1. Το αγροτικό ζήτημα

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Οι ραγδαίες εξελίξεις…κατεύθυνση»: αλλαγή του τρόπου παραγωγής.2. «Καθώς …μεταρρύθμιση»: οι επιπτώσεις της αλλαγής του τρόπου

παραγωγής στο ζήτημα της αγροτικής μεταρρύθμισης.3. «Την κατάργηση…συνθήκες»: ορισμός της αγροτικής μεταρρύθμισης.4. «Στον ελληνικό χώρο…ιδιαίτερο πρόβλημα»: το αγροτικό ζήτημα στην

Ελλάδα.5. «Αργότερα…τεχνητές ελλείψεις», «Οι εξελίξεις προχώρησαν

αργά…μεγάλων εκτάσεων»: δύο σημεία αιχμής σε ένα κατά τα άλλα λυμένο πρόβλημα.

6. «Οι πρακτικές αυτές…Κιλελέρ (1910)», «Το αποφασιστικό βήμα…μικροϊδιοκτησίας»: η αγροτική μεταρρύθμιση ως τρόπος αντιμετώπισης του αγροτικού ζητήματος.

7. «Με τη σειρά της…θύματα των εμπόρων», «Το αγροτικό ζήτημα…Ρουμανία κλπ.»: το αγροτικό ζήτημα με νέο περιεχόμενο.

8. «Για να αντιμετωπιστεί…συνεταιρισμών»: τρόπος αντιμετώπισης του αγροτικού ζητήματος στη νέα του μορφή.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποιοι ήταν οι δύο λόγοι (ένας γενικότερος και ένας ειδικότερος) οι οποίοι συνέτειναν στο να πάρει το αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα μια καταρχήν ήπια μορφή;

2. Με ποιον τρόπο προέκυψε το ζήτημα των τσιφλικιών στην Ελλάδα; 3. Πώς αντιμετωπίστηκε το ζήτημα της διανομής των εθνικών γαιών ως το

1913;4. Τι γνωρίζετε για την αγροτική μεταρρύθμιση του Ελευθέριου Βενιζέλου;5. Ποιες ήταν οι συνέπειες από την καθιέρωση της μικροϊδιοκτησίας και πώς

αντιμετωπίστηκαν;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

1. Παραγωγή: η μεταποίηση μια πρώτης ύλης σε προϊόν κατάλληλο προς κατανάλωση (αξία χρήσης του προϊόντος) ή ανταλλαγή (ανταλλακτική αξία του προϊόντος).

2. Παραγωγικές δυνάμεις: οι παράγοντες οι οποίοι μετέχουν κατά τη διαδικασία της παραγωγής. Πρόκειται για (α) το ανθρώπινο δυναμικό (β) τα μέσα παραγωγής (γ) τις πρώτες ύλες.

3. Παραγωγικές σχέσεις: οι σχέσεις των ανθρώπων με τα μέσα παραγωγής και τις πρώτες ύλες. Η βασική διάκριση εδώ έχει να κάνει με το αν τα μέσα παραγωγής και οι πρώτες ύλες τους ανήκουν ή αν απλώς εργάζονται σ’ αυτά. Έτσι, π.χ. στα πλαίσια της αγροτικής παραγωγής ο κάτοχος μεγάλης έκτασης γης ονομάζεται γαιοκτήμονας, φεουδάρχης κλπ., ο κάτοχος μικρής έκτασης γης

μικροκαλλιεργητής ενώ αυτός που εργάζεται σε γη η οποία δεν του ανήκει ονομάζεται πάροικος, δουλοπάροικος, δούλος κλπ.

Οι σχέσεις αυτές αντανακλώνται εν συνεχεία στο επίπεδο των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων ως φορέων της παραγωγικής διαδικασίας, δηλαδή ως κοινωνικές / ταξικές σχέσεις.

Παραγωγικές δυνάμεις και παραγωγικές σχέσεις συνιστούν αυτό που ονομάζουμε τρόπο παραγωγής. Τρόποι παραγωγής, μέσα στην ιστορία, υπήρξαν ο δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής, ο φεουδαλικός τρόπος παραγωγής, ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής.

4. Βιομηχανική επανάσταση: Η επανάσταση που προήλθε στην παραγωγική διαδικασία από την υποκατάσταση του ανθρώπου, σε πολλούς τομείς της διαδικασίας αυτής, από τη μηχανή. Το φαινόμενο πρωτοεμφανίστηκε στην Αγγλία κατά το δεύτερο μισό του 18ου αι. και όπως είναι φυσικό προκάλεσε θεαματική αύξηση της παραγωγικότητας (=της δυνατότητας παραγωγής), με αντίστοιχες συνέπειες στην οικονομία και την κοινωνία.

Αποτέλεσε την προϋπόθεση εμφάνισης του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, δηλ. του τρόπου παραγωγής κατά τον οποίο, ο κάτοχος χρηματικών ποσών τα οποία δεν προορίζονται για αγορά καταναλωτικών προϊόντων, δηλ. για ιδία χρήση, και τα οποία ονομάζονται κεφάλαιο (capital), ενώ ο ίδιος κεφαλαιούχος (ή καπιταλιστής), τα επενδύει σε αγορά μέσων παραγωγής (εν προκειμένω μηχανών) και σε αγορά πρώτων υλών. Ακριβώς επειδή πρόκειται για χρήματα τα οποία ο ίδιος δεν έχει ανάγκη, η επένδυσή τους σκοπό έχει την αύξησή τους (αύξηση κεφαλαίου), γεγονός που συνιστά την έννοια του κέρδους, μιας έννοιας μάλλον άγνωστης στα πλαίσια των προηγουμένων τρόπων παραγωγής οι οποίοι βασίζονται στην αγροτική καλλιέργεια.

5. Αγροτικό ζήτημα: Το σύνολο των προβλημάτων που προέκυψαν κατά την προσπάθεια του ελληνικού δημοσίου να διανείμει στους Έλληνες αγρότες τη μουσουλμανική έγγεια ιδιοκτησία η οποία μετά την επανάσταση, την ίδρυση αλλά και τη σταδιακή επέκταση του κράτους είτε περιήλθε απευθείας στο τελευταίο (εθνικές γαίες) είτε αγοράστηκε από Έλληνες κεφαλαιούχους (περίπτωση Θεσσαλίας).

6. Αγροτική μεταρρύθμιση: Ο τρόπος αντιμετώπισης του αγροτικού ζητήματος (βλ. ορισμό βιβλίου).

7. Προσάρτηση Επτανήσων: Το 1864, δύο χρόνια μετά την επανάσταση του 1862 η οποία καθαίρεσε και απέπεμψε τον Όθωνα, ψηφίζεται το δεύτερο σύνταγμα της Ελλάδας, 20 χρόνια μετά το πρώτο, και μετατρέπει το πολίτευμα από συνταγματική μοναρχία σε βασιλευόμενη δημοκρατία. Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής και πολιτειακής αλλαγής η Αγγλία προτείνει ως βασιλιά της Ελλάδας το δευτερότοκο γιο του βασιλιά της Δανίας Γεώργιο Γλύξμπουργκ. Στην προσπάθειά της να κάνει δεκτή την πρότασή της, και με δεδομένη τη συμπεριφορά της απέναντι στην Ελλάδα κατά τον πρόσφατο Κριμαϊκό πόλεμο, «προικοδοτεί» το νέο ηγεμόνα με την παραχώρηση στην Ελλάδα των Επτανήσων, παραχώρηση που έχει εξάλλου να κάνει με την αλλαγή του τρόπου εκπροσώπησης των συμφερόντων της στην περιοχή αλλά και με τις δυσκολίες που συναντά στην άσκηση εξουσίας στα νησιά εξαιτίας των συνεχών επαναστάσεων των Επτανησίων.

8. Προσάρτηση Θεσσαλίας – Άρτας: Το 1881, στο πλαίσιο της σύγκλησης του Συνεδρίου του Βερολίνου (1878) και έπειτα από κοπιώδεις διαπραγματεύσεις τριών χρόνων, παραχωρήθηκε στην Ελλάδα η Θεσσαλία (εκτός από την περιοχή της Ελασσόνας) και από την Ήπειρο η περιοχή της Άρτας. Με το Συνέδριο του Βερολίνου (Ιούνιος 1878) αναθεωρήθηκε η ολέθρια για την Ελλάδα (αλλά και για την

αγγλική πολιτική στην περιοχή) Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (Φεβρουάριος 1878), με την οποία η Ρωσία, θέλοντας να επιδείξει τον προστατευτισμό της απέναντι στα σλαβικά κράτη, ανάγκασε την Τουρκία, αφού της κήρυξε τον πόλεμο στις 24-4-1877, να παραχωρήσει στη Βουλγαρία ολόκληρη τη Μακεδονία, όπως επίσης την Ανατολική και Δυτική Θράκη.

9. Βαλκανικοί Πόλεμοι: Οι πόλεμοι (Α΄ και Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος) που διεξήχθησαν κατά τη διετία 1912-1913 και οι οποίοι αποτελούν την προσπάθεια των βαλκανικών λαών να λύσουν με τα όπλα το Ανατολικό Ζήτημα, δηλαδή το ζήτημα που αφορά στη διάδοχη κατάσταση στην περιοχή σε περίπτωση αποχώρησης των τουρκικών δυνάμεων. Κατά τον Α΄ Βαλκανικό πολέμησαν οι Έλληνες, οι Βούλγαροι, οι Σέρβοι και οι Μαυροβούνιοι απέναντι στους Τούρκους ενώ κατά το Β΄ Βαλκανικό, μετά την προκλητική πολιτική της Βουλγαρίας, οι Έλληνες και οι Σέρβοι κατά των Βουλγάρων, εναντίον των οποίων επιτέθηκαν, ταυτόχρονα, οι Τούρκοι και οι Ρουμάνοι.

10. Εθνικός διχασμός: βλ. σελ. 93-96 του βιβλίου.

Δ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ – ΠΗΓΩΝ

1. «Ελληνίδες αγρότισσες»: Η εικόνα σχολιάζει τη φράση του βιβλίου «…ενώ η Ελλάδα βάδιζε με ρυθμούς αργούς, «μεσογειακούς», προς την ίδια κατεύθυνση». Εδώ θα πρέπει να δοθεί έμφαση στο ότι το εικονιζόμενο ζώο είναι οικόσιτο, συντελεί δηλαδή στην αυτάρκεια του νοικοκυριού μέσω της κατανάλωσης των δικών του πόρων. Το γεγονός αυτό μαρτυρεί χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης της κτηνοτροφίας όπως επίσης χαμηλός επίπεδο εκχρηματισμού της οικονομίας και εμπορευματοποίησης των αγροτικών πόρων.

2. «Θερισμός»: Η εικόνα σχολιάζει επίσης την προαναφερθείσα φράση του βιβλίου (σελ. 42) όπως επίσης τη φράση «Τα «τσιφλίκια» της Θεσσαλίας…ελλείψεις».

Εδώ θα πρέπει να δοθεί έμφαση στις σωρούς του σιταριού, πράγμα που ενδεχομένως παραπέμπει στη Θεσσαλία Εάν αυτό συνδυαστεί με το καθεστώς των κολίγων το οποίο διατηρήθηκε στην περιοχή, όπως επίσης και με τη φράση της σελ. 42, ερμηνεύει την παρουσία γυναικών στις γεωργικές εργασίες.

3. Πίνακας 7 (σελ. 44): Εδώ θα πρέπει να προσεχθούν ιδιαίτερα οι χρονολογίες 1917 και 1923 και να ερμηνευτεί η κάμψη του αριθμού των απαλλοτριώσεων κατά τη δεύτερη περίοδο και η θεαματική τους αύξηση κατά την τρίτη.

α) Για το σχολιασμό της πρώτης περιόδου μπορεί να χρησιμοποιηθεί ολόκληρο το υλικό της σελίδας 43 που εξηγεί γιατί η αγροτική μεταρρύθμιση ολοκληρώθηκε με καθυστέρηση, δηλαδή μόλις το 1917. Επιπρόσθετα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί υλικό από τις σελ. 138-140 (κεφ. Το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα») που εξηγεί τι αντιπροσωπεύει ο αριθμός 64, δηλαδή ποιες κατηγορίες προσφύγων θα εξυπηρετούνταν από τις απαλλοτριώσεις αυτές.

β) Η εντυπωσιακή μείωση του αριθμού των απαλλοτριώσεων κατά τη δεύτερη περίοδο ερμηνεύεται εύκολα από το γεγονός ότι η περίοδος 1921-1022 δεν είναι περίοδος προσφυγιάς και επιστροφής των Ελλήνων αλλά ανοίγματος του ελληνισμού στη Μικρά Ασία, υλοποίησης της Μεγάλης Ιδέας.

γ) Η ραγδαία αύξηση της τρίτης περιόδου ερμηνεύεται από τα γεγονότα μετά το τέλος του πολέμου (1923 συνθήκη της Λοζάνης): μαζική είσοδος προσφύγων στην

Ελλάδα από τη Μ. Ασία, την Ανατολική Θράκη, όπως επίσης Αρμενίων. Εδώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί το υλικό των σελ. 44, 45, 146.

4. Πηγή σελ. 45-46: Στο κείμενο της πηγής ο Α. Μανσόλας, εκδίδοντας το έργο του στα 1867, προσπαθεί να περιγράψει την κατάσταση της γεωργίας στην Ελλάδα κατά το 19ο αι.

Οι δυσκολίες που ομολογεί οφείλονται: α) στην έλλειψη στοιχείων που να προσδιορίζουν την έκταση των καλλιεργούμενων και καλλιεργήσιμων εδαφών β) στην απουσία κτηματολογίου, έστω και προσωρινού, όπως εξάλλου είχε ζητηθεί με το νόμο του 1836 γ) στην ανάγκη να στηριχθεί κανείς μόνον σε απλές και παντελώς ανεπιβεβαίωτες διοικητικές πληροφορίες.

Παρόλα αυτά, εκ των ενόντων, προβαίνει στις εξής διαπιστώσεις: α) Πριν από την ίδρυση του ελληνικού κράτους, η τουρκική αυθαιρεσία, η μη

κατοχύρωση της ιδιοκτησίας και οι βαρείς φόροι έκαναν τους Έλληνες να βιώνουν την εργασία ως καταπίεση.

β) Μετά την ίδρυση του κράτους αυτό που οι Έλληνες παρέλαβαν ήταν κατεστραμμένη και έρημη γη.

γ) Απέναντι λοιπόν σε μια τέτοια κατάσταση δε μπορεί κανείς να μη παραδεχτεί ότι η γεωργία, από την ίδρυση του κράτους, έκανε μεγάλες προόδους στηριζόμενη αποκλειστικά στη φιλοπονία του Έλληνα αγρότη, παρά τις συνεχείς και συχνά ανυπέρβλητες δυσκολίες που αντέτασσαν σ’ αυτόν η έλλειψη δημόσιας ασφάλειας (βλ. η ληστεία στην Ελλάδα) και η βαρύτατη, σε βαθμό ανηθικότητας, φορολογία.

Προφανώς η πηγή αναφέρεται σε προηγούμενα κεφάλαια, πράγμα που μαρτυρεί και ο τίτλος της (Η γεωργία στην Ελλάδα κατά το 19ο αι.). Πιο συγκεκριμένα, ως υποστηρικτικό της υλικό μπορούν να χρησιμεύσουν οι σελ. 11,23,24. Από το κεφάλαιό μας όμως μπορεί κάλλιστα να γίνει αναφορά στη διατήρηση του καθεστώτος των κολίγων κατά τον 20 αι. (!) στη Θεσσαλία, στην κερδοσκοπική τακτική των Θεσσαλών γαιοκτημόνων, στην προβολή αντίστασης στα νομοθετήματα του 1907 (σελ. 43), όπως επίσης στα προβλήματα των μικροκαλλιεργητών (σελ. 45), γεγονότα που μαρτυρούν τις δυσχέρειες που αντιμετώπιζε η φιλοπονία του Έλληνα αγρότη και στον 20ο αι.

Ε. ΠΗΓΗ

2. Τα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Οι διαφορές…Βουλγαρία»: Η ασθενική κατάσταση του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα – ερμηνεία της κατάστασης.

2. «Η απουσία…περιεχόμενο»: Τέσσερις λόγοι που εξειδικεύουν την παραπάνω ερμηνεία.

3. «Η κατάσταση…πολέμων»: Η κατάσταση αυτή λαμβάνει τέλος.4. «Η ενσωμάτωση…ωρίμανση»: Λόγοι που οδηγούν στην αλλαγή της

κατάστασηςα) Μετά το τέλος των Βαλκανικών πολέμων (ένας λόγος)β) Στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου (τρεις λόγοι).

5. «Προς το τέλος…Ελλάδος»: Η νέα κατάσταση.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποιοι παράγοντες επηρέασαν τη μικρή εμβέλεια των εργατικών και των σοσιαλιστικών ομάδων κατά τα τέλη του 19ου αιώνα;

2. Ποιες συνθήκες βοηθούν στην ωρίμανση του εργατικού κινήματος μετά το τέλος των Βαλκανικών πολέμων;

3. Ποια υπήρξαν τα κύρια εργατικά κινήματα του ελληνικού χώρου;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

1. Σοσιαλισμός : Κοινωνική θεωρία η οποία αντιτίθεται στο βασικό δόγμα του φιλελευθερισμού το οποίο υποστηρίζει ότι το κοινό καλό θα προκύψει ως συνισταμένη των ατομικών μας συμφερόντων εφόσον αυτά θα ικανοποιούνται. Κατά συνέπεια προτάσσει το κοινωνικό συμφέρον έναντι του ατομικού, θεωρώντας ότι το δεύτερο θα ικανοποιηθεί στο βαθμό που θα ικανοποιηθεί το πρώτο.

2. Μεγάλη Ιδέα: Ο εθνικός οραματισμός και εν συνεχεία η εθνική πολιτική που είχε ως αντικείμενο την ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος τουρκοκρατούμενων περιοχών όπου διαβιούσαν Έλληνες, οι οποίοι εξάλλου ονομάστηκαν αλύτρωτοι.

Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Ι. Κωλέττη κατά τη μνημειώδη αγόρευσή του στη Βουλή στις 18-1-1844, άσχετα αν ο ίδιος χρησιμοποίησε την έννοια για καθαρά ωφελιμιστικούς λόγους.

3. Ιδεολογία: Μια υποκειμενική – βιωματική σχέση με τον κόσμο η οποία αντανακλά στα μυαλά των ανθρώπων τις πραγματικές συνθήκες μέσα στις οποίες ζουν και η οποία δε βιώνεται ως τέτοια, δηλ. ως υποκειμενική και «συμφεροντολογική» αλλά ως αντικειμενική και άδολη.

Σε αντίθεση με τις εθνικές ιδεολογίες, οι οποίες εκφράζουν την εθνική συνείδηση ενός λαού και λειτουργούν σε οριζόντιο επίπεδο (γι αυτές ο εχθρός είναι ο διπλανός, ο άλλος λαός), οι ιδεολογίες με κοινωνικό και ταξικό περιεχόμενο εκφράζουν τη σχέση των ανθρώπων με τα μέσα παραγωγής και, ως συνέπεια αυτής της σχέσης, την κοινωνική τους θέση, αντιλαμβάνονται δε τα πράγματα σε κάθετο επίπεδο (γι αυτές ο εχθρός είναι ο – ταξικά – από πάνω ή ο – ταξικά – από κάτω).

4. Φεντερασιόν: ορισμός του βιβλίου (σελ. 46).

5. ΓΣΕΕ: Η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος είναι η τριτοβάθμια οργάνωση του συνδικαλιστικού κινήματος της χώρας, στην οποία εκπροσωπούνται όλες οι συνδικαλιστικές παρατάξεις. Ιδρύθηκε το 1918 και έχει ως μέλη 157 δευτεροβάθμιες οργανώσεις (ομοσπονδίες και εργατικά κέντρα) οι οποίες εκπροσωπούν περισσότερους από 2 εκατομμύρια εργαζόμενους με εξαρτημένη σχέση εργασίας (μισθωτή εργασία).

6. Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνής : Με την άνθιση του εργατικού κινήματος Δημιουργείται στο Λονδίνο, το 1864, η Πρώτη Διεθνής Ένωση Εργατών. Σκοοπός της να καθοδηγήσει τον αγώνα όλων των εργατών. Στα συνέδρια της πρώτης Διεθνούς συγκρούονται δύο τάσεις: οι απόψεις του Προυντόν και του Μπακούνιν με τις αντιλήψεις του Μαρξ, Οι πρώτοι, επειδή αρνούνται γενικώς τους πολιτικούς θεσμούς, υποστηρίζουν ότι ο πυρήνας που θα δημιουργήσει τη σοσιαλιστική κοινωνία του μέλλοντος πρέπει να είναι το συνδικάτο και η συνεταιριστικές ενώσεις. Αντίθετα ο Μαρξ υποστηρίζει ότι η εργατική τάξη πρέπει να οργανωθεί σε δικό της κόμμα και να πάρει μέρος στην πολιτική πάλη, με σκοπό την κατάληψη της εξουσίας. Οι προστριβές των αναρχικών (Προυντόν, Μπακούνιν) με το Μαρξ και η απόσυρση των αγγλικών εργατικών ενώσεων οδηγούν, στα 1876, στη διάλυση της Α΄ Διεθνούς.

Το 1889, στο Παρίσι, ιδρύεται η δεύτερη Διεθνής. Τώρα σ΄ αυτήν δε συμμετέχουν συνδικαλιστικές οργανώσεις αλλά εργατικά πολιτικά κόμματα που δέχονται τις απόψεις του Μαρξ. Όλα αυτά τα κόμματα επιδιώκουν να καταλάβουν την εξουσία με την εκλογική δημοκρατική διαδικασία.

Η πολιτική των κομμάτων αυτών, που διακρίνεται από την τάση συνεργασίας με αστικές κατηγορείται ως μη επαναστατική από μια μερίδα Γάλλων συνδικαλιστών, Γερμανών σοσιαλιστών και το Ρώσο Λένιν. Ο τελευταίος μαζί με άλλους Ρώσους σοσιαλιστές, θα πραγματοποιήσει στη Ρωσία, στα 1917, τη σοσιαλιστική επανάσταση, γνωστή ως Οκτωβριανή επανάσταση. Έτσι, στα 1919, θα ιδρυθεί στη Μόσχα η τρίτη Κομμουνιστική Διεθνής, γνωστή και ως Κομιντέρν, η οποία θα ενώσει όλα τα κομμουνιστικά κόμματα υπό το σκήπτρο του σοβιετικού κομμουνιστικού κόμματος. Θα διαλυθεί από τον Στάλιν μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε ένδειξη καλής θέλησης απέναντι στους συμμάχους.

Δ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΗΓΗΣ

Πηγή σελίδας 47: «Οι συνθήκες εργασίας των εργατών στην Ελλάδα»Η πηγή, δημοσιευμένη στα 1913, μας μιλάει α) για τις συνθήκες εργασίας

στην Ελλάδα β) για τη διάρκεια της εργασίας γ) για την κατάσταση του εργατικού κινήματος δ) για την ανυπαρξία ασφάλισης και ιατροφαραμακευτικής περίθαλψης του εργατικού κόσμου ε) για την παιδική εργασία.

Τα σημεία στα οποία μπορεί να γίνει παραλληλισμός με το κείμενο του βιβλίου είναι, κατά πρώτον, το σημείο (γ). Εδώ θα πρέπει να συνδυαστεί με την πηγή (να αναπαραχθεί) όλο το κεφάλαιο 2 (Τα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος).

Άλλα σημεία στα οποία μπορεί να γίνει παραλληλισμός είναι τα σημεία (β), (δ) και (ε). Ως παράλληλο κείμενο εδώ μπορεί να χρησιμεύσει το κείμενο των σελίδων 90 και 91, όπου γίνεται λόγος για τους νέους νόμους που περιέλαβε η αναθεώρηση του συντάγματος που έκανε η κυβέρνηση Βενιζέλου το 1911. Ανάμεσα σ’ αυτούς (σελ. 91) περιλαμβάνονται κανονισμοί εργασίας σε βιοτεχνίες και βιομηχανίες. Είναι αλήθεια ότι (πρόσθετη ενημέρωση) ότι με το σύνταγμα του 1911: αναγνωρίζονται τα εργατικά συνδικάτα της Αθήνας και του Πειραιά, απαγορεύεται η

συμμετοχή των εργοδοτών στις εργατικές οργανώσεις, η Κυριακή ορίζεται ως υποχρεωτική ημέρα αργίας, προωθείται η ασφάλιση των εργαζομένων και η οκτάωρη εργασία.

Ε. ΑΣΚΗΣΗΝα σχολιάσετε την πηγή της σελίδας 47 σε συνδυασμό με την παρακάτω

πηγή:

3. Οι οικονομικές συνθήκες κατά την περίοδο 1910-1922

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Στην περίοδο…έθνους»: Ο «βενιζελισμός».2. «Ο Βενιζέλος…δαπάνες»: Ο ελληνικός εθνικισμός στα χρόνια του

Βενιζέλου (το περιεχόμενο, τα κίνητρα, τα αποτελέσματα).3. «Το 1910…μεταναστών»: Η μετανάστευση 4. «Το κόστος…Παγκόσμιος πόλεμος»: Βαλκανικοί πόλεμοι: ένα θαυμαστό

στρατιωτικό και οικονομικό επίτευγμα πιστώνεται στο Βενιζέλο.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποια πολιτική αντίληψη ονομάστηκε «βενιζελισμός» και τι πρέσβευε; 2. Τι προϋπέθετε η επιτυχία της πολιτικής αυτής; 3. Να εντοπίσετε, ταξικά και χωροταξικά, τον εκτός Ελλάδας ελληνισμό.4. Με ποιον τρόπο η ιδεολογία της Μεγάλης Ιδέας ενσωματώνεται στο

πλαίσιο του βενιζελισμού; 5. Ποια η κατάσταση της οικονομίας στα 1910 και 1911; 6. Τι γνωρίζετε για τη σταφιδική κρίση και τον τρόπο με τον οποίο

αντιμετωπίστηκε; 7. Ποια η κατάσταση της οικονομίας κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών

πολέμων; 8. Τι σημαίνει, αναφορικά με τους Βαλκανικούς πολέμους, η φράση «…η

Ελλάδα βγήκε ιδιαίτερα κερδισμένη από τον πόλεμο»;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

1. Περίοδος 1910-1922 : α) 1910. Μετά το κίνημα του 1909 επικρατεί στην ελληνική κοινωνία το σύνθημα για μεταρρυθμίσεις.

Όμως, ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος δεν αποτελεί πολιτικό φορέα ώστε να μπορεί να προωθήσει το σύνθημα αυτό ενώ την ίδια στιγμή τα παλαιά κόμματα είναι επιφυλακτικά απέναντι στις αλλαγές. Έτσι, τα μέλη του Συνδέσμου καλούν το Βενιζέλο, από την Κρήτη, για να το κίνημα.

Με τις εκλογές του Αυγούστου 1910 ο Βενιζέλος, παρότι δεν πήρε μέρος στον προεκλογικό αγώνα, μπαίνει στη βουλή ως ένας από τους 162 ανεξάρτητους βουλευτές οι οποίοι είναι υπέρ των μεταρρυθμίσεων (οι παλιοί πολιτικοί πλειοψηφούν με 200 έδρες).

Η Βουλή αυτή (Α΄ Αναθεωρητική όπως ονομάστηκε) από την πρώτη μέρα αδυνατεί να ανταποκριθεί στην αποστολή της.

Στις 5 Σεπτεμβρίου ο Βενιζέλος, που απουσιάζει στο εξωτερικό, επιστρέφει και στην περίφημη ομιλία του προς το λαό της Αθήνας, επιμένει στον αναθεωρητικό χαρακτήρα της Βουλής παρά τα συνθήματα του συγκεντρωμένου πλήθους για Συντακτική. Βουλή. Με άλλα λόγια, εμμένει στο να μην αμφισβητεί το πολιτειακό καθεστώς.

Μ’ αυτό τον τρόπο κερδίζει την εμπιστοσύνη του βασιλιά, ο οποίος στις 12 Σεπτεμβρίου του αναθέτει την πρωθυπουργία. Η βουλή όμως αντιδρά. Ο Βενιζέλος πείθει το βασιλιά να διαλύσει τη Βουλή και να προκηρύξει εκλογές.

Στις εκλογές αυτές τα συντηρητικά κόμματα αντιδρούν και απέχουν. Έτσι, ο Βενιζέλος, με συντριπτική πλειοψηφία, συγκροτεί τη Β΄ Αναθεωρητική Βουλή (28 Νοεμβρίου 1910). Η Βουλή αυτή θα οδηγήσει στην ψήφιση του συντάγματος του 1911.

β) 1922. Με τις επιχειρήσεις του Ιουλίου 1921 ο ελληνικός στρατός κατέλαβε τη σιδηροδρομική γραμμή Εσκί Σεχίρ – Κιουτάχεια – Αφιόν Καραχισάρ. Στο πολεμικό συμβούλιο της Κιουτάχειας (15 Ιουλίου) αποφασίστηκε η προέλαση προς το Σαγγάριο και ενδεχομένως προς την Άγκυρα. Η στρατιά μετακινήθηκε την 1η Αυγούστου και έφτασε στο Σαγγάριο τον οποίο και διέβη. Ακολούθησε γενική επίθεση σε όλο το μέτωπο και ύστερα από μάχες ενός δεκαημέρου αποφασίστηκε η σύμπτυξη. Η μεγάλη ανάπτυξη του μετώπου και η απόσταση από τη Σμύρνη αποτελούσαν σοβαρούς αρνητικούς παράγοντες. Στις 13 Αυγούστου 1922 εκδηλώθηκε επίθεση του κεμαλικού στρατού στην περιοχή του μετώπου. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, τμήματα του τουρκικού ιππικού, εκμεταλλευόμενα κενό διατάξεως, πέρασαν στα πλευρά και τα νώτα του ελληνικού στρατού, με αποτέλεσμα τη διάσπαση και την κατάρρευση του μετώπου.

6 Σεπτεμβρίου 1922: Το τελευταίο ελληνικό στρατιωτικό τμήμα αποχωρεί από τη Μικρά Ασία.

14 Σεπτεμβρίου 1922: Στην Αθήνα επικρατεί κίνημα τμημάτων του στρατού και του στόλου με επικεφαλής τους συνταγματάρχες Νικόλαο Πλαστήρα και Στυλιανό Γονατά καθώς και τον αντιπλοίαρχο Δημήτριο Φωκά. Παραίτηση του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ υπέρ του διαδόχου Γεωργίου.

2 Οκτωβρίου 1922: Υπογράφεται ανακωχή μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας στα Μουδανιά της Προποντίδας. Τα ελληνικά στρατεύματα και ο ελληνικός πληθυσμός αποχωρούν από την Ανατολική Θράκη.

