Mέρος Ι

Βασικές Έννοιες

Ενεργητικοί και Υγιείς Τρόποι Ζωής: Φιλοσοφικές Αντιλήψεις

Αναγνωρίζοντας τις Διαφορές, Σχεδιασμός Πρακτικών Εμπειριών και Πορεία

προς την Ένταξη

Ομαδική Εργασία, Επικοινωνία και Δημιουργικότητα

Προσαρμογή, Προάσπιση και Νομοθεσία

Σχεδιασμός Εγκυκλίου και Αξιολόγηση με Σκοπό την Αλλαγή των Στάσεων

Αξιολόγηση, Εξατομικευμένα Προγράμματα Άθλησης και Σχέδιο Προσαρμογής

Διδασκαλία και Διαβούλευση

Κεφάλαιο 1

Κεφάλαιο 2

Κεφάλαιο 3

Κεφάλαιο 4

Κεφάλαιο 5

Κεφάλαιο 6

Κεφάλαιο 7

1_Layout 1 9/12/2014 4:45 Page 31

33

Ενεργητικοί και Υγιείς Τρόποι Ζωής:

Φιλοσοφικές Αντιλήψεις

Kεφαλαιο 1

Εικόνα 1.1 Μοντέλο Προ-

σαρμοσμένης Φυσικής

Δραστηριότητας ως οδη-

γός για την κατανόηση

αυτής της Φιλοσοφίας. Το

ακρωνύμιο NASPE αποτε-

λεί σύντμηση της Εθνικής

Ένωσης Αθλητισμού και

Φυσικής Αγωγής των ΗΠΑ.

Α Σ Κ Η Σ Ε Ι Σ Σ Τ Ο Χ Α Σ Μ ΟΥ Κ Α Ι Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η Σ Σ Κ Ε Ψ Η Σ

1. Ξεκινήστε ένα ημερολόγιο στο οποίο θα καταγράφεται

η αντανακλαστική σας σκέψη για θέματα που αφορούν

αυτό το μάθημα.

2. Εντοπίστε σημαντικές αρχές και σημειώστε στο ημερο-

λόγιό σας τις προσωπικές σας απόψεις σχετικά με αυ-

τές. Συμφωνείτε ή διαφωνείτε; Γιατί; Αναφέρετε την

πηγή των απόψεών σας: γνώσεις, εμπειρίες, πίστη, ηθι-

κή (ηθικές αρχές) ή απόψεις άλλων.

3. Επιλέξτε την ισχυρότερη άποψή σας και εντάξτε την

στην αρχική φιλοσοφία της Προσαρμοσμένης Φυσικής

Δραστηριότητας.

1_Layout 1 9/12/2014 4:45 Page 33

Κατά την εκτέλεση διαφόρων κινητικών δραστηριοτήτων,ο καθένας από εμάς κάποια στιγμή αποτυγχάνει, ορισμέναάτομα όμως αποτυγχάνουν περισσότερο από τους άλλουςκαι αυτή η αποτυχία επηρεάζει όλους τους τομείς τηςζωής τους. Αυτά τα άτομα αποκαλούνται συχνά αδέξια,παράξενα, χοντρά, αργά, κουτά ή ανάπηρα και αντιμετωπί-ζονται διαφορετικά από τον κανόνα (δηλ. από το μέσο όροτης κοινωνικής πλειοψηφίας). Οι συμμαθητές/συναθλητέςτους συνήθως τα πειράζουν, τα αγνοούν ή τα απορρί-πτουν, ενώ οι εκπαιδευτικοί της φυσικής αγωγής δεν ξέ-ρουν πώς να προσαρμόσουν το μάθημα προκειμένου νατους προσφέρουν τη δυνατότητα για συμμετοχή και προ-σήλωση σε έναν ενεργητικό και υγιή τρόπο ζωής.

Ένα μοντέλο Προσαρμοσμένης ΦυσικήςΔραστηριότηταςΗ Εικόνα 1.1 παρουσιάζει ένα μοντέλο που έχει σκοπό ναβοηθήσει στην κατανόηση των σημαντικών στοιχείων τηςφιλοσοφίας της Προσαρμοσμένης Φυσικής Δραστηριότη-τας. Το μοντέλο υποστηρίζει την προσέγγιση που βασίζε-ται στις ικανότητες (Emes, Longmuir & Downs, 2002), καιστο σκεπτικό «Στρέψτε την προσοχή σας στο άτομο και όχιστα προβλήματα όπως στο «Δώστε έμφαση στις ικανότη-τες και όχι στις ανικανότητες». Αυτό το σκεπτικό υποστηρί-ζει το ολιστικό και το άνθρωπο-κεντρικό σκεπτικό (εστιά-ζοντας στο σύνολο του ατόμου αντί σε μεμονωμένα τμή-ματά του).

Η αυτό-πραγμάτωση (self-actualization), όπως αναφέρε-ται σε αυτό το κείμενο, είναι η διαδικασία κατά την οποία τοάτομο επιτυγχάνει αυτό που κατέχει καλύτερα και απαιτείυπευθυνότητα για την συνεχή βελτίωση των κινητικών καιαθλητικών δυνατοτήτων του, την αναζήτηση για βοήθεια,όποτε αυτή απαιτείται, και την παροχή αυτής σε άλλους. Οόρος αυτός προέρχεται από τη θεωρία της επίγνωσης τωνδυνατοτήτων του Abraham Maslow (1908-1970) που αποτε-λεί μέρος της ανθρωπιστικής φιλοσοφίας, η οποία επηρεά-ζει κατά πολύ τα επαγγέλματα που παρέχουν φροντίδα καιβοήθεια στον άνθρωπο. Η ανθρωπιστική φιλοσοφία υπο-στηρίζει ότι κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός, κατά βάση θε-τικός και άξιος για να του παρασχεθεί η μέγιστη βοήθεια.

