8/18/2019 19-21 Ιουνίου Μάχη Λαχανά 6η Μεραρχία 18ο ΣΠ

1/16

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος  Α’ Σελίδα 1

19/ 21 Ιουνίου: Μάχη Λαχανά, 6η Μεραρχία  , 18 ο  ΣΠ  

(Διήγηση του Νικήτα1 )

Στα τέλη Μαΐου το Τάγμα μας ήταν στην προκάλυψη στη Γιουβέσνα2

, έχονταςαπέναντι τις Βουλγάρικες προφυλακές. Οι μέρες περνούσαν με τη δημιουργία

οχυρωματικών έργων και προχωμάτων, και με εκγύμναση των νεοσυλλέκτων

της κλάσης του 1912 που είχαν ενσωματωθεί  στο Τάγμα, καλύπτοντας τα

κενά. Με τους Τούρκους χωριάτες δεν είχαμε προβλήματα, ερχόντουσαν και

λέγανε «Ρουμ ασκέρ καλό –  Μπουλγκάρ γιοκ, γιαταγάν», ευχαριστώντας μας

για την συμπεριφορά του Στρατού μας, σε αντίθεση με αυτή των Βουλγάρων.

Είχαμε και μαθήματα Ιστορίας, για τον Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο, τον

Κρούμμο και για τις αθλιότητες των Κομιτατζήδων, ώστε να εξάπτεται το

φρόνημα και ο πατριωτισμός. Όλα δείχνανε ότι δύσκολα θα αποφεύγαμε τηναναμέτρηση με τους Βουλγάρους. 

Η παραμονή μας στη Γιουβέσνα, αυτό το ειδυλλιακό και πεντακάθαρο χωριό

της Μακεδονίας θα ήταν πολύ πιο ευχάριστη, αν δεν υπήρχαν οι Βούλγαροι.

Οι σχεδόν καθημερινές ατιμίες τους που συχνά οδηγούσαν σε συμπλοκές, δεν

μας άφηναν σε ησυχία. Όλα αυτά κορυφώθηκαν στις 17 Ιουνίου. 

«Από σήμερα δεν θα βγάζει κανείς τις παλάσκες του, βλέπετε τι σκάρωσαν οι

αρκουδιαραίοι στο Παγγαίο» φώναζε ο Λοχαγός μας κύριος Κωνσταντινίδης. 

«Το νου σας παιδιά, είναι άτιμοι άνθρωποι και δεν θ’ αργήσουμε να πάμε σε

πόλεμο με δαύτους.» 

Η είδηση του αιφνιδιασμού της 7ης Μεραρχίας στο Παγγαίο κυκλοφορούσε

ήδη από στόμα σε στόμα, συχνά μεγαλοποιημένη. 

«Θα έχωμεν πόλεμον» μου είπε ο Σαλαχώρης, με την Κυπραίικη προφορά που

έδειχνε ότι ήταν θυμωμένος. 

«Αυτό βλέπω κι εγώ Μιχάλη, ας γίνει επί τέλους να ησυχάσουμε. Άλλωστε,

προτιμώ τον πόλεμο από το να κάνουμε ασκήσεις 4 φορές την ημέρα για να μάθουμε την κανονική μεταβολή» του απάντησα. 

«Αν το βουνό είναι μαθημένο από χιόνια, κι ο Έλληνας Στρατιώτης έμαθε στην

πείνα, τις κακουχίες και τον πόλεμο, ας γίνει λοιπόν πόλεμος αφού οι δήθεν

σύμμαχοι θέλουν ντε και καλά τη Θεσσαλονίκη» πρόσθεσε ο Περίδης. 

«Μας πήραν τας Σέρρας, την Καβάλα, τη Δράμα, τώρα πήραν και το Παγγαίο

που καθώς λένε είναι γεμάτο χρυσάφι, τι άλλο θέλουν;» σχολίασε κι ο Γιάννης

ο Χαραλαμπίδης, εθελοντής από τα Σπάρτα της Μικράς Ασίας. 

1  Στρατιώτης  εθελοντής Νικήτας Μαύρος, τελειόφοιτος της Φαρμακευτικής, ΙΙΙ/18Τάγμα, 6

η  ΜΠ , πραγματικό  πρόσωπο. Περισσότερες λεπτομέρειες για αυτόν και τον

φίλο του Σαλαχώρη, στο κεφάλαιο «Από πού να ξεκινήσω γιε μου;» του παρόντος. 2 (τη σημερινή Άσσηρο) 

8/18/2019 19-21 Ιουνίου Μάχη Λαχανά 6η Μεραρχία 18ο ΣΠ

2/16

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος  Α’ Σελίδα 2

Κάποιοι είπαν ότι στις σημαίες τους στη Θεσσαλονίκη οι Βούλγαροι είχαν

γράψει «Εμπρός εις τας Αθήνας». Ε, ας γράψουμε κι εμείς στις δικές μας «στη

 Σόφια» να δώσουμε ένα τέλος! Αλλά το επόμενο πρωί, ο Λοχαγός μας, έδωσε

τέλος στα παχιά λόγια και την παραφιλολογία: 

«Ε, παιδιά, έφτασε επί τέλους η μέρα που όλοι περιμέναμε! Διαταχθήκαμε να

επιτεθούμε καθ’ όλην τη γραμμήν!» 

«Ζήτω ο Κωνσταντίνος μας!» 

«Ζήτω ο κουμπάρος μας!» 

«Στη Σόφια παιδιά, στη Σόφια!» 

Και ήταν για πρώτη φορά γελαστός από τότε που ανέλαβε το Λόχο. 

Σε μία ώρα, το Τάγμα ήταν έτοιμο για αναχώρηση. Για πότε τα μαζέψαμε όλα

και με τι κέφι το κάναμε, δεν μπορώ ακόμη να το καταλάβω με τη λογική.

Ούτε εκδρομή να πηγαίναμε !!! 

Τετάρτη 19 Ιουνίου του 1913, κινηθήκαμε κατά των εχθρικών θέσεων στις

Καρτερές και το Λευκοχώρι. Στο Σύνταγμά μας και στο 9ο Ευζωνικό Τάγμα του

Βελισσαρίου είχε ανατεθεί η εκτόπιση των Βουλγάρων από τα υψώματα 544

και 605. Προελάσαμε έχοντας το δεξιό της παράταξης. Στα αριστερά μας ήταν

τα άλλα δύο Τάγματα του Συντάγματός μας, το 1ο του Ζαργάνη και το 2

ο του

Σπυράκου (2ο), οι Εύζωνοι του Βελισσαρίου και ένα Τάγμα του 17

ου ΣΠ, ήταν

νομίζω το Τάγμα Μανουσάκη. Δεν βαδίζαμε, πετούσαμε από ενθουσιασμό

αλλά και μαζεμένο μίσος: «Τώρα θα λογαριαστούμε αρκουδιαραίοι!» 

ΚΛΑΚ … ΚΛΑΚ … ΚΛΑΚ … 

«Μη γεμίζετε ακόμη παιδιά» φώναξε ο Λοχαγός μας. 

 Ήμασταν τόσο ανυπόμονοι που δεν υπολογίζαμε διαταγές … 

«Εμπρός λοιπόν τι καθόμαστε;» 

«Σαν πολλά ’εν περιμέναμε;» ο Σαλαχώρης από δίπλα μου δεν βαστιόταν … 

«Πρώτη και Δεύτερη Διμοιρία εδώ!» φώναξε ο Λοχαγός. 

«Τρίτη και Τέταρτη Διμοιρία απ’ εδώ, μαζί μου!» φώναξε ο Ανθυπολοχαγός

μας, ο κύριος Δάρρας, επί κεφαλής του Ουλαμού μας, με βοηθούς τους Λοχίες

Σάββα και Νικητόπουλο. 

