ΠΠ ΕΕ ΡΡ ΙΙ ΕΕ ΧΧ ΟΟ ΜΜ ΕΕ ΝΝ ΑΑ

• Στοιχεία για το Πρόγραμμα ………… σελσελσελσελ. 1 . 1 . 1 . 1

• Οι στόχοι και η μεθοδολογία υλοποίησης του προγράμματος ………… σελσελσελσελ. 2. 2. 2. 2

• Δύο λόγια για το πρόγραμμα και τους μαθητές μας – μια σύντομη αποτίμηση ………… σεσεσεσελλλλ. 4. 4. 4. 4

• Οι δράσεις του προγράμματος ………… σελσελσελσελ. 5. 5. 5. 5

• Οι εργασίες των μαθητών ………… σελσελσελσελ. 1. 1. 1. 11111

α. Οι επαγγελματικές δραστηριότητες στην Κρητική Πολιτεία

β. Οι κατοικίες της Κρήτης στις αρχές του 20ού αιώνα

γ. Τα μεταφορικά μέσα κατά την Ύπατη Αρμοστεία του Γεωργίου

δ. Η δυσκολία, η ανέχεια και η φτώχεια των απλών ανθρώπων

ε. Η παραδοσιακή κρητική φορεσιά στην Κρητική Πολιτεία

στ. Ο χορός στη ζωή των Κρητικών

ζ. Η ψυχαγωγία των Κρητικών στις πόλεις

η. Ο ρόλος της Εκκλησίας στα Χρόνια της Κρητικής Πολιτείας

θ. Η Εκπαίδευση στα Χρόνια της Κρητικής Πολιτείας

ι. Οι επίσημες τελετές υποδοχής του Πρίγκιπα Γεώργιου στην Κρήτη

ια. Η επίσημη επίσκεψη του Πρίγκιπα Γεωργίου στο Ρέθυμνο

ιβ. Η Επανάσταση του Θερίσου (1905)

ΠΠ ΕΕ ΡΡ ΙΙ ΕΕ ΧΧ ΟΟ ΜΜ ΕΕ ΝΝ ΑΑ

• Δημοσιοποίηση των επισκέψεών μας στον τοπικό τύπο ………… σελσελσελσελ. 9. 9. 9. 98888

α. Για την επίσκεψη στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών “Ελ. Κ. Βενιζέλος”………… σελσελσελσελ. 9. 9. 9. 99999

β. Για την επίσκεψη στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης και τη Βικελαία Βιβλιοθήκη ………… σελσελσελσελ. . . . 102102102102

γ. Για την επίσκεψη στο Σχολικό και Λαογραφικό Μουσείο Αμνάτου ………… σελσελσελσελ. . . . 106106106106

• Φωτογραφίες από τις επισκέψεις μας ………… σελσελσελσελ. . . . 111111111111

α. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών “Ελ. Κ. Βενιζέλος” ………… σελσελσελσελ. 1. 1. 1. 111112222

β. Ιστορικό Μουσείο Κρήτης ………… σελσελσελσελ. 11. 11. 11. 114444

γ. Βικελαία Βιβλιοθήκη Δήμου Ηρακλείου ………… σελσελσελσελ. 11. 11. 11. 116666

δ. Σχολικό Μουσείο Δήμου Ρεθύμνου Αμνάτου ………… σελσελσελσελ. 11. 11. 11. 117777

ε. Λαογραφικό Μουσείο Αμνάτου ………… σελσελσελσελ. 11. 11. 11. 118888

• Η παρουσίαση του προγράμματος στο “Ξενία” ………… σελσελσελσελ. . . . 121212120000

α. Το σύντομο κείμενο της παρουσίασης του προγράμματος ………… σελσελσελσελ. 1. 1. 1. 122221111

β. Οι διαφάνειες του ppt της παρουσίασης του προγράμματος ………… σελσελσελσελ. 1. 1. 1. 122225555

γ. Το video με την παρουσίαση των μαθητών ………… σελσελσελσελ. 1. 1. 1. 160606060

δ. Το video με τις Δράσεις μας ………… σελσελσελσελ. 1. 1. 1. 160606060

• Η παρουσίαση του Προγράμματος στο “Σπίτι του Πολιτισμού” ………… σελσελσελσελ. . . . 161161161161

α. Αφίσα για την Έκθεση Υλικού ………… σελσελσελσελ. 1. 1. 1. 162626262

β. Έντυπο που διανεμήθηκε πριν την παρουσίαση ………… σελσελσελσελ. 1. 1. 1. 163636363

γ. Το εκτενές κείμενο της παρουσίασης του προγράμματος ………… σελσελσελσελ. 1. 1. 1. 166665555

δ. Φωτογραφίες από την παρουσίαση και την τελετή βράβευσης ………… σελσελσελσελ. 1. 1. 1. 171717171

- 1 -

Σ Τ Ο Ι Χ Ε Ι Α Γ Ι Α Τ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Μ Α Σ

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ 2012-2013: «100 χρόνια από την Ένωση της Κρήτης

με την Ελλάδα: αναζητούμε το παρελθόν, σκεφτόμαστε και δημιουργούμε»

Υπεύθυνη Εκπαιδευτικός του Προγράμματος: Αθηνά Δρανδάκη, κλ. ΠΕ02

Συμμετέχουσες Εκπαιδευτικοί στο Πρόγραμμα: Μαρία Σαμωνάκη, κλ. ΠΕ02

Ιγνατία Κωφοπούλου, κλ. ΠΕ11

Μαθητική Ομάδα του Προγράμματος: Από τη Γ΄ Τάξη του Σχολείου

Τμήμα Γ1:

Χρυσούλα Κιμιωνή

Χριστίνα Βελεγράκη

Βασίλης Πετούσης

Φίλιππος Νικητάκης

Δημήτρης Ζουρίδης

Τμήμα Γ3:

Σταυρούλα Μπάντρα

Λητώ Παπαδοπούλου

Μαρία Σαριδάκη

Κωνσταντίνα Τσουδερού

Ιωάννα Γκούμα

Μαργιάννα Σφακιανάκι

Τμήμα Γ2:

Αθηνά Μαρκαντέ

Κατερίνα Μεταξάκη

Εύα Τσιμπούκα

Ελευθερία Πυρούδη

Τζωρτζίνα Σπυριδάκη

Γιώργος Βασίλας

Δημήτρης Κατσαούνης

Δημήτρης Χαλκιαδάκης

Λευτέρης Στεφανάκης

- 2 -

Σ Τ Ο Χ Ο Ι Κ Α Ι Μ Ε Θ Ο ∆ Ο Λ Ο Γ Ι Α Υ Λ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Σ

Τ Ο Υ Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ο Σ

ΣΤΟΧΟΙ:

Οι μαθητές αναμένεται :

1) Να αντιληφθούν ότι η Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα απετέλεσε το μόνιμο και διακαή πόθο και

στόχο των Αγώνων του Κρητικού Λαού

2) Να συνειδητοποιήσουν τη σημασία του γεγονότος της Ένωσης της Κρήτης με τη Μητέρα Ελλάδα

απεγκλωβισμένοι από τοπικιστικές θεωρήσεις

3) Να γνωρίσουν, μέσα από την ενασχόλησή τους με το Πρόγραμμα, την Ιστορία αλλά και όλες τις

πτυχές του Πολιτισμού της ιδιαίτερης πατρίδας τους

4) Να καλλιεργήσουν την ικανότητα της κριτικής σκέψης απέναντι στα γεγονότα , χωρίς να αγνοούν

τον ανθρώπινο παράγοντα

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ

Εφαρμογή της μεθόδου project, δηλ. της ερευνητικής εργασίας, μέσα από:

1) τη μελέτη και έρευνα σπάνιου αρχειακού ( οπτικοακουστικού, φωτογραφικού , εντύπου) υλικού,

2) τις συνεργασίες με φορείς και τις εκπαιδευτικές επισκέψεις στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και

Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνου , το Λύκειο

Ελληνίδων Ρεθύμνου, το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, τη Βικελαία Βιβλιοθήκη Δήμου Ηρακλείου, το

Σχολικό Μουσείο Δήμου Ρεθύμνου Αμνάτου, το Λαογραφικό Μουσείο Αμνάτου,

- 3 -

3) τη μελέτη λογοτεχνικών έργων του Παντελή Πρεβελάκη και του Νίκου Καζαντζάκη που άπτονται

των γεγονότων και της εποχής

4) τη μελέτη πλούσιας βιβλιογραφίας

5) τις συνεντεύξεις και προφορικές μαρτυρίες ηλικιωμένων συγγενών

6) τη διδασκαλία ξεχασμένων παραδοσιακών κρητικών χορών, με παράλληλη αναζήτηση

πληροφοριών σχετικά με την προέλευση της ονομασίας τους, τους συμβολισμούς τους, την

περιοχή που χορεύονταν, τους συσχετισμούς τους με ιστορικά γεγονότα.

∆ΥΟ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΑΣ

Όταν ξεκινήσαμε την ενασχόλησή μας με το συγκεκριμένο πρόγραμμα, θέλοντας κι εμείς να

συμμετέχουμε στον εορτασμό των 100 Χρόνων από την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα,

προβληματιστήκαμε από το εύρος και το πλήθος των πληροφοριών, με τις οποίες μας τροφοδοτούσε

συνεχώς η μελέτη των πηγών που ερευνούσαμε μαζί με τους μαθητές μας.

Αναζητώντας τη μακρά περίοδο με τα παιδιά, ανακαλύπταμε διαρκώς διάφορες πτυχές αυτής

της εποχής: Η ιστορία, η διπλωματία, η πολιτική, οι μεγάλες προσωπικότητες της Ελλάδας και της

Κρήτης, ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων, η κοινωνία, η λαογραφία, οι χοροί, ο πολιτισμός, οι

σκληρές συνθήκες της ζωής στην ύπαιθρο, τα νεοφερμένα δυτικότροπα ήθη των αστών στις πόλεις, η

εκπαίδευση, η εκκλησία, ο τύπος, η λογοτεχνία, ήταν ζητήματα που μας απασχόλησαν και μας

άγγιξαν. Μετά από πολλή συζήτηση, αποφασίσαμε να αφήσουμε τα ενδιαφέροντα των μαθητών μας

να καθοδηγήσουν την έρευνά μας. Έτσι, αντικρίσαμε την ιστορία με μιαν άλλη ματιά, ματιά που

εστίασε αρκετά στον απλό άνθρωπο και την καθημερινότητά του, ενταγμένη όμως σε μια δύσκολη

εποχή, εποχή μεγάλων ανακατατάξεων. Εν τέλει, το αποτέλεσμα της επίπονης έρευνάς μας

αποτυπώθηκε στις ποικίλες και εμπεριστατωμένες ομαδικές εργασίες, με τη μορφή power-point, των

παιδιών, που συνδύαζαν κείμενο και σπάνιες φωτογραφίες εποχής!

Θα μπορούσαμε να πούμε πολλά για όλα αυτά που αποκομίσαμε, για όλα αυτά που ζήσαμε με

τα παιδιά μας στις συναντήσεις, στις επισκέψεις, στο διαδικτυακό Κυνήγι Θησαυρού, σε κάθε στιγμή

του Προγράμματος.. Σκέψεις, ιδέες, διαφορετικές προσεγγίσεις σ’ αυτό το ταξίδι στο παρελθόν, όρεξη,

ενθουσιασμός, πρωτοτυπία, όλα αυτά αποτέλεσαν μοναδικές εμπειρίες για όλους. Ευχαριστούμε τα

καταπληκτικά μας παιδιά για την ενεργή και δημιουργική τους συμμετοχή και τα συγχαίρουμε για

τον ενθουσιασμό, την υπευθυνότητα και την ωριμότητα που επέδειξαν σε κάθε φάση του

προγράμματος!!

Η ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΟΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΣΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ

Αθηνά Δρανδάκη - 4 - Μαρία Σαμωνάκη - Ιγνατία Κωφοπούλου

- 5 -

Ο Ι ∆ Ρ Α Σ Ε Ι Σ Τ Ο Υ Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ ΟΣ

1. Ενημέρωση των μαθητών για τα Ιστορικά Γεγονότα που οδήγησαν στην Ένωση της

Κρήτης με την Ελλάδα μέσα από: Χρονολόγιο Κρήτης, Ενότητα 21 από το Βιβλίο της Ιστορίας της Γ΄ Γυμνασίου σχετικά με το

Κρητικό Ζήτημα, power –point για το κρητικό ζήτημα μέχρι τη στιγμή της ΄Ενωσης, ιστορικό

ντουκουμέντο –video από την επίσημη κήρυξη της Ένωσης την 1η Δεκεμβρίου 1913 στο Φιρκά

Χανίων, ντοκυμαντέρ για το Κρητικό Ζήτημα, ιστορικές πληροφορίες από το Εθνικό Ίδρυμα

Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» για τις επαναστάσεις και το ρόλο του Ελ.

Βενιζέλου, μελέτη των άρθρων των Συνθηκών Λονδίνου-Βουκουρεστίου-Αθηνών για τη ρύθμιση

της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα και διάλυση των αμφιβολιών σχετικά με την

αναγκαιότητα δημοψηφίσματος για την απόσχιση της Κρήτης από την Ελλάδα, αφού τέτοιο

ζήτημα δεν τίθεται σε κανένα από τα άρθρα των παραπάνω συνθηκών.

2. Έρευνα φωτογραφικού-εικαστικού υλικού α. Μελέτη φωτογραφιών περιηγητών που επισκέφθηκαν την Κρήτη στα τέλη 19

ου και αρχές

του 20ου

αιώνα, φωτογραφιών του Πρίγκιπα Γεωργίου- Ύπατου Αρμοστή Κρήτης από το

προσωπικό του Λεύκωμα, σπάνιων φωτογραφιών εποχής.

β. Εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικών με τους χορούς, την ενδυμασία, τα επαγγέλματα, τις

δυσκολίες καθημερινότητας και τον αγώνα για επιβίωση, την κατοικία, τα μεταφορικά μέσα,

τον τρόπο διασκέδασης της υπαίθρου και των πόλεων, την εκκλησία, την εκπαίδευση, την

επανάσταση στο Θέρισο και το ρόλο του Ελευθερίου Βενιζέλου, τον Πρίγκιπα Γεώργιο σε

συνδυασμό με μελέτη κατάλληλων βιβλίων για τα ζητήματα αυτά.

- 6 -

3. Επιτόπια έρευνα πηγών στο πλαίσιο διδακτικών επισκέψεων α. Στο εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» (από έκθεση

φωτογραφικού-εικαστικού υλικού).

β. Στο ιστορικό Μουσείο Κρήτης στο Ηράκλειο ( γελοιογραφίες- σκίτσα για το κρητικό ζήτημα

από εφημερίδες της εποχής).

γ. Στη Βικελαία Βιβλιοθήκη Δήμου Ηρακλείου (κρητικό γραμματόσημο του 1913, γελοιογραφία

αυστριακής εφημερίδας, τουρκική εφημερίδα για την Ένωση της Κρήτης, προετοιμασίες για την

επίσημη υποδοχή Κωνσταντίνου στην Κρήτη την 1-12-1913 σύμφωνα με τις εντολές του Γενικού

Διοικητή Κρήτης Λουκά Κανακάρη- Ρούφου).

δ. Στο Σχολικό Μουσείο Δήμου Ρεθύμνης της Αμνάτου (μαθητολόγια σχολείων της εποχής του

1900, αναγνώσματα ηθικοδιδακτικού περιεχομένου από σχολικόν Αναγνωσματάριον για την Γ΄

Τάξη Δημοτικού Σχολείου της ίδιας εποχής).

4. Άλλες διδακτικές επισκέψεις α. Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνου (κρητικά χειροτεχνήματα, υφαντά, πατανίες,

κιλίμια, κεντήματα, δαντέλες, που αποτυπώνουν –μεταξύ άλλων- τα ιστορικά γεγονότα και τον

διακαή πόθο των κρητικών για Ένωση, αντικείμενα καθημερινής ζωής της εποχής, εξαρτήματα

και χώροι επαγγελματιών, διάφορα λαογραφικά στοιχεία).

β. Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου (υφαντά, κεντήματα, πλεκτά από μαλλιά γυναικείας κεφαλής,

αυθεντικές κρητικές παραδοσιακές ενδυμασίες ανδρικές και γυναικείες, επίσημες γυναικείες

φορεσιές).

γ. Λαογραφικό Μουσείο της Αμνάτου (λαογραφικά εκθέματα που αποτυπώνουν τη δομή και

οικοσκευή του κρητικού σπιτιού των αρχών του 20ού αιώνα, την οικιακή και επαγγελματική

δραστηριότητα των ανθρώπων της εποχής, τις δυσκολίες και τον αγώνα τους για την επιβίωση).

- 7 -

5. Γνωριμία με ξεχασμένους κρητικούς χορούς και με την ιστορία τους Διδασκαλία των ξεχασμένων (και όχι μόνο) κρητικών χορών και της ιστορίας τους από την

γυμνάστρια του σχολείου και από τον κ. Γεωργιουδάκη Στέλιο, δάσκαλο παραδοσιακών χορών

του Λυκείου Ελληνίδων Ρεθύμνου.