Η θεωρία της αυτό-πραγμάτωσης και η ανθρωπιστικήφιλοσοφία είναι σημαντικές για αυτούς που ασχολούνταιμε άτομα με αναπηρία, γιατί οι πραγματικές ή οι αντιλη-πτές διαφορές τους σε σχέση με τους υπολοίπους, απαι-τούν συχνά, από αυτά τα άτομα να βρουν την προσωπικήτους δύναμη, για να υπερπηδήσουν τα κοινωνικά εμπόδια(π.χ. την παρεξήγηση, την αδιαφορία, την προκατάληψη,το μη προσβάσιμο περιβάλλον). Για να ξεπεραστούν τέτοι-ου είδους εμπόδια, τα άτομα με και χωρίς αναπηρία ακο-λουθούν συνθήματα όπως «Γίνε όσο καλύτερος μπορείς»και «Αγωνίσου για το καλύτερο», τα οποία έχουν τις ρίζεςτους στην θεωρία της αυτό-πραγμάτωσης.

Οι προδιαγραφές της NASPE στην Εικόνα 1.1 μπορούννα θεωρηθούν ως μακρόχρονοι στόχοι ή επιθυμητά απο-τελέσματα. Η NASPE δημιουργεί προδιαγραφές και συντο-νίζεται σ’ αυτό το χώρο με την Αμερικανική Ένωση Υγείας

και Χορού (ΑΑΗPERD) η οποία ως επικεφαλής οργάνωσηθέτει τις κατευθυντήριες οδηγίες για το επάγγελμά μας.Αυτές οι προδιαγραφές μπορούν να εφαρμοστούν σε όλεςτις ηλικίες. Οι στόχοι της Προσαρμοσμένης Φυσικής Αγω-γής και της Γενικής Φυσικής Αγωγής είναι οι ίδιοι, αλλά τααντικείμενα (οι δευτερεύοντες στόχοι), τα χρονικά πλαίσιακαι η παιδαγωγική προσέγγιση είναι συνήθως διαφορετικά.

Τα νομοθετικά στοιχεία για τη Φυσική Αγωγή βρίσκονταιστην Εικόνα 1.1. Αυτά τα στοιχεία προέρχονται από τον κρα-τικό Νόμο 94-142 των ΗΠΑ, τη Συνθήκη για την Εκπαίδευσηόλων των Παιδιών με Αναπηρία, η οποία επικυρώθηκε το1975, αλλά έχει αναθεωρηθεί πλέον ως Συνθήκη για την Εκ-παίδευση Ατόμων με Αναπηρία (IDEA). Πρόκειται για τον νό-μο πλαίσιο για την Εκπαίδευση. Ο τόμος 20 του Κώδικα τωνΗΠΑ, περιέχει την IDEA, η οποία ορίζει τη Φυσική Αγωγή ως:

(i) Ανάπτυξη:(Α) Φυσική κατάσταση και κίνηση,(Β) Βασικές κινητικές δεξιότητες και πρότυπα και (Γ) Δεξιότητες στο νερό, στο χορό και στα ατομικά και

ομαδικά αθλήματα (περιλαμβάνοντας και τα δια βί-ου αθλήματα).

(ii) O όρος χρησιμοποιείται και ως Προσαρμοσμένη ΦυσικήΑγωγή/Δραστηριότητα, Ειδική Φυσική Αγωγή, ΚινητικήΜάθηση και Κινητική Ανάπτυξη.

Το σύμβολο του ουράνιου τόξου συμβολίζει την ενίσχυ-ση στην Εικόνα 1.1 και έχει σκοπό να υπενθυμίζει στον ανα-γνώστη ότι τα άτομα με αναπηρία αποτελούν μέλη μιαςκοινωνικής μειοψηφίας, με γενική αδυναμία στη λήψη καθη-μερινών αποφάσεων οι οποίες επηρεάζουν την οικονομικήκαι κοινωνική τους κατάσταση, ακόμη και την υγεία τους. Οιεκπαιδευτικοί καλούνται όχι μόνο να προσφέρουν τις υπη-ρεσίες τους, αλλά και να διευκολύνουν τον αυτό-προσδιο-ρισμό, τη λήψη αποφάσεων και την ανεξάρτητη διαβίωση,την εργασία και το παιχνίδι. Η ενίσχυση (empower ment) εί-ναι μια διαδικασία κατά την οποία τα άτομα ανακτούν τονέλεγχο της ζωής τους, την αίσθηση δύναμης και το αίσθημαευθύνης για τον εαυτό τους, τους συνανθρώπους και το πε-ριβάλλον. Η ενίσχυση επιτυγχάνεται μέσα από την προσπά-θεια και των δύο, του ατόμου και των υπολοίπων.

Η Εικόνα 1.1 ολοκληρώνεται με τα πεδία διάδρασηςτης ανθρώπινης λειτουργίας και με τα επιθυμητά αποτελέ-σματα της Προσαρμοσμένης Φυσικής Δραστηριότητας. Ταπεδία συμπεριλήφθησαν με σκοπό να τονίσουν ότι όλοι οιστόχοι και τα αντικείμενα της Φυσικής Αγωγής απαιτούνμια ενσωματωμένη λειτουργία των γνωστικών, συναισθη-ματικών και ψυχοκινητικών ικανοτήτων. Οι στόχοι ορισμέ-νες φορές κατηγοριοποιούνται ως γνωστικοί, συναισθημα-τικοί και ψυχοκινητικοί. Οι επαγγελματίες θα πρέπει να θυ-μούνται αυτούς τους στόχους παρέχοντας αξιολόγηση,σχεδιασμό και άλλες υπηρεσίες.

