ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Σημαντικοί Σταθμοί του

Ελληνικού Πολιτισμού

ΤΟΜΟΣ Β’

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

1

Ενότητα 2.1 – ΠΟΛΙΤΙΚΗ

2.1.1 Είδη κρατών στην ιστορία του αρχαίου ελληνικού κόσμου

1. Το έθνος

2. Η πόλις ή η πόλη-κράτος

3. Το ομοσπονδιακό κράτος

4. Τα ελληνιστικά βασίλεια

Η πόλις ή πόλη κράτος

Κύρια χαρακτηριστικά της πόλης

1. Περιελάμβανε ένα αστικό κέντρο ή άστυ.

2. Γύρω από αυτό εκτεινόταν μια γεωργική περιοχή, η χώρα.

3. Χωριζόταν από τα γειτονικά κράτη με σαφή γεωγραφικά όρια, όπως π.χ.

οροσειρές.

4. Άστυ αρχικά ήταν οι κατοικίες του λαού, γύρω από μια φυσική οχυρή

τοποθεσία

5. Ακρόπολη ήταν στο κέντρο του άστεως και κατοικούσαν μόνο οι βασιλείς

6. Με την πάροδο του χρόνου το άστυ αναπτύχθηκε ως: κύριο πολιτικό,

διοικητικό, και θρησκευτικό κέντρο της γεωγραφικής περιοχής ενώ η

ακρόπολις καθιερώθηκε ω τόπος των ιερών και της λατρείας.

7. Η Αττική αποτελούσε τη χώρα της Αθήνας

8. Οι πόλεις-κράτη υπήρχαν ήδη τον 8ο αι. π.Χ. (αρχαιολογικό κριτήριο –

εμφάνιση πρώτου ναού προς τιμή πολιούχου θεού)

9. 600 πόλεις-κράτη στην ακμή του αρχαιοελληνικού πολιτισμού

10. Οι περισσότερες είχαν πληθυσμό 2.000 – 3.000 άτομα και εδαφική

έκταση όχι πάνω από 400 χλμ2

2

11. Όμως σε πόλεις με μεγαλύτερη γεωγραφική έκταση υπήρχε ένα

«δίκτυο» από δευτερεύοντες οικισμούς διάσπαρτους μέσα στην περιοχή της

χώρας, οι οποίοι ήταν χωριά ή συνοικίες.

12. ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ΑΘΗΝΑ 139 δευτερεύοντες κοινότητες ή

δήμοι (χρησίμευαν ως τοπικές διοικητικές μονάδες του αθηναϊκού κράτους),

από αυτούς οι 30 βρίσκονταν στο άστυ της Αθήνας και στο λιμάνι της τον

Πειραιά, οι υπόλοιποι ήταν στην ύπαιθρο, η οποία είχε έκταση στα 2600 χλμ2

Έθνος η φυλετικό κράτος

Καταλάμβανε μια καθορισμένη και εκτεταμένη γεωγραφική περιοχή π.χ.

Αρκαδία, Αιτωλία, Ακαρνανία κλπ.

Εκεί ο πληθυσμός είχε την τάση να ζει διασκορπισμένος σε μικρά

χωριά (κώμες) και γι’ αυτό το λόγο θεωρούνταν ως οπισθοδρομικός

από τους υπόλοιπους Έλληνες.

Οι κάτοικοι του έθνους πίστευαν:

πως κατάγονταν από έναν κοινό πρόγονο

μιλούσαν την ίδια διάλεκτο

είχαν τον ίδιο τρόπο ζωής, με σημαντικότερο στοιχείο τη

θρησκεία

λάτρευαν τις ίδιες θεότητες σε κοινά ιερά.

Το ομοσπονδιακό κράτος

Από τον 6ο αι. π.Χ.: ένωση γειτονικών κρατών σε φυλετικά ομοσπονδιακά

κράτη, για λόγους ασφαλείας.

5ος και 4ος αι. π.Χ.: βασίζονταν σε λύσεις των πόλεων-κρατών.

«Οι Βοιωτοί» τα μέλη της ομοσπονδιακής κυβέρνησης εκπροσωπούσαν

τα διάφορα κράτη που αποτελούσαν την ομοσπονδία.

11 Βοιωτάρχες => 4 εκπροσωπούσαν τη Θήβα, την επικρατέστερη δύναμη

στο βοιωτικό ομοσπονδιακό κράτος

3

Τα ελληνιστικά βασίλεια

1. Μετά το θάνατο του Μ. Αλέξανδρου η αυτοκρατορία διαιρέθηκε σε μια σειρά

από μεγάλα βασίλεια,

2. Οι μονάρχες συγκέντρωναν όλοι την πολιτική και στρατιωτική εξουσία και

κυβερνούσαν έναν ανομοιογενή πληθυσμό Ελλήνων και ξένων.