«Βγάλτε τα πώματα από τα όπλα σας και κάμετε το σταυρό σας παιδιά! Να

σας δω όλους …» φώναξε ο Λοχίας Νικητόπουλος. 

Πήραμε διαταγή να προχωρήσουμε μπροστά. 

«Θα περάσετε κύριε Ανθυπολοχαγέ από αυτή τη χαράδρα και θα τάξετε τον

Ουλαμό σας στο απέναντι ύψωμα. Εκεί θα σταθείτε!» 

Μπήκαμε στη χαράδρα και μετά από λίγο αρχίσαμε να ανεβαίνουμε προς τούψωμα, όταν ακούστηκε η πρώτη κανονιά. 

ΝΤΟΥΒ … φσσσς … ΜΠΟΥΦΦΦ … 

«Αναπτυχθείτε γρήγορα σε ακροβολισμό!» 

8/18/2019 19-21 Ιουνίου Μάχη Λαχανά 6η Μεραρχία 18ο ΣΠ

3/16

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος  Α’ Σελίδα 3

«Καλή αρχή παιδιά, καιρό είχαμε ν’ ακούσουμε κανόνια …» 

Ακολούθησε δεύτερη και τρίτη κανονιά, «πυρ ταχύ» Πυροβολικού. Η κίνηση

των άλλων Ταγμάτων στα αριστερά μας ήταν έντονη, άρχισε το πανηγύρι. Ο

9ος  Λόχος που προχωρούσε  σε μικρή απόσταση στα αριστερά μας δέχτηκε 

δραστικά πυρά. Οι άνδρες του αραίωσαν, πύκνωσαν, σκόρπισαν αλλά τίποτα.

Λευκός καπνός και σκούρα σκόνη κάλυψαν τον 9ο Λόχο, που στωικά δεχόταν 

τα πυρά, για λογαριασμό όλων μας. 

«Έτοιμοι προς άλμα! Δέκα εκ του αριστερού. Εμπρός! Οι υπόλοιποι από 800

 μέτρων πυρ κατά θέλησιν !» διέταξε ο Δάρρας.

Τα Μάνλιχερ πήρανε φωτιά, ανάψανε οι κάννες.

Ξεκινήσαμε για το πρώτο άλμα. Η ζέστη αφόρητη κι εμείς τρέχαμε σκυφτά με

όση δύναμη μπορούσαμε. Ο γυλιός έκοβε τους ώμους και πίεζε τις πλάτες. «Πετάξτε τους γυλιούς» φώναξε ο Λοχίας Σάββας.

 Άλλο που δε θέλαμε. Ξεφορτώθηκα αμέσως τον γυλιό, χωρίς να λυπηθώ την

ολόκληρη κουραμάνα που είχε μέσα. Και το ίδιο κάνανε όλοι. 

«Έτοιμοι προς άλμα» διέταξε ο Λοχίας. Άντε φτερά στα πόδια πάλι, τη φορά

αυτή ακόμη πιο γρήγορα, γιατί τώρα σφύριζαν γύρω μας οι σφαίρες. Οι

Βούλγαροι αιφνιδιάστηκαν στο πρώτο άλμα, αλλά τώρα μας  περίμεναν. 

«Ωχ Παναγιά μου …» ακούστηκε ο Χατζηδιονυσίου, εθελοντής Μακεδόνας. 

«Με φάγανε τα σκυλιά …» ήταν τα τελευταία λόγια του Σπανού … 

«Κύλα προς τα πίσω Χατζηδιονυσίου! Μη μένεις εκεί θα σκοτωθείς!» φώναξα

στον πληγωμένο συνάδελφο, που με ένα σουγιά και τον επίδεσμο στο χέρι,προσπαθούσε να δέσει το τραύμα του, ενώ οι σφαίρες χόρευαν γύρω του. Με

άκουσε, ξάπλωσε κάτω και άρχισε να κυλιέται προς τα πίσω με βαρελάκια,

μέχρι που καλύφθηκε πίσω από μία ανύψωση του εδάφους. 

8/18/2019 19-21 Ιουνίου Μάχη Λαχανά 6η Μεραρχία 18ο ΣΠ

4/16

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος  Α’ Σελίδα 4

«Εκεί πάνω στο καλυβάκι … κάτι γυαλίζει!» είπε ο Ροδίτης Μιχάλης Μαρκίδης,

που είχε το καφενείο «Νείλος» στην Άταμπ ελ Χάρδα πριν έρθει εθελοντής.

«Πυρά ομαδόν από εξακοσίων μέτρων» διέταξε ο Ανθυπολοχαγός. 

«Επί σκοπόν … Πυρ!» 

Οι κάννες των Μάνλιχερ αναψοκοκκίνησαν από το «ταχύ πυρ».

«Σκοπεύετε καλά παιδιά, μην ξοδεύετε φυσίγγια!» 

Ο Λοχίας Χρηστίδης, ο Δεκανέας Πρωτοπαπαδάκης, και καναδυό ντουζίνες

άλλοι είχαν σηκωθεί όρθιοι για να σημαδεύουν καλύτερα3.

«Μη σηκώνεστε όρθιοι!» φώναξε ο Ανθυπολοχαγός.

Αλλά ποιος τον άκουγε, ο θόρυβος των Μάνλιχερ κάλυπτε τη φωνή του και τα

αίματα που βράζανε βούλωναν τα αυτιά στη φωνή της λογικής. 

ΚΡΑΚ  , ΚΡΑΚ, βζιννν, ντουβββ, φσσσς, ΚΡΑΚΡΑΚΡΑΚΡΑΚΡΑ … Τα εχθρικά μαξίμ

4 στράφηκαν καταπάνω μας. Γύρω μας σφύριζαν σφαίρες και

χόρευαν πέτρες, κλαριά σπασμένα και σύννεφα σκόνης. Προχωρήσαμε με νέο

άλμα, τρέχοντας.

«Συνάδελφοι, το γιατρό, πεθαίνω …» ακούστηκε ο εθελοντής Παπαδόπουλος

από πίσω μας, αλλά κανείς δεν σταμάτησε, τρέχαμε όλοι προς τα πάνω σα

δαιμονισμένοι. Τις στιγμές αυτές δεν σταματάς κι ας φαίνεται σκληρό. Όποιος

σταματούσε, θα έδινε στόχο και στο τέλος θα έκανε παρέα στον τραυματία.

Και αν για κάθε τραυματία σταματούσαν κι ένας δύο, στο τέλος δεν θα έφτανε

κανείς πιο πάνω. Το μόνο που σκέφτεσαι τέτοιες στιγμές είναι το «ποια είναιη θέση του εχθρού, από πού μας ρίχνουν», για να φυλαχτείς ανάλογα. Και

συνεχίζεις να τρέχεις ξέφρενα, για να μη δίνεις στόχο, αλλά και να τρομάζεις

τον εχθρό που βλέπει τόσους αγριεμένους να ορμάνε καταπάνω του.

Το μεγάλο μας παράπονο ήταν που δεν ακούγαμε το δικό μας Πυροβολικό.

Δεν ξέραμε ότι 3 ολόκληρες Πυροβολαρχίες είχαν καταστραφεί σχεδόν από τα

Βουλγαρικά πυροβόλα και ότι 25 πυροβολητές και καμιά πενηνταριά άλογα

είχαν γίνει κομμάτια, στην προσπάθειά τους να πάρουν θέση βολής πίσω μας.