Προσαρμοσμένη Φυσική Δραστηριότητα καιΠροσαρμοσμένη Φυσική ΑγωγήΗ Προσαρμοσμένη Φυσική Δραστηριότητα είναι η παροχή

MEΡΟΣ Ι. BAΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ34

1_Layout 1 9/12/2014 4:45 Page 34

KΕΦAΛΑΙΟ 1. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΣ ΤΡΟΠΟΙ ΖΩΗΣ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ 35

καθοδήγησης, ενίσχυσης, παιδαγωγικών και προπονητικώνυπηρεσιών από εκπαιδευμένους επαγγελματίες με σκοπότην επίτευξη στόχων στη φυσική δραστηριότητα ατόμωνκάθε ηλικίας, με περιορισμένες κινητικές δεξιότητες ή κοι-νωνικούς περιορισμούς (π.χ. εμπόδια που έγκεινται στοπεριβάλλον ή στις στάσεις). Αντίθετα, η ΠροσαρμοσμένηΦυσική Αγωγή είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται γιαυπηρεσίες που παρέχονται σε άτομα σχολικής ηλικίας,από την γέννησή τους έως την ηλικία των 21. Οι υπηρε-σίες αυτές παρέχονται όποτε απαιτούνται: σε γενικούς ήμαζικούς χώρους, σε ειδικά σχεδιασμένες τάξεις και προ-γράμματα και σε ατομικές ή ομαδικές συνεδρίες. Η Προ-σαρμοσμένη Φυσική Δραστηριότητα είναι ένα σύστημα πα-ροχής υπηρεσιών και όχι μια εκπαιδευτική τοποθέτηση.

Ανεξαρτήτως από το χώρο εργασίας (σχολείο, γυμνα-στήριο, χώρος αναψυχής, κέντρο αποκατάστασης ή υγεί-ας) οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να είναι σε θέση να προ-σαρμόσουν τις μεταβλητές με τέτοιον τρόπο, ώστε ηάσκηση να είναι ασφαλής για τον καθένα, κατάλληλη νακαλύψει τις προσωπικές του ανάγκες και αποτελεσματικήγια να βοηθήσει τα άτομα να εξελιχθούν σε ότι καλύτερομπορούν.

Αναπηρία και ατομικές διαφορέςΟ Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (World Health Organiza-tion, WHO, 2001) τόνισε ότι η αναπηρία ορίζεται ως ο πε-

ριορισμός στην εκτέλεση μιας δραστηριότητας, κι ότι δενείναι μια ιατρική κατάσταση, μια διαφορετική εμφάνιση ήμια οποιαδήποτε βλάβη. Ο ελάχιστος βαθμός του περιορι-σμού στην εκτέλεση μιας δραστηριότητας που έχει ανάγ-κη από παροχή βοήθειας, ορίζεται διαφορετικά σε κάθεπολιτισμό και συνήθως και σε κάθε ηλικιακή ομάδα. Γι’ αυ-τό το λόγο, λέγεται ότι η αναπηρία είναι ένα κοινωνικό δη-μιούργημα. Για τους εκπαιδευτικούς, η αναπηρία είναι μιανόμιμη κατηγοριοποίηση η οποία καθιστά το άτομο εξαρ-τώμενο από βοήθεια κατά την εκτέλεση μιας δραστηριό-τητας. Η κοινωνική πλειοψηφία κατά κύριο λόγο διαμορ-φώνει την έννοια της αναπηρίας, εδραιώνοντας κριτήριαεπιλογής βάσει των οποίων κρίνεται η σοβαρότητα τωνπεριορισμών του ατόμου, όσον αφορά τη σκέψη, την κίνη-ση, την ακοή, την όραση και τη γενικότερη εικόνα του ατό-μου, προκειμένου να λάβει κρατικές παροχές (π.χ. ειδικήαγωγή, επαγγελματική κατάρτιση, ιατρική περίθαλψη).

Όταν οι καταστάσεις της ζωής και η αναπηρία οδηγούνστην αποφυγή κινητικής δραστηριότητας, τα άτομα μεαναπηρία κινδυνεύουν να εμφανίσουν καρδιοπάθειες, αυ-ξημένη αρτηριακή πίεση και συγκεκριμένα είδη καρκίνου,διαβήτη, χρόνια κατάθλιψη και άλλες καταστάσεις που μει-ώνουν την ποιότητα ζωής και τη βιωσιμότητα τους. Ο 21ος

αιώνας τονίζει τη σημασία ενός ενεργητικού, υγιή τρόπουζωής και των προσαρμογών που οι εκπαιδευτικοί μπορούννα χρησιμοποιήσουν για να βοηθήσουν τα άτομα με ανα-πηρία να επιτύχουν τους στόχους τους στον τομέα τηςφυσικής δραστηριότητας. Η Προσαρμοσμένη Φυσική Δρα-στηριότητα μετατράπηκε από ιατρική σε διεπιστημονική ει-δικότητα και εξελίχθηκε σε επάγγελμα. Πολλές είναι οι ορ-γανώσεις που ιδρύθηκαν για την παροχή φυσικής δραστη-ριότητας για άτομα με αναπηρία, όπως η Διεθνής Ομο-σπονδία Προσαρμοσμένης Φυσικής Δραστηριότητας (IFA-PA), και αθλητικά κινήματα, όπως Αθλητισμός για Κωφούς,τα Special Olympics και το Παραολυμπιακό Κίνημα, ταοποία προσελκύουν μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων καιφιλάθλων. Σήμερα, γίνονται καλύτερα κατανοητές οι ατο-μικές διαφορές και ο κόσμος αντιλαμβάνεται ότι η αναπη-ρία δεν είναι αποκλειστικά και μόνο μια υπόθεση του ατό-μου (δηλ. εντοπισμένη εντός του ατόμου), αλλά μια συνά-θροιση διαφόρων στοιχείων αλληλεπίδρασης του ατόμουμε το κοινωνικό και φυσικό του περιβάλλον.

Ατομική διαφορά ορίζεται ως η αλληλεπίδραση μεταξύατόμου και περιβάλλοντος η οποία διαφέρει σημαντικάαπό τον κανόνα (μέσο όρο) και επηρεάζει την επίτευξητων στόχων.

Γνωστικοί, κινητικοί, σωματικοί και αισθητηριακοί περιο-ρισμοί περιπλέκουν την αλληλεπίδραση μεταξύ ατόμουκαι περιβάλλοντος, και απαιτούν μία επαγγελματική πα-ρέμβαση στην προσαρμογή των συνθηκών, προκειμένουνα ικανοποιηθούν οι προσωπικές ανάγκες, οι οποίες καθο-ρίζονται από επιδέξια αξιολόγηση.