3. Οι παλιές πόλεις-κράτη

1. Είτε αποτέλεσαν μέρος των ελληνιστικών βασιλείων

2. Είτε ανήκαν σε μεγάλα ομοσπονδιακά κράτη

3. Η πόλις και η πολιτικής της οργάνωσης συνέχιζαν να υπάρχουν ακόμη

και επί ρωμαϊκής κατοχής, έως την ύστερη αρχαιότητα.

4. Η σημασία τους ήταν καθαρά τοπική, καθώς τα στρατιωτικά και η

εξωτερική πολιτική καθοριζόταν από τους μονάρχες.

5. Αυτό ήταν το αποκορύφωμα της «κρίσης της πόλεως».

4

2.1.2 Η συμμαχία

Οι πόλεις-κράτη δημιουργούσαν συμμαχίες για λόγους ασφαλείας καθώς

βρίσκονταν σε συνεχή εξωτερική απειλή.

ΣΠΑΡΤΗ :

1. 6ο αι. π.Χ.: σύναψε συμμαχίες με τα περισσότερα κράτη της Πελοποννήσου.

2. Τα άλλα κράτη είχαν συμφέρον να συμπράξουν με την ισχυρότερη στρατιωτική

δύναμη της Ελλάδας.

3. Έτσι, δημιουργήθηκε μια πολιτική οργάνωση γνωστή ως «Πελοποννησιακή

Συμμαχία», που στην αρχαιότητα ονομαζόταν «Οι Λακεδαιμόνιοι και οι

Σύμμαχοι».

4. Αυτές οι οργανώσεις, «ηγεμονίες», δημιούργησαν μεγαλύτερες πολιτικές

μονάδες από μια μεμονωμένη πόλη-κράτος.

5. Διοίκηση: το κράτος που ήταν επικεφαλής της ηγεμονίας έλεγχε την οργάνωση,

αντιπρόσωποι των συμμάχων συνεδρίαζαν για να πάρουν αποφάσεις σε θέματα

όπως πόλεμος και ειρήνη.

ΑΘΗΝΑ:

1. 5ος αιώνα π.Χ., τέτοιου είδους συμμαχία ιδρύθηκε από την Αθήνα.

2. Την αποτελούσαν πολλά κράτη (κυρίως ναυτικά του Αιγαίου), τα οποία

αποδέχτηκαν την ηγεσία της Αθήνας λόγω του ότι το αθηναϊκό ναυτικό τα είχε

προστατεύσει από την απειλή των Περσών.

3. Επωφελούμενοι οι Αθηναίοι απ’ αυτή την ευκαιρία ίδρυσαν ουσιαστικά

ολόκληρη αυτοκρατορία που ονομαζόταν «Οι Αθηναίοι και οι Σύμμαχοι».

4. Στα πρώτα χρόνια ενώ συνεδρίαζαν οι σύμμαχοι για διάφορα θέματα σύντομα

οι Αθηναίοι κατέληξαν να παίρνουν μόνοι τους όλες τις αποφάσεις.

5

2.1.3 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

Από την πρώιμη εποχή του Σιδήρου (1100-700 π.Χ.) έως τον 4 ο αι. π.Χ.

Από τη μοναρχία στη δημοκρατία, μέσω αριστοκρατίας-ολιγαρχίας (αν και

όχι για όλες τις πόλεις).

Η μοναρχία το επικρατέστερο πολίτευμα πριν από την πόλη-κράτος

1. Μαρτυρία ομηρικών επών, Ιλιάδα και Οδύσσεια

2. Ελληνικά κράτη, π.χ. Κρήτη και Σπάρτη, όπου υπήρχε ο θεσμός της

βασιλείας σε αρχαϊκή κλασική εποχή.

3. Η βασιλεία έχει αφήσει ίχνη ακόμη κι όταν έχει εξαφανιστεί

Π.χ. ο Βασιλεύς στην Αθήνα, ένας από τους 9 ετήσιους άρχοντες -οι

σημαντικότεροι αξιωματούχοι του κράτους- εκτελούσε ιεροτελεστίες και

παραδοσιακά καθήκοντα που παλιά ανήκαν στα προνόμια του βασιλιά.

7 ο και 6 αι. π.Χ. στην Αθήνα:

Έχει έντονο αριστοκρατικό χαρακτήρα αλλά από τον 6ο αι. π.Χ. διαφαίνονται

ήδη κάποια δημοκρατικά χαρακτηριστικά.

Παρόμοιες εξελίξεις σε πολλές πόλεις-κράτη

Τον 4ο αι. η πλειοψηφία των πόλεων-κρατών έχει δημοκρατικό πολίτευμα

Τυραννία :

Με αρχή τον 7ο αι. π.Χ. πολλά κράτη πέρασαν στο καθεστώς της τυραννίας –

παράνομο καθεστώς.

Ο τύραννος είχε σφετεριστεί την εξουσία από το αριστοκρατικό καθεστώς,

παίρνοντας το λαό με το μέρος του, και διοικούσε δια της βίας ή με την απειλή

χρήσης βίας.