2. Βενιζελισμός : βλ. ορισμό του βιβλίου.3. Ανάπτυξη παραγωγικών δυνάμεων: Όπως είπαμε στις σημειώσεις

του κεφ. 1, παραγωγικές δυνάμεις είναι: α) Το ανθρώπινο (εργατικό) δυναμικόβ) Τα μέσα παραγωγής. (Για τη βιομηχανική ανάπτυξη που μας ενδιαφέρει

εδώ, μέσα παραγωγής είναι οι μηχανές και τα εργοστάσια).γ) Οι πρώτες ύλες και η ενέργεια. (Η πρώτη φάση της βιομηχανικής

παραγωγής χαρακτηρίστηκε ως εποχή του γαιάνθρακα και του σίδηρου).Επομένως, υψηλό επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων σημαίνει:α) Καταρτισμένο – εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό.β) Επενδύσεις σε βιομηχανικό εξοπλισμό. (Η δεύτερη μάλιστα φάση της

βιομηχανικής επανάστασης χαρακτηρίστηκε από το πάντρεμα παραγωγής – επιστήμης. Συνεπάγεται δηλαδή την κατοχή όλο και υψηλότερης τεχνολογίας – άρα και παραγωγικότητας, άρα και κόστους – μηχανές.

γ) Πρώτες ύλες και πηγές ενέργειας εγχώριες, έτσι ώστε να μπορεί μια οικονομία, περιορίζοντας τις εισαγωγές, να κρατάει το κόστος των πρώτων υλών και της ενέργειας χαμηλά.

Στην Ελλάδα όμως, κατά τα τέλη του 19ου αι. και τις αρχές του 20ου αι. α) Δεν υπάρχει εκπαιδευτικό σύστημα τέτοιο που να παράγει εξειδικευμένους

εργάτες, πόσο μέλλον βιομηχανικά στελέχη. Επιπλέον, οι συνθήκες εργασίας (ανυπαρξία ασφάλειας και περίθαλψης, 10ωρη και 12ωρη εργασία, εργασία ανηλίκων

κλπ.) συντελούν όχι στην ενδυνάμωση αλλά στην αποδυνάμωση του εργατικού δυναμικού. β) Η έλλειψη ταξικής αυτοσυνειδησίας της αστικής τάξης (η ταξική της συνείδηση θα αναπτυχθεί κατ’ αντιδιαστολή προς τη διαμόρφωση της ταξικής συνείδησης της εργατικής τάξης και μέσα από την αντιπαράθεσή της με το εργατικό κίνημα και όχι με τους ευγενείς όπως συνέβη στην Ευρώπη) θα οδηγήσει μάλλον στη χρηματοδότηση του εισαγωγικού εμπορίου, σε άλλες κερδοσκοπικές και χρηματιστικές επιχειρήσεις (τοκογλυφία, μεταλλεία κ.α.) που εξασφαλίζουν εύκολο – γρήγορο κέρδος και όχι σε επενδύσεις στον παραγωγικό τομέα της βιομηχανίας, ο οποίος απαιτεί μακροχρόνιους σχεδιασμούς και προσφέρει μακροχρόνια επίσης απόσβεση κεφαλαίων, κέρδη που δεν είναι άμεσα και εντυπωσιακά, ενώ ο κίνδυνος αποτυχίας είναι μεγαλύτερος. Εξάλλου, τα κέρδη από τις μη παραγωγικές δραστηριότητές τους οι αστοί τα τοποθετούσαν σε ξένες αγορές και τράπεζες (κυρίως οι αστοί των παροικιών), τα διέθεταν για αγορά ή κατασκευή αστικών ακινήτων, τα αποταμίευαν ή τα αποθησαύριζαν σε χρυσές λίρες.

γ) Όσον αφορά τέλος στις πρώτες ύλες και τις πηγές ενέργειας, αυτές περιορίζονταν κυρίως σε μια ικανοποιητική ποικιλία κοιτασμάτων, τα οποία όμως κατά βάση εξάγονταν σε χώρες που διέθεταν βαριά βιομηχανία.

Πέραν τούτων όμως, η αστική ανάπτυξη προϋποθέτει:α) Παράπλευρη ανάπτυξη ενός ισχυρού χρηματοπιστωτικού συστήματος που

θα χρηματοδοτεί τη βιομηχανία με κεφάλαια, όπως επίσης ενός επαρκούς δικτύου συγκοινωνιών για τη μεταφορά των προϊόντων και των πρώτων υλών.

β) Μία καλά οργανωμένη κρατική μηχανή ικανή να συντονίζει όλη την έκταση των οικονομικών δραστηριοτήτων.

γ) Ένα ευνοϊκό θεσμικό πλαίσιο.Όλα αυτά απουσίαζαν όμως στην Ελλάδα των αρχών του αιώνα.4. Σταφιδική κρίση: Με την άφιξη του 1899 είχε ήδη ανατείλει το έβδομο

έτος από την έναρξη της μεγάλης σταφιδικής κρίσης που έπληξε, κατά κύριο λόγο, τους σταφιδοκαλλιεργητές καθώς και όλα τα κοινωνικά στρώματα στις σταφιδοπαραγωγούς περιοχές της Βορειοδυτικής Πελοποννήσου στο τέλος του προηγούμενου αιώνα. Η σταφιδική κρίση ξέσπασε το 1893 ως απόρροια της μονοκαλλιέργειας και της μονοεξαγωγής της σταφίδας σε συνάρτηση με τη γενική οικονομική δυσπραγία της χώρας και τις αντίξοες διεθνείς συγκυρίες.

Η αλόγιστη επέκταση των σταφιδαμπελώνων καθ' όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, ακολουθώντας συγκυριακές ανάγκες κατανάλωσης της σταφίδας, είχε ενταθεί με το άνοιγμα της γαλλικής αγοράς, την οποία οι σταφιδοπαραγωγοί της Πελοποννήσου περιέβαλλαν με υπέρμετρη αισιοδοξία για μόνιμη διοχέτευση του προϊόντος τους. Ενώ όμως η αγγλική αγορά, όπου η σταφίδα χρησιμοποιείτο σε ξηρά μορφή στη ζαχαροπλαστική για την κατασκευή διαφόρων γλυκισμάτων και κυρίως για την κατασκευή της παραδοσιακής πουτίγκας, που καταναλωνόταν ευρύτατα και από τα λαϊκά στρώματα, ήταν μόνιμη και σταθερή, η απορρόφηση της σταφίδας από τη Γαλλία, όπου χρησιμοποιείτο για την παρασκευή οίνων λαϊκής κατανάλωσης, είχε ημερομηνία λήξεως, εφόσον οφειλόταν στην καταστροφή των γαλλικών αμπελώνων από τη φυλλοξήρα. Η ανάκαμψη των γαλλικών αμπελώνων από την ασθένεια είχε ως αποτέλεσμα να κλείσει απότομα η γαλλική αγορά όσο απότομα είχε ανοίξει. Οι συνέπειες αυτού του γεγονότος υπήρξαν καταστροφικές για τη χώρα εφόσον πλέον υπήρχε ένα μόνιμο ετήσιο πλεόνασμα στην παραγωγή της κορινθιακής σταφίδας το οποίο ήταν αδύνατον να καταναλωθεί.

Λόγω της προϊούσης σταφιδικής κρίσεως, οι βουλευτικές εκλογές του Απριλίου του 1899 διενεργήθηκαν μέσα σε ένα κλίμα οικονομικής δυσπραγίας αλλά

και δυσπιστίας των κατοίκων των επαρχιών της Πελοποννήσου: «Αχρηματία πιέζει πάσας τας γεωργικάς και κτηματικάς τάξεις... Και όμως οι περιοδεύοντες πολιτικοί μας όλα αυτά τα βλέπουν με πλατωνικάς συγκινήσεις» επισημαίνει στις αρχές της χρονιάς η εφημερίδα «Ακρόπολις».

Ο νέος πρωθυπουργός Γ. Θεοτόκης, που διαδέχθηκε τον Αλ. Ζαΐμη, αμέσως μετά την εκλογή του δήλωσε ότι η τύχη των «σταφιδοφόρων περιοχών» ήταν στο στόχαστρο της κυβέρνησης. Πράγματι, σύντομα κατατέθηκε στη Βουλή το νέο νομοσχέδιο, το οποίο εκτός των άλλων ρυθμίσεων για την άρση της σταφιδικής κρίσης οδήγησε στην ίδρυση της Σταφιδικής Τράπεζας τον Ιούνιο του 1899. Μέτοχοι της τράπεζας, της οποίας η διάρκεια ορίστηκε για μια εικοσαετία, ήταν όλοι οι σταφιδοκτηματίες που εισέφεραν σταφιδόκαρπο μέσω του εις είδος φόρου ή του εξαγωγικού δασμού.

Ωστόσο ήδη από τις αρχές της σύστασης της Σταφιδικής Τράπεζας άρχισαν να διατυπώνονται οι πρώτες αμφιβολίες ως προς τη χρησιμότητα και την αποτελεσματικότητά της. Πράγματι, κατά τη διάρκεια της λειτουργίας της η Σταφιδική Τράπεζα δεν κατόρθωσε να εκπληρώσει την αποστολή της, σύμφωνα με τις προσδοκίες των σταφιδοπαραγωγών. Έτσι οι σταφιδοπαραγωγοί πληθυσμοί εξακολουθούσαν να υποφέρουν από έλλειψη κεφαλαίων και πόρων. Σύμφωνα με μαρτυρίες των συγχρόνων, οι πόλεις ήταν «νεκρωμένες» λόγω απουσίας κάθε εμπορικής συναλλαγής, ενώ πολλοί αγρότες στην ύπαιθρο αδυνατούσαν να καλλιεργήσουν τα κτήματά τους, πολλώ δε μάλλον να πληρώσουν τα χρέη τους.

Και όλα αυτά συνέβαιναν στις πρώην ακμάζουσες περιοχές της Πελοποννήσου, όπου συνέρεε ο χρυσός από την επικερδή εξαγωγή της σταφίδας, οπότε και οι πλούσιοι σταφιδέμποροι της Πάτρας και των άλλων πόλεων επιδείκνυαν τον πλούτο τους με την κατασκευή πολυτελών οικημάτων και δημοσίων κτιρίων, παρακολουθώντας θεατρικές παραστάσεις ή εισάγοντας πολλά και ποικίλα αντικείμενα για την πολυέξοδη διαβίωσή τους, συνήθειες που ακολουθούσαν κατά το δυνατόν και οι κάτοικοι κωμοπόλεων ή ακόμη και χωριών, εφόσον όλος ο κόσμος που πλαισίωνε την οικονομία της σταφίδας ευημερούσε.

Η βελτίωση του επιπέδου ζωής, αν όχι όλων των αγροτών, τουλάχιστον μιας μεγάλης μερίδας, υποδηλώνεται με τα εξωτερικά σημεία του πλούτου, που άλλοτε ήταν ίδιον εξαιρετικών και μεμονωμένων περιστάσεων, όπως με ωραία σπίτια ή ακόμη και με νεοκλασικά μέγαρα, που κοσμούν ακόμη ορισμένα χωριά, με έπιπλα και αντικείμενα που συχνά εισάγονταν από το εξωτερικό, με μεταφορικά μέσα κτλ., ενώ σε πολλές πόλεις και κωμοπόλεις υπήρχαν πλήρη σχολεία, σύλλογοι, λέσχες, καφενεία και ωραία καταστήματα.

Χαρακτηριστικό του χώρου στον οποίο αναφερόμαστε είναι η διαρκής επικοινωνία μεταξύ πόλης και υπαίθρου, η οποία δεν επιτρέπει μια διχοτομική πρόσληψη στη σχέση αγροτικού-αστικού χώρου. Μέσω αυτής της επικοινωνίας επιτυγχάνεται η πρόσληψη και η ανταλλαγή πολιτισμικών προτύπων, καθώς και η από κοινού αντιμετώπιση της σταφιδικής κρίσης με κοινή σύμπλευση και στόχους όταν η σταφιδική κρίση πλήττει τις σταφιδοφόρες επαρχίες την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα.

Εκτός από τις αντιδράσεις και τις επιθετικές ενέργειες των αγροτών στην ύπαιθρο χώρα εναντίον φοροεισπρακτόρων ή άλλων κρατικών υπαλλήλων με σκοπό την εκδίωξή τους εκδηλώσεις που αποτελούν πάγιες και παραδοσιακές πρακτικές, οικείες στους αγροτικούς πληθυσμούς από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του νεοελληνικού κράτους εμφανίζονται κατά τη σταφιδική κρίση καινοφανείς μορφές κοινωνικών διεκδικήσεων στις οποίες συγκαταλέγονται οι αντιδράσεις και οι ενέργειες των σταφιδοπαραγωγών πληθυσμών που ανάγονται στις σύγχρονες μορφές

διαπραγμάτευσης. Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται τα παλλαϊκά συλλαλητήρια, τα ψηφίσματα και οι αναφορές προς την κυβέρνηση, τη Βουλή και τον βασιλιά που περιλαμβάνουν συγκεκριμένα αιτήματα και διεκδικήσεις.

Οι σταφιδοπαραγωγοί πληθυσμοί με τους συνεχείς αγώνες τους πέτυχαν κάποιες ευνοϊκές διευθετήσεις, γεγονός που συνηγορεί για τον δυναμισμό του σταφιδικού κοινωνικού κινήματος, το οποίο ανάγκασε το κράτος να ασκήσει παρεμβατική πολιτική, εγκαταλείποντας την τακτική αναβλητικότητας και κωλυσιεργίας. Τα όποια θετικά αποτελέσματα όμως μειώνονταν κατά πολύ λόγω της πολυπλοκότητας των συμφερόντων των άμεσα ενδιαφερομένων μερών. Οι διαφορές που χώριζαν τους σταφιδοπαραγωγούς πληθυσμούς λόγω των κατά τόπους αντιτιθεμένων συμφερόντων ήταν τόσο μεγάλες ώστε οι σύγχρονοι να μιλούν για «Δεύτερο Πελοποννησιακό Πόλεμο».

Καθ' όλη τη διάρκεια της σταφιδικής κρίσης αυτός ο «Πελοποννησιακός Πόλεμος» διεξαγόταν μέσω των αλλεπάλληλων συλλαλητηρίων και κινητοποιήσεων των διαφόρων περιοχών που είχαν αντίθετα συμφέροντα. Τα συμφέροντα συναρτώνταν και απέρρεαν κυρίως από την ποιότητα της σταφίδας που παρήγε η κάθε περιοχή και είχαν άμεσο αντίκτυπο στις συζητήσεις του Κοινοβουλίου.

Στο μεταξύ οι σοδιές απούλητης σταφίδας σωρεύονταν όλο και πιο απειλητικά, με αποτέλεσμα οι σταφιδοπαραγωγοί πληθυσμοί να βρίσκονται σε συνεχή αναβρασμό χωρίς να επιτυγχάνεται η άρση των οικονομικών αδιεξόδων. Χαρακτηριστικά, η εφημερίδα των Καλαμών «Καθημερινή» ανέφερε στις 9 Ιουνίου 1899 ότι το σταφιδικό ζήτημα ομοίαζε με το γλωσσικό επειδή και τα δύο παρέμεναν άλυτα.

Μερικά χρόνια αργότερα, κατά το τέλος της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα, το σταφιδικό ζήτημα άρχισε να χάνει την οξύτητά του για πολλούς λόγους, ο σημαντικότερος από τους οποίους ήταν η μετανάστευση στην Αμερική και η αστυφιλία.

Δ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΙΝΑΚΑΑπό τον πίνακα αντλούμε τις εξής πληροφορίες για την αυξομείωση του

αριθμού των μεταναστών από την Ελλάδα κατά την περίοδο 1896-1935:α) Παρατηρείται σταδιακή αύξηση του αριθμού των μεταναστών από το 1896

μέχρι το 1915. Σ’ αυτό συμβάλλει η οικονομική δυσπραγία του κράτους, γεγονός που κορυφώνεται, στον απόηχο της πτώχευσης του 1893, με την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ) μετά τον ατυχή πόλεμο του 1897. Στο γύρισμα του αιώνα αφενός η σταφιδική κρίση, αφετέρου η ζήτησης εργατικού δυναμικού από χώρες της Ευρώπης οι οποίες, σε αντίθεση με τους «μεσογειακούς» ρυθμούς που ακολουθεί η Ελλάδα, γνωρίζουν την έκρηξη της βιομηχανικής επανάστασης, οδηγούν την αύξηση του αριθμού των μεταναστών στο ζενίθ.

β) Αντιθέτως, από το 1916 μέχρι το 1935 σημειώνεται σταδιακή μείωση του μεταναστευτικού ρεύματος , η οποία μπορεί να αποδοθεί στην οικονομική άνοδο της χώρας που συντελείται μετά το τέλος των Βαλκανικών πολέμων, στην αγροτική μεταρρύθμιση του Βενιζέλου του 1917, στον πολεμικό συναγερμό εξαιτίας του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και τη μικρασιατική καταστροφή αλλά και στην παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 η οποία, λόγω των εκατομμυρίων ανέργων που προκάλεσε, περιόρισε εξαιρετικά τις δυνατότητες απασχόλησης σε περιοχές έξω από τα ελληνικά σύνορα.

Σχετικές πληροφορίες μπορούμε να αντλήσουμε από το βιβλίο, για μεν την άνοδο του αριθμού των μεταναστών, από τη σελ. 48: «Η αγροτική κρίση αντιμετωπίστηκε…εμβασμάτων», ενώ για την πτώση του αριθμού από τη σελ. 49:

«Το κόστος των Βαλκανικών πολέμων …για τη γεωργική παραγωγή» και από τη σελ. 52: «Η Ελλάδα του μεσοπολέμου (1919-1939)…αυτά που έχασαν μέσα στην καταστροφή».

Ε. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

4. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Η συμμετοχή…περιόδου»: Ο Διχασμός2. «Οι σύμμαχοι…να φανούν»: Ένας ιδιόμορφος δανεισμός

3. «Το Νοέμβριο…δαπανηρό πόλεμο»: Οι συνέπειες αυτού του ιδιόμορφου δανεισμού.

4. «Το Μάρτιο…συνέπειές της»: Διχοτόμηση του νομίσματος.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Τι γνωρίζετε για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες μπήκε η Ελλάδα στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο;

2. Σε τι έγκειται η ιδιομορφία του δανεισμού στον οποίο προχώρησαν οι σύμμαχοι προκειμένου η Ελλάδα να αντιμετωπίσει το κόστος της συμμετοχής της στον πόλεμο;

3. Με ποιο τρόπο φάνηκαν οι συνέπειες αυτής της χειρονομίας των συμμάχων για την Ελλάδα;

4. Πώς αντιμετώπισε η Ελλάδα την απόφαση των συμμάχων να αποσύρουν την απόσυρση της κάλυψης του χαρτονομίσματος εκ μέρους των συμμάχων;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

1. Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος: Ξεκίνησε ακριβώς ένα μήνα μετά την 28η Ιουνίου 1914, ημερομηνία κατά την οποία έλαβε χώρα το γεγονός – αφορμή του πολέμου αυτού: η δολοφονία του αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου, διαδόχου του θρόνου της Αυστροουγγαρίας, στο Σεράγεβο, από ένα σέρβο εθνικιστή.

Τα αίτιά του θα πρέπει να αναζητηθούν στη σύγκρουση γεωπολιτικών συμφερόντων ανάμεσα στις παρακμάζουσες Κεντρικές Αυτοκρατορίες, δηλαδή την αυστρορουγγρική και την οθωμανική αυτοκρατορία, όπως επίσης τη φιλόδοξη Γερμανία που ταύτισε τα συμφέροντά της μαζί τους, από τη μια, και τις Δημοκρατίες της Αντάντ (Αγγλία, Γαλλία) συνεπικουρούμενες από την τσαρική Ρωσία και την «πέτρα του σκανδάλου» Σερβία, από την άλλη.

Η προσάρτηση της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης από την Αυστρία το 1908, οι προς Ανατολάς φιλοδοξίες της Γερμανίας και η ανάγκη των Αγγλογάλλων για ανακατανομές αποικιών και αγορών έσπρωξαν στην έκρηξη ενός πολέμου «λίγων ημερών», που όμως κράτησε 4 χρόνια φρίκης μέσα στα χαρακώματα και κόστισε 20 εκατομμύρια ζωές.

Η Ιαπωνία τάσσεται στο πλευρό της Αντάντ, το ίδιο και η Ιταλία (η τελευταία με καθυστέρηση ενός έτους). Στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων τάσσονται η Τουρκία και η Βουλγαρία. Οι ΗΠΑ μπαίνουν στον πόλεμο, για λογαριασμό των συμμάχων το 1917, το ίδιο και η Ελλάδα. Η τελευταία στις 15/18 Ιουνίου 1917.

Ο πόλεμος λήγει στα 1918, με νίκη των συμμάχων. Στις 28 Ιουνίου 1919 (ακριβώς τέσσερα χρόνια μετά) υπογράφεται στην αίθουσα των κατόπτρων των ανακτόρων των Βερσαλλιών η συνθήκη ειρήνης.

2. Διχασμός: (βλ. σελ. 93,94,95,96). 2. Επιστράτευση του 1915: Τον Οκτώβριο του 1915 η Βουλγαρία μπαίνει στον πόλεμο στο πλευρό των κεντρικών Δυνάμεων και ταυτόχρονα κηρύττει επιστράτευση για να επιτεθεί εναντίον της Σερβίας. Η Σερβία, ως σύμμαχος της Ελλάδας κατά το Β΄ Βαλκανικό πόλεμο, είναι συνδεδεμένη μαζί της με αμυντική συμφωνία αμοιβαίας υποστήριξης. Ο Βενιζέλος λοιπόν, στα πλαίσια της επικείμενης βουλγαρικής επίθεσης κηρύττει και στην Ελλάδα επιστράτευση. Όμως ο βασιλιάς αρνείται τον πόλεμο και έτσι η επιστράτευση αποβαίνει μάταιη. 3. Μακεδονικό μέτωπο: Στο μακεδονικό μέτωπο (ελληνοβουλγαρικά και Σερβοβουλγαρικά σύνορα) ο Βενιζέλος στέλνει 90 τάγματα, τα οποία προστιθέμενα στα αγγλογαλλικά, έδωσαν την υπεροχή των συμμάχων έναντι των 260 βουλγαρικών ταγμάτων. Η κινητοποίηση αυτή του ελληνικού στρατού φάνηκε ιδιαίτερα στη μάχη του Σκρα (30 Μαΐου 1918). Ακολουθεί η γενική επίθεση των συμμάχων στο μέτωπο αυτό, στην οποία συμμετέχουν και οι Έλληνες, και η οποία οδηγεί στη συνθηκολόγηση των Βουλγάρων (30 Σεπτεμβρίου). Την ατμόσφαιρα από τη ζωή των Ελλήνων στρατιωτών στα χαρακώματα του μακεδονικού μετώπου ανασταίνει ο Στρατής Μυριβήλης σο έργο του «Η ζωή εν τάφω».

3. Εκστρατεία στην Ουκρανία και Κριμαία : Στις αρχές του 1919, οΕλευθέριος Βενιζέλος αποστέλλει στο πλευρό των συμμάχων περισσότερους από 20.000 στρατιώτες στη μεσημβρινή Ρωσία (Ουκρανία, Κριμαία) για να καταπνίξουν στην επανάσταση των Μπολσεβίκων.

Οι μπολσεβίκοι είχαν υπό την κυριαρχία τους τις μεγάλες πόλεις (Πετρούπολη, Μόσχα κλπ.) αλλά στην ύπαιθρο συναντούσαν ισχυρή αντίσταση από τις τσαρικές και εν γένει αντικομμουνιστικές δυνάμεις.

Οι γαλλικές δυνάμεις ήταν παρούσες στην περιοχή από τις 5 Δεκεμβρίου του 1918. Ο Γάλλος πρωθυπουργός Κλεμανσώ ζήτησε από το Βενιζέλο συμμετοχή ελληνικών δυνάμεων στις επιχειρήσεις, με αντάλλαγμα την ευμενή στάση της χώρας του υπέρ των εθνικών μας διεκδικήσεων σε Ανατολική Θράκη και Μ. Ασία στη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων. Την αποστολή θα έφερνε εις πέρας το Α΄ Σώμα Στρατού.

Η μεταφορά των ελληνικών δυνάμεων άρχισε στις 2 Ιανουαρίου 1919 (2η και 13η Μεραρχία).

Οι Έλληνες ήταν το πιο αξιόμαχο τμήμα της συμμαχικής δύναμης καθώς οι Γάλλοι ήταν καταπονημένοι από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο και πολλοί έβλεπαν με συμπάθεια τον κομμουνισμό. Οι μάχες με ελληνική εμπλοκή κράτησαν από τις 25 Φεβρουαρίου ως τις 20 Μαρτίου 1919, οπότε, μετά την παραδοχή της συντριπτικής υπεροχής των Ρώσων, δόθηκε εντολή για το τέλος της εκστρατείας.

Η συμμετοχή στην εκστρατεία κόστισε βαρύτατα στις ελληνικές κοινότητες της Ν. Ρωσίας, οι οποίες υπέστησαν διωγμούς και πολλά μέλη τους αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην Ελλάδα. Επιπλέον, στα χρόνια της μικρασιατικής εκστρατείας οι Ρώσοι θα θυμηθούν το γεγονός και θα ταχθούν ανοικτά υπέρ του Κεμάλ ενισχύοντας τον με όπλα και πολεμοφόδια.

4. Στρατιωτική εμπλοκή στη Μ. Ασία: Ο Βενιζέλος, ο οποίος ήδη από το τέλος του 1915 είχε φροντίσει με υπόμνημά του στη Συνδιάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων να παρουσιάσει το σύνολο των ελληνικών διεκδικήσεων, πίεζε συνεχώς τους συνέδρους να προστατέψουν τους χριστιανούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Προς την κατεύθυνσή αυτή, παρουσίαζε τον ελληνικό στρατό ως τη μόνη συγκροτημένη δύναμη στην περιοχή, ικανή να επιβάλει την ειρήνη.

Τελικά, η Συνδιάσκεψη των Παρισίων έδωσε εντολή στον Ελευθέριο Βενιζέλο να αποστείλει στρατό στη Σμύρνη (6 Μαΐου1919). Επρόκειτο μάλλον για εντολή που ήταν απόρροια των ενδοσυμμαχικών συγκρούσεων παρά για απόφαση στήριξης των ελληνικών διεκδικήσεων. Κύριος στόχος ήταν να περιοριστούν οι βλέψεις των Ιταλών, οι οποίοι είχαν ήδη καταλάβει την Αττάλεια.

Τα πρώτα τμήματα του ελληνικού στρατού (1η ελληνική μεραρχία υπό το συνταγματάρχη Ν.Ζαφειρίου) αποβιβάστηκαν στην προκυμαία της Σμύρνης το πρωί της 15ης Μαϊου 1919 (2 Μαϊου, παλαιό ημερολόγιο). Ήταν η απαρχή μιας τρίχρονης περιπέτειας που έμελλε να σφραγίσει με τον πιο τραγικό τρόπο τη νεότερη ελληνική ιστορία.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

5. Η οικονομική ζωή κατά την περίοδο 1922-1936

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Η καταστροφή…Τουρκία»: Η άφιξη των προσφύγων.2. «Είναι αυτονόητο…παρεμβάσεις»: Οι συνέπειες – οι διοικητικές ανάγκες

που προκύπτουν.3. «Η πολιτική αστάθεια…τρόπο»: Αξιολόγηση των ανακλαστικών της

διοίκησης – τα μέτρα.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Σε ποιους αριθμούς φτάνουν οι πρόσφυγες που έρχονται στην Ελλάδα μετά το 1920; Ποιος ο αριθμός των Τούρκων που φεύγουν;

2. Με ποιο γεγονός μπορεί να συγκριθεί η έλευση των προσφύγων και γιατί;3. Για ποιους λόγους η έλευση των προσφύγων αποτέλεσε πρόκληση για την

ελληνική διοικητική μηχανή;4. Ποιοι παράγοντες εμποδίζουν την αξιολόγηση των ανακλαστικών της

διοίκησης;5. Πώς αξιολογείται το έργο της διοίκησης εν τέλει; Αν αξιολογείται θετικά

για ποιο λόγο αξιολογείται έτσι;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

1. Πολιτική αστάθεια: Βλέπε σελίδες 100 ως 108 του βιβλίου (πολύ διασαφηνιστικές) και πηγές με αριθμό 23 και 25. Γενικά, η μετά το 1922 περίοδος χαρακτηρίζεται από πολιτική αστάθεια η οποία έγκειται αφενός στην υπονόμευση της εμπιστοσύνης στην αποτελεσματικότητα του πολιτικού συστήματος και αφετέρου στη διαρκή παρέμβαση των στρατιωτικών στην πολιτική.

Δίνουμε εδώ ένα διάγραμμα των εναλλαγών στην εξουσία από το 1920 (καταψήφιση Βενιζέλου - επάνοδος Κωνσταντίνου) και μετά:

- 1/14Νοεμβρίου 1920: Εκλογές. Ο Δημήτριος Ράλλης ορκίζεται πρωθυπουργός και ο Βενιζέλος αναχωρεί για το εξωτερικό.

- Τον διαδέχεται ο Δημήτριος Γούναρης, ο σημαντικότερος αντίπαλος του Βενιζέλου, ο οποίος, παρά το αδιέξοδο, κλιμακώνει τις επιχειρήσεις στη Μ. Ασία. Υπουργός οικονομικών ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης (ο οποίος διχοτομεί το νόμισμα).

- Το Γούναρη διαδέχεται στην πρωθυπουργία ο Νικόλαος Στράτος.- Το Νικόλαο Στράτο διαδέχεται ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης. Στην

αρχιστρατηγία ο Αναστάσιος Παπούλας αντικαθίσταται από το Γεώργιο Χατζηανέστη.

- Όταν το μέτωπο πέφτει ο Πρωτοπαπαδάκης παραιτείται και τον διαδέχεται ο Νικόλαος Τριανταφυλλάκος.

- Σεπτέμβριος 1022: Επανάσταση κατά του κωνσταντινικού καθεστώτος. Επικεφαλής οι συνταγματάρχες Νικόλαος Πλαστήρας και Στυλιανός Γονατάς και ο αντιπλοίαρχος Δημήτριος Φωκάς. Παραίτηση του βασιλιά Κωνσταντίνου υπέρ του διαδόχου Γεωργίου (Γεώργιος Α΄).

- Κυβέρνηση Σωτήριου Κροκιδά. Καταδικάζονται σε θάνατο οι τρεις πρώην πρωθυπουργοί Δημήτριος Γούναρης, Νικόλαος Στράτος, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, οι Γεώργιος Μπαλτατζής και Νικόλαος Θεοτόκης και ο αρχιστράτηγος Γ. Χατζηανέστης.

- Δεκέμβριος 1923 (μετά τη συνθήκη της Λωζάνης): Εκλογές. Νίκη των αντιμοναρχικών δυνάμεων.

- Ιανουάριος 1924: Μικρής διάρκειας πρωθυπουργία Γεώργιου Καφαντάρη.- 24 Μαρτίου 1924: Πρωθυπουργός ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου.

Ανακήρυξη, την επόμενη μέρα, της Α΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, με ψήφισμα της Βουλής. Ακολουθεί δημοψήφισμα που επικυρώνει το ψήφισμα. Έτσι, ο Παπαναστασίου είναι ο πρώτος πρωθυπουργός της Ελληνικής Δημοκρατίας, η οποία εξάλλου αποτελεί, σε μεγάλο βαθμό, καρπό της δικής του μακροχρόνιας προσπάθειας. Πρώτος πρόεδρος ο Παύλος Κουντουριώτης.