Ο εχθρός είχε «επισημάνει»5  από πριν τις διάφορες θέσεις και δεν άφηνε

περιθώρια για ανάπτυξη των πυροβόλων μας. Και τώρα μας χτυπούσαν με 24

πυροβόλα, με μαξίμ  και μάνλιχερ, κι εμείς είχαμε μόνο τα μάνλιχερ. Αλλά

συνεχίζαμε την κίνησή μας προς τα πάνω, ελισσόμενοι άψογα, σαν να

ήμασταν σε γυμνάσια. 

3  (Ανάμεσά τους οι Στρατιώτες Κάβουρας, Αγαπηνός, Τουρναζάκης, Καρακατσάνης, 

Μαρκίδης, Χαραλαμπίδης, Ζουλούμης, και οι αδερφοί Μπουραζάνη )

4 (πολυβόλα )5 (Είχε δηλαδή εντοπίσει τις πιθανές θέσεις ανάπτυξης των τμημάτων μας και είχε

καθορίσει παραμέτρους βολής για κάθε μία, ώστε να μην χρειάζεται να ρυθμίζει τα

πυροβόλα του την ώρα της μάχης) 

8/18/2019 19-21 Ιουνίου Μάχη Λαχανά 6η Μεραρχία 18ο ΣΠ

5/16

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος  Α’ Σελίδα 5

 Ένα εχθρικό απόσπασμα, με πάνω από 2.000 άνδρες, επιτέθηκε με φωνές στο

1ο Τάγμα μας και στους Ευζώνους του Βελισσαρίου. Προχωρούσαν σε «πυκνή

τάξη», φωνάζοντας «ΟΥΡΡΑ , ΟΥΡΡΑ», αλλά δεν τρομάζανε κανέναν. 

«Μπρρρρρ μωρέ πρόβατα» απαντούσαν οι Εύζωνοι και τα δραστικά πυρά από

όλες τις Διμοιρίες αποδεκάτιζαν του Βουλγάρους, που έδιναν εύκολο στόχο,

έτσι όπως ήταν μαζεμένοι σαν μπουλούκι. Αλλά αυτοί συνέχισαν να έρχονται,

μέχρι που δεν άντεξαν άλλο και το βάλανε στα πόδια, γυρίζοντας πίσω. Τους

βλέπαμε να πετάνε τα όπλα τους και τους Αξιωματικούς τους να χτυπάνε με

τα σπαθιά τους στρατιώτες τους, βρίζοντας και φωνάζοντας. 

«Εμπρός παιδιά και τους φάγαμε!» φώναζε δίπλα μου ο Σαλαχώρης. 

Ουρλιάζαμε κι εμείς, βρίζαμε, αφρίζαμε, τρέχαμε στον ανήφορο.

Από πάνω οι εγκαιροφλεγείς βολιδοφόρες οβίδες μας λούζανε με θραύσματακαι ο καπνός από τις εκρήξεις έκρυβε τον ήλιο! 

«Άντε παιδιά, πάμε τώρα που μας κάνουν ίσκιο τα κανόνια τους!» ακούστηκε

μια φωνή. Το μόνο που μας ένοιαζε πια ήταν να φτάσουμε στα χαρακώματά

τους. Τελευταία στάση πριν την έφοδο, κλακ κλακ, οι ξιφολόγχες κούμπωσαν 

στα μάνλιχερ.

«Δια της λόγχης εμπρός!!!» 

Σηκωθήκαμε όλοι μαζί σαν ένας και μουσκεμένοι από τον ιδρώτα αρχίσαμε να

τρέχουμε, χωρίς να ακούμε «αχ» και τις φωνές των χτυπημένων. Φτάσαμε στα

εχθρικά χαρακώματα και στα τελευταία μέτρα θαρρείς και δεν μας έριχνεκανένας πια. Οι Βούλγαροι, μπροστά στην αλλόφρονη ορμή μας, όσοι ήταν

ακόμη γεροί, σηκώθηκαν και το έβαλαν στα πόδια. Στα χαρακώματα μείνανε

μόνο οι τραυματίες τους. Όσοι μπορούσαν, σήκωναν τα χέρια φωνάζοντας

«Χριστιάν, Χριστιάν» για να τους λυπηθούμε. Ούτε που τους δώσαμε σημασία

συνεχίσαμε να τρέχουμε προς το επόμενο χαράκωμα. Ας ασχοληθούν με

αυτούς οι επόμενοι. Όρθιος ο Λοχαγός μας, με το σπαθί στο χέρι, φώναζε: 

«Μπράβο παιδιά, τα φάγαμε τα σκυλιά, εμπρός, μη στέκεστε!» 

Σε ένα λόφο απέναντι, ξεχώρισα κίνηση και πρασινωπές στολές. 

«Κύριε Λοχαγέ, εκεί είναι κι άλλοι Βούλγαροι!» 

«Όχι παιδιά δικοί μας είναι …» 

«Δείτε καλά κύριε Λοχαγέ, δείτε με τα κυάλια, δεν μοιάζουν για δικοί μας» 

«Καλά λες μωρέ Μαύρε … εμπρός παιδιά, με άλματα να τους φάμε κι αυτούς» 

Ο εχθρός δεν μας είχε δει ακόμη. Αραιωμένοι πλησιάσαμε με άλματα, μέχρι

που βρεθήκαμε σε μέρος ακάλυπτο. Καθώς αρχίσαμε την έφοδο, άρχισαν μα

μας ρίχνουν από τα πλευρά, με ότι είχαν και δεν είχαν. Οι Βούλγαροι, ότανήθελαν να υποχωρήσουν, εφάρμοζαν ένα σχέδιο που το είχαμε ονομάσει

«κυκλική υποχώρηση», μη με ρωτήσετε γιατί. Υποχωρούσαν από το κέντρο,

ενώ τα άκρα παρέμεναν στις θέσεις τους, χτυπώντας μας με διασταυρούμενα

8/18/2019 19-21 Ιουνίου Μάχη Λαχανά 6η Μεραρχία 18ο ΣΠ

6/16

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος  Α’ Σελίδα 6

πυρά. Μια ντουζίνα Στρατιώτες του Λόχου χτυπήθηκαν μέχρι να φτάσουμε

κοντά. 

«Εμπρός παιδιά! Δεν είναι τίποτα, μη σταματάτε! Εμπρός και τα φάγαμε τα

σκυλ …» 

Δεν τέλειωσε τη φράση του ο Λοχαγός και μια σφαίρα τον έριξε κάτω.

«Ένα γιατρό, ένα γιατρό γρήγορα» φωνάξαμε όλοι αυθόρμητα, ενώ η ορμή

της εφόδου κόπηκε και πέσαμε όλοι πρηνείς στο χώμα. Ο Ανθυπολοχαγός μας

ο κύριος Δάρρας, που ήταν γιατρός, έτρεξε δίπλα στον τραυματία. 

«Μη φοβάσαι Γιάγκο, δεν είναι τίποτα σπουδαίο …» 

«Στην αδερφή μου, στην αδερφή μου να στείλεις αυτά …» είπε  ο Λοχαγός στο 

Δάρρα, και του έδωσε ένα δερμάτινο πορτοφόλι που είχε μέσα φωτογραφίες

και 1.000 δραχμές … 

«Εμπρός παιδιά … εμπρός … τραβάτε εμπρός και τους φαγ …» Καθώς ο Ανθυπολοχαγός έσχισε το αμπέχωνο του τραυματία, το αίμα πετά-

χτηκε μαύρο στο πρόσωπό του …

«Έχει τραύμα διαμπερές, δυο δάχτυλα κάτω από την καρδιά …» είπε σιγανά

σε έναν τραυματιοφορέα που πλησίασε. 