6

2.1.4. ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥΣ

Τρία συστήματα κυριάρχησαν στην πολιτική:

1. Η εκτελεστική εξουσία, οι ανώτατοι αξιωματούχοι του κράτους

2. Η συμβουλευτική εξουσία, η Βουλή

3. Η πηγή της ανώτατης εξουσίας, ο λαός εξέλεγε τους αξιωματούχους και

τους αντιπροσώπους της Βουλής και είχε απευθείας ανάμειξη στις πολιτικές

αποφάσεις

Ο ρόλος και η δύναμη των μελών μιας πόλης-κράτους ήταν συνδεδεμένα με

τη συμβολή τους στον πόλεμο.

1. Πρώτο καθήκον του πολίτη ήταν να πολεμά για να υπερασπιστεί την κοινότητα

του.

2. Οι πολίτες έπρεπε να προμηθεύονται μόνοι τους τον στρατιωτικό εξοπλισμό

τους

3. Η συμβολή στις στρατιωτικές δαπάνες ήταν ανάλογη με τα εισοδήματα τους.

4. Άμεση σχέση συμβολής στις στρατιωτικές δαπάνες με την πολιτική του

δύναμη.

Πολιτικά συστήματα στην Αρχαία Ελλάδα

1.1. Μοναρχία

2.2. Αριστοκρατία

3.3. «Κράτος οπλιτών»

4.4. Δημοκρατία

ΜΟΝΑΡΧΙΑ

1. Από τις πρώτες μορφές μοναρχίας αυτή της ομηρικής Ιθάκης.

2. Βασιλιάς αποτελεί την εκτελεστική εξουσία

7

3. Υπάρχει και το συμβούλιο των γερόντων, το οποίο παρέχει συμβουλές

επομένως αντιπροσωπεύει το συμβουλευτικό στοιχείο.

4. Ο δήμος καλείται να ακούσει την ομιλία του βασιλιά και των συμβούλων και

παρότι δεν έχει πολιτική δύναμη μπορεί να εκφράσει τη γνώμη του με τις

αντιδράσεις του. Σε εμβρυική μορφή, πηγή της ανώτατης εξουσίας.

5. Η μοναρχία στον Όμηρο ήταν στενά συνυφασμένη με την ανδρεία στον πόλεμο.

ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ

1. Όποτε το ιππικό έπαιζε σπουδαίο ρόλο στη μάχη, οι πλούσιοι και ευγενείς, οι

αριστοκράτες, υπερίσχυαν στην πολιτική, διότι είχαν τα οικονομικά μέσα να

καλύψουν τα έξοδα των αλόγων και του εξοπλισμού τους.

2. Τότε τα πολιτεύματα ήταν αριστοκρατικά, όπως στη Θεσσαλία.

Το «ΚΡΑΤΟΣ ΤΩΝ ΟΠΛΙΤΩΝ»

Από τον 7ο αιώνα π.Χ. οι «οπλίτες», οι βαριά οπλισμένοι πεζοί, άρχισαν να

παίζουν αποφασιστικό ρόλο στη μάχη.

Για τον στρατιωτικό εξοπλισμό ενός οπλίτη, αρκούσαν οι πόροι ενός

μικροκτηματία. Έτσι η πολιτική εξουσία περιήλθε στην τάξη αυτή, ήταν η

«οπλιτική επανάσταση».

Αυτή έδρασε ως καταλύτης για τον εκδημοκρατισμό της πόλης-κράτους στο

τέλος του 6ου αιώνα.

7ο αι. π.Χ.: η οπλιτική επανάσταση δημιούργησε το «κράτος των οπλιτών»

Μελέτη περίπτωσης - ΣΠΑΡΤΗ: (κράτος οπλιτών)

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ:

Α. Διαίρεση του πληθυσμού σε τρεις κατηγορίες:

1.τους Σπαρτιάτες , ελεύθερους άντρες με πλήρη πολιτικά δικαιώματα, οι οποίοι

πολεμούσαν ως βαριά οπλισμένοι πεζοί.

2.του περίοικους , ήταν ελεύθεροι αλλά δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα, ήταν

τεχνίτες και έμποροι και κατοικούσαν σε παραμεθόριες περιοχές.

3.τους είλωτες , ήταν δουλοπάροικοι που καλλιεργούσαν τη γη για λογαριασμό των

Σπαρτιατών κυρίων τους.

8

Β. Ο συντηρητικός χαρακτήρας της κοινωνίας των Σπαρτιατών

Γ. Η στρατοκρατία, που έπαιζε σπουδαίο ρόλο στην εσωτερική και εξωτερική

πολιτική:

1. Επειδή δε καλλιεργούσαν οι ίδιοι τη γη, ήταν ελεύθεροι να αφοσιωθούν στον

πόλεμο και στη στρατιωτική εκπαίδευση, γεγονός που τους έκανε τον

καλύτερο στρατό στην Αρχαία Ελλάδα

2. Μόνιμη στρατιωτική ετοιμότητα για εσωτερικούς λόγους.

