11th International Conference on Greek...

UNIVERSITY OF THE AEGEAN - FACULTY OF HUMANITIES

DEPARTMENT OF MEDITERRANEAN STUDIES

11th International Conference on Greek Linguistics(Rhodes 26-29 September 2013)

Selected Papers Πρακτικά

Edited byG Kotzoglou K Nikolou E Karantzola

K Frantzi I Galantomos M Georgalidou V Kourti-Kazoullis Ch Papadopoulou E Vlachou

R H O D E S 2 0 1 4

Selected Papers of the 11th International Conference

on Greek Linguistics

Τext editingM Fesopoulos

LayoutA4_artdesign

ISBN 978-960-87197-9-8

copy Rhodes 2014ΕργαστήριογλωσσολογιασΝαΜΕσογΕιου τΜήΜαΜΕσογΕιακωΝσπουδωΝπαΝΕπιστήΜιοαιγαιου

LABoRAtoRy oF LINguIStIcS oF the Se MedIteRRANeAN DepartmentofmeDiterraneanStuDieSuniverSityoftheaegean

11th International conference on greek LinguisticsRhodes 26-29 September 2013

oRgANIzINg coMMItteeKfrantziigalantomosmgeorgalidoueKarantzolagKotzoglou KnikolouvKourti-KazoullisChpapadopoulouevlachou

SecRetARIAt SuppoRtmfesopoulosaantonakisfBilaliiDanakiKDaravigaaDrobaniku peldachan-apergimiliopoulouDKallasaKallianosmrKapetanaki KKefalopoulouSKotzampougioukivKypriotim-mmakriChpagoni npoliamStellaKtsafamfotopoulou

univerSityoftheaegean-faCuLtyofhumanitieS

depARtMeNt oF MedIteRRANeAN StudIeS

11th International Conference on Greek Linguistics

Selectedpapersπρακτικά

Edited bygKotzoglouKnikoloueKarantzola Kfrantziigalantomosmgeorgalidou

vKourti-KazoullisChpapadopoulouevlachou

LABoRAtoRy oF LINguIStIcS oF the SoutheASteRN MedIteRRANeAN

[v]

Preface 1

Plenary PaPers [5-61]

Brian D JosephLanguage and sustainability in the Greek context 5

Μαριάνθη Μακρή-ΤσιλιπάκουΠρακτικές κοινωνι(ογλωσσι)κής κατηγοριοποίησης Κατηγορίες μέλους 19

angela ralliMorphological variation in Modern Greek and its dialects 46

PaPers from the main session anD the workshoPs [65-1868]

Ζωή Αλεξοπούλου Σοφία Μαντζανίδου amp Ουρανία ΜήλιουΜελετώντας Γλώσσα και Περιβάλλον Μία πρόταση διδακτικής εφαρμογής στη Μελέτη Περιβάλλοντος της Δ΄Δημοτικού 65

Μανώλης Αμβροσιάδης amp Κατερίνα ΦραντζήΦύλο και χρήση επιθέτων στον κοινοβουλευτικό λόγο 80

Άννα Αναστασιάδη-ΣυμεωνίδηΝέο Πρόγραμμα Σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα στην υποχρεωτική εκπαίδευση 93

Άννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδη Ελευθερία Ζάγκα amp Μαρίνα ΜατθαιουδάκηΣυνδυαστικές προσεγγίσεις στη γλωσσική διδασκαλία Η περίπτωση του CLIL 102

Μαρία ΑντωνίουΜεταφράζοντας τίτλους άρθρων εφημερίδων Η περίπτωση της mondeDiplomatique 114

Βενετία Αποστολίδου Νικολίνα Κουντουρά amp Ελένη ΧοντολίδουΤο νέο Πρόγραμμα Σπουδών για το μάθημα της Λογοτεχνίας στην υποχρεωτική εκπαίδευση 125

Αργύρης ΑρχάκηςΦωνές αντίστασης σε μαθητικά κείμενα μεταναστών 138

Φρειδερίκος Βαλετόπουλος amp Ελένη ΜότσιουΦόβος και έκπληξη Ορισμός και περιγραφή 151

maria BarouniDisambiguating concessive at least 166

Ευαγγελία Βλάχου Χρυσούλα Παπαδοπούλου Σταματία Στελλά amp Μάριος ΦεσόπουλοςΗ έννοια της ποσοδεικτικότητας διαγλωσσικά Συγκριτική μελέτη ελληνικών-εβραϊκών 179

Μαριάνθη Γεωργαλίδου amp Βεράνα ΚυπριώτηΑφήγηση και ταυτότητα Η περίπτωση των δίγλωσσων στα ελληνικά και τουρκικά μουσουλμάνων της Ρόδου 196

Μιχάλης ΓεωργιαφέντηςΠοικιλία στη σειρά των προτασιακών όρων στις αναιτιατικές και ανεργαστικές δομές της ελληνικής 210

stergios ChatzikyriakidisPolydefinites in Modern Greek The missing LINK 218

Valentina ChristodoulouThe construction of membership identities in a Greek-Cypriot student society Forms of participation and language choices 237

Table of Contents

[vi]

Katerina Christopoulou amp George J XydopoulosΗ μεταφορά και η μετωνυμία στο περιθωριακό λεξιλόγιο της ΝΕ 248

Μαρία Γιάγκου Βίκυ Κάντζου amp Σπυριδούλα ΣταμούληΟ γραπτός αφηγηματικός λόγος των αλλόφωνων μαθητών Μελέτη των γλωσσικών χαρακτηριστικών που διακρίνουν επίπεδα γλωσσομάθειας 261

Έφη Γκαρέλη Έφη Καπούλα Στέλα Νεστοράτου Ευαγγελία Πρίτση Νίκος Ρουμπής amp Γεωργία ΣυκαράΗ διδασκαλία της νέας ελληνικής σε τμήματα φοιτητών Erasmus Προβληματισμοί και διδακτικές προτάσεις 277

Μαριάννα ΓκιουλέκαΔηλώνοντας μορφολογικά την οριστικότητα Δεδομένα από την ποντιακή και την καππαδοκική 294

Διονύσης Γούτσος amp Γιώργος Πολυμενέας Η ταυτότητα ως συνάρτηση του τόπου στον λόγο του κινήματος των πλατειών 306

Διονύσης Γούτσος amp Γεωργία ΦραγκάκηΠρόσφατη γλωσσική αλλαγή στα ελληνικά Σχεδιασμός του διαχρονικού σώματος ελληνικών κειμένων του 20ού αιώνα 318

Δήμητρα ΔελλήΗ πολυσημία του ρήματος (επι)νέμω και των παραγώγων του στις διαλέκτους της αρχαίας ελληνικής Το παράδειγμα της αρχαίας Μεσσήνης 330

Μαρία Δημάση amp Παρασκευή ΣαχινίδουΗ συγκειμενική διακειμενικότητα της κατανόησης και παραγωγής λόγου στα πλαίσια του γλωσσικού μαθήματος Δείκτης γλωσσικής αξιολόγησης και κειμενοποίηση της ταυτότητας του υποκειμένου 347

Ειρήνη ΔημητροπούλουlaquoΠαλαβολέξηςraquo στη Χορτιάτη Οι νεολογισμοί και οι λειτουργίες τους 361

Angeliki Efthymiou Georgia Fragaki amp Angelos MarkosAspects of productivity of the Modern Greek prefix iper- A corpus-based study 373

alexis evangeliouThe morphosyntactic structure of the Greek pastpassive participle 384

Ελευθερία Ζάγκα Μαρία Μητσιάκη amp Μαρία ΤζεβελέκουΗ διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας (Γ2) στο νέο Πρόγραμμα Σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα 403

Μαρία ΖέρβαΠώς η κουβέντα γίνεται εθνική αφήγηση 416

Valantis Fyndanis Michaela Nerantzini Irini Choudala amp Eva Maria TsapakisProduction of functional categories in agrammatic aphasia and task-related processing demands The role of plusmndistant cues 428

Alejandro Garciacutea-AragoacutenKnowledge acquisition by means of etymological reasoning The Environment seen through the Modern Greek lens 439

Alejandro Garciacutea Aragoacuten amp Miguel Saacutenchez IbaacutentildeezThe lexical paradox of Boomerang terms Terminological dependency of Modern Greek in the environmental domain 451

Zoe GavriilidouIntensifying prefixes in Greek 468

Zoe Gavriilidou Kostandinos Petrogiannis Achilles Bardos Penelope Kambakis-Vougiouklis Lydia Mitits amp Nursen MollaTranslation and cultural adaptation of the SILL into Western Thracian Turkish for measuring strategy use in Muslim students learning Greek as a second language 479

[vii]

Chiara Gianollo amp Nikolaos LavidasGreek cognate datives From modification to focus 488

Voula Giouli amp Aggeliki FotopoulouDeveloping language resources for sentiment analysis in Greek 501

Δήμητρα Θεοφανοπούλου-ΚοντούΠροτασιακές συγκριτικές δομές της νέας ελληνικής Οι δείκτες απrsquoόσο(ς) απrsquoότι 512

Ευαγγελία ΘωμαδάκηΠληθυντικός και περιληπτικά 524

Ευαγγελία Θωμαδάκη amp Χριστίνα ΜάρκουΕκφράζοντας έκπληξη Γλωσσικά μέσα στην ελληνική και στη βουλγαρική γλώσσα 537

Παρασκευή ΘώμουΑφαιρετικά σχήματα (patterns) σε ένα λεξικό πολυλεκτικών λεξικών μονάδων (multi-word units) της ΝΕ 549

Παρασκευή Θώμου amp Aσπασία ΧατζηδάκηΔιδασκαλία πολυλεκτικών λεξικών μονάδων (multi-word units) της νέας ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας σε ηλεκτρονικό περιβάλλον μάθησης 560

evia kainadaF0 alignment and scaling as markers of prosodic constituency 580

Evia Kainada amp Mary BaltazaniThe vocalic system of the dialect of Ipiros 591

konstantinos kakarikosGender agreement and nominal inflection in Ancient Greek 603

Aikaterini-Lida KaloulildquoTranslatingrdquo Modern Greek to a computational language 616

Μαρία ΚαμηλάκηΓλωσσικές αναπαραστάσεις γυναικών και έμφυλα στερεότυπα στον σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο H περίπτωση της κωμωδίας 632

Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή amp Άγγελος ΜάρκοςAυτοαξιολόγηση της γνώσης διαλέκτωνιδιωμάτων από φοιτητές της φιλολογίας με τη χρήση της ράβδου 645

Αφροδίτη ΚαποθανάσηΗ διδασκαλία του φαινομένου της ομοηχίας στην υποχρεωτική εκπαίδευση Η περίπτωση των εγχειριδίων Γραμματικής του Γυμνασίου 658

ioanna kappaEpenthetic consonants in the Western Cretan dialect 674

Ελένη Καραντζόλα amp Μαρία ΧαλβατζιδάκηΠρώιμη κρητική σε αφηγηματικά και νοταριακά κείμενα (16ος αι) 689