6. Πρωτότυπες δράσεις α. Θεατρικά παιχνίδια, παιχνίδι ρόλων, δραματοποίηση στιγμιότυπων από την ιστορία Κρητών

Επαναστατών, δημιουργία κύριου άρθρου σε εφημερίδες της εποχής, ανάπτυξη

επιχειρηματολογίας των Ενωτικών και Αυτονομιστών, παραχώρηση συνέντευξης (από μαθητή

μας στο ρόλο Ελ. Βενιζέλου ) σε δημοσιογράφο της εποχής και παρουσίαση των θέσεών του για

την άρνηση υποδοχής των Κρητών Βουλευτών στο Ελληνικό Κοινοβούλιο στο Εθνικό ΄Ιδρυμα

Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» στο πλαίσιο εκπαιδευτικού προγράμματος

για μαθητές Γ΄ Γυμνασίου, που σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε από την Υπεύθυνη εκπαιδευτικών

προγραμμάτων του Ιδρύματος και Μουσειοπαιδαγωγό κ. Ρία Μαρκουλάκη .

β. Δημιουργία γλυπτού μνημείου (με τα σώματα των μαθητών) που συμβολίζει την Ένωση της

Κρήτης στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος».

γ. Δημιουργία ιστορικής έκθεσης με τον τίτλο «Κρητών Αναμνήσεις» κειμηλίων –ενθυμίων (από

προσωπικά αντικείμενα των μαθητών) που παραπέμπουν στην Ένωση της Κρήτης, στις

προθήκες του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης.

δ. Συμμετοχή στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Σχολικού Συμβούλου Α΄/θμιας Εκπαίδευσης Ν.

Χανίων κ. Χάρη Στρατιδάκη με τίτλο: “Στο λυκαυγές της Ένωσης: Μια μέρα στο Σχολείο της

Ύστερης Κρητικής Πολιτείας” (με προσομοίωση πρωινής προσευχής, έπαρσης σημαίας και

Ύμνου της Κρήτης, ελέγχου ατομικής καθαριότητας και διδασκαλίας όλων των μαθημάτων

σύμφωνα με το ωρολόγιο αναλυτικό πρόγραμμα της Γ΄ Τάξης Δημοτικού Σχολείου των αρχών

του 20ού αιώνα, γραφής με πένα και κοντυλοφόρο, γευστικής δοκιμής του δεκατιανού των

- 8 -

μαθητών της εποχής εκείνης ) στο Σχολικό Μουσείο Δήμου Ρεθύμνης στην Αμνάτο, για ένα

«ταξίδι στο χρόνο» με μεταφορά σε σχολική αίθουσα και σε εκπαιδευτική διαδικασία της

εποχής του 1900 -1913.

7. Μελέτη αποσπασμάτων από λογοτεχνικά βιβλία -Παντελή Πρεβελάκη τριλογία «Ο Κρητικός» (Το Δένδρο –Η πρώτη Λευτεριά- Η Πολιτεία), «Το

Χρονικό μιας Πολιτείας», «Παντέρμη Κρήτη».

-Νίκου Καζαντζάκη «Ο Καπετάν Μιχάλης», «Αναφορά στον Γκρέκο».

8. Μελέτη ψηφιακών αρχείων α. Μελέτη του ψηφιακού αρχείου της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Ρεθύμνου για άντληση

πληροφοριών σχετικά με την εκπαίδευση και τον κρητικό τύπο στην Κρήτη στα χρόνια της

Κρητικής Πολιτείας.

β. Μελέτη του ψηφιακού αρχείου του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ.

Βενιζέλος”.

9. Μελέτη πλούσιας (ποκίλης θεματολογίας) βιβλιογραφίας

10. Δημιουργία Εργασιών με τη μορφή power-point/video από χωριστές ομάδες

μαθητών Δημιουργία Εργασιών, με τη μορφή power-point/video, από χωριστές ομάδες μαθητών,

σχετικών με: τους χορούς, την ενδυμασία, τα επαγγέλματα, τις δυσκολίες καθημερινότητας και

τον αγώνα για επιβίωση, την κατοικία, τα μεταφορικά μέσα, τον τρόπο διασκέδασης της

υπαίθρου και των πόλεων, την εκκλησία, την εκπαίδευση , την επανάσταση στο Θέρισο και το

- 9 -

ρόλο του Ελευθερίου Βενιζέλου, τον Πρίγκιπα Γεώργιο (την επίσκεψή του στο Ρέθυμνο, τις

επίσημες τελετές υποδοχής, την ενδυμασία του και την απήχησή του στον κρητικό λαό).

11. Συμμετοχή στον ΙΑ' Πανελλήνιο Μαθητικό Διαγωνισμό Δοκιμίου "Ελευθέριος

Βενιζέλος" Συμμετοχή μαθητών στον ΙΑ' Πανελλήνιο Μαθητικό Διαγωνισμό Δοκιμίου "Ελευθέριος

Βενιζέλος" με θέμα : "1913-2013 : 100 χρόνια από την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα", με τον

οποίο κλήθηκαν να αναπαραστήσουν το σημαντικό ιστορικό γεγονός της ένωσης και επίσης να

δουν την ένωση με τα μάτια των ποιητών της εποχής, αναλύοντας τη θεματολογία και τους

συμβολισμούς των ποιημάτων τους.

12. Συμμετοχή σε διαδικτυακό κυνήγι θησαυρού Συμμετοχή (με κωδική ονομασία της μαθητικής ομάδας του σχολείου μας: “Το Βενιζελικόν

Πρότυπον”) σε διαδικτυακό διαγωνισμό (=κυνήγι θησαυρού) για τα 100 Χρόνια από την Ένωση

της Κρήτης με την Ελλάδα με τίτλο: “Η Κρήτη στον Αγώνα για την Ένωση” που διοργάνωσε η

Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Ρεθύμνης και η Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Ν.

Ρεθύμνου κ. Αγγελική Καψάσκη, την Τρίτη 14 Μαΐου 2013, μέσω της ιστοσελίδας:

http://www.100xroniakriti.gr/ και κατάκτηση της δεύτερης θέσης.

13. Παρουσίαση των δράσεων του προγράμματος α. Παρουσίαση, με τρόπο πρωτότυπο και ελκυστικό, των δράσεων του Προγράμματος με

θεατρικό δρώμενο των μαθητών, με παράλληλη προβολή κατάλληλων διαφανειών, με

παρουσίαση ξεχασμένων χορών της Κρήτης (που συνδέονται με τους αγώνες των κρητικών για

την Ένωση), όπως επίσης και με βίντεο από τις ποικίλες δραστηριότητες του προγράμματος την

Τετάρτη 17 Απριλίου στο «Ξενία», ενώπιον μαθητικού κοινού άλλων σχολείων.

- 10 -

β. Πιο επίσημη παρουσίαση των δράσεων του Προγράμματος με πιο εμπλουτισμένο θεατρικό

δρώμενο των μαθητών, με παράλληλη προβολή κατάλληλων διαφανειών, με παρουσίαση

ξεχασμένων χορών της Κρήτης (που συνδέονται με τους αγώνες των κρητικών για την Ένωση),

με βίντεο από τις ποικίλες δραστηριότητες του προγράμματος με παράλληλη έκθεση ιστορικού,

εικαστικού, φωτογραφικού υλικού (αποτέλεσμα των ομαδικών εργασιών των μαθητών), αλλά

και με την απονομή των μεταλλίων και επαίνων συμμετοχής για την κατάκτηση της 2ης θέσης

στον διαδικτυακό διαγωνισμό με τη μορφή Κυνηγιού του Θησαυρού, ενώπιον των Αρχών της

Πόλης , του Προέδρου του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών “Ελ. Κ. Βενιζέλος”,

γονέων, εκπαιδευτικών και μαθητικού κοινού, την Παρασκευή 21 Ιουνίου 2013 στο “Σπίτι του

Πολιτισμού”.

14. Δημοσιοποίηση των δράσεων και των επισκέψεών μας α. στις τοπικές εφημερίδες “Ρεθεμνιώτικα Νέα” και “Κρητική Επιθεώρηση”.

β. στο ηλεκτρονικό περιοδικό του Σχολείου.

γ. στην ιστοσελίδα του Σχολείου http://www.gymaei-reth.edu.gr/.

- 11 -

Οι εργασίες των μαθητών

α. Οι επαγγελματικές δραστηριότητες στην Κρητική Πολιτεία

β. Οι κατοικίες της Κρήτης στις αρχές του 20ού αιώνα

γ. Τα μεταφορικά μέσα κατά την Ύπατη Αρμοστεία του Γεωργίου

δ. Η δυσκολία, η ανέχεια και η φτώχεια των απλών ανθρώπων

ε. Η παραδοσιακή κρητική φορεσιά στην Κρητική Πολιτεία

στ. Ο χορός στη ζωή των Κρητικών

ζ. Η ψυχαγωγία των Κρητικών στις πόλεις

η. Ο ρόλος της Εκκλησίας στα Χρόνια της Κρητικής Πολιτείας

θ. Η Εκπαίδευση στα Χρόνια της Κρητικής Πολιτείας

ι. Οι επίσημες τελετές υποδοχής του Πρίγκιπα Γεώργιου στην Κρήτη

ια. Η επίσημη επίσκεψη του Πρίγκιπα Γεωργίου στο Ρέθυμνο

ιβ. Η Επανάσταση του Θερίσου (1905)

ΒελεγράκηΒελεγράκηΒελεγράκηΒελεγράκη ΧριστίναΧριστίναΧριστίναΧριστίνα

& & & & ΚιµιωνήΚιµιωνήΚιµιωνήΚιµιωνή ΧρυσούλαΧρυσούλαΧρυσούλαΧρυσούλα

ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

ΣΤΙΣΣΤΙΣΣΤΙΣΣΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣΠΟΛΕΙΣΠΟΛΕΙΣΠΟΛΕΙΣ

ΣτιςΣτιςΣτιςΣτις αγορέςαγορέςαγορέςαγορές τωντωντωντων πόλεωνπόλεωνπόλεωνπόλεωντηςτηςτηςτης εποχήςεποχήςεποχήςεποχής ((((ΗράκλειοΗράκλειοΗράκλειοΗράκλειο, , , , ΧανιάΧανιάΧανιάΧανιά)))) διακινούνταιδιακινούνταιδιακινούνταιδιακινούνταιδιάφοραδιάφοραδιάφοραδιάφορα προϊόνταπροϊόνταπροϊόνταπροϊόντα µεµεµεµευποζύγιαυποζύγιαυποζύγιαυποζύγια αλλάαλλάαλλάαλλά καικαικαικαι απόαπόαπόαπόαχθοφόρουςαχθοφόρουςαχθοφόρουςαχθοφόρους. . . .

ΆτοµαΆτοµαΆτοµαΆτοµα όλωνόλωνόλωνόλων τωντωντωντων ηλικιώνηλικιώνηλικιώνηλικιών, , , , ντόπιοιντόπιοιντόπιοιντόπιοι καικαικαικαι κατακτητέςκατακτητέςκατακτητέςκατακτητές, , , , συγχρωτίζονταισυγχρωτίζονταισυγχρωτίζονταισυγχρωτίζονται καικαικαικαι οοοοκαθέναςκαθέναςκαθέναςκαθένας έχειέχειέχειέχει τοτοτοτο ρόλορόλορόλορόλοτουτουτουτου: : : : πωλητήςπωλητήςπωλητήςπωλητής, , , , αγοραστήςαγοραστήςαγοραστήςαγοραστήςήήήή περαστικόςπεραστικόςπεραστικόςπεραστικός....

ΕπίσηςΕπίσηςΕπίσηςΕπίσης στιςστιςστιςστις κεντρικέςκεντρικέςκεντρικέςκεντρικές

πλατείεςπλατείεςπλατείεςπλατείες υπάρχουνυπάρχουνυπάρχουνυπάρχουν καφενείακαφενείακαφενείακαφενεία, , , ,

γιαγιαγιαγια χριστιανούςχριστιανούςχριστιανούςχριστιανούς καικαικαικαι

µουσουλµάνουςµουσουλµάνουςµουσουλµάνουςµουσουλµάνους. . . .

ΕκείΕκείΕκείΕκεί συγκεντρώνονταισυγκεντρώνονταισυγκεντρώνονταισυγκεντρώνονται οιοιοιοι

άνδρεςάνδρεςάνδρεςάνδρες, , , , γιαγιαγιαγια νανανανα κουβεντιάσουνκουβεντιάσουνκουβεντιάσουνκουβεντιάσουν

καικαικαικαι νανανανα µάθουνµάθουνµάθουνµάθουν νέανέανέανέα. . . .

ΤοΤοΤοΤο επάγγελµαεπάγγελµαεπάγγελµαεπάγγελµα τουτουτουτου καφετζήκαφετζήκαφετζήκαφετζή

παρουσιάζειπαρουσιάζειπαρουσιάζειπαρουσιάζει άνθησηάνθησηάνθησηάνθηση, , , , παρπαρπαρπαρ’’’’

όλεςόλεςόλεςόλες τιςτιςτιςτις δυσκολίεςδυσκολίεςδυσκολίεςδυσκολίες τουτουτουτου λόγωλόγωλόγωλόγω

τωντωντωντων ιδιαίτερωνιδιαίτερωνιδιαίτερωνιδιαίτερων συνθηκώνσυνθηκώνσυνθηκώνσυνθηκών πουπουπουπου

επικρατούνεπικρατούνεπικρατούνεπικρατούν. . . .

ΧαρακτηριστικάΧαρακτηριστικάΧαρακτηριστικάΧαρακτηριστικά επαγγέλµαταεπαγγέλµαταεπαγγέλµαταεπαγγέλµατα τηςτηςτηςτης εποχήςεποχήςεποχήςεποχής είναιείναιείναιείναι

επίσηςεπίσηςεπίσηςεπίσης εκείνοεκείνοεκείνοεκείνο τουτουτουτου νερουλάνερουλάνερουλάνερουλά, , , , τουτουτουτου παγοπώληπαγοπώληπαγοπώληπαγοπώλη, , , , αλλάαλλάαλλάαλλά καικαικαικαι

τουτουτουτου καραγωγέακαραγωγέακαραγωγέακαραγωγέα, , , , µεµεµεµε τατατατα οποίαοποίαοποίαοποία καλύπτονταικαλύπτονταικαλύπτονταικαλύπτονται ανάγκεςανάγκεςανάγκεςανάγκες

τωντωντωντων κατοίκωνκατοίκωνκατοίκωνκατοίκων τωντωντωντων πόλεωνπόλεωνπόλεωνπόλεων....

ΣεΣεΣεΣε λιµάνιαλιµάνιαλιµάνιαλιµάνια αλλάαλλάαλλάαλλά καικαικαικαι σεσεσεσε

παραθαλάσσιαπαραθαλάσσιαπαραθαλάσσιαπαραθαλάσσια µέρηµέρηµέρηµέρη

αναπτύσσονταιαναπτύσσονταιαναπτύσσονταιαναπτύσσονται

επαγγέλµαταεπαγγέλµαταεπαγγέλµαταεπαγγέλµατα σχετικάσχετικάσχετικάσχετικά µεµεµεµε

τητητητη θάλασσαθάλασσαθάλασσαθάλασσα: : : : βαρκάρηδεςβαρκάρηδεςβαρκάρηδεςβαρκάρηδες, , , ,

λιµενεργάτεςλιµενεργάτεςλιµενεργάτεςλιµενεργάτες, , , , αλλάαλλάαλλάαλλά καικαικαικαι

βαρελάδεςβαρελάδεςβαρελάδεςβαρελάδες. . . .

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΤΗΣΤΗΣΤΗΣΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥΥΠΑΙΘΡΟΥΥΠΑΙΘΡΟΥΥΠΑΙΘΡΟΥ

ΣτηνΣτηνΣτηνΣτην ύπαιθρούπαιθρούπαιθρούπαιθρο οιοιοιοι άνθρωποιάνθρωποιάνθρωποιάνθρωποι ασχολούνταιασχολούνταιασχολούνταιασχολούνται

µεµεµεµε τητητητη γεωργίαγεωργίαγεωργίαγεωργία καικαικαικαι µεµεµεµε τηντηντηντην κτηνοτροφίακτηνοτροφίακτηνοτροφίακτηνοτροφία. . . .

ΟιΟιΟιΟι εργασίεςεργασίεςεργασίεςεργασίες έξωέξωέξωέξω στηστηστηστη φύσηφύσηφύσηφύση γίνονταιγίνονταιγίνονταιγίνονται

συλλογικάσυλλογικάσυλλογικάσυλλογικά, , , , οοοο έναςέναςέναςένας βοηθάειβοηθάειβοηθάειβοηθάει τοντοντοντον άλλονάλλονάλλονάλλον

καικαικαικαι εφευρίσκονταιεφευρίσκονταιεφευρίσκονταιεφευρίσκονται διάφοροιδιάφοροιδιάφοροιδιάφοροι τρόποιτρόποιτρόποιτρόποι γιαγιαγιαγια

τητητητη µεταφοράµεταφοράµεταφοράµεταφορά καικαικαικαι αποθήκευσηαποθήκευσηαποθήκευσηαποθήκευση τωντωντωντων

παραγόµενωνπαραγόµενωνπαραγόµενωνπαραγόµενων προϊόντωνπροϊόντωνπροϊόντωνπροϊόντων. . . .