Είλωτες μόνιμη απειλή, επομένως για να κρατηθούν σε υποταγή

έπρεπε να ασκήσουν ή να απειλήσουν για χρήση βίας

ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ:

1. Εκτελεστική εξουσία:

2 βασιλείς εφ’ όρου ζωής, που επιλέγονταν από τις δύο βασιλικές οικογένειες,

τους Αγιάδες και τους Ευρυποντίδες.

Επειδή ήταν 2, αυτό υποδηλώνει περιορισμό της μοναρχικής εξουσίας.

Ήταν επικεφαλής του σπαρτιατικού στρατού στον πόλεμο αλλά οι εξουσίες

τους περιορίζονταν από τις εξουσίες άλλων σωμάτων του πολιτεύματος.

Πέντε Έφοροι

1. Την κλασική περίοδο και ίσως νωρίτερα ήταν οι πιο σημαντικοί

αξιωματούχοι στη Σπάρτη.

2. Εκλέγονταν από τους πολίτες και υπηρετούσαν για ένα έτος.

3. Επικεφαλής των εφόρων ο Επώνυμος (έδινε το όνομά του στο έτος κατά τη

διάρκεια του οποίου υπηρετούσε).

4. Διαχειρίζονταν όλες τις πλευρές της κοινωνικής και πολιτικής ζωής και

επέβλεπαν τις πράξεις των βασιλέων.

5. Αντιπροσώπευαν σε σημαντικότερο βαθμό την εκτελεστική εξουσία απ’ ότι

οι βασιλείς.

9

2. Συμβουλευτική εξουσία:

Η Γερουσία (Συμβούλιο των Γερόντων).

30 μέλη, μεταξύ των οποίων και οι δύο βασιλείς, οι 28 υπηρετούσαν εφόρου

ζωής και εκλέγονταν απ’ όσους πολίτες είχαν υπερβεί το 60ο έτος της ηλικίας

τους.

Σημαντικές εξουσίες, ειδικά στον τομέα της δικαιοσύνης.

Δεν μπορεί να θεωρηθεί δημοκρατικό όργανο αν και εκλεγόταν από το δάμο,

τους πολίτες.

3. Ανώτατη εξουσία :

Ανήκε στο δάμο, σε όλους τους ενήλικες Σπαρτιάτες που συναθροίζονταν σε

συνέλευση

Η συνέλευση:

εξέλεγε τους Έφορους και τα μέλη της Γερουσίας.

Έπαιρνε τις μεγάλες αποφάσεις, όπως για τον πόλεμο, ειρήνη ή συμμαχίες

με ξένες δυνάμεις.

Ο στρατιωτικός χαρακτήρας της σπαρτιατικής κοινωνίας απέτρεπε κάθε

προσπάθεια της συνέλευσης να θέσει υπό τον έλεγχό της όλες τις πλευρές

της κρατικής πολιτικής, ώστε να αποκτήσει το πολίτευμα δημοκρατικό

χαρακτήρα.

Άλλωστε, οι Σπαρτιάτες εμφάνιζαν τη τάση να υποτάσσονται στις διαταγές

των ανωτέρων τους.

Ψήφιζαν «δια βοής», διαδικασία που δε θα δεχόταν κανένα δημοκρατικό

σώμα.

10

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Σόλων (594 π.Χ.):

εισήγαγε τα πρώτα δημοκρατικά στοιχεία στο αθηναϊκό πολίτευμα.

Σημαντικές αποφάσεις λαμβάνονταν από τη συνέλευση του δήμου

Δήμος : εξέλεγε τους αξιωματούχους και λειτουργούσε ως εφετείο κατά

σημαντικών δικαστικών αποφάσεων.

Όμως, το κράτος και το πολίτευμα διατηρούσαν ακόμη ένα αριστοκρατικό

χαρακτήρα

διότι η κοινωνία διαιρούνταν σε τέσσερις τάξεις με κριτήριο τον πλούτο:

Πεντακοσιομέδιμνοι , ιδιοκτήτες γης, που τους απέφερε 500 ή

περισσότερα μέτρα αγροτικών προϊόντων το χρόνο.

Ιππείς : ιδιοκτήτες γης, με εισόδημα 300-500 μέτρα

Ζευγίτες: ιδιοκτήτες γης, με εισόδημα 200-300 μέτρα

Θήτες: ακτήμονες, μισθωτοί εργάτες, με εισόδημα μικρότερο των 200

μέτρων.

Ο διαχωρισμός σε τάξεις χρησιμοποιήθηκε για να επιμεριστούν τα

στρατιωτικά καθήκοντα:

Πεντακοσιομέδιμνοι και ιππείς συγκροτούσαν το δαπανηρό σώμα του

ιππικού

Οι ζευγίτες ήταν οπλίτες, προμηθεύονταν μόνοι τους τον στρατιωτικό

τους εξοπλισμό.

Οι θήτες υπηρετούσαν ως ελαφρά εξοπλισμένο πεζικό στην ξηρά, και

δεν έπαιζαν σημαντικό ρόλο στη μάχη.