Βασικά σημεία του βιβλίουΚάθε βιβλίο Προσαρμοσμένης Φυσικής Αγωγής/Δραστη-ριότητας μπορεί να χαρακτηρισθεί μοναδικό, επειδή οι

Οι εικόνες σ’ όλο το βιβλίο, θα σας ενεργοποι-ούν για ειδικές δραστηριότητες μάθησης. Μελε-τείστε το περιεχόμενό της εικόνας 1.1. Σημει-ώστε, ότι οι έντονα γραμμένες λέξεις δείχνουν

ότι ακολουθεί ένας ορισμός ή πρέπει να δοθεί ειδική προ-σοχή στην ιδέα που υπογραμμίζεται. Οι πλάγια γραμμένεςλέξεις χρησιμοποιούνται για να δείξουν εμπειρίες μάθησηςκαθώς και άμεσα παραθέματα από νόμους και επιλεγμέναπρόσωπα, για την παρουσίαση ή την ενίσχυση νέων, τεχνι-κών ή όρων κλειδιά και χαρακτηρισμών και για την υπο-γράμμιση ειδικά σημαντικών γεγονότων.

Σκεφτείτε κριτικά πάνω σε ό,τι έχετε διαβάσει μέχρι τώρακαι γράψτε τις σκέψεις σας στο ημερολόγιό σας. Συμφωνείτεή διαφωνείτε με τις πεποιθήσεις που παρουσιάστηκαν μέχριτώρα σ’ αυτό το κεφάλαιο; Γιατί; Τι είδους φιλίες ή άλλεςεμπειρίες είχατε με άτομα με αναπηρία, τις οικογένειές τουςκαι τους παροχείς υπηρεσιών; Ποια είναι η σημαντικότητατης φυσικής δραστηριότητας στις ζωές τους; Γιατί; Τι είδουςΦυσική Αγωγή διδάσκονται (ή διδάσκονταν); Γιατί; Σκεφτείτεένα περιβάλλον εργασίας που είστε ή που θα θέλατε να εί-στε, το οποίο περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα παιδιά, νέ-ους ή ενήλικες με αναπηρία. Καταγράψτε τις σκέψεις σαςσχετικά με το είδος της φυσικής δραστηριότητας που χρει-

άζονται και τα οφέλη τα οποία θα πρέπει να αποκομίσουν.

1_Layout 1 9/12/2014 4:45 Page 35

MEΡΟΣ Ι. BAΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ36

συγγραφείς έχουν διαφορετικές φιλοσοφίες, απόψεις,στάσεις και σκοπούς. Αυτό το βιβλίο λόγου χάρη, δίνειπερισσότερη έμφαση στις στάσεις απέναντι στις προσω-πικές και ατομικές διαφορές και εστιάζει στην παροχήυπηρεσιών και στις πρακτικές ενίσχυσης (πχ., Auxter, Py-fer, & Huettig, 2001; Block, 2000; Winnick, 2000).

Οι στάσεις είναι μια διαρκής σειρά απόψεων, εμπλου-τισμένες με συναισθήματα ή αισθήματα οι οποίες προ-διαθέτουν μία συγκεκριμένη συμπεριφορά του ατόμου(Εικόνα 1.2). Οι στάσεις των εκπαιδευτικών ορίζουν τοντρόπο της διδασκαλίας τους, οι στάσεις των ανθρώπωνορίζουν ποιους επιλέγουν ως φίλους και οι στάσεις τωνσυγγραφέων ορίζουν το περιεχόμενο που επιλέγουν γιατα συγγράμματά τους. Η Προσαρμοσμένη Φυσική Δρα-στηριότητα εμπεριέχει κατά κύριο λόγο τις απόψεις καιτις στάσεις των εκπαιδευτικών, που δεν είναι άλλες απότο να αγκαλιάζουν τις ατομικές διαφορές και να δέχονταιτην πρόκληση της προσφοράς για βοήθεια στους συναν-θρώπους για την επίτευξη των προσωπικών τους στό-χων με σκοπό την αυτοπραγμάτωση μέσα από τη φυσικήδραστηριότητα.

Οι εκπαιδευτικοί της Προσαρμοσμένης Φυσικής Δρα-στηριότητας πιστεύουν ότι οι στάσεις αποτελούν τοκλειδί στην αλλαγή της συμπεριφοράς και της βελτίω-σης της ποιότητας ζωής των ατόμων με αναπηρία. (πχ.,Bloc, 1995b; Folsom-Meek & Rizzo, 2002; Hodge, Davis,Woodard & Sherrill, 2002; Hodge & Jansma, 1999; Kowal-ski & Rizzo, 1984; Sherrill, 1986, 1988; Tripp & Sherrill,1991). Οφείλουν όμως να γνωρίζουν πώς να προάγουντόσο τις προσωπικές τους στάσεις, των συναδέλφωντους, όσο και των μαθητών τους.

Ακολουθεί μία σύντομη συζήτηση των αλληλένδετωνόρων που περιλαμβάνονται στον τίτλο αυτού του βιβλίου.

Η Προσαρμοσμένη Φυσική Δραστηριότητα είναι ο βασι-κός όρος που λειτουργεί σαν ομπρέλα σ’ ένα σύνολο ορι-σμών (DePauw & Doll-Tepper, 2000; Porretta, Nesbitt & La-banowich, 1993; Sherrill, 1990a; Sherrill & DePauw, 1997)με χαρακτηριστικό ότι υποστηρίζει τη θεωρία και τουςπρακτικούς στόχους για τα άτομα με αναπηρία που ανή-κουν σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.

Ο όρος Αναψυχή περιλαμβάνεται στον τίτλο αυτού τουβιβλίου επειδή τα επαγγέλματα της Φυσικής Αγωγής καιτης Αναψυχής (τα οποία αποκαλούνται συχνά υπηρεσίεςψυχαγωγίας) σχετίζονται μεταξύ τους. Και τα δύο επαγγέλ-ματα βασίζονται στην άποψη ότι η φυσική δραστηριότηταθα πρέπει να προσφέρει χαρά και ικανοποίηση. Τα άτομαθα πρέπει να αναπτύξουν μία έντονη παρακίνηση για συμ-μετοχή σε φυσικές δραστηριότητες στον ελεύθερό τουςχρόνο, όταν υπάρχουν τέτοιες συνθήκες. Και τα δύο επαγ-γέλματα που προάγουν την αναψυχή, ορίζονται ως «μία εμ-

Εικόνα 1.2 «Ένα άτομο θα

πρέπει να γίνει, ό,τι μπορεί.