Σαν έφυγαν οι τραυματιοφορείς με τον αναίσθητο τραυματία, το μυαλό του

Ανθυπολοχαγού μας καθάρισε και ξαναγύρισε στη μάχη. Ανέλαβε τη Διοίκηση

του Λόχου. Πριν όμως προλάβει να δώσει διαταγές, μας ήρθε η είδηση ότι

τραυματίστηκε και ο Συνταγματάρχης μας, ο γενναίος Γεώργιος Τερτίπης, πουοδηγούσε ξιφήρης την επίθεση του 11

ου Λόχου. Και μαζί τραυματίστηκαν και

οι Υπασπιστές του, ο Λοχαγός Φωκάς που χτυπήθηκε από σφαίρα στο χέρι, ο

Υπολοχαγός Σαπουνάκης και ο έφεδρος Ανθυπολοχαγός Λέφας, αδερφός του

γνωστού στο Κάιρο γιατρού Λουκά Λέφα. Η είδηση μας πάγωσε προς στιγμή.

«ΠΑΙΔΙΑ, ΣΤΑ ΚΑΝΟΝΙΑ !!!» 

Η βροντερή φωνή του Δεκανέα Πρωτοπαπαδάκη μας έβγαλε από το λήθαργο

και μεμιάς σηκωθήκαμε κι ορμήσαμε μπροστά αδιαφορώντας για τις σφαίρες.  

«Στα κανόνια παιδιά, πάμε να τους τα πάρουμε!» 

Τρέξαμε όλοι προς το μέρος που οι Βούλγαροι είχαν στήσει δύο πυροβόλα.

Πριν φτάσουμε στα 150 μέτρα, οι Βούλγαροι το έβαλαν στα πόδια βλέποντας

εμάς τους τρελούς να πλησιάζουμε ουρλιάζοντας με προτεταμένες τις λόγχες. 

Η ορμή μας διέλυσε όλα τα σχέδιά τους για οργανωμένη υποχώρηση.  

«Ου να χαθείτε γουρουνομύτες !!!» 

«Στην Αθήνα, ε; Στην Αθήνα … Μωρέ για κοπιάστε … έχουμε και καινούργια

γουρνοτσάρουχα6 να σας δώσουμε …» 

6 Τα γουρουνοτσάρουχα (Βουλγ. «opanker ») ήταν τα χαρακτηριστικά υποδήματα των

 Στρατιωτών του Βουλγαρικού αλλά και του Σερβικού Στρατού. Φτιάχνονταν  από ένα

κομμάτι δέρμα χοιρινό που αγκάλιαζε την πατούσα και στο επάνω μέρος δενόταν με

8/18/2019 19-21 Ιουνίου Μάχη Λαχανά 6η Μεραρχία 18ο ΣΠ

7/16

8/18/2019 19-21 Ιουνίου Μάχη Λαχανά 6η Μεραρχία 18ο ΣΠ

8/16

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος  Α’ Σελίδα 8

«Εμπρός παιδιά, το θέλει κι ο κουμπάρος μας!» 

Κι από πίσω ακολούθησαν ο Σαπουνάκης κι ο Λέφας και ο 11ος  Λόχος με

άλματα, σαν θύελλα! Αλλά από τα εχθρικά πυρά θερίστηκαν με τη μία και οι 4

γενναίοι Αξιωματικοί. 

«Δεν είναι τίποτα παιδιά, εμπρός για την τιμή της Πατρίδας» συνέχισε να λέει

ο Τερτίπης, αλλά από το στόμα του βγαίνανε αφροί και αίμα, σημάδι ότι είχε

χτυπηθεί στον πνεύμονα. 

«Τη δουλειά σας παιδιά, να , φεύγουν οι άτιμοι, φεύγουν, ζήτω ο κουμπάρος»

φώναζε ο γενναίος Φωκάς. 

«Δείτε παιδιά, τα πυρά τους αραίωσαν, δεν είναι πια δραστικά, φεύγουν,

φεύγουν» φώναζε κι ο Λέφας, ενώ έδενε μόνος του το τραύμα του. 

Το Βουλγάρικο Τάγμα δεν άντεξε στην τόση παραφροσύνη. Ένας μόνο Λόχος

μας ήταν αρκετός, μέσα στην τρέλα του, για να τους κάνει να το βάλουν σταπόδια, κι ας ήταν πολύ περισσότεροι και οχυρωμένοι. 

Στην ίδια μάχη, ο 9ος Λόχος με Διοικητή τον Λοχαγό Στεφανίδη, τον πρώην

Βουλευτή, και με Ανθυπολοχαγό τον Αναστασίου που ήταν παλιότερα στο

Λόχο μας, είχε καταλάβει άλλο ύψωμα, εκδιώκοντας ολόκληρη Διλοχία, παρ’

όλο που είχε χάσει τη μισή δύναμή του από το πολύωρο σφυροκόπημα των

εχθρικών πυροβόλων. Ο Επιλοχίας του Λόχου Σακελλαρόπουλος, ο γνωστός

Καπετάν Ζήριας του Μακεδονικού Αγώνα, ενθάρρυνε όρθιος τους άνδρες του. 

«Κουράγιο παιδιά, πέντε, δέκα, είκοσι θα ρίξουν ακόμη και θα σηκωθούν ναφύγουν, αν δεν φύγουν θα τους πάρουμε τα κανόνια!» 

Ο Δεκανέας Αλεξόπουλος, επί κεφαλής 15 ανδρών μόνο, εντόπισε μια εχθρική

Διμοιρία που ετοιμαζόταν να υποχωρήσει. 

«Εμπρός παιδιά, γρήγορα να τους πιάσουμε στα χέρια!» 

ΝΤΟΥΒΖΖΖ, ΜΠΟΥΒΒΒ! 

Μια εκρηκτική οβίδα έσκασε εκείνη την ώρα μπροστά στα πόδια του, σε δυο

βήματα απόσταση, και τον έριξε κάτω, θάβοντάς τον με χώματα. 

«Ααα, τώρα θα σας δείξω εγώ κερατάδες, θέλετε να με θάψετε ζωντανό» λέει

και σηκώθηκε όρθιος φωνάζοντας. 

«Εμπρός παιδιά !!! Δεν είναι τίποτα, τα ρούχα μου σκίσανε, θα το χαρεί κι ο

 Λοχαγός μας που δε χώνευε το παντελόνι μου το τζογέ, όπως μούλεγε …» 

ΝΤΟΥΒΖΖΖ, ΜΠΟΥΒΒΒ! 

Μια εκρηκτική οβίδα τον χτύπησε κατάστηθα και τον έκανε κομμάτια. Ένα

κομμάτι από το σώμα του χτύπησε τον Στρατιώτη Ζουρίδη με τόση δύναμη,

που τον έριξε πέντε μέτρα πίσω.

ΝΤΟΥΒΖΖΖ, ΜΠΟΥΒΒΒ! Και τρίτη οβίδα έπεσε απανωτά στο ίδιο σημείο, αποδεκατίζοντας ολόκληρη

την Ενωμοτία. Αλλά πήραμε εκδίκηση. Σαν καταλάβαμε το εχθρικό χαράκωμα,

είχαν μείνει μέσα μόνο 23 Βούλγαροι νεκροί και τραυματίες. 

8/18/2019 19-21 Ιουνίου Μάχη Λαχανά 6η Μεραρχία 18ο ΣΠ

9/16

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος  Α’ Σελίδα 9

Σαν ξημέρωσε η επόμενη μέρα, Πέμπτη 20 Ιουνίου, δεύτερη μέρα της μεγάλης

μάχης για το Λαχανά, ξανάρχισε από νωρίς και το κανονίδι. Το Σύνταγμά μας,

λόγω των μεγάλων απωλειών της πρώτης μέρας, ήταν σήμερα στην εφεδρεία. 