Βασιλική Καρκαντζού amp Σταματία ΚουτσουλέλουΜάνα δεν είναι μόνο μία Η ανίχνευση της ταυτότητας της laquoμάναςraquo μέσα από χρήση συμπλεγμάτων σε σώματα θεατρικού λόγου 703

Kalliopi Katsika amp Shanley AllenProcessing subject and object relative clauses in a flexible word order language Evidence from Greek 715

Γεωργία Κατσούδα amp Μαρία ΒραχιονίδουΗ μητρωνυμία στα νεοελληνικά ιδιώματα και διαλέκτους 727

Σύλα Κλειδή amp Αγγελική ΤσόκογλουΥπό έλεγχο ή εκτός ελέγχου 738

[viii]

Μαρία Κολιοπούλου Θεόδωρος Μαρκόπουλος amp Νικόλαος ΠαντελίδηςΠόντος Καππαδοκία Αϊβαλί Προκλήσεις ενός ψηφιακού σώματος γραπτού υλικού 750

Βασιλεία Κούρτη-Καζούλλη Γιάννης Σπαντιδάκης amp Άσπα ΧατζηδάκηΗ εκμάθηση της ελληνικής ως δεύτερηςξένης γλώσσας μέσα από το πρόγραμμα κοινοτήτων μάθησης του διαδικτυακού μαθησιακού περιβάλλοντος για τη διασπορά 760

Δημήτρης Κουτσογιάννης Βασιλική Αδάμπα Σταυρούλα Αντωνοπούλου Μαρία Παυλίδου amp Ιωάννα ΧατζηκυριάκουΌψεις της διαλογικότητας στις διδακτικές πρακτικές διδάσκοντος την ελληνική γλώσσα 775

Σταματία ΚουτσουλέλουΦύλο και γλωσσικές επιλογές Μια προσέγγιση μέσα από σώματα θεατρικού λόγου 788

Μαρία ΚουφάκηΟι υπαρκτικές δομές στα νέα ελληνικά 800

Σπύρος ΚρουσταλάκηςΑπό τη θεωρία στην πράξη Διδάσκοντας γλώσσα με αφορμή την ιστορική γνώση στην Αrsquo Γυμνασίου 820

Μαγδαληνή Κ ΚωνσταντινίδουΣτοιχεία για το ιδίωμα της επαρχίας Άργους (Δυτική Αργολίδα) 830

Μαρία Κωνσταντίνου amp Fabienne Baider Εννοιολογικές μεταφορές και αρνητικά συναισθήματα στον εξτρεμιστικό λόγο της Χρυσής Αυγής 843

Chryssoula lascaratouFrom metaphor to empathy Conceptual vs experiential understanding of pain 855

Angelos Lengeris amp Katerina NicolaidisGreek consonant confusions by native listeners in quiet and noise 866

Angelos Lengeris Ioanna Kappa Nitsa Paracheraki amp Kostandinos SipitanosOn the phonetics of retroflexion in the (western) Cretan Dialect 874

nikos liosisLanguage varieties of the Peloponnese Contact in diachrony 884

Nikos Liosis amp Eirini KrikiTowards a typology of relative clauses in late Medieval Greek 895

Ευγενία Γ ΜαγουλάΦωνολογία και εκπαιδευτική γλωσσολογία 909

Βασιλική Μακρή Μάριος Ανδρέου amp Νίκος ΚουτσούκοςΕνσωμάτωση δάνειων λέξεων Απόδοση γένους στα ουσιαστικά της κατωιταλικής 920

Angeliki Malikouti-Drachman amp Gaberell DrachmanOn the status of the foot in Greek phonology 933

Ευάγγελος ΜαλμένΤο γνωστικό αντικείμενο της Λογοτεχνίας ως έρεισμα για τη διδασκαλία γλώσσας Διδακτική εφαρμογή 941

Ειρήνη Μανιού Μαριάννα Κονδύλη amp Λίζα Παΐζη Γραμματικά σύνδρομα της ονοματοποίησης στην ελληνική 953

Έλενα Μάντζαρη amp Μαβίνα Πανταζάρα Γενικά και ειδικά ηλεκτρονικά λεξικά της νέας ελληνικής 968

Stella Markantonatou Antonis Anastasopoulos amp Yanis MaistrosUsing object noun and clitic frequencies in the study of transitivity and verb polysemy in Modern Greek 987

Χριστίνα ΜάρκουΦρασεολογικές μονάδες δηλωτικές χρώματος στην ελληνική τη ρωσική και τη βουλγαρική 998

[ix]

maria martzoukouProsodic cues in sentence comprehension Evidence from subjectobject ambiguities in Greek 1013

Κατερίνα Μαρωνίτη amp Αναστασία ΣτάμουΚοινωνιογλωσσικές αναπαραστάσεις του φύλου σε κείμενα μαζικής κουλτούρας για παιδιά Η περίπτωση των κινουμένων σχεδίων 1027

maria mastropavlouThe status of grammatical gender in the lexicon Exploring the role of suffixes in online gender processing and lexical access in Greek 1040

nikos mathioudakisThe fuzzy areas of guessing or inferencing the idiosyncractic vocabulary of Kazantzakisrsquo odys(s)ey 1054

Nikos Mathioudakis amp Athanasios KarasimosDialectic and idiomatic aspects in odys(s)ey by Nikos Kazantzakis 1070

Elizabeth Mela-AthanasopoulouDialect fieldwork evidence of the Ionian Sea islands and the notion of word identification in Modern Greek 1089

Dionysios mertyrisDeflexion in Northern Greek The loss of the genitive 1100

milena milenova The acquisition of new and similar sounds Εvidence from bulgarian learners of Modern Greek 1113

lydia mititsLanguage learning strategy use in Greek as a second versus English as a foreign language 1122

Ricardo Moreno-BrisentildeoIs Greek viewpoint aspect translatable into English and Spanish 1135

Ιφιγένεια ΜουλίνουΔραστικότητα και ευθύνη στο δίκαιο των ανηλίκων 1144

Israel Muntildeoz GallarteThe greek-Spanishdictionaryofthenewtestament (DGENT) Contextual factors and some practical examples 1152

Thanassis Nakas amp Georgia Katsouda Lexical blending A new typology 1165

Στέλα ΝεστοράτουΓλωσσικός σεξισμός στη διδασκαλία των ονομάτων της ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας 1177

Katerina Nicolaidis amp Mary BaltazaniAn investigation of acoustic and articulatory variability during rhotic production in Greek 1192

Καλομοίρα Νικολού Μαρία Ξεφτέρη Παναγιώτα Γκουτζηγιάννη amp Μαρία ΠαπουτσάκηΗ σύνθεση στα κυκλαδικά ιδιώματα Μια πρώτη προσέγγιση 1208

Νικόλαος ΝτάγκαςΦωνολογική περιγραφή του ιδιώματος των Βεντζίων Γρεβενών 1226

Θεόδωρος ΞιoύφηςH κωδικοποίηση της συναισθηματικής αιτιότητας μέσω των προθέσεων της νέας ελληνικής γλώσσας 1239

Μαριάνθη Οικονομάκου amp Μανόλης ΣοφόςΓλωσσικά laquoλάθηraquo γλωσσική ιδεολογία και διδασκαλία της γλώσσας Μια έρευνα πεδίου 1250

[x]

Ευγενία Δ Παγκουρέλια amp Μαρία ΠαπαδοπούλουΠτυχές της τροπικότητας στον επιχειρηματολογικό λόγο Πόσο συνειδητά επιχειρηματολογούν οι μαθητές στα γραπτά τους 1263

Ιωάννης Παπαγιαννόπουλος amp Μαριάννα ΚονδύληΣυμπύκνωση και σύνδεση της εμπειρίας Γλωσσική ανάλυση των σχολικών κειμενικών ειδών της Ιστορίας και της Βιολογίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση 1275

Ασπασία Παπαδήμα amp Ευάγγελος ΚουρδήςYποτιτλίζοντας κείμενα μαζικής κουλτούρας σε κυπριακή διάλεκτο 1289

Δέσποινα Παπαδοπούλου Αλέξανδρος Τάντος Maja Pejčić amp Σωτήρης ΤάντοςΗ προτεραιότητα του φορέα εμπειρίας Θεματικοί ρόλοι και σειρά όρων στα ελληνικά 1301

lena PapadopoulouldquoMy deepest condolencesrdquo Greek pragmatemes [in a funeral] 1315

Lena Papadopoulou amp Elina ChadjipapaThe semantic class ltmaterialgt of Greek adjectives Lexicographical treatment and applications on machine translation (GR-ES) and learning Greek 1325

Αικατερίνη Πάππου-ΖουραβλιόβαΟυρανικοποίησηουράνωση στις νεοελληνικές διαλέκτους της πρώην Σοβιετικής Ένωσης σε σύγκριση με τα ελληνικά 1333

Αικατερίνη Πάππου-Ζουραβλιόβα amp Κλειώ ΜάρκουΣυγκριτική μελέτη του συστήματος τονισμού της ρωσικής και ελληνικής (στο πλαίσιο της διδασκαλίας της ρωσικής σε ελληνόφωνους) 1347

anna PiataEmotion and time conceptualization in poetic discourse 1361

Περικλής Πολίτης amp Ευάγγελος ΚουρδήςΗ χρήση γεωγραφικών διαλέκτων σε τηλεοπτικές διαφημίσεις Μια πρόταση για τη διδακτική τους αξιοποίηση 1377

Maria Pontiki Zoe Angelou amp Haris PapageorgiouSentiment analysis Building bilingual lexical resources 1390

apostolos PouliosTransporting age identities across situations The case of the elderly 1401

Προκόπης Προκοπίδης Αλεξάνδρα Μπέλλος Χάρης Παπαγεωργίου amp Γιώργος ΜαρκόπουλοςΔεδομένα και πειράματα για την αυτόματη συντακτική ανάλυση ελληνικών κειμένων 1412

Αθηνά Προύντζου amp Γιώργος Ι ΞυδόπουλοςΜια πρώτη περιγραφή του διαλεκτικού λεξιλογίου περιοχών της ορεινής και πεδινής Ηλείας 1424

Angeliki Psaltou-Joycey Areti-Maria Sougari Eleni Agathopoulou amp Thomaiuml AlexiouThe role of age gender and L1 strategies in the L2 strategies of primary school children in Greece 1436

Βαρβάρα ΠυρομάληΠαράγοντες που επηρεάζουν τη χρήση γαλλικών δάνειων λέξεων στη νέα ελληνική γλώσσα Μια έρευνα στις ψευδόφιλες μονάδες 1449

Anka Rađenović amp Ivana MilojevićMultiple choice tests Guessing or knowing 1462

[xi]

Ανθή Ρεβυθιάδου Βασιλεία Κούρτη-Καζούλλη Αμαλία Ρόντου-Γκόρου Τάνια Ζουράβλεβα Ιωάννης Σπαντιδάκης Μαίρη Σουκαλοπούλου Κωνσταντίνος Κωνσταντουδάκης Χρήστος Ζάρρας Αλέξης Νικολαΐδης amp Νέστορας ΠελεσόγλουΤα 7 κλειδιά του δράκου Ένα ηλεκτρονικό μαθησιακό περιβάλλον για την αλβανική και τη ρωσική ως γλώσσες κληρονομιάς 1471

antonio Puigdollers revuelta(In)equality comparison in Modern Greek 1483

Daacutemaris Gonzaacutelez RomeroThe influence of the contextual factor in the New Testament adjectives 1495