Θα πρέπει να βιώνει με ειλι-

κρίνεια τον εαυτό του. Αυτή

η ανάγκη καλείται αυτό-

πραγμάτωση»-Abraham Mas-

low (1970, σελ. 46). Αυτή η

θεμελιώδης άποψη καθορίζει

τις υπηρεσίες που του παρέ-

χονται.

Τι πρακτικές σχεδιάζετε για εσάς ώστε να διευρύ-νετε τις επαφές σας; Τώρα είναι η ώρα να καταγρά-ψετε τους στόχους, τις ημερομηνίες και τα χρονο-διαγράμματα σε ένα φάκελο μαθήματος. Ένας φά-

κελος μαθήματος είναι μια συλλογή από δείγματα της καλύτε-ρης δουλειάς σας, όπως πρωτότυπα κείμενα, φωτογραφίες ήβίντεο των πρακτικών δραστηριοτήτων, ευχαριστήρια και συγ-χαρητήρια σημειώματα από άλλους και τα συναφή. Για περισ-σότερες πληροφορίες, βλ. Senne & Rikard (2002).

1_Layout 1 9/12/2014 4:45 Page 36

πειρία, μία διαδικασία, και μία υποκειμενική κατάσταση τουπνεύματος» (Dattilo, 2002, p. 6). Η βασική διαφορά είναι ότιη Φυσική Αγωγή ασχολείται μόνο με τη κινητική δραστηριό-τητα, ενώ η αναψυχή ασχολείται με όλες τις πιθανές δρα-στηριότητες που μπορούν να προσφέρουν ψυχαγωγία. Με-γαλύτερη συνεργασία μεταξύ των Καθηγητών ΦυσικήςΑγωγής και αυτών που ασχολούνται με την αναψυχή είναιαπαραίτητη προκειμένου να εξασφαλιστεί η χρήση δημό-σιων εγκαταστάσεων και η προώθηση της οικογενειακήςσυνέργειας στη χαρά και στο παιχνίδι. Οι επαγγελματίες τηςαναψυχής δεν αναφέρουν στο επάγγελμά τους τον όροπροσαρμοσμένη αναψυχή ή προσαρμοσμένες υπηρεσίεςψυχαγωγίας. Και το ίδιο κάνει και αυτό το κείμενο.

Ο όρος Αθλητισμός περιλαμβάνεται στον τίτλο του βι-βλίου διότι αναγνωρίζει σ’ όλα τα άτομα το δικαίωμα ή τηνεπιθυμία να μάθουν και να ασχοληθούν με αθλήματα τηςεπιλογής τους, σε ένα κατάλληλο γι αυτούς επίπεδο (ανα-πτυξιακό, ψυχαγωγικό, ανταγωνιστικό ή επίπεδο πρωτα-θλητισμού) και σε χώρους της επιλογής τους (σε ομαδικάαθλήματα ή σε ατομικά, με αναπηρικά αμαξίδια ή σε μικτέςμορφές). Ο όρος Αθλητισμός είναι ένας γενικότερος όρος οοποίος περιλαμβάνει όλες τις μορφές της δομημένης φυσι-κής δραστηριότητας που σχεδιάζεται για να προσφέρει χα-ρά, ψυχαγωγία και ικανοποίηση. Αυτός ο όρος γίνεται ευρύ-τερα αποδεκτός στην Ευρώπη, ενώ στις ΗΠΑ ο όρος Αθλη-τισμός χρησιμοποιείται περισσότερο για να εκφράσει τηνέννοια της ανταγωνιστικής φυσικής δραστηριότητας.

Αυτό το βιβλίο υποστηρίζει το μοντέλο της ΑθλητικήςΑγωγής (Siedentop, 1996, 2002c) στο οποίο διδάσκονταιβασικές κινητικές δεξιότητες και κινητικά πρότυπα αλλά καιη απόκτηση της φυσικής και κινητικής κατάστασης όποτεαυτό είναι εφικτό, με σκοπό να διευκολυνθεί η μετάβασηαπό το σχολείο στη γειτονιά. Ο όρος αθλητισμός για άτο-μα με αναπηρία είναι ένας γενικός όρος ο οποίος αναφέ-ρεται στην προετοιμασία αλλά και στη συμμετοχή σε αγώ-νες όπως, οι Αγώνες για Κωφούς, τα Special Olympics, καιοι Παραολυμπιακοί Αγώνες. Τα κριτήρια επιλογής για τουςαγώνες Special Olympics είναι η νοητική καθυστέρηση ή ηαναπτυξιακή διαταραχή, ενώ τα κριτήρια επιλογής για τααθλήματα των Παραολυμπιακών Αγώνων είναι α) οποιαδή-ποτε αναπηρία εκτός από κώφωση και β) ένα υψηλό επί-πεδο απόδοσης. Ο Προσαρμοσμένος Αθλητισμός είναι ογενικός όρος που χρησιμοποιείται στη σχολική εκπαίδευση(Winnick, 2000) καθώς και σε χώρους όπου προσφέρονταιεξωσχολικές αθλητικές δραστηριότητες για μαθητές μεαναπηρία. Πολλοί ενήλικοι αθλητές με αναπηρία προτι-μούν και τον όρο αναπηρικά αθλήματα.