ΝΤΟΥΒ … φσσσς … ΜΠΟΥΦΦ … ΜΠΟΥΦΦ … 

«Έλα, καλώς την …» 

«Ω διάολε, κοντά μας έπεσε αυτή …» 

«Καλά, σήμερα που είμαστε στην εφεδρεία, αυτοί μας ρίχνουν περισσότερες;» 

«Να τους το πούμε μωρέ Γιώργο, μπορεί να μην το ξέρουν» 

«Ναι, να στείλουμε διαγγελέα …» 

«Χαμηλά τα κεφάλια παιδιά, μην έχουμε κανένα ατύχημα» έλεγε κάθε τόσο ο

Λοχίας μας. Αλλά του άρεσε και το κέφι μας. 

«Αχ τους κερατάδες, μου χάλασαν την καραβάνα, τα σκυλόψαρα, οι άτιμοι με

τσι ατιμίες ούλες» παραπονιόταν ο σαλπιγκτής μας ο Αντώνης, που καυχιότανότι ήταν γνήσιο τέκνο του φιόρε ντι Λεβάντε. 

«Μωρέ Αντώνιο, για την κουραμάνα κλαις τώρα, δεν σου αρκεί που γλύτωσες

εσύ; Θα σου δώσουμε καινούργια …» 

«Καλά μωρέ, μην με παίρνεις και μετρητοίς … κάλιο έχω την τέστα μου από

τον παλιοτσίγκο, αλλά λέμε τώρα …» 

Μια οβίδα πρέπει να ξεστράτισε, κι αντί να πέσει εκεί που πέφτανε οι άλλες,

πήγε κι έπεσε πάνω στο αντίσκηνο του Δεκανέα Βασίλη Ανδριανόπουλου, που

ήταν εθελοντής από την Αίγυπτο, με καταγωγή από το Καμάρι Τρίπολης. Τηνύχτα που εμείς βολευτήκαμε για ασφάλεια στα εχθρικά χαρακώματα, αυτός

έστησε το αντίσκηνο λίγο πιο πέρα, αποφασισμένος να κοιμηθεί κανονικά.

Δεν του λέγαμε τίποτα, γιατί ξέραμε ότι ήταν στεναχωρημένος. Είχε «υπό την

προστασία»  του έναν πιτσιρικά από την Αίγυπτο, γιο φίλου του. Αλλά ήταν

άτυχος ο μικρός, και σκοτώθηκε την πρώτη μέρα κι ο Δεκανέας δεν μιλιόταν.

Και σαν ξημέρωσε, ο Δεκανέας δεν είχε βγει από το αντίσκηνο, αλλά δεν του

μιλούσαμε, τον είχαμε αφήσει στη στεναχώρια του. 

«Πάει ο Δεκανέας ο Ανδριανόπουλος … άτυχος …» 

«Δεν θα έμεινε τίποτα από αυτόν, πολύ άτυχος …» 

«Ναι αλλά ήθελε κι αυτός να κοιμηθεί σε αντίσκηνο …» 

«Πάμε βρε παιδιά να δούμε, δεν πέφτουν άλλες οβίδες …» 

Με το Σαλαχώρη πήγαμε προσεκτικά ως το διαλυμένο αντίσκηνο, πουθενά ο

Δεκανέας! Μετά από κάμποση ώρα, τον είδαμε να έρχεται. 

«Κυρ Δεκανέα, πού ήσουν και ανησυχήσαμε;» 

«Βέβαια, καλύτερα που έλειπες, γιατί κοίτα πώς έγινε το αντίσκηνο … Λέγαμε

ότι ήσουνα μέσα και την άρπαξες …» Μας εξήγησε ότι είδε στον ύπνο του τον μικρό να τον φωνάζει «Βασίλη, με

άφησες άταφο, έλα να με θάψεις». Ανήσυχος και θεοσεβούμενος, σηκώθηκε

ο Δεκανέας μέσα στη νύχτα, πήρε ένα φτυάρι και πήγε να βρει τον μικρό να

8/18/2019 19-21 Ιουνίου Μάχη Λαχανά 6η Μεραρχία 18ο ΣΠ

10/16

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος  Α’ Σελίδα 10

τον θάψει, χωρίς να πει τίποτα σε κανέναν. Τον βρήκε, τον έθαψε, κι εκεί που

εμείς τον είχαμε για πεθαμένο, γύρισε κουρασμένος αλλά γαλήνιος. Όμως η

ιστορία του έχει και συνέχεια. Επιστρέφοντας από την ταφή, βρήκε σε ένα

χαράκωμα έναν Βούλγαρο τραυματία. Πονόψυχος και καλός άνθρωπος, τον

ζαλώθηκε στον ώμο και τον μετέφερε στο χειρουργείο. Μπήκε στη σκηνή του

χειρουργείου και τον ξάπλωσε σ’ ένα ράντζο. Με το που γύρισε την πλάτη να

φύγει, ακούει έναν πυροβολισμό. Γυρνάει και βλέπει έναν Έλληνα Στρατιώτη

να έχει σκοτώσει τον Βούλγαρο τραυματία. 

«Καλά, τον κουβαλούσα τόσην ώρα  μέσα στη νύχτα, για να τον σκοτώσεις εσύ

και έτσι άνανδρα;» τον ρώτησε γεμάτος θυμό.

«Δες πρώτα τι  πήγε να κάνει και μετά με ρωτάς γιατί τον σκότωσα»  του

απάντησε ο Στρατιώτης. Ο Βούλγαρος, είχε τεντώσει τα πόδια του όπως ήταν

ξαπλωμένος, είχε στερεώσει ένα τουφέκι ανάμεσα τους και σημάδευε τονΔεκανέα στο κεφάλι ...

Ο Δεκανέας Ανδριανόπουλος (πρώτος δεξιά) με άλλους συμπολεμιστές του 

ΝΤΟΥΒ … φσσσς … ΜΠΟΥΦΦ …

Με τα κεφάλια χαμηλά, καλυμμένοι  μέσα στα εχθρικά χαρακώματα και σε

ταχύσκαπτα, υπομέναμε το εχθρικό πυρ, περιμένοντας πότε θα έρθει και η

σειρά μας να μπούμε στη μάχη για το Λαχανά. Πέρασε έτσι η δεύτερη μέρα

της μάχης, με απραξία. Ευτυχώς, φάγαμε λίγο ψωμί και σταθήκαμε στα πόδια

μας και ήρθε και νερό, που ήταν πιο πολύτιμο καθώς ο καύσωνας καλάκρατούσε.  Η νύχτα πέρασε δύσκολα, χωρίς γυλιό και αντίσκηνο. Ευτυχώς,

8/18/2019 19-21 Ιουνίου Μάχη Λαχανά 6η Μεραρχία 18ο ΣΠ

11/16

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος  Α’ Σελίδα 11

βολευτήκαμε με Βουλγάρικους μανδύες. Τι πράγμα ο πόλεμος. Σκοτώνονται

κάποιοι και οι υπόλοιποι βολεύονται με τους μανδύες τους …

«Μωρέ πάρ’ του το μανδύα, κι αν έχει και λίγα αίματα θα ζεσταίνει λιγότερο;» 

«Μωρέ και τα άρβυλα του συνάδελφου, καινούργια ήταν, δεν θα τα χρειαστεί

πια αυτός» 

«Αν είχαν οι Βούλγαροι καλύτερα, θα του τα άφηνα, αλλά δεν μου πάνε τα

γουρνοτσάρουχα … Θα με νομίσει για Βούλγαρο ο Σαλαχώρης και θα μου ρίξει

και δε θέλω να πάω από φίλια πυρά …» 

Ξεκουραστήκαμε πάντως τη μέρα εκείνη, την άλλη μέρα ξέραμε ότι θα ήταν

πάλι η σειρά μας να πάμε μπροστά. 