Θεοδώρα Σαλτίδου Αναστασία Γ Στάμου amp Τριαντάφυλλος Η ΚωτόπουλοςΗ laquoγλώσσα των νέωνraquo ως υφολογικός πόρος όλων των ηλικιών στον τηλεοπτικό λόγο Το παράδειγμα των ελληνικών σειρών 1504

Ειρήνη Σανουδάκη Επίσημα συμφωνικά συμπλέγματα στην ελληνική παιδική γλώσσα Δεδομένα μιας δοκιμασίας επανάληψης ψευδολέξεων 1520

Matthew JC ScarboroughOn the phonology and orthography of the Thessalian mid-long vowels 1535

Δήμητρα ΣερακιώτηΣκιαγράφηση προσώπου μέσα από θεατρικό κείμενο βάσει των γλωσσικών επιλογών 1549

Μαρία Σηφιανού amp Αγγελική ΤζάννεΣύντομες επαγγελματικές συνδιαλλαγές 1561

Ελπίδα Σκλήκα Εξέταση των λημμάτων αποτέλεσμασυνέπειαεπίπτωση επίδραση σε ηλεκτρονικά σώματα κειμένων 1574

Ελένη Σκούρτου Πολυξένη Λάμπρου amp Μάνος ΔεληγιαννάκηςΗμερολόγια και κείμενα ταυτότητας παιδιών Ρομά στην Ελλάδα Ζητήματα ταυτότητας γραμματισμού και γλωσσικής ποικιλομορφίας 1587

eleni starakiImperatives and deontic modality 1593

Pepi Stavropoulou Dimitris Spiliotopoulos amp Georgios KouroupetroglouWhere Greek text to speech fails Requirements for speech synthesis in spoken dialogue systems 1604

Vojkan Stojičić Predrag Mutavdžić amp Πολύδωρος ΓκοράνηςΠερί ελληνικών φρασεολογισμών και των αντίστοιχών τους σερβικών 1621

Γεωργία ΣτύλουΗ σύνθεση σε δίγλωσσους μαθητές στη Γερμανία 1632

George Tambouratzis Marina Vassiliou amp Sokratis SofianopoulosPRESEMT A hybrid machine translation system based on large monolingual corpora 1642

Alexandros Tantos Despina Papadopoulou amp Andreas CharatzidisDiscourse and grammatical effects on pronoun resolution in Greek 1655

Anne Temme amp Elisabeth VerhoevenClitic-left dislocation vs scrambling Comparing the linearization properties of German and Greek experiencer verbs 1668

Δημήτριος ΤζιμώκαςΗλεκτρονικό σώμα κειμένων (ΗΣΚ) εκμάθησης της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας Προκαταρκτικές παρατηρήσεις 1679

larisa V topkaCertainty and uncertainty in terms of prototypical situation 1695

[xii]

Radoslava Trnavac amp Maite TaboadaDiscourse relations and affective content in the expression of opinion in texts 1705

Βάσια Τσάμη Αργύρης Αρχάκης Σοφία Λαμπροπούλου amp Βίλλυ ΤσάκωναH αναπαράσταση της γλωσσικής ποικιλότητας σε τηλεοπτικά κείμενα μαζικής κουλτούρας 1716

Ianthi M Tsimpli Maria Andreou Eleni Agathopoulou amp Elvira MasouraNarrative production bilingualism and working memory capacity Α study of Greek-German bilingual children 1730

Marina Tzakosta amp Aristea KalantziHow loose are loose compounds Evidence from experimental data 1743

Marina Tzakosta amp Efrosini Stavroulaki Variable phonological patterns in morphologically complex and morphologically simple Greek pseudowords Εvidence from (a)typically developing children 1759

Katerina Tzortzi amp Stella MarkantonatouThe lsquomedical eventrsquo in a conceptually organized lexicon 1774

Άννα ΦτερνιάτηΔεξιότητες γραμματισμού μαθητών του δημοτικού σχολείου και ισχύον διδακτικό υλικό 1786

michael VerenoThe bagpipe in antiquity ndash A Greek instrument 1803

Christos VlachosRemarks on (Modern Greek) gapping 1813

Ουρανία Χατζηδάκη amp Ιωάννα Κ ΛεκέαΗ ρητορική στρατηγική της αυτοαπαλλαγής από την ευθύνη για τον θάνατο του Αθ Αξαρλιάν στις προκηρύξεις της laquoεπαναστατικής οργάνωσης 17 Νοέμβρηraquo 1827

Ιωάννα ΧατζηκυριάκουΕφαρμόζοντας κριτική ανάλυση λόγου στην τάξη Το γλωσσικό μάθημα 1839

Αναστασία Χριστοφίδου Αθανάσιος Καρασίμος amp Βασιλική ΑφεντουλίδουΈλεγχος παρακολούθηση και ταξινόμηση νεολογισμών με το ηλεκτρονικό πρόγραμμα ΝεοΔημία Η προσέγγιση των νέων δανείων 1850

[1]

Preface

t he11thinternationalConferenceongreekLinguisticswasheldattheDepartmentofmedi-terraneanStudiesuniversityoftheaegeanfromSeptember26to292013intotal234

paperswere presented including three plenary talks by invited speakers six thematicwork-shopsandapre-conferencestudentworkshop

thiseditedvolumecontainsthemajorityofthepaperssubmittedwhichwereselectedafterablindreviewprocessandillustratesthewiderangeofcurrentresearchinallbranchesofgreeklinguisticssynchronicallyanddiachronically

thispublicationistheresultoftheworkofmanypeopletowhomwewouldliketoexpressourgratitudefirstwewouldliketothankthosecolleagueswhoundertookthetaskofreviewingthepaperssubmittedmanythanksarealsoduetoourstudentsagiokaKmetaxaLBiboudiChavraboumKalogiroumKaravitakim-aBalasopoulouwhohelpedwithtexteditingduringtheirplacementintheLaboratoryofLinguisticsoftheSemediterraneanandtheLabora-toryοfinformaticsSpecialthanksgotoourpostgraduatestudentmStellaforhercontributionintheinitialphaseoftheeditingprocessfinallyandmostimportantlywearegratefultoourpostgraduatestudentmariosfesopoulosforhisinvaluablehelpinallthestagesoftheorganiza-tionofthisconferenceandthepublicationofthevolumehishardworkcommitmentandef-fectivenesscontributedgreatlytothecompletionofthepresentvolumemanythanksalsogotoa4artfortheirhelpinthedesignofthee-book

the edItoRS

ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΙΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ1

Δημήτρης Κουτσογιάννης Βασιλική Αδάμπα Σταυρούλα Αντωνοπούλου Μαρία Παυλίδου amp Ιωάννα Χατζηκυριάκου

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης amp Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας dkoutsoglitauthgr vadampahotmailcom santwnohotmailcom

pavlidmagmailcom hatzikiriakouioannagmailcom Abstract This paper proposes an educationally-oriented theoretical and methodological framework for classroom discourse analysis This framework is informed by a wider social semiotic perspective as well as by various approaches to classroom discourse analysis It is implemented in the investigation of a Modern Greek language lesson which is discussed in terms of its aspects of interdiscursivity The detected mixture of the pedagogic discourses employed by the teacher is the manifestation of his creativity mainly in terms of his teaching practices and to a lesser extent with regard to cultivated literacies The observations from the analysis could be utilized in teacher training curricula design and the development of educational resources Λέξεις-κλειδιά ανάλυση σχολικού λόγου γλωσσική διδασκαλία γραμματισμοί διαλογικότητα διδακτικές πρακτικές εκπαιδευτική γλωσσολογία 1 Εισαγωγή

Το παρόν κείμενο αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας η οποία έχει διπλή στόχευση τη δημιουργία ενός θεωρητικούndashμεθοδολογικού πλαισίου για την ανάγνωση του εκπαιδευτικού γίγνεσθαι από μια κοινωνιογλωσσολογική οπτική και με βάση το συγκεκριμένο πλαίσιο μια πρώτη χαρτογράφηση των τάξεων λόγου (orders of discourse) (Fairclough 2003) εντός των οποίων κινούνται οι διδακτικές πρακτικές εκπαιδευτικών που διδάσκουν τη νέα ελληνική γλώσσα στην ελληνική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Μέρος του πλαισίου αυτού έχει ήδη δημοσιευθεί σε διάφορα κείμενα (Κουτσογιάννης 2010α 2011 2012) και έχουν καταβληθεί προσπάθειες ερευνητικής αξιοποίησής του στην ανάλυση μαθησιακού υλικού (Κουτσογιάννης 2010β Παυλίδου 2011 Χατζηκυριάκου υπό δημοσίευση) στην ανάλυση του σχολικού χώρου (Koutsogiannis Adampa Antonopoulou Hatzikyriakou amp Pavlidou to appear) καθώς και σε επιμορφώσεις εκπαιδευτικών Λόγω του γεγονότος ότι υπάρχουν αρκετές δημοσιευμένες εργασίες σε σχέση με τη θεωρητική βάση της συγκεκριμένης πρότασης σε συνδυασμό με τον περιορισμένο

1 Τα δεδομένα που παρουσιάζονται στο παρόν κείμενο αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου προγράμματος με τίτλο laquoΔημιουργία πρωτότυπης μεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισμένων σε ΤΠΕ και δημιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα μαθήματα της Ελληνικής Γλώσσας στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευσηraquo που υλοποιείται από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (Θεσσαλονίκη) και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και από Εθνικούς Πόρους (ΕΣΠΑ 2007-2013) Οι συγγραφείς θα ήθελαν να ευχαριστήσουν τα σχολεία τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές που συμμετείχαν στην έρευνα Η χρήση του αρσενικού γένους για πρόσωπα είναι γενικευτική προκειμένου να διαφυλαχθούν τα προσωπικά στοιχεία των συμμετεχόντων στην έρευνα

In G Kotzoglou et al (eds) 2014 Selected Papers of the 11th International Conference on Greek Linguistics 775-787 Rhodes University of the Aegean

[ 776 ]

1 1 t h I n t e r n a t I o n a l C o n f e r e n C e o n G r e e k l I n G u I s t I C s

χώρο που έχουμε στη διάθεσή μας το παρόν κείμενο θα δώσει έμφαση στην ανάδειξη της λογικής της συγκεκριμένης πρότασης με άξονα ένα συγκεκριμένο παράδειγμα