- Ιούλιος 1924: Η Δημοκρατία δυσκολεύεται να σταθεί στα πόδια της. Η παλαιοκομματική νοοτροπία επανέρχεται. Η προοδευτική κυβέρνηση Παπαναστασίου καταψηφίζεται και τη διαδέχεται η κυβέρνηση Θεμιστοκλή Σοφούλη.

- Μετά από δύο μήνες αντικαθίσταται από την κυβέρνηση Ανδρέα Μιχαλακόπουλου. Έκρυθμη κατάσταση.

- Ιούνιος 1925. Πραξικόπημα Πάγκαλου. Ανατρέπει την κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου.

- Αύγουστος 1926: Πραξικόπημα Κονδύλη. Ανατρέπει τον Πάγκαλο. Ο Κονδύλης σχηματίζει κυβέρνηση, επαναφέρει τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Παύλο Κουντουριώτη στη θέση του και προκηρύσσει εκλογές. Τόσο τα φιλοβενιζελικά όσο και τα αντιβενιζελικά κόμματα δεν εξασφαλίζουν πλειοψηφία.

- Σχηματίζεται για τον παραπάνω λόγο οικουμενική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Το Σύνταγμα της Α΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, που δημοσιεύτηκε στις 3 Ιουνίου 1927, ήταν το αρτιότερο και προοδευτικότερο από τα ως τότε ελληνικά συντάγματα.

- Το Μάιο του 1928 η οικουμενική κυβέρνηση σπαρασσόμενη από εσωτερικές αντιθέσεις παραιτείται. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αναθέτει στον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος έχει επιστρέψει στην Ελλάδα, την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης και τη διενέργεια εκλογών.

- 1928 – 1932: Δεύτερη διακυβέρνηση Βενιζέλου.

2. Μίση του διχασμού: Βλέπε σελ. 93,94,95,96. 3. Ανακήρυξη της δημοκρατίας: Βλέπε σελ. 104 – 104, όπως και αμέσως

παραπάνω (αποσαφήνιση όρων 1) τα σχετικά με τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. 4. Επέμβαση του στρατού – απόπειρες πραξικοπημάτων: Βλέπε πολύ

παραστατικό πίνακα της πηγής 23 στη σελίδα 100.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣΝα συμπληρώσετε τα κενά στην παρακάτω πρόταση:

Η πολιτική αστάθεια, τα ………………………………, η ……………………………,

οι …………………………….., και οι απόπειρες …………………… συσκοτίζουν το ζήτημα της …………………………. του κράτους και της διοίκησης. Στην πραγματικότητα, η ………………… του κρατικού μηχανισμού ήταν μάλλον …………………. σε σχέση με το μέγεθος του προβλήματος.

6. Η ελληνική οικονομία κατά την περίοδο του μεσοπολέμου

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

«Η Ελλάδα …καταστροφή»: Μια σειρά από πλεονεκτήματα (επτά στον αριθμό) που απέκτησε η Ελλάδα κατά το μεσοπόλεμο (1919-1939).

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποια ήταν τα πλεονεκτήματα που είχε αποκτήσει η Ελλάδα του μεσοπολέμου που επέτρεπαν τη θετική οικονομική της πορεία; (Εξετάσεις 2007).

2. Τι εννοούμε όταν μιλάμε για τις υποδομές στην οικονομία μιας χώρας;3. Τι εννοούμε όταν μιλάμε για αναπτυξιακές πολιτικές;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

Ανάπτυξη: Η διαδικασία που επικεντρώνεται στην επίλυση των προβλημάτων μιας οικονομίας τα οποία σχετίζονται κυρίως με τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των αγορών, την αναβάθμιση των υποδομών, τη διαθεσιμότητα των ενεργειακών πόρων, τη βελτίωση των μεταφορών και επικοινωνιών καθώς και την επίλυση προβλημάτων δημογραφικού, αστικού και αγροτικού χαρακτήρα.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να σημειώσετε Χ στην αντίστοιχη στήλη, αν θεωρείτε ότι η πρόταση είναι σωστή ή λανθασμένη.

α. Με την ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης προωθήθηκε η αστικοποίηση του κράτους, με αποτέλεσμα να ζουν στα αστικά κέντρα τα 2/3 του πληθυσμού Σωστό Λάθος

β. Θεμέλιο της όλης προσπάθειας των προσφύγων ήταν η διάθεσή τους να εργαστούν σκληρά για να ξαναδημιουργήσουν όσα έχασαν μέσα την καταστροφή

Σωστό Λάθοςγ. Όμοια με τα γειτονικά της κράτη, η Ελλάδα την περίοδο του μεσοπο-

λέμου είχε ομογενοποιηθεί εθνικά. Σωστό Λάθος

2. Τι γνωρίζετε για την ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης κατά την περίοδο του μεσοπολέμου;

7. Οι μεγάλες επενδύσεις

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

« Οι ραγδαίες …εδαφών»: Επενδύσεις που έγιναν στη χώρα μετά τη μικρασιατική καταστροφή.(Επτά στον αριθμό, τα έξι στην Αθήνα:- Ύδρευση της Αθήνας - Ηλεκτροδότηση της Αθήνας - Τραμ και λεωφορεία στην Αθήνα

- Τηλεφωνικό δίκτυο στην Αθήνα - Δρόμοι στην Αθήνα - Διευθέτηση χειμάρρων στην Αττική - Εγγειοβελτιωτικά έργα στην υπόλοιπη

χώρα.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποιες συνθήκες του ελληνικού κράτους καθιστούν αναγκαίες τις μεγάλες επενδύσεις στον ελληνικό χώρο;

2. Ποιες επενδύσεις έγιναν στον ελληνικό χώρο και ποιες εταιρίες ανέλαβαν την κατασκευή τους;

3. Ποιες μεγάλες επενδύσεις έγιναν στην Αθήνα στους τομείς της υδροδότησης και της παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος κατά την περίοδο του μεσοπολέμου; (Εξετάσεις 2007).

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

Επένδυση: Κίνηση τοποθέτησης χρημάτων από φυσικό ή νομικό πρόσωπο (ιδιώτη, ιδιωτική ή δημόσια επιχείρηση) για την απόκτηση κεφαλαιουχικών αγαθών (πρώτες ύλες, μέσα παραγωγής) με γνώμονα τη μακροπρόθεσμη αλλά σε ορισμένο χρονικό διάστημα απόδοση κέρδους.

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Λαμβάνοντας υπόψη το παράθεμα που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να παρουσιάσετε τις επενδύσεις στις υποδομές της χώρας την περίοδο του μεσοπολέμου και τους λόγους που τις ευνόησαν.

8. Η Τράπεζα της Ελλάδος

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Το 1927…πολιτικής: Η αφορμή για την ίδρυση της Τ.τ.Ε. – η σκοπιμότητα (3 στόχοι).

2. «Παρά τις αντιδράσεις…αργότερα»: Η ίδρυση.3. «Πολύ γρήγορα…σε χρυσό»: Το – επιτυχές – αποτέλεσμα (ένα αποτέλεσμα

που επιτυγχάνεται με δύο τρόπους).4. «Οι επιτυχία…Ελευθερίου Βενιζέλου (1928-1932)»: Οι συνέπειες της

επιτυχίας (τέσσερις συνέπειες). 5. «Η περίοδος …1929)»: Οι συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ 1. Με ποια αφορμή ιδρύθηκε η Τ.τ.Ε. και με ποιο κίνητρο;2. Τι πέτυχε η Τ.τ.Ε. με την ίδρυσή της;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

1. Κοινωνία των Εθνών: Με ένα αίσθημα υψηλού ιδεαλισμού, τριάντα δύο από τις νικήτριες χώρες του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου κάτω από την πίεση του αμερικανού προέδρου Ουίλσον, σε διακήρυξη το 1919, τονίζουν ότι επιθυμούν: «Να αναπτύξουν τη συνεργασία ανάμεσα στα έθνη και να εξασφαλίσουν σ’ αυτά ειρήνη και ασφάλεια». Έτσι γεννιέται η Κοινωνία των Εθνών και τα διάφορα όργανά της: Γενική Συνέλευση, οκταμελές Συμβούλιο, επιτροπές μελέτης των προβλημάτων που υποβάλλονται στη Γενική Συνέλευση, μόνιμη γραμματεία, το ανώτατο διεθνές δικαστήριο της Χάγης, διεθνές γραφείο εργασίας.

Αλλά η Κοινωνία των Εθνών διαθέτει μόνο ηθικό κύρος. Η βασική της αδυναμία συνίσταται στο ότι αποτελεί μια συνέλευση από κυρίαρχα κράτη που το καθένα διαθέτει το δικαίωμα της αρνησικυρίας (veto). Εάν, για παράδειγμα, το Μονακό απορρίψει ένα σχέδιο απόφασης τα υπόλοιπα μέλη του οργανισμού είναι υποχρεωμένα να υποχωρήσουν. Ακόμη, κάθε κράτος – μέλος είναι ελεύθερο να καθορίσει οικειοθελώς τη στάση του σε σχέση με τις υποδείξεις που του έχουν γίνει από τα άλλα κράτη – μέλη και να προσαρμοστεί ή να μη προσαρμοστεί.

Έτσι, οι προσπάθειες για διαιτησία που κατέβαλε η Κ.τ.Ε. κατά τη διάρκεια του κινεζο – ιαπωνικού πολέμου και της ιταλικής εισβολής στην Αιθιοπία απέτυχαν. Την ίδια τύχη είχε και η προσπάθεια για γενικό αφοπλισμό. Τέλος η Ιαπωνία εγκατέλειψε την Κ.τ.Ε. το Μάρτιο του 1933. Την ακολουθούν η Γερμανία, τον Οκτώβριο του ίδιου έτους και η Ιταλία δύο χρόνια αργότερα.

Έτσι, η ιδέα της συγκρότησης ενός υπερεθνικού οργανισμού που θα χρησίμευε ως δικλείδα ασφαλείας σε διεθνές επίπεδο κατέρρευσε.

2. Εθνική Τράπεζα: Βλέπε σελίδες 27-28 του βιβλίου. Ας σημειωθεί ότι η Εθνική Τράπεζα ιδρύθηκε πολύ πριν την Τράπεζα της Ελλάδος, το 1841.

3. Πίστωση: Προκαταβολή χρημάτων εκ μέρους των τραπεζών σε παραγωγούς και καταναλωτές για τους οποίους αυτά είναι αναγκαία, με τον όρο να τα επιστρέψουν αργότερα με τόκο.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Τι εννοεί το βιβλίο με την έκφραση «Η επιτυχία αυτή οδήγησε τα δημόσια οικονομικά σε περίοδο ευφορίας»;

2. Η ισχυρή δυναμική που δημιούργησε η Τ.τ.Ε. α. επέτρεψε τις πρωτοβουλίες της τελευταίας κυβέρνησης Βενιζέλου β. ανέτρεψε την πορεία της Εθνικής Τράπεζας γ. απέτρεψε την κρίση του 1929.

3. Η περίοδος ευφορίας που προκάλεσε η Τράπεζα της Ελλάδος έληξε α. το 1929

β. το 1930 γ. το 1932.

9. Η κρίση του 1932

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Η παγκόσμια οικονομική κρίση…αισιοδοξία»: Η ελληνική ευημερία και η παγκόσμια οικονομική κρίση.

2. «Οι προσπάθειες…θετικά στοιχεία»: Οι τρόποι αντίδρασης της κυβέρνησης στην οικονομική κρίση (τέσσερις τρόποι).

3. «Οι πιο σημαντικές …δικτατορίας» Οι πολιτικές συνέπειες της κρίσης.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποιες οι οικονομικές συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης για την Ελλάδα;

2. Γιατί η οικονομική κρίση είχε πολιτικές συνέπειες για την Ελλάδα και ποιες ήταν αυτές;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

1. Αναστολή: Προσωρινή και όχι οριστική παύση μιας λειτουργίας ή μιας δραστηριότητας.

2. Κλειστή οικονομία: Οικονομία που βασίζεται στην αυτάρκεια μιας χώρας και όχι στις εξαγωγές και τις εισαγωγές. Ένα τέτοιο είδος οικονομίας οδήγησε στους κατακτητικούς πολέμους των φασιστικών καθεστώτων καθώς, στην περίπτωση αυτή, ο μόνος τρόπος πλουτισμού, διεύρυνσης δηλαδή των αγορών και των πόρων εξεύρεσης εργατικού δυναμικού και πρώτων υλών, είναι η επέκταση των συνόρων, η αναζήτηση του λεγόμενου «ζωτικού χώρου».

3. Κλήριγκ: Βλέπε ορισμό προτελευταίας παραγράφου.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και το κείμενο που ακολουθεί να παρουσιάσετε τις σχέσεις οικονομικής διαχείρισης – πολιτικής κατάστασης.

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1936)

Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ (1844-1880)

1. Το σύνταγμα του 1844

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Η επανάσταση …μεταξύ τους διαφορές»: Η επίδραση της επανάστασης του 1843 (τρία σημεία).

2. «Πάντως…συνταγματικές ρυθμίσεις»: Κόμματα και σύνταγμα.3. «Οι κομματικές παρατάξεις…σε συναίνεση»: Χαρακτηριστικές ρυθμίσεις

που προέβλεπε (ή δεν προέβλεπε) το σύνταγμα του 1844 (10 ρυθμίσεις που προέβλεπε – 2 που δεν προέβλεπε)

ισότητα απέναντι στο νόμο απαγόρευση της δουλείας απαραβίαστο οικογενειακού ασύλου ελευθερία γνώμης – τύπου προστασία της ιδιοκτησίας δωρεάν εκπαίδευση βασιλικές εξουσίες καθολική ψηφοφορία για τους άνδρες καθορισμός εκλογικής διαδικασίας θέσπιση γερουσίας (ισόβια μέλη)

Μη πρόβλεψη του δικαιώματος του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι της κατ’ αναλογία συμμετοχής των κομματικών εκπροσώπων στις κοινοβουλευτικές επιτροπές.

4. «Το δικαίωμα…συντηρητικά»: Ο ελληνικός κοινοβουλευτισμός – αξιολόγηση.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποιος ο ρόλος των κομμάτων α) κατά την επανάσταση του 1843 β) κατά τη διαδικασία ψήφισης του συντάγματος του 1844.

2. Ποιες οι κυριότερες ρυθμίσεις του συντάγματος;3. Ποια η αξία του δικαιώματος καθολικής ψηφοφορίας;4. Ποια η διαφορά των τότε κομμάτων από τα σημερινά;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

1. Επανάσταση του 1843: Με τον όρο επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου περιγράφουμε τα γεγονότα του 1843, τα οποία κατέληξαν στην παραχώρηση συντάγματος από τον Όθωνα και στην μετάβαση της Ελληνικής πολιτείας απο την απόλυτη μοναρχία στην συνταγματική μοναρχία.

Οκτώ χρόνια μετά την ενηλικίωση του Όθωνα και η κατάσταση στον Ελλαδικό χώρο ήταν δραματική. Μεγάλα προβλήματα όπως η αγροτική γη, οι εθνικές γαίες, εκπαίδευση κ.α. συνέχισαν να ταλανίζουν την χώρα με αποτέλεσμα την δικαιολογημένη δυσφορία του λαού. Ο απολυταρχικός τρόπος άσκησης της εξουσίας του παλατιού πολλές φορές οδηγούσε σε μικροεξεγέρσεις, οι οποίες βέβαία καταστέλλονταν αμέσως από τον κυβερνητικό στρατό. Το παλάτι συγκέντρωνε το γενικό μίσος και αποτελούσε τον στόχο της πολιτική πάλης.

Το 1840 ο Μακρυγιάννης ίδρυσε μια παράνομη οργάνωση με σκοπό την επιβολή συντάγματος. Στην οργάνωση σύντομα μυήθηκαν οπλαρχηγοί και αγωνιστές του 21 που είχαν παραγκωνιστεί από τους Βαυαρούς. Τα μέλη της οργάνωσης δεσμεύονταν με όρκο στην πατρίδα και στην Ορθοδοξία. Μερικοί από τους οπλαρχηγούς που μυήθηκαν ήταν οι Θεόδωρος Γρίβας, Μήτρος Δεληγιώργης, Κριεζιώτης κ.α. Στη συνέχεια ο Μακρυγιάννης έστρεψε την προσοχή του στους πολιτικούς και κατέβαλλε μεγάλη προσπάθεια έτσι ώστε να μυήσει έμπιστα άτομα. Προσέγγισε και μύησε τον αρχηγό του Ρωσικού κόμματος, τον Ανδρέα Μεταξά, σημαντική προσωπικότητα της εποχής ενώ στη συνέχεια προσχώρησε στο κίνημα και ο αρχηγός του Αγγλικού κόμματος, Ανδρέας Λόντος. Αυτοί οι δύο κατόρθωσαν να μυήσουν τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες της εποχής όπως τους: Ρήγα Παλαμήδη, Κωνσταντίνο Κανάρη, Χρύσανθο Σισίνη, Κωνσταντίνο Ζωγράφο κ.α. Για να επιτύχει όμως το κίνημα χρειαζόταν και η συνεργασία του στρατού. Για τον λόγο αυτό μύησαν τον συνταγματάρχη Δημήτριο Καλλέργη. Για να επιτύχουν τους σκοπούς του φρόντισαν να τον μεταθέσουν από το Άργος στην Αθήνα και να τον διορίσουν στρατιωτικό διοικητή της Αθήνας. Ο Καλλέργης κατάφερε να φέρει σε επαφή τους κινηματίες και με άλλους στρατιωτικούς, όπως τον Σπυρομήλιο, και να τους πείσει να προσχωρήσουν στην οργάνωση. Λίγο πριν το ξέσπασμα του κινήματος σχηματίστηκε τριμελή επιτροπή που σχηματίστηκε από τους Ανδρέα Μεταξά, Μακρυγιάννη και Δημήτριο Καλλέργη. Ο καθένας αντιπροσώπευε έναν διαφορετικό κόσμο. Ο Μεταξάς τον πολιτικό, ο Μακρυγιάννης τον λαϊκό και ο Καλλέργης τον στρατιωτικό.

Η αρχική ημερομηνία εκδήλωσης του κινήματος είχε ορισθεί να είναι η 25η Μαρτίου 1844, για να συμπίπτει με τον εορτασμό της επανάστασης. Ο ενθουσιώδης όμως Μακρυγιάννης διέδωσε το μυστικό σε πολλούς με αποτέλεσμα να επισπευσθεί η εκδήλωση του κινήματος. Το κίνημα, είχε αποφασισθεί, να ξεσπάσει στους στρατώνες έτσι ώστε να ακινητοποιηθούν άμεσα τα στελέχη του Οθωνικού καθεστώτος. Έτσι την νύχτα της 2ης προς 3ης Σεπτεμβρίου πολλά σημαίνοντα

στελέχη του κινήματος κατευθύνθηκαν προς το σπίτι του Μακρυγιάννη για να δώσουν το τελικό σύνθημα. Η χωροφυλακή παρατήρησε τις ύποπτες κινήσεις γύρω από την οικεία του και την περικύκλωσαν. Ο Καλλέργης συνειδητοποιώντας την κρισιμότητα της κατάστασης κατέφθασε στους στρατώνες και ξεσήκωσε τους αξιωματικούς με το σύνθημα Ζήτω το Σύνταγμα. Αμέσως διέταξε έναν λόχο να διαλύσει την πολιορκία του οίκου του Μακρυγιάννη και άλλον ένα να ανοίξει τις φυλακές του Μεντρεσέ ενώ αυτός παράλληλα κατευθυνόταν με 2.000 στρατιώτες στα ανάκτορα. Επιπλέον είχε στείλει στρατιωτικά αποσπάσματα να καταλάβουν το νομισματοκοπείο, την Εθνική τράπεζα, το δημόσιο ταμείο και τα διάφορα υπουργεία. Η άφιξη του στρατού με ζητωκραυγές και συνθήματα συντέλεσε ώστε να σπεύσουν προς τα ανάκτορα και οι κάτοικοι της Αθήνας και να ενωθούν με τον στρατό. Ο Βασιλιάς έστειλε τον υπασπιστή του Γρίβα Γαρδικιώτη και τον υπουργό στρατιωτικών Κωνσταντίνο Βλαχόπουλο να βολιδοσκοπήσουν την κατάσταση και να προσπαθήσουν να μεταπείσουν τους στρατιώτες. Κατά διαταγή όμως του Καλλέργη συνελήφθησαν αμέσως. Ο Όθωνας φοβούμενος για τα χειρότερα έστειλε τον Στάινστορφ, τον διαγγελέα του, στον Σχινά για να φέρει τα πυροβόλα. Ο τελευταίος όμως προτίμησε να συνταχθεί με τους επαναστάτες.

Στις 3 τα ξημερώματα προσήλθαν όλοι οι σύμβουλοι επικρατείας για να επικυρώσουν τις επαναστατικές πράξεις. Το συμβούλιο αναγνώρισε το κίνημα, καθόρισε την σύγκληση εθνοσυνέλευσης και διόρισε επιτροπή υπό τους Γεώργιο Κουντουριώτη, Λ. Μαυρομιχάλη, Γ. Λινιάνα, Γ. Ψύλλα, Ανδρέα Λόντο και Κ. Προβελέγγιο, η οποία θα παρουσίαζε τις αποφάσεις του στον Βασιλιά. Το νέο υπουργικό συμβούλιο, στο οποίο συμμετείχαν στελέχη και από τα τρία μεγάλα κόμματα είχε ως εξής: Πρόεδρος και υπουργός εξωτερικών Ανδρέας Μεταξάς, υπουργός στρατιωτικών ο Ανδρέας Λόντος, υπουργός Ναυτικών ο Κωνσταντίνος Κανάρης, υπουργός Δικαιοσύνης ο Λέων Μελάς, υπουργός εκκλησιαστικών & παιδείας ο Μιχαήλ Σχινάς, υπουργός Οικονομικών ο Δρόσος Μανσόλας και υπουργός Εσωτερικών ο Ρήγας Παλαμήδης. Ο λαός και ο στρατός διαλύθηκαν στις 3 το μεσημέρι αφού πληροφορήθηκαν ότι όλα τα αιτήματα έγινα αποδεκτά. Τέλος με βασιλικά διατάγματα η 3η Σεπτεμβρίου ανακηρυσσόταν σε μέρα εθνικής γιορτής ενώ ο Δημήτριος Καλλέργης παρασημοφορούνταν, ως αρχηγός του επαναστατικού κινήματος.

2. Αγγλικό κόμμα: Το Αγγλικό κόμμα ήταν Ελληνική πολιτική παράταξη των πρώτων χρόνων ύπαρξης του ελληνικού κράτους.

Αρχηγός του κόμματος ήταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Το κόμμα ιδρύθηκε κατά την διάρκεια της δεύτερης εθνοσυνέλευσης στο Άστρος το 1824, στην εθνοσυνέλευση αυτή ιδρύθηκαν και οι βασικότεροι αντίπαλου του που ήταν το Γαλλικό κόμμα του Κωλέττη και το Ρωσικό κόμμα του Καποδίστρια σαν συνέπεια της επίδρασης που είχαν οι τρείς μεγάλες δυνάμεις της εποχής και ανάλογα ποιά υποστήριζε ο καθένας ότι θα βοηθήσει την Ελλάδα. Το Αγγλικό κόμμα είχε απήχηση στους Φαναριώτες, νησιώτες και μικρή απήχηση στην Πελοπόννησο. Μέσω του αρχηγού του υιοθέτησε μια σταθερά αγγλόφιλη πολιτική, πιστεύοντας ότι η Αγγλία λόγω των συμφερόντων της στην Ανατολή ήταν η μόνη δύναμη που μπορούσε να αντιταχθεί στα επεκτατικά σχέδια της Ρωσίας. Επίσης υποστήριξε την δημιουργία ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους ενάντια στα ρωσικά σχέδια για τρεις ηγεμονίες.

Στη δίκη του Κολοκοτρώνη το Αγγλικό κόμμα επενέβη υπέρ των κατηγορουμένων και ο Μαυροκορδάτος επέκρινε τον τρόπο διεξαγωγής της δίκης με αποτέλεσμα η Αντιβασιλεία να τον παύσει από την Κυβέρνηση.

3. Γαλλικό κόμμα: Το Γαλλικό κόμμα ήταν Ελληνική πολιτική παράταξη των πρώτων χρόνων ύπαρξης του ελληνικού κράτους.

Αρχηγός του κόμματος ήταν ο Ιωάννης Κωλέττης και ιδρύθηκε κατά την διάρκεια της δεύτερης εθνοσυνέλευσης στο Άστρος το 1824 , στην εθνοσυνέλευση αυτή ιδρύθηκαν και οι βασικότεροι αντίπαλου του που ήταν το Αγγλικό κόμμα του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου και το Ρωσικό κόμμα του Καποδίστρια σαν συνέπεια της επίδρασης που είχαν οι τρείς μεγάλες δυνάμεις της εποχής και ανάλογα ποιά υποστήριζε ο καθένας ότι θα βοηθήσει την Ελλάδα . Το Γαλλικό κόμμα συμμετείχε και νίκησε στις βουλευτικές εκλογές του 1844 και του 1847 . Ήταν κυρίως κόμμα των διανοούμενων αλλά μαζί του συμπαρατάχτηκαν κυρίως πρόκριτοι, στρατιωτικοί, λόγιοι και έμποροι που είχαν σπουδάσει και διαμείνει στη Δυτική Ευρώπη. Επιφανή υποστηρικτές του ήταν οι Βάσος Μαυροβουνιώτης, ο Ιωάννης Μακρυγιάννης, ο Γεώργιος Κουντουριώτης και άλλοι.

Το Γαλλικό κόμμα συνέχισε να υπάρχει και μετά τον θάνατο του ηγέτη του το 1847 και ήταν μακροβιότερο από τους δύο βασικούς του αντιπάλους.

4. Ρωσικό κόμμα: Το Ρωσικό κόμμα ήταν Ελληνική πολιτική παράταξη των πρώτων χρόνων ύπαρξης του ελληνικού κράτους.

Ιδρυτής και πρώτος αρχηγός του κόμματος ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας και ιδρύθηκε κατά την διάρκεια της δεύτερης εθνοσυνέλευσης στο Άστρος το 1824 , στην εθνοσυνέλευση αυτή ιδρύθηκαν και οι βασικότεροι αντίπαλου του που ήταν το Γαλλικό κόμμα του Κωλέττη και το Αγγλικό κόμμα του Μαυροκορδάτου σαν συνέπεια της επίδρασης που είχαν οι τρείς μεγάλες δυνάμεις της εποχής και ανάλογα ποιά υποστήριζε ο καθένας ότι θα βοηθήσει την Ελλάδα . Το Ρωσικό κόμμα λεγόταν και κόμμα των Ναπαίων απο κάποιον Νάπα φανατικό υποστηρικτή του Καποδίστρια . Το Ρωσικό κόμμα διατηρούσε επαφή με την Ρωσική διπλωματική αποστολή και είχε μεγάλη υποστήριξη στην Πελοπόννησο , έριχνε μεγάλο βάρος στην προάσπιση της Ορθοδοξίας, γεγονός που του προσέδωσε μεγαλύτερο λαϊκό έρεισμα. Επιφανείς υποστηρικτής του ήταν και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Κωνσταντίνος Κανάρης, ο Κίτσος Τζαβέλας και ο Ανδρέας Μεταξάς ο οποίος διετέλεσε και αρχηγός του . Αρχηγοί της παράταξης εκτός τους Καποδίστρια και Μεταξά είχαν διατελέσει οι Γενναίος Κολοκοτρώνης και Κωνσταντίνος Οικονόμος.

Το Ρωσικό κόμμα κυβέρνησε αρχικά με ηγέτη τον Καποδίστρια το 1827 - 1831, το 1832 και απο τις 3 Σεπτεμβρίου 1843 – 16 Φεβρουαρίου 1844 με αρχηγό τον Α. Μεταξά ο οποίος , μετά από λαϊκή εξέγερση ανέλαβε πρωθυπουργός και αργότερα προκήρυξε εκλογές για την σύνταξη και την ψήφιση συντάγματος . Στις πρώτες βουλευτικές εκλογές του 1844 έχασε την πρωθυπουργία από τον Κωλέττη .

2. Η παρακμή των «ξενικών» κομμάτων κατά την περίοδο της συνταγματικής μοναρχίας

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Τα πολιτικά κόμματα…παρακμή»: Τα κόμματα κατά την περίοδο της συνταγματικής μοναρχίας.

2. «Στην περίοδο …θέματα»: Η παρακμή του ρωσικού κόμματος – η αιτία. 3. «Ο Κωλέττης…διαδοχή»: Η παρακμή του γαλλικού κόμματος – η αιτία. 4. «Η τακτική …απαλυνθεί»: Ο ρόλος του βασιλιά στην παρακμή των

κομμάτων. 5. «Κατά την περίοδο του Κριμαϊκού…πολιτική σκηνή»: Πρόσθετα αίτια της

παρακμής των κομμάτων που σχετίζονται με τον Κριμαϊκό πόλεμο.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποιο ήταν το κύριο ενδιαφέρον του ρωσικού κόμματος;2. Ποιος ο ρόλος του Κωλέττη στην παρακμή του γαλλικού κόμματος;3. Ποιος ο ρόλος του Κριμαϊκού πολέμου στην παρακμή των κομμάτων;4. Ποιος ο ρόλος της «υπόθεσης Πατσίφικο»;

Γ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

1. Ιωάννης Κωλέττης (σχολ. Βιβλ. σελ. 73): Απεικονίζεται ο Ιωάννης

Κωλέττης, ένας σημαντικός παράγοντας της πολιτικής ζωής από την εποχή της Επανάστασης έως το θάνατό του, το 1847. Ως αρχηγός του γαλλικού κόμματος επιδίωκε μια κυβερνητική πολιτική που θα ενίσχυε το ρόλο του βασιλιά υπονομεύοντας τον κοινοβουλευτισμό. Συνταγματικός όταν ήταν στην αντιπολίτευση, όταν πήρε την κυβέρνηση δείχθηκε υπερβολικά συγκεντρωτικός όταν πήρε την εξουσία κι ενθάρρυνε τις επεμβάσεις του Στέμματος στην πολιτική ζωή. Έτσι, ο Όθωνας βρήκε στο πρόσωπο του Κωλέττη έναν άριστο συνεργάτη. Είναι χαρακτηριστική η φράση η γεμάτη ικανοποίηση της Αμαλίας για τον Κωλέττη: «Δεν μπορεί να παραπονεθεί κανείς ότι είναι πολύ συνταγματικός ή πολύ φιλελεύθερος». Η πραγματική εσωτερική πολιτική του συνίστατο στη «διάθεση των κρατικών εσόδων για λογαριασμό των φίλων του». Δε δίσταζε να ασκεί βία και νοθεία για να τροποκρατεί τους εκλογείς ώστε να ψηφίζουν υπέρ του κόμματός του. Οι πρώτες εκλογές που ακολούθησαν την επανάσταση του 1843 κράτησαν τρεις μήνες και στο διάστημα αυτό η Ελλάδα έγινε λεία των οπλισμένων συμμοριών του Κωλέττη. Το 1846/47 κατείχε πέντε από τα επτά υπουργεία της κυβέρνησης όμως δεν παρουσιαζόταν καθόλου στο Κοινοβούλιο και καθιστούσε αδύνατο τον έλεγχο της εξουσίας του επιβάλλοντας ένα είδος κοινοβουλευτικής δικτατορίας. Όταν δεν έμενε άλλο μέσο, οι βουλευτές του αποχωρούσαν από την αίθουσα για να μη μπορεί η Βουλή να αποφασίσει. Με τέτοια πολιτική ο Κωλέττης εμφανίζεται στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας ως ο τύπος του τυχοδιώκτη πολιτικού που εισήγαγε όσο κανείς τη διαφθορά στην άσκηση της εξουσίας.