«Ε, παιδιά, κοιτάχτε καλά τον Λαχανά εκεί πέρα, αύριο κάποιοι από μας θα

γίνουν μόνιμοι κάτοικοι …» «Εγώ λέω να παραμείνω Αθηναίος …» Καλό το μαύρο χιούμορ, αλλά ας μην

προκαλούμε και την τύχη μας … Και ενώ εμείς ήμασταν στην εφεδρεία, τα

άλλα Τάγματα του Συντάγματος έδωσαν σκληρές μάχες τη δεύτερη μέρα. Και

το απόγευμα, σε μια επίθεση, τραυματίστηκε βαριά και ο Λοχαγός Ντίλας.

Που συνέχισε να διοικεί το Λόχο του, ώσπου δεν άντεχε άλλο. Κάλεσε τότε τον

Ανθυπολοχαγό Τριανταφυλλίδη, και του παρέδωσε τη Διοίκηση, λέγοντας: 

«Πηγαίνετε στη δόξα που σας προσμένει. Εγώ,  θα περιμένω εδώ, να μάθω

από το στόμα σου Ανθυπολοχαγέ ότι πήραμε το Κιλκίς.» 

Ο Τριανταφυλλίδης φάνηκε αντάξιος του Λοχαγού του. Και τραυματίστηκε κιαυτός, αλλά συνέχισε να οδηγεί τον Λόχο με το σπαθί στο χέρι, μέχρι που δεν

άντεχε άλλο και σωριάστηκε κι αυτός εξαντλημένος.  Όσο για τον Ταγματάρχη

μας, τον κ. Μπέλλο, δεν ξέρω τι έγινε, πάντως αντικαταστάθηκε από τον Τχη

Αλέξανδρο Μανουσάκη, που στην Ήπειρο διοικούσε το Ανεξάρτητο Τάγμα

Κρητών7.

Παρασκευή 21 Ιουνίου, τρίτη μέρα της μάχης, είχαμε εγερτήριο αξημέρωτα.

«Εμπρός παιδιά, εμπρός, ξεκινάμε  μόλις χαράξει»

Είχαμε και καινούργιο Λοχαγό, τον Υπολοχαγό Νικολόπουλο, ψυχή βουνό και

καλός άνθρωπος.

«Διμοιρίται, τας Διμοιρίας σας και ξεκινούμε» 

Περάσαμε μέσα από χαράδρες, για να φτάσουμε δίπλα στους Ευζώνους του

Βελισσαρίου. 

7  Ο Μανουσάκης διοίκησε το ΙΙΙ/18 Τάγμα ως τις 30-6-1913 που αντικαταστάθηκε από

τον Τχη Πέτρο Στρατάκο για να αναλάβει πάλι το Τάγμα Κρητών. Όσο για τον Μπέλο,

που στη διάρκεια της Ηπειρωτικής εκστρατείας είχε προκαλέσει σφοδρά παράπονατων Στρατιωτών του για κακοδιοίκηση, αντικαταστάθηκε στις 20 Ιουνίου, στη διάρκεια

της μάχης, σύμφωνα με την επίσημη Ιστορία του ΓΕΣ, χωρίς να αναφέρεται κάποιος

τραυματισμός ή άλλη αιτία. 

8/18/2019 19-21 Ιουνίου Μάχη Λαχανά 6η Μεραρχία 18ο ΣΠ

12/16

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος  Α’ Σελίδα 12

«Καλώς του Πιζικό … καλώς τα φανταρούδια …» 

«Γεια σας λεβέντες τσολιάδες!» 

«Καλώς του δίκατο όγδοουν … Καλά τους καταφέρατι προυψές τους γουρου-

νάδις … Σήμερις θα τους κάνουμι να πιλαλάν και να μη φτάν’ …» 

ΝΤΟΥΒ … φσσσς … ΜΠΟΥΦΦ … 

 Άντε πάλι τα ίδια, πρωί πρωί, πριν ακόμη βγει ο ήλιος. 

«Πουρνό πουρνό αρχίσανι σήμερις οι γουρουνάδις … Άι κακόμοιροι, με τα

κρεμμυδάκια θα σας κάνουμι πάλι, παλιοζαγάρια …» 

Απίθανα Ευζωνάκια, είχαν τόση ζωή μέσα τους που μοίραζαν και σε μας … 

«Μωρέ με τέτοιους λεβέντες σαν κι εσάς δίπλα μας, όχι στη Σόφια, στην Αγιά

 Σοφιά θα φτάσουμε!» 

Δύο Διμοιρίες του Λόχου μας αλλάξαμε κατεύθυνση, και ο εχθρός μας πήρεείδηση. Επί δύο ώρες παραλύσαμε από ένα καταιγισμό βολιδοφόρων οβίδων.

Ευτυχώς, δεν ήταν καλά ρυθμισμένες και σκάγανε ψηλά. Μέχρι να φτάσουν

κάτω τα θραύσματα είχαν χάσει την ορμή και την κάψα τους. Τρυπούσαν το

πηλίκιο ή το μανδύα αλλά δεν περνούσαν παραμέσα.

ΝΤΟΥΒ … φσσσς … ΜΠΟΥΦΦ … τσαφ … τσαφ … 

ΚΡΑΚΡΑΚΡΑΚΡΑΚΡΑ  … 

 Ήταν κι αυτά τα άτιμα τα μαξίμ. Αυτά χαλούσαν τον κόσμο κι αν δεν πρόσεχες,

μπορούσες να πάθεις μεγάλη ζημιά. Και είχαν πολλά από δαύτα. Δυο ώρες

μας βάραγαν στο ίδιο μέρος. Ήρθε διαταγή να κινηθούμε. Από μια  χαράδρα,περάσαμε στη βάση ενός λόφου αντίκρυ. 

«Ανά πέντε, αραιωμένοι και σκυφτοί, βάλτε φτερά στα πόδια σας» διέταξε ο

Ανθυπολοχαγός μας ο Δάρρας.

Δυο Διμοιρίες πέρασαν έτσι απέναντι, κι από κει αρχίσαμε πυρά κάλυψης για

να περάσουν και οι υπόλοιποι. 

«Από επτακοσίων μέτρων, αρχίσατε πυρ» 

ΝΤΙΒ … ΝΤΙΒ … ΝΤΙΒ … 

«Για δες έναν κερατά που έχει κρυφτεί πίσω από κείνο το δέντρο» 

«Άσε να περιποιηθώ τον» μου είπε ο Σαλαχώρης. 

ΝΤΑΒ. ΝΤΑΒ … 

«Σχόλασά τον !!!» 

Πρώτος στο σημάδι στο Λόχο μας ο Σαλαχώρης, είχε «σχολάσει» κι άλλους, 

στον πρώτο πόλεμο. Με δύο σφαίρες τον τελείωσε κι αυτόν. 

Ο ήλιος φώτιζε τώρα καλύτερα τις εχθρικές θέσεις, κι αρχίσαμε να βλέπουμε

τους εχθρούς πιο καθαρά. Κάποιοι ξεθάρρεψαν και σηκώθηκαν όρθιοι για να

σημαδεύουν πιο άνετα. Αλλά αυτό τράβηξε περισσότερα εχθρικά πυρά. «Κάτω παιδιά μου, μη σηκώνεστε» φώναζε ο Λοχαγός μας. 

«Άμα στεκόσαστε όρθιοι και σημάδι καλύτερο τους δίνετε και τη θέση μας

 μαρτυράτε» 

8/18/2019 19-21 Ιουνίου Μάχη Λαχανά 6η Μεραρχία 18ο ΣΠ

13/16

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος  Α’ Σελίδα 13

Μάταια, είχε αρχίσει πάλι η ώρα της τρέλας. 