ΤοΤοΤοΤο λιοµάζωµαλιοµάζωµαλιοµάζωµαλιοµάζωµα γίνεταιγίνεταιγίνεταιγίνεται κυρίωςκυρίωςκυρίωςκυρίως απόαπόαπόαπό

γυναίκεςγυναίκεςγυναίκεςγυναίκες, , , , ενώενώενώενώ µεµεµεµε τατατατα ζώαζώαζώαζώα ασχολούντανασχολούντανασχολούντανασχολούνταν

κυρίωςκυρίωςκυρίωςκυρίως οιοιοιοι άνδρεςάνδρεςάνδρεςάνδρες ακόµαακόµαακόµαακόµα καικαικαικαι σεσεσεσε µικρήµικρήµικρήµικρή

ηλικίαηλικίαηλικίαηλικία. . . .

ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΣΤΙΣ

ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΛΗΤΩ & ΜΠΑΝΤΡΑ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ

Π.Π.Γ.Π.Κ. - Γ3 - Σχολικό Έτος: 2012-2013

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: 100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΟΨΗ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ

Σε αυτή τη σπάνια συλλογή

φωτογραφιών από το Μουσείο

Μπενάκη, κάνουμε μία

αναδρομή στην Κρήτη του 20ου

αιώνα.

Μαθαίνουμε για την

αρχιτεκτονική και τις επιρροές

που δέχτηκε ο Κρητικός λαός

από τους διάφορους

πολιτισμούς.

Εσωτερική αυλή κρητικού σπιτιού – το αρχαίο Ελληνικό

παρελθόν είναι ζωντανό.

Στην Κρήτη από το

1900 και μετά αρχίζει μία

νέα εποχή.

Όμως η περίοδος πριν

το 1900 με τις

αλλεπάλληλες

επαναστάσεις και

αναταραχές έχει επιφέρει

καταστροφές και ανέχεια,

στοιχεία που

αποκαλύπτονται από τις

κατοικίες.

Όπως παρατηρούμε στις

φωτογραφίες τα περισσότερα

σπίτια διέθεταν δύο ορόφους.

Ως επί τω πλείστον στα

περίχωρα των πόλεων τα σπίτια

είχαν εξωτερική αυλή ενώ οι

εύποροι κάτοικοι των πόλεων

είχαν στις οικίες τους

εσωτερικές αυλές, πολλές από

τις οποίες μπορούμε να δούμε

μέχρι σήμερα.

Αν και μερικά σπίτια είχαν περίτεχνα

διακοσμημένες προσόψεις, στο εσωτερικό τους

κυρίως για οικονομικούς λόγους είχαν διατηρήσει

την παραδοσιακή αρχιτεκτονική τους. Τα σπίτια

ήταν λιτά με αποτέλεσμα να μην τους

προσφέρονται ιδιαίτερες ανέσεις. Προσάρμοζαν

τις οικίες τους ανάλογα με τις ανάγκες που

προέκυπταν.

Εντοπίζονται και ερμηνεύονται τα μορφολογικά

και κατασκευαστικά στοιχεία, η επιρροή των

Ενετών, των Φράγκων και των Οθωμανών στην

παραδοσιακή αρχιτεκτονική του Ρεθύμνου, τα

οποία επιβλήθηκαν στις αντίστοιχες

παραδοσιακές, με βάση τις πολιτικές,

πολιτισμικές, οικονομικές συνθήκες και τη

διαθεσιμότητα υλικών.

ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Το εσωτερικό των σπιτιών

αποπνέουν τον παραδοσιακό

χαρακτήρα του κρητικού

τρόπου ζωής.

Όπως μάθαμε στην επίσκεψή

μας στο Λαογραφικό Μουσείο

Ρεθύμνου η επίπλωση ήταν

απλή. Όμως είχε περίτεχνα

σχέδια τα οποία απεικόνιζαν

χαρμόσυνες στιγμές της

καθημερινής τους ζωής με

ζωηρά και γλαφυρά χρώματα.

ΜΕΤΑΦΟΡΙΚA ΜΈΣΑ ΤΩΝ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΚΑΤA ΤΗ ΔΙAΡΚΕΙΑ ΤΗΣ

ΔΙΟΊΚΗΣΗΣ ΤΟΥ ΥΠΑΤΟΥ ΑΡΜΟΣΤΉ ΠΡΙΓΚΙΠΑ ΓΕΩΡΓΊΟΥ

Μαρία Σαριδάκη Κωνσταντίνα Τσουδερού

Στα χρόνια της διοίκησης του πρίγκιπα Γεωργίου, τα μεταφορικά μέσα της εποχής συνδέονταν με την ευπορία κάθε οικογένειας αλλά και τον σκοπό που εξυπηρετούσαν.

Μεταφορικά μέσα εύπορων και επισήμων

Οι εύποροι και επίσημοι εκείνης της εποχής κυκλοφορούσαν με εύρωστα άλογα και άμαξες (όπου υπήρχε η δυνατότητα). Αν και στην Ελλάδα τα πρώτα αυτοκίνητα, είχαν κάνει είδη την εμφάνιση από το 1896, στην Κρήτη δεν ήταν διαδεδομένα.

Στην ύπαιθρο ο απλός λαός με κύρια ασχολία την γεωργία και την κτηνοτροφία μεταφέρονταν με τα πόδια ή με ζώα, όπως άλογα και μουλάρια, στην καθημερινότητα του. Καθώς βέβαια οι δρόμοι στα χωριά ήταν καλντερίμια, ήταν αδύνατο να κυκλοφορήσει ρόδα.

Έπειτα, οι άνθρωποι που κατοικούσαν σε απομακρυσμένα χωριά ήταν αναγκασμένοι να περπατούν ατελείωτες ώρες, για να φτάσουν στην κοντινότερη πόλη. Για παράδειγμα, μια απόσταση 30 χιλιομέτρων καλύπτονταν σε περίπου 13 ώρες.

Αρκετές ήταν οι φορές, που τα ταξίδια κρατούσαν μέρες, με αποτέλεσμα οι ταξιδιώτες να πρέπει να φιλοξενηθούν σε φιλικά σπίτια.

ΟΙ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ

Στην περίοδο των Ρώσων οργανώθηκαν

συνεργεία από γαϊδουράκια, στα οποία

φόρτωναν δύο κιβώτια με κινούμενο πάτο

και τα οποία συγκρατούνταν από έναν

σύρτη, που άνοιγε κατά την εκφόρτωση.

Μάλιστα πίσω από τα γαϊδουράκια υπήρχαν

καθαριστές, οι οποίοι μάζευαν τις

ακαθαρσίες των ζώων, προκειμένου αυτές

να χρησιμοποιηθούν ως λίπασμα.

Αρκετά χρόνια αργότερα, ο Δήμος

αποφάσισε να ξηλώσει τα καλντερίμια, ώστε

να επέλθει ομαλότητα στους δρόμους,

καθιστώντας πιο εύκολη την μετακίνηση

των κάρων και αμαξών.

Ωστόσο, πολλά ήταν τα προβλήματα για

τους πεζούς, καθώς ο δρόμος ήταν γεμάτος

σκόνη το καλοκαίρι και λάσπη το χειμώνα.

Kατά την ίδια περίοδο, ο δρόμος μεταξύ Κουμπέ-Περιβόλια έγινε χωματόδρομος. Έτσι, λίγο μετά έφτασε στο Ρέθυμνο η πρώτη άμαξα προκαλώντας τον θαυμασμό αλλά και την αγωνία των μανάδων, που έτρεχαν να προστατέψουν τα παιδιά τους στο διάβα της.

Οι θαλάσσιες μεταφορές στην Κρήτη γίνονταν κυρίως με μικρές βάρκες

με κουπιά, οι οποίες χρησίμευαν για ψάρεμα είτε ως μεταφορικό μέσο για

κοντινές αποστάσεις. Μεγάλα καράβια με πανιά ή φρεγάτες δεν έδεναν

συχνά στα λιμάνια του νησιού.

Η άφιξη του Πρίγκιπα Γεωργίου έγινε με βάρκα στο παλιό λιμάνι των Χανιών. Ωστόσο διάσχισε την πόλη με μία πολυτελή, ξεσκέπαστη άμαξα με συνοδεία ιππικού και πεζών αξιωματούχων.

Η ΑΦΙΞΗ ΤΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Η ΔΥΣΚΟΛΙΑ Η ΑΝΕΧΕΙΑ ΚΑΙ Η

ΦΤΩΧΕΙΑ ΤΩΝ ΑΠΛΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

Τσουδερού Κωνσταντίνα

Σαριδάκη Μαρία

Κωνσταντίνα Τσουδερού

Μαρία Σαριδάκη

Οι απλοί άνθρωποι περνούσαν

πολλές δυσκολίες για να

επιβιώσουν. Εργάζονταν σκληρά

για να βγάλουν τα προς το ζην και

οι κόποι τους δεν στέφονταν

πάντα με επιτυχία. Γέροι νέοι και

παιδιά δούλευαν στα χωράφια για

το καθημερινό ψωμί.

Ακόμα και το νερό

αναγκάζονταν να

κουβαλήσουν οι

ίδιοι στο σπίτι

τους, καθώς δεν

υπήρχε δίκτυο.

Τα παιδιά φαίνονται

ντυμένα με ρούχα

παλιά και τριμμένα,

ξυπόλητα ή με

στιβάνια τρύπια.. Δεν

έχουν στα μάτια τους

την χαρακτηριστική

ανεμελιά των παιδιών,

αλλά το σκεπτικό ύφος

ενός ανθρώπου που

έχει δει πολλά στην

ζωή του …

Μα και το εσωτερικό τους ήταν λιτό, ίσα για να καλύπτει τις στοιχειώδεις ανάγκες.

Τα σπίτια άλλα

ερειπωμένα από τον

πόλεμο, άλλα με

σπασμένα παράθυρα και

τρύπες στην στέγη.

Κι όμως κατοικούσαν

άνθρωποι σε αυτά.

….οι άνθρωποι, όταν έφταναν πια στα γεράματα, δεν είχαν φαγητό να φάνε, παρόλο που τη ζωή τους την πέρασαν δουλεύοντας. Η συντήρησή τους λοιπόν εξαρτιόταν από την φιλανθρωπία συγγενών, φίλων και γειτόνων.

Γι 'αυτό το λόγο, κάθε Σάββατο, γυναίκες και άνδρες, ανήμποροι και γέροι γύριζαν τα σπίτια και χτυπούσαν τις πόρτες ζητιανεύοντας ένα κομμάτι ψωμί…

Από το βιβλίο του Θεμιστοκλή

Μ. Βαλαρή, «Μία πόλη αναμνήσεις»….

Τα παπούτσια ήταν

είδος πολυτέλειας.

Στο Δημοτικό σχολείο

τα περισσότερα

παιδιά ήταν ξυπόλητα

και τον χειμώνα τα

πόδια τους ήταν

κατάμπλαβα από το

κρύο.

H ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΡΗΤΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ

ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

Βασίλης Πετούσης και Φίλιππος Νικητάκης

Η φορεσιά γίνεται από τα υλικά που βρίσκονται στον τόπο και είναι λιγότερο ή περισσότερο πλούσια, ανάλογα με τον τρόπο ζωής, την κοινωνική τάξη, και το βαθμό ευπορίας.

Επίσης, θα θεωρούνταν παράλειψη εάν δεν αναφερόμασταν στους κανόνες ηθικής. Αυτοί και η θρησκεία δεν επέτρεπαν φυσικά το γυμνό, ούτε το προκλητικό ντύσιμο, επιβάλλοντας μία αυστηρή εμφάνιση.

Η ενδυμασία άρχισε από πολύ παλιά να ξεπερνά την απλή κάλυψη των πρακτικών αναγκών, έγινε μόδα, τέχνη και τελικά μέσο οικονομικής και κοινωνικής καταξίωσης.

Φυσικά η πολυτυπία και η πολυμορφία του ενδύματος σχετίζεται με την ηθική, τη θρησκεία, την ιστορία και βέβαια τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν σε ένα μέρος.

Κατασκευάζεται συνήθως από ντόπια υφάσματα του αργαλειού, μεταξωτά και βαμβακερά. Περιλαμβάνει:

Τη λευκή βαμβακερή βράκα

Το βαμβακερό πουκάμο

Τη μισή κόκκινη πλισέ φούστα

Τη λευκή βαμβακερή ποδιά

Το κοντόχι

Τη μακριά φούστα που σκεπάζει το πόδι

Τους πιέτες και χαρμπαλάδες Ανωγειανή φορεσιά

Το μαντίλι στο κεφάλι

Το κόκκινο ζωνάρι που δένεται στη μέση φορεσια Κριτσάς

Τους αμπρακάμους και το σταυρό,

που φοριούνται στο λαιμό.

Σφακιανή φορεσιά

Οι ανδρικές φορεσιές έχουν πανάρχαιες ρίζες. Έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις γυναικείε φορεσιές, όπου τα τολμηρά χρώματα και το παράλογο της διακόσμησης μπερδεύουν την κυρίως γραμμή τους.

Η ανδρική φορεσιά φτιάχνεται ολόκληρη από μπλε τσόχα και ειδικό ράφτη, τον τερζή ή λεβεντοράφτη Περιλαμβάνει:

Τη βράκα Τη φανέλα και το σώβρακο, ως εσώρουχα Το πουκάμισο Το γελέκι (είδος αμάνικου γιλέκου) Το μεϊντάνι (ζακέτα με μανίκια) Το ζωνάρι, οκτώ μέτρα μήκους Το κρητικό μαχαίρι, ο μπασαλής Την αργυρή αλυσίδα στο λαιμό, που φτάνει ως τη μέση, στην οποία και κρέμεται το ρολόι Το σαρίκι, στο κεφάλι Τα στιβάνια Το ρασίδι

Τα κεντήματα και τα κοσμήματα της κρητικής φορεσιάς, εκφράζουν άμεσα το αισθητικό επίπεδο και τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες του τόπου και την καταγωγή.

Ο ΧΟΡΟΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΚΡΗΤΙΚΩΝ

ΠΕΝΤΟΖΑΛΙ Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, αλλά και τα

πολλά ιστορικά στοιχεία που συμφωνούν με αυτήν, ο

χορός έλαβε τη σημερινή μουσικοχορευτική μορφή και

ονομασία του στην επαρχία Κισσάμου, την περίοδο της

Επανάστασης του Δασκαλογιάννη στα 1770-71 (ίσως

βέβαια μετασχηματίζοντας έναν παλαιότερο πυρρίχιο ή

υπορχηματικό χορό) και αποκτώντας συμβολισμούς

στην ονομασία, το βηματισμό και τη μουσική του.

Από το βιβλίο

του Ιωάννη Τσουχλαράκη,

ΟΙ ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ,

μύθος, ιστορία, παράδοση,

Αθήνα 2000.

Ονομάστηκε πεντοζάλι, και όχι πεντοζάλης, γιατί

συμβολίζει το πέμπτο ζάλο (δηλαδή βήμα), όπως

ειπώθηκε η θεωρούμενη πέμπτη κατά σειρά ελπίδα

των Κρητικών για απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Τούρκους και όχι γιατί έχει πέντε βήματα, όπως

αβασάνιστα έχουν πει αρκετοί. Έχει δέκα βήματα, σε

ανάμνηση της 10ης Οκτωβρίου του 1769, οπότε

λήφθηκε η απόφαση των Σφακιανών για την

πραγματοποίηση της επανάστασης, και η μουσική του

αποτελείται από δώδεκα πάρτες, δηλαδή δώδεκα

μουσικές φράσεις (γυρίσματα ή σκοπούς τις λένε στην

Κίσσαμο), προς τιμήν των δώδεκα πρωτεργατών της

εξέγερσης.

ΚΟΥΤΣΑΜΠΑΔΙΑΝΟΣ Αρκετά χρόνια μετά την επανάσταση του

Δασκαλογιάννη, εκεί γύρω στα 1800, ένας

καπετάνιος από την Αμπαδιά, κουτσός στο

αριστερό του πόδι, μετά από μία μάχη με

Τούρκους στη Λοχριά της Αμπαδιάς, θέλησε

να χορέψει πεντοζάλι. Οι μουσικοί, που

έπαιξαν για αυτόν, και οι χορευτές, που

χόρεψαν μαζί του, τον τίμησαν,

προσαρμόζοντας το ρυθμό της μουσικής του

πεντοζαλιού και τα βήματα του χορού,

αντίστοιχα, στα ζάλα ενός κουτσού άνδρα.

Εκείνος, παρ’ ότι κουτσός, χόρεψε και ο

χορός του έμεινε στην παράδοση της

επαρχίας Αμαρίου ως κουτσαμπαδιανός ή

κα(ρ)τσιμπα(ρ)διανός ή κατσαμπαδιανός ή

κουτσιστός για να θυμούνται όλοι το χορό

του κουτσού από την Αμπαδιά.

Από το βιβλίο

του Ιωάννη Τσουχλαράκη,

ΟΙ ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ,

μύθος, ιστορία, παράδοση,

Αθήνα 2000.

