Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων

Σημειώσεις για το μάθημα της β' γυμνασίουΣημειώσεις για το μάθημα της β' γυμνασίου

Εικονομαχία

Συγκλόνισε το Βυζάντιο από τις αρχές του 8ου έως τα μέσα του 9ου αι.

Είναι σύμφωνη με τις παραδόσεις της Είναι σύμφωνη με τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας η λατρεία των εικόνων ή όχι;Ορθοδοξίας η λατρεία των εικόνων ή όχι;

Πρωτεργάτες της εικονομαχικής κίνησης υπήρξαν ο Πρωτεργάτες της εικονομαχικής κίνησης υπήρξαν ο Λέων Γ’ και ο γιος του Κωνσταντίνος Ε’ οι οποίοι, Λέων Γ’ και ο γιος του Κωνσταντίνος Ε’ οι οποίοι, επηρεασμένοι από τις ανεικονικές αντιλήψεις της επηρεασμένοι από τις ανεικονικές αντιλήψεις της Ιουδαϊκής και Ισλαμικής θρησκείας, θεωρούσαν τη Ιουδαϊκής και Ισλαμικής θρησκείας, θεωρούσαν τη λατρεία των εικόνων ειδωλολατρική εκδήλωση λατρεία των εικόνων ειδωλολατρική εκδήλωση

Επιχειρήματα των εικονομάχωνΕπιχειρήματα των εικονομάχων

Οι εικόνες αναπληρώνουν τα είδωλα και άρα αυτοί Οι εικόνες αναπληρώνουν τα είδωλα και άρα αυτοί που τις προσκυνούν είναι ειδωλολάτρες [...]. Όμως που τις προσκυνούν είναι ειδωλολάτρες [...]. Όμως δεν πρέπει να προσκυνούμε κατασκευάσματα των δεν πρέπει να προσκυνούμε κατασκευάσματα των ανθρώπινων χεριών και κάθε είδους ομοίωμα [...]. ανθρώπινων χεριών και κάθε είδους ομοίωμα [...]. Πληροφόρησέ με ποιος μας κληροδότησε αυτή την Πληροφόρησέ με ποιος μας κληροδότησε αυτή την παράδοση, δηλαδή να σεβόμαστε και να παράδοση, δηλαδή να σεβόμαστε και να προσκυνούμε κατασκευάσματα χεριών, ενώ ο Θεός προσκυνούμε κατασκευάσματα χεριών, ενώ ο Θεός απαγορεύει την προσκύνηση, και εγώ θα απαγορεύει την προσκύνηση, και εγώ θα συμφωνήσω ότι αυτό είναι νόμος του Θεού.συμφωνήσω ότι αυτό είναι νόμος του Θεού.

——Από επιστολή του Λέοντος Γ’ στον πάπα Γρηγόριο Β’, Από επιστολή του Λέοντος Γ’ στον πάπα Γρηγόριο Β’, Travaux et mémoires 3 (1968) 279Travaux et mémoires 3 (1968) 279

Επιχειρήματα των εικονολατρώνΕπιχειρήματα των εικονολατρώνΕφόσον προσκυνώ και σέβομαι το σταυρό και τη λόγχη, τον Εφόσον προσκυνώ και σέβομαι το σταυρό και τη λόγχη, τον κάλαμο και τον σπόγγο, με τα οποία οι θεοκτόνοι Ιουδαίοι κάλαμο και τον σπόγγο, με τα οποία οι θεοκτόνοι Ιουδαίοι προσέβαλαν και σκότωσαν τον Κύριό μου, γιατί όλα αυτά προσέβαλαν και σκότωσαν τον Κύριό μου, γιατί όλα αυτά στάθηκαν όργανα του έργου της σωτηρίας των ανθρώπων, πώς στάθηκαν όργανα του έργου της σωτηρίας των ανθρώπων, πώς να μην προσκυνήσω και τις εικόνες που κατασκευάζουν οι να μην προσκυνήσω και τις εικόνες που κατασκευάζουν οι πιστοί με αγαθή προαίρεση και με σκοπό τη δοξολογία και την πιστοί με αγαθή προαίρεση και με σκοπό τη δοξολογία και την ανάμνηση των παθημάτων του Χριστού; Και εφόσον προσκυνώ ανάμνηση των παθημάτων του Χριστού; Και εφόσον προσκυνώ την εικόνα του σταυρού που κατασκευάζεται από οποιοδήποτε την εικόνα του σταυρού που κατασκευάζεται από οποιοδήποτε υλικό, πώς να μην προσκυνήσω την εικόνα του Χριστού που υλικό, πώς να μην προσκυνήσω την εικόνα του Χριστού που κατέστησε σωτήριο τον σταυρό; Ότι δεν προσκυνώ την ύλη κατέστησε σωτήριο τον σταυρό; Ότι δεν προσκυνώ την ύλη είναι φανερό, διότι, αν καταστραφεί το εκτύπωμα ενός σταυρού είναι φανερό, διότι, αν καταστραφεί το εκτύπωμα ενός σταυρού που είναι κατασκευασμένος από ξύλο, παραδίδω το ξύλο στη που είναι κατασκευασμένος από ξύλο, παραδίδω το ξύλο στη φωτιά. Το ίδιο συμβαίνει και με το ξύλο των εικονισμάτων, όταν φωτιά. Το ίδιο συμβαίνει και με το ξύλο των εικονισμάτων, όταν αυτά καταστραφούν.αυτά καταστραφούν.