Ο όρος διεπιστημονικότητα (crossdisciplinary) αφορά τηνενσωμάτωση των γνώσεων πολλών ειδικοτήτων στη δημι-ουργία μίας ξεχωριστής, μοναδικής γνώσης, η οποία εστιά-ζεται στην προσαρμογή, στις ατομικές διαφορές και στη φυ-σική δραστηριότητα. Σ’ αυτό το βιβλίο π.χ. συγχωνεύονταιπληροφορίες από τις επιστημονικές ειδικότητες, όπως τηςΚινησιολογίας, της Επιστήμης της Φυσικής Αγωγής και τουΑθλητισμού, της Αναψυχής, της Κοινωνιολογίας, της ΕιδικήςΑγωγής, της Γενικής Εκπαίδευσης, της Συμβουλευτικής, τηςΙατρικής, της Νομικής, της Φυσικοθεραπείας και της Εργοθε-

ραπείας σχετικά με τα άτομα με αναπηρία. O όρος δια βίου(lifespan) αντικατοπτρίζει τη συμπερίληψη των πληροφο-ριών για ανθρώπους όλων των ηλικιών. Αυτό το βιβλίο είναιένα από τα λιγοστά που δίνει έμφαση στην προσαρμοσμένηφυσική δραστηριότητα για ανθρώπους όλων των ηλικιών.

Επεξήγηση προσαρμογώνΗ εξατομίκευση των ασκήσεων της προθέρμανσης, τωνπροσδοκιών και του εξοπλισμού κ.α αποτελούν παράγοντεςπου μπορεί να επιτευχτεί η προσαρμογή. Για παράδειγμα, οιμαθητές με ανεπτυγμένη την ικανότητα να εκτελούν έναναριθμό κοιλιακών, μπορούν να εκτελέσουν την άσκηση μετα χέρια τους σταυρωμένα πίσω από το κεφάλι, τα άτομαμε μικρή μυϊκή δύναμη θα εκτελέσουν αυτή την άσκηση μετα χέρια τους τοποθετημένα πάνω στους μηρούς. Στην εκ-μάθηση των αθλημάτων με ρακέτες, οι μαθητές με νοητικήκαθυστέρηση μπορούν να χρησιμοποιούν πιο κοντές και μι-κρές ρακέτες, ενώ αυτοί με καλύτερο συντονισμό μπορούννα ξεκινούν τα μαθήματα με ρακέτες κανονικού μήκους. Στοβόλεϊ, όταν ο σκοπός είναι η συμμετοχή και όχι τη νίκη σετάξεις που βασίζονται στην αρχή της επιτυχίας, οι μαθητέςδεν χρειάζεται να στέκονται πίσω από τη βασική γραμμή αλ-λά σ’ ένα σημείο του γηπέδου από όπου μπορεί να περάσειτη μπάλα πάνω από το φιλέ. Οι μαθητές με καλό συντονι-σμό, ακολουθούν τον κανόνα να χτυπήσουν τη μπάλα μίαφορά, ενώ οι μαθητές με μικρότερο συντονισμό επιτρέπε-ται να τη χτυπήσουν πολλές φορές.

Η περίοδος όπου δίνονται οι οδηγίες σε ένα πρόγραμ-μα φυσικής αγωγής είναι εκείνο το χρονικό διάστημα κατάτο οποίο τα αθλήματα και οι ασκήσεις θα πρέπει να τροπο-ποιούνται σύμφωνα με τις ατομικές διαφορές (Siedentop,2002c). Με αυτόν τον τρόπο οι μαθητές θα γίνονται απο-δεκτοί εφόσον η διδασκαλία θα βασίζεται στην αρχή τωνατομικών τους διαφορών και έτσι οι μαθητές σπανίως θααποτυγχάνουν.

Προσαρμογή, τροποποίηση, διευκόλυνση καιυποστήριξηΠροσαρμογή (Adaptation) ορίζεται ως μια κατάσταση, η

KΕΦAΛΑΙΟ 1. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΣ ΤΡΟΠΟΙ ΖΩΗΣ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ 37

Σκεφτείτε ένα περιβάλλον γενικής φυσικής αγω-γής (ή το περιβάλλον που εργάζεστε ή πρόκειταινα εργαστείτε). Πως αισθάνεστε σχετικά με το νακάνετε προσαρμογές; Καθώς θα διαβάζετε το βι-

βλίο, αξιολογήστε τις στάσεις σας και αποφασίστε ποιες πε-ποιθήσεις επιθυμείτε να διατηρήσετε ή να αλλάξετε. Γιαπαράδειγμα, σας αρέσουν τα άτομα, τα μέρη, τα πράγματακαι οι συμπεριφορές που είναι διαφορετικές; ή προτιμάτετην ομοιομορφία; Γιατί; Ποια είναι η ερμηνεία σας για τοδιαφορετικό; Ποια για το πολύ διαφορετικό; Καταγράψτε τιςιδέες σας στο ημερολόγιό σας με ημερομηνίες και τις δρα-στηριότητες που βρίσκετε περισσότερο ή λιγότερο εποικο-δομητικές ώστε να μπορείτε να τις αξιολογείτε.

1_Layout 1 9/12/2014 4:45 Page 37

MEΡΟΣ Ι. BAΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ38

οποία τροποποιείται, έτσι ώστε να γίνει πιο άνετη ανα-φορικά με τις ανάγκες κάποιων ατόμων. Είναι η τέχνη καιη επιστήμη που εφαρμόζεται από καταρτισμένους επαγ-γελματίες, της αξιολόγησης και της διαχείρισης μετα-βλητών και υπηρεσιών, με γνώμονα τις ατομικές ανάγ-κες και με κύριο στόχο την επίτευξη επιθυμητών αποτε-λεσμάτων. Μία μεταβλητή (a variable) είναι οτιδήποτεμπορεί ν’ αλλάξει και να τροποποιηθεί. Οι εκπαιδευτικοίσυνήθως διακρίνουν τρεις τύπους μεταβλητών: τηνάσκηση, το άτομο και το περιβάλλον. Αν μία άσκησηαξιολογηθεί ως πολύ δύσκολη ή πολύ απλή, αν αποτε-λεί κίνδυνο για την υγεία ή την προσωπική ασφάλεια τουατόμου, αυτές οι μεταβλητές θα πρέπει να τροποποι-ηθούν. Οι προσωπικές μεταβλητές μπορεί να είναι το εν-διαφέρον, η παρακίνηση, οι προηγούμενες εμπειρίες, ηδύσπνοια, η αντιληπτική ικανότητα και ο φόβος. Προσω-πικές μεταβλητές μπορεί να είναι και τα δυνατά ή τααδύναμα στοιχεία του ατόμου. Οι μεταβλητές του περι-βάλλοντος περιλαμβάνουν το χώρο, το μέγεθος της τά-ξης, τον τόπο, την ένταση της ηλιακής ακτινοβολίας, τιςικανότητες των μαθητών και των εκπαιδευτικών, τονεξοπλισμό, το φωτισμό και τον ήχο. Οι μεταβλητές τουπεριβάλλοντος μπορεί να αποτελούν στοιχεία διευκό-λυνσης ή παρεμπόδισης.