2. Ανδρέας Μεταξάς (σχολ. Βιβλίο σελ. 74): Εμφανίζεται ο Ανδρέας Μεταξάς, κορυφαίο στέλεχος του ρωσικού κόμματος. Το 1843 πρωτοστάτησε στην επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου μαζί με το Μακρυγιάννη και τον Καλλέργη. Αμέσως μετά την επανάσταση σχημάτισε την πρώτη συνταγματική κυβέρνηση με σκοπό την προετοιμασία της ψήφισης του Συντάγματος.

Δ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΩΝ

1. Παράθεμα 11 (σχολ. Βιβλίο σελ 73): Το παράθεμα παρουσιάζει το 2ο

άρθρο του συντάγματος του 1844. Είναι γνωστό ότι οι κομματικές παρατάξεις μετά την επανάσταση της 3η Σεπτεμβρίου συμφώνησαν στην ανάγκη να κατοχυρωθούν συνταγματικά ορισμένα θεμελιώδη δικαιώματα μεταξύ των οποίων και το δικαίωμα της ανεξαρτησίας ενώ για την Ορθόδοξη Ελληνική Εκκλησία ορίζεται ότι υπάρχει αναπόσπαστα ενωμένη δογματικά με την Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης και με κάθε άλλη ομόδοξη Εκκλησία του Χριστού, τηρώντας απαρέγκλιτα τους ιερούς αποστολικούς και συνοδικούς κανόνες και τις ιερές παραδόσεις. Αναγνωρίζεται δε το αυτοκέφαλό της.

Το εκκλησιαστικό ζήτημα και κυρίως το θέμα του αυτοκέφαλου της Εκκλησίας ήταν ένα ζήτημα γύρω από το οποίο είχε οργανώσει την πολιτική του και τις διεκδικήσεις του το ρωσικό κόμμα. Οι ναπαίοι προέβαλλαν γενικά τον κίνδυνο για την ορθοδοξία. Το ιδιαίτερο πρόβλημα που έβλεπε το κόμμα των ναπαίων στην περίοδο της Βαυαροκρατίας δεν ήταν ο αυταρχισμός του καθεστώτος αλλά οι κίνδυνοι που αντιμετώπιζαν η πίστη και η Εκκλησία από τα μέτρα που ψήφισε η Αντιβασιλεία και μάλιστα το αυτοκέφαλο της Ελληνικής Εκκλησίας η οποία ως τότε υπαγόταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Θεωρούσαν ότι η υποταγή της Εκκλησίας της Ελλάδος στο Πατριαρχείο επέτρεπε στη Ρωσία να επεμβαίνει για την προστασία των ορθοδόξων. Στην απόφαση για το αυτοκέφαλο της Εκκλησίας οι ναπαίοι αντιπαρατέθηκαν ακριβώς γιατί μ’ αυτή την απόφαση αποκλειόταν η Ρωσία από τη δυνατότητα επιρροής και καθοδήγησης της Εκκλησίας και άρα της Ελλάδας.

Ωστόσο, κατά την περίοδο 1844-1864, την περίοδο μεταξύ των δύο Συνταγμάτων, τα μεγάλα εκκλησιαστικά ζητήματα επιλύονται αφού όλοι οι πολιτικοί πρέσβευαν το ορθόδοξο δόγμα, με αποτέλεσμα πλέον το ρωσικό κόμμα να μην έχει λόγο ύπαρξης εφόσον δεν είχε θέσεις για πιο επίκαιρα θέματα.

3. Παράθεμα 12 (σχολ. βιβλίο σελ. 74): Βλέπε σχολιασμό εικόνας Κωλέττη.4. Παράθεμα 13 (σχολ. βιβλίο σελ. 74): Το παράθεμα σε συνδυασμό με την

ιστορική αφήγηση παρέχει πληροφορίες για τις συνέπειες του Κριμαϊκού Πολέμου στη δυναμική των ξενικών κομμάτων, ιδιαιτέρως του ρωσικού κόμματος. Αφορμή του Κριμαϊκού Πολέμου υπήρξε η διαμάχη ορθοδόξων και καθολικών μοναχών για τον έλεγχο των Αγίων Τόπων. Στη διαμάχη παρενέβησαν η Ρωσία και η Γαλλία και ακολούθησε γενικευμένη σύρραξη. Από τον πόλεμο ηττημένη βγήκε η Ρωσία, η οποία και υποχρεώθηκε να παραχωρήσει ορισμένα εδάφη ενώ το διεθνές της κύρος μειώθηκε σημαντικά. Συνέπεια της ήττας της Ρωσίας στον Κριμαϊκό Πόλεμο υπήρξε και η αντίστοιχη αποδυνάμωση του ρωσικού κόμματος στην Ελλάδα, το οποίο σταδιακά εξαφανίστηκε από την πολιτική σκηνή.

5. Παράθεμα 14 (σχολ. βιβλίο σελ. 75): Το παράθεμα παρέχει πληροφορίες για την υπόθεση Πατσίφικο, θέμα που είχε δυσχεράνει τις σχέσεις Ελλάδας και Αγγλίας λίγα χρόνια πριν από την έναρξη του Κριμαϊκού πολέμου. Αφορμή υπήρξε η λεηλασία εκ μέρους του αθηναϊκού όχλου τον Απρίλιο του 1849 του σπιτιού του Εβραίου βρετανικής υπηκοότητας Δον Πατσίφικο. Αυτός απαίτησε υπερβολική αποζημίωση από την ελληνική κυβέρνηση και ζήτησε την παρέμβαση της βρετανικής πρεσβείας. Η βρετανική κυβέρνηση έκανε επίδειξη δύναμης και επέβαλε το 1850 ναυτικό αποκλεισμό της Ελλάδας με την απαίτηση να διευθετηθεί η υπόθεση του Πατσίφικο και κάποιων άλλων Βρετανών υπηκόων. Έτσι, το αγγλικό κόμμα λόγω της συγκεκριμένης υπόθεσης αλλά και της βίαιης συμπεριφοράς της Αγγλίας απέναντι στην Ελλάδα με το ναυτικό αποκλεισμό της χώρας, χάνει την εμπιστοσύνη των οπαδών του στη διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου.

Ε. ΑΣΚΗΣΗ Να σχολιάσετε το παράθεμα 12 σε συνδυασμό με τις ιστορικές γνώσεις

που σας παρέχει το βιβλίο.

3. Η «νέα γενιά»

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Η παρακμή…κόμματα που τις εξέφραζαν»: Η παλιά και η νέα γενιά πολιτικών (διαφορές).

2. «Η νέα γενιά …Κουμουνδούρος»: Τα αιτήματα της νέας γενιάς πολιτικών.3. «Το Φεβρουάριο…τη χώρα»: Η ανατροπή του Όθωνα.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποιες οι βασικές διαφορές της νέας γενιάς από την παλιά γενιά πολιτικών;2. Ποια βιώματα επηρέασαν τη νέα γενιά πολιτικών και τι συνέπειες είχαν;3. Πού οφειλόταν η δυσαρέσκεια μεγάλων τμημάτων πληθυσμού στα τέλη

της δεκαετίας του 1850;4. Ποιοι συμμετείχαν στην επανάσταση του 1862;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

Αντιβασιλεία : Όταν ο Όθων, δευτερότοκος γιος του βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου του Α΄, εκλέχτηκε από τις προστάτριες Δυνάμεις ως βασιλιάς της Ελλάδας ήταν ακόμη ανήλικος. Ο πατέρας του αμέσως μετά την εκλογή φρόντισε να διορίσει συμβούλιο αντιβασιλείας με τρία τακτικά και δύο αναπληρωματικά μέλη, το οποίο θα συνόδευε τον Όθωνα στην Ελλάδα και θα ασκούσε την εξουσία ως την ενηλικίωσή του εξ ονόματός του.

Πρόεδρος του συμβουλίου ορίστηκε ο κόμης Ιωσήφ Λουδοβίκος Άρμανσμπεργκ, τακτικά μέλη ο καθηγητής Γεώργιος Λουδοβίκος Μάουρερ και ο υποστράτηγος Κάρολος Γουλιέλμος Χάιντεκ και αναπληρωματικά μέλη ο Κάρολος Άμπελ και ο Κάρολος Γκράινερ. Ο κόμης Άρμανσμπεργκ, ο οποίος είχε διατελέσει υπουργός των εξωτερικών και των οικονομικών στη Βαυαρία ανέλαβε τη γενική εποπτεία του κράτους και την άσκηση της εξωτερικής πολιτικής. Ο Μάουρερ επιφορτίστηκε με τη διοργάνωση της δικαιοσύνης, της παιδείας και της εκκλησίας. Στον Άμπελ ανατέθηκε η οργάνωση της εσωτερικής διοίκησης, στο Χάιντεκ η οργάνωση του στρατού και τον Γκάινερ η διαχείριση των οικονομικών.

Η αντιβασιλεία, εγκαταλείποντας κάθε ιδέα επεξεργασίας Συντάγματος, κυβέρνησε τη χώρα συγκεντρωτικά και ουσιαστικά απομάκρυνε τους Έλληνες από την άσκηση εξουσίας. Υπήρχε, βέβαια, μια σκιώδης ελληνική κυβέρνηση (Γραμματεία της Επικρατείας) αλλά οι Έλληνες υπουργοί έπαιζαν ρόλο διακοσμητικό και την πραγματική εξουσία ασκούσαν τα μέλη της αντιβασιλείας.

Δ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος …(σχολ. βιβλίο σελ. 76): Εικονίζεται ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, από τους κορυφαίους πολιτικούς του 19ου αιώνα, που υπήρξε ηγέτης του εκσυγχρονιστικού ρεύματος και εκπρόσωπος μιας νέας γενιάς πολιτικών. Εξέφρασε με τη δράση του τη συνολική δυσαρέσκεια μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και της δυσλειτουργίας του πολιτικού συστήματος. ‘Έτσι, περί τα τέλη της δεκαετίας του 1850 γίνεται φορέας των νέων αιτημάτων που εκφράζονται με τη συγκρότηση των αντιπολιτευτικών ομίλων και τη διεκδίκηση εκσυγχρονιστικών αιτημάτων: ελεύθερες εκλογές, φορολογική μεταρρύθμιση για ελάφρυνση των αγροτών, κρατικές επενδύσεις σε έργα υποδομής, απλούστερη διοίκηση.

Επιπλέον, ο Κουμουνδούρος είναι ο πολιτικός που προέβη στην πρώτη αγροτική μεταρρύθμιση αντιμετωπίζοντας οριστικά το ζήτημα των εθνικών γαιών με νομοθετικές ρυθμίσεις κατά την περίοδο 1870-1871.

Ε. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

4. Η Εθνοσυνέλευση του 1862-1864

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Οι επαναστάτες…κυβερνήσεις»: Η σύνθεση της Εθνοσυνέλευσης του 1862.

2. «Μέσα σε συνθήκες…πλειοψηφία»: Βασικές ρυθμίσεις του συντάγματος του 1864 (5 ρυθμίσεις: βασιλευόμενη δημοκρατία άμεση, μυστική, καθολική (για τους άντρες) ψηφοφορία ανεξαρτησία της δικαιοσύνης ελευθερία του συνέρχεσθαι – συνεταιρίζεσθαι σύνθεση της κυβέρνησης – εκ μέρους του βασιλιά – από τα μέλη του κόμματος της πλειοψηφίας).

5. «Αυτό που δεν ορίστηκε…πολιτικού τοπίου»: Η αρχή της δεδηλωμένης.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Με ποιο τρόπο, κατά τις εκλογές του 1862, καταδείχτηκε η παρακμή των ξενικών κομμάτων;

2. Ποια κόμματα συγκροτήθηκαν μέσα στην Εθνοσυνέλευση;3. Γιατί η Εθνοσυνέλευση χρειάστηκε δυο χρόνια για να φτάσει στην ψήφιση

συντάγματος;4. Πώς σχολιάζετε την αρχή, την οποία προέβλεπε το σύνταγμα, να

προέρχεται η κυβέρνηση από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία;5. Πώς σχολιάζετε την κατοχύρωση του δικαιώματος του συνέρχεσθαι και

συνεταιρίζεσθαι;

Γ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

1. Λαϊκή απεικόνιση της ηγεσίας της προσωρινής κυβέρνησης… (σχολ. βιβλίο σελ. 76): Στη συγκεκριμένη εικόνα παρουσιάζονται τα τρία μέλη της προσωρινής κυβέρνησης που συγκροτήθηκε αμέσως μετά τη φυγή του βασιλιά: Δημήτριος Βούλγαρης, Κωνσταντίνος Κανάρης, Βενιζέλος Ρούφος). Στο βάθος της εικόνας διακρίνεται η Ακρόπολη και μέρος της πόλης των Αθηνών, ενώ μεγάλο μέρος του λαού συγκεντρωμένο επευφημεί για την επαναστατική κίνηση. Μια νεαρή γυναίκα στο κέντρο της εικόνας κρατάει κλαδιά ελιάς για να υποδηλώσει το αίσιο τέλος της επαναστατικής προσπάθειας, που ολοκληρώθηκε με τη φυγή του Όθωνα από τη χώρα.

Θυμίζουμε ότι, το Φεβρουάριο του 1862, η δυσαρέσκεια του ελληνικού λαού λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και της δυσλειτουργίας του πολιτικού συστήματος είχε οδηγήσει αρχικά στην εμφάνιση των αντιπολιτευτικών ομίλων με την προβολή εκσυγχρονιστικών αιτημάτων και ακολούθως στη μετατροπή αυτής της δυσαρέσκειας σε επανάσταση με αίτημα την απομάκρυνση του βασιλιά. Σ’ αυτήν συμμετείχαν αξιωματικοί, άνεργοι απόφοιτοι του πανεπιστημίου που δεν ήθελαν να εργαστούν στη βιομηχανική και βιοτεχνική παραγωγή και αισθάνονταν κοινωνικά αδικημένοι και τέλος άτομα ανώτερων κοινωνικών τάξεων που ζητούσαν ευκαιρίες για ενεργότερη συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα.

2. Ο βασιλιάς Γεώργιος (σχολ. βιβλίο σελ. 78): Εικονίζεται ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ σε ένα πορτραίτο δημιουργημένο κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Ο Γεώργιος Α΄ έφτασε στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1863, ένα χρόνο σχεδόν μετά την έξωση του βασιλιά Όθωνα, γεγονός που συνέβη μετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1862 και τη γενίκευση της δυσαρέσκειας του λαού απέναντι στο πρόσωπο του Όθωνα. .

Κατά την περίοδο ψήφισης του Συντάγματος του 1864, αξίζει να σημειωθεί ότι ο βασιλιάς αντέδρασε έντονα στην επιβολή της αρχής σύμφωνα με την οποία η κυβέρνηση έπρεπε να προέρχεται από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Καθώς όμως δεν ορίστηκε με σαφήνεια, επειδή θεωρήθηκε αυτονόητο, ότι ο βασιλιάς όφειλε να δίνει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή του κόμματος που είχε την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής, ο Γεώργιος εκμεταλλεύτηκε αυτή την ασάφεια ώστε να διορίσει κυβερνήσεις της αρεσκείας του, μέχρι την ψήφιση της αρχής της δεδηλωμένης το 1875.

Υπό την πίεση της αντιπολίτευσης και του επαναστατικού αναβρασμού του λαού, υιοθέτησε τελικά την άποψη του Τρικούπη.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Σχολιασμός των παραθεμάτων του βιβλίου σε συνδυασμό με τις συνολικές ιστορικές γνώσεις που προκύπτουν απ’ αυτό.

Γ. ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ

1. Η εδραίωση του δικομματισμού

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Το διάστημα …θεμελιώθηκαν»: Η εδραίωση του δικομματισμού και άρα του κοινοβουλευτισμού

2. «Το τρικουπικό κόμμα… της χώρας»: Το πρόγραμμα του τρικουπικού κόμματος.

3. «Για την υλοποίηση…επενδύσεις»: Τρόποι υλοποίησης του προγράμματος.4. «Οι τρικουπικοί…πτώχευση»: Η πτώχευση.5. «Μέχρι τη δεκαετία…Τρικούπης»: Ο Τρικούπης και το πνεύμα της νέας

εποχής.6. «Οι αντίθετοι…παραγωγικές δραστηριότητες»: Οι θέσεις του Δηλιγιάννη

κατ’ αντιπαράθεση προς τις θέσεις του Τρικούπη. (Έξι θέσεις: α. Χωρισμός εξουσιών – Συγκέντρωση εξουσιών β. Ανάπτυξη και εκσυγχρονισμός με κάθε κόστος – Κοινωνική δικαιοσύνη αλλά και καλλιέργεια δημοσιοϋπαλληλικής, αντιπαραγωγικής νοοτροπίας δ. Υποστήριξη της μεγάλης γαιοκτησίας της Θεσσαλίας – Υποστήριξη των αγροτών της Θεσσαλίας ε. Εκσυγχρονισμός με κάθε κόστος – Κοινωνική αλληλεγγύη στ. Υποστήριξη του χρηματιστικού κεφαλαίου – Υποστήριξη παραδοσιακών παραγωγικών δραστηριοτήτων).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Γιατί η επικράτηση του δικομματισμού συνδέθηκε με την εδραίωση του κοινοβουλευτισμού;

2. Ποια ήταν η βασική φιλοσοφία της πολιτικής Τρικούπη;3. Ποια ήταν η βασική φιλοσοφία της πολιτικής Δηλιγιάννη;

ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

1. Κράτος δικαίου: Βλέπε παράθεμα 18. σελ. 80 του σχολικού βιβλίου.2. Ανάπτυξη: Η διαδικασία που επικεντρώνεται στην επίλυση των

προβλημάτων μιας οικονομίας τα οποία σχετίζονται κυρίως με τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των αγορών, την αναβάθμιση των υποδομών, τη διαθεσιμότητα των ενεργειακών πόρων, τη βελτίωση των μεταφορών και επικοινωνιών καθώς και την επίλυση προβλημάτων δημογραφικού, αστικού και αγροτικού χαρακτήρα.

3. Χρηματιστικό κεφάλαιο: Το μεγάλο βιομηχανικό κεφάλαιο, με τις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες του για επενδύσεις και εξάπλωση, επεκτείνεται επενδυόμενο και στις τράπεζες. Τείνει έτσι να απορροφήσει το ανεξάρτητο τραπεζικό κεφάλαιο και αν το συγχωνεύσει με το βιομηχανικό. Από τη συγχώνευση αυτή γεννιέται το χρηματιστικό κεφάλαιο.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να σχολιάσετε τα πορτραίτα των δύο πολιτικών της σελ. 81.

2. Η οργάνωση των κομμάτων κατά το τελευταίο τέταρτο του 19 ου αιώνα

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Στη δεκαετία…ακολουθούσε»: Τα κόμματα πιο συγκροτημένα στη δεκαετία του ’80 – τεκμηρίωση.

2. «Η βάση …ψήφων»: Η βάση των κομμάτων.3. «Παρ’ όλα αυτά…ομάδας»: Το εκλογικό κριτήριο.4. «Για την επιλογή…εξυπηρετήσεις»: Το κριτήριο υποψηφιότητας.5. «Το εκλογικό σύστημα…δημόσια ζωή»: Το εκλογικό σύστημα.6. «Οι υποψήφιοι…στρώματα»: Η κοινωνική προέλευση των υποψηφίων

και των κομματικών μελών».7. «Η οργάνωση …περιφέρειας»: Η οργάνωση των κομμάτων.8. «Σε αντίθεση…φαινόμενο»: Το ζήτημα της εκλογικής διαφάνειας.9. «Αντίθετα…πληθυσμού»: Ο αταξικός χαρακτήρας των κομμάτων.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Πώς πιστοποιείται ότι τα κόμματα κατά τη δεκαετία του ’80 ήταν πιο συγκροτημένα απ’ ό,τι στο παρελθόν;

2. Ποια τα κυριότερα κριτήρια επιλογής των υποψηφίων από τους εκλογείς;3. Ποια τα κυριότερα κριτήρια επιλογής των υποψηφίων από τους

κομματικούς αρχηγούς; 4. Ποιο γεγονός μαρτυρεί ότι ο ρόλος των κομμάτων της δεκαετίας αυτής

ενισχύθηκε; 5. Τι χαρακτήριζε τη σχέση κεντρικής οργάνωσης του κόμματος – βουλευτών; 6. Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τις εκλογές της περιόδου αυτής ως εκλογές

βίας και νοθείας;7. Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τα κόμματα ως ταξικά κόμματα;

Γ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

1. Χαρακτηριστική γελοιογραφία της εποχής …(σχολ. βιβλίο σελ. 82): Εικονίζεται η Ελλάδα προσωποποιημένη, σε γελοιογραφία που δημοσιεύτηκε σε σατιρικό έντυπο της εποχής. Η Ελλάδα, τραβώντας από τ’ αυτιά τους τους δύο κορυφαίους πολιτικούς Τρικούπη (αριστερά) και Δηλιγιάννη (δεξιά) τους επιπλήττει για την πολιτική τους που προκάλεσε σειρά από εξωτερικές και εσωτερικές περιπέτειες.

Από το βιβλίο, οι σχετικές παράγραφοι είναι στις σελίδες 84 και 85, από την αρχή του κεφαλαίου 3 ως «το εκσυγχρονιστικό του πρόγραμμα.

2. Γελοιογραφία από κατοπινή εποχή… (σχολ. βιβλίο, σελ. 83): Γελοιογραφία του 1915 που σατιρίζει τον τρόπο ψηφοφορίας με σφαιρίδια, τρόπο από τον οποία προήλθε και η σημερινή έκφραση «μαυρίζω» ή «ρίχνω μαύρο» που σημαίνει αρνούμαι να ψηφίσω έναν υποψήφιο. Οι πολιτικοί που εικονίζονται δεξιά και αριστερά της κάλπης είναι ο Βενιζέλος και ο Γούναρης, πολιτικοί αντίπαλοι της εποχής κατά την οποία κυκλοφόρησε η γελοιογραφία.

Η εικόνα μπορεί να συσχετιστεί με την παράγραφο «Το εκλογικό σύστημα…δημόσια ζωή», όπως επίσης με το παράθεμα 19 της σελίδας 83, όπου δίνονται λεπτομέρειες για τη θετική και την αρνητική ψήφο, το λευκό και το μαύρο.

Δ. ΑΣΚΗΣΗ

Να συσχετιστεί το παράθεμα 19 του βιβλίου με το κείμενο.

3. Από τη χρεοκοπία στο στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί (1893- 1909)

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Κατά την περίοδο …τις επιθυμίες τους»: Το διάστημα ως το 1893 – οι τάξεις των δυσαρεστημένων – η αμφισβήτηση των κομμάτων εν γένει.

2. «Στο διάστημα …εκσυγχρονιστικό του πρόγραμμα»: Το διάστημα 1893 – 1897.

3. «Ο ελληνοτουρκικός…γραφειοκρατίας»: Το διάστημα 1897 – 1909.4. «Το 1909 συντελείται…τις επιδιώξεις του»: Ο στρατιωτικός σύνδεσμος και

το κίνημα στο Γουδί.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποιες οι ομάδες δυσαρεστημένων στα χρόνια της διακυβέρνησης Τρικούπη και ποιο το αντικείμενο δυσαρέσκειας της καθεμιάς;

2. Ποια η εξέλιξη του τρικουπικού κόμματος μετά το 1893; 3. Ποιο το νόημα της εμφάνισης της ομάδας των Ιαπώνων; 4. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο στρατιωτικός σύνδεσμος παρενέβη στην

πολιτική ζωή; 4. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα αυτής της παρέμβασης;

Γ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

1. Γελοιογραφία του 1893…(σχολ. βιβλίο σελ. 85): Η γελοιογραφία παριστάνει το Χαρίλαο Τρικούπη να πνίγεται στα κύματα της λαϊκής οργής που προκλήθηκε από την πολιτική της κυβέρνησής του.

Σχετικά με την εικόνα είναι τα αποσπάσματα: α) «Το τρικουπικό κόμμα ήδη από το 1875 …Φορέας των αιτημάτων ήταν ο Χαρίλαος Τρικούπης» της σελ. 80, β) οι θέσεις του Τρικούπη όπως αυτές παρουσιάζονται στη σελ. 81 χωρίς όμως και τις αντίστοιχες του Δηλιγιάννη, γ) «Κατά την περίοδο…τις επιθυμίες τους» των σελ.84,85.

2. Ο Γεώργιος Θεοτόκης…(σχολ. βιβλίο σελ. 86): Εικονίζεται ο Γεώργιος Θεοτόκης, ο πολιτικός που διαδέχτηκε το Χαρίλαο Τρικούπη στην ηγεσία του τρικουπικού κόμματος. Σχετικά αποσπάσματα από το βιβλίο: α) Η τελευταία πρόταση της σελίδας 85, β) «Το κόμμα του Γ. Θεοτόκη …Αντιβενιζελικών» της σελ. 93.

3. Λαϊκή εικόνα …(σχολ. βιβλίο, σελ. 86): Λαϊκή λιθογραφία στην οποία εικονίζεται το τέλος του παλαιοκομματισμού, της φενάκης των λαϊκών ελευθεριών, των ατασθαλιών στην πολιτική, της υπανάπτυξης στην οικονομία, της γραφειοκρατίας στη διοίκηση, της οπισθοδρόμησης, των εθνικών ταπεινώσεων, της κακοδιοίκησης στο στράτευμα και γενικά όλων εκείνων των δεινών που χαρακτήριζαν την Ελλάδα ακόμη και μετά το πείραμα Τρικούπη, μάλλον δε μετά την αποτυχία του. Η Ελλάδα παρουσιάζεται στο κέντρο της εικόνας με τη μορφή μιας νέας γυναίκας που κρατά στο δεξί της χέρι ένα σπαθί και στο αριστερό της τη σημαία της Αναγέννησης ενώ με τα πόδια της πατά πάνω σε ένα φίδι. Και οι τρεις ενέργειες αποτελούν τυπικά σύμβολα της κάθαρσης.

Αντίστοιχη με την εικόνα είναι η τελευταία ενότητα του κεφαλαίου («Το 1909…επιδιώξεις του»).

4. Το συλλαλητήριο των επαγγελματικών …(σχολ. βιβλίο, σελ. 87) : Λαϊκή λιθογραφία στην οποία απεικονίζεται το συλλαλητήριο της 14ης Σεπτεμβρίου που έγινε με αφορμή το κίνημα στο Γουδί, από τα επαγγελματικά σωματεία της πρωτεύουσας και του Πειραιά, σε μια προσπάθεια του λαού να εκφράσει τη συμπαράστασή του στο κίνημα των στρατιωτικών.

Σχετικό απόσπασμα του βιβλίου: «Με αφορμή το κίνημα…αιτημάτων» (σελ. 87,88.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Να σχολιαστούν τα παραθέματα 20 και 21 σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις.

Δ. ΑΝΑΝΕΩΣΗ – ΔΙΧΑΣΜΟΣ (1909-1922)

1. Το κόμμα των Φιλελευθέρων

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Πριν από τις εκλογές…εκσυγχρονιστές»: Οι εκλογές του Αυγούστου 1910 και η απουσία κομματικού φορέα που να υποστηρίζει τις μεταρρυθμίσεις.

2. «Οι εκσυγχρονιστές συσπειρώθηκαν γύρω από το πρόσωπο του κρητικού ηγέτη Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος εξελέγη χωρίς να συμμετέχει στην προεκλογική αναμέτρηση»: Η συσπείρωση γύρω από το Βενιζέλο.

3. «Η πρώτη δημόσια…μεταρρυθμίσεων»: Η ομιλία της 5ης Σεπτεμβρίου 1910 και οι θέσεις του Βενιζέλου (πέντε θέσεις).

4. «Το κόμμα ιδρύθηκε και τυπικά στις 22 Αυγούστου 1010, από μέλη της εθνοσυνέλευσης»: Η ίδρυση του κόμματος των Φιλελευθέρων.

5. «Ο Βενιζέλος πήρε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Δραγούμη (6 Οκτωβρίου 1910)»: Ο Βενιζέλος ορίζεται πρωθυπουργός από το βασιλιά.

6. «Επειδή, όμως αντιμετώπιζε προβλήματα…μεταρρυθμιστικό του έργο»: Διάλυση της Βουλής – Εκλογές του Νοεμβρίου 1910.

7. «Το πρώτο εξάμηνο…συζητήσεις κλπ.»: Η αναθεώρηση του συντάγματος του 1911, οι νέοι νόμοι.

8. «Το ρεύμα…προβλημάτων»: Οι εκλογές του Μαρτίου 1912.10. «Όσον αφορά…κόμμα»: Το κόμμα των Φιλελευθέρων.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποια η προέλευση των υποψηφίων στις εκλογές του Αυγούστου του 1910;2. Ποια η στάση του Βενιζέλου, όπως αυτή διαφαίνεται στην ομιλία του της

5ης Σεπτεμβρίου 1910; 3. Με ποιο τρόπο ο Βενιζέλος ήρθε στην εξουσία; 4. Τι γνωρίζετε για το έργο της αναθεωρητικής Βουλής του 1911; 5. Σε ποιο βαθμό θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε το κόμμα των

Φιλελευθέρων μοντέρνο κόμμα; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

1. Εκλογές της 8 ης Αυγούστου 1910 : Δες σημειώσεις του κεφ. 3 της πρώτης ενότητας («Οι οικονομικές συνθήκες κατά την περίοδο 1910-1922»).

2. Επίλυση του αγροτικού ζητήματος: Η τελευταία εκποίηση γης έγινε το 1871 από τον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο. Το ζήτημα των εθνικών γαιών εκκρεμούσε από την εποχή του αγώνα της ανεξαρτησίας. Μεγάλο μέρος της καλλιεργήσιμης γης αποτελούσε κρατική περιουσία. Οικονομολόγοι της δεκαετίας του 1860 παρατηρούσαν ότι το κράτος θα είχε πολύ μεγαλύτερο κέρδος αν παραχωρούσε με χαμηλό τίμημα γη στους ακτήμονες γιατί, με αυτό τον τρόπο, και άμεση είσπραξη θα είχε από την εκποίηση και έμμεση από τη φορολογία των προϊόντων που θα έδινε η εντατική καλλιέργεια της ιδιόκτητης, πλέον, γης.

Έτσι, το 1871, η κυβέρνηση Κουμουνδούρου ψήφισε νόμο με τον οποίο δίνονταν έως 40 στρέμματα ποτιστικά ή 80 ξερικά σε κάθε οικογένεια, με χαμηλή τιμή ανά στρέμμα. Το χρέος θα πληρώνονταν σε 26 χρόνια με τόκο και χρεολύσιο 5%. Από το 1871 ως το 1911 υπολογίζεται ότι: παραχωρήθηκαν 2.650.000 στρέμματα σε 357.217 καλλιεργητές. Πάντως, ως το 1911, υπολογίζεται ότι το 55% του χρέους δεν είχε εξοφληθεί.