Ο χορός μέσα από τη λογοτεχνία

Άντρες και γυναίκες είχανε πιάσει στο χορό, χεροκρατώντας ο ένας με τον άλλο. Το πήρανε στην αρχή αγαλινά, κάνοντας πατήματα σουρτά και γαϊτανίζοντας, όλο το στεφάνι, κατά τη δεξιά μεριά... Οι γέροι ξεθαρρεύουνταν να πιάσουν στο τσαμπί... Τα πατήματα ξεχωρίζανε καθαρά, τρία μπροστά κ’ ύστερα δύο πίσω, το στεφάνι μάζωνε κι ανοιγόταν στο σκοπό – σαν αναπνοή... Κάμαν έτσι τη θάλασσα ώσπου χόρτασε η ψυχή τους. Η λύρα βαρούσε τώρα πιο συγκρατηχτά. Τα πατήματα γενήκανε γρηγορότερα, τα πόδια σταυρώνανε το’να τ’άλλο, σπαρταρίζανε στον ίδιο τόπο. Οι γυναίκες βρήκανε τον καιρό, κάνανε σαν τις πέρδικες. Δυο-τρεις καλές χορεύτρες σπάσανε το στεφάνι, βγήκανε μπροστά-μπροστά, κρατώντας με το ζερβό χέρι στο τσαμπί..

Ήρθε η σειρά του Κωνσταντή. Ο χορός του ήταν τεχνικός, και σεμνός σα να τόνε χόρευε κορίτσι... Το μπόι του και το σείσμα του ήταν ζουρλαμός... Χτυπάει τις παλάμες στο σκοπό, ξεκόβει από το τσαμπί, δίνει αέρα του χορού. Είναι πια μοναχός, ξεκομμένος από τον κόσμο, έτοιμος να πετάξει. Οι πήδοι του τόνε σηκώνουνε πάνω από το μπόι του, τα πόδια του κάμανε φτερά...

Από το βιβλίο του Παντελή Πρεβελάκη Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ, Η ΠΡΩΤΗ ΛΕΥΤΕΡΙΑ

Δημήτρης Κατσαούνης

Λευτέρης Στεφανάκης

Δημήτρης Χαλκιαδάκης

Η ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ ΤΩΝ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΑ

ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ

ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ.

Ελευθερία Πυρούδη

Τζωρτζίνα Σπυριδάκη

Η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία της Κρήτης έπαιζε σημαντικό ρόλο στην εποχή που μελετάμε καθώς παρατηρούμε μέσα από διάφορες πηγές τον τρόπο με τον οποίο παρεμβαίνει η Εκκλησία στην καθημερινότητα των ανθρώπων.

Μια πολύ σημαντική προσωπικότητα εκείνης της εποχής ήταν ο επίσκοπος Διονύσιος Καστρινογιαννάκης. Ήταν μια εξέχουσα εκκλησιαστική φυσιογνωμία, ένας λαμπρός και διακεκριμένος επίσκοπος της Κρήτης. Ιεράρχης με ρωμαλέο πατριωτικό φρόνημα, ανήκει στους δυναμικότερους εκπροσώπους του νεοελληνικού πατριωτισμού.

Στην επανάσταση του 1897-98 επειδή οι μεγάλες δυνάμεις δεν αποδέχονταν την ένωση της Κρήτης, υιοθέτησε τη λύση της αυτονομίας. Με δυο μνημειώδεις εγκύκλιους θέλησε να βοηθήσει στην ειρηνική διαβίωση των Χριστιανών της Κρήτης με τους μουσουλμάνους στους χρόνους της Κρητικής Πολιτείας.

Διονύσιος Καστρινογιαννάκης.

Ελαιογραφία από την Ιερά Μονή

Αρσανίου.

Σύμφωνα με την επιστολή του Επισκόπου Ρεθύμνης Διονύσιου

Καστρινογιαννάκη προς τους Οθωμανούς παρατηρούμε πως η γνώμη της

εκκλησίας ήταν ότι Χριστιανοί και Μωαμεθανοί είναι ίσοι από την στιγμή που

είναι όλοι Κρήτες, καθώς είναι παιδιά μιας κοινής πατρίδας.

Η Εκκλησία δεν αντιμετώπιζε τους Οθωμανούς ως εχθρούς της αλλά ως συμπατριώτες θέλοντας την ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ τους. Προσπαθούσε να φέρει με διπλωματικούς τρόπους την ομόνοια μεταξύ των δύο λαών.

Θεωρούσε πως ο νέος Ηγεμόνας (ο πρίγκιπας Γεώργιος) θα επιδίωκε την ευτυχία των υπηκόων του ανεξαρτήτως του θρησκεύματός τους.

Στη επιστολή του μητροπολίτη Ρεθύμνου προς τους Χριστιανούς

τονίζεται πως πλέον ως ελεύθεροι, χωρίς τυράννους και άρχοντες,

πρέπει να αναλάβουνε μεγάλες υποχρεώσεις και πρέπει επίσης να

φερθούν ιπποτικά και με ευγένεια προς τους λιγότερους και

ασθενέστερους μωαμεθανούς.

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

Ελευθερία Πυρούδη

Τζωρτζίνα Σπυριδάκη

Από τα χρόνια πριν την αυτονομία οι Κρητικοί επιθυμούν να αποκτήσουν παιδεία όχι μόνο στοιχειώδη αλλά και μέση και ανώτερη. Αυτή η επιθυμία συνδεόταν τόσο με το όραμα της εθνικής αποκατάστασης όσο και αυτό της ταξικής αναβάθμισης μέσω της παιδείας.

Η πολιτική μεταβολή της Κρήτης το 1878, που εφαρμόστηκε η ημιαυτονομία, ανάγκασε την πολιτεία να ασχοληθεί και με την παιδεία. Έτσι με ποσό όχι μεγαλύτερο των 300.000 φράγκων το χρόνο χτίστηκαν 337 δημοτικά σχολεία σε όλη την Κρήτη.

Ο Νόμος περί Παιδείας του 1889 προέβλεπε την ίδρυση νηπιαγωγείων, δημοτικών σχολείων, παρθεναγωγείων, ελληνικών σχολείων, γυμνασίων και ημιγυμνασίων.

Στο Ρέθυμνο λειτούργησαν πριν το 1889 πρότυπα τετρατάξια χριστιανικά και

μωαμεθανικά δημοτικά σχολεία, παρθεναγωγεία, ελληνικό σχολείο και από το

1886,τριτάξιο ημιγυμνάσιο. Οι τάξεις του ημιγυμνασίου είχαν αναγνωριστεί ισότιμες

με των γυμνασίων της ελεύθερης Ελλάδας ήδη από το 1887. Από το 1897 το ελληνικό σχολείο είχε συγχωνευτεί με το γυμνάσιο, που είχε μετατραπεί σε επτατάξιο.

Παράλληλα από το 1888 είχε ιδρυθεί η νυχτερινή «Σχολή του Λαού» του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου στην οποία δίδασκαν δωρεάν μέλη του Συλλόγου όχι μόνο γραφή και ανάγνωση αλλά και ιστορία και «γνώσεις

ηθικοθρησκευτικάς».

Στην ενδοχώρα του Ρεθύμνου λειτούργησαν περισσότερα από 65 σχολεία σε μη επαναστατικές περιόδους. Στα χρόνια της Κρητικής πολιτείας εντύπωση προκαλεί η επιβολή προστίμων για μη φοίτηση μαθητών ή για ελλιπή φοίτηση , σε μια εποχή που η ζωή στην ύπαιθρο είναι δύσκολη.

Επίσης επειδή δεν υπήρχαν εκπαιδευτικοί λειτούργησαν τα ημιημερήσια σχολεία’’, στα οποία ο δάσκαλος δίδασκε κατά το ήμισυ του ημερήσιου ωραρίου του, ενώ κατά το υπόλοιπο έπρεπε να διδάσκει στο πιο κοντινό σχολείο.

Το 1899 οι αντιπρόσωποι των επαρχιών του νομού Ρεθύμνου ζήτησαν από τον πρίγκιπα Γεώργιο να ιδρυθεί κρητικό γυμνάσιο στο Ρέθυμνο. Ωστόσο μόλις το 1911 ιδρύθηκε πλήρες γυμνάσιο στο Ρέθυμνο( με 6 τάξεις) και το 1912 αποφοίτησαν οι πρώτοι μαθητές.

Επίσης, επειδή σύμφωνα με τον νόμο του 1901 οι μαθητές μπορούσαν να διδάσκονται και «κατ οίκον υπό διδασκάλων ανεγωρισμένων υπό της Πολιτείας» και με διδασκαλία «ίσην κατά χρόνον, ποιόν και ποσόν» με αυτήν που παρείχε η Κρητική Πολιτεία, πλούσιες οικογένειες είχαν δάσκαλο στο σπίτι για τα παιδιά τους αλλά μόνο για επίπεδο δημοτικού και ελληνικού σχολείου, όχι γυμνασίου.

(πηγή: Χ.Κ.Στρατιδάκης , Η εκπαίδευση στο Ρέθυμνο κατά την περίοδο της Αυτονομίας)

“Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ”

Φίλιππος Νικητάκης

Βασίλης Πετούσης

Σύμφωνα με την ημερήσια διάταξη

της 7ης Ιανουαρίου 1899 του Ρώσου

στρατιωτικού Διοικητή Ρεθύμνης

Θεοδώρου ντε Χιοστάκ, η Αυτού

Βασιλική Υψηλότης ο Πρίγκιψ

Γεώργιος της Ελλάδος, Ύπατος

Αρμοστής στην Κρήτη, πρόκειται να

βρίσκεται στο Ρέθυμνο από το

Σάββατο 9 Ιανουαρίου 1899 μέχρι

τη Δευτέρα 11 Ιανουαρίου σύμφωνα

με συγκεκριμένο πρόγραμμα.

Πράγματι ο Γεώργιος φθάνει στο λιμάνι Ρεθύμνου με το ατμόπλοιο

«Αλέξανδρος Β» στις 10 το πρωί του Σαββάτου, όπου του επιφυλάσσεται

θερμή υποδοχή από τους επισήμους της πόλης (το Ρώσο στρατιωτικό

Διοικητή και το Δήμαρχο), αλλά και τον απλό λαό.

Στη συνέχεια μεταβαίνει στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό και το Τζαμί Γαζή

Χουσεϊν (Νερατζές) και κατόπιν προχωρεί σε επιθεώρηση του ρωσικού

στρατού στην Πλατεία «Σκρύδλωφ».

Στην πλατεία αυτή βρισκόταν το Διοικητήριον (μεγαλοπρεπές κτίριο -παλαιότερα έδρα του Τούρκου Διοικητή - που στέγαζε την εποχή εκείνη τις κρατικές υπηρεσίες: το Πρωτοδικείο, το Ειρηνοδικείο, το Υποθηκοφυλακείο και το Κοινωφελές Ταμείο που ένα διαμέρισμά του χρησίμευε ως έκτακτη κατοικία του Ηγεμόνα Κρήτης.

Παραπλεύρως βρισκόταν και ο Ρώσικος Στρατώνας, στον οποίο είχαν εγκατασταθεί οι στρατιωτικές δυνάμεις της Εγγυήτριας Δύναμης Ρωσίας.

Μετά τη μετάβαση του Γεωργίου στο Ανάκτορο, δηλ. στο Διοικητικό Μέγαρο, του υπέβαλαν τα σέβη τους οι Αρχές του τόπου και οι ανώτεροι

διοικητικοί υπάλληλοι.

Στις 2 το μεσημέρι της ίδιας ημέρας ο Ύπατος Αρμοστής με τη συνοδεία

του επισκέφτηκε το δημόσιο κήπο, δυτικά από το ενετικό λιμάνι της πόλης,

που τότε μόλις είχε φυτευτεί και βρισκόταν στην περιοχή του Κιολούμπαση

(Γκιουλ Μπαξέ = Ωραίος Κήπος), πάνω από το δώμα του τούρκικου

προμαχώνα, σε ύψος 7 μέτρων από τη θάλασσα. Εκεί σε ανάμνηση της

επίσκεψης και με φόντο τη σημαία της Κρητικής Πολιτείας φύτεψε ένα

φοίνικα και ο κήπος προς τιμήν του ονομάστηκε «Κήπος του Πρίγκιπος

Γεωργίου».

Το πρόγραμμα της ίδιας μέρας περιελάμβανε περίπατο των κατοίκων στην

Πλατεία «Σκρύδλωφ» υπό μουσικήν, συνάντηση του Πρίγκιπα με τον Επίσκοπο

Διονύσιο, γεύμα στη Στρατιωτική Λέσχη στη σημερινή οδό Δασκαλάκη αρ.

2-4, όπου τον Πρίγκιπα δεξιώθηκαν οι Ρώσοι αξιωματικοί και τέλος

νυκτερινή λαμπαδοφορία στην πόλη.

Η επόμενη μέρα της Κυριακής

10 Ιανουαρίου ήταν αφιερωμένη στην επίσκεψη της Ιεράς Μονής Αρκαδίου, όπου ο πρίγκιπας θα διανυκτερεύσει .

Στο Αρκάδι συρρέει για την υποδοχή του πλήθος κόσμου από την πόλη του Ρεθύμνου, αλλά και απλοί χωρικοί από την ύπαιθρο.

Τον πρίγκιπα συνοδεύουν ο Επίσκοπος Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου

Διονύσιος Καστρινογιαννάκης, ο Διοικητής των Ρώσων Στρατιωτικών Θεοδ. Ντε Χιοστάκ και οι λοιπές Αρχές, πολιτικές και στρατιωτικές, του Ρεθύμνου.

Τον Ύπατο Αρμοστή προσφωνεί μπροστά στο Οστεοφυλάκιο της Μονής ο Εμμανουήλ Γενεράλις, διευθυντής τότε του Προγυμνασίου Ρεθύμνου και ο προσωπικός φωτογράφος του Ηγεμόνα Περικλής Διαμαντόπουλος, τον απαθανατίζει σε αναμνηστικές φωτογραφίες μαζί με ιερείς, απλούς πολίτες και μέλη της ακολουθίας του.

Τη Δευτέρα 11 Ιανουαρίου 1899 ο Πρίγκιψ αναχωρεί από το Αρκάδι για

το Ρέθυμνο κάνοντας ενδιάμεση στάση στην Ιερά Μονή Αρσανίου, όπου

του επιφυλάσσεται υποδοχή τελετουργική παρουσία μοναχών, ιερέων και

πλήθους λαού.

Στην επιστροφή του στο Ρέθυμνο τον συνοδεύουν Κρητικοί με σημαίες της

Κρητικής Πολιτείας και Μαυροβούνιοι εκπαιδευτές της κρητικής χωροφυλακής

με ρώσικες σημαίες.

Μετά την άφιξη του στην πόλη του Ρεθύμνου, αργά το μεσημέρι της Δευτέρας,

η Αυτού Βασιλική Υψηλότης ο Γεώργιος, εγκαινιάζει δυο σχολεία, επισκέπτεται

άλλα χριστιανικά και μουσουλμανικά, ενώ το βράδυ αναχωρεί για τα Χανιά.

Από τα παραπάνω σημεία της επίσκεψης του Πρίγκιπα Γεωργίου στο Ρέθυμνο στις αρχές του 1899, οι Μονές Αρκαδίου και Αρσανίου διατηρούν την εξωτερική τους όψη σχεδόν απαράλλακτη μέχρι και σήμερα.

Μονή Αρκαδίου Μονή Αρσανίου

Όμως μέσα στην πόλη του Ρεθύμνου οι αλλαγές της Πλατείας Σκρύδλωφ,

σημερινής πλατείας Hρώων Πολυτεχνείου, είναι πολύ μεγάλες: Το πρώην Διοικητήριο, κατοικία του πρίγκιπα μέχρι το 1906, μετέπειτα Νομαρχία Ρεθύμνου, σήμερα διατηρείται ως κτίριο μεν αλλά στεγάζει την Αντιπεριφέρεια Ρεθύμνου.

Οι Ρωσικοί Στρατώνες δεν υπάρχουν πια γιατί βομβαρδίστηκαν το 1941,

ενώ το 1949 κατεδαφίστηκαν και με τα υλικά τους χτίσθηκε η δυτική πλευρά

του σταδίου της Σοχώρας, ενώ ο απέραντος χώρος που έγινε η Επιθεώρηση

του ρωσικού στρατού από τον Ηγεμόνα αποτελεί το σημερινό Γήπεδο της

Σοχώρας.

Όσο για τον Δημόσιο Κήπο, όπου φύτεψε τον φοίνικα ο Πρίγκιπας, στην

περιοχή του Κιουλούμπαση, σήμερα δε σώζεται, στη θέση του έχει

διανοιχθεί ο Περιφερειακός δρόμος και το σημείο αυτό της πόλης με τις

πολυσύχναστες καφετέριες αποκαλείται πλέον «Πασαρέλα».

Στη θέση της Λέσχης των

Ρώσων Αξιωματικών σήμερα

υπάρχει ιδιωτική κατοικία, η

οικία Τσιριμονάκη.