Η προσαρμογή είναι μία γενικότερη διαδικασία η οποίαπεριλαμβάνει υπηρεσίες που σχετίζονται με τροποποι-ήσεις, διευκολύνσεις και υποστηρίξεις. Ο όρος προσαρμο-γή χρησιμοποιείται συχνά ως συνώνυμο όλων αυτών τωνόρων που αναφέρθηκαν. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένεςδιαφοροποιήσεις στις επιμέρους οδηγίες σε κάθε γεωγρα-φική περιοχή και οι οποίες είναι οι ακόλουθες:

Η τροποποίηση (modification) αφορά στην αύξηση ήτη μείωση των κριτηρίων, τα οποία ο μαθητής οφείλει ναπληροί, για να χαρακτηριστεί η προσπάθειά του ως επιτυ-χής (California Department of Education, 2001). Για παρά-δειγμα, οι μαθητές δημοτικού σχολείου πιθανόν να πρέπεινα ρίξουν μία μικρή μπάλα σε απόσταση 20 μέτρων με 8επιτυχημένες από τις 10 προσπάθειες. Ένας μαθητής μεεγκεφαλική παράλυση θα πρέπει για παράδειγμα να ρίξειμία μπάλα από αφρολέξ σε απόσταση 3 μέτρων με 6 επι-τυχημένες από το σύνολο των 10 προσπαθειών. Οι τρο-ποποιήσεις οφείλουν να καταγράφονται με σαφή τρόποστα αρχεία του σχολείου, γιατί μόνο έτσι δίνεται στουςεκπαιδευτικούς η δυνατότητα, να χρησιμοποιούν παρό-μοια κριτήρια για τη δοκιμασία και την αξιολόγηση τωνμαθητών.

Η διευκόλυνση (accommodation) αφορά στην προ-σφορά πρόσβασης, την απομάκρυνση εμποδίων ή τηνελαχιστοποίηση των περιορισμών, με σκοπό να διευκο-λυνθεί η προσπάθεια των μαθητών να επιτύχουν τους ίδι-ους στόχους με τους συνομηλίκους τους. Ένας μαθητήςμε αναπηρία στα κάτω άκρα θα πρέπει να ενθαρρυνθείστη χρήση του αναπηρικού αμαξιδίου σε δραστηριότητεςπου προάγουν την αντοχή του, έτσι ώστε να επιτύχει τοίδιο επίπεδο φυσικής κατάστασης όπως και οι συμμαθητέςτου. Ένας μαθητής με βαρηκοΐα πιθανόν να χρειάζεται έναακουστικό βοήθημα ή τη νοηματική γλώσσα για να μπορέ-

σει να κατανοήσει τις οδηγίες που δίνονται μέσα στην τά-ξη. Ο μαθητής που έχει προβλήματα όρασης πιθανόν ναχρειάζεται ειδικά ηχητικά εφέ ή έναν συνομήλικο με φυ-σιολογική όραση ο οποίος θα τον καθοδηγήσει στην κα-τεύθυνση της κίνησης, όταν αυτός εκτελεί ένα σπριντ ήένα άλμα σε μήκος. Οι διευκολύνσεις θα πρέπει να κατα-γράφονται, αλλά δεν θα πρέπει να επηρεάζουν την αξιο-λόγηση των μαθητών.

Οι υπηρεσίες υποστήριξης (support services) είναι επι-πρόσθετα βοηθήματα, τα οποία παρέχονται στους χώ-ρους των γενικών σχολείων, με σκοπό να διευκολύνουντους μαθητές με αναπηρία στην εκμάθηση και παρακο-λούθηση των μαθημάτων από κοινού με συνομήλικουςμαθητές χωρίς αναπηρία. Η ανθρώπινη υποστήριξη περι-λαμβάνει τους συμβούλους (καθηγητές Προσαρμοσμέ-νης Φυσικής Αγωγής), ενήλικες (καθηγητές, εκπαιδευτι-κούς), συνομήλικους και καθοδηγητές, συνομήλικουςβοηθούς, αθλητές και άτομα με αναπηρία, προπονητέςκαι ειδικούς αναψυχής που σχετίζονται με τα αθλήματαγια άτομα με αναπηρία, ειδικούς παιδαγωγούς, εξειδικευ-μένους στην παροχή προσανατολισμού και κίνησης, καιάλλους.

Οι έρευνες οι οποίες δείχνουν ότι η ανθρώπινη υπο-στήριξη αποτελεί σημαντικό παράγοντα στη διαδικασίατης ένταξης όλο και πληθαίνουν. Για παράδειγμα, οι Vo-gler, Koranda και Romance (2000) περιέγραψαν τη χρήσηενός μοντέλου ανθρώπινων πηγών στη διευκόλυνση τηςένταξης ενός εξάχρονου με σοβαρή εγκεφαλική παράλυ-ση στο χώρο της Φυσικής Αγωγής, μαζί με είκοσι συνομή-λικους χωρίς αναπηρία. Την ανθρώπινη πηγή αποτελούσεένας Καθηγητής Προσαρμοσμένης Φυσικής Αγωγής οοποίος ασχολούνταν συνεχώς με το παιδί κατά τη διάρ-κεια των μαθημάτων, βοηθώντας τον να εκτελεί τις ίδιεςασκήσεις όπως και οι συμμαθητές του, αλλά «σε ένα δια-φορετικό επίπεδο, προσαρμοσμένο στις δικές του ανάγ-κες». Όλο και πιο συχνά, οι Καθηγητές Φυσικής Αγωγήςλειτουργούν ως μονάδες υποστήριξης, σε μόνιμη βάσηκαι προσφέρουν σχέδια μαθημάτων με ακριβείς οδηγίεςγια τον τρόπο προσαρμογής των επί μέρους δραστηριο-τήτων (Heikinaro-Johansson, Sherrill, French, & Huuhka,1995; Lytle & Collier, 2002). Oι έρευνες έδειξαν επίσης,ότι οι συνομήλικοι μπορούν, με την κατάλληλη καθοδή-γηση και εκπαίδευση, να βοηθήσουν τα άτομα με αναπη-ρία να επιτύχουν τους στόχους των κινητικών δραστηριο-τήτων τους, καθώς και τους στόχους για τη βελτίωση τηςφυσικής τους κατάστασης (Houston-Wilson, Dunn, Vander Mars, & McCubbin, 1997; Lieberman, Dunn, van derMars, & McCubbin, 2000).