Πρέπει να διευκρινιστεί ότι η ρύθμιση αυτή βασίστηκε στο άρθρο 102 του Συντάγματος του 1864 και ότι δεν έθιγε ούτε τη μεγάλη γαιοκτησία ούτε τα εκκλησιαστικά, μοναστηριακά, κοινοτικά κτήματα. Αυτά θα αποτελέσουν αντικείμενο κοινωνικής διεκδίκησης τον 20ο αιώνα.

3. «Κοινωνιολογική εταιρία»: Ιδρύθηκε από τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου και στελεχώθηκε από σοσιαλδημοκράτες της εποχής, τους λεγόμενους Κοινωνιολόγους. Οι κοινωνιολόγοι με διάφορες εκδόσεις και διαλέξεις απαιτούσαν οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις. Υποστήριξαν την επανάσταση του 1909, προσχώρησαν στο κόμμα των Φιλελευθέρων και αγωνίστηκαν για τις μεταρρυθμίσεις που το κόμμα προωθούσε. Υποστήριξαν το κίνημα της Θεσσαλονίκης και μετά την πτώση του Βενιζέλου (1920) αγωνίστηκαν για την κατάργηση του θεσμού της βασιλείας.

Το Φεβρουάριο του 1922, λίγους μήνες πριν την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου, κυκλοφορούν το «Δημοκρατικό Μανιφέστο», με το οποίο προσπαθούν να ερμηνεύσουν την κακή τροπή της εκστρατείας με βάση την εχθρότητα των συμμάχων απέναντι στο πρόσωπο του βασιλιά. Η κυβέρνηση, αντιδρώντας, καταδικάζει στη δίκη της Λαμίας τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου σε τριετή φυλάκιση. (Δες στο βιβλίο της Έκθεσης – Έκφρασης την ομιλία του Γεώργιου Παπανδρέου στη δίκη, προς υπεράσπιση του Παπαναστασίου).

Το 1923, ο Αλ. Παπαναστασίου ίδρυσε το κόμμα «Δημοκρατική Ένωση», το οποίο αργότερα μετονομάσθηκε σε «Εργατικό και Αγροτικό Κόμμα». Ορκίστηκε πρωθυπουργός της χώρας στις 24 Μαρτίου 1924. Οι προγραμματικές του δηλώσεις είναι ίσως το ριζοσπαστικότερο κείνεο που είχε ως τότε εκφωνηθεί στην ελληνική Βουλή. Βασικός του στόχος η ανακήρυξη της Δημοκρατίας. Την επομένη, 25 Μαρτίου, η Βουλή με ψήφισμά της ανακηρύσσει τη Δημοκρατία και ο Παπαναστασίου είναι πλέον ο πρώτος πρωθυπουργός της χώρας σε καθεστώς αβασίλευτης δημοκρατίας. Ονομάστηκε «πατέρας» της Δημοκρατίας.

5. Παλαιά κόμματα : Κατά βάση το τρικουπικό και το δηληγιαννικό.

Δ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΩΝ

Παράθεμα 22 «Από το λόγο του Βανιζέλου… (σελ. 89 του σχολικού βιβλίου) : Σημαντικότατη ομιλία του Βενιζέλου, κατά την οποία, σε μια προσπάθεια εξισορρόπησης αντικρουόμενων συμφερόντων αλλά και επίδειξης καλής θέλησης απέναντι στο παλάτι, αφενός υποσχέθηκε στο λαό εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις, αφετέρου, στο βασιλιά, διατήρηση του πολιτειακού καθεστώτος παρά την απαίτηση των συγκεντρωθέντων για συγκρότηση συντακτικής συνέλευσης.

Μπορεί να συσχετιστεί με το απόσπασμα «Η πρώτη δημόσια εμφάνιση του Βενιζέλου …φορέας των μεταρρυθμίσεων».

Ε. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Να εντοπίσετε όλα τα αποσπάσματα του βιβλίου τα οποία θα μπορούσαν να συσχετιστούν με την εικόνα της σελίδας 91 του σχολικού βιβλίου «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος σφράγισε…».

2. Τα αντιβενιζελικά κόμματα

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Ως αντιβενιζελικά…διαλλακτικό»: Κοινά χαρακτηριστικά των αντιβενιζελικών κομμάτων (α. Συντηρητικός προσανατολισμός όχι όμως και παραδοσιακός αλλά πλέον αστικός β. Με μεταρρυθμίσεις – ωστόσο – μικρότερης κλίμακας από αυτές που επιδίωκαν οι Φιλελεύθεροι γ. Με διαφορετικές μεθόδους άσκησης πολιτικής (π.χ. περιορισμένος ρόλος του κράτους) δ. Με πολική καιροσκοπική (απλώς αντι – βενιζελικά) και χωρίς αυτόνομη στρατηγική, πράγμα που τα καθιστά διαρκώς συντηρητικότερα).

2. «Το ραλλικό κόμμα…ανάπτυξη»: Το ραλλικό κόμμα – κύρια χαρακτηριστικά, κοινωνική βάση (α. Αντίθετο στον εκσυγχρονισμό β. Αντίθετο στο ισχυρό κράτος γ. Χωρίς οικονομικό πρόγραμμα, ζητά αύξηση της παραγωγικότητας - κοινωνική/εκλογική βάση: μικροκαλλιεργητές, μικροαστοί, εργάτες).

3. «Το Εθνικό Κόμμα…οι Βενιζελικοί»: Το Εθνικό Κόμμα του Κ. Μαυρομιχάλη – κύρια χαρακτηριστικά (Περίπου ίδιο με το ραλλικό, ζει πιο έντονα το 1909 και το σύνθημά του – «Ανόρθωση» -- λόγω του ότι ο αρχηγός του είχε αναλάβει την πρωθυπουργία αμέσως με το ξέσπασμα της επανάστασης της 15ης Αυγούστου, μετά την παραίτηση του Ράλλη και ως τις εκλογές του 1910).

4. «Το κόμμα του Γ. Θεοτόκη…Αντιβενιζελικών»: Το κόμμα του Γ. Θεοτόκη – βασικά χαρακτηριστικά (α. Μετριοπαθές β. Ζητούσε αύξηση των εξοπλισμών γ. Ζητούσε φορολογικές ελαφρύνσεις δ. Είχε τη μεγαλύτερη εκλογική βάση απ’ όλα τα αντιβενιζελικά κόμματα).

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Γιατί κατά τη γνώμη σας τα κόμματα της δεκαετίας του 1910, εκτόςτου κόμματος των Φιλελευθέρων, χαρακτηρίζονται αντιβενιζελικά;

2. Ποια είναι αυτά;3. Ποιες οι μεταξύ τους διαφορές;

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Ποιο από τα ακόλουθα δεν υπήρξε χαρακτηριστικό των αντιβενιζελικών κομμάτων;

α. ο συντηρητικός προσανατολισμός τους β. η εναντίωσή τους στη διαρκή παρέμβαση του κράτους γ. η επικέντρωση της προσοχής τους στην επίλυση χρόνιων προβλημάτων δ. η εξέλιξή τους σε κόμματα υπεράσπισης των συμφερόντων που κινδύνευαν από την πολιτική των Φιλελευθέρων

2. Χαρακτηριστικό του ραλλικού κόμματος ήταν: α. η υποστήριξη της Ανόρθωσης, που, κατά την εκτίμησή των οπαδών του, δεν μπόρεσαν να υλοποιήσουν οι βενιζελικοί. β. η προσπάθεια διόρθωσης όσων θεωρούσε λάθη των Φιλελευθέρων γ. η προσπάθεια αύξησης των εξοπλισμών

δ. η υποστήριξη της ισχυρής θέσης του Κοινοβουλίου στο πολιτικό σύστημα.

3. Σε ποιες από τις ακόλουθες μερίδες δεν απευθύνονταν το πρόγραμμα του ραλλικού κόμματος; α. στα μεσαία στρώματα των πόλεων β. στους γαιοκτήμονες γ. στους μικροκαλλιεργητές δ. στα κατώτερα στρώματα των πόλεων

4. Να χαρακτηρίσετε με τους όρους Σωστό ή Λάθος το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων:

α. Το κόμμα του Κ. Μαυρομιχάλη ήταν το πιο μετριοπαθές από τα άλλα δύο και ζητούσε να διορθώσει αυτά που θεωρούσε λάθη των Φιλελευθέρων β. Ο Κ. Μαυρομιχάλης ήταν αρχηγός των Εκλεκτικών (Εξετάσεις 2002) γ. Το ραλλικό κόμμα ήταν αντίθετο προς τον εκσυγχρονισμό (Εξετάσεις 2005).

4. Τα αριστερά κόμματα

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Τα αριστερά κόμματα …συσπείρωσης»: Τα αριστερά κόμματα (ορισμός, ιδιαιτερότητες).

2. «Σοβαρότερη…μεταβολή»: Η Κοινωνιολογική Εταιρία (ορισμός, στόχος, αιτήματα).

3. «Για να επιτευχθούν…Φιλελευθέρους»: Το Λαϊκό κόμμα (ίδρυση, αρχηγός, προγραμματικές δηλώσεις, πολιτική πορεία).

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποια ήταν η πολιτική ιδεολογία των αριστερών κομμάτων; 2. Ποιοι οι στόχοι της Κοινωνιολογικής Εταιρίας;3. Ποια η σχέση Κοινωνιολογικής Εταιρίας – Λαϊκού κόμματος; 4. Ποιοι οι στόχοι του Λαϊκού κόμματος;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

1. Η Κοινωνιολογική Εταιρία είναι σύνδεσμος ενώ το Λαϊκό κόμμα είναι πολιτικό κόμμα.

2. Δεν πρέπει να συγχέουμε το Λαϊκό κόμμα του Παπαναστασίου με το

Λαϊκό κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη, από το οποίο θα χάσει ο Βενιζέλος τις εκλογές το 1933.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

4. Ο εθνικός διχασμός (1915 – 1922)

α. Από την παραίτηση του Βενιζέλου έως τη Συνθήκη των Σεβρών

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Ήδη από το 1912 …αντιδημοκρατικών αξιωματικών»: Το πολιτικό σκηνικό από το 1912 ως το 1915.

2. «Με αφορμή …παραίτηση της κυβέρνησης»: Η κρίση του 1915.3. «Στις εκλογές…διπολισμός:: Το χάσμα (πρώτη εκδήλωση). 4. «Στα μέσα …στη Θεσσαλονίκη»: Τα γεγονότα του 1916.5. «Οι συγκρούσεις…της αντιπολίτευσης»: Πτώση του βασιλιά – κυβέρνηση

Φιλελευθέρων. 6. «Η κυβέρνηση…Ίωνος Δραγούμη, το 1920»: Η Ελλάδα στο πλευρό της

Αντάντ.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποιες ήταν οι δύο δικαιοδοσίες του βασιλιά οι οποίες ενέπνεαν τους εχθρούς της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας;

2. Ποιο γεγονός ανέδειξε την αντιπαλότητα βασιλιά – Βενιζέλου και ποια μορφή πήρε η αντιπαλότητα αυτή;

3. Ποιες παρατάξεις δημιουργήθηκαν μετά το 1915 και ποιες μορφές πήρε η αντιπαράθεσή τους;

5. Κάτω από ποιες συνθήκες η Ελλάδα μπήκε στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ – ΦΡΑΣΕΩΝ

1. Το 1915 (ο βασιλιάς) προκάλεσε δύο φορές την παραίτηση της κυβέρνησης : Ήδη ο Βενιζέλος είχε υποβάλει την παραίτησή του, λόγω πολιτικής διάστασης με το βασιλιά στο θέμα του πολέμου, στις 25 Αυγούστου 1914.

Το Φεβρουάριο του 1915, η Αγγλία, έχοντας αποφασίσει την εκστρατεία της Καλλίπολης και το βομβαρδισμό των στενών των Δαρδανελίων, πρότεινε στην Ελλάδα να συμμετάσχει στην επιχείρηση με σοβαρά εδαφικά ανταλλάγματα στη Μ. Ασία. Την ίδια στιγμή, εάν η Ελλάδα δε συμμετείχε άμεσα στην επιχείρηση, υπήρχε το ενδεχόμενο εδάφη της Μ. Ασίας να παραχωρηθούν από τους συμμάχους στην Ιταλία, για τη δική της είσοδο στον πόλεμο, η δε Κωνσταντινούπολη και τα στενά να παραχωρηθούν στη Ρωσία.

Ο Βενιζέλος, συνυπολογίζοντας τα παραπάνω, πρότεινε στα ανάκτορα άμεση εμπλοκή. Η άρνηση του βασιλιά, παρά την τοποθέτηση της πλειοψηφίας του Συμβουλίου του Στέμματος υπέρ της πρότασης Βενιζέλου, ανάγκασε το Βενιζέλο σε παραίτηση. Τον διαδέχτηκε κυβέρνηση υπό το Δημήτριο Γούναρη. Ο τελευταίος προσπαθούσε να κερδίζει χρόνο προτείνοντας στους συμμάχους ολοένα και μεγαλύτερα ανταλλάγματα για την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο, τέτοια που εκείνοι δεν επρόκειτο να δεχθούν ενώ ταυτόχρονα ενέμενε, τόσο ο ίδιος όσο και τα ανάκτορα, σε μια κατά βάθος φιλογερμανική, τυπικά δε, ουδέτερη στάση.

Στις εκλογές του Ιουνίου, που ακολούθησαν, ο Βενιζέλος ξαναπήρε τις εκλογές. Η νέα αφορμή αντιπαράθεσης με τα ανάκτορα ήταν αυτή τη φορά το ζήτημα της τήρησης της αμυντικής συμφωνίας του 1913 με τη Σερβία σε περίπτωση που η Βουλγαρία θα της επιτίθονταν.

Πράγματι, το Σεπτέμβριο, η Βουλγαρία κήρυξε επιστράτευση, στο πλευρό των Κεντρικών δυνάμεων.

Παρά την αντίθετη γνώμη Βενιζέλου και το αίτημά του για αποστολή στρατευμάτων στη Θεσσαλονίκη, τα ανάκτορα επέμεναν ότι η υποχρέωση της Ελλάδας απέναντι στη σύμμαχο του 1913 ίσχυε μόνο σε περίπτωση ενδοβαλκανικής αποκλειστικά σύρραξης ενώ τώρα η μορφή του πολέμου ήταν διαφορετική και επομένως η Ελλάδα δεν είχε καμία δέσμευση.

Έτσι, ο Βενιζέλος ωθήθηκε για δεύτερη φορά σε παραίτηση. Οι εκλογές του Δεκεμβρίου 1915, από τις οποίες απείχε το κόμμα των Φιλελευθέρων, έδωσε μία κυβέρνηση ανδρείκελο υπό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Την ουσιαστική διακυβέρνηση είχε ο βασιλιάς μαζί με το κεντρικό επιτελείο.

Ένα μήνα μετά η κυβέρνηση Ζαΐμη ανατρέπεται από τη βενιζελική πλειοψηφία της Βουλής και τη διαδέχεται κυβέρνηση υπό το Στέφανο Σκουλούδη, η οποία σπεύδει να διαβεβαιώσει τις χώρες της Εγκάρδιας Συνεννόησης ότι θα τηρήσει θέση ευμενούς ουδετερότητας.

2. Το κλίμα της εποχής επέτρεψε να συμμετάσχουν στη διαμάχη και στρατιωτικοί: (Βλ. βιβλίο γενικής παιδείας, σελ. 83) «Οι δύο παρατάξεις διέθεταν πλέον και τις δυνάμεις κρούσης τους, οι βασιλικοί τους Επίστρατους και οι βενιζελικοί τους Αμυνίτες της Θεσσαλονίκης, σύντομα μάλιστα θα αποκτούσαν και την αποκλειστική επικράτειά τους, οι βασιλικοί της Παλαιά Ελλάδα και οι βενιζελικοί τις Νέες Χώρες, με πρωτεύουσα την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη αντίστοιχα».

3. Ίων Δραγούμης: Ο Ίων Δραγούμης υπήρξε αγωνιστής, πατριώτης και λόγιος και κατ' άλλους κορυφαίος εκφραστής του ακραίου ελληνικού σωβινισμού. Διακρίθηκε ως υπέρμαχος της Μεγάλης Ιδέας. Γιος του Στέφανου Δραγούμη, πρωθυπουργού μετά την επανάσταση στο Γουδί, μακεδώνας, με καταγωγή από το Βογατσικό Καστοριάς, γεννήθηκε στην Αθήνα στις 14 Σεπτεμβρίου 1878 και σπούδασε νομικά στο Παρίσι. Δολοφονήθηκε στις 31 Ιουλίου 1920 στην Αθήνα, από βενιζελικούς, για αντίποινα στην απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου στο Παρίσι κατά την προηγούμενη μέρα (30 Ιουλίου 1920), κοντά στους Αμπελόκηπους, εκεί όπου ήταν άλλοτε οι στρατώνες του πεζικού και όπου στήθηκε αναμνηστική στήλη.Συνδέθηκε ερωτικά με την Πηνελόπη Δέλτα -ο έρωτάς τους περιγράφεται ως πλατωνικός- συγγραφέα μυθιστορημάτων που συνδέονται με την εποχή του αποκαλούμενου Μακεδονικού Αγώνα. Από το 1902 μπήκε στον διπλωματικό κλάδο, υπηρέτησε ως υποπρόξενος, κατόπιν απαίτησής του, στο Μοναστήρι και εν συνεχεία στην Ανατ. Μακεδονία, στο Προξενείο Σερρών, στην Ανατολική Ρωμυλία στο Προξενείο του Πύργου και στη Θράκη, στο Προξενείο Φιλιπούπολης, ως το 1907. Σε συνεργασία με τον γαμπρό του Παύλο Μελά, που ήταν σύζυγος της αδερφής του, οργάνωσε τις ορθόδοξες κοινότητες εναντίον των βουλγαρικών κομιτάτων, κινητοποίησε τις Ελληνικές Δυνάμεις κι αναδείχθηκε ένθερμος απόστολος του Μακεδονικού Αγώνα. Ανάλογες πατριωτικές προσπάθειες κατέβαλε κατά τη διετία 1907 – 1909 στην Κωνσταντινούπολη, υπηρετώντας στην εκεί ελληνική πρεσβεία. Το 1909 βοήθησε στην προπαρασκευή του πατριωτικού κινήματος. Το 1910 συνέπραξε στην ίδρυση του «Εκπαιδευτικού Ομίλου».Το 1911, όταν κατέλαβαν τα Δωδεκάνησα οι Ιταλοί , συγκρότησε στην Πάτμο πανδωδεκανησιακό συνέδριο, που πρόλαβε να διακηρύξει το αίτημα της Ένωσης με την Ελλάδα, (Συνέδριο Πάτμου (1912)). Το 1912, δεκανέας, υπηρέτησε στο επιτελείο του αρχιστράτηγου Κωνσταντίνου. Μαζί με τον Βίκτορα Δούσμανη και τον Ιωάννη Μεταξά στάλθηκε να διαπραγματευτεί με τον Ταχσίν πασά την παράδοση της Θεσσαλονίκης, στην οποία και πρώτος ύψωσε την ελληνική σημαία. Το 1914 πήγε πρεσβευτής στην Αγία Πετρούπολη, όπου και διαχειρίσθηκε με επιτυχία το ζήτημα του Αγίου Όρους, φροντίζοντας παράλληλα να οργανώσει τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας. Το 1915 εκλέχθηκε βουλευτής Φλωρίνης. Το 1916 εξέδωσε το περιοδικό «Πολιτική Επιθεώρησις». Το 1917 εξορίστηκε από τη Κυβέρνηση Ε. Βενιζέλου στην Κορσική, απ’ όπου γύρισε το 1919. Η επακόλουθη ένταξή του στο αντίθετο, από το βενιζελικό στρατόπεδο, έγινε αιτία, όταν μαθεύτηκε η δολοφονική απόπειρα στο Παρίσι εναντίον του Βενιζέλου, να συλληφθεί σε ενέδρα ανδρών της, ασφαλείας του τότε αρχηγού της Χωροφυλακής Εμμανουήλ Ι. Ζυμβρακάκη, και να βρει τραγικό τέλος στο σημείο που έχει σήμερα ανεγερθεί η αναμνηστική στήλη.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Να εντοπίσετε τα αποσπάσματα του βιβλίου ως προς τα οποία λειτουργούν συμπληρωματικά οι εικόνες των σελ. 94 και 95.

β. Από τη συνθήκη των Σεβρών έως την ήττα στη Μ. Ασία

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Η Συνθήκη…απτή πραγματικότητα»: Η συνθήκη των Σεβρών.2. «Οι φιλελεύθεροι προκήρυξαν…ήττα»: Οι εκλογές του 1920 και η

Εθνοσυνέλευση του 1921.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Τι σήμαινε η συνθήκη των Σεβρών α. για το Βενιζέλο β. για την Ελλάδα.

2. Τι χαρακτηρίζει τις εκλογές του 1920;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

Συνθήκη των Σεβρών: Στις 28 Ιουνίου 1919, στην αίθουσα των κατόπτρων του ανακτόρου των Βερσαλλιών, εκεί ακριβώς όπου πριν 48 χρόνια είχε ιδρυθεί η γερμανική αυτοκρατορία, υπογράφτηκε η συνθήκη των Βερσαλλιών με την οποία έκλεινε ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος. Η συνθήκη ρύθμισε εκτός των άλλων ζητημάτων, τα εδαφικά δεδομένα της Γερμανίας, Γαλλίας και Πολωνίας. Όρισε δε, οι εδαφικές διαφορές που αφορούσαν τις υπόλοιπες εμπλεκόμενες στον πόλεμο χώρες να ρυθμιστούν με επιμέρους συνθήκες.

Έτσι ακολούθησαν οι συνθήκες του Αγίου Γερμανού, του Τριανόν, του Νεϊγύ και των Σεβρών.

Ελληνικού ενδιαφέροντος υπήρξαν οι δύο τελευταίες, εφόσον η συνθήκη του Νεϊγύ ρύθμιζε τις σχέσεις μας με τη Βουλγαρία (η τελευταία παραιτείται από τα κυριαρχικά της δικαιώματα στην Ανατολική Μακεδονία και Δυτική Θράκη) και η συνθήκη των Σεβρών τις σχέσεις μας με την Τουρκία.

Πιο συγκεκριμένα, με τη συνθήκη των Σεβρών η Ελλάδα έλαβε την Ανατολική Θράκη μέχρι τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης, την Ίμβρο, την Τένεδο και, προσωρινά, ανέλαβε τη διοίκηση της περιοχής της Σμύρνης (οι κάτοικοι θα αποφάσιζαν την τύχη της με δημοψήφισμα μετά από πέντε χρόνια).

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Αντλώντας στοιχεία από την πηγή και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφέρετε τα αποτελέσματα της Συνθήκης των Σεβρών για την Ελλάδα.

6. Το σοσιαλιστικό κόμμα

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Οι υψηλοί δείκτες…συνέδριο Σοσιαλιστών»: Η ίδρυση του σοσιαλιστικού κόμματος.

2. «Βασικές θέσεις…θα λύνονταν με δημοψηφίσματα»: Οι θέσεις του ΣΕΚΕ (πέντε θέσεις).

3. «Το ΣΕΚΕ ήταν…(ΚΚΕ): Η μετεξέλιξη του ΣΕΚΕ.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποιοι λόγοι ερμηνεύουν την ίδρυση του ΣΕΚΕ;2. Πώς θα χαρακτηρίζατε τις θέσεις του;3. Με ποιο τρόπο το ΣΕΚΕ μετεξελίχθηκε σε ΚΚΕ;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

Δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών: Τον Ιανουάριο του 1918 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Γούντροου Ουίλσον δημοσίευσε τα περίφημα «14 σημεία» με τα οποία προσέδιδε στον Α΄ Παγκόσμιου πόλεμο ιδεολογική διάσταση και επιτάχυνε τη διάλυση των μεγάλων αυτοκρατοριών της Ευρώπης

Ανάμεσα στα σημεία αυτά χαρακτηριστικά είναι εκείνα που αναγνωρίζουν στους λαούς το δικαίωμα να ανήκουν στα κράτη που οι ίδιοι κρίνουν ότι ανήκουν και να μη στεγάζονται πλέον από κοινού με άλλους λαούς κάτω από την αυτή κρατική οντότητα.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Με βάση το παράθεμα που ακολουθεί και τις ιστορικές σας γνώσεις να παρουσιάσετε τις συνθήκες οργάνωσης του ΣΕΚΕ και τις βασικές προγραμματικές του θέσεις.

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 19Ο ΑΙΩΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Στη διάρκεια…στην κυρίως Ελλάδα»: Μεταναστευτικά ρεύματα κατά την περίοδο της επανάστασης του 1821.

2. «Δεν εντάσσονταν …περιοχές αυτές»: Ειδοποιός διαφορά αυτών των ρευμάτων από τα μεταναστευτικά ρεύματα της περιόδου 1914-1922.

3. «Για τις προσφυγικές…ελληνικού κράτους»: Συνέπειες της μετανάστευσης της επαναστατικής περιόδου.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποια η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στα μεταναστευτικά ρεύματα της επανάστασης και εκείνα του 1914-1922;

3. Ποιες οι συνέπειες των μεταναστεύσεων της επαναστατικής περιόδου;

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20Ο ΑΙΩΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Ο αριθμός…πολυαριθμότερα»: Συγκριτικά μεγέθη των μεταναστεύσεων 19ου-20ου αιώνα.

2. «Αιτία…περιοχή»: Η αιτία των μεταναστευτικών ρευμάτων του 20ου αιώνα.3. «Αποκορύφωμα…νέα πατρίδα»: Το μεγαλύτερο μεταναστευτικό ρεύμα του

20ου αιώνα.4. «Οι πρώτοι Έλληνες…Ελλάδας – Ρουμανίας»: Οι πρώτες, χρονολογικά,

μεταναστεύσεις (έτος 1906).5. «Μετά την υπογραφή…κυβέρνησης»: Οι επόμενες, χρονολογικά,

μεταναστεύσεις (έτος 1913).

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποια τα αίτια των μεταναστεύσεων του 20ου αιώνα;2. Να αναφέρετε, κατά χρονολογική σειρά, τα μεταναστευτικά ρεύματα του

20ου αιώνα.

Α. ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 19014-1922

1. Ο διωγμός του 1914 (ο πρώτος διωγμός)

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Η ελληνική παρουσία…ακτινοβολία»: Η ελληνική παρουσία στη Μ. Ασία α) μετά το 12ο αιώναβ) κατά το 18ο και 19ο αιώνα.

2. «Η εθνική αφύπνιση…Ελλάδας – Τουρκίας»: Η αφύπνιση του τουρκικού εθνικισμού.

3. «Τους πρώτους μήνες…σε βάρος των Ελλήνων»: Ο διωγμός του 1914.4. «Το Οικουμενικό Πατριαρχείο…Οκτώβριο του 1914»: Προσπάθεια αντι-

μετώπισης του προβλήματος από τη μεριά της Ελλάδας.5. «Οι καταπιέσεις …εκτελέστηκαν»: Μέτρα της τουρκικής κυβέρνησης κατά

των Ελλήνων (τέσσερα μέτρα).

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποια η παρουσία και η κατάσταση των Ελλήνων στη Μ. Ασία πριν το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου;

2. Με ποιο τρόπο μεθοδεύτηκε η επιχείρηση Γερμανών – Τούρκων για την εκδίωξη των Ελλήνων από τη Μ. Ασία;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ - ΦΡΑΣΕΩΝ Εκκρεμότητα στο ζήτημα της κατακύρωσης των νησιών του ανατολικού

Αιγαίου στους Έλληνες: Με το άρθρο 5 της συνθήκης του Λονδίνου (30 Μαϊου 1913) ο σουλτάνος ανέθετε στις Μεγάλες Δυνάμεις τον καθορισμό της τύχης των νησιών του Αιγαίου.

Το τέλος των βαλκανικών πολέμων και η υπογραφή των συνθηκών δεν επέφεραν και τη λύση όλων των εθνικών ζητημάτων. Στο ανατολικό Αιγαίο η Τουρκία δε δέχονταν την παραχώρηση των νησιών στην Ελλάδα. Επιδίωκε να γίνουν τα νησιά αυτόνομα υπό τουρκική κυριαρχία.

Στη Β. Ήπειρο η κατάσταση παρέμενε συγκεχυμένη. Η ελληνική κυβέρνηση, για να της παραχωρηθούν τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, είχε δεχτεί να αποσύρει τα στρατεύματά της από την περιοχή αυτή, η οποία προσαρτήθηκε στο ανεξάρτητο αλβανικό κράτος με το πρωτόκολλο της Φλωρεντίας.

Οι ευρωπαϊκές Δυνάμεις δε μπορούσαν να επέμβουν για να επιβάλουν το σεβασμό των συνθηκών. Στο θέμα των νησιών δεν ήθελαν να πιέσουν την Τουρκία επειδή είχαν τεράστια οικονομικά συμφέροντα στα εδάφη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, από τα οποία περνούσαν οι δρόμοι που οδηγούσαν στα πετρέλαια και τις αγορές της Εγγύς και Άπω Ανατολής.

Η Τουρκία θα αναγνωρίσει οριστικά την κυριαρχία της Ελλάδας στα νησιά του Αιγαίου μόνο με τη συνθήκη των Σεβρών (1920).

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ Να σχολιάσετε την πηγή της σελίδας 139 σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας

γνώσεις.

2. Άλλα προσφυγικά ρεύματα

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Παράλληλα…επανεγκατάστασή τους»: Οι πρόσφυγες του 1916 (λόγω εισβολής των Βουλγάρων στο τμήμα της Α. Μακεδονίας που με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου ανήκε στους Έλληνες.

2. «Το Νοέμβριο…υπογραφή της συνθήκης»: Η συνθήκη του Νεϊγύ. 3. «Την περίοδο 1919-1921…Ρώσοι»: Μεταναστευτικά ρεύματα από τη

Ρωσία. 4. «Έλληνες πρόσφυγες …από το 1912 και εξής»: Άλλα μεταναστευτικά

ρεύματα από τη Β. Ήπειρο, Ρουμανία, ιταλοκρατούμενες περιοχές της ΝΔ Μ. Ασίας, το Αϊδίνιο και το εσωτερικό της Μ. Ασίας, ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα.