Η διαίρεση των τάξεων συνδεόταν στενά με τα πολιτικά προνόμια και την

πολιτική εξουσία:

11

Μόνο οι πεντακοσιομέδιμνοι και οι ιππείς εκλέγονταν σε ανώτατα

αξιώματα.

Κλεισθένης (508/507 π.Χ.):

Ο ιδρυτής της αθηναϊκής δημοκρατίας

Διαίρεσε την αθηναϊκή κοινωνία σε 10 νέες φυλές, που αποτελούσαν

κοινωνικές, πολιτικές και στρατιωτικές μονάδες.

Στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. οι ζευγίτες αρχίζουν να εκλέγονται σε

ανώτατα αξιώματα.

Όταν οι θήτες αρχίζουν να υπηρετούν ως κωπηλάτες στο κραταιό

αθηναϊκό ναυτικό κερδίζουν σημαντικό πολιτικό ρόλο.

Τον 5 ο αι. π.Χ.

Η Εκκλησία του Δήμου αποτελεί την , πηγή ανώτατης εξουσίας στην

Αθήνα, η συνέλευση του λαού παίρνει όλες τις σημαντικές αποφάσεις.

1. Οι πολίτες και των 4 τάξεων είχαν ίση ψήφο.

2. Κάθε πολίτης μπορούσε να αγορεύσει αν και συνήθως αγόρευαν πολίτες

από τις δύο ανώτερες τάξεις.

3. Απαρτία 6.000 πολιτών ήταν απαραίτητη για τις πιο σημαντικές

αποφάσεις, ενώ πολλοί περισσότεροι ήταν παρόντες στις βαρυσήμαντες

πολιτικές αποφάσεις.

4. Η ημερήσια διάταξη καθοριζόταν από τη Βουλή των Πεντακοσίων.

5. Η Εκκλησία τις περισσότερες φορές επικύρωνε απλά τις αποφάσεις της

Βουλής, που είχαν προηγηθεί για κανονικές υποθέσεις του κράτους.

6. Η Εκκλησία του Δήμου συνεδρίαζε 4 φορές ανά πρυτανεία -1 πρυτανεία το

1/10 του έτους, και συγκαλούνταν και σε έκτακτες συνελέυσεις.

7. Απόλυτη η κυριαρχία του λαού: η Εκκλησία αποφάσιζε για όλα τα

ζητήματα ύστερα από συζήτηση.

Η Βουλή των Πεντακοσίων αποτελεί τη συμβουλευτική εξουσία:

12

1. Συνιστούσε το εποπτικό σώμα του κράτους

2. Αποτελούνταν από 50 μέλη από τις 10 αττικές φυλές.

3. 50 από τα μέλη της, οι πρυτάνεις, η φυλή που είχε την πρυτανεία,

υπηρετούσαν σε μόνιμη βάση, μέρα νύχτα

4. Τα μέλη εκλέγονταν με κλήρο ανάμεσα σε όσους ήθελαν να υπηρετήσουν

και ήταν άνω των 30 ετών.

5. Υπηρετούσαν για 1 χρόνο και κανένας δεν μπορούσε να υπηρετήσει πάνω

από 2 φορές, ούτε 2 χρόνια συνεχόμενα.

6. Προεδρεία της Βουλής:

1. Δεν ήταν μόνιμη

2. Την αναλάμβανε εκ περιτροπής καθημερινά με κλήρο ένα μέλος της

πρυτανείας

3. Κανείς δεν εκτελούσε χρέη προέδρου της Βουλής 2η φορά.

4. Στις συνεδριάσεις της Εκκλησίας ο πρόεδρος της Βουλής γινόταν και

πρόεδρος της Εκκλησίας.

Όλοι αυτοί οι κανονισμοί:

1.1. απέτρεπαν το κίνδυνο μονοπώλησης της εξουσίας από ομάδες ειδικών

στην πολιτική σε βάρος της κυριαρχίας του λαού

2.2. εξέφραζαν την αρχή ότι όλοι οι αφοσιωμένοι πολίτες ήταν ικανοί να

υπηρετήσουν το κράτος αναλαμβάνοντας πολιτική εξουσία

3.3. αυτοί είναι οι λόγοι της εκλογής με κλήρο για εκείνα τα αξιώματα που δεν

απαιτούσαν ειδικά προσόντα.

4.4. Εκλέγονταν με ψήφο όσοι θα ασκούσαν εκτελεστική εξουσία, που

χρειαζόταν ειδικά προσόντα.

Εκτελεστική εξουσία:

1. Οι 9 άρχοντες

2. Οι 10 στρατηγοί

1. Στρατιωτικοί ηγέτες των Αθηναίων

2. Κατείχαν κι άλλα υψηλά αξιώματα

13

3. Υπηρετούσαν για 1 χρόνο αλλά είχαν δικαίωμα επανεκλογής όσες

φορές το επιθυμούσαν.