Τέλος το λιμάνι που χαιρέτισε

τον Πρίγκιπα κατά την άφιξη

και αναχώρηση του από την

πόλη του Ρεθύμνου λίγο-πολύ

θυμίζει τη σημερινή μορφή

του ενετικού λιμανιού.

Η ΕΠΑΝAΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΘΕΡIΣΟΥ (1905)

Κατερίνα Μεταξάκη

& Εύα Τσιμπούκα

Ήταν τέτοιες ημέρες

πριν από 108 χρόνια,

όταν ο Ελευθέριος

Βενιζέλος μαζί με τους

στενούς του συνεργάτες

Κωνσταντίνο Φούμη και

Γεώργιο Μάνο, αλλά και

εκατοντάδες Κρήτες,

βγήκαν στο Θέρισο και

κήρυξαν το κίνημα που

μέσα σε λίγο χρόνο θα

εξαπλωνόταν σ’ όλη την

Κρήτη.

Επί δυόμιση ολόκληρους

αιώνες, όσο η Κρήτη

παρέμενε υπό

Τουρκοαιγυπτιακό ζυγό,

οι κρητικοί δεν είχαν

πάψει ποτέ να

παλεύουν για τη

λευτεριά τους, κι όταν

με το αίμα τους

κέρδισαν την ελευθερία

τους, συνέχιζαν να

αγωνίζονται για την

ένωσή τους με την

Ελλάδα!

Παράλληλα κατήγγειλαν τον αυταρχισμό του πρίγκιπα Γεωργίου, ύπατου αρμοστή του νησιού, που λειτουργούσε ως απόλυτος μονάρχης. Τα γεγονότα αυτά, που κράτησαν επί μήνες και έγιναν το κεντρικό θέμα στο σύνολο των ελληνικών εφημερίδων της εποχής, αποτέλεσαν την αρχή του τέλους για την παρουσία του πρίγκιπα Γεωργίου και παράλληλα ανέδειξαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο ως ηγετική πολιτική φυσιογνωμία στην Κρήτη. Ασφαλώς έγιναν η βάση για την ανάδειξή του, 5,5 χρόνια αργότερα, στο αξίωμα του πρωθυπουργού της Ελλάδας.

Στις 26 Φεβρουαρίου 1905 η «Ηνωμένη Αντιπολίτευση» διακήρυττε πως μόνη ορθή λύση ήταν η Ένωση, προσωρινό στάδιο η πλήρης αυτονομία. Στις 10 Μαρτίου 1905 συνήλθε συνέλευση στον Θέρισο υπό των Ελευθερίου Βενιζέλου, Κωνσταντίνου Φούμη και Κωνσταντίνου Μάνου, που κήρυξε "την πολιτικήν ένωσιν της Κρήτης μετά της Ελλάδος εις εν μόνον ελεύθερον συνταγματικόν κράτος", έδωσε δε και σχετικό ψήφισμα στις Μεγάλες Δυνάμεις, όπου υποστήριζε ότι το νόθο μεταβατικό καθεστώς εμπόδιζε την οικονομική ανάπτυξη του νησιού και η μόνη φυσική λύση του κρητικού ζητήματος ήταν η ένωση.

Στις 7 Απριλίου συνήλθε τακτική συνέλευση στα Χανιά, η οποία ομοίως κήρυξε την ένωση, ενώ ένας από τους συμβούλους του Ύπατου Αρμοστή παραιτήθηκε και πήγε στο Θέρισο να ενωθεί με τους επαναστάτες. Ο Ύπατος Αρμοστής απαίτησε από τους επαναστάτες να παραδώσουν τα όπλα μέσα σε 36 ώρες, μετά την παρέλευση των οποίων κήρυξε τον στρατιωτικό νόμο σε όλο το νησί με την έγκριση των Δυνάμεων, διέταξε συλλήψεις και φυλακίσεις αντικαθεστωτικών κι επέβαλε λογοκρισία στον τύπο.

Έπειτα κάλεσε σε σύσκεψη τους προξένους και ζήτησε να λάβουν επείγοντα μέτρα για την "καταστολήν του κινήματος". Για να αυξήσει τις ένοπλες δυνάμεις του, συγκρότησε το σώμα των "Δημοφρουρών".

Οι Μεγάλες Δυνάμεις έστειλαν μήνυμα στους επαναστάτες ότι θα χρησιμοποιούσαν στρατεύματα προκειμένου να επιβάλουν τις αποφάσεις τους. Σε απάντηση οι περισσότεροι βουλευτές της τακτικής συνέλευσης πήγαν στο Θέρισο να ενωθούν κι αυτοί με τον Βενιζέλο.

Ο πρίγκιπας δεν διέθετε άλλες δυνάμεις εκτός της Κρητικής Χωροφυλακής (που έμεινε πιστή σ' αυτόν) και η οποία δεν αυξήθηκε από τους Δημοφρουρούς, ενώ και οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν μπορούσαν να συνεννοηθούν για κοινή δράση. Μεγαλύτερη στρατιωτική δράση ανέπτυξαν οι Ρώσοι, οι οποίοι κατέλαβαν ή βομβάρδισαν θέσεις επαναστατών. Οι πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων συναντήθηκαν με την επαναστατική τριανδρία στις Μουρνιές, σε μια προσπάθεια να επιτευχθεί συμφωνία, χωρίς αποτέλεσμα. Η επαναστατική κυβέρνηση ζήτησε να χορηγηθεί στην Κρήτη πολίτευμα ανάλογο μ' αυτό της Ανατολικής Ρωμυλίας. Στις 18 Ιουλίου οι Δυνάμεις κήρυξαν τον στρατιωτικό νόμο, κάτι που δεν αποθάρρυνε τους επαναστάτες. Στις 15 Αυγούστου η τακτική συνέλευση των Χανίων ψήφισε τις περισσότερες από τις μεταρρυθμίσεις που ζητούσε ο Βενιζέλος.

Συναντήθηκαν και πάλι μαζί του οι πρόξενοι και έκαναν δεκτές τις μεταρρυθμίσεις που πρότεινε. Αυτό οδήγησε στον τερματισμό της επανάστασης του Θερίσου και στην παραίτηση του Ύπατου Αρμοστή πρίγκιπα Γεωργίου. Οι Μεγάλες Δυνάμεις τον Αύγουστο του 1906 είχαν παραχωρήσει στο βασιλιά των Ελλήνων Γεώργιο Α΄, το δικαίωμα να διορίζει εκείνος τον Ύπατο Αρμοστή, χωρίς να χρειάζεται η έγκριση της τουρκικής κυβέρνησης. Μετά την παραίτηση του πρίγκιπα Γεωργίου στις 12 Σεπτεμβρίου, τοποθετήθηκε στη θέση αυτή ο Αλέξανδρος Ζαΐμης,ενώ επετράπη Έλληνες αξιωματικοί και υπαξιωματικοί να αναλάβουν την οργάνωση της Κρητικής Χωροφυλακής. Μόλις οργανώθηκε Χωροφυλακή, άρχισαν να αποχωρούν τα ξένα στρατεύματα από το νησί.

- 98 -

Δημοσιεύματα στον τοπικό τύπο σχετικά με

τις επισκέψεις μας

α. Για την επίσκεψη στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και

Μελετών “Ελ. Κ. Βενιζέλος” β. Για την επίσκεψη στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης και τη

Βικελαία Βιβλιοθήκη Δ. Ηρακλείου

γ. Για την επίσκεψη στο Σχολικό και Λαογραφικό Μουσείο

Αμνάτου

- 99 -

α. ∆ηµοσίευµα για την επίσκεψη στο Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”

στην Εφηµερίδα “Ρεθεµνιώτικα Νέα”

"ΜΙΑ ΠΑΡΑΞΕΝΗ ΕΡΕΥΝΑ"

Η αξέχαστη εμπειρία των μαθητών της Γ Τάξης του Πρότυπου Πειραματικού

Γυμνασίου Πανεπιστημίου Κρήτης Ρεθύμνου στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών

“Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”

Στο πλαίσιο των δράσεων για τον εορτασμό των 100 χρόνων από την Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα το σχολείο μας, Το Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο Πανεπιστημίου Κρήτης Ρεθύμνου

έχει αναλάβει την εκπόνηση σχετικού προγράμματος σχολικών δραστηριοτήτων με τίτλο: “100

χρόνια από την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα: αναζητούμε το παρελθόν, σκεφτόμαστε και

δημιουργούμε”, στο οποίο συμμετέχουν 22 μαθητές από τη Γ Τάξη. Μετά τις εκπαιδευτικές

επισκέψεις στο Ιστορικό & Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνου και στο Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου,

πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στο κτίριο των Διοικητικών και Επιστημονικών Υπηρεσιών του

Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος” στη Χαλέπα Χανίων την 1η

Φεβρουαρίου 2013, προκειμένου οι μαθητές του δικού μας προγράμματος να παρακολουθήσουν

το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Ιδρύματος με τίτλο: “Ταξίδι στον χρόνο- Η πορεία της Ένωσης της

Κρήτης με την Ελλάδα”, που σχεδιάστηκε και υλοποιείται από τη μουσειοπαιδαγωγό κ. Ρία

Μαρκουλάκη. Από την πρώτη στιγμή τα παιδιά προετοιμάστηκαν ότι θα εμπλακούν σε μια

- 100 -

“παράξενη έρευνα” με απρόσμενο βοηθό το θέατρο και δεσμεύτηκαν, μετά την ολοκλήρωση του

προγράμματος, να απαντήσουν στο ερώτημα: “Το θέατρο βοηθάει την Ιστορία;”.

Υπό την καθοδήγηση της κ. Μαρκουλάκη, που ενεργοποίησε τη φαντασία των μαθητών και

αξιοποίησε θεατρικές και άλλες τεχνικές , ξεκίνησε ένα ξεχωριστό βιωματικό μάθημα Ιστορίας με

ένα ταξίδι στο χρόνο! Τα παιδιά ασκήθηκαν σε παιχνίδι μνήμης στον άξονα του Χρόνου και

παρατηρητικότητας στην έκθεση Φωτογραφίας, μεταφέρθηκαν νοερά στο 1897, στο βουνό του

Ακρωτηρίου, ανάμεσα στους Κρήτες επαναστάτες και τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ανέλαβαν ρόλους

και υποδύθηκαν επαναστάτες, συμμετέχοντας ενεργά στα γεγονότα και διατυπώνοντας

επαναστατικά αιτήματα σε σχέση με την τύχη της Κρήτης, έγιναν συντάκτες του πρωτοσέλιδου

εφημερίδων της εποχής για να καταδικάσουν τον βομβαρδισμό του στρατοπέδου των Κρητών από

τις Μεγάλες Δυνάμεις την 6η Φεβρουαρίου 1897, κατέγραψαν συναισθήματα και σκέψεις για την

ηρωική πράξη του Σπύρου Καγιαλέ που ύψωσε την κρητική σημαία χρησιμοποιώντας ως κοντάρι

το σώμα του, ζωντάνεψαν με ισχυρά επιχειρήματα την αντιπαράθεση των “ενωτικών” και

“αυτονομιστών” μέσα στη Γενική Συνέλευση των Κρητών, μάντεψαν τις προσδοκίες και τα

συναισθήματα των Κρητών του 1910, όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος μετέβη στην Αθήνα και έγινε

Πρωθυπουργός της Ελλάδας, παρακολούθησαν ένα συμμαθητή τους να μεταμφιέζεται σε

Ελευθέριο Βενιζέλο και να δίνει συνέντευξη σε δημοσιογράφο της εποχής του 1911 σχετικά με την

άρνηση της εισόδου των Κρητών Βουλευτών στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, συνιστώντας στους

συμπατριώτες του “ψυχραιμία” και “υπομονή”. Τέλος δημιούργησαν με τα σώματά τους ένα

“ζωντανό” γλυπτό, καθώς έπρεπε να βοηθήσουν το Δήμαρχο Ρεθύμνου να κοσμήσει την Πλατεία

Τεσσάρων Μαρτύρων με ένα μνημείο που θα συμβολίζει την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα και

τη σύνδεση του χθες με το σήμερα.

Παράλληλα με τις παραπάνω ευχάριστες και δημιουργικές δραστηριότητες, η κ.

Μαρκουλάκη εξιστόρησε σύντομα, με τη βοήθεια σπάνιου οπτικοακουστικού αρχειακού υλικού,

τους σημαντικότερους σταθμούς του Κρητικού Ζητήματος και της Κρητικής Αυτόνομης Πολιτείας

- 101 -

καθώς και το ρόλο του μεγάλου ανδρός Βενιζέλου μέχρι την πολυπόθητη στιγμή της Ένωσης. Αυτό

το μάθημα Ιστορίας τα είχε όλα! Συνεργασία, ομαδικές εργασίες, ανάληψη ρόλων, θεατρικό

παιχνίδι, δραματοποίηση γεγονότων και καταστάσεων, συναίσθημα και σεβασμό προς την

Ιστορία, χάρις στον άψογο σχεδιασμό και την αξιοποίηση πολλών τεχνικών από την εμπνεύστρια

του εκπαιδευτικού προγράμματος! Η ανταπόκριση και ο ενθουσιασμός των μαθητών μας ήταν

έκδηλα σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού τους στο χρόνο! Και όταν έφθασε η ώρα να απαντηθεί το

ερώτημα που είχε τεθεί από τη αρχή, δηλαδή αν το θέατρο βοηθάει την Ιστορία, όλοι απάντησαν

καταφατικά και εξέφρασαν τη βεβαιότητα πως αυτός θα ήταν ο καταλληλότερος τρόπος να

διδάσκεται η ιστορία και πως αυτή η παράξενη έρευνα που επιχείρησαν με οδηγό το θέατρο θα

μείνει ανεξίτηλη στη μνήμη τους!

Τόσο ο διευθυντής του Πρότυπου Πειραματικού Γυμνασίου Ρεθύμνου κ. Γιάννης Μαρκαντές,

όσο και οι συνοδοί εκπαιδευτικοί Αθηνά Δρανδάκη, Μαρία Σαμωνάκη και Ιγνατία Κωφοπούλου,

που εκπονούν το Πρόγραμμα για τα 100 χρόνια της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα στο

σχολείο, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε δημόσια το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών

“Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος” για την αξέχαστη εμπειρία που πρόσφεραν στα παιδιά μας και να

συγχαρούμε τα ίδια για την υποδειγματική πειθαρχία στους κανόνες που τέθηκαν και για

τις ικανότητές τους στην υποκριτική τέχνη!

‘Ρεθεμνιώτικα Νέα’

Τετάρτη 6 Φεβρουαρίου 2013

- 102 -

β. Δημοσίευμα για την επίσκεψη στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης και τη Βικελαία

Βιβλιοθήκη Δήμου Ηρακλείου στην Εφημερίδα “Ρεθεμνιώτικα Νέα”

ΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΑΙ ΣΤΗ ΒΙΚΕΛΑΙΑ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΔΗΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

Δυο πρωτότυπες και ενδιαφέρουσες δράσεις των μαθητών!

Την Πέμπτη 14 Μαρτίου 2013 οι μαθητές της Γ΄ Γυμνασίου του Πρότυπου Πειραματικού Γυμνασίου

Πανεπιστημίου Κρήτης που εκπονούν το Πρόγραμμα Πολιτιστικών Θεμάτων για τα 100 Χρόνια από την

Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα πραγματοποίησαν εκπαιδευτική επίσκεψη στο Ιστορικό Μουσείο

Ηρακλείου και στη Βικελαία Βιβλιοθήκη Δήμου Ηρακλείου, με σκοπό να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους για

το Κρητικό Ζήτημα και να φωτίσουν τα ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα που οδήγησαν στην Ένωση. Και

στους δύο προορισμούς τα παιδιά περιηγήθηκαν, παρατήρησαν, ενημερώθηκαν χάρη στις περιεκτικές και

ουσιαστικές ξεναγήσεις που παρακολούθησαν και τέλος συμμετείχαν σε δύο πρωτότυπες βιωματικές

δραστηριότητες που είχαν προετοιμασθεί από τις συνοδούς εκπαιδευτικούς και συντονίστριες του

Προγράμματος για τα 100 Χρόνια από την Ένωση της Κρήτης κυρίες Δρανδάκη Αθηνά και Σαμωνάκη Μαρία.

Στο υπέροχο νεοκλασικό οίκημα που στεγάζει το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης οι μαθητές οδηγήθηκαν

στην ιστορική συλλογή της Οθωμανικής Περιόδου στην Κρήτη και στη συλλογή της Περιόδου της Κρητικής

Πολιτείας και της Ένωσης με την Ελλάδα(τέλος 19ου- αρχές 20ού αιώνα). Ο επιστημονικός επιμελητής των

συλλογών αυτών κύριος Αγησίλαος Καλουτσάκης, με τη βαθιά επιστημονική του κατάρτιση και τον

γλαφυρό του λόγο, ταξίδεψε τα παιδιά πίσω στο χρόνο, επένδυσε τα πολύτιμα εκθέματα με πολλές

ιστορικές πληροφορίες και απάντησε πρόθυμα σε πολλές ερωτήσεις και απορίες. Το γραφείο, το πορτραίτο,

- 103 -

η στολή ναυάρχου του Ύπατου Αρμοστή Κρήτης Πρίγκιπα Γεωργίου, ο οπλισμός των αγωνιστών των

κρητικών επαναστάσεων, οι γελοιογραφίες του ευρωπαϊκού τύπου της εποχής σχετικά με το κρητικό ζήτημα

και το ρόλο των Μεγάλων Δυνάμεων προσέλκυσαν, μεταξύ άλλων, το ενδιαφέρον των μικρών ερευνητών.