«Ετοιμαστείτε για άλμα. Δέκα εκ του αριστερού, εμπρός!» 

Τι να έκανε κι αυτός, αφού είδε ότι όλο και περισσότεροι σηκώνονταν, θα

σκέφτηκε ότι καλύτερα να μας βάλει να τρέχουμε παρά να στεκόμαστε σ’ ένα

μέρος ακίνητοι. 

 Έφτασε η ώρα δύο το μεσημέρι. Ο κλοιός μας όλο και έσφιγγε  γύρω από τους

Βουλγάρους. 

«Ε, παιδιά! Ετοιμαστείτε! Στις τρεις ακριβώς ξεκινάει η έφοδος για το Λαχανά.

Κουράγιο και τους φάγαμε.» 

Πράγματι, ώρα 3, πετάχτηκαν πρώτοι και καλύτεροι οι «μαύροι δαίμονες» του

Βελισσαρίου. Οι σάλπιγγες δονούσαν τις ψυχές μας.

«ΕΦΟΔΟΟΟΟΟΣ !!! Απάνου τους πηδιά !!!» Η παράφρονη έφοδος των Ευζώνων ξεσήκωσε όλο το Σύνταγμά μας. Όλοι οι

Λόχοι ξεπρόβαλλαν από τις θέσεις κάλυψης με ουρλιαχτά. Από κάθε θυμάρι

και θάμνο, από κάθε βράχο και κάθε εδαφική πτυχή, πετάχτηκαν οι τρελοί με

«εφ’ όπλου λόγχη» κι άρχισαν να τρέχουν κάτω από τον καυτό ήλιο.

 Όπως ακούσαμε αργότερα, οι Βούλγαροι μας νόμισαν για μεθυσμένους. Κατά

βάθος δεν είχαν άδικο. Είχαμε μεθύσει από μίσος. Από πάθος για εκδίκηση

για την άνιση μάχη που δίναμε. Τόσην ώρα μας βαράγατε κερατάδες, εσείς

καλυμμένοι καλά, κι εμείς τρέχοντας σε γυμνό έδαφος με τα  κανόνια και ταπολυβόλα σας να μας θερίζουν. Τώρα ήρθε η σειρά μας, ήρθε η ώρα να σας

ξετρυπώσουμε με τη λόγχη. Πλήθος  καλοφτιαγμένα χαρακώματα, με θέσεις

«ορθίως βάλλοντος»  κυριεύτηκαν μέσα σε μισή ώρα μόνο. Αν αναρωτιέστε

γιατί δεν άντεξαν άλλο οι Βούλγαροι, θα σας πω το μυστικό. Που δεν είναι

δική μου ανακάλυψη, το είχε πρωτοπεί πριν πολλά χρόνια, ένας σπουδαίος

στρατιωτικός  αναλυτής, ο Ardant du Picq8: «O άνθρωπος είναι ικανός να

αντέξει μέχρι μία ορισμένη ποσότητα τρόμου, πέραν της οποίας σταματάει τον

αγώνα». Και στη μάχη αυτή, οι Βούλγαροι, σαν μας είδαν μετά από τόσες

απώλειες να ορμάμε σαν τρελοί με τις λόγχες, ξεπέρασαν το όριο του τρόμου

που μπορούσαν να αντέξουν. 

Φτάσαμε στο Λαχανά. Πρώτοι, όπως πάντα φτάσανε οι Εύζωνοι. Αλλά κι εμείς

δεν μείναμε πίσω. Στο δρόμο βάζαμε αγώνα μεταξύ μας. Κάποια στιγμή

είδαμε μπροστά μας δυο εχθρικά πυροβόλα, χωρίς τους υπηρέτες τους. Μας

φάνηκε ότι μας χαμογέλασε η τύχη, αυτά θα ήταν σπουδαία λάφυρα για το

Λόχο μας. Αλλά σαν φτάσαμε κοντά, καταλάβαμε ότι φτάσαμε δεύτεροι. Δυο

σκοτωμένοι τσολιάδες είχαν φτάσει πριν από μας. Ο ένας είχε αγκαλιάσει τονένα τροχό και στο πρόσωπό του είχε παγώσει ένα χαμόγελο, ενώ το σώμα του

8 Ardant du Picq (1821-1870), Γάλλος Στρατιωτικός και θεωρητικός 

8/18/2019 19-21 Ιουνίου Μάχη Λαχανά 6η Μεραρχία 18ο ΣΠ

14/16

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος  Α’ Σελίδα 14

ήταν κατατρυπημένο από λογχισμούς. Κι ο άλλος, λίγο πιο δίπλα, νεκρός κι

αυτός από τρεις σφαίρες. Και δίπλα τους δυο νεκροί Βούλγαροι, σημάδι ότι κι

άλλοι Εύζωνοι φτάσανε πριν από μας και τώρα συνέχιζαν την καταδίωξη. Το

θέαμα μας έφερε δάκρυα στα μάτια, καθώς θαυμάζαμε αυτούς  τους ήρωες

της Θεσσαλίας και της Ρούμελης.

Δώδεκα πυροβόλα παράτησε ο εχθρός στο φευγιό του, από τα οποία έξι ήταν

ταχυβόλα, καθώς και δεκάξι από τα διαολεμένα τα πολυβόλα του. Και όλα τα

χαρακώματα ήταν γεμάτα από εχθρικά πτώματα και τραυματίες. Οι Τσολιάδες

δεν σκάγανε και πολύ για το ποιος κυρίευσε τα πυροβόλα …  

«Μη σκάτι μωρ’ ψαλιδόκουλοι, για ισείς για ιμείς, του ίδιου είνι. Σιγά μη

 μαλώσουμι για τα κανόνια … αφού διν τάχουν οι Αρκουδιαραίοι, της Ιλλάδας

είνι πια …» «Τους διώξαμι τους γουρνάδις, αυτούνο ιέχει σημασία. Μήτε ιμείς το κάναμι

 μουνάχοι μας, μηδέ ισείς … Ούλοι μαζί τους διώξαμι …» 

Μεγαλοπρέπεια και μεγαλοκαρδία ηρώων… Και μετριοφροσύνη άφθονη, από

ανθρώπους που κρύβανε μέσα τους όχι μόνο λεβεντιά αλλά και σπάνια 

ευφυΐα. 

«Γεια σας Τσολιάδες !!!» 

«Γεια κι χαρά σας κ’  ισάς ψαλιδόκουλοι …» 

Κι αν αναρωτιέστε για το «ψαλιδόκωλοι», δε θέλω να σκάτε. Απλά, το δικόμας το αμπέχωνο και ο μανδύας είχαν σκίσιμο από πίσω, ενώ ο δικός τους ο

ντουλαμάς ήταν μονοκόμματος … 

Είχε και συνέχεια όμως η μάχη αυτή. 

«Να καταδιωχθή ο εχθρός αμειλίκτως, συντόνως, αγρίως!» 

Διαταγή του Βασιλιά και τα σκυλιά δεμένα … Αφού έτσι διέταζε αυτός, έτσι θα

γινόταν. Εμπρός λοιπόν και πάλι εμπρός … 20 ώρες βαδίζαμε συνέχεια. Μας

έπιασε η νύχτα κι εμείς συνεχίζαμε, ζαβλακωμένοι από την κούραση. Σε κάθε

γκρεμό κινδυνεύαμε να τσακιστούμε, καθώς ούτε βλέπαμε που πατούσαμε. 

«Το χωριό το βρήκαμε, δεν έχει Βουλγάρους …» ερχόταν το μήνυμα από τους

ανιχνευτές. 