4. Μπορούσαν να κληθούν σε λογοδοτήσουν ενώπιον του λαού κατά τη

διάρκεια της υπηρεσίας τους, να απολυθούν και να καταδικαστούν σε

εξορία ή θάνατο.

Δικαστική εξουσία

1. Βρισκόταν επίσης στα χέρια του λαού

2. Ποινικές και αστικές υποθέσεις εκδικάζονταν από μεγάλα ορκωτά δικαστήρια

500 ή και παραπάνω μελών.

3. Τα μέλη των δικαστηρίων εκλέγονταν με κλήρο από ένα κατάλογο 6.000

πολιτών, κυρίως ηλικιωμένους.

4. Καθώς τα δικαστήρια θεωρούνταν ότι αντιπροσώπευαν το σύνολο του λαού,

δεν μπορούσε να ασκηθεί έφεση στις αποφάσεις τους.

5. Για να συμμετάσχουν και οι πιο φτωχοί το κράτος τους πλήρωνε, όπως έκανε

και για άλλα πολιτικά καθήκοντα.

Οστρακισμός – οστρακοφορία

Μια φορά το χρόνο η Εκκλησία του Δήμου αποφάσιζε για το αν θα γίνει

οστρακοφορία

Εάν ψήφιζαν υπέρ τότε γινόταν κι άλλη ψηφοφορία:

1. Κάθε πολίτης έγραφε σ’ ένα όστρακο το όνομα ενός συμπολίτη του –

συνήθως διακεκριμένου πολιτικού.

2. Εάν υπήρχαν περισσότερες από 6.000 ψήφοι εναντίον ενός τουλάχιστον

πολίτη τότε αυτός, που είχε τις περισσότερες ψήφους εξοριζόταν –

εξοστρακιζόταν- για 10 χρόνια χωρίς να υποστεί άλλους είδους στέρηση.

3. Πιθανότατα αρχικά υιοθετήθηκε ως μέτρο αποτροπής της επιβολής

τυραννίας.

4. Αλλά στη συνέχεια έγινε ένα όπλο στα χέρια του λαού καθώς μια 10ετής

εξορία σήμαινε το τέλος της πολιτικής καριέρας για κάποιον.

5. Η απειλή εξοστρακισμού αποτέλεσε ο μεγαλύτερος φόβος των κορυφαίων

πολιτικών της Αθήνας.

14

ΕΝΟΤΗΤΑ 2.2 ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

2.2.1 Πολιτικές θεωρίες ΙΠΠΟΔΑΜΟΥ, ΗΡΟΔΟΤΟΥ, ΘΟΥΚΙΔΙΔΗ

1. Η πολιτεία του πολεοδόμου Ιππόδαμου είναι «μυρίανδρος» - 10.000: τεχνίτες

γεωργοί, πολεμιστές. Όλες οι τάξεις συμμετέχουν στη συνέλευση, η οποία εκλέγει

τους αξιωματούχους του κράτους. Θυμίζει τη Σπάρτη.

2. Ποια είναι η πολιτική θεωρία, όπως αυτή αποτυπώνεται στον περσικό

διάλογο του Ηροδότου;

1. η μοναρχία έφερε στην εξουσία τύραννο. Θα πρέπει να προβληθεί το

δημοκρατικό πολίτευμα, π.χ. Αθήνα 5ου αι.

2. στη δημοκρατία έχει την εξουσία ο όχλος. Θα πρέπει να προβληθεί η

αριστοκρατία.

3. η αριστοκρατία θα οδηγήσει σε εμφύλιο πόλεμο. Θα πρέπει να

προβληθεί η μοναρχία, η εξουσία του καλύτερου ανδρός.

3. Ποια πρώτη μαρτυρία διαθέτουμε για το μεικτό πολίτευμα; Ποια είναι η

πολιτική θεωρία του Θουκυδίδη;

1. Το ιδανικότερο πολίτευμα είναι αυτό που εξασφαλίζει εξισορρόπηση

δικαιωμάτων των πλουσίων και των πτωχών. Μικτό πολίτευμα.

2. Πιθανόν να ανάγεται στο σπαρτιατικό πολίτευμα που φημιζόταν για τη

σταθερότητά του.

4. Νόμοι του Πλάτωνα

1. Ο Πλάτων αναφέρει ότι ο κίνδυνος διαφθοράς της μοναρχίας

αποφεύγεται με τους δύο βασιλείς στη Σπάρτη.

2. Η μοναρχική εξουσία ελεγχόταν από τη Γερουσία, της οποίας η

ολιγαρχική εξουσία ελεγχόταν από τους Εφόρους.

15

3. Επειδή οι Έφοροι εκλέγονταν με κλήρο, θεωρούνταν δημοκρατικός

θεσμός από τον Πλάτωνα.