Στη συνέχεια έφθασε η στιγμή για ...δημιουργία! Σε κατάλληλα διαμορφωμένη αίθουσα του Ιστορικού

Μουσείου και σε κενές προθήκες που παραχωρήθηκαν ευγενικά, οι μαθητές “έστησαν” τη δική τους

ιστορική συλλογή, εκθέτοντας τα δικά τους προσωπικά αντικείμενα που είχαν επιλέξει από το σπίτι ως

“διαβατήριο” για την είσοδό τους στο Μουσείο, με μόνο κριτήριο τη σύνδεση αυτών των ενθυμίων με την

υπό μελέτη ιστορική περίοδο! Μαύρα και λευκά σαρίκια, πετσέτα και ποδιά με την ρεθυμνιώτικη βελονιά,

μαχαίρι με εγχάρακτη επαναστατική μαντινάδα, μικρογραφία της σημαίας της Κρητικής Πολιτείας, έργα του

Παντελή Πρεβελάκη, το Βιβλίο του Γιώργη Γιατρομανωλάκη “Ο παππούς μου και το κακό”, δυο βέρες

ενωμένες, ένα σπάνιο μεταλλικό νόμισμα της Κρητικής Πολιτείας, φωτογραφίες του Ελευθερίου Βενιζέλου,

χάρτης της Κρήτης από περιηγητή της εποχής, μαντινάδες για την Ένωση ήταν από τα πιο χαρακτηριστικά

εκθέματα. Η βιωματική δράση συμπληρώθηκε με την ατομική παρουσίαση -από κάθε μαθητή- του

σκεπτικού με το οποίο επέλεξε το αντικείμενό του και του λόγου που αυτό τον παραπέμπει στην Ένωση.

Τέλος τα παιδιά κλήθηκαν να τοποθετήσουν μια αντιπροσωπευτική λεζάντα για να ονομάσουν τη συλλογή

τους και εκείνα, μετά από συζήτηση, επέλεξαν να επικολλήσουν τον τίτλο: “Κρητών Αναμνήσεις”.

Επόμενος σταθμός της επίσκεψης στο Ηράκλειο ήταν η Βικελαία Βιβλιοθήκη του Δήμου Ηρακλείου και

πιο συγκεκριμένα το Τμήμα της: Δανειστικό – Αναγνωστήριο- Καταλογογράφηση- Εφημερίδες, που

βρίσκεται δίπλα στην ιστορική Εκκλησία του Αγίου Ματθαίου. Τα παιδιά φιλοξενήθηκαν στο μεγάλο

Αναγνωστήριο και δέχθηκαν το ζεστό καλωσόρισμα και την κατατοπιστική και μεστή παρουσίαση του

Προϊσταμένου της Βικελαίας Βιβλιοθήκης κυρίου Δημήτρη Σάβα. Με τη βοήθειά του πληροφορήθηκαν για

τους μεγάλους δωρητές των συλλογών, για τις Υπηρεσίες, τις πολιτιστικές δράσεις, εκθέσεις, εκδόσεις της

Βικελαίας, για το οπτικοακουστικό και αρχειακό υλικό, για το Τμήμα Αρχείων με τους χειρόγραφους

- 104 -

οθωμανικούς κώδικες του Ιεροδικείου Ηρακλείου γραμμένους στην παλιά αραβική γραφή και για τον

τεράστιο όγκο του υλικού από τον κρητικό-ελληνικό-ευρωπαϊκό τύπο από τα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας

και της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Οι μαθητές εντυπωσιάστηκαν από την αμεσότητα και τη ζέση του

λόγου του κυρίου Σάβα και δέχθηκαν με ευγνωμοσύνη τα δώρα που είχε την καλοσύνη να τους προσφέρει:

από ένα βιβλίο και ένα μουσικό CD, και τα δυο παραγωγές της Βικελαίας, στο κάθε παιδί! Επιπλέον ο κύριος

προϊστάμενος πρόσφερε στις συνοδούς καθηγήτριες από μια έκδοση της Βιβλιοθήκης με τίτλο : “Από τα

πορτραίτα του Φαγιούμ στις απαρχές της Τέχνης των Βυζαντινών Εικόνων” και δεσμεύθηκε για τη δωρεά

βιβλίων από τη Βικελαία Βιβλιοθήκη προς τη Βιβλιοθήκη του Πρότυπου Πειραματικού Γυμνασίου

Ρεθύμνου.

Καθώς η δεύτερη επίσκεψη έφθανε στο τέλος. Τους μαθητές περίμενε νέα έκπληξη: με την άδεια του

κυρίου Σάββα, το Αναγνωστήριο έγινε για τα παιδιά χώρος μελέτης και επεξεργασίας ιστορικών πηγών, που

οι καθηγήτριές τους επέλεξαν από το πλούσιο αρχειακό υλικό εφημερίδων της Βικελαίας. Κάθε Ομάδα από

τις τέσσερις που σχημάτισαν τα παιδιά έπρεπε να επεξεργαστεί μια διαφορετική ιστορική πηγή με τη

βοήθεια συνοδευτικού φύλλου εργασίας:

1) Την πρωτοσέλιδη γελοιογραφία από τη βιεννέζικη εφημερίδα “Figaro” της 13ης Μαρτίου 1897 με

τίτλο “Ομαδική Δράση” , με την οποία καταδεικνύεται ο προστατευτικός για τα συμφέροντα του

Σουλτάνου στην Κρήτη ρόλος των 6 Μεγάλων Δυνάμεων

2) Ένα κρητικό γραμματόσημο( το τελευταίο που κυκλοφόρησε στην Κρήτη το 1913 πριν την επίσημη

τελετή της Κήρυξης της Ένωσης)

3) Άρθρο της σωβινιστικής τουρκικής εφημερίδας του 1913 “Τασβίρι Εφκιάρ” σχετικά με τα αισθήματα

εκδικήσεως που πρέπει να εξεγείρει στους Τούρκους το γεγονός της Ένωσης της Κρήτης με την

Ελλάδα

4) Το φύλλο του Παραρτήματος της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως εν Κρήτη της 28ης Νοεμβρίου 1913,

- 105 -

με το οποίο ο Γενικός Διοικητής Κρήτης Λουκάς Κανακάρης- Ρούφος ζητεί από τον Κρητικό Λαό να

υποδεχθεί ενθουσιωδώς τον Ελευθερωτήν Βασιλέα Κωνσταντίνον την 1η Δεκεμβρίου 1913 που θα

τελεσθεί η επίσημη Κήρυξη της Ένωσης .

Τα παιδιά ανταποκρίθηκαν με υπευθυνότητα και ταχύτητα και συνεργάστηκαν με ενθουσιασμό. Στο

τελευταίο στάδιο της δραστηριότητας, με την κατάλληλη καθοδήγηση και εμψύχωση των εκπαιδευτικών, ο

παρουσιαστής κάθε Ομάδας παρουσίασε τα αποτελέσματα της έρευνας της Ομάδας του στην Ολομέλεια.

Τα 23 παιδιά του Προγράμματος για τα 100 Χρόνια από την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, οι

συντονίστριες του Προγράμματος κυρίες Δρανδάκη και Σαμωνάκη και η τρίτη συνοδός κυρία Αναστασία

Ρηγάκη που ανέλαβε με ζήλο τη φωτογραφική κάλυψη των δράσεων των μαθητών, αισθάνονται την

ανάγκη να ευχαριστήσουν από καρδιάς:

Τον κ. Αγησίλαο Καλουτσάκη, επιστημονικό επιμελητή των συλλογών που επισκέφθηκαν στο

Ιστορικό Μουσείο για την πολύ κατατοπιστική ξενάγηση και την ευγενική παραχώρηση του

κατάλληλου χώρου για την πραγματοποίηση της βιωματικής δραστηριότητας

Τον κ. Δημήτρη Σάββα, προϊστάμενο της Βικελαίας Βιβλιοθήκης Δήμου Ηρακλείου για τη θερμή

υποδοχή, την ουσιαστική ενημέρωση, την προσφορά βιβλίων και μουσικών CD και τη διάθεση του

χώρου του Αναγνωστηρίου για την έρευνα πηγών.

‘Ρεθεμνιώτικα Νέα’ Τετάρτη 20 Μαρτίου 2013

- 106 -

γ. ∆ηµοσίευµα για τις επισκέψεις στο Σχολικό Μουσείο ∆ήµου Ρεθύµνου και το Λαογραφικό Μουσείο της Αµνάτου στην

Εφηµερίδα “Κρητική Επιθεώρηση”

ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ & ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΜΝΑΤΟΥ

Μ ι α µ έ ρ α σ τ ο σ χ ο λ ε ί ο κ α ι τ η ν κ α θ η µ ε ρ ι ν ό τ η τ α τω ν χ ρ ό ν ω ν τ η ς ύ σ τ ε ρ η ς Κ ρ η τ ι κ ή ς Π ο λ ι τ ε ί α ς

Το πρωινό της Τετάρτης 10 Απριλίου 2013 οι μαθητές της Γ΄ Τάξης του Πρότυπου

Πειραματικού Γυμνασίου Πανεπιστημίου Κρήτης που εκπονούν το Πρόγραμμα Πολιτιστικών

Θεμάτων για τα 100 Χρόνια από την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, μαζί με τις συνοδούς

εκπαιδευτικούς και συντονίστριες του Προγράμματος κυρίες Αθηνά Δρανδάκη και Μαρία

Σαμωνάκη, όπως και μαθητές των τριών τάξεων του Σχολείου που συμμετέχουν στο Θεατρικό

Όμιλο και προετοιμάζονται να παρουσιάσουν θεατρικά το έργο του Αντωνίου Βορεάδη “Η Κρήτη

Παλαίουσα”, μαζί με την υπεύθυνη του Ομίλου κυρία Πόλυ Παπαδοπούλου, επισκέφθηκαν το

χωριό Αμνάτος με κύριους προορισμούς το Σχολικό και Λαογραφικό Μουσείο. Ως σκοπός της

επίσκεψης είχε τεθεί να συγκεντρώσουν οι μαθητές πολλές πληροφορίες σχετικά με την

εκπαίδευση στα Χρόνια της Κρητικής Πολιτείας και σχετικά με την καθημερινή ζωή και τις

επαγγελματικές ασχολίες των ανθρώπων της Κρήτης αυτής της περιόδου.

Ζεστό καλωσόρισμα επιφυλάχθηκε στους μαθητές στο φιλόξενο Στέκι του Πολιτιστικού

Συλλόγου Αμνάτου από τον Σχολικό Σύμβουλο Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Χανίων κύριο Χάρη

Στρατιδάκη και από το μέλος του Πολιτιστικού Συλλόγου και πρώην δημοτικό σύμβουλο κύριο

Γιώργο Κανακάκη. Με μια ειδική προβολή, που είχε επιμεληθεί ο κύριος Στρατιδάκης και που

- 107 -

αποκάλυψε το εύρος και βάθος των ερευνητικών του αναζητήσεων , οι μαθητές είχαν την

ευκαιρία να προσλάβουν γνώσεις σχετικές με την ιστορία, τη γεωγραφική θέση, την οικονομία της

Αμνάτου, την παραδοσιακή σχέση της με την Μονή Αρκαδίου, την εκπαιδευτική ιστορία του

χωριού και όλου του νομού Ρεθύμνης και να μπουν στο κλίμα της εποχής της Κρητικής Πολιτείας

με τη βοήθεια φωτογραφικού υλικού, αντικειμένων και αρχειακών τεκμηρίων.

Στη συνέχεια ο κύριος Κανακάκης ξενάγησε τα παιδιά στο Λαογραφικό Μουσείο Αμνάτου,

όπου μεταφέρθηκαν νοερά στο κρητικό σπίτι εκείνης της εποχής, στη δομή και στέγασή του, στις

υλικές συνθήκες διαβίωσης και στις ασχολίες των ανθρώπων, οικιακές και επαγγελματικές , των

αρχών του 20ού αιώνα. Πολλά ήταν τα εκθέματα που εντυπωσίασαν τα παιδιά και τους

δημιούργησαν απορίες και ερωτηματικά, στα οποία ο ακούραστος στυλοβάτης και “ψυχή” του

Μουσείου απάντησε πρόθυμα.

Μετά τη σύντομη ξεκούραση και το παιχνίδι στο Πολιτιστικό Στέκι, οι μαθητές κατηφόρισαν

προς το Σχολικό Μουσείο Δήμου Ρεθύμνου Αμνάτου, όπου με την ενεργό συμμετοχή τους

εγκαινίασαν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα : “1912, στο λυκαυγές της ΄Ενωσης. Μια μέρα στο

σχολείο της ύστερης Κρητικής Πολιτείας”, που σχεδίασε και υλοποίησε ο κύριος Στρατιδάκης. Σε

μια προσομοίωση διδασκαλίας, σύμφωνης με τα ιστορικά τεκμήρια, που έγινε με επιλεγμένα

αποσπάσματα σχολικών εγχειριδίων της εποχής, ώστε να έχει μικρή διάρκεια για κάθε διδακτικό

αντικείμενο, οι μαθητές παρακολούθησαν την πρωινή ζώνη του Ημερησίου Προγράμματος

Μαθημάτων της 10ης Απριλίου 1912!!

Μετά την κωδωνοκρουσία συγκεντρώθηκαν στο προαύλιο, κοντά στο εικονοστάσι και στον

ιστό της σημαίας, χωρίστηκαν σύμφωνα με το φύλο τους και σχημάτισαν τριάδες. Ακολούθησε

προσευχή, συμβολική έπαρση σημαίας της Κρητικής Πολιτείας, ο Ύμνος της Κρήτης, που οι

μαθητές έψαλλαν κατάλληλα προετοιμασμένοι από τον μουσικό του Πρότυπου Πειραματικού

- 108 -

Γυμνασίου κύριο Παύλο Τομζά και βέβαια, ο ατομικός έλεγχος καθαριότητας! Μάλιστα όσοι

βρέθηκαν με ανεπτυγμένη κόμη, υπέστησαν συμβολική κουρά με την κουρευτική μηχανή του

Μουσείου!

Το γοητευτικό “ταξίδι στο χρόνο” συνεχίστηκε πια για τους μαθητές μέσα στην αίθουσα

διδασκαλίας του Μουσείου. Το μάθημα ξεκίνησε με τη συνηθισμένη σε παλιότερες εποχές

ανάγνωση Εγκυκλίου: επρόκειτο για την Εγκύκλιο με την οποία η Ανωτέρα Διεύθυνσις της

Παιδείας και της Δικαιοσύνης της Κρητικής Πολιτείας επιβάλλει τη διοργάνωση εράνου για την

ενίσχυση του Ταμείου Εθνικού Στόλου και Εθνικής Άμυνας του ελεύθερου ελληνικού βασιλείου.

Ακολούθησε η ανάγνωση συγχαρητήριας επιστολής του Υπουργείου Οικονομικών του Βασιλείου

της Ελλάδος προς το Δημοτικό Σχολείο Μελάμπων Νομού Ρεθύμνης για τη συγκέντρωση, σχετικά

με τον παραπάνω σκοπό, 114 χρυσών δραχμών(!) από τα κάλαντα Χριστουγέννων και

Πρωτοχρονιάς .

Και φθάνει η στιγμή για τη διδασκαλία των πρωινών μαθημάτων: Σύμφωνα με το Ωρολόγιον

Πρόγραμμα, οι μαθητές διδάχτηκαν εν συντομία: Ανάγνωσιν, Γραμματικήν, Γραφήν(με όλα τα

δυνατά μέσα και υλικά: σε πλάκα με μολυβοκόντυλο, με μελάνη και φτερό ή πένα, με καλαμάρι,

στον μαυροπίνακα, στο αμμοδοχείο..), Θεωρητικήν και Πρακτικήν Αριθμητικήν, Γεωμετρίαν,

Ιεράν Ιστορίαν, Ιστορίαν της Κρήτης, Γεωγραφίαν της Κρήτης, Φυσικήν Ιστορίαν, Φυσικήν

Πειραματικήν και Χημείαν. Για καθένα από τα διδασκόμενα αντικείμενα οι μαθητές

ενημερώνονταν αρχικά από το δάσκαλό τους σχετικά με το σχολικό εγχειρίδιο, το συγγραφέα

του, την πνευματική του δραστηριότητα , τον τόπο και χρόνο έκδοσης και , στη συνέχεια,

καλούνταν να συμμετέχουν ενεργά στη διδασκαλία. Για τη διευκόλυνση μάλιστα της διδασκαλίας

κάθε μαθητής πήρε στα χέρια του από την αρχή (και κράτησε ως ενθύμιο στη συνέχεια) αναλυτικό

φυλλάδιο, που περιείχε όλες τις παραπάνω πληροφορίες, καθώς και φωτοτυπημένα τα

αποσπάσματα από τα σχολικά εγχειρίδια που διδάχθηκαν. Η μεγάλη ανταπόκριση των παιδιών

- 109 -

υποδήλωνε προφανώς και τον ενθουσιασμό τους για την ξεχωριστή εμπειρία που βίωναν! Το

Ημερήσιον Πρόγραμμα των Μαθημάτων έληξε με την επιβολή των ποινών ημέρας! Επιλέχτηκε

για ανάγνωση απόσπασμα από το βιβλίο του Ιωάννη Κονδυλάκη “Ο Πατούχας”, μεταγενέστερο

μεν από την αναπαριστούμενη περίοδο, αλλά μάλλον ενδεικτικό για τις φρικτές φρονηματιστικές

μεθόδους που ακολουθούνταν και τότε, αν όχι χειρότερες...