5. «Συνολικά…Αργοσαρωνικού»: Γενική αποτίμηση των προσφυγικών ρευμάτων μέχρι το 1920.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποια τα κύρια προσφυγικά ρεύματα του 20ου αιώνα εάν εξαιρέσει κανείς αυτά που είχαν ως αφετηρία το διωγμό του 1914 και το διωγμό του 1922;

2. Ποιος ο αριθμός των προσφύγων μέχρι το 1920 και ποιες οι περιοχές εγκατάστασής τους;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ – ΦΡΑΣΕΩΝ

1. «…την ανατολική Μακεδονία, την οποία είχαν καταλάβει οι Βούλγαροι»: Περί τα τέλη Ιουλίου του 1916 εκδηλώθηκε επίθεση του βουλγαρικού στρατού στην κεντρική Μακεδονία. Οι ελληνικές δυνάμεις αποσύρθηκαν στο τρίγωνο μεταξύ Σερρών, Δράμας και Καβάλας αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο στις αυθαιρεσίες των κομιτατζήδων. Ένα μήνα αργότερα οι επιχειρήσεις επεκτάθηκαν και στην ανατολική Μακεδονία. Οι εκεί ελληνικές αρχές έλαβαν σαφείς εντολές να αποφύγουν κάθε αναμέτρηση με τα βουλγαρικά στρατεύματα και να τους παράσχουν κάθε δυνατή διευκόλυνση. Υπό τις συνθήκες αυτές οι Βούλγαροι κατέλαβαν την Καβάλα αμαχητί. Ολόκληρο το Δ΄ σώμα στρατού που στρατοπέδευε στην πόλη παραδόθηκε κατ΄ εντολή της κυβέρνησης και του βασιλιά Κωνσταντίνου και μεταφέρθηκε στο Γκαίρλιτς της Γερμανίας όπου και παρέμεινε έγκλειστο μέχρι το τέλος του πολέμου.

Το γεγονός επιβεβαίωσε τους φόβους των βενιζελικών ότι η Μακεδονία, παρά τον τεράστιο φόρο αίματος με τον οποίο αποκτήθηκε, θα χαθεί ανεπιστρεπτί για την Ελλάδα και από την άλλη διέλυσε και τις τελευταίες επιφυλάξεις του Βενιζέλου για την ανάληψη παράνομης δράσης και τη συγκρότηση επαναστατικής κυβέρνησης.

2. «…πρόσφυγες ήλθαν …από τη Βόρεια Ήπειρο»: Οι Βαλκανικοί πόλεμοι τελειώνοντας, αφήνουν το ζήτημα της Β. Ηπείρου σε εκκρεμότητα. Στις 17 Δεκεμβρίου 1013 υπογράφεται στη Φλωρεντία το ομώνυμο Πρωτόκολλο με το οποίο καθορίζονται τα σύνορα του νεοδημιουργηθέντος αλβανικού κράτους. Ανάμεσα στους όρους του περιλαμβάνεται η αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων από τη Β. Ήπειρο και η προσάρτησή της στην Αλβανία.

Οι Έλληνες όμως της Β. Ηπείρου, στις 17 Φεβρουαρίου 1914 επαναστάτησαν και ανακήρυξαν την αυτονομία της, με προσωρινό πρόεδρο το Γεώργιο Χρηστάκη – Ζωγράφο. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, με τη συμφωνία της Κέρκυρας αναγνώρισαν την αυτονομία της Β. Ηπείρου. Καμία όμως δε μπορούσε να εγγυηθεί για την εφαρμογή της. Έτσι, λίγο πριν από την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, οι ελληνικές δυνάμεις ανακατέλαβαν προσωρινά τη Β. Ήπειρο και η Ιταλία την Αυλώνα και την ενδοχώρα της. Τόσο το πρόβλημα της ανεξαρτησίας της Αλβανίας όσο και το πρόβλημα της Β. Ηπείρου παρέμεναν άλυτα. Βεβαίως, η Ιταλία επιθυμούσε την προσάρτηση της Αλβανίας και οι Σύμμαχοι δε μπορούσαν να τη δυσαρεστήσουν βλέποντας σ΄ αυτήν ένα μελλοντικό σύμμαχο.

Με το τέλος του πολέμου, η συνθήκη των Σεβρών άφηνε έξω από τα σύνορα της Ελλάδας τη Β. Ήπειρο, η οποία, κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων, είχε καταληφθεί από τους Ιταλούς.

Τελικά, με απόφαση της πρεσβευτικής διάσκεψης του Παρισιού (Νοέμβριος 1921), η ελληνική αυτή περιοχή δόθηκε στο νεοϊδρυμένο κράτος της Αλβανίας.

3. «…τη Ρουμανία (το 1919, από περιοχές που αποτέλεσαν πεδία πολεμικών συγκρούσεων»: Η Ρουμανία μπήκε στον πόλεμο στα 1916, στο πλευρό των Συμμάχων αλλά οι γερμανοί και οι Αυστριακοί της εξουδετέρωσαν ταχύτατα.

4. «τα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα»: Στις 29 Σεπτεμβρίου 1911, η Ιταλία, τελευταία από τις άλλες Μεγάλες Δυνάμεις στον ανταγωνισμό για την Αφρική, κήρυξε τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και έστειλε στρατεύματα στην Τριπολίτιδα. Αν και η Ιταλία κήρυξε την προσάρτηση της Λιβύης στις 5 Νοεμβρίου, η παρουσία της στην περιοχή δεν έπληξε ιδιαίτερα την Αυτοκρατορία, η οποία μάλιστα την αντιμετώπισε με επιτυχία. Τότε, την άνοιξη του 1912 η ιταλική κυβέρνηση μετέθεσε το πεδίο των επιχειρήσεων και έστειλε δύο μοίρες του στόλου της στο Αιγαίο. Βομβάρδισε τα Δαρδανέλια και τη Σάμο και κατέλαβε την Αστυπάλαια και τη Ρόδο και εν συνεχεία όλα τα Δωδεκάνησα με εξαίρεση την Ικαρία και το Καστελλόριζο.

Με τη συνθήκη της Λοζάνης αναγνωρίστηκε η ιταλική κατοχή της Δωδεκανήσου.

Τα Δωδεκάνησα θα αποτελέσουν το μόνο δώρο της Ελλάδας για τη συμμετοχή της στο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των νικητών. Στις 10 Φεβρουαρίου 1947, με τη συνθήκη του Παρισιού, παραχωρούνται στην Ελλάδα, στην οποία και ενσωματώνονται στις 7 Μαρτίου 1948.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Να καταρτίσετε πίνακα με τα προσφυγικά ρεύματα του 20ου αιώνα πριν το μεγάλο ρεύμα του 1922, τοποθετώντας τα σε χρονολογική σειρά.

3. Η περίθαλψη (1914-1921)

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Στην αρχή …μικρή κρατική επιχορήγηση»: Εθελοντικές προσπάθειες για την περίθαλψη των προσφύγων.

2. «Τον Ιούλιο του 1914…γεωργικό κλήρο»: Ο «Οργανισμός» της Θεσσαλονίκης.

3. «Κατά την περίοδο …Περιθάλψεως»: Η Ανώτατη Διεύθυνση Περιθάλψεως.

4. «Τον Ιούλιο του 1917…του πολέμου»: Το Υπουργείο Περιθάλψεως.5. «Μολονότι…εγκατάστασης»: Η προσφορά του Υπουργείου Περιθάλψεως

(Αποτίμηση – 8 είδη παροχών).

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Με ποιους τρόπους, θεσμικούς και εξωθεσμικούς, οι αυτόχθονες κάτοικοι της Ελλάδας μερίμνησαν για την περίθαλψη των προσφύγων;

2. Πώς αξιολογείτε τους καρπούς αυτής της μέριμνας;

Γ. ΑΣΚΗΣΗ

Αντλώντας στοιχεία από την πηγή που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να παρουσιάσετε το θεσμικό πλαίσιο που σχηματίστηκε για την περίθαλψη των προσφύγων και τη δράση των σχετικών οργανισμών για την κάλυψη των πρώτων αναγκών των προσφύγων.

4. Η παλιννόστηση

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Η επιστροφή…Ανατολική Θράκη»: Η παλιννόστηση από το 1918 ως το 1920.

2. «Οι συνθήκες…της προσφυγιάς»: Η αποκατάσταση των παλιννοστούντων.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Πώς ερμηνεύετε την επιστροφή των προσφύγων στη Μικρά Ασία;2. Ποια ήταν η προοπτική των παλιννοστούντων;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΦΡΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΩΝ

«…μετά τον τερματισμό του πολέμου για την Τουρκία»: Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι σύμμαχοι, κυρίως οι Άγγλοι που είχαν ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή, υποκινούσαν αλλεπάλληλα κινήματα των Αράβων εναντίον των Τούρκων. Ονομαστή είναι η παρουσία και ο ρόλος του περίφημου λοχαγού Λόρενς, του περίφημου Λόρενς της Αραβίας, στο πλευρό του εμίρη Φεϊζάλ.

Τελικά, ύστερα από ένα πολυτάραχο 1918, η αραβοσυμμαχική προέλαση ξεκίνησε και πάλι στη μέση Ανατολή και οδήγησε στη Δαμασκό και στη Βηρυτό, τον Οκτώβριο. Λίγες μέρες μετά οι Οθωμανοί υπέγραψαν ανακωχή στο Μούδρο της Λήμνου. Το μέλλον της πρώην, πλέον, οθωμανικής Μέσης Ανατολής βρισκόταν στα χέρια της Αντάντ ή μάλλον, στα χέρια των δύο κατ’ εξοχήν αποικιακών δυνάμεων του καιρού: της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας.

Αμέσως ξεκίνησε μια βιομηχανία «Εντολών». Η στρατηγική και πλούσια σε πετρέλαια περιοχή του Ιράκ, η Παλαιστίνη και η Υπεριορδανία τέθηκαν κάτω από βρετανική «Εντολή». Η Συρία και ο Λίβανος υπό Γαλλική κλπ. Η ΗΠΑ επιδίωξαν «Εντολή» για την Αρμενία και τα Στενά. Η Ελλάδα και η Ιταλία περιορίστηκαν σε λιγότερο στρατηγικές περιοχές.

Δ. ΑΣΚΗΣΗ

Να χαρακτηρίσετε με τους όρους Σωστό ή Λάθος τις παρακάτω προτάσεις: 1. Οι περισσότεροι πρόσφυγες επέστρεψαν στη Μικρά Ασία το Μάιο του

1910.2. Το Πατριαρχικό Ίδρυμα και το κράτος οργάνωναν καθημερινά συσσίτια σε

συνοικίες της Κωνσταντινούπολης ή σε άλλες πόλεις της Μ. Ασίας όπου ήταν συγκεντρωμένοι πρόσφυγες.

3. Η επιστροφή των προσφύγων στη Μ. Ασία ξεκίνησε τους πρώτους μήνες του 1919 μετά τον τερματισμό του πολέμου με την Τουρκία.

4. Οι Έλληνες όταν επέστρεψαν στα σπίτια τους στη Μ. Ασία έβρισκαν σε πολλές περιπτώσεις εγκατεστημένους μέσα σ’ αυτά μουσουλμάνους.

5. Η «Πατριαρχική Επιτροπή» μερίμνησε για την εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και τη Θράκη (Εξετάσεις 2001).

Β. Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

1. Η έξοδος

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Οι εθνικές βλέψεις…κατεχόμενη ζώνη»: Το 1919.2. «Τον Ιούλιο …εσωτερικό της Τουρκίας»: Το 1920 (Συνθήκη των

Σεβρών – Ήττα των Φιλελευθέρων – Άνοδος Μουσταφά Κεμάλ).3. «Ο μικρασιατικός πόλεμος…φτάνουν στην Ελλάδα»: Το 1922.4. «Ήδη, πριν από τον Αύγουστο…κατέφυγε στη Ρωσία»: Η έξοδος

(α. Πληθυσμοί από τον Πόντο, την Κιλικία, την Καππαδοκία β. Βουρλά, Αϊίβαλί, Μοσχονήσια γ. Βορειοδυτική Μ. Ασία δ. Οι όμηροι ε. Οι κάτοικοι της Ανατολικής Θράκηςστ. Οι κάτοικοι της Καλλίπολης ζ. Απολογισμός μέχρι το φθινόπωρο του 1922 η. Οι κάτοικοι της Καππαδοκίας και γενικότερα της Κεντρικής και Νότιας Μ. Ασίας. θ. Οι κάτοικοι του Πόντου.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποια τα σημαντικότερα γεγονότα του 1919;2. Ποια τα σημαντικότερα γεγονότα του 1920;3. Τι ακολούθησε την ήττα του Αυγούστου 1922;4. Ποια η ιδιαίτερη μοίρα των κατοίκων α. της Α. Θράκης β. της

Καλλίπολης γ. της Κεντρικής και Νότιας Μ. Ασίας δ. του Πόντου; 5. Ποιος ο συνολικός αριθμός των προσφύγων το φθινόπωρο του

1922;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ – ΦΡΑΣΕΩΝ

1. «Ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σμύρνη στις 15 Μαΐου 1919»: Ο Βενιζέλος, ο οποίος ήδη από το τέλος του 1918 είχε φροντίσει με υπόμνημά του στη Συνδιάσκεψη των Παρισίων να παρουσιάσει το σύνολο των ελληνικών διεκδικήσεων, πίεζε συνεχώς τους συνέδρους να προστατέψουν τους χριστιανούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Προς την κατεύθυνση αυτή, παρουσίαζε τον ελληνικό στρατό ως τη μόνη συγκροτημένη δύναμη στην περιοχή, ικανή να επιβάλει την ειρήνη.

Τελικά, η Συνδιάσκεψη των Παρισίων έδωσε εντολή στον Ελευθέριο Βενιζέλο να αποστείλει στρατό στη Σμύρνη στις 6 Μαΐου 1919. Η εντολή δόθηκε γιατί υπήρχαν πληροφορίες για επεικείμενες σφαγές χριστιανών, αλλά στην πραγματικότητα επρόκειτο περισσότερο για απόρροια των ενδοσυμμαχικών συγκρούσεων παρά για απόφαση στήριξης των ελληνικών διεκδικήσεων. Κύριος στόχος ήταν να περιοριστούν οι επεκτατικές βλέψεις των Ιταλών, οι οποίοι είχαν ήδη καταλάβει την Αττάλεια μέσω της ελληνικής στρατιωτικής παρουσίας στην περιοχή της Σμύρνης.

Τα πρώτα τμήματα του ελληνικού στρατού (1η Μεραρχία υπό το συνταγματάρχη Ν. Ζαφειρίου) αποβιβάστηκαν στην προκυμαία της Σμύρνης το πρωί της 15ης Μαϊου 1919.

2. «Σύντομα η ελληνική παρουσία επεκτάθηκε και σε άλλες περιοχές»: Παρά την προσπάθεια των ελληνικών αρχών κατοχής, σε διάφορες συνοικίες της Σμύρνης σημειώθηκαν συγκρούσεις ανάμεσα σε Τούρκους και Έλληνες, στις οποίες σκοτώθηκαν 73 άνθρωποι και δεκάδες στραυματίστηκαν – οι περισσότεροι ήταν Τούρκοι. Το γεγονός αυτό συντέλεσε στη μείωση του κύρους της Ελλάδας ως εντολοδόχου δύναμης και στην ενίσχυση της ανθελληνικής προσπάθειας των Τούρκων εθνικιστών. Λίγες μέρες μετά την αποβίβαση των Ελλήνων στη Σμύρνη το ελληνικό Γενικό Επιτελείο διέταξε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην περιοχή. Έτσι, στο τέλος του 1919 η προς ανατολάς προέλαση έφτασε σε βάθος 120 περίπου χιλιομέτρων. Στην κοιλάδα του Μαιάνδρου καταλήφθηκε το Ναζλί και, με σημαντικές απώλειες αμάχων, το Αϊδίνι.

3. «…το εθνικό κίνημα των Τούρκων με επικεφαλής το Μουσταφά Κεμάλ»: Το Μάιο του 1919 ο Τούρκος στρατηγός Μουσταφά Κεμάλ πασάς έφτασε στη Σαμψούντα με την ιδιότητα του γενικού επιθεωρητή των στρατιωτικών δυνάμεων των ανατολικών επαρχιών. Από εκείνη τη στιγμή άρχισε να οργανώνει τις κινήσεις των Τούρκων ενάντια στις ξένες δυνάμεις και κυρίως ενάντια στους Έλληνες.

Ο Κεμάλ και οι οπαδοί του διοργάνωσαν συνέδριο στην Αμάσεια, το Ερζερούμ και τη Σεβάστεια, τα οποία έθεσαν τις ιδεολογικές βάσεις του εθνικιστικού κινήματος, με τη μορφή του λεγόμενου Εθνικού Συμφώνου. Τον Απρίλιο του 1920 σχηματίστηκε στην Άγκυρα μια επαναστατική κυβέρνηση που δεν αναγνώριζε ουσιαστικά το σουλτάνο αλλά τον θεωρούσε αιχμάλωτο των Συμμάχων και αντλούσε την εξουσία της από τη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση. Με αυτές τις κινήσεις ο Κεμάλ έκανε φανερό στους Συμμάχους ότι ο ίδιος και οι συναγωνιστές του ήταν εκείνη τη στιγμή η πραγματική πηγή εξουσίας στην Τουρκία. Επομένως με αυτόν έπρεπε να διαπραγματευτούν. Ο Κεμάλ ανέτρεψε το Μεχμέτ ΣΤ΄, ο οποίος υπήρξε και ο τελευταίος σουλάνος.

Μετά το τέλος της – αποτυχημένης συνδιάσκεψης του Λονδίνου που συγκλήθηκε το Φεβρουάριο του 1921 για να εξετάσει την κατάσταση που επικρατούσε στην Ανατολή, οι κεμαλικοί προχώρησαν σε μυστικές συναντήσεις με τους Γάλλους και του Ιταλούς, οι οποίες λίγο αργότερα οδήγησαν στην υπογραφή σχετικών συμφωνιών. Με βάση αυτές, οι δύο χώρες δέχονταν να αποσύρουν τα στρατεύματά τους με αντάλλαγμα την κατοχύρωση των συμφερόντων τους στην περιοχή. Την ίδια περίοδο πύκνωσαν οι επαφές ανάμεσα στους εθνικιστές και τη Σοβιετική Ένωση, η οποία άρχισε να ενισχύει ποικιλότροπα τον πολεμικό αγώνα των Τούρκων.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να σχολιάσετε, σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις, το παράθεμα της σελ. 144.

2. Αφού παρατηρήσετε τον πίνακα της σελ. 146, να αναφέρετε τα ιστορικά γεγονότα που συνέβαλαν στη δημιουργία των συγκεκριμένων προσφυγικών ρευμάτων σημειώνοντας τις περιοχές αφετηρίας τους.

2. Το πρώτο διάστημα

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Οι πρώτες απογραφές …είχαν ζήσει»: Το πρώτο διάστημα (αριθμός – συνθήκες διαβίωσης).

2. «Στην αρχή…πρώτης ανάγκης»: Η περίθαλψη.3. «Με την άφιξη…την κατοικία τους με πρόσφυγες»: Η στέγαση.4. «Το πρώτο διάστημα…γηγενή πληθυσμό»: Η αίσθηση της

προσωρινότητας.5. «Μετά την υπογραφή…νέα πατρίδα»: Η μονιμότητα.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποιος ο ρόλος των προσφύγων κατά την απογραφή του 1928; 2. Σε ποιο βαθμό ο αριθμός των προσφύγων που έδωσε η απογραφή

ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα;3. Ποια προβλήματα αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες κατά τα πρώτα

χρόνια;4. Πώς αντιμετωπίστηκε η ανάγκη περίθαλψης;5. Πώς λύθηκε το πρόβλημα της στέγασης;6. Ποια τα αισθήματα των προσφύγων στην αρχή της παραμονής τους στην

Ελλάδα και πως αυτά άλλαξαν μετά τη σύμβαση της Λοζάνης;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

Υπουργείο Περιθάλψεως: Βλέπε σελ. 143.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις, να σχολιάσετε τις μαρτυρίες προσφύγων των σελίδων 148 και 149.

2. Να δώσετε τους ορισμούς των όρων: Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων, Υπουργείο Περιθάλψεως, Σύμβαση της Λοζάνης.

3. Η Σύμβαση της Λοζάνης και η ανταλλαγή των πληθυσμών

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Στις 24 Ιουλίου…Δυτικής Θράκης»: Η σύμβαση της Λοζάνης (το πλαίσιο – οι εξαιρέσεις).

2. «Οι ανταλλάξιμοι …Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής»: Οι όροι (τέσσερις όροι).

3. «Η συμφωνία αυτή…περιοχών»: Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της σύμβασης.4. «Όταν έγινε γνωστή…Ελληνικό κράτος»: Η απήχηση της σύμβασης στους

πρόσφυγες.5. «Με βάση το άρθρο 11…ανταλλαξίμων»: Η ίδρυση της Μ.Ε.Α.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποιο το νομικό πλαίσιο της σύμβασης της Λοζάνης; 2. Η ανταλλαγή των πληθυσμών την οποία προέβλεπε η σύμβαση ήταν

υποχρεωτικού ή προαιρετικού χαρακτήρα;3. Ποιους πληθυσμούς αφορούσε η σύμβαση;4. Ποιους όρους περιελάμβανε;5. Με ποιον τρόπο την υποδέχτηκαν οι πρόσφυγες; 6. Για ποιους λόγους η ελληνική κυβέρνηση αποδέχτηκε τη σύμβαση; 7. Ποιοι αποτελούσαν τα μέλη της Μ.Ε.Α. και ποια η αρμοδιότητά της;

Γ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΗΓΩΝ

1. Παράθεμα 12 – σελ. 150-151: Η πηγή αποτελεί απόσπασμα της ελληνοτουρκικής Σύμβασης για την ανταλλαγή των πληθυσμών που υπογράφηκε στις 30-1-1923 και εντασσόταν στο πλαίσιο της Συνθήκης της Λοζάνης.

Το 1ο άρθρο αναφερόταν στον υποχρεωτικό χαρακτήρα της ανταλλαγής, η οποία θα ξεκινούσε από την 1η Μαϊου του 1923.

Το 2ο άρθρο καθόριζε τους ανταλλάξιμους που εξαιρούνταν της ανταλλαγής. Το 3ο άρθρο αναφέρεται στην αναδρομική ισχύ της ανταλλαγής. Οι Έλληνες

και οι μουσουλμάνοι που εγκατέλειψαν τις εστίες τους από τις 18 Οκτωβρίου του 1912 συμπεριλαμβάνονταν στην ανταλλαγή. Γι όλους αυτούς που είχαν ήδη φύγει ή θα έφευγαν μετά τη σύμβαση χρησιμοποιούνταν η λέξη «μετανάσατης».

Το 4ο άρθρο αναφέρεται στο δικαίωμα τρων ανταλλάξιμων να λάβουν αποζημίωση για την ακίνητη περιουσία που εγκατέλειψαν αποχωρώντας από τις εστίες τους.

Από το σχολικό βιβλίο: σελ. 149-151: «Στις 24 Ιουλίου 1923 …κάποιων επίμαχων περιοχών».

2. Παράθεμα 13 – σελ. 151-152: Η πηγή αναφέρεται στις αντιδράσεις των προσφύγων μέσα από το ψήφισμα που ενέκριναν στο συλλαλητήριο (21-1-1923) το οποίο οργάνωσαν για να εκφράσουν την αντίθεσή τους στην υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών. Έτσι:

- Οι Έλληνες πρόσφυγες θεωρούσαν ότι, καθώς υπερίσχυαν αριθμητικά των μουσουλμάνων ανταλλάξιμων (1.200.00 έναντι 300.00), η ανταλλαγή ήταν αντίθετη προς τα ατομικά δικαιώματα της ελευθερίας, της ιδιοκτησίας και έπληττε την παγκόσμια συνείδηση και ηθική.

- Κατήγγειλαν τη Σύμβαση γιατί επέβαλε μια μορφή αναγκαστικού εκπατρισμού και αναγκαστικής απαλλοτρίωσης που κανένα κράτος δεν είχε το δικαίωμα να θέσει σε εφαρμογή αντίθετα με τη θέληση των πληθυσμών.

- Υπογράμμιζαν ότι οι ελληνικοί πληθυσμοί εγκατέλειψαν τις πατρίδες τους παρά τη θέλησή τους, διωγμένοι από τις εστίες τους, επειδή αντιμετώπιζαν τη σφαγή και επιπλέον, τους αφαιρέθηκαν τα απαράγραπτα δικαιώματα που είχαν στις περιοχές όπου ζούσαν.

- Οι εγκατεστημένοι σε διάφορες περιοχές και νησιά της Ελλάδας πρόσφυγες ζητούσαν ομόφωνα να παλιννοστήσουν στις πατρίδες τους κάτω από συνθήκες που θα εγγυώνταν την παλιννόστησή τους.

- Σε αντίθετη περίπτωση, κατήγγελλαν την αδικία που γινόταν σε βάρος τους και τη θεωρούσαν προσβολή κατά της ανθρωπότητας και του πολιτισμού.

Επίσης βλέπε σχολικό βιβλίο σελ. 151: «Όταν έγινε γνωστή η υπογραφή …συμφερόντων του ελληνικού κράτους».

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Να εξηγήσετε τις αιτίες μετακίνησης των προσφύγων από τις περιοχές που αναφέρονται στον πίνακα, μεταξύ των ετών 1919-1923, επισημαίνοντας τις σχετικές διεθνείς συμφωνίες.

Προέλευση προσφύγων που κατέφυγαν στην Ελλάδα

Χώρες Αριθμός ατόμων Τουρκία (σύνολο) 1.104.216

Ρωσία (σύνολο) 58.526

Βουλγαρία 49.027

Γ. Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

1. Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Η ελληνική κυβέρνηση…στέγαση»: Η ΕΑΠ (ίδρυση – ταυτότητα – έδρα – αποστολή).

2. «Η ελληνική κυβέρνηση…και Αντιλήψεως»: Παροχές της ελληνικής κυβέρνησης στην ΕΑΠ προκειμένου να φέρει εις πέρας το έργο της.

3. «Για την αποκατάσταση…παραμεθόριες περιοχές»: Παράμετροι που έλαβε υπόψη της η ΕΑΠ για την αποκατάσταση των προσφύγων.

4. «Βέβαια…αστούς ανταλλάξιμους»: Η κινητικότητα των προσφύγων.5. «Εκτός από την ΕΑΠ…Υπουργείο Γεωργίας»: Φορείς – εκτός της ΕΑΠ –

που ασχολήθηκαν με το έργο της αποκατάστασης. 6. «Η ΕΑΠ…πρόσφυγες»: Το τέλος της «θητείας» της ΕΑΠ.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Με ποιο τρόπο ιδρύθηκε η ΕΑΠ;2. Με ποια μέσα προικοδοτήθηκε από την κυβέρνηση προκειμένου να

εκπληρώσει την αποστολή της;3. Ποια κριτήρια εφάρμοσε κατά τη διαδικασία της αποκατάστασης των

προσφύγων;4. Για ποιο λόγο πολλά τοπωνύμια στην Ελλάδα περιλαμβάνουν τον όρο

«Νέα»;5. Για ποιους λόγους δόθηκε το βάρος στην αγροτική αποκατάσταση ακόμη κι

αν το επάγγελμα προέλευσης ενός πρόσφυγα ήταν αστικό;6. Για ποιους λόγους δόθηκε προτεραιότητα στην εγκατάσταση των

προσφύγων στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη;7. Για ποιους λόγους οι πρόσφυγες έδειχναν «ασυνέπεια» στις επιταγές της

κυβέρνησης και της ΕΑΠ; 8. Τι απέγινε η ΕΑΠ;

Γ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΗΓΩΝ

Παράθεμα 14 (σελ. 154-155): Όπως προκύπτει από την πηγή, η εγκατάσταση των προσφύγων δε συμφωνούσε πάντοτε με τη λογική και το σχεδιασμό της ΕΑΠ. Ο λόγος ήταν ότι οι πρόσφυγες, εξαιτίας των άθλιων συνθηκών διαβίωσης και λόγω της περιστασιακής απασχόλησης, μετακινούνταν συχνά επιζητώντας καλύτερη μοίρα (εδώ: από Χίο Πάτρα, Κόρινθο, Βέλο, Αθήνα, Βέλο και ξανά Αθήνα).

Βλέπε και βιβλίο (σελ 154): «Βέβαια, η εγκατάσταση…αστούς ανταλλάξιμους».

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να σχολιάσετε τα δεδομένα του Πίνακα 2 (σελ. 155) σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις.

2. Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τις ακόλουθες προτάσεις:α. Η ΕΑΠ λειτούργησε μέχρι το τέλος του 1930 και μετά τη διάλυσή της η Εθνική Τράπεζα ανέλαβε να εισπράξει τα χρέη των αγροτών προσφύγων.β. Αποστολή της ΕΑΠ ήταν να εξασφαλίσει παραγωγική απασχόληση στους πρόσφυγες.γ. Η ελληνική κυβέρνηση διέθεσε στην ΕΑΠ οικόπεδα μέσα ή γύρω από τις πόλεις για την ανέγερση αστικών συνοικισμών.δ. Εκτός από την ΕΑΠ, με την αποκατάσταση των προσφύγων ασχολήθηκαν το Υπουργείο Προνοίας και Αντιλήψεως, το Υπουργείο Γεωργίας και η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής.

2. Η αγροτική αποκατάσταση

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Η αγροτική αποκατάσταση…λιπάσματα και ζώα»: Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αγροτικής αποκατάστασης (επτά χαρακτηριστικά:α. Ο αρμόδιος της αγροτικής αποκατάστασηςβ. Μέγεθος των κλήρωνγ. Τόποι εγκατάστασης αγροτώνδ. Παράγοντες που καθόριζαν το μέγεθος του κλήρουε. Μορφή του κλήρουστ. Μόνιμος ή μη μόνιμος χαρακτήρας των παροχώνζ. Παραχώρηση – εκτός της γης – των μέσων αγροτικής παραγωγής)

2. «Για τη στέγαση…Αγροτική Τράπεζα»: Η στέγαση (α. Οι τρόποι ανέγερσης των κατοικιών β. Η μορφή των κατοικιών γ. Το οικονομικό σκέλος της εγκατάστασης).

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Τι γνωρίζετε για την παραχώρηση γεωργικού κλήρου στους αγρότες πρόσφυγες;

2. Τι γνωρίζετε για την παραχώρηση κατοικίας στους αγρότες πρόσφυγες;

Γ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΗΓΩΝ

Παράθεμα 15 (σελ. 156): Από την πηγή πληροφορούμαστε ότι με την αποκατάσταση, οι πρόσφυγες άρχισαν να εγκαθίστανται μόνιμα σε έναν τόπο και να αποκτούν γεωργική απασχόληση καλλιεργώντας τη γη που τους παραχωρήθηκε. Με τους νέους όρους που άρχισαν να δημιουργούνται αισθάνονταν ασφάλεια για τη ζωή και την περιουσία τους. Επιπλέον, οι συνθήκες της ζωής τους άρχισαν να βελτιώνονται οικονομικά και κοινωνικά και τα παιδιά τους απέκτησαν τη δυνατότητα να πηγαίνουν σχολείο.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Να σχολιάσετε το ζήτημα της αγροτικής αποκατάστασης των προσφύγων με βάση την πηγή που ακολουθεί και τις γνώσεις σας από το βιβλίο.

3. Η αστική αποκατάσταση

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Την αστική αποκατάσταση…εμπόδια από την αγροτική»: Η αστική, συγκρινόμενη με την αγροτική αποκατάσταση (τρία σημεία σύγκρισης)

2. «Ο αριθμός…χρονικό διάστημα»: Τα ιδιαίτερα προβλήματα που σχετίζονταν με την αστική αποκατάσταση (τέσσερα προβλήματα).

3. «Οι περισσότεροι…λιμανιών κ.α.»: Η επαγγελματική «αποκατάσταση» των προσφύγων των αστικών κέντρων.