Το εν λόγω θεωρητικό και μεθοδολογικό πλαίσιο στηρίζεται στη μείξη παραδόσεων που αντλούν από μια ευρύτερη κοινωνική σημειωτική οπτική αλλά και από διάφορες εκδοχές της ανάλυσης σχολικού λόγου (βλ ενότητα 2) Ειδικότερος στόχος του παρόντος κειμένου είναι να παρουσιάσει στην πράξη μέσω ενός ενδεικτικού παραδείγματος διδασκαλίας το πώς εννοούμε την ανάλυση σχολικού λόγου από μια εκπαιδευτική γλωσσολογική οπτική και παράλληλα μέσω του συγκεκριμένου παραδείγματος να εστιάσει στη διάσταση της διαλογικότητας Λέγοντας διαλογικότητα (interdiscursivity) εννοούμε ακολουθώντας τον Fairclough (2003) τη μείξη λόγων (discourses) ποικίλων δηλαδή εκδοχών ως προς το πώς κατανοείται η γλωσσική διδασκαλία που παρατηρείται στις διδακτικές πραγματώσεις του εκπαιδευτικού που αναλύουμε Παρότι οι λόγοι από τους οποίους αντλεί ο υπό μελέτη εκπαιδευτικός είναι περισσότεροι στο παρόν κείμενο εστιάζουμε χάριν οικονομίας στην ανάδειξη των πιο ισχυρών 2 Θεωρητικό πλαίσιο

Η ανάλυση του σχολικού λόγου (classroom discourse analysis) έχει μια πλούσια ιστορία οι επιστημονικές ρίζες της οποίας φτάνουν στις δεκαετίες του 1960-1970 Οι πρώτες αυτές προσπάθειες ποιοτικές και κυρίως ποσοτικές εστίαζαν στη δημιουργία εργαλείων αποτύπωσης των κανονικοτήτων που διέπουν τη διδακτική αλληλεπίδραση (πχ Flanders 1970 Sinclair amp Coulthard 1975) Χαρακτηρίζονται από μια laquoεκ των άνω προς τα κάτωraquo λογική που σημαίνει ότι επιχειρούν να αποτυπώσουν τι συμβαίνει στη σχολική αίθουσα με προαποφασισμένες κατηγορίες αδυνατώντας έτσι να αποτυπώσουν την πλούσια και συχνά αντιφατική διδακτική πραγματικότητα Παρότι οι προσπάθειες αυτές θεωρούνται ξεπερασμένες2 μπόρεσαν να αποτυπώσουν σχήματα όπως το γνωστό ως IREF (Initiation Response EvaluationFeedback) για τα οποία πραγματοποιείται εκτενής συζήτηση μέχρι σήμερα (Cazden 2001 Rampton 2006 48-57 Walsh 2011) Στοιχεία των προσεγγίσεων αυτών αξιοποιούνται μεθοδολογικά και από το δικό μας πλαίσιο

Από την πρώτη ήδη αυτή περίοδο υπήρξαν φωνές που ακολούθησαν μια πιο ανθρωπολογικήndashγλωσσολογική ερευνητική κατεύθυνση οι οποίες συγκρότησαν στη συνέχεια ισχυρό ερευνητικό ρεύμα Οι προσεγγίσεις αυτές παρότι δεν είναι ενιαίας αντίληψης και λογικής έστρεψαν το ενδιαφέρον τους από τη δεκαετία του 1980 και ύστερα στο να αναδείξουν την ποικιλότητα που παρατηρείται στις εξωσχολικές επικοινωνιακές πρακτικές διαφόρων κοινωνικών ομάδων και στο πώς οι δυσκολίες που συχνά συναντούν πολλά παιδιά στο σχολείο οφείλονται στις διαφορετικές μήτρες αλληλεπίδρασης στις οποίες έχουν κοινωνικοποιηθεί εκτός σχολείου (Cook-Gumperz 2008 Heath 1983 Rymes 2009)

Η παράδοση αυτή επισημαίνει σημαντικές πτυχές που δεν μπορούν να αγνοηθούν σήμερα όπως δηλαδή ότι α) οι μορφές λεκτικής αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας μπορεί να διαφέρουν ανά κοινωνικήndashεθνοτική ομάδα σε σχέση με το είδος της επικοινωνίας που επικρατεί στις σχολικές αίθουσες β) οι διαφορές αυτές έχουν σημαντικές συνέπειες στη σχολική πορεία των παιδιών και γ) ο ρόλος του συγκειμένου είναι καθοριστικός για την ερμηνεία της διδασκαλίας Κάποιες από τις αναζητήσεις αυτές τροφοδότησαν προτάσεις με ενδιαφέροντα παιδαγωγικό

2 Για μια κριτική προσέγγιση βλ Walsh (2011)

[ 777 ]

s e l e c t e d p a p e r s π ρ α κ τ ι κ α

προσανατολισμό (πχ Cazden 2001 Rymes 2009) κάτι που απασχολεί ιδιαίτερα και τη δική μας πρόταση Υιοθετούμε από τις προσεγγίσεις αυτές την εθνογραφική αφετηρία την έμφαση στη λεπτομέρεια και την ποικιλία των τεχνικών που χρησιμοποιούνται για τη συλλογή των δεδομένων Θεωρούμε ως σημαντική μονάδα από μεθοδολογική άποψη την εστίαση σε αυτό που ο Hymes (1972) αποκαλούσε λεκτικό συμβάν (speech event) η εθνογραφία του γραμματισμού συμβάν γραμματισμού (literacy event) (Bloome et al 2005 Heath 1983) και εμείς αποκαλούμε διδακτικό συμβάν (βλ παρακάτω)

Θεωρούμε ωστόσο ότι οι προσεγγίσεις αυτές δεν μπορούν να αποτυπώσουν απολύτως τόσο τη συνθετότητα του διδακτικού γίγνεσθαι όσο και τη σύνδεσή του με στενότερες και ευρύτερες πτυχές του συγκειμένου (context) Θεωρούμε επίσης ότι η εστίαση στις εκτός και εντός σχολείου δυσαναλογίες είναι μεν απαραίτητη αλλά αφήνει στο περιθώριο πολλές άλλες πτυχές τις οποίες θα επιχειρήσουμε να αναδείξουμε στη συνέχεια

Σε μια laquoαπό κάτω προς τα πάνωraquo λεπτομερή αποτύπωση στην ανάλυση του διδακτικού γίγνεσθαι έχει συνεισφέρει σημαντικά και η ανάλυση συνομιλίας (βλ Schegloff Koshik Jacoby amp Olsher 2002) Η πλούσια σχετική βιβλιογραφία αναδεικνύει τη σπουδαιότητα που έχει η έμφαση στην αποτύπωση της λεπτομέρειας στη λεκτική αλληλεπίδραση και στο είδος των ταυτοτήτων που ενεργοποιούνται Η προσέγγιση αυτή όμως σπάνια εστιάζει σε μια διδακτική κατεύθυνση κάτι που ενδιαφέρει πρωτίστως τη δική μας οπτική αλλά και σπάνια επεκτείνεται σε άλλες μορφές επικοινωνίας πέραν της προφορικής Με δεδομένο το γεγονός ότι το σχολείο είναι χώρος πρακτικών που έχουν σχέση κυρίως με τα κείμενα και τον γραπτό λόγο η έλλειψη αυτή είναι σημαντική για την περίπτωσή μας

Σημαντική είναι επίσης η συνεισφορά των προσεγγίσεων που κινούνται στην παράδοση της κοινωνικής σημειωτικής που ακολουθούν δηλαδή τον τρόπο που ο Halliday κατανοεί τη σχέση της γλώσσας με την κοινωνία Στην παράδοση αυτή θεωρούμε ως σημαντικές δύο διαφορετικές οπτικές Η πρώτη κινούμενη στη λογική της Σχολής του Σίδνεϊ ως προς την κατανόηση και διδασκαλία των κειμενικών ειδών έχει εκφραστεί κυρίως μέσω των δημοσιεύσεων της Christie (2002) Η Christie αξιοποιώντας απόψεις του Bernstein (διδακτικός και ρυθμιστικός λόγος) αλλά και το πλαίσιο της Συστημικής Λειτουργικής Γλωσσολογίας (ΣΛΓ) επιχειρεί να αναλύσει τη διδασκαλία ως μακροκείμενο (curriculum macrogenre) το οποίο αποτελείται από επιμέρους κειμενικά είδη Θεωρούμε την εστίαση σε μια ευρύτερη οντότητα όπως το μακροκείμενο ως ιδιαίτερα σημαντική επειδή αποτυπώνει τη λογική μιας διδασκαλίας από την έναρξη μέχρι τη λήξη της για αυτό και υιοθετούμε το συγκεκριμένο πλαίσιο Το βασικό ωστόσο μειονέκτημα της συγκεκριμένης οπτικής είναι ότι δεν εστιάζει στη δημιουργία μιας ευρύτερης προσέγγισης ανάλυσης σχολικού λόγου αλλά στην ανάδειξη των πλεονεκτημάτων που έχει η διδασκαλία των κειμενικών ειδών στο πλαίσιο της Σχολής του Σίδνεϊ

Η δεύτερη οπτική της κοινωνικής σημειωτικής όπως προτείνεται από τους Kress et al (2005) θεωρούμε ότι δίνει δημιουργικές διεξόδους σε πολλές από τις προαναφερθείσες ερευνητικές δυσκολίες Καταρχάς διευρύνει δημιουργικά τις εθνογραφικές αναζητήσεις και προς την κατεύθυνση της ανάλυσης με βάση την πολυτροπικότητα (πχ κίνηση αναπαραστάσεις στον χώρο εκφράσεις προσώπου) Είναι επίσης αρκετά ενδιαφέρον ότι η συγκεκριμένη προσέγγιση συναντά την οπτική της ανάλυσης συνομιλίας ως προς το γεγονός ότι η διδασκαλία δε θεωρείται ως δεδομένη αλλά ως μια συγκατασκευή που προκύπτει από ποικίλα συγκειμενικά στοιχεία μεταξύ των οποίων οι ταυτότητες των κοινωνικών πρωταγωνιστών το σχολείο και το θεσμικό πλαίσιο [πχ Πρόγραμμα Σπουδών (ΠΣ)] Η ανάδειξη της

[ 778 ]


διδακτικής ρευστότητας και η στενή σύνδεσή της με ποικίλους λόγους ως προς τη διδασκαλία που κυκλοφορούν ως διαθέσιμοι πόροι (available resources) (Kress 2010) αποτελούν στοιχεία που θεωρούμε σημαντικά αξιοποιώντας τα στη δική μας πρόταση Θεωρούμε ωστόσο ότι πολλά από τα στοιχεία της συγκεκριμένης πρότασης όπως οι έννοιες των laquoλόγωνraquo και των laquoκειμένωνraquo αλλά και η προτεινόμενη μεθοδολογία χρειάζονται περαιτέρω εξειδίκευση και επέκταση