——Ιωάννης Δαμασκηνός, Περί εικόνων, Λόγος δεύτερος κεφ. 19, Migne, Ιωάννης Δαμασκηνός, Περί εικόνων, Λόγος δεύτερος κεφ. 19, Migne, Patrologia Graeca, τ. 94, στήλη 1305Patrologia Graeca, τ. 94, στήλη 1305

Οι λόγοι που οδήγησαν στις ανεικονικές (εικονομαχικές) αντιλήψεις

Οι ανεικονικές αντιλήψεις ήταν διαδεδομένες στους κατοίκους της Μ. Ασίας που συνόρευαν με το Ισλάμ. Οι Ίσαυροι ευνοούσαν του πληθυσμούς αυτούς

Εκείνα τα χρόνια εκδηλώνονταν δεισιδαιμονίες και υπερβολές γύρω από τη λατρεία των εικόνων

Οι Ίσαυροι επιθυμούσαν να μειώσουν την επιρροή των μοναχών (και τη δύναμη των μοναστηριών), που ήταν φανατικοί οπαδοί των εικόνων

Επικρατούσε η ιδέα ότι οι επιτυχίες των εχθρών (κυρίως Αράβων) οφείλονταν στην οργή του Θεού για όσα συνέβαιναν στο χώρο της λατρείας

Εικονομάχοι καλύπτουν Εικονομάχοι καλύπτουν την εικόνα του Χριστού με την εικόνα του Χριστού με ασβέστηασβέστηΨαλτήρι Χλουντόφ Ψαλτήρι Χλουντόφ 830 μ.Χ., Μόσχα830 μ.Χ., Μόσχα

Α’ φάση Εικονομαχίας (726-787)• Άρχισε με την απομάκρυνση της εικόνας του Χριστού από

την Χαλκή Πύλη της Πόλης.

• Οι εικονόφιλοι τιμωρήθηκαν με εξορίες, φυλακίσεις και δημεύσεις περιουσιών

• Τις εικόνες υπερασπίστηκε ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ο μεγαλύτερος θεολόγος της εποχής που έζησε στο Αραβικό Χαλιφάτο (Δαμασκός της Συρίας)

• Η Α’ φάση τερματίστηκε με την Ζ’ Οικουμενική Σύνοδο (787) που συγκλήθηκε με πρωτοβουλία της αυτοκράτειρας Ειρήνης της Αθηναίας και αποκατέστησε πανηγυρικά τις εικόνες διευκρινίζοντας ότι στις εικόνες αποδίδεται μόνο τιμητική προσκύνηση

Κατά τη Α' φάση της εικονομαχίας (726-787), οι μοναχοί είναι οι Κατά τη Α' φάση της εικονομαχίας (726-787), οι μοναχοί είναι οι πρώτοι που δέχονται τις συνέπειες της διαμάχης. Στην εικόνα, πρώτοι που δέχονται τις συνέπειες της διαμάχης. Στην εικόνα, διωγμοί μοναχών, λεπτομέρεια από το Χρονικό του Ιωάννη διωγμοί μοναχών, λεπτομέρεια από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, τέλη 12ου-αρχές 13ου αιώνα.Σκυλίτζη, τέλη 12ου-αρχές 13ου αιώνα.

Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 28vb.Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 28vb.

Ιωάννης ο ΔαμασκηνόςΙωάννης ο Δαμασκηνός

Η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία.Η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία.Τμήμα από το Pala d’ Oro που Τμήμα από το Pala d’ Oro που βρίσκεται στη Βενετία. 10ος αι.βρίσκεται στη Βενετία. 10ος αι.

Η Ζ’ Οικουμενική Η Ζ’ Οικουμενική ΣύνοδοςΣύνοδοςΜόσχα, 17ος αι.Μόσχα, 17ος αι.

““Να έχουμε και τις σεβαστές και άγιες εικόνες παντού [...] και να Να έχουμε και τις σεβαστές και άγιες εικόνες παντού [...] και να τις φυλάμε και να τις προσκυνάμε τιμητικά, όχι όμως και να τις τις φυλάμε και να τις προσκυνάμε τιμητικά, όχι όμως και να τις λατρεύουμε αληθινά [γιατί η λατρεία], σύμφωνα με την πίστη μας, λατρεύουμε αληθινά [γιατί η λατρεία], σύμφωνα με την πίστη μας, ταιριάζει μόνο στη θεϊκή φύση [...] γιατί η τιμή πηγαίνει στο ταιριάζει μόνο στη θεϊκή φύση [...] γιατί η τιμή πηγαίνει στο πρόσωπο της εικόνας και εκείνος που προσκυνά την εικόνα, πρόσωπο της εικόνας και εκείνος που προσκυνά την εικόνα, προσκυνά όποιον είναι ζωγραφισμένος σ’ αυτή.”προσκυνά όποιον είναι ζωγραφισμένος σ’ αυτή.”