Το βαρύ κλίμα που δημιουργήθηκε έσπασε η κωδωνοκρουσία, που σήμανε τη λήξη της

πρωινής ζώνης μαθημάτων και την έναρξη του απαραίτητου μεσημβρινού διαλείμματος εν όψει

του απογευματινού προγράμματος. Έφτασε η στιγμή για μια νέα μοναδική εμπειρία: τη γευστική

δοκιμή κολατσιού της εποχής του 1912 με ελιές, ψαρές, παξιμάδι και σταφίδες, το οποίο

προσφέρθηκε δωρεάν σε ατομική συσκευασία για κάθε μαθητή από τον Πολιτιστικό Σύλλογο

Αμνάτου!

Στο σημείο αυτό το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ολοκληρώθηκε με απόλυτη επιτυχία. Πρέπει

βέβαια να αναγνωρισθεί πως το εγχείρημα πέτυχε κυρίως χάρη στον κύριο Στρατιδάκη, ο οποίος,

παρά το γεγονός ότι αυτό το διάστημα μοιράζει το χρόνο του ανάμεσα στα Χανιά λόγω

επαγγελματικών υποχρεώσεων και στο Ηράκλειο λόγω υικής στοργής απέναντι στην ασθενούσα

μητέρα του, εργάσθηκε άοκνα για τον εντοπισμό, την οργάνωση και την παρουσίαση αυτού του

τόσο σπάνιου εκπαιδευτικού υλικού. Επίσης με την μακρόχρονη εμπειρία του στις διδακτικές

αίθουσες και την αμεσότητα του λόγου του, απέκτησε δικαιωματικά το προνόμιο να γίνει για τους

μαθητές πραγματικά ο δάσκαλός τους σ’ αυτό το σχολείο του 1912.

Βγαίνοντας από την αίθουσα διδασκαλίας τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να ξεναγηθούν στους

υπόλοιπους χώρους του Σχολικού Μουσείου: στην αίθουσα διοράματος στην είσοδο, στην

αίθουσα Βιβλιοθήκης- Αρχείου, στην εκθεσιακή αίθουσα με τον κατατοπιστικό Εκπαιδευτικό

Χάρτη, το αναλυτικό Χρονολόγιο Νεοελληνικής Εκπαίδευσης και τις εντυπωσιακές εκπαιδευτικές

- 110 -

συλλογές με τα περίπου 4.800 εκθέματα. Με προθυμία και με ολοφάνερη την αγάπη και τη

συγκίνηση για τον πολύτιμο εκπαιδευτικό θησαυρό που έχουν υπό την προστασία τους, οι κύριοι

Στρατιδάκης και Κανακάκης άκουσαν τις σκέψεις και τις διαπιστώσεις των μαθητών και έδωσαν

διευκρινίσεις για πολλά από τα σπάνια εκθέματα.

Με την πεποίθηση ότι οι στόχοι της εκπαιδευτικής επίσκεψης των μαθητών επιτεύχθηκαν

πλήρως και με τη δέσμευση ότι η συνεργασία μεταξύ του Πρότυπου Πειραματικού Γυμνασίου

Πανεπιστημίου Κρήτης και του Σχολικού Μουσείου Αμνάτου δεν τελείωσε εδώ αλλά θα

συνεχιστεί, οι συνοδοί εκπαιδευτικοί και συντονίστριες του Προγράμματος για τα 100 Χρόνια από

την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα και του Θεατρικού Ομίλου του Σχολείου συγχαίρουν τον

κύριο Χάρη Στρατιδάκη και τον κύριο Γιώργο Κανακάκη για την ανιδιοτελή και εθελοντική

προσφορά τους στη διατήρηση της εκπαιδευτικής και λαογραφικής ιστορίας του τόπου μας και

τους ευχαριστούν από καρδιάς.

‘Κρητική Επιθεώρηση’ Τετάρτη 17 Απριλίου 2013

- 111 -

Φωτογραφίες από τις επισκέψεις μας

α. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών “Ελ. Κ. Βενιζέλος”

β. Ιστορικό Μουσείο Κρήτης

γ. Βικελαία Βιβλιοθήκη Δήμου Ηρακλείου

δ. Σχολικό Μουσείο Δήμου Ρεθύμνου Αμνάτου

ε. Λαογραφικό Μουσείο Αμνάτου

- 120 -

Η παρουσίαση του προγράμματος στο “Ξενία”

α. Το σύντομο κείμενο της παρουσίασης του

προγράμματος

β. Οι διαφάνειες του ppt της παρουσίασης

γ. Το video με την παρουσίαση των μαθητών δ. Το video με τις Δράσεις μας

- 121 -

«100 χρόνια αό την Ένωση της Κρήτης µε την Ελλάδα»

Η λευτεριά πρώτα η ένωση ύστερα. Αγώνας μακρόχρονος, άνισος,

δύσκολος. Η Κρήτη από τη μια, με μια «χούφτα» ανθρώπους και από την

άλλη η Οθωμανική Αυτοκρατορία και οι Μεγάλες Δυνάμεις… Γιατί η Κρήτη

ποθούσε τη λευτεριά της μα εκείνοι αποφάσιζαν… Και ΕΚΕΙΝΟΙ

αποφάσισαν στα 1830 να μην συμπεριληφθεί το νησί στο πρώτο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος

αλλά να δοθεί «δώρο» στον Μωχάμετ Άλη της Αιγύπτου… Η λευτεριά δεν ήρθε, ήρθε ο

αποχωρισμός από τη μάνα Ελλάδα… Οι Κρητικοί «μουδιάζουν» στο μαντάτο ετούτο. Γρήγορα όμως χτίζουν το

νέο όραμα: «ΕΝΩΣΙΣ ή ΘΑΝΑΤΟΣ».

Δεν μπορεί να υπάρξει λευτεριά χωρίς την Ένωση. Ακολουθούν Επαναστάσεις, σφαγές,

καταστροφές, με αποκορύφωμα το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου.

Η Ευρώπη αποφασίζει να ασχοληθεί με το Κρητικό ζήτημα. Η Σύμβαση της

Χαλέπας στα 1878 ορίζει καθεστώς ημιαυτονομίας…

Όμως οι Κρητικοί δεν έδωσαν το αίμα τους για την ημιαυτονομία. Η ιδέα της

Αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας προβάλλει επιτακτική. Εκφραστής της ο

Μανούσος Κούνδουρος. Η τουρκική πλευρά απαντά με βιαιότητες. Οι Κρητικοί μαζί κι ο Βενιζέλος

διατρανώνουν με την επανάστασή τους στο Ακρωτήρι Χανίων.: Ένωση με την Ελλάδα ή Θάνατος.

- 122 -

Οι στόλοι των Μεγάλων Δυνάμεων βομβαρδίζουν το Ακρωτήρι… «οι Χριστιανοί χτυπούν τους Χριστιανούς».

Μετά τις νέες σφαγές τον Αύγουστο του 1898 στο Ηράκλειο η Κρήτη κηρύσσεται αυτόνομη, υπό τουρκική

επικυριαρχία. Πρώτη λευτεριά και οι Κρητικοί μετρούν τις λαβωματιές. Πείνα, προσφυγιά,

ορφάνια, καμένη γη. Μα και λύρα, τραγούδι, χορός, γιατί επιτέλους η

Κρήτη είναι Ελεύθερη.

Και ο πρίγκιπας;…

Ο πρίγκιπας, ο Γεώργιος, γιος του βασιλιά της Ελλάδας είναι ο

“αρραβωνιαστικός ” της Κρήτης. Φθάνει μαζί με τη λευτεριά για να

διοικήσει την Κρήτη. Δάφνες και μυρτιές του απλώνουν οι Κρητικοί για

να διαβεί. Και εκείνος στην αρχή προσπαθεί να μην διαψεύσει τις προσδοκίες τους…

Υπόσχεται να αγωνιστεί για την Ένωση

Επιτέλους η αυτόνομη κρητική πολιτεία και η σημαία της.

Όμως ο ίσκιος του Σουλτάνου πάντα εκεί. Υποδηλώνεται

στο κόκκινο τετράγωνο με το άστρο στη μέση.

Ωστόσο η Κρήτη έχει πια το δικό της Σύνταγμα, τη δική της

Τράπεζα και το δικό της νόμισμα.

Και σχολεία σε χωριά και πολιτείες, όπου η φιλαλληλία και η

φιλοπατρία προβάλλονται ως κυρίαρχες ιδέες στους μαθητές, ενώ

η Εκκλησία συμπαραστέκεται σ’ αυτό το έργο, με εξέχουσα μορφή

τον Διονύσιο Καστρινογιαννάκη.

Και οι άνθρωποι; Πώς ήταν η καθημερινή ζωή στα χρόνια της

Πολιτείας; Οι συνθήκες σκληρές. Άνθρωποι ξεσπιτωμένοι

ζητιανεύουν στους δρόμους, κτήματα κατεστραμμένα, αλλά η

κρητική γη ανασαίνει ακόμη και δίνει καρπούς. Και τα παιδιά; Ξυπόλυτα, με κατάμπλαβα τα ποδαράκια από το

κρύο, αλλά με δίψα για μάθηση.

- 123 -

Υπήρχε ωστόσο και η άλλη πλευρά του νομίσματος. Οι αστοί των πόλεων¸ ντύνονται

ευρωπαϊκά, ψυχαγωγούνται στα καφέ σαντάν. Η belle époque καταφθάνει

καθυστερημένα στην Κρήτη. Οι Ρεθύμνιες κυρίες και οι κόρες τους, στους χορούς και στις

επίσημες τελετές, ντύνονται με φορέματα φερμένα απ’ το Παρίσι.

Αντίθετα, στην ύπαιθρο τα ήθη παραμένουν αυστηρά και η εμμονή

στην παράδοση καθρεφτίζεται στην κρητική ενδυμασία, ανδρική

και γυναικεία. Κάθε στοιχείο της έχει τους δικούς του

συμβολισμούς. Στην ύπαιθρο οι φραγκοφορεμένοι

της πόλης

γίνονται

αντικείμενο

κοροϊδίας.

Αλλά και η ψυχαγωγία είναι

διαφορετική: πανηγύρια, γάμοι,

βαπτίσεις αποτελούν ευκαιρίες για

ανάπαυλα από τον καθημερινό

μόχθο. Η λύρα εκφράζει προσωπικούς καημούς

και πόθους, αλλά και συλλογικές προσδοκίες και οράματα… Ο έρωτας, ο θάνατος, η

λευτεριά και η Ένωση γίνονται στίχοι και απελευθερώνονται μέσα στους ήχους της…

Ωστόσο η πολυπόθητη Ένωση με την Ελλάδα δεν ερχόταν. Ο πρίγκιπας Γεώργιος

απογοήτευσε τους Κρητικούς. Μετά την απόλυση του στενού του συμβούλου, Ελ.

Βενιζέλου, ξεσπά επανάσταση στο Θέρισο το 1905, με σύνθημα κατάλυση της

απολυταρχίας και Ένωση με την Ελλάδα. Ο πρίγκιπας παραιτείται και τα στρατεύματα

- 124 -

των Μ. Δυνάμεων αποχωρούν από το νησί.

Η Ένωση επιτυγχάνεται τελικά μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, αφού χρειάστηκαν προηγουμένως τρείς

διαφορετικές συνθήκες, του Λονδίνου, του Βουκουρεστίου και των Αθηνών.

1η Δεκεμβρίου 1913. Η Κρήτη στολίζεται γιατί περιμένει το Βασιλιά της

Ελλάδας και τον Πρωθυπουργό Βενιζέλο να κηρύξουν επίσημα την Ένωση με

την Ελλάδα.

Και η Ελληνική σημαία υψώνεται στο φρούριο

Φιρκά Χανίων από τους παλαίμαχους

αγωνιστές.

100 χρόνια πέρασαν από τότε κι εμείς σήμερα θυμόμαστε τους αγώνες όλων

εκείνων που οραματίστηκαν την Κρήτη μαζί με την Ελλάδα, χωρίς προστάτιδες

δυνάμεις και κατακτητές. Απολαμβάνουμε τούτη τη λευτεριά και δεν ξεχνάμε.

«Γιατί λαοί που ξεχνούν την ιστορία τους

είναι καταδικασμένοι να την

επαναλάβουν!»

«100 χρόνια από την Ένωση της Κρήτης

με την Ελλάδα: Αναζητούμε το παρελθόν,

σκεφτόμαστε και δημιουργούμε»

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Π.Κ.

Ένωση.......

1ος

' ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ Σ τα χίλια οχτακόσια 'ς τα τριάντα,

'ς τς οχτώ του Σεντεμπριού ήρθ' η γι αρμάδα.

Και βγαίνει 'ς τ' Ακρωτήρι, σιργιανίζει,

τον κόσμο βιζιτάρει και ξανοίγει,

τσοι Χρισθιανούς γυρεύγουνε να ιδούσι

και θλιβερό χαμπέρι για να πούσι.

«Οι Χρισθιανοί να μείνουν αραγιάδες».

Κ' οι Τούρκοι χαραίς κάνουνε μεγάλαις.

Γλήγορα εις την φράγκικην αρμάδα

εγράψανε παράπονα μεγάλα.

«Όρη, βουνά, και τρύπαις και λαγκάδια,

γεμάτα νιαι φτωχούς και παλληκάρια,

τσι πείνας και τση δίψας ξεραμμένοι,

για να λευτερωθούνε οι καϊμένοι».

Κ' οι καπετάνι' αρχίζουν και γελούσι,

κ' εις τα καράβια μπαίνουν και κινούσι.

Το κρίμα τω φτωχώ και τω χηράδω

εις το λαιμό σας να 'ν' ούλων τω Φράγκω.

3ος

1897 Χανιά: σφαγές,βομβαρδισμός από Μεγάλες δυνάμεις

Κρητικοί πρόσφυγες στην Αθήνα.....

ΟΙ ΕΠΙΣΗΜΕΣ ΤΕΛΕΤΕΣ ΥΠΟΔΟΧΗΣ ΤΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Τα περισσότερα παιδιά ήταν ξυπόλυτα...

Η ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ ΤΩΝ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ

Χαλκιαδάκης Δημήτρης,

ΚατσαούνηςΔημήτρης & Στεφανάκης

Λευτέρης

H ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΡΗΤΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ:Φίλλιπος Νικητάκης ,Βασίλης Πετούσης

Η Επανάσταση του Θερίσου (1905)

Το αναμνηστικό γραμματόσημο της Ένωσης, έργο της Ρεθεμνιώτισσας Φλωρεντίνης Σκουλούδη-Καλούτση. Θεωρείται ως ένα από τα ωραιότερα που εκδόθηκαν στην Ελλάδα.

Ο 94χρονος Αναγνώστης Μάντακας και ο 81χρονος Χατζημιχάλης Γιάνναρης υψώνουν την ελληνική σημαία στο φρούριο του Φιρκά...Ο Μάντακας κατεβαίνει πρώτος τα σκαλοπάτια, υποβασταζόμενος από τον γενικό διοικητή του

νησιού Ρούφο. Ενώ πιο πίσω, με τα λευκά γένια, διακρίνεται ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης. Οι δύο μεγάλοι επαναστάτες, που συμμετείχαν σ’ όλους τους αγώνες του κρητικού λαού, ο πρώτος από το 1841, ο δεύτερος από το 1866, είχαν τιμηθεί εκείνη την ημέρα από τον βασιλέα Κωνσταντίνο με τον Χρυσό Σταυρό του Σωτήρα. Μάλιστα

στο στήθος του Γιάνναρη διακρίνεται ο σταυρός.

1 Δεκεμβρίου 1913

- 160 -

To βίντεο της παρουσίασης των

μαθητών!

http://youtu.be/Ww8r6REbPkM

To βίντεο της με τις δράσεις μας!

http://youtu.be/-9oNeX-p90M

- 161 -

Η παρουσίαση στο “Σπίτι του Πολιτισμού”

α. Αφίσα για την Έκθεση Υλικού

β. Έντυπο που διανεμήθηκε πριν την παρουσίαση

δ. Το εκτενές κείμενο της παρουσίασης του προγράμματος

γ. Φωτογραφίες από την παρουσίαση και την τελετή βράβευσης

- 90 -

Η Αφίσα για την Η Αφίσα για την Η Αφίσα για την Η Αφίσα για την Έκθεση ΥλικούΈκθεση ΥλικούΈκθεση ΥλικούΈκθεση Υλικού

- 90 -

- 90 -

- 165 -

«100 χρόνια από την Ένωση της Κρήτης µε την Ελλάδα»

(Το κείµενο που διαβάστηκε από τους µαθητές και τις µαθήτριες που συµµετείχαν στο πρόγραµµα στην παρουσίαση στο “Σπίτι Πολιτισµού”)

ΕΝΩΣΗ...

