαι υπερτροφικό κράτος, η χαμένη ευκαιρία της παραγωγικής αξιοποί-ησης των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων, η αποβιομηχανοποίηση, η ενοχο-ποίηση της υγιούς επιχειρηματικότητας, η χρεοκοπία των συνεταιρι-σμών, η κατακόρυφη πτώση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικώνπροϊόντων, έχουν οδηγήσει τη χώρα μας στο σημείο να εισάγει τα πά-ντα και να μην εξάγει σχεδόν τίποτε, με δραματικές συνέπειες για τηνοικονομία.

Είναι προφανές ότι το εφιαλτικό σκηνικό που ζούμε όλοι σήμερα, ε-άν διατηρηθεί, δεν οδηγεί μόνο σε μεγάλη και παρατεταμένη φτώχειατους Έλληνες αλλά απειλεί και την ίδια την υπόσταση του ελληνικούκράτους.

*Γενικός Διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»

Σημείωση: Το κείμενο βασίζεται σε σχετικό κεφάλαιο της βιογραφίας του Ελευθερίου Βενιζέλου, την οποία γράφει αυτή την περίοδο ο κ. Νικόλαος Παπαδάκης.

«XANIΩTIKA NEA», Παρασκευή 16 Μαρτίου 2012 31

Το σημερινόΠεριφερειακό ΓενικόΝοσοκομείο – Μαιευτήριο«Έλενα Βενιζέλου», τότεΜαιευτήριο «ΜαρίκαΗλιάδη» εγκαινιάστηκε το1933 και κτίστηκε μεδαπάνη της ΈλεναςΒενιζέλου. (ΑρχείοΙδρύματος «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος»).