4. Το σπαρτιατικό πολίτευμα ήταν λοιπόν σύμφωνα με τον Πλάτωνα ένα

μείγμα: μοναρχίας – ολιγαρχίας – δημοκρατίας, όπου κανένα από

τα τρία δεν κατείχε την ανώτατη εξουσία αλλά το καθένα έλεγχε και

αντιστάθμιζε τα άλλα.

2.2.2 Πολιτικές θεωρίες ΣΟΦΙΣΤΩΝ, ΣΩΚΡΑΤΗ, ΠΛΑΤΩΝΑ, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

1. Σοφιστές:

Οι πρώτοι σοφιστές κατάφεραν πλήγματα κατά της αριστοκρατίας με τις ιδέες

τους για την απελευθέρωση του ατόμου.

Οι σοφιστές αναγνώριζαν στο άτομο το δικαίωμα να αμφισβητεί την

αντικειμενικότητα των πραγμάτων και να υψώνεται υπεράνω του νόμου.

2. Σωκράτης:

Ότι γνωρίζουμε για τις θεωρίες του Σωκράτη προέρχεται κυρίως από τα

συγγράμματα του Πλάτωνα

Ωστόσο ο Σωκράτης επέκρινε το αθηναϊκό δημοκρατικό πολίτευμα της

εποχής του, επειδή επιτρέπεται για τα πολιτικά ζητήματα να αποφασίζουν οι

οποιοιδήποτε, όποιες γνώσεις και προσόντα και αν έχουν.

Ο Σωκράτης επέκρινε τις εκλογές με κλήρο αλλά και για τις πολιτικές

αποφάσεις που έπαιρνε η Εκκλησία του Δήμου, όπου όλοι είχαν ισοδύναμη

ψήφο, ακόμα κι αν η παιδεία και οι φυσικές τους ικανότητες ήταν άνισες.

Η πολιτική είναι μέρος της ηθικής. Η επιλογή μας πολιτικής δομής ήταν μια

ηθική επιλογή. Μια δίκαιη κοινωνία ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για μια

δίκαιη ζωή.

Στους πλατωνικούς διαλόγους ο Σωκράτης αντιτάσσεται στις κυνικές και

ιδιοτελείς θεωρίες των σοφιστών, ότι οι πολιτικοί πρέπει να αποβλέπουν στον

πλούτο και στην προσωπική τους δύναμη.

Η Πολιτεία του Πλάτωνα

16

Αρχή του καταμερισμού της εργασίας. Ο πλέον κατάλληλος για κάποιο έργο.

Παραγωγική τάξη (γεωργοί, τεχνίτες, έμποροι κλπ). Μπορούν να έχουν

περιουσία και οικογένεια.

Φύλακες: ειδικευμένοι στρατιώτες . Δεν μπορούν να έχουν περιουσία και

οικογένεια ώστε να μην παραμελούν τα καθήκοντά τους και να μην έχουν

φιλοδοξίες

γυναίκες από κοινού

φύλακες ήσαν άνδρες και γυναίκες

ισότητα

η ευγονική του Πλάτωνα: προέβλεπε αυστηρό έλεγχο των σχέσεων

ανδρών και γυναικών

Θα στρατολογούνταν από παιδιά με αυξημένα προσόντα.

Όλοι οι φύλακες θα έχουν την ίδια μόρφωση μέχρι την ηλικία των 20

ετών. Τότε θα υποβάλλονταν σε εξετάσεις και δοκιμασίες για να

γίνουν άρχοντες, οι οποίοι θα αναδεικνύονταν σε φιλοσόφους μετά

πολυετή εκπαίδευση.

Φιλόσοφοι-άρχοντες:άρχουσα τάξη : είχαν πολιτική εξουσία, αλλά για να την

ασκήσουν έπρεπε να υποβληθούν σε μακροχρόνια εκπαίδευση, έλεγχαν την

κοινωνία και έπαιρναν τις αποφάσεις

Να περιγράψετε την κριτική την οποία ασκεί ο Πλάτων στα τέσσερα γνωστά

πολιτεύματα, «κατώτερα από την ιδανική του πολιτεία»:

Τιμοκρατικό ή τιμαρχικό (θεωρούσε ότι η Σπάρτη και η Κρήτη κυβερνούνταν

με βάση το εισόδημα).

Υποστηρίζει το διαχωρισμό των τάξεων.

Καυτηριάζει την απουσία της καλλιέργειας του πνεύματος, τη φιλαργυρία,

την επιθυμία για υπεροχή και προσωπικές τιμές.

Ολιγαρχία (πλουτοκρατία).

17

Η πολιτική εξουσία είναι προνόμιο των ολίγων, ενώ οι πτωχοί

αποκλείονται από τα αξιώματα.

Δεν δίνει βάρος στην πραγματική αξία του ανθρώπου αλλά στον πλούτο -

διαιρεί την κοινωνία σε δύο τάξεις, πράγμα που είναι ολέθριο στον

πόλεμο, καθώς οι ολιγαρχικοί φοβούνται ότι αν οπλίσουν τους πτωχούς,

θα γίνει επανάσταση.