Η δική μας εκδοχή αξιοποιεί στοιχεία της πλούσιας αυτής παράδοσης προκειμένου να συγκροτήσει μια πρόταση ικανή να ανταποκριθεί σε μια ανάλυση του σχολικού λόγου με εκπαιδευτικό προσανατολισμό Έτσι θεωρούμε καταρχάς την κάθε ολοκληρωμένη ενότητα διδασκαλίας ως ένα μακροκείμενο ακολουθώντας την Christie (2002) το οποίο συγκροτείται από αλυσίδα διδακτικών συμβάντων διδακτικών δηλαδή μικρο-οντοτήτων με αναγνωρίσιμοndashαυτοτελές περιεχόμενο Ένας από τους βασικούς μας στόχους επομένως είναι η χαρτογράφηση της συνολικής διδασκαλίας και η αποτύπωση των διδακτικών συμβάντων που τη συγκροτούν Πέρα όμως από την οριζόντια αυτή καταγραφή μας ενδιαφέρει και η βαθύτερη ιδεολογική της διάσταση που σημαίνει ότι στο ίδιο το μακροκείμενο αλλά και στα διδακτικά συμβάντα ενυπάρχει ιδεολογία μέσω των λόγων που ενεργοποιούνται (Κουτσογιάννης 2010α) Υποστηρίζουμε ότι οι λόγοι αυτοί και οι μείξεις τους είναι δυνατό να αποτυπωθούν μέσω ενός εργαλείου του ρόμβου για τη γλωσσική εκπαίδευση (Κουτσογιάννης 2012)

Το συγκεκριμένο εργαλείο στηρίζεται θεωρητικά στις προτάσεις του Bernstein (1996) για την κατανόηση του εκπαιδευτικού λόγου και της ΣΛΓ για τις μεταλειτουργίες της γλώσσας προέκυψε δε μετά από ανάλυση των μέχρι τώρα διεθνών γλωσσοδιδακτικών αναζητήσεων Σε κάθε άκρη του αποτυπώνονται οι τέσσερις κυριότερες επιλογές που μπορεί να ενεργοποιηθούν σε μια διδασκαλία γλωσσικού μαθήματος από τους κοινωνικούς πρωταγωνιστές του (εκπαιδευτικό ndash μαθητές) οι Διδακτικές Πρακτικές έχουν σχέση με τις παιδαγωγικές επιλογές που πραγματοποιούνται οι Γνώσεις για τη Γλώσσα έχουν σχέση με τη μεταγλωσσική εστίαση που ενδεχομένως αναπτύσσεται οι Γραμματισμοί έχουν σχέση με το είδος της εμπειρίας γραμματισμού που ενεργοποιείται κατά τη διδασκαλία και οι Γνώσεις για τον Κόσμο έχουν σχέση με τις γνώσεις αξίες πεποιθήσεις κλπ που διαπερνούν τα κείμενα και τις συζητήσεις Μέσω του εργαλείου αυτού επιχειρούμε να αποτυπώσουμε τη λεπτομέρεια της ιδεολογίας που διέπει την κάθε διδασκαλία τις ταυτότητες των κοινωνικών πρωταγωνιστών το είδος της πρωτοβουλίας που αναπτύσσουν στο σχολικό γίγνεσθαι και επομένως το είδος των μαθημάτων που επιχειρούν να συγκατασκευάσουν 3 Ερευνητικά δεδομένα και μεθοδολογικό πλαίσιο ανάλυσης Ένας από τους στόχους του παρόντος κειμένου όπως ήδη προαναφέρθηκε είναι η αδρή παρουσίαση ενός θεωρητικούndashμεθοδολογικού πλαισίου για την ανάλυση σχολικού λόγου αλλά και η ανάδειξή του μέσω ενός παραδείγματος Στόχος μας επίσης είναι να αναδείξουμε τη δημιουργικότητα του συγκεκριμένου εκπαιδευτικού μέσω των επιλογών του σε επίπεδο λόγων των μείξεων που πραγματοποιεί και επομένως της διαλογικότητας που διακρίνει τη διδασκαλία του

Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων το παράδειγμα που αξιοποιούμε και αναλύουμε στην επόμενη ενότητα προέρχεται από την εθνογραφική καταγραφή και παρατήρηση μιας μονόωρης διδασκαλίας του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας που πραγματοποιήθηκε στην Α΄ τάξη ενός δημόσιου Γυμνασίου μεγάλου αστικού

[ 779 ]


κέντρου Τη διδασκαλία παρακολούθησαν και μαγνητοφώνησαν δύο μέλη της συγγραφικής ομάδας του παρόντος κειμένου κρατώντας παράλληλα αναλυτικές εθνογραφικού τύπου σημειώσεις πεδίου και συλλέγοντας ποικίλα φωτογραφικά στιγμιότυπα και έγγραφα

Από μεθοδολογική άποψη η ανάλυσή μας κινείται σε τρία αλληλένδετα και αλληλοτροφοδοτούμενα επίπεδα Αφετηρία μας είναι η ανάλυση με το εργαλείο του ρόμβου σε μεσοεπίπεδο σε επίπεδο δηλαδή συνολικού μακροκειμένου το οποίο ανασυντίθεται εν μέρει μέσω της συνέντευξης με τον εκπαιδευτικό αλλά και από τη μονόωρη διδασκαλία που παρακολουθήσαμε Οι συνεντεύξεις εστίαζαν μεταξύ άλλων στη λεπτομερή περιγραφή του τι προηγήθηκε και τι θα ακολουθούσε τη διδακτική ενότητα που παρακολουθήσαμε Η εστιασμένη μελέτη της ωριαίας διδασκαλίας οδηγεί και στο δεύτερο επίπεδο ανάλυσης αυτό του μικροεπιπέδου Μέσα από τον διαχωρισμό και την ανάλυση των διδακτικών συμβάντων τη διερεύνηση των επιλογών εκπαιδευτικού και μαθητών τον εντοπισμό σχημάτων στη διεπίδραση τους ρόλους των κοινωνικών πρωταγωνιστών και τη χρήση του μοντέλου του ρόμβου αναδεικνύεται στη λεπτομέρειά της η ιδεολογική διάσταση της διδασκαλίας Τέλος σε ένα τρίτο επίπεδο ανάλυσης επιχειρούνται συνδέσεις των παραπάνω με εθνογραφικά στοιχεία για τη σχολική μονάδα καθώς και με το ευρύτερο εκπαιδευτικό και κοινωνικοπολιτισμικό συγκειμενικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η διδασκαλία του εκπαιδευτικού

Η ανάλυση αποτυπώνεται καταρχάς σε συγκεκριμένα διαγράμματα και η συζήτηση οργανώνεται γύρω από τα περιεχόμενα αυτών των διαγραμμάτων όπως θα φανεί παρακάτω Η διάκριση ωστόσο των τριών επιπέδων γίνεται για λόγους μεθοδολογικούς και κάθε επίπεδο ουσιαστικά τροφοδοτεί το άλλο αφού η ανάλυση δεν πραγματοποιείται άπαξ αλλά κυκλικά 4 Ανάλυση 41 Ανάλυση σε επίπεδο μακροκειμένου (μεσοεπίπεδο) Σε ένα πρώτο επίπεδο ανάλυσης εστιάζουμε όπως αναφέρθηκε και παραπάνω στη δόμηση του συνολικού μακροκειμένου που πραγμάτωσε ο εκπαιδευτικός μέρος του οποίου αποτελεί και η μονόωρη διδασκαλία που καταγράφηκε Στο πλαίσιο αυτό επιχειρούμε αρχικά να αποτυπώσουμε την αλληλουχία και το περιεχόμενο των μερών που συγκροτούν το εν λόγω μακροκείμενο στοιχεία που παρουσιάζονται συνοπτικά στο παρακάτω διάγραμμα Διάγραμμα 1 Δομή και περιεχόμενο μακροκειμένου

[ 780 ]


Παρά τη συνοπτική αποτύπωση του μακροκειμένου στο παραπάνω διάγραμμα

είναι εμφανείς από μια πρώτη κιόλας ανάγνωσή του οι ποικίλες μείξεις λόγων που το καθιστούν εξαιρετικά πολυφωνικό Στις όψεις της διαλογικότητας λοιπόν που απορρέουν από τις μείξεις αυτές θα επιχειρήσουμε να εστιάσουμε στη συνέχεια

Σε ένα πρώτο επίπεδο και όσον αφορά ειδικότερα τις διδακτικές πρακτικές αναδεικνύεται μια ριζική θα λέγαμε ανατροπή των ισχυουσών πρακτικών που προδιαγράφονται από το σχολικό εγχειρίδιο Ο τρόπος με τον οποίο επιχειρείται από τον εκπαιδευτικό η σύνδεση μεταξύ των μαθημάτων σε κάποια μέρη του μακροκειμένου (1ο 2ο και 3ο μέρος) η αξιοποίηση της εκπαιδευτικής επίσκεψης προς την κατεύθυνση της βιωματικής μάθησης (1ο μέρος) η λογική του project της επίλυσης προβλήματος του παιγνιώδους χαρακτήρα καθώς και της ομαδικής εργασίας (5ο μέρος και εξής) που διαπερνούν τη μεθόδευση της διδασκαλίας αποτελούν ενδεικτικά στοιχεία που μαρτυρούν εμφανείς επιρροές από οπτικές σύγχρονων παιδαγωγικών αναζητήσεων αυτές που στεγάζουμε εδώ συγκεντρωτικά κάτω από τον τίτλο λόγος της προοδευτικής παιδαγωγικής3 Στις ίδιες εξάλλου οπτικές παραπέμπουν πρακτικές όπως η ανάθεση πρωταγωνιστικού ρόλου στους μαθητές (παρουσιάσεις στην ολομέλεια) η αυτοετεροαξιολόγησή τους (6o μέρος) αλλά και οι εναλλακτικές διαδρομές που υιοθετούνται στη διαχείριση του σχολικού χωροχρόνου (1o μέρος)

Σε ένα δεύτερο επίπεδο ωστόσο παρά τη σημαντική παρουσία του παραπάνω λόγου και της εμφανούς προσπάθειας για εισαγωγή καινοτομικών στοιχείων στη διδασκαλία ισχυρή είναι και η παρουσία του ισχύοντος σχολικού λόγου πρωτίστως στο πεδίο των γραμματισμών Η παρουσία αυτή αποτυπώνεται πολύπλευρα τόσο στην προσέγγιση της περιγραφής ως φόρμας (3ο μέρος) όσο και στη λογική της διδασκαλίας της που δίνει έμφαση ουσιαστικά στην ανάπτυξη παραγράφου (5ο μέρος) στοιχεία στα οποία θα εστιάσουμε περαιτέρω στο επόμενο επίπεδο ανάλυσης (βλ υποενότητα 42) Παράλληλα όμως η λογική της ύλης που γίνεται περισσότερο εμφανής στο τελευταίο μέρος του μακροκειμένου με την εστίαση στις αποπλαισιωμένες λεξικογραμματικές ασκήσεις του βιβλίου φαίνεται να συμπαρασύρει το όλο μακροκείμενο σε μια δομή με αθροιστικού τύπου κατεύθυνση (βλ Κουτσογιάννης 2010β)

3 Για μια επισκόπηση σχετικά με τις γλωσσοδιδακτικές παραδοχές του συγκεκριμένου λόγου βλ Chouliaraki (1995 1-15)

[ 781 ]