Σε μας τούτη η λέξη ακούγεται σαν όλες τις άλλες. Μα σε αλλοτινούς καιρούς η Ένωση άλλα έφερνε

στο νου.

Η λευτεριά πρώτα, η ένωση έπειτα… και οι δυο μαζί τούτες οι λέξεις χόρευαν στη σκέψη των Κρητικών,

ξεσήκωναν τις ψυχές και τις παρέσυραν στον αγώνα.

Σε έναν αγώνα μακρόχρονο, δύσκολο, άνισο. Η Κρήτη από τη μια, με μια «χούφτα» ανθρώπους και από

την άλλη η Οθωμανική Αυτοκρατορία και οι Μεγάλες Δυνάμεις. Γιατί η Κρήτη ποθούσε τη λευτεριά της

μα εκείνοι αποφάσιζαν…

Και εκείνοι αποφάσισαν στα 1830 να μην συμπεριληφθεί το νησί στο πρώτο ανεξάρτητο ελληνικό

κράτος αλλά να δοθεί «δώρο» στον Μωχάμετ Άλη της Αιγύπτου. Η λευτεριά δεν ήρθε, ήρθε ο

αποχωρισμός από τη μάνα Ελλάδα.

Οι Κρητικοί «μουδιάζουν» στο μαντάτο ετούτο. Γρήγορα όμως χτίζουν το νέο όραμα: «ΕΝΩΣΙΣ ή

ΘΑΝΑΤΟΣ». Η λευτεριά και η Ένωση γίνονται ένα. Δεν μπορεί να υπάρξει λευτεριά χωρίς την Ένωση.

Αρχίζει μια εποχή δύσκολη. Επαναστάσεις, σφαγές, καταστροφές συνταράσσουν συνεχώς το νησί.

Γεγονός ορόσημο το ολοκαύτωμα της μονής Αρκαδίου. Οι μάρτυρες του ολοκαυτώματος στοιχειώνουν τη

μνήμη των ζωντανών και δείχνουν το δρόμο… Και η Ευρώπη αποφασίζει να ασχοληθεί με το Κρητικό

Ζήτημα… Η Σύμβαση της Χαλέπας στα 1878 ορίζει καθεστώς ημιαυτονομίας… Έρχεται όμως η διχόνοια

και φωλιάζει ανάμεσα στους Κρητικούς: όλοι ετούτοι που μέχρι πριν πολεμούσαν ενάντια στον Τούρκο,

- 166 -

τώρα αλληλοτρώγονται. Κι οι Τούρκοι αφαιρούν προνόμια κι ελευθερίες κερδισμένα με αίμα, γιατί οι

Κρητικοί, λένε, δεν είναι άξιοι να κυβερνηθούν μόνοι τους…

Και η αυτονομία;

Μέσα στην ταραγμένη περίοδο 1890-1895, προβάλλει η ιδέα της αυτονομίας ως λύσης προσωρινής, ώστε

να προετοιμαστεί σωστά η Ένωση με την Ελλάδα. Στο σχετικό υπόμνημα του Μανούσου Κούνδουρου για

σύσταση Αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας, ο Γενικός Διοικητής Κρήτης απαντά με σύλληψή του. Νέα

επανάσταση αρχίζει. Η τουρκική πλευρά απαντά με βιαιότητες.

Μετά τις λεηλασίες, τους εμπρησμούς και τις σφαγές των Τούρκων σε Χανιά, Ηράκλειο και

Ρέθυμνο στις αρχές του 1897 και μετά τη σκληρή αντίδραση της Τουρκίας και των Μεγάλων Δυνάμεων

στην αποστολή ελληνικής στρατιωτικής βοήθειας προς το νησί, εκατό περίπου Κρητικοί μαζί και ο

Βενιζέλος αποφασίζουν πάλι Επανάσταση στο Ακρωτήρι Χανίων: Ένωση με την Ελλάδα ή θάνατος. Το

αποτέλεσμα επώδυνο: οι στόλοι των Μεγάλων Δυνάμεων βομβαρδίζουν τους επαναστάτες στο

Ακρωτήρι... «οι Χριστιανοί χτυπούν τους Χριστιανούς»… Μετά τις νέες σφαγές στο Ηράκλειο από τους

Τούρκους τον Αύγουστο του 1898, οι Μεγάλες Δυνάμεις συνειδητοποιούν πως το Κρητικό ζήτημα πρέπει

να λυθεί άμεσα... Έτσι η Κρήτη κηρύσσεται αυτόνομη υπό Τουρκική Επικυριαρχία…

Και έτσι έρχεται “η πρώτη λευτεριά”… Μια λευτεριά πληρωμένη με αίμα και με «πολλές

λαβωματιές» στο κορμί της Κρήτης. Νεκροί, πληγωμένοι, πρόσφυγες, χήρες, ορφανά αλλά και καμένη γη,

ερείπια.

Πολιτείες και χωριά μετά από τόσες επαναστάσεις έχουν να μετρούν πληγές. Μα η Κρήτη είναι λεύτερη

και όλοι τραγουδούν, παίζουν λύρα, χορεύουν.

Χορεύουν πεντοζάλη, χορεύουν μαζί με τους λαβωμένους και τους τιμούν προσαρμόζοντας τα ζάλα του

χορού τους στον κουτσαμπαδιανό.

- 167 -

Και ο πρίγκιπας;

Ο πρίγκιπας, ο Γεώργιος, γιος του βασιλιά της Ελλάδας είναι ο “αρραβωνιαστικός ” της Κρήτης. Φθάνει

μαζί με τη λευτεριά για να διοικήσει την Κρήτη. Δάφνες και μυρτιές του απλώνουν οι Κρητικοί για να

διαβεί. Και ο καπετάν Χατζημιχάλης Γιάνναρης αναφωνεί: “ως τώρα εβάστουν την Κρήτη στους ώμους

μου. Από δω και μπρος σου την παραδίδω και σου την αναθέτω”, όπως διαβάζουμε στου Παντελή

Πρεβελάκη την “Πρώτη Λευτεριά”.

Του παραδίδουν οι αγωνιστές την Κρήτη και εναποθέτουν σε κείνον τις ελπίδες τους για την Ένωση…

Και εκείνος στην αρχή προσπαθεί να μην διαψεύσει τις προσδοκίες τους… Περιδιαβαίνει την Κρήτη,

επισκέπτεται τόπους μαρτυρίου, χαιρετά το λαό, που στέκει όπου μπορεί για να τον δει. Υπόσχεται να

αγωνιστεί για την Ένωση.

Και η Αυτόνομη Κρητική Πολιτεία;

Όρισαν οι Μεγάλες Δυνάμεις να γίνει η Κρήτη αυτόνομη και να ‘χει και δική της σημαία: “γαλανός

κάμπος και λευκός σταυρός, μόνο που στην πάνω μεριά αριστερά στο ένα κομμάτι από τα τέσσερα που

μοίραζε, ο σταυρός είχε κόκκινο τον κάμπο, αντί για γαλανό, με ένα λευκό άστρο με πέντε φωτιές στη

μέση. Οι Μεγάλοι το ‘χανε βαλμένο εκεί για να θυμίζει τον ίσκιο του Σουλτάνου πάνω στο Αφεντάτο”.

Και ύστερα ψηφίστηκε και “Σύνταγμα” και ιδρύθηκε και Τράπεζα Κρήτης και κόπηκε και Κρητικό

νόμισμα.

Ξεκινά μια προσπάθεια για πνευματική ανασυγκρότηση από τα Σχολεία και την Εκκλησία...

Σε χωριά και πολιτείες λειτουργούν σχολεία... Στις πόλεις λειτουργούν και γυμνάσια και ημιγυμνάσια...

Οι δάσκαλοι της εποχής με ελάχιστα μέσα μαθαίνουν στα παιδιά γραφή, ανάγνωση, ιερά ιστορία,

ιστορία, αριθμητική γεωγραφία, φυσική...

- 168 -

Η φιλαλληλία και η φιλοπατρία προβάλλονται ως κυρίαρχες ιδέες στους μαθητές. .. Αγάπη και

συμπαράσταση στο συνάνθρωπο που υποφέρει, αγάπη προς την πατρίδα με την οποία ποθούν να

σμίξουν...

Αλλά και η Εκκλησία στέκει συμπαραστάτης σε τούτο το έργο...

Ο Διονύσιος Καστρινογιαννάκης, επίσκοπος Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, εξέχουσα εκκλησιαστική μορφή

της εποχής, γίνεται ο γνήσιος εκφραστής και υπερασπιστής αυτών των ιδεωδών και συνιστά “αγάπη προς

την κοινήν πατρίδα και αγάπη προς τους δυστυχούντας συμπατριώτας ανεξαρτήτως θρησκεύματος.”

Και οι άνθρωποι; Η καθημερινή ζωή στα χρόνια της Πολιτείας;

Στην ύπαιθρο οι συνθήκες διαβίωσης είναι σκληρές, τα μέσα πενιχρά… Ο πόλεμος ξεσπίτωσε

ανθρώπους, κατέστρεψε κτήματα, αλλά η κρητική γη δίνει καρπούς. Καθένας χωριστά αλλά και

βοηθώντας ο ένας τον άλλο προσπαθούν να χτίσουν από την αρχή. “Όταν εργαζότανε στην εξοχή για

θέρος, αλώνεμα, μάζεμα ελιών ή οτιδήποτε άλλο εισόδημα, ως τροφή άλλος κρατούσε σκέτο ψωμί,

άλλος ψωμί και στο μπουκαλάκι ξύδι , που το βουτούσε και το ‘τρωγε, και άλλος με λαδόξυδο…”

Στις πολιτείες η φτώχεια είναι πιο φανερή. Άνθρωποι ζητιανεύουν στους δρόμους. “Κάθε Σάββατο,

γυναίκες και άνδρες, ανήμποροι και γέροι, γύριζαν τα σπίτια και χτυπούσαν τις πόρτες ζητιανεύοντας ένα

κομμάτι ψωμί…

Στο δημοτικό σχολείο τα πλείστα παιδιά ήταν ξυπόλητα και το χειμώνα τα ποδαράκια των ήτανε

κατάμπλαβα από το κρύο…”, διαβάζουμε στο βιβλίο του Θεμιστοκλή Μιχαήλ Βαλαρή με τίτλο “ Μια Πόλη

Αναμνήσεις”.

Σε τούτες τις πολιτείες όμως καταφθάνουν και οι ευρωπαϊκοί τρόποι και τα ήθη τα δυτικά. Και

καθώς οι αστοί θέλουν να απεμπολήσουν το παρελθόν, υιοθετούν πρώτοι αυτά τα ήθη και τους τρόπους:

Ντύνονται ευρωπαϊκά, έχουν πνευματικές αναζητήσεις, ψυχαγωγούνται στα καφέ σαντάν, προτιμούν

εδέσματα από την Ευρώπη… Η belle époque καταφθάνει καθυστερημένα στην Κρήτη. Στο κατάστημα

- 169 -

τροφίμων αδελφών Περάκη στο Ρέθυμνο “δεν υπήρχε τίποτα από γλυκά , τρόφιμα , τυριά, χαβιάρι

...που να μην το διέθετε εν αφθονία... Εις τα καφέ Σαντάν ...κατηναλίσκοντο τα πλείστα των γαλλικών

ποτών. Οι Ρώσσοι αξιωματικοί έδιδαν συχνά χορούς, όπου έπαιζε η ρωσσική μουσική και συμμετείχαν

Ρώσσοι αξιωματικοί εν επισήμω στολή και οι ωραίες γυναίκες τους, αλλά και Ρεθύμνιοι με τις κόρες και

τις συζύγους τους… Τα φορέματά τους τα έφερναν από το Παρίσι, για να μην υστερούν ούτε στο ελάχιστο

από τις Ρωσσίδες…” μας πληροφορεί και πάλι στο βιβλίο του ο Θεμιστοκλής Βαλαρής.

Διαφορετική φαίνεται να είναι η κατάσταση στην ύπαιθρο. Εδώ τα ήθη παραμένουν αυστηρά,

διατηρούνται οι αξίες και οι αρχές από το παρελθόν και η ενδυμασία έχει τους δικούς της

συμβολισμούς… Η λεβεντιά, η υπερηφάνεια αντικατοπτρίζονται στην ανδρική φορεσιά, ενώ η σεμνότητα

και η αυστηρότητα στη γυναικεία. Οι φράγκικοι τρόποι εμφάνισης αποδοκιμάζονται και δίνουν τροφή

για αρνητικά σχόλια… “Όλοι σχεδόν, νέοι και ηλικιωμένοι, φορούσαν βράκες και δεν ήταν καθόλου

εύκολο να κάμουν αυτή την αλλαγή βάζοντας φράγκια….

Αλλά και η ψυχαγωγία είναι διαφορετική: πανηγύρια, γάμοι, βαπτίσεις αποτελούν ευκαιρίες για

ανάπαυλα από τον καθημερινό μόχθο και για συνάντηση με συντοπίτες, φίλους, «ειδικούς»… φαγοπότι

και ύστερα γλέντι με τη λύρα να εκφράζει προσωπικούς καημούς και πόθους, αλλά και συλλογικές

προσδοκίες και οράματα… Ο έρωτας, ο θάνατος, η λευτεριά και η Ένωση γίνονται στίχοι και

απελευθερώνονται μέσα στους ήχους της λύρας στη Σούστα.

Η Ένωση όμως δεν ερχόταν.

Τρία χρόνια κύλησαν, ο πρίγκιπας Γεώργιος επισκέφθηκε τις Βασιλικές αυλές της Ευρώπης μα γύρισε

πίσω στην Κρήτη με αδειανά χέρια…Ο Ελ. Βενιζέλος, στενός σύμβουλος του Πρίγκιπα, εκφράζει στο

Βασιλόπουλο την άποψή του: “Η Ένωση θα έρθει αφού αποχωρήσουν τα ξένα στρατεύματα και αφού η

Κρήτη αποκτήσει δική της εξωτερική πολιτική”. Ο πρίγκιπας τον απολύει. Όσοι είναι δυσαρεστημένοι με

τον πρίγκιπα συσπειρώνονται γύρω από το Βενιζέλο και στα 1905 ξεσπά Επανάσταση στο Θέρισο

- 170 -

Χανίων… “ Εδέχθημεν τον Ύπατο Αρμοστή μόνον ως κομίζοντα τον αρραβώνα της Κρήτης μετά της

Ελλάδος, αλλ’ ο αρραβών διήρκεσεν τόσο πολύ, ώστε το στάδιον της μνηστείας κατήντησεν επαχθές, καθ’

όσον δεν επήλθεν η πρόοδος η προσδοκωμένη προς την απόκτησιν της ελευθερίας…” διακηρύσσει ο

Βενιζέλος. Σύνθημα των επαναστατών: κατάλυση της απολυταρχίας με αντικατάσταση του Ύπατου

Αρμοστή και Ένωση με την Ελλάδα.

Το πρώτο αίτημα ικανοποιείται άμεσα. Η Ένωση όμως;

Η πολυπόθητη Ένωση ήρθε ύστερα από τους Βαλκανικούς πολέμους. Οι Ξένες δυνάμεις και η Οθωμανική

Πύλη απομακρύνουν τις σημαίες τους από το νησί το Φεβρουάριο του 1913. Με την συνθήκη του

Λονδίνου το Μάιο του 1913 ο Σουλτάνος παραιτείται από όλα τα δικαιώματα στην Κρήτη υπέρ των

Βαλκάνιων συμμάχων, με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου τον Ιούλιο 1913 οι λοιποί Βαλκάνιοι

παραιτούνται των διεκδικήσεων στην Κρήτη υπέρ της Ελλάδας και τέλος με την συνθήκη ειρήνης

Ελλάδος -Τουρκίας των Αθηνών τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου ο Σουλτάνος παραιτείται από κάθε

δικαίωμα επικυριαρχίας στη Κρήτη.

1η Δεκεμβρίου 1913.

Η Κρήτη στολίζεται, γιατί περιμένει το βασιλιά της Ελλάδος Κωνσταντίνο και τον πρωθυπουργό

Βενιζέλο να κηρύξουν επίσημα την Ένωση με την Ελλάδα. Και η ελληνική σημαία υψώνεται στο φρούριο

Φιρκά Χανίων από τους παλαίμαχους αγωνιστές Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη και Αναγνώστη Μάντακα.

100 χρόνια πέρασαν από τότε. Και εμείς σήμερα θυμόμαστε . Θυμόμαστε τους αγώνες όλων εκείνων

που οραματίστηκαν την Κρήτη μαζί με την Ελλάδα, χωρίς προστάτιδες Δυνάμεις και κατακτητές.

Απολαμβάνουμε τούτη τη λευτεριά και δεν ξεχνάμε. Γιατί:

«Λαοί που ξεχνούν την Ιστορία τους, είναι καταδικασμένοι να την επαναλάβουν…»