4. «Η αστική στέγαση…σε προσφυγικές οικογένειες για τη στέγασή τους»: Η στέγαση των φτωχών προσφύγων (α. Οι πρώτοι συνοικισμοίβ. Οι συνοικισμοίγ. Η μορφή των κατοικιώνδ. Το καθεστώς της ανοικοδόμησηςε. Τα έργα υποδομήςστ. Το ύφος των συνοικισμώνζ. Οι οικοδομικοί συνεταιρισμοίη. τα δάνεια).

5. «Υπήρχαν βέβαια…Καλλίπολη στον Πειραιά»: Η αποκατάσταση των εύπορων προσφύγων (στέγαση – επαγγελματική αποκατάσταση).

6. «Στο αντίθετο άκρο…για πολλά χρόνια»: Η αποκατάσταση των απόρων προσφύγων.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποιες οι διαφορές ανάμεσα στην αγροτική και την αστική αποκατάσταση;2. Ποια η κύρια απασχόληση των φτωχών και ποια των ευπόρων προσφύγων;3. Ποιες η διαφορές στην αποκατάσταση μεταξύ φτωχών, ευπόρων και

απόρων προσφύγων;

Γ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΗΓΩΝ

1. Παράθεμα 16 (σελ. 158): Η πηγή αναφέρεται στον προσφυγικό συνοικισμό της Τούμπας Θεσσαλονίκης. Το ιδιαίτερο που μαθαίνουμε από την πηγή είναι ότι οι πρόσφυγες αρχικά εγκαταστάθηκαν σε στρατιωτικούς θαλάμους («θαλάματα») οι οποίοι, καθώς έφυγαν οι Τούρκοι στρατιώτες, χρησιμοποιήθηκαν ως κατοικίες. Στη συνέχεια χτίστηκαν κανονικά σπίτια, το οποία αντικατέστησαν τους θαλάμους, γεγονός που προκάλεσε στους πρόσφυγες ένα πραγματικό αίσθημα αποκατάστασης. Τέλος, η πηγή υποδηλώνει το θρησκευτικό συναίσθημα των προσφύγων, που όπως ξέρουμε, ήταν ιδιαίτερα έντονο. Το παράθεμα, μαρτυρία ενός Καππαδόκη, μπορεί να συσχετιστεί με την αφήγηση των σελ. 158 - 159 («Για τη στέγαση…οικογένειες για τη στέγασή τους».

2. Παράθεμα 17 (σελ. 159): Η πηγή αποτελεί μαρτυρία πρόσφυγα του 1923, η οποία, αρχικά, κατέφυγε στην Τρίπολη, μαζί με τα τρία της παιδιά. Εν συνεχεία πήγε στην Αθήνα, όπου, μετά από δυο νύκτες στο σταθμό και παρακάλια «στα Υπουργεία», έζησε για έξι μήνες μέσα στις αποθήκες ενός εργοστασίου. Στα 1924 μας λέει ότι έμαθε ότι γίνονται συνοικισμοί για τους πρόσφυγες. Μας δίνει μάλιστα εντυπωσιακές πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο κατοχύρωνε ένας πρόσφυγας σπίτι μέσα στο συνοικισμό αλλά και για τις συνθήκες της ζωής της προσφυγιάς. Τέλος, η κατακλείδα της αφήγησης αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα του ήθους και της καρτερικότητας αλλά και του παράπονου με το οποίο έζησαν οι πρόσφυγες. Από το βιβλίο μπορούν να παραλληλιστούν οι αναφορές για την ίδρυση των συνοικισμών: «Για τη στέγαση των αστών προσφύγων…για τη στέγασή τους» (σελ. 158 – 159).

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Με βάση το παράθεμα 17 και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσειςα) να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντραβ) να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των άπορων και των εύπορων προσφύγων (Εξετάσεις 2003).

Δ. Η ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΩΝ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

1. Η αποζημίωση των ανταλλαξίμων

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Όπως είδαμε…το κράτος υποδοχής»: Η πρόβλεψη της αποζημίωσης των ανταλλαξίμων (άρθρο 9 της Σύμβασης της Λοζάνης).

2. «Το έργο…Ανταλλαγής Πληθυσμών»: Φορείς που θα διεκπεραίωναν την εκτίμηση των περιουσιών.

3. «Το έργο…την προκαταβολή αυτή»: Η λύση της προκαταβολής.4. «Η προσωρινή εκτίμηση…αποκατασταθεί»: Η προσωρινή εκτίμηση των

περιουσιών (προϋπόθεση της χορήγησης προκαταβολής). 5. «Για την οριστική…τουρκική πλευρά»: Η ματαίωση της οριστικής

εκτίμησης. Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Από πού προβλέπονταν η αποζημίωση των προσφύγων για τις περιουσίες που εγκατέλειψαν στη χώρα προέλευσης;

2. Ποιοι φορείς ανέλαβαν το έργο της εκτίμησης των περιουσιών;3. Ποια υποκατάτατη μορφή πήρε η αποζημίωση των προσφύγων και γιατί;4. Ποιοι ανέλαβαν την προσωρινή εκτίμηση των περιουσιών και με ποιο

τρόπο γίνονταν αυτή;5. Τι απέγινε το έργο της οριστικής εκτίμησης των περιουσιών;

Γ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΗΓΩΝΠαράθεμα 18 (σελ. 160): Το παράθεμα συνδέεται με ολόκληρη την ιστορική

αφήγηση και αναφέρεται στο ένατο άρθρο της Σύμβασης της Λοζάνης, που αφορά στην αποζημίωση των ανταλλαξίμων για τις περιουσίες που εγκαταλείφθηκαν στις δύο χώρες από τις οποίες οι πρόσφυγες μετανάστευσαν. Για την περιουσία των ανταλλάξιμων είναι γνωστό ότι, σύμφωνα με τη Σύμβαση της Λοζάνης, οι πρόσφυγες είχαν δικαίωμα να μεταφέρουν την κινητή περιουσία τους και ακολούθως να πάρουν από το κράτος στο οποίο μετανάστευαν, ως αποζημίωση, περιουσία ίσης αξίας με την ακίνητη περιουσία που εγκατέλειπαν φεύγοντας.

Συγκεκριμένα, το ένατο άρθρο όριζε ότι τις διατάξεις σύμφωνα με τις οποίες θα γινόταν η εκκαθάριση των περιουσιών των μεταναστών από τις μικτές επιτροπές, όπως αυτές είχαν οριστεί από το άρθρο 11.

Επίσης, διευκρίνιζε ότι θα εκκαθαρίζονταν με τους ίδιου όρους οι περιουσίες που βρίσκονταν σε υπό ανταλλαγή περιοχές αλλά ανήκαν σε ναούς ή ευαγή ιδρύματα όπως και οι περιουσίες που βρίσκονταν σε περιοχές ου δεν υπάγονταν σε υπό ανταλλαγή περιοχές.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ Να δώσετε τους ορισμούς των όρων:

α. Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγήςβ. Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής Πληθυσμώνγ. Γραφεία Ανταλλαγής Πληθυσμώνδ. Ανώτατο Συμβούλιοε. Πρωτοβάθμιες και Δευτεροβάθμιες Επιτροπές Εκτίμησης.

2. Η ελληνοτουρκική προσέγγιση

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Μετά την υπογραφή…εφαρμόστηκαν ποτέ»: Η Σύμβαση της Άγκυρας και η Συμφωνία των Αθηνών.

2. «Τον Αύγουστο…των προσφύγων»: Η «τουρκική» πολιτική του Βενιζέλου κατά τη δεύτερή του διακυβέρνηση.

3. «Στις 10 Ιουνίου 1930…των δύο χωρών»: Η Συμφωνία της Άγκυρας.4. «Η συμφωνία ολοκληρώθηκε…του άλλου κράτους»: Το Σύμφωνο φιλίας,

ουδετερότητας και διαιτησίας – το Πρωτόκολλο για τον περιορισμό των ναυτικών εξοπλισμών – η Σύμβαση εμπορίου, εγκατάστασης και ναυτιλίας.

5. «Οι μεταγενέστερες…και του 1933»: Οι συνέπειες των ελληνοτουρκικών συμφωνιών (τέσσερις συνέπειες).

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Να αναφέρετε το σύνολο των ελληνοτουρκικών συμφωνιών από το 1925 ως το 1930.

2. Τι περιλάμβανε η Συμφωνία της Άγκυρας;3. Τι επιδίωκε ο Βενιζέλος με τη Συμφωνία αυτή;4. Ποιες θα μπορούσαν να θεωρηθούν «παράπλευρες απώλειες» της

Συμφωνίας της Άγκυρας;

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να συγκρίνετε τη Σύμβαση της Λοζάνης με τη Σύμβαση της Άγκυρας (ομοιότητες – διαφορές).

2. Χρησιμοποιώντας σχετικά χωρία από την πηγή της σελίδας 102 του βιβλίου της Ιστορίας Γενικής Παιδείας με τον τίτλο «Επιστολή του Ελ. Βενιζέλου προς τον Τούρκο πρωθυπουργό…» και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να εξηγήσετε τους στόχους του Ελευθερίου Βενιζέλου αναφορικά με την ελληνοτουρκική προσέγγιση κατά τα έτη 1928-1930 και να αποτιμήσετε κατά πόσο οι στόχοι αυτοί επιτεύχθηκαν με τις ελληνοτουρκικές συμφωνίες του 1930.

Ε. Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

1. Η ενσωμάτωση των προσφύγων

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Η αποκατάστσαση …«τιτάνιο»: Το τιτάνιο έργο της αποκατάστασης, παρά τις αντικειμενικές δυσχέρειες (τέσσερις πηγές δυσχερειών).

2. «Μεγάλο μέρος…επιτεύχθηκε»: Η συμβολή της ΕΑΠ – τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της.

3. «Οι πρόσφυγες…τουρκόφωνοι»: Η κοινωνική και πολιτισμική ανομοιογένεια των προσφύγων.

4. «Όσοι εύποροι…με τους γηγενείς»: Η ενσωμάτωση των εύπορων προσφύγων.

5. «Για τη μεγάλη όμως μάζα…ευαγή ιδρύματα»: Η δυσκολία ενσωμάτωσης των φτωχών προσφύγων (α) Οι αιτιάσεις τους απέναντι στο κράτος (τέσσερις αιτιάσεις).

6. «Σε γενικές γραμμές…αμφισβητούσαν»: Η δυσκολία ενσωμάτωσης των φτωχών προσφύγων (β) Οι αιτιάσεις τους απέναντι των γηγενών και οι αιτιάσεις των γηγενών απέναντι στους πρόσφυγες.

7. «Η διάσταση…νέα πατρίδα τους»: Οι αντιθέσεις προσφύγων – γηγενών.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποια η διαφορά ανάμεσα στην αποκατάσταση και την αφομοίωση των προσφύγων;

2. Ποια η διαφορά ανάμεσα στην αφομοίωση των εύπορων και στην αφομοίωση των φτωχών προσφύγων;

3. Που οφείλόνταν οι δυσκολίες αφομοίωσης των προσφύγων;4. Ποια τα παράπονα των προσφύγων απέναντι στο κράτος;5. Πώς θα χαρακτηρίζατε τη σχέση των προσφύγων με τους γηγενείς;6. Σε ποιους τομείς εκδηλώθηκαν οι αντιθέσεις προσφύγων – γηγενών και

ποιες ήταν αυτές;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

«…τις πολιτικές περιστάσεις κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930»: Ας μη ξεχνάμε ότι, στο διάστημα των δύο αυτών δεκαετιών έχουμε επτά πραξικοπήματα (Πλαστήρας, Γαργαλίδης/Λεοναρδόπουλος, Πάγκαλος, Κονδύλης, Πλαστήρας, Βενιζελικοί αξιωματικοί, Κονδύλης) και μια νεοσύστατη αβασίλευτη δημοκρατία του 1924 η οποία με δυσκολία προσπαθεί να σταθεί στα πόδια της (καταλύεται το 1935). Και όλα αυτά μέσα σε ένα σταθερό πλαίσιο: τον εθνικό διχασμό βενιζελικών – αντιβενιζελικών, ο οποιος καλώς κρατεί και ο οποίος συνεπάγεται αποταξίες στρατιωτικών, διώξεις πολιτών, εκτοπίσεις και απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων ένθεν κακείθεν.

Δ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΗΓΩΝ

Παράθεμα 19 (σελ. 165) : Το παράθεμα μας μιλάει για την εγκατάσταση ομάδας προσφύγων στην Κέρκυρα και τα προβλήματα επικοινωνίας αλλά και αμοιβαίας αποδοχής μεταξύ της ομάδας αυτής και των Κερκυραίων («Δεν ρωτάει κανένας Ποιοι είστε, τι θέλετε; Μια αδιαφορία. Δεν μας έδωσαν τίποτα να φάμε. ..Μια καλημέρα μονο μας έλεγαν. ..Στην αρχή δεν ταιριάζαμε με τους Κερκυραίους. Άλλες συνήθειες αυτοί, άλλες εμείς. Γλώσσα δεν ξέραμε, δεν μπορούσαμε να συνενοηθούμε μαζί τους»). Ακολουθεί, με το χρόνο, η αμοιβαία προσέγγιση («Μετά όμως τα φτιάξαμε. Πολλά συνοικέσια έγιναν. Κερκυραίοι πήραν προσφυγοπούλες»). Το απόσπασμα συμπληρώνει τις σελ. 165,166 του βιβλίου που αναφέρονται στις σχέσεις προσφύγων – γηγενών.

Ε. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Λαμβάνοντας υπόψη σας την πηγή που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφέρετε τι γνωρίζετε για τη διάσταση μεταξύ γηγενών και προσφύγων.

2. Οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Η Μικρασιατική καταστροφή…νεοελληνικού έθνους»: Το προσφυγικό ζήτημα ως ιστορικό μέγεθος.

2. «Με την ανταλλαγή…δεκαετίες»: Οι επιπτώσεις της ανταλλαγής των πληθυσμών στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

3. «Ο πληθυσμός…προσφύγων σε αυτά»: Πληθυσμιακές επιπτώσεις από την έλευση των προσφύγων (α. αύξηση του συνολικού πληθυσμού β. αύξηση του βαθμού αστικοποίησης γ. διόγκωση των αστικών κέντρων).

4. «Σημαντικότερες ήταν …εθνικό κορμό»: Εθνολογικές επιπτώσεις (α. μείωση του ποσοστού των μη Ελλήνων ορθοδόξων β. αύξηση της εθνικής ομογενοποίησης Δ. Θράκης και Ηπείρου γ. πλήρης εξελληνισμός Κρήτης, Λέσβου, Λήμνου δ. καθοριστικής σημασίας αύξηση της εθνικής ομογενοποίησης της Μακεδονίας ε. καθοριστικής σημασίας εποικισμός αραιοκατοικημένων περιοχών της Β. Ελλάδας).

5. «Για ένα διάστημα …στην πατρίδα τους»: Οι συνέπειες της άφιξης των προσφύγων στην αγροτική οικονομία.

6. «Η άφιξη των προσφύγων…ενδυμάτων»: Οι συνέπειες της άφιξης των προσφύγων στη βιομηχανική παραγωγή.

7. «Οι πρόσφυγες…ταυτότητας»: Η συμβολή των προσφύγων στον πολιτισμό.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Πως θα αξιολογούσατε το γεγονός της έλευσης και αποκατάστασης των προσφύγων σε σχέση με τη σύνολη πορεία του νεοελληνικού κράτους;

2. Ποιες οι επιπτώσεις από την έλευση των προσφύγων α) στην εξωτερική πολιτική του κράτους και ειδικότερα στις σχέσεις με την Τουρκία; β) στην πληθυσμιακή – εθνολογική του εξέλιξη; γ) στον τομέα της αγροτικής παραγωγής; δ) στον τομέα της βιομηχανικής παραγωγής;

Γ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΙΝΑΚΑ

Πίνακας 3 (σελ. 167) «Οι δέκα δήμοι …(1928)

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Να επιλέξετε τη σωστή εκδοχή, στις ασκήσεις που ακολουθούν:1. Ο πληθυσμός της Ελλάδας την περίοδο 1920-1928 αυξήθηκε περίπου κατά

α. 10% β. 20% γ. 25% δ. 30%.2. Το ποσοστό των μη Ελλήνων ορθοδόξων του ελληνικού κράτους κατά το

1928 ήταν α. 6% β. 32% γ. 48% δ. 52%.3. Το ποσοστό των μη Ελλήνων ορθοδόξων της Μακεδονίας ήταν το 1920 α.

24% β. 32% γ. 48% δ. 52%4. Ο αριθμός των βιομηχανικών μονάδων διπλασιάστηκε την περίοδο α.

1919-1928 β. 1921-1930 γ. 1922-1932 δ. 1924-19325. Πρόσφυγες οργανοπαίχτες και τραγουδιστές κυριάρχησαν στη λαϊκή

μουσική μέχρι το α. 1930 β. 1940 γ. 1950 δ. 1960.

Ε. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

1. Η οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Μέσα σε μια απερίγραπτη…διεθνή προστασία»: Η ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας.

2. «Οι ξένοι Ναύαρχοι…8 Φεβρουαρίου 1899»: Η οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας (Σχέδιο Συντάγματος – Εκλογές για Συντακτική Συνέλευση).

3. «Το Σύνταγμα…Βενιζέλος»: Το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας και η πρώτη κυβέρνηση.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Πώς θα περιγράφατε το κλίμα μέσα στο οποίο ανέλαβε τα καθήκοντά του ο πρίγκιπας Γεώργιος ως Ύπατος Αρμοστής;

2. Ποια ήταν η συγκρότηση της Επιτροπής που ορίστηκε για την εκπόνηση του σχεδίου του κρητικού συντάγματος;

3. Ποια ήταν η συγκρότηση της συντακτικής συνέλευσης που θα εκπονούσε το νέο Σύνταγμα;

4. Ποιο ήταν το πρότυπο με βάση το οποίο συντάχθηκε το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ - ΦΡΑΣΕΩΝ

«…ο εντολοδόχος των Μεγάλων Δυνάμεων πρίγκιπας Γεώργιος ανέλαβε τα καθήκοντά του …Το νησί τέθηκε υπό διεθνή προστασία»: Κατά την περίοδο 1833-98, η πρώτη αντίδραση ενάντια στην αιγυπτιακή κατοχή ξεκίνησε από μια άοπλη συγκέντρωση ενάντια στη φορολογική πολιτική του Mεχμέτ-Aλί που πραγματοποιήθηκε στις Mουρνιές της Kυδωνίας στις 20 Σεπτεμβρίου 1833. H συνέλευση απέστειλε αναφορά στις Δυνάμεις με την οποία ζητούσε την προστασία τους. Tο κίνημα απέτυχε παντελώς και οι σαράντα ένας πρωταίτιοι απαγχονίστηκαν.Στα 1841, σε μια κρίσιμη καμπή του Aνατολικού Ζητήματος, ξέσπασαν στις 22 Φεβρουαρίου ταυτόχρονα οι εξεγέρσεις των αδελφών Xαιρέτη και του Bασιλογιώργη με προκηρύξεις υπέρ της ελευθερίας και υπομνήματα προς τους βασιλείς των Δυνάμεων. Tην ίδια περίοδο ο λόγιος Eμμανουήλ Bυβιλάκης εκδίδει την πρώτη επαναστατική εφημερίδα της Kρήτης με τίτλο Pαδάμανθος.H εξέγερση αυτή κλείνει έναν κύκλο που άνοιξε η Eπανάσταση το 1821.

Στο εξής, μετά το 1856, έτος έκδοσης του Χάττ-ι Χουμαγιούν οι εξεγέρσεις θα αφορούν την εφαρμογή των προνομίων και των κανονισμών που είχε παραχωρήσει η Πύλη. Mε την πρώτη από αυτές, το κίνημα του Mαυρογένη (Aπρίλιος-Iούνιος 1858) οι Kρητικοί πετυχαίνουν την έκδοση του φιρμανιού της 7ης Ιουλίου 1858, το οποίο επέτρεπε την οπλοφορία και τη σύσταση δημογεροντιών στις έδρες των τριών διαμερισμάτων.Ύστερα από μια μακρά σιωπή στα 1866 οι Kρητικοί αντιδρούν στις αυθαιρεσίες του γενικού διοικητή με υπομνήματα προς το σουλτάνο και τις Δυνάμεις. Παρά τη δυσμενή διεθνή συγκυρία οι Kρητικοί προχωρούν σε ένοπλες εξεγέρσεις. Tους εξεγερμένους ενίσχυσαν ομάδες ελλήνων και ευρωπαίων, γαριβαλδίνων κυρίως, εθελοντών, αξιωματικοί του Eλληνικού Στρατού που εγκατέλειπαν τις θέσεις τους και ημισυνωμοτικές ενώσεις και κομιτάτα υποστήριξης. Oι στρατιωτικές δυνάμεις των εξεγερμένων ήταν σαφώς μικρότερες σε όγκο από τις τουρκοαιγυπτιακές και τους έλειπε ο συντονισμός υπό μια ενιαία διοίκηση, την οποία ούτε ο συνταγματάρχης Πάνος Kορωναίος κατάφερε να οργανώσει μετά την άφιξή του το Σεπτέμβριο του 1866.Tο Nοέμβριο ο Kωστής Γιαμπουδάκης ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη της μονής Aρκαδίου θάβοντας κάτω από τα ερείπιά της όσους στασιαστές και αμάχους είχαν κλειστεί εκεί μαζί με τους πολιορκητές τους. Tο γεγονός προκάλεσε συγκίνηση και ισχυρό κύμα υποστήριξης στην Eυρώπη και ανακάλεσε μνήμες από το Kούγκι και το Mεσολόγγι.Tο ευνοϊκό κλίμα αντιστράφηκε σύντομα υπέρ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η οποία κέρδιζε στα πεδία των μαχών. Aποκομμένοι από την Eλλάδα, υπό τις απειλές της Πύλης για πόλεμο και υπό την πίεση των Δυνάμεων οι ηγέτες της εξέγερσης εξοντώθηκαν, διώχτηκαν ή παραδόθηκαν. Tο 1869 η εξέγερση έχει σβήσει με μόνο κέρδος τον Oργανικό Nόμο του 1868.

Oι καταστρατηγήσεις του "Oργανικού Nόμου" οδήγησαν στη συγκρότηση της Παγκρητίου Eπανασταστικής Συνέλευσης το 1878, αλλά και πάλι το μόνο κέρδος της εξέγερσης ήταν η "Xάρτα της Xαλέπας" (1878), αποτέλεσμα κυρίως του διπλωματικού παιχνιδιού στο Bερολίνο. Tο 1889 η ατυχής κήρυξη της Ένωσης από το κόμμα των Kαραβανάδων οδήγησε στην ανάκληση του Xάρτη και σε περίοδο τρομοκρατίας κατά των χριστιανών.

H τελευταία εξέγερση του αιώνα ξεκίνησε με πολύ πιο ρεαλιστικούς στόχους. Mε την ίδρυση της Mεταπολιτευτικής Eπιτροπής και την ψήφιση του υπομνήματος του Mανούσου Kούνδουρου στις 3 Σεπτεμβρίου 1895 που ζητούσε να ανακηρυχτεί η Kρήτη αυτόνομη πολιτεία φόρου υποτελής στο σουλτάνο. Mε το "Nέο Oργανισμό" του Aυγούστου 1896 η κατάσταση έδειχνε να εκτονώνεται. Όμως η αποστολή ελληνικών ένοπλων δυνάμεων στις αρχές του 1897 αλλάζει το σκηνικό. Στις πολεμικές επιχειρήσεις εμπλέκονται εκτός από την Πύλη και τους Kρητικούς το ελληνικό κράτος και οι Δυνάμεις. O ατυχής πόλεμος στη Θεσσαλία (8 Απριλίου-8 Μαΐου 1897) σήμανε το προσωρινό τέλος των ελληνικών διεκδικήσεων για Ένωση.

Tο μαξιμαλιστικό αίτημα της Ένωσης εγκαταλείφτηκε και οι Kρητικοί αποδέχτηκαν τη λύση της ανακήρυξης του νησιού σε Aυτόνομη Hγεμονία υπό τον πρίγκιπα Γεώργιο, ο οποίος αποβιβάστηκε ως Ύπατος Aρμοστής στη Σούδα στις 9 Δεκεμβρίου 1898.

Δ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΗΓΩΝ – ΕΙΚΟΝΩΝ1. Χάρτης Διεθνούς Προστασίας (σελ. 206): Παρουσιάζεται ο χάρτης με

τους τέσσερις νομούς της Κρήτης, τους οποίους είχαν αναλάβει υπό την προστασία τους η Γαλλία, η Ρωσία, η Αγγλία και η Ιταλία. Το καθεστώς της διεθνούς προστασίας είχε επιβληθεί μετά τον ατυχή για την Ελλάδα ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και συμμαχικά αγήματα είχαν εγκατασταθεί μόνιμα στο νησί, αφενός για να το προστατέψουν αποτελεσματικά από κινήσεις ανταπόδοσης των Τουρκοκρητικών και αφετέρου για να υπάρξει προστασία των μουσουλμανικών στοιχείων του νησιού από τους χριστιανούς λόγω των πολιτειακών αλλαγών που διαδοχικά λάμβαναν χώρα στο νησί.

2. Η σημαία της Κρητικής Πολιτείας (σελ. 207): Είναι ενδιαφέρον το ότι η σημαία ενώ κατά τα τρία τέταρτά της είναι ίδια με την ελληνική, κατά το ένα τέταρτο μοιάζει με την τουρκική αλλά χωρίς το μισοφέγγαρο. Το γεγονός υπαινίσσεται τη συγκυριαρχία στο νησί χριστιανών και μουσουλμάνων. (βλ. και «Η κρητική σημαία …υπό διεθνή προστασία» σελ. 206).

3. Ο Ύπατος Αρμοστής …καθηκόντων του (σελ. 207): Παρουσιάζεται η εικόνα του Ύπατου Αρμοστή της Κρήτης πρίγκιπα Γεώργιου, δευτερότοκου γιου του βασιλιά της Ελλάδας Γεώργιου ανάμεσα στους ναυάρχους των Μ. Δυνάμεων. Η εικόνα μπορεί να συσχετιστεί με το απόσπασμα «Μέσα σε μια απερίγραπτη φρενίτιδα…τέθηκε υπό διεθνή προστασία» (σελ. 206).

4. Παράθεμα 7 (σελ. 206): Το παράθεμα μπορεί να συσχετιστεί με το απόσπασμα της σελ. 206 που προαναφέρθηκε και αποτελεί τμήμα των δηλώσεων του πρίγκιπα αμέσως μετά την άφιξή του στην Κρήτη. Υπόσχεται την καταβολή εκ μέρους του κάθε δυνατής προσπάθειας για την ευημερία του κρητικού λαού, της καλής, δίκαιης και αμερόληπτης διοίκησης, της απόκτησης αληθινής ασφάλειας για όλους, την οποία μπορούν να εγγυηθούν μόνο οι επωφελείς νόμοι και η ορθή τήρηση των θεσμών του κράτους. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω δηλώσεων αποτέλεσε και η οργάνωση του νέου πολιτικού σχήματος που ονομάστηκε Κρητική Πολιτεία.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Αφού μελετήσετε το παράθεμα που ακολουθεί και αξιοποιήσετε τις ιστορικές σας γνώσεις, να επισημάνετε με ποιον τρόπο οργανώθηκε η Κρητική Πολιτεία.

2. Η περίοδος της δημιουργίας

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Η πρώτη κυβέρνηση…δάσκαλοι»: Δείγματα του έργου της πρώτης κυβέρνησης (οκτώ δείγματα).

2. «Ένα σοβαρό ζήτημα…εγκατάστασής του»: Η ρύθμιση του εκκλησιαστικού ζητήματος.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

Ποιο υπήρξε το έργο της πρώτης κυβέρνησης της Κρητικής Πολιτείας και ποια σοβαρά ζητήματα αντιμετώπισε;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ – ΦΡΑΣΕΩΝ

«..οργάνωση του λεπροκομείου της Σπιναλόγκας»: Η νησίδα Σπιναλόγκα (από τις λατινικές λέξεις spina = άκανθα και longa = μακριά) βρίσκεται στην είσοδο του κόλπου της Ελούντας και στο βόρειο μέρος του κόλπου Μιράμπελο.

Το 1903, με απόφαση της Κρητικής Πολιτείας, ορίστηκε ως τόπος διαμονής των λεπρών της Κρήτης, ενώ στα χρόνια που ακολούθησαν αποτέλεσε τον τόπο απομόνωσης όλων των λεπρών της χώρας. Το Λεπροκομείο που ιδρύθηκε στη Σπιναλόγκα και λειτούργησε μέχρι το 1957, διέθετε διευθυντή ιατρό, νοσηλευτικό προσωπικό, επιστάτη, καθαριστές, οικονομική υπηρεσία και ιερέα. Οι άρρωστοι κατοίκησαν στα κτίρια του τουρκικού οικισμού, αλλά και σε σύγχρονα κτίρια που κατασκευάστηκαν κατά τη δεκαετία του ΄30. Μεγάλα τμήματα του βενετικού τείχους καταστράφηκαν, το 1939, με δυναμίτιδα προκειμένου να ανοιχθεί ο περιμετρικός δρόμος, που υπάρχει σήμερα στη νησίδα. Σήμερα, ο επισκέπτης μπορεί να βρεθεί στη νησίδα της Σπιναλόγκας με καραβάκια που φεύγουν από τον Άγιο Νικόλαο, το χωριό της Ελούντας και τον παραλιακό οικισμό της Πλάκας. Ο τελευταίος πιθανολογείται ότι χτίστηκε από μερικούς κατοίκους της περιοχής μετά την ίδρυση του Λεπροκομείου, καθώς η παραλία της Πλάκας ήταν το σημείο απ' όπου περνούσαν τους λεπρούς απέναντι, στο νησί.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Σε κάθε μια από τις παρακάτω ερωτήσεις να επιλέξετε τη σωστή απάντηση:1. Η πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας προώθησε πολύ γρήγορα: α. νόμους και συνταγματικές ρυθμίσεις β. διατάγματα και νόμους

γ. διατάγματα και συνταγματικές ρυθμίσεις δ. νόμους και αλλαγές σε όλους τους τομείς.

2. Η Κρητική Πολιτεία δεν ασχολήθηκε με:α. έκδοση διαταγμάτων β. κοπή κρητικού νομίσματος

γ. ίδρυση Κρητικής Τράπεζας δ. οργάνωση Χωροφυλακής με Κρητικούς αξιωματικούς και υπαξιωματικούς.

3. Στο χώρο της υγείας η Κρητικής Πολιτεία με την οργάνωση του καθαρτηρίου της Σπιναλόγκας αντιμετώπισε το μεγάλο πρόβλημα της/του: α. πανούκλας β. λοιμού γ. λέπρας δ. τύφου.

4. Λύση στα ζητήματα της εκκλησίας έδωσε:α. ο Οργανικός Νόμος του 1900β. ο Οργανικός Νόμος του 1901γ. ο Οργανικός Νόμος του 1903δ. ο Οργανικός Νόμος του 1905.