Η ανάλυση σε επίπεδο μακροκειμένου αναδεικνύει δηλαδή την εξής ενδιαφέρουσα μείξη οι ανατροπές του εκπαιδευτικού εντοπίζονται σε επίπεδο διδακτικών πρακτικών ενώ σε επίπεδο γραμματισμών ακολουθούνται σε πολύ μεγάλο βαθμό τα ισχύοντα στο ελληνικό σχολείο Στο πλαίσιο αυτό γίνεται κατανοητή και η αναντιστοιχία που φαίνεται να υπάρχει μεταξύ των κριτηρίων αξιολόγησης της περιγραφής (έμφαση στη δομή) του στόχου παραγωγής της (παιχνίδι μαντέματος) και του τελικού επικοινωνιακού στόχου (δημιουργία εικονικού μουσείου) (5ο μέρος και εξής)

Η διαλογικότητα που αποτυπώνεται μέσω των μείξεων των παραπάνω λόγων στις ταυτοτικές πραγματώσεις του εκπαιδευτικού είναι εξάλλου εμφανής ndashπέρα από τη δόμηση του μακροκειμένουndash και στην κοινωνική γλώσσα (social language) (Gee 2011 46-50) του εκπαιδευτικού στη συνέντευξή του αλλά και στην αναντιστοιχία σε κάποιες από τις παραδοχές του Ενώ για παράδειγμα το σχολικό εγχειρίδιο φαίνεται να αξιοποιείται λιγότερο εκτενώς και περισσότερο δημιουργικά στο σύνολο του μακροκειμένου στη συνέντευξή του ο εκπαιδευτικός επισημαίνει πως το χρησιμοποιεί ως άξονα διαβάσματος των μαθητών σε πιθανές εξεταστικές δοκιμασίες laquoόταν εξεταζόμαστε τους λέω ότι αφήγηση είδαμε στη σελίδα τάδε στη σελίδα τάδε στη σελίδα τάδε στη σελίδα να lsquoχουν τον άξονα του βιβλίουraquo Παραδοχές όπως οι παραπάνω με την επαναληπτική αναφορά στις σελίδες του βιβλίου μαρτυρούν και σε επίπεδο κοινωνικής γλώσσας την αθροιστική λογική που εντοπίσαμε και προηγουμένως

Στο σημείο αυτό όμως θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι λόγοι και οι πρακτικές του εκπαιδευτικού φαίνεται να εμπλουτίζονται και από λόγους που έχουν σχέση με την αξιοποίηση των ψηφιακών μέσων στη γλωσσική διδασκαλία Συγκεκριμένα από πρακτικές όπως η συμπαραγωγή της περιγραφής σε επεξεργαστή κειμένου (5ο μέρος) η συλλογή υλικού από το διαδίκτυο (4ο μέρος) και η δημοσίευση των κειμένων των μαθητών σε ψηφιακό περιβάλλον με στόχο τη δημιουργία εικονικού μουσείου (7ο μέρος και εξής) διαφαίνεται μια επιρροή από οπτικές αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών ως παιδαγωγικών μέσων κυρίως με μια τάση όμως και προς την αξιοποίησή τους ως μέσων πρακτικών γραμματισμού (βλ Koutsogiannis 2011) Στη σύλληψη και τη δομή του μακροκειμένου επομένως θα λέγαμε πως αναδύονται στοιχεία ενός ακόμη λόγου του λόγου των νέων γραμματισμών

Συνοψίζοντας την ανάλυση σε επίπεδο μακροκειμένου θα λέγαμε πως παρατηρείται υψηλός βαθμός διαλογικότητας που χαρακτηρίζεται από την ισχυρή παρουσία στοιχείων που αντλούν από τρεις διδακτικούς λόγους τον λόγο της προοδευτικής παιδαγωγικής τον ισχύοντα γλωσσοδιδακτικό λόγο και τον λόγο των νέων γραμματισμών Η διαλογικότητα αυτή αναδεικνύει την κινητικότητα του εκπαιδευτικού ο οποίος κατά βάθος επιχειρεί να διδάξει τη σχολική ύλη με την αναπλαισίωσή της σε ποικιλία νέων διδακτικών πρακτικών Αναδεικνύει επίσης τον σημαντικό ρόλο στοιχείων του ελληνικού συγκειμένου όπως τα ισχύοντα σχολικά εγχειρίδια και το είδος της αξιολόγησης που πραγματοποιείται στο ελληνικό σχολείο (βλ υποενότητα 43) 42 Ανάλυση σε επίπεδο διδακτικών συμβάντων (μικροεπίπεδο) Η διαλογικότητα που αναδεικνύεται σε επίπεδο μακροκειμένου ενισχύεται περαιτέρω στο μικροεπίπεδο των διδακτικών συμβάντων Συγκεκριμένα η ωριαία διδασκαλία που παρακολουθήσαμε η οποία αποτελεί και το 5ο μέρος του μακροκειμένου συγκροτείται συνοπτικά από τα παρακάτω διδακτικά συμβάντα

[ 782 ]


Διάγραμμα 2 Δομή και περιεχόμενο διδακτικών συμβάντων 5ου μέρους

Από μια πρώτη ανάγνωση του διαγράμματος είναι προφανές ότι το μεγαλύτερο

μέρος του διδακτικού χρόνου αφιερώνεται στην ομαδική εργασία και συμπαραγωγή κειμένου σε Πρόγραμμα Επεξεργασίας Κειμένου (ΠΕΚ) Επιλογές όπως αυτή αναδεικνύουν τη μεγάλη κινητικότητα του εκπαιδευτικού σε επίπεδο διδακτικών πρακτικών Η συμπαραγωγή λόγου καθώς και η παραγωγή λόγου με τη χρήση ψηφιακών περιβαλλόντων δεν είναι κάτι συνηθισμένο στην ελληνική σχολική τάξη ωστόσο αποτελεί πρόταση του νέου ΠΣ (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2011 69-70) για την παραγωγή γραπτού λόγου στην Α΄ Γυμνασίου Πρόκειται για πρακτικές οι οποίες αναδεικνύουν σαφή επιρροή από τον λόγο της προοδευτικής παιδαγωγικής γεγονός που ενισχύεται περαιτέρω και από επιμέρους στοιχεία των διδακτικών συμβάντων όπως η χρήση α΄ πληθυντικού στον λόγο του εκπαιδευτικού (πχ laquoΠάμε στο δεύτερο που είναι και το σημαντικό για να δούμε τι πρέπει να προσέξουμε και πώς θα αξιολογηθεί η δουλειά μαςraquo) η συνεχής κίνησή του από ομάδα σε ομάδα για την υποστήριξή τους και ο φιλικός τόνος της φωνής του Τα στοιχεία αυτά σε επίπεδο επιμέρους συμβάντων συνομιλούν απόλυτα με ανάλογες διαπιστώσεις που αναδείξαμε σε επίπεδο μακροκειμένου

Παραθέτουμε στη συνέχεια δύο ενδεικτικά αποσπάσματα προκειμένου να αναδείξουμε όψεις της προοδευτικής παιδαγωγικής που διαπερνούν τη συγκεκριμένη διδασκαλία

(1) Απόσπασμα από το φύλλο εργασίας που δόθηκε στους μαθητές

laquoΕτοιμάστε την περιγραφή σας σε μία οργανωμένη παράγραφο φροντίζοντας ώστε ndash να είναι ακριβής και περιεκτική φωτογραφίζοντας το έργο ndash να ακολουθεί τη βασική δομή (θέση στο χρόνο και χώρο γενική εικόνα

λεπτομέρειες ndash από πάνω προς τα κάτω) ndash να αξιοποιεί κατά το δυνατόν επίθετα ονοματικά σύνολα συνδετικά ρήματα

και ειδικό λεξιλόγιο ndash να μην έχει ορθογραφικά λάθη αξιοποιώντας το διορθωτή ορθογραφίας του

word Διαβάστε την περιγραφή στους συμμαθητές σας προκειμένου να μαντέψουν το έργο που περιγράφετεraquo

(2) Απόσπασμα από την αλληλεπίδραση του εκπαιδευτικού με τους μαθητές (3ο διδακτικό συμβάν)

Ε ((Πηγαίνει στην 5η ομάδα όπου και απευθύνεται)) Πού είμαστε

[ 783 ]


Μ14 Έχουμε κάνει την περιγραφή του σώματος Ε Ναι

Μ14 Έχουμε πει ότι κάποιοι πιστεύουν ότι είναι ο Δίας και κάποιοι ο Ποσειδώνας

Ε Ωραία Ε περάσατε δώσατε τη γενική εικόνα και περάσατε στα επιμέρους Μ14 Ναι ναι ναι Ε Ωραία Μ15 Δώσαμε καταρχήν ότι έχει

Ε Καλά εντάξει θα το διαβάσουμε μετά Απλά μην ξεχάσετε ξεκινάμε από το γενικό και πάμε στο ειδικό από πάνω προς τα κάτω Και παιδιά παιδιά ένα μικρό σχόλιο δικό σας για το πώς σας φαίνεται

Μ19 Οκέι εντάξει Το πρώτο από τα παραπάνω αποσπάσματα προέρχεται από το φύλλο εργασίας το οποίο δίνεται στα παιδιά Η επιλογή του εκπαιδευτικού να δοθεί το φύλλο εργασίας στις ομάδες ακολουθεί τη λογική του laquoδιδακτικού σεναρίουraquo όπως διδάσκεται στις επιμορφώσεις των εκπαιδευτικών στην Ελλάδα4 ενώ αποτελεί βασικό συνοδευτικό στοιχείο στην αξιοποίηση των ψηφιακών μέσων στη διδασκαλία Η συγκεκριμένη επιλογή λοιπόν δείχνει ότι ο εκπαιδευτικός κινείται καλά στα χαρακτηριστικά του μακροκειμένου που ορίζει ένα σενάριο Πρόκειται για επιλογή σε επίπεδο διδακτικών πρακτικών που δείχνει σημαντική προσωπική κινητικότητα στο πεδίο αυτό Είναι κάτι που συνομιλεί απόλυτα με ανάλογες δυναμικές επιλογές που πραγματοποιήθηκαν από τον εκπαιδευτικό σε επίπεδο συνολικού μακροκειμένου Και εκεί όπως και εδώ οι επιρροές από προοδευτικές παιδαγωγικές αναζητήσεις είναι σαφείς Ωστόσο αν ο φακός της ανάλυσης μεταφερθεί στο επίπεδο των γραμματισμών στην καλλιέργεια των οποίων εστιάζει η διδασκαλία θα διαπιστώσουμε ότι η διδασκαλία αντλεί κυρίως από τα προτεινόμενα στα σχολικά εγχειρίδια Η περιγραφή σε επίπεδο παραγράφου η κατανόηση της περιγραφής ως μιας φόρμας με σταθερά χαρακτηριστικά (laquoθέση στο χρόνο και χώρο γενική εικόνα λεπτομέρειες ndash από πάνω προς τα κάτωraquo) που θα αξιοποιεί συγκεκριμένα γλωσσικά στοιχεία και λεξιλόγιο είναι ενδεικτικά και παραπέμπουν ευθέως στο σχολικό εγχειρίδιο της Νεοελληνικής Γλώσσας Α΄ Γυμνασίου [Αγγελάκος Κατσαρού amp Μαγγανά 2006 43-46 (Ενότητα 3) 118-120 (Ενότητα 7)]