Πρακτικά της Ζ' Οικουμενικής Συνόδου (απόσπασμα), 787Πρακτικά της Ζ' Οικουμενικής Συνόδου (απόσπασμα), 787

Δεν είχε ούτε τη διάρκεια ούτε την ένταση της Α’ φάσης

Εγκαινιάστηκε από το Λέοντα Ε’

Και αυτή τερματίστηκε από μια αυτοκράτειρα, τη Θεοδώρα, μητέρα του ανήλικου Μιχαήλ Γ’

Η Σύνοδος του 843 προχώρησε στην οριστική αποκατάσταση και αναστήλωση των εικόνων

Β’ φάση Εικονομαχίας (815-843)

Στα πλαίσια της εικονομαχικής κρίσης ο Πατριάρχης Νικηφόρος, στέλνει Στα πλαίσια της εικονομαχικής κρίσης ο Πατριάρχης Νικηφόρος, στέλνει επιστολή στον αυτοκράτορα Μιχαήλ Β' (820-829) υπέρ της αναστήλωσης επιστολή στον αυτοκράτορα Μιχαήλ Β' (820-829) υπέρ της αναστήλωσης των εικόνων. των εικόνων. Λεπτομέρεια από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, τέλη 12ου-Λεπτομέρεια από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, τέλη 12ου-αρχές 13ου αιώνα. αρχές 13ου αιώνα.

Σημασία της ήττας των εικονοκλαστών

Θεωρείται νίκη της ελληνικής παράδοσης απέναντι στην ανεικονική ασιατική παράδοση

Τερματίστηκαν οι θρησκευτικές διαμάχες

Ξεκίνησε περίοδος γόνιμης συνεργασίας κράτους – εκκλησίας (ιεραποστολικό έργο)

Τα μοναστήρια άρχισαν να πολλαπλασιάζονται και να πλουτίζουν

Περιορίστηκαν οι υπερβολές στη λατρεία των εικόνων

Οι συνέπειες της εικονομαχίας

Δίχασε το Βυζαντινό λαόΔίχασε το Βυζαντινό λαό Η εκκλησία της Ρώμης δυσαρεστημένη από τους Η εκκλησία της Ρώμης δυσαρεστημένη από τους

εικονομάχους αυτοκράτορες ζήτησε στήριξη στους εικονομάχους αυτοκράτορες ζήτησε στήριξη στους Φράγκους ηγεμόνεςΦράγκους ηγεμόνες Απαγορεύτηκε η παράσταση Θείων προσώπων και η Απαγορεύτηκε η παράσταση Θείων προσώπων και η

ανάρτηση εικόνων και διατάχθηκε η καταστροφή τους.ανάρτηση εικόνων και διατάχθηκε η καταστροφή τους. Πολλά έργα τέχνης καταστράφηκαν και οι εκκλησίες Πολλά έργα τέχνης καταστράφηκαν και οι εκκλησίες

διακοσμήθηκαν με ζώα, φυτά και διακοσμητικά μοτίβαδιακοσμήθηκαν με ζώα, φυτά και διακοσμητικά μοτίβα Μετά τη νίκη των εικονολατρών καταστράφηκαν πολλά Μετά τη νίκη των εικονολατρών καταστράφηκαν πολλά

σημαντικά κείμενα εικονομάχωνσημαντικά κείμενα εικονομάχων

Εικόνα από το εσωτερικό Εικόνα από το εσωτερικό του Ναού της Αγίας Ειρήνης του Ναού της Αγίας Ειρήνης στην Κων/πολη. Στην κόγχη στην Κων/πολη. Στην κόγχη του Ιερού δεν εικονίζεται, του Ιερού δεν εικονίζεται, όπως συνήθως, η Παναγία όπως συνήθως, η Παναγία αλλά ένας σταυρός από την αλλά ένας σταυρός από την εποχή της εικονομαχίαςεποχή της εικονομαχίας

Εργασία ανάγνωσης πηγών:Εργασία ανάγνωσης πηγών:

http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8203http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8203

•http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/contacts_bobrihttp://www.myriobiblos.gr/texts/greek/contacts_bobrinskoy_querelle.htmlnskoy_querelle.html•Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Β΄ ΓυμνασίουΜεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Β΄ Γυμνασίου•Λίγη ακόμη ιστορία ... - Εθνικό και Καποδιστριακό Λίγη ακόμη ιστορία ... - Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΠανεπιστήμιο Αθηνών•Από την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (330 μ.Χ.) Από την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (330 μ.Χ.) ως τις αρχές του 18ου αιώνα - Εθνικό και ως τις αρχές του 18ου αιώνα - Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΚαποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών•Wikipedia: Εικονομαχία – Ιωάννης ΔαμασκηνόςWikipedia: Εικονομαχία – Ιωάννης Δαμασκηνός