3. Τα πρώτα νέφη

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Το θετικό και αισιόδοξο…ψυχολογία των Κρητών»: Ο πρώτος τριγμός στο οικοδόμημα της Κρητικής Πολιτείας. (Οι υπερεξουσίες του Ηγεμόνα – Το θεσμικό κενό – Ο παραγκωνισμός των Κρητών).

2. «Αλλά το πιο σημαντικό…αξιωματικούς»: Ο δεύτερος τριγμός στο οικοδόμημα της Κρητικής Πολιτείας. (Το ζήτημα της Ένωσης και η διαφωνία Γεωργίου – Βενιζέλου).

3. «Η διάσταση των απόψεων…κλίμα διχασμού»: Ο «διχασμός».

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Για ποιους λόγους τέθηκε υπό αμφισβήτηση η διακυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας από το Γεώργιο;

2. Σε τι συνίστατο η διαφορά απόψεων μεταξύ Γεωργίου και Βενιζέλου όσον αφορά στο ζήτημα της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα;

Γ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Παρέλαση Άγγλων (σελ. 209): Εικονίζεται ένα άγημα Άγγλων στρατιωτών να παρελαύνει στην πόλη του Ηρακλείου. Η ύπαρξη των στρατιωτών των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν μια από τις παραμέτρους της επέμβασής τους στον έλεγχο του αρμοστειακού καθεστώτος, ενώ και Ιταλοί αξιωματικοί και υπαξιωματικοί (καραμπινιέροι) χρησιμοποιήθηκαν για την οργάνωση της χωροφυλακής της Κρητικής Πολιτείας.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, διαφωνώντας με το Γεώργιο ως προς τον τρόπο διεκδίκησης της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα, θεωρούσε ότι η απομάκρυνση των ξένων στρατευμάτων από τις κρητικές πόλεις και η αντικατάστασή τους από ντόπια πολιτοφυλακή, με Έλληνες αξιωματικούς, θα αποτελούσε την πρώτη από τις βαθμιαίες κατακτήσεις με τις οποίες θα επιτυγχάνονταν ο στόλος της ένωσης. (Βλ. σελ. 209).

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ1. Ποια σοβαρά προβλήματα αντιμετώπισε κατά την εφαρμογή του το πρώτο

Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας;

2. Ποια άποψη διατύπωσε ο πρίγκιπας Γεώργιος και ποια ο Ελευθέριος Βενιζέλος για το ζήτημα της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα;

3. Ποιες υπήρξαν οι συνέπειες της αντιπαράθεσης Γεώργιου και Βενιζέλου στο ενωτικό ζήτημα;

4. Η επανάσταση του Θερίσου (1905)

α. Τα αίτια και οι αφορμές

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Η κρίση κορυφώθηκε…κρητικής αντιπολίτευσης»: Η κορύφωση της κρίσης (απόλυση Βενιζέλου – αρθρογραφία Βενιζέλου – μέτρα Γεώργιου).

2. «Κάτω από τις συνθήκες…Πρίγκιπα»: Η «Ηνωμένη Αντιπολίτευση» - Η τριανδρία.

3. «Στο τέλος…επανάστασης του Θερίσου»: Η αποχή της αντιπολίτευσης από τις εκλογές – η επαναστατική προκήρυξη.

4. «Όλοι πλέον …10 Μαρτίου 1905»: Η έκρηξη της επανάστασης.5. «Το πρωί της ημέρας εκείνης…σκοπούς της επανάστασης»: Η εξέλιξη της

επανάστασης.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Πως εξελίχθηκε η σχέση Βενιζέλου – Γεώργιου ου κατά το διάστημα 1901-1904;

2. Τι εννοούμε με την ονομασία Ηνωμένη Αντιπολίτευση και τι με τον όρο τριανδρία;

3. Με ποια αφορμή ξέσπασε η σύγκρουση Γεώργιου – Ηνωμένης Αντιπολίτευσης και πώς εκδηλώθηκε;

4. Ποια βασικά γεγονότα σηματοδοτούν την εξέλιξη της επανάστασης του Θερίσου;

Γ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΗΓΩΝ – ΕΙΚΟΝΩΝ

1. Η προκήρυξη της αντιπολίτευσης (σελ. 210): Η προκήρυξη αναφέρει τους στόχους του κινήματος (έναν κύριο, που είναι η ένωση με την Ελλάδα και δύο εναλλακτικούς). Τονίζει επίσης το ανυποχώρητο της αντιπολίτευσης όσον αφορά στην υλοποίηση των στόχων αυτών και τον τρόπο μεθόδευσης του αγώνα της. Τέλος, διαβεβαιώνει ότι δε θα θίξει τα πρόσωπα της κυβέρνησης παρά μόνο θα επιδιώξει να αλλάξει το καθεστώς. Βλέπε από το βιβλίο σελ 208-210: «Το πιο σημαντικό ήταν …το προμήνυμα της επανάστασης του Θερίσου».

2. Επαναστάτες του Θερίσου (1905) εικόνα σελ. 211: Εικονίζονται οι επαναστάτες του Θερίσου, δηλ. οι Κρητικοί που αγγίχτηκαν από την προκήρυξη που εξέδωσε η Ηνωμένη Αντιπολίτευση στις 26 Φεβρουαρίου 1905. Τα αίτια της επανάστασης ανάγονται στη σύγκρουση Βενιζέλου – Γεώργιου για το ενωτικό ζήτημα και η έκρηξη όπως και η εξέλιξή της περιγράφονται στο σχολικό βιβλίο, στις σελίδες 210, 211,212 «Όλοι πλέον είχαν πεισθεί …σκοπούς της επανάστασης».

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Ποιες ήταν οι αφορμές και ποια τα αίτια της επανάστασης του Θερίσου; 2. Τι γνωρίζετε για την Ηνωμένη Αντιπολίτευση και για τις ενέργειές της μετά

τις εκλογές του 1904; 3. Τι ζητούσαν οι επαναστάτες με τις προκηρύξεις της 10ης Μαρτίου 1905;

β. Η αντίδραση του Πρίγκιπα

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Η έκρηξη και η ταχύτατη…ροπαλοφόρους»: Η αντίδραση του Πρίγκιπα (τρία μέτρα).

2. «Στην Κρήτη…ορατή»: Οι δύο κυβερνήσεις – Η απειλή εμφυλίου πολέμου.3. «Το βασιλικό περιβάλλον…ανοιχτά»: Η αντίδραση της Αθήνας (αντίδραση

από τρεις πλευρές).

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποια η αντίδραση του Ύπατου Αρμοστή στο κίνημα του Θερίσου;2. Ποια η αντίδραση από την πλευρά του βασιλικού περιβάλλοντος των

Αθηνών; 3. Ποια η αντίδραση του πρωθυπουργού της Ελλάδας;4. Ποιος ο αντίκτυπος του κινήματος στο αίσθημα του μέσου Έλληνα;

Γ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Εικόνα σελ. 212: Στη λιθογραφία, η οποία προβλήθηκε για πολλά χρόνια μετά την επανάσταση και έμεινε ως σύμβολο του κρητικού επαναστατικού αγώνα, υπάρχει μια προφανής σύνδεση της προγενέστερης επαναστατικής δράσης των Κρητών και της τωρινής στο Θέρισο. Η λαϊκή εικόνα της εποχής παρουσιάζει τους εξεγερμένους του Θερίσου μπροστά στους τάφους των ηρώων από τις προηγούμενες κρητικές επαναστάσεις και τις – προσωποποιημένες - Μεγάλες Δυνάμεις. Έτσι, αποτυπώνεται όλο το πάθος τους για την επίτευξη του στόχου της επανάστασης, της ένωσης δηλαδή του νησιού με την Ελλάδα, γεγονός που υποδηλώνεται και με τη σημαία που οι Κρήτες επαναστάτες κρατούν και η οποία πάνω της φέρει το έμβλημα «Ένωσις ή Θάνατος».

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Στις παρακάτω ασκήσεις, να επιλέξετε τη σωστή από τις προτεινόμενες επιλογές:

1. Ο πρίγκιπας, μετά την ταχύτατη επέκταση της επανάστασης καταθορυβήθηκε και προχώρησε στη λήψη σπασμωδικών μέτρων. Έδινε στους επαναστάτες, για να καταθέσουν τα όπλα, προθεσμία:

α. 24 ωρών β. 36 ωρών γ. 48 ωρών δ. 72 ωρών 2. Το νόμο «περί ιδρύσεως σώματος δημοφρουρών» ψήφισε: α. ο ίδιος ο πρίγκιπας με τη συνεργασία των Μεγάλων Δυνάμεων

β. η Κρητική Βουλή με αντιπροσώπους των επαναστατών γ. το αρμοστειακό περιβάλλον

δ. η Κρητική Βουλή, που ενεργούσε κατά τις εντολές του αρμοστειακού περιβάλλοντος. 3. Σε σκληρές δηλώσεις κατά του Βενιζέλου και των συνεργατών του προέβη στις 12 Μαρτίου καλώντας στους εκπροσώπους του αθηναϊκού τύπου ο πρωθυπουργός: α. Χαρίλαος Τρικούπης β. Θεόδωρος Δηλιγιάννης γ. Αλέξανδρος Ζαϊμης δ. Γεώργιος Θεοτόκης.

γ. Η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων και οι διπλωματικοί ελιγμοί του Ελ. Βενιζέλου

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Οι Μεγάλες Δυνάμεις….προς τους επαναστάτες»: Η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στην επανάσταση.

2. «Στο μεταξύ…προς τους επαναστάτες»: Η «προσωρινή Κυβέρνησις της Κρήτης».

3. «Η κρίση μετατοπίστηκε …εθνικής εξεγέρσεως»: Η απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων για διπλωματική λύση - οι λόγοι της απόφασης.

4. «Τα πρώτα υπομνήματα…σουλτανική επικυριαρχία»: Οι διεκδικήσεις των επαναστατών.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποια η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου και πώς ερμηνεύεται;

2. Ποια η στάση των επαναστατών απέναντι στις Μεγάλες Δυνάμεις και την προοπτική επέμβασής τους στην Κρήτη;

3. Ποιο το έργο της «Προσωρινής Κυβερνήσεως της Κρήτης»;4. Γιατί οι Μεγάλες Δυνάμεις κατέφυγαν στην αναζήτηση διπλωματικής

λύσης; 5. Γιατί οι επαναστάτες υπαναχώρησαν σε σχέση με τις αρχικές τους

διεκδικήσεις;

Γ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΗΓΩΝ – ΕΙΚΟΝΩΝ

1. Ο Ι. Σφακιανάκης στον Κρητικό λαό: Όπως προκύπτει από την πηγή, ο πολιτικός Ι. Σφακιανάκης σε πάνδημο συλλαλητήριο στο Ηράκλειο καλεί τον κρητικό λαό να στηρίξει σύσσωμος την επανάσταση, καθώς με αυτό τον τρόπο θα δήλωναν προς τις Μεγάλες Δυνάμεις την καθολική συμπαράσταση των Κρητών απέναντι στους επαναστάτες και τους στόχους της επανάστασης. Επίσης, βλέπε σχολ. βιβλίο σελ. 213-214: «Οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν τήρησαν …αυτομόλησαν προς τους επαναστάτες».

2. Στιγμιότυπο από το μεγάλο συλλαλητήριο στα Χανιά (20 Απριλίου 1905): Απεικονίζεται μια από τις μορφές αντίδρασης του λαού της Κρήτης στις αυταρχικές ενέργειες του πρίγκιπα Γεωργίου και στην κήρυξη του στρατιωτικού νόμου στο νησί μετά την ταχύτατη επέκταση της επανάστασης του Θερίσου και της διάδοσης σε όλο το νησί των επαναστατικών μηνυμάτων της. Πρόκειται για το μεγάλο συλλαλητήριο στα Χανιά, που χρονικά έγινε μετά το πάνδημο συλλαλητήριο στο Ηράκλειο, όπου ο Ιωάννης Σφακιανάκης είχε καλέσει το λαό σε καθολική

συμπαράσταση προς τους επαναστάτες. Σκοπός του ήταν, με τον παλμό του, να διευκολύνει το δυσχερές έργο των επαναστατών, να διαμορφώσει δηλαδή το ευνοϊκότερο δυνατό κλίμα απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ Με βάση το κείμενο που ακολουθεί και τις ιστορικές σας γνώσεις, να

αναφέρετε τι γνωρίζετε για τη στάση των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στην επανάσταση του θερίσου και τις ενέργειες των επαναστατών.

γ. Το τέλος της επανάστασης του Θερίσου και ο θρίαμβος της πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Η επιμονή των επαναστατών…γενικής αμνηστίας»: Η διακοίνωση των Μ. Δυνάμεων.

2. «Οι διαπραγματεύσεις…με την Ελλάδα»: Η υπογραφή της συμφωνίας με τις Μ. Δυνάμεις.

3. «Το κίνημα του Θερίσου…στην Κρήτη»: Η νέα ρύθμιση του Κρητικού Ζητήματος.

4. «Η πολιτική του Βενιζέλου…εθνικής έξαρσης»: Η Β΄ Συντακτική Συνέλευση.

5. «Με νέα απόφασή τους…ελληνική επαρχία»: Νέα απόφαση των Μ. Δυνάμεων – Χαρακτηρισμός της νέας κατάστασης.

6. «Μετά τις εξελίξεις…επίλυσης»: Ο διορισμός του Ζαΐμη ως νέου αρμοστή.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Τι περιλάμβανε το τελεσίγραφο το οποίοι επέδωσαν στην Κρητική Πολιτεία οι Μ. Δυνάμεις στις 2 Ιουλίου 1905;

2. Πως θα αξιολογούσατε το κίνημα του Θερίσου ως προς την επίτευξη των στόχων του;

3. Τι περιλάμβανε η νέα ρύθμιση του Κρητικού Ζητήματος;4. Από ποιον και για ποιο λόγο αντικαταστάθηκε ο πρίγκιπας Γεώργιος στη

θέση του Ύπατου Αρμοστή;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ

Γενική αμνηστεία: Απαγόρευση απαγγελίας, στο παρόν και στο μέλλον, κατηγορίας εναντίον του συνόλου πολιτών οι οποίοι έλαβαν μέρος σε πολιτικό κίνημα ανατρεπτικού χαρακτήρα ή σε άλλη κολάσιμη πράξη.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ Με βάση το υπόμνημα του Βενιζέλου που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις

ιστορικές σας γνώσεις, να παρουσιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελείωσε η επανάσταση του Θερίσου καθώς και τα αποτελέσματά της.

5. Η αρμοστεία του Αλέξανδρου Ζαΐμη (1906-1908)

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης… και της παιδείας»: Η ανάληψη της Ύπατης Αρμοστείας από τον Αλέξανδρο Ζαϊμη – Η διακυβέρνηση Ζαϊμη (πέντε σημεία).

2. «Το πιο σημαντικό…Κρητικού Ζητήματος»: Η χειραφέτηση της Κρήτης (αντικατάσταση των ξένων στρατευμάτων από την κρητική Πολιτοφυλακή).

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποια τα σημαντικότερα σημεία του έργου το οποίο παρήγαγε ο Αλ. Ζαϊμης κατά τη διάρκεια της αρμοστείας του;

2. Ποιο θεωρείται το βασικό γεγονός το οποίο πιστοποιεί τη χειραφέτηση της Κρήτης;

3. Με ποιον τρόπο η Κρητική Βουλή διακήρυξε και επίσημα το γεγονός της χειραφέτησης;

Γ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Αλέξανδρος Ζαΐμης, Ύπατος Αρμοστής (1906-1908) : Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1855. Διετέλεσε πρωθυπουργός της χώρας κατά τα διαστήματα 1897-1899, 1901-1902, 1915, 1916, 1917, 1926-1928. Μάλιστα, κατά την τελευταία του θητεία ο Ζαΐμης επιτέλεσε σημαντικό έργο στον οικονομικό τομέα και σε εκείνον της αποκατάστασης των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Μεταξύ του 1906 και του 1908 διαδέχτηκε το πρίγκιπα Γεώργιο στην Ύπατη Αρμοστεία της Κρήτης. Εκλέχτηκε πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας στις 19 Δεκεμβρίου 1929 και διατήρησε το αξίωμα αυτό ως την παλινόρθωση της βασιλείας το 1935. Πέθανε στη Βιέννη το 1926. (βλ. σχολ. βιβλίο σελ. 216 «Ο Αλέξανδρος Ζαϊμης …και της παιδείας».

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Λαμβάνοντας υπόψη σας το περιεχόμενο της πηγής που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να παρουσιάσετε τις εξελίξεις στα εσωτερικά και εξωτερικά ζητήματα κατά τη διάρκεια της αρμοστείας του Αλέξανδρου Ζαΐμη.

6. Η κατάλυση της Αρμοστείας στην Κρήτη. Το πρώτο ενωτικό Ψήφισμα των Κρητών

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Δύο μεγάλα εξωτερικά γεγονότα…Ρωμυλίας»: Δύο γεγονότα δελεάζουν και υποδαυλίζουν νέες κινητοποιήσεις.

2. «Η ελληνική …ένωσης με την Ελλάδα»: Η ελληνική κυβέρνηση υποδαυλίζει νέες κινητοποιήσεις.

3. «Σε λαϊκή συγκέντρωση…24 Σεπτεμβρίου 1908»: Ενωτικό ψήφισμα (α) από το λαό (β) από την κυβέρνηση.

4. «Για την επίσημη…Κυβέρνηση της Κρήτης»: Η προσωρινή κυβέρνηση της Κρήτης – ο ρόλος της ελληνικής κυβέρνησης.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποιο ρόλο έπαιξε η προσάρτηση της Βοζνίας και της Ερζεγοβίνης από την Αυστρία και της Ανατολικής Ρωμυλίας από τη Βουλγαρία, με ταυτόχρονη ανακήρυξη της Βουλγαρίας σε βασίλειο, για το κρητικό ζήτημα;

2. Ποιος ο ρόλος της ελληνικής κυβέρνησης στην υποδαύλιση και στην υποστήριξη των νέων κρητικών κινητοποιήσεων;

3. Ποια τα βήματα του κρητικού λαού και της κρητικής κυβέρνησης στην κατεύθυνση της ένωσης με την Ελλάδα;

Γ. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ – ΦΡΑΣΕΩΝ

«…η προσάρτηση της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης από την Αυστρία και η ανακήρυξη της Βουλγαρίας σε βασίλειο…»: Η νέα κρίση του Κρητικού δεν ήταν τοπική. Οι Ρώσοι βρίσκονταν ήδη σε επαφή με τους Βρετανούς, οι οποίοι προωθούσαν ανοιχτά από το Μάρτιο του 1908 την αυτονόμηση της Μακεδονίας. Τον Ιούνιο μάλιστα, ο ρώσος και ο βρετανός μονάρχης συναντήθηκαν στο Ρεβάλ – στη σημερινή πρωτεύουσα της Εσθονίας Ταλίν – για να συζητήσουν, μεταξύ των άλλων, και για το Μακεδονικό. Ο διαμελισμός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν προ των πυλών. Στο μεταξύ ο αυστριακός υπουργός Εξωτερικών, ο Έρενταλ, είχε δεχτεί (Ιούλιος 1908) από το ρώσο συνάδελφό του πρόταση να υποστηρίξει την προσάρτηση της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης από την Αυστρία να, σε αντάλλαγμα, η τελευταία υποστήριζε τα ρωσικά σχέδια αναφορικά με το άνοιγμα των Δαρδανελίων στα πλοία του τσάρου. Ο Έρενταλ είχε δεχτεί και τώρα είχε έρθει η ώρα να δράσει. Η συμφωανία τους επισφραγίστηκε στις 16 Σεπτεμβρίου χωρίς όμως να συμφωνηθούν ημερομηνίες για την προσάρτηση. Στο μεταξύ ο Έρενταλ ενθάρρυνε τον Ηγεμόνα Φερδινάνδο της Βουλγαρίας να παραβιάσει κι αυτός τις συνθήκες. Πράγματι, στις 5

Οκτωβρίου οι Βούλγαροι διακήρυξαν την πλήρη ανεξαρτησία τους. Την επόμενη ημέρα, η Αυστρία εξήγγειλε την προσάρτηση της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης. Δύο μέρες αργότερα, στις 8 Οκτωβρίου, οι Κρητικοί διακήρυξαν κι αυτοί την ένωσή τους με την Ελλάδα.

Δ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΗΓΩΝ

«Το ψήφισμα της 24 ης Σεπτεμβρίου 1908 (σελ. 217 ): Το παράθεμα είναι το ενωτικό ψήφισμα που εξέδωσε η Κρητική Κυβέρνηση επισφραγίζοντας το ψήφισμα που ενέκρινε λίγο πιο πριν ο λαός της Κρήτης κατά το συλλαλητήριο στα Χανιά, έπειτα από τις κινητοποιήσεις με αφορμή την προσάρτηση της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης από την Αυστρία και της Ανατολικής Ρωμυλίας από τη Βουλγαρία. Με το ψήφισμα αυτό καταλύθηκε η Αρμοστεία στην Κρήτη, εφόσον κηρύχθηκε η ανεξαρτησία της Κρήτης και η ένωση με την Ελλάδα και ζητήθηκε από τον Βασιλέα να αναλάβει τη διακυβέρνηση της νήσου, ενώ η ίδια η Κρητική Κυβέρνηση δεσμεύτηκε ότι θα κυβερνά μέχρι να αναλάβει τα καθήκοντά του ο Γεώργιος Α΄ και το ίδιο ζήτησε, να κυβερνούν δηλαδή μαζί της, και οι Αρχές της νήσου.

Ε. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Λαμβάνοντας υπόψη σας το περιεχόμενο της πηγής που ακολουθεί και την αφήγηση του βιβλίουα) να προσδιορίσετε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες η κρητική κυβέρνηση εξέδωσε το ενωτικό ψήφισμα της 24ης Σεπτεμβρίου 1908β) να παρουσιάσετε και να αιτιολογήσετε την αντίδραση της Ελλάδας και των Μεγάλων Δυνάμεων στην έκδοση του ψηφίσματος.

7. Τα γεγονότα των ετών 1909 - 1913

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Παρά τις έντονες …ιστό της»: Η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων στο κίνημα του 1908.

2. «Το πολιτικό κενό…στην Κρήτη»: Οι εκλογές τους Μαρτίου 1910 και ο Ελ. Βενιζέλος.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Με ποιο τρόπο αντέδρασαν οι Μ. Δυνάμεις στο κίνημα του 1908;2. Πως καλύφθηκε το πολιτικό κενό στη διακυβέρνηση της Κρήτης μετά την

παραίτηση της Προσωρινής Κυβέρνησης;

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τις ακόλουθες προτάσεις:1. Η Τουρκία προέβη σε έντονες διαμαρτυρίες μετά την έκδοση του ενωτικού

ψηφίσματος της Κρήτης. Σωστό Λάθος2. Οι Μ. Δυνάμεις αντέδρασαν δυναμικά μετά την έκδοση του ενωτικού

ψηφίσματος της Κρήτης και δεν αποδέχθηκαν τις νέες εξελίξεις Σωστό Λάθος3. Οι Μ. Δυνάμεις φάνηκαν να αποδέχονται σιωπηρά τις νέες εξελίξεις και

προχώρησαν σε επίσημη αναίρεση του πολιτικού καθεστώτος. Σωστό Λάθος4. Η κυβέρνηση της Κρήτης παραιτήθηκε όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις

απέκοψαν τον ιστό της ελληνικής σημαίας στο φρούριο του Φιρκά. Σωστό Λάθος 5. Το πολιτικό κενό στη διακυβέρνηση της Κρήτης μετά την απαίτηση της

Προσωρινής Κυβέρνησης καλύφθηκε από το κόμμα του Ελ. Βενιζέλου που σχημάτισε κυβέρνηση το Μάρτιο του 1910 Σωστό Λάθος

8. Η μετάκληση του Βενιζέλου στην Αθήνα και οι επιπτώσεις στο Κρητικό Ζήτημα

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Λίγους μήνες μετά…Σεπτέμβριος 1910»: Η πρόσκληση του Στρατιωτικού Συνδέσμου στο Βενιζέλο.

2. «Η εξέλιξη αυτή…και ασφαλέστερα»: Τα αισθήματα του κρητικού λαού απέναντι στην ανάληψη της πρωθυπουργίας από το Βενιζέλο.

3. «Αλλά ο Βενιζέλος…δυσάρεστος»: Η στάση του πρωθυπουργού Βενιζέλου απέναντι στο κρητικό ζήτημα.

4. «Η σταθερή άρνησή του…ένοπλα τμήματα»: Η αντίδραση στην πολιτική Βενιζέλου.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Για ποιο λόγο ο Βενιζέλος έπαψε να ασκεί τα καθήκοντα του προέδρου της Κρητικής Κυβέρνησης που συγκροτήθηκε μετά τις εκλογές του Μαρτίου 1910;

2. Γιατί η στάση των Κρητικών απέναντι στο Βενιζέλο μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας χαρακτηρίζεται αμφιθυμική;

3. Με ποιο τρόπο ο Βενιζέλος αξιοποίησε τη θέση του ως πρωθυπουργού προκειμένου να συνδράμει στην επίλυση του κρητικού ζητήματος;

4. Με ποιο τρόπο εκφράστηκε η δυσαρέσκεια μερίδας Κρητών απέναντι στο Βενιζέλο μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας της Ελλάδας από τον τελευταίο;

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να παρουσιάσετε την πολιτική στάση του Βενιζέλου απέναντι στο Κρητικό ζήτημα ως πρωθυπουργού της Ελλάδας μέχρι το 1912.

9. Η οριστική λύση του Κρητικού ζητήματος

Α. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Εκείνο που δεν είχε…12 Οκτωβρίου 1912»: Η είσοδος Κρητών βουλευτών στο ελληνικό κοινοβούλιο – Η αποστολή του Στέφανου Δραγούμη στην Κρήτη.

2. «Τα γεγονότα…εξαφανιστεί από την Κρήτη»: Η υποστολή της σημαιών των Μ. Δυνάμεων και της Τουρκίας.

3. «Η ευτυχής για την Ελλάδα…ελληνικής κυβέρνησης»: Οι δύο συνθήκες με τις οποίες η Τουρκία παραιτείται από κάθε διεκδίκηση στην Κρήτη – Η στάση των Μ. Δυνάμεων.

4. «Ένα μήνα αργότερα…ΕΤΗ ΑΓΩΝΙΑΣ»: Η επίσημη ανακήρυξη της ένωσης από ελληνικής πλευράς.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Με ποιο τρόπο λύθηκε εντέλει το κρητικό ζήτημα;2. Ποια μορφή είχε η λύση αυτή;3. Ποια κείμενα της διεθνούς διπλωματίας επισφραγίζουν τη λύση του

κρητικού ζητήματος;4. Τα κείμενα αυτά επικυρώνουν με σαφήνεια την ελληνική κατοχή της

νήσου;5. Με ποιο κείμενο διακηρύσσεται από ελληνικής πλευράς η ένωση της

Κρήτης με την Ελλάδα;

Γ. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Υποστολή της αγγλικής σημαίας (σελ. 218), Υποστολή της τουρκικής σημαίας (σελ. 220): Οι δύο εικόνες οπτικοποιούν τα γραφόμενα της δεύτερης παραγράφου του κεφαλαίου, η οποία αναφέρεται στη συμβολική αξία της υποστολής των σημαιών των Μ. Δυνάμεων και της Τουρκίας από το φρούριο του Φιρκά προκειμένου με αυτόν τον τρόπο να διακηρυχθεί το τέλος του καθεστώτος επιτήρησης της Κρήτης και η ένωσή της με την Ελλάδα, γεγονός που πραγματοποιήθηκε επ’ ευκαιρία των δύο Βαλκανικών πολέμων.

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο της πηγής που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφέρετε τι γνωρίζετε για την οριστική επίλυση του κρητικού ζητήματος και την ένωση της νήσου με την Ελλάδα.

Α. Ο ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΟ 19ο ΚΑΙ 20ο ΑΙΩΝΑ

1. Οικονομική και πνευματική ανάπτυξη

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Το δυσμενές κλίμα…παλιές της δόξες»: Οι συνέπειες των Χάτι Σερίφ και Χάτι Χουμαγιούν.

2. «Το μέλλον…αλλά και της Ευρώπης»: Πλουτοπαραγωγικές πηγές του Πόντου (δάση, αγροτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα, μεταλλουργία, βιοτεχνία, εμπόριο).

3. «Η οικονομική άνθηση…δημοκρατικό πολίτευμα»: Πνευματική και καλλιτεχνική άνθιση ως συνέπεια της οικονομικής άνθισης (Φροντιστήριο Τραπεζούντας, σχολεία, εκκλησίες, τυπογραφείο).

4. «Ο ελληνοκεντρικός προσανατολισμός…και τον πνευματικό τομέα»: Η συμβολή της πνευματικής άνθισης στην ανάπτυξη του ποντιακού πατριωτισμού.

5. «Ωστόσο, η πολιτική…Ποντιακής Δημοκρατίας»: Το όραμα για τη δημιουργία αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατίας.

2. Αγώνες για τη δημιουργία μιας αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατίας (1917-1922)

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1. «Οι Έλληνες της Διασποράς…Γερμανός Καραβαγγέλης»: Οι πρωτεργάτες για την ίδρυση της Ποντιακής Δημοκρατίας (Έλληνες διασποράς – Έλληνες Πόντου).

2. «Λίγες μέρες …μουσουλμάνων»: Ρωσική κατοχή – διετία διακυβέρνησης Χρύσανθου.

3. «Το Φεβρουάριο του 1918…Ροστόβ»: Διώξεις από τους Νεότουρκους. – εκλογή Κεντρικού Συμβουλίου για τη δημιουργία ανεξάρτητου ποντιακού κράτους.

4. «Για πρώτη φορά…της Σοβιετικής Ένωσης»: Οργάνωση των Ποντίων της διασποράς – ο Κ. Κωνσταντινίδης.

5. «Η κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου…Αρμενική Δημοκρατία»: Ο χειρισμός του ποντιακού ζητήματος από τον Ελ. Βενιζέλο.

6. «Η πρόταση του Ελ. Βενιζέλου…πολιτικών εξελίξεων»: Η αντίδραση των Ποντίων – η δράση του μητροπολίτη Χρύσανθου (δράση: Παράσταση στο Βενιζέλο, στους Συμμάχους, βολιδοσκόπηση Αρμενίων – Μουσουλμάνων του Πόντου).

7. «Το πολιτικό γεγονός…σύμμαχοι με τους Έλληνες»: Η συνεργασία Μπολσεβίκων – Κεμάλ.

8. «Παρά το αρνητικό κλίμα… του ίδιου έτους»: Η δράση του μητροπολίτη Γερμανού (προσπάθειες για συνεργασία με τους Κούρδους και του Αρμένιους κατά του Κεμάλ, οργάνωση δύο συνεδρίων).

9. «Η τελευταία προσπάθεια…κατάρρευση του μετώπου»: Η κεμαλική αντεπίθεση και η κατάρρευση του μετώπου».

10. «Η ποντιακή Δημοκρατία…της Μ. Ασίας»: Το τέλος του ποντιακού αγώνα.

11. «Αυτή την περίοδο…παραδόσεις»: Οι Πόντιοι τη Ρωσίας.12. «Στον ιστορικό Πόντο…το 1923»: Η συνθήκη της Λωζάννης.