Στο δεύτερο απόσπασμα από την υποστήριξη του εκπαιδευτικού στις ομάδες είναι εμφανές ότι το είδος των γραμματισμών στους οποίους εστιάζει συναρτώνται στενά με ότι επισημάναμε και στο προηγούμενο απόσπασμα Η συζήτηση αυτή αναδεικνύει επίσης ότι η εστίαση του εκπαιδευτικού στη λογική των κειμένων όπως κατανοούνται στα σχολικά εγχειρίδια (πχ περιγραφή αναπλαισιωμένη με βάση την παράδοση της σχολικής έκθεσης) εξουδετερώνει και διαστάσεις νέων γραμματισμών στις οποίες ο εκπαιδευτικός φαίνεται να θέλει να κινηθεί Είναι ενδεικτικό από την αλληλεπίδραση μεταξύ εκπαιδευτικού και παιδιών (με κυρίαρχο το σχήμα Ερώτηση-Απάντηση-Αξιολόγηση) καθώς και από το σύνολο των παρεμβάσεων του εκπαιδευτικού (που αφορούσαν κυρίως οδηγίες για τον βηματισμό της εργασίας των ομάδων) πως δεν εντοπίστηκε κάποια έμφαση σε διαστάσεις που έχουν σχέση με τις ιδιαιτερότητες των ΠΕΚ ως μέσων παραγωγής λόγου ή με τη σύνδεση του κειμένου με το ψηφιακό συγκείμενο παραγωγής

4 Κυρίως στις επιμορφώσεις των Κέντρων Στήριξης Επιμόρφωσης (ΚΣΕ)

[ 784 ]


Εν κατακλείδι η ανάλυση σε ενδεικτικά σημεία των διδακτικών συμβάντων (μικροεπίπεδο) αφενός δείχνει να υπάρχει απόλυτη συνάφεια με ότι αναδείχθηκε σε επίπεδο μακροκειμένου και αφετέρου αναδεικνύει καλύτερα πτυχές που σε ένα πρώτο επίπεδο ανάλυσης ήταν λιγότερο σαφείς Δύο είναι λοιπόν οι ισχυροί λόγοι στοιχεία των οποίων ενεργοποιεί ο εκπαιδευτικός Ο ένας είναι ο λόγος της προοδευτικής παιδαγωγικής με αρκετά τοπικά στοιχεία όπως ο ιδιαίτερος τρόπος αξιοποίησης του φύλλου εργασίας με τη χρήση των νέων τεχνολογιών και η ιδιαίτερη έμφαση στην ομαδική εργασία Ο λόγος αυτός ενεργοποιείται όταν ο εκπαιδευτικός κάνει επιλογές σε επίπεδο διδακτικών πρακτικών Ο άλλος είναι ο ισχύων τοπικός λόγος σε σχέση με τη γλωσσική διδασκαλία είναι ενδιαφέρον ότι όπως είδαμε παραπάνω ο εκπαιδευτικός απορρίπτει την αθροιστική λογική του συγκεκριμένου λόγου σε επίπεδο διδακτικών πρακτικών Αντίθετα υιοθετεί απόλυτα τις επιλογές του συγκεκριμένου λόγου σε επίπεδο γραμματισμών στους οποίους εστιάζει Ως προς τον τρίτο λόγο των νέων γραμματισμών ενώ φαίνεται να είναι ισχυρός κατά την ανάλυση του μακροκειμένου από τη λεπτομερή ανάλυση των διδακτικών συμβάντων δεν αποτυπώνεται κάτι τέτοιο Θα μπορούσαμε δηλαδή να πούμε ότι οι νέες τεχνολογίες χρησιμοποιούνται πρωτίστως ως παιδαγωγικά περιβάλλοντα και όχι ως περιβάλλοντα πρακτικής γραμματισμού με συγκεκριμένες ιδιαιτερότητες (βλ Koutsogiannis 2011) 43 Ανάλυση σε επίπεδο ευρύτερου συγκειμενικού πλαισίου (μακροεπίπεδο) Από την ανάλυση που προηγήθηκε στα δύο επίπεδα αναδεικνύεται μια ισχυρού βαθμού διαλογικότητα σε επίπεδο δύο λόγων κυρίως Η ανάλυση αυτή όπως και η ανάγνωσή της είναι αδύνατη αν δεν ενταχθεί η συγκεκριμένη διδασκαλία σε επίπεδο στενότερου και ευρύτερου συγκειμένου (Κουτσογιάννης 2011)

Θα εστιάσουμε πρώτα σε επίπεδο ευρύτερου συγκειμένου Η υπό μελέτη διδασκαλία αποτελεί κείμενο μιας συγκεκριμένης ιστορικής στιγμής ποικίλοι λόγοι κυκλοφορούν στην ελληνική πραγματικότητα τα τελευταία χρόνια (πχ κριτικός γραμματισμός δημιουργική γραφή πολυγραμματισμοί κά) είτε μέσω επιμορφώσεων (πχ laquoΜείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσηςraquo επιμόρφωση στα ΚΣΕ) είτε μέσω νέων ΠΣ Παρότι κάποια από τα στοιχεία αναγνωρίζεται ότι προέρχονται από συγκεκριμένες κατευθύνσεις (πχ σενάρια και αξιοποίηση των ΤΠΕ) κάποια άλλα αρχίζουν να αποτελούν πια κοινό τόπο (πχ project ομαδική εργασία) για τους πιο ανήσυχους εκπαιδευτικούς και έχουν υιοθετηθεί από τα πιλοτικά ΠΣ τα οποία το συγκεκριμένο σχολείο ακολουθούσε Η κινητικότητα αυτή δε γίνεται κατανοητή αν δεν ενταχθεί σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο έντονων επιστημονικών αναζητήσεων κατά τις τελευταίες δεκαετίες Έχει βέβαια ιδιαίτερο ενδιαφέρον πώς αυτές οι αναζητήσεις αναπλαισιώνονται τοπικά καθώς και από τον συγκεκριμένο εκπαιδευτικό

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε επίπεδο ευρύτερου συγκειμένου έχει και η ακολουθούμενη εκπαιδευτική πολιτική η ισχύουσα παράδοση στη γλωσσική διδασκαλία στην Ελλάδα τα υπάρχοντα σχολικά εγχειρίδια αλλά και το πώς γενικότερα γίνεται αντιληπτή η γλωσσική διδασκαλία στη χώρα μας Η πραγματικότητα αυτή laquoγειώνειraquo θα μπορούσαμε να πούμε τις πρωτοβουλίες του εκπαιδευτικού στην ελληνική πραγματικότητα Αξίζει να σημειωθεί ότι η laquoγείωσηraquo αυτή πραγματοποιείται σε επίπεδο γραμματισμών και όχι σε επίπεδο διδακτικών πρακτικών

Η συγκεκριμένη διδασκαλία δεν μπορεί επίσης να γίνει κατανοητή εκτός του στενότερου συγκειμένου του σχολείου δηλαδή όπου υπηρετεί ο εκπαιδευτικός

[ 785 ]


σχολείο που έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις από τους εκπαιδευτικούς υποδομές και άνεση στη χρήση των νέων τεχνολογιών ιδιαίτερες πρωτοβουλίες και από άλλους εκπαιδευτικούς του σχολείου προς την ίδια κατεύθυνση Οι τοπικές αυτές ιδιαιτερότητες παίζουν καθοριστικό ρόλο στο να επιτρέψουν τις σημαντικές πρωτοβουλίες που είδαμε στη συγκεκριμένη διδασκαλία

Όλα όμως αυτά δεν μπορούν να γίνουν κατανοητά αν δε διαβαστούν σε σχέση με την προσωπικότητα του εκπαιδευτικού Στο πλαίσιο αυτό οι υψηλού επιπέδου σπουδές του και η εργασιακή του εμπειρία σε ερευνητικά προγράμματα που σχετίζονται με τη διδακτική αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών αποτελούν μεταξύ άλλων μερικές παραμέτρους της προσωπικότητάς του που φαίνεται να έρχονται σε συνάφεια με τη μείξη των λόγων που είδαμε να ενεργοποιούνται στη διδασκαλία του

Η ανάγνωση επομένως της διδασκαλίας με αφετηρία το συγκείμενο (με τη στενότερη και ευρύτερη έννοια) είναι άκρως απαραίτητη για να αναδειχθούν καλύτερα πτυχές που τονίστηκαν στα άλλα δύο επίπεδα Όπως προκύπτει δηλαδή από τα παραπάνω η συνδυαστική εν τέλει ανάλυση συνεισφέρει στο να φωτιστεί η κάθε διδασκαλία σε εύρος αλλά και σε βάθος 5 Συμπεράσματα και συζήτηση Στο παρόν κείμενο προτείνουμε ένα συγκεκριμένο θεωρητικό και μεθοδολογικό πλαίσιο για την ανάλυση σχολικού λόγου Επιχειρήσαμε να αναδείξουμε το πλαίσιο αυτό μέσω ενός ενδεικτικού παραδείγματος και με αποκλειστική εστίαση στη διάσταση της διαλογικότητας Επισημάναμε ήδη από την εισαγωγή ότι αφετηρία μας είναι η εκπαιδευτική γλωσσολογία που σημαίνει ότι μας ενδιαφέρει να έχουμε αποτελέσματα που μπορούν να αξιοποιηθούν παιδαγωγικά (επιμορφώσεις εκπαιδευτικών συγγραφή επιμορφωτικού υλικού συγγραφή ΠΣ κοκ) Η αποτελεσματικότητα επομένως της πρότασης θα κριθεί πρωτίστως από τον βαθμό της ωφελιμότητας που μπορεί να έχει προς αυτήν την κατεύθυνση για αυτό και θα αναδείξουμε κλείνοντας το παρόν κείμενο το πώς μπορούν να αξιοποιηθούν σχετικά οι διαπιστώσεις που προέκυψαν από το συγκεκριμένο παράδειγμα

Ο αυξημένος βαθμός διαλογικότητας δείχνει μεγάλο βαθμό κινητικότητας του εκπαιδευτικού Αυτό που έχει ενδιαφέρον όμως είναι ότι η κινητικότητα αυτή είναι πολύ μεγάλη σε επίπεδο διδακτικών πρακτικών και μικρότερη σε επίπεδο γραμματισμών Αυτό δείχνει με σαφήνεια ότι το είδος των επιμορφώσεων που πραγματοποιούνται αλλά και το είδος του μαθησιακού υλικού που παράγεται θα πρέπει να δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα και προς την κατεύθυνση των γραμματισμών γενικότερα προς μια κατεύθυνση όπου η γλώσσα δε θα κατανοείται ως ύλη και ως άθροισμα στοιχείων