Η άνιση κατανομή του πλούτου οδηγεί στην εγκληματικότητα και στην

επαιτεία.

Δημοκρατία : Ο Πλάτων δίνει μια υπερβολική αλλά και κωμική περιγραφή της

Δημοκρατίας

μια ευχάριστη μορφή αναρχίας με μια περίεργη ισότητα. Άσχετα από τη

μικρή ή μεγάλη συνεισφορά στο κράτος όλοι θεωρούνται ίσοι.

Παρέχει πολιτική ελευθερία, όλοι μπορούν να ζουν όπως θέλουν, κανείς

δεν είναι υποχρεωμένος να ασκεί μια εξουσία, ακόμα και αν διαθέτει τη

σχετική ικανότητα, ούτε να υποτάσσεται σε κάποια εξουσία, αν δεν του

αρέσει.

Οι καταδικασθέντες σε θάνατο ή εξορία παραμένουν ελεύθεροι και

εμφανίζονται δημοσίως και ασχολούνται με την πολιτική, δίνονται αξιώματα

σε αυτούς που αποκαλούνται φίλοι του λαού.

Σημειωτέον ότι η δημοκρατία καταδίκασε το Σωκράτη.

Τυραννία: το χειρότερο πολίτευμα.

Ο τύραννος απαλλάσσεται από αυτόν που είναι ειλικρινής και τον

επικρίνει, θαρραλέος, υψηλόφρων ή πλούσιος.

Έχει γύρω του κόλακες και άχρηστους, κυβερνά με τη βία, έχει ξένους

σωματοφύλακες.

Για την πληρωμή τους αλλά και για δικές του σπατάλες δαπανά μεγάλα

ποσά από φορολογία των πολιτών ή από θησαυρούς των ναών.

Η πολιτική θεωρία του Αριστοτέλη

1. Η πολιτική είναι μέρος της Ηθικής, οι στόχοι τους ταυτίζονται

(συμφωνεί εδώ με Πλάτωνα και Σωκράτη).

18

2. Ο άνθρωπος από τη φύση του είναι κοινωνικό ον και χρειάζεται να ζει

σε κοινότητες (οικογένεια-οίκος, κώμη), για να μπορεί να ζει (ζην).

Χρειάζεται ωστόσο για το ευ ζην η πόλις.

3. Ο συντηρητισμός του δικαιολογούσε ορισμένα αρνητικά χαρακτηριστικά

της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας: κατώτερη θέση γυναικών, δούλοι.

4. Αποδέχεται την ποικιλία και τον πλουραλισμό των πολιτειακών δομών,

διαφορετικά είδη κοινοτήτων μπορούν να επιλέξουν διαφορετικά

πολιτεύματα:

5. (για τη δημοκρατία): αν και κάθε άνθρωπος χωριστά θα είναι

κατώτερος κριτής από τους ειδικούς, όλοι μαζί συναθροισμένοι θα ήσαν

καλύτεροι ή τουλάχιστον εξίσου καλοί κριτές.

Η ανάλυση των πολιτευμάτων, την οποία επιχειρεί, είναι διεισδυτική και κοντά

στην πραγματικότητα.

Είναι υπέρ ενός μεικτού πολιτεύματος. Παρόμοιες σκέψεις με αυτές του

Θουκυδίδη.

Θεωρεί την ολιγαρχία εξουσία όχι των αρίστων αλλά των πλουσίων και τη

δημοκρατία εξουσία όχι του συνόλου του λαού αλλά των πτωχών. Σε μια

ακραία ολιγαρχία οι πλούσιοι θα προσπαθούσαν να γίνουν πλουσιότεροι και να

εξουσιάζουν τους πτωχούς, ενώ σε μια ακραία δημοκρατία οι πτωχοί θα

επεδίωκαν να αφαιρέσουν την περιουσία από τους πλουσίους.

Το καλύτερο πολίτευμα είναι η πολιτεία (συνταγματική κυβέρνηση),

μετριοπαθής ολιγαρχία ή περιορισμένη δημοκρατία

ο λαός θα έπρεπε να εκλέγει τους αξιωματούχους του κράτους και να τους

καλεί να λογοδοτήσουν (δραστικοί περιορισμοί της ολιγαρχίας), αλλά για τα

δημόσια αξιώματα να επιλέγονται αυτοί που έχουν περιουσία (μεγάλο

εμπόδιο για δημοκρατία).

Πλάτων και Αριστοτέλης πιστεύουν ότι το πολιτικό σώμα πρέπει να είναι

μικρό (πόλις-κράτος).

Ο Πλάτων ορίζει στους Νόμους σε 5.040 τον αριθμό των πολιτών

19

Ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι το πολιτικό σώμα δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερο

από αυτό μιας συνέλευσης, στην οποία όλοι πρέπει να ακούνε τη φωνή του

κήρυκα.

Όμως ήδη από τότε οι Έλληνες συγκροτούσαν πολιτικές οντότητες

μεγαλύτερες από την πόλη-κράτος

20