«Προχωράμε μέχρι να τους βρούμε … κουράγιο παιδιά» μας έλεγε ο Διοικητής

του Λόχου, Υπολοχαγός Νικολόπουλος.

«Δεν αντέχουμε άλλο κυρ Λοχαγέ …» 

«Συνεχίζουμε παιδιά, βαστάτε … Πρέπει να κάνουμε όπως διαταχθήκαμε.» 

Ούτε ξέραμε πού πηγαίναμε. Κάποια στιγμή μας είπαν ότι θα διανυκτερεύαμε

στο επόμενο χωριό, αλλά σαν φτάσαμε, μας είπαν να συνεχίσουμε. «Γιατί συνεχίζουμε, αφού βρήκαμε το χωριό;» 

«Προχωρούμε! Εμπρός παιδιά … βαστάτε ως το επόμενο …» μας έλεγε κι ο

Ταγματάρχης μας, ο κ. Μανουσάκης. 

8/18/2019 19-21 Ιουνίου Μάχη Λαχανά 6η Μεραρχία 18ο ΣΠ

15/16

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος  Α’ Σελίδα 15

Ευτυχώς, κάποια στιγμή συναντηθήκαμε με τον κ Χατζηανέστη τον Επιτελάρχη

της Μεραρχίας. 

«Πού πάτε τους άνδρας σας κύριε Ταγματάρχα;» ρώτησε τον Μανουσάκη. 

«Είμεθα εις καταδίωξιν κύριε Επιτελάρχα …» απάντησε αυτός απορημένος για

την ερώτηση. 

«Διατάξατε μεταβολήν αμέσως … θα σας φάη ο λύκος από εδώ που πάτε!» 

Μεταβολή αμέσως, γιατί είχαμε πάρει  λάθος μονοπάτι, που οδηγούσε στο

στόμα του λύκου, σε ενέδρα. Μας έσωσε ο ακούραστος Επιτελάρχης, που είχε

βγει ο ίδιος για ανίχνευση μαζί με την Ημιλαρχία. 

Πήραμε το δρόμο προς τα πίσω, χωρίς να γκρινιάξει ούτε ένας που πάλι θα

περπατούσαμε. Καθώς χάραζε, μας εντόπισαν οι Βούλγαροι πυροβολητές και

μας ξεπροβόδισαν με κανονιές. ΒΖΖΖΖΖΖ … ΒΖΖΖΖΖΖΖ …. ΜΠΟΥΦΦΦ!!! 

«Αυτά είναι βαριά πυροβόλα, τοπομαχικά …» 

«Τσάμπα χαλάνε οβίδες … αν ήξεραν σε τι χάλια είμαστε, θα ορμούσαν να μας

διαλύσουν με … σκαμπίλια» σχολίασε ο Νικολόπουλος. 

«Σε μένα, το μισό σκαμπίλι θα πήγαινε χαμένο …» σχολίασε ένας Στρατιώτης. 

Ευτυχώς, οι Βούλγαροι συνέχισαν την υποχώρησή τους κι εμείς διαταχθήκαμε

για διήμερη ανάπαυση. Ευπρόσδεκτη μια τέτοια διαταγή.  Όπως και η διαταγή

που προήγαγε το φίλο μου τον Σαλαχώρη «επ’ ανδραγαθία» σε Δεκανέα. Τοάξιζε και με το παραπάνω.

8/18/2019 19-21 Ιουνίου Μάχη Λαχανά 6η Μεραρχία 18ο ΣΠ

16/16

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος  Α’ Σελίδα 16

«Ποία η πρώτη Διαταγή σας κύριε Δεκανεύ;» 

«Ανάπαυσις Στρατιώτα … Ανάπαυσις … Τζιαι μη λαλείς μου άλλο, έχω τζι’ εγώ

τας διαταγάς μου, να κοιμηθώ … αμειλίκτως, συντόνως τζιαι αγρίως.» 9 

Ο Σαλαχώρης το έριξε στον ύπνο, με το που τελείωσε την κουβέντα του. Αλλά

εμένα δεν μου ερχόταν ύπνος, το μυαλό μου ήταν ακόμη γεμάτο με χιλιάδες

εικόνες και σκέψεις. Πάλευα ακόμη να αναλύσω τον τρόμο των Βουλγάρων,

που παράτησαν τις καλά οργανωμένες και προφυλαγμένες θέσεις τους, στη

θέα των απροστάτευτων φαντάρων που ορμούσαν καταπάνω τους σαν τρελοί

με τις λόγχες. Κατέληξα στο ότι ο Στρατιώτης, όπως και κάθε άνθρωπος στην

καθημερινή ζωή, φοβάται πρώτα απ’ όλα αυτά που αγνοεί, αυτά που δεν είχε

προετοιμαστεί να αντιμετωπίσει. Ο κρότος από την πρώτη έκρηξη, οι σφαίρες

που σφυρίζουν γύρω σου για πρώτη φορά, κάθε τι πρωτόγνωρο, μπορεί να σεκάνει να παγώσεις από φόβο ή να τρέχεις πανικόβλητος. Όλα είναι στο μυαλό.

Τον Ιούνιο του 1913, μετά από μήνες μαχών και μετά από τόσες εμπειρίες που

είχαμε πια, ξέρετε τι με τρόμαξε περισσότερο από όλα; Θα γελάσετε και θα

σας φανεί απίστευτο. Δεν ήταν τα πολυβόλα και οι βολιδοφόρες. Αυτά με

κάνανε να φοβάμαι, αλλά τα ξεπερνούσα με τη σκέψη. Αποτελούσαν κίνδυνο

«προβλέψιμο». Άλλο ήταν αυτό που μου έκοψε τη χολή, και παραλίγο να τα

κάνω επάνω μου. Δεν θα το πιστέψετε, αλλά το μεγαλύτερο φόβο τον πήρα

μέσα στο χωριό, το Λαχανά, την ώρα που είχε τελειώσει η μάχη, από μια …

γάτα, που όρμησε ξαφνικά επάνω μου, καθώς μπήκα σε ένα σπίτι ψάχνονταςγια τίποτα φαγώσιμο. Η γάτα θα είχε μάλλον μείνει μέσα κλεισμένη κατά

λάθος και ποιος ξέρει πόσο είχε υποφέρει και αγριέψει από την αιχμαλωσία

της, σε συνδυασμό με τους θορύβους της μάχης που προηγήθηκε και τις

φωνές ανθρώπων που δεν γνώριζε. Μου όρμησε ξαφνικά και πήγε η ψυχή

μου στην Κούλουρη. Για 2-3 λεπτά που μου φάνηκαν αιώνας, έτρεμα από το

φόβο μου και με το ζόρι κρατήθηκα να μη λερώσω το παντελόνι μου. 

Το άγνωστο, το ξαφνικό, το απρόβλεπτο, αυτό φοβάται ο άνθρωπος πιο πολύ

απ’ όλα. Και φαίνεται ότι για τους Βούλγαρους, το απρόβλεπτο ήταν οι τρελοί

που όρμησαν με τις λόγχες, πέρα από κάθε λογική. Πιάσαμε αιχμαλώτους που

είχαν κουρνιάσει τρέμοντας σε μια γωνιά στα χαρακώματα, έχοντας λερώσει

τα ρούχα τους από το φόβο. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι οι ίδιοι νωρίτερα 

είχαν πολεμήσει σκληρά, κάνοντας το καθήκον τους, και ότι ίσως ήταν και από

αυτούς που καυχιόντουσαν και μας βρίζανε πριν την έφοδο. 

9  (Η «προαγωγή» αυτή έγινε «μυθιστορηματική αδεία». Δεν υπάρχουν στοιχεία για

προαγωγή του Σαλαχώρη.)