Το συγκεκριμένο σχολείο όπως και ο συγκεκριμένος εκπαιδευτικός ακολουθούσε όμως το νέο ΠΣ όπου το ζήτημα των γραμματισμών είναι σαφέστερα πιο επεξεργασμένο σε σχέση με τα ισχύοντα στα σχολικά βιβλία και στα παλαιότερα ΠΣ Πώς γίνεται λοιπόν να μην αξιοποιούνται στη συγκεκριμένη διδασκαλία Από την ανάλυση προκύπτει ότι η εισαγωγή αλλαγών δεν είναι μια εύκολη κατευθυνόμενη εκ των άνω υπόθεση και δεν μπορεί να εξαντλείται σε κάποια καταστατικάndashθεσμικά κείμενα Είναι μια συστημική υπόθεση Στην προκειμένη περίπτωση είναι δύσκολο για τον κάθε εκπαιδευτικό να ακολουθήσει άλλο δρόμο αφού κάτι τέτοιο σκοντάφτει στον πυρήνα του ισχύοντος σχολικού λόγου ο οποίος στηρίζεται στο είδος αξιολόγησης των μαθητών και κυρίως στο είδος των εισαγωγικών εξετάσεων για το πανεπιστήμιο Αναδεικνύονται δηλαδή βαθύτερα προβλήματα όπως ότι επιμέρους

[ 786 ]


αλλαγές δε συνεπάγονται αυτομάτως συνολική αλλαγή ότι όσο μεγάλη και να είναι η δημιουργική πρωτοβουλία των εκπαιδευτικών χρειάζεται σοβαρός συνολικός εκπαιδευτικός σχεδιασμός και ότι ο κόσμος της διδασκαλίας είναι εξαιρετικά σύνθετος

Αυτήν ακριβώς τη συνθετότητα του σχολικού λόγου και την πολιτική του διάσταση (Gee 2011) επιχείρησε να αναδείξει η συγκεκριμένη πρόταση μέσω της επισήμανσης ενδεικτικών πτυχών από την ανάλυση του παραδείγματος που προηγήθηκε Βιβλιογραφία Αγγελάκος Κωνσταντίνος Ελένη Κατσαρού και Αναστασία Μαγγανά 2006 Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου Αθήνα Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων

Bernstein Basil 1996 Pedagogy Symbolic Control and Identity Theory Research Critique London Taylor amp Francis

Bloome David Stephanie Power Carter Beth Morton Christian Otto Sheila and Nora Shuart-Faris 2005 Discourse Analysis and the Study of Classroom Language and Literacy Events New Jersey Lawrence Erlbaum Associates

Cazden Courtney B 2001 Classroom Discourse The Language of Teaching and Learning (2nd edition) Portsmouth Heinemann

Chouliaraki Lilie 1995 Regulative Practices and Heteroglossia in one Institutional Setting The Case of a laquoProgressivistraquo English Classroom PhD Dissertation Lancaster University

Christie Frances 2002 Classroom Discourse Analysis A Functional Perspective London amp New York Continuum

Cook-Gumperz Jenny 2008 Η Κοινωνική Δόμηση του Γραμματισμού Θεσσαλονίκη Επίκεντρο

Fairclough Norman 2003 Analysing Discourse Textual Analysis for Social Research London amp New York Routledge

Flanders Ned A 1970 Analyzing Teacher Behaviour Reading MA Addison-Wesley

Gee James Paul 2011 An Introduction to Discourse Analysis Theory and Method (3rd edition) London amp New York Routledge

Heath Shirley Brice 1983 Ways with Words Language Life and Work in Communities and Classrooms New York Cambridge University Press

Hymes Dell H 1972 ldquoOn communicative competencerdquo In JB Pride and Janet Holmes (eds) Sociolinguistics Selected Readings 269-293 Harmondsworth Penguin

Κουτσογιάννης Δημήτρης 2010α ldquoΠρος μια γραμματική του παιδαγωγικού λόγουrdquo Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά 30ης Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας ΑΠΘ 343-357 Θεσσαλονίκη ΙΝΣ

Κουτσογιάννης Δημήτρης 2010β ldquoΓλωσσολογικό πλαίσιο ανάγνωσης του μαθησιακού υλικού το παράδειγμα των διδακτικών εγχειριδίων της γλώσσας Γυμνασίουrdquo Στο Κώστας Ντίνας Άννα Χατζηπαναγιωτίδη Άννα Βακάλη Τριαντάφυλλος Κωτόπουλος και Αναστασία Στάμου (επιμ) Πρακτικά πανελλήνιου συνεδρίου με διεθνή συμμετοχή laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας (ως πρώτηςμητρικής δεύτερηςξένης)raquo Ημερομηνία πρόσβασης 1212014 httplinguisticsnureduowmgrNimfeo2009praktika

[ 787 ]


Κουτσογιάννης Δημήτρης 2011 ldquoΕκπαιδευτικό συγκείμενο σχολικός λόγος και γλωσσική εκπαίδευσηrdquo Στο Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα Πρακτικά 31ης Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας ΑΠΘ 250-264 Θεσσαλονίκη ΙΝΣ

Κουτσογιάννης Δημήτρης 2012 ldquoΟ ρόμβος της γλωσσικής εκπαίδευσηςrdquo Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 32ης συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας ΑΠΘ 208-222 Θεσσαλονίκη ΙΝΣ

Koutsogiannis Dimitris 2011 ldquoICTs and language teaching the missing third circlerdquo In Gerhard Stickel and Tamaacutes Vaacuteradi (eds) Language Languages and New Technologies ICT in the Service of Languages 43-59 Contributions to the Annual Conference 2010 of EFNIL in Thessaloniki Frankfurt am Main (and others) Peter Lang Verlag

Koutsogiannis Dimitrios Vassiliki Adampa Stavroula Antonopoulou Ioanna Hatzikyriakou and Maria Pavlidou To appear ldquo(Re)constructing Greek classroom space in changing timesrdquo Proceedings of the 10th International Conference on Semiotics ldquoChanging Worlds and Signs of the Timesrdquo 4-6 October 2013 Hellenic Semiotics Society amp University of Thessaly Volos

Kress Gunther Carey Jewitt Jill Bourne Anton Franks John Hardcastle Ken Jones and Euan Reid 2005 English in Urban Classrooms A Multimodal Perspective on Teaching and Learning London amp New York Routledge Falmer

Kress Gunther 2010 Multimodality A Social Semiotic Approach to Contemporary Communication New York Routledge

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2011 Πρόγραμμα Σπουδών για τη Διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο Ημερομηνία πρόσβασης 1822014 httpebooksedugr2013newpsphp

Παυλίδου Μαρία 2011 ldquoΗ γλωσσική διδασκαλία στο Γυμνάσιο Λόγοι και κειμενικά είδη στα τετράδια εργασιών των μαθητώνrdquo Στο Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα Πρακτικά 31ης Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας ΑΠΘ 637-648 Θεσσαλονίκη ΙΝΣ

Rampton Ben 2006 Language in Late Modernity Interaction in an Urban School Cambridge Cambridge University Press

Rymes Betsy 2009 Classroom Discourse Analysis A Tool for Critical Reflection New Jersey Hampton Press INC

Schegloff Emanuel Irene Koshik Sally Jacoby and David Olsher 2002 ldquoConversation Analysis and Applied Linguisticsrdquo Annual Review of Applied Linguistics 22 3-31

Sinclair John McHardy and Malcolm Coulthard 1975 Toward an Analysis of Discourse The English used by Teachers and Pupils Oxford Oxford University Press

Walsh Steve 2011 Exploring Classroom Discourse Language in Action London amp New York Routledge

Χατζηκυριάκου Ιωάννα Υπό δημοσίευση ldquoΤαυτοτικές πραγματώσεις των εκπαιδευτικών κατά την αναπλαισίωση του σχολικού διδακτικού εγχειριδίουrdquo Στο Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα Πρακτικά της 33ης Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας ΑΠΘ Θεσσαλονίκη

Selected Papers of the 11th International Conference

on Greek Linguistics


LayoutA4_artdesign

ISBN 978-960-87197-9-8













[v]

Preface 1




















Table of Contents

[vi]



















[vii]





















[viii]






















[ix]




















[x]


















[xi]




















[xii]













[1]

Preface





the edItoRS








[ 776 ]








[ 777 ]







[ 778 ]






[ 779 ]





[ 780 ]







[ 781 ]






[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]

















LayoutA4_artdesign

ISBN 978-960-87197-9-8













[v]

Preface 1




















Table of Contents

[vi]



















[vii]





















[viii]






















[ix]




















[x]


















[xi]




















[xii]













[1]

Preface





the edItoRS








[ 776 ]








[ 777 ]







[ 778 ]






[ 779 ]





[ 780 ]







[ 781 ]






[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]























[v]

Preface 1




















Table of Contents

[vi]



















[vii]





















[viii]






















[ix]




















[x]


















[xi]




















[xii]













[1]

Preface





the edItoRS








[ 776 ]








[ 777 ]







[ 778 ]






[ 779 ]





[ 780 ]







[ 781 ]






[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[vi]



















[vii]





















[viii]






















[ix]




















[x]


















[xi]




















[xii]













[1]

Preface





the edItoRS








[ 776 ]








[ 777 ]







[ 778 ]






[ 779 ]





[ 780 ]







[ 781 ]






[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[vii]





















[viii]






















[ix]




















[x]


















[xi]




















[xii]













[1]

Preface





the edItoRS








[ 776 ]








[ 777 ]







[ 778 ]






[ 779 ]





[ 780 ]







[ 781 ]






[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[viii]






















[ix]




















[x]


















[xi]




















[xii]













[1]

Preface





the edItoRS








[ 776 ]








[ 777 ]







[ 778 ]






[ 779 ]





[ 780 ]







[ 781 ]






[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[ix]




















[x]


















[xi]




















[xii]













[1]

Preface





the edItoRS








[ 776 ]








[ 777 ]







[ 778 ]






[ 779 ]





[ 780 ]







[ 781 ]






[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[x]


















[xi]




















[xii]













[1]

Preface





the edItoRS








[ 776 ]








[ 777 ]







[ 778 ]






[ 779 ]





[ 780 ]







[ 781 ]






[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[xi]




















[xii]













[1]

Preface





the edItoRS








[ 776 ]








[ 777 ]







[ 778 ]






[ 779 ]





[ 780 ]







[ 781 ]






[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[xii]













[1]

Preface





the edItoRS








[ 776 ]








[ 777 ]







[ 778 ]






[ 779 ]





[ 780 ]







[ 781 ]






[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[1]

Preface





the edItoRS








[ 776 ]








[ 777 ]







[ 778 ]






[ 779 ]





[ 780 ]







[ 781 ]






[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]























[ 776 ]








[ 777 ]







[ 778 ]






[ 779 ]





[ 780 ]







[ 781 ]






[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[ 777 ]







[ 778 ]






[ 779 ]





[ 780 ]







[ 781 ]






[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[ 778 ]






[ 779 ]





[ 780 ]







[ 781 ]






[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[ 779 ]





[ 780 ]







[ 781 ]






[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[ 780 ]







[ 781 ]






[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[ 781 ]






[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[ 782 ]













[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[ 783 ]









[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[ 784 ]






[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[ 785 ]







[ 786 ]

















[ 787 ]
















[ 786 ]

















[ 787 ]
















[ 787 ]
















11th International Conference on Greek...

Documents

Transcript of 11th International Conference on Greek...