Τεχνικά μέσα υποστήριξης (Nonhuman supports) είναιοι τεχνικές προσαρμογές, όπως ράμπες και τροποποιημέ-νοι είσοδοι στις πισίνες, σταθμοί ηχογράφησης ή μαγνητο-σκόπησης και ανάλυσης κίνησης, ακουστικά βοηθήματα,συσκευές επικοινωνίας, τεχνητά μέλη και ορθωτικοί νάρ-θηκες, αναπηρικά αμαξίδια, βοηθήματα κίνησης και όρθιαςστάσης, αφίσες με μεγενθυμένες γραμματοσειρές και κά-θε είδους εξοπλισμός ο οποίος προσφέρει στα άτομα μεαναπηρία τη δυνατότητα να συμμετάσχουν στο μάθημα

1_Layout 1 9/12/2014 4:45 Page 38

της Γενικής Φυσικής Αγωγής. Μία τεχνική συσκευή που πα-ρέχει βοήθεια ορίζεται ως:

κάθε συσκευή, μέρος εξοπλισμού ή σύστημα, τοοποίο παρέχεται στο εμπόριο και προσφέρει σε έναάτομο με αναπηρία τη δυνατότητα να αυξήσει, ναδιατηρήσει ή να βελτιώσει τις λειτουργικές του ικα-νότητες.

Η Θεωρία της ΠροσαρμογήςΗ Θεωρία της Προσαρμογής είναι η κύρια θεωρία (η μετα-θεωρία), η οποία επιτρέπει τη σύνθεση πολλών ιδεών, θε-ωριών, φιλοσοφιών και πρακτικών (άλλες παλιές και άλ-λες καινούργιες) που συμβάλλουν στην κριτική σκέψηαναφορικά με τα πιστεύω, τις στάσεις, τις πράξεις και τιςσυμπεριφορές που σχετίζονται με την παροχή υπηρεσιώνστον τομέα της Προσαρμοσμένης Φυσικής Δραστηριότη-τας. Όσο πιο πολύ κατανοούμε τις αλλαγές που συντε-λούνται σε εμάς τους ίδιους τόσο πιο πολύ χρησιμοποιού-με αυτή τη γνώση για να διευκολύνουμε την αλλαγήστους άλλους. Ας αναλογιστούμε, για παράδειγμα, πώςπροσαρμόζουμε ή πως διαμορφώνουμε τις απόψεις και τιςστάσεις μας απέναντι στα άτομα με αναπηρία όταν μέσααπό τη σχέση μας μαζί τους κατανοούμε περισσότερο τιςατομικές διαφορές. Οι τροποποιημένες απόψεις και στά-σεις οδηγούν σε αλλαγή των προθέσεών μας ως προς τοχρόνο που περνάμε μαζί τους και ως προς τον τρόπο πουτα αντιμετωπίζουμε στις φιλικές μας σχέσεις, στον τομέαπαροχής υπηρεσιών και στην αναγνώρισή τους ως επικε-φαλής δράσεων και ενεργειών. Οι προθέσεις, συνήθως,

μας οδηγούν σε ενέργειες ή συμπεριφορές, με τις οποίεςαποδεικνύουμε καλύτερες γνώσεις και κατανόηση. Μαζίμε τις αλλαγές στο επίπεδο των γνώσεών μας, των από-ψεων, των στάσεων, των προθέσεων και των ενεργειώνπου οδηγούν στη μάθηση, εγκαθίσταται μία μόνιμη αλλα-γή της συμπεριφοράς.

Mία Θεωρία, ορίζεται ως ένα εννοιολογικό πλαίσιο τοοποίο περιγράφει, εξηγεί ή προβλέπει. Οι διάφοροι επαγ-γελματίες χρησιμοποιούν τις θεωρίες, συνειδητά ή ασυνεί-δητα, κάθε φορά που εφαρμόζουν μια εμπεριστατωμένηκαι εμπειρική γνώση στις ενέργειες που απαιτεί η δουλειάτους. Οι θεωρίες συχνά παρουσιάζονται ως μοντέλα καιαπεικονίζονται σε σχεδιαγράμματα, τα οποία αναδεικνύουντους διάφορους παράγοντες (Εικόνα 1.2). Μία κύρια Θεω-ρία είναι ένα ενιαίο πλαίσιο αρχών, το οποίο περιλαμβάνειπολλές επιμέρους θεωρίες. Μία σημαντική απόφαση πουπρέπει να ληφθεί υπόψη στην οργάνωση μίας κύριας θεω-ρίας είναι, το κατά πόσο οι επιμέρους θεωρίες συνεισφέ-ρουν στην επίτευξη των στόχων ενός επαγγέλματος. Οιεπιμέρους θεωρίες από τα εξής πεδία είναι ιδιαίτερα ση-μαντικές: α) στάσεις, β) ατομικές διαφορές, γ) επιστήμητης Φυσικής Αγωγής και του Αθλητισμού, δ) παροχές υπη-ρεσιών και ε) ενίσχυση (Sherrill, 1887a, 1997b). Αυτό το βι-βλίο επικεντρώνεται στις θεωρίες, οι οποίες συνεισφέρουνστοιχεία γι’ αυτά τα πεδία γνώσεων.

Με ποιον τρόπο διαφέρει η έννοια προσαρμοσμένη από την έννοια προσαρμόσιμη;Ορισμένα άτομα συγχέουν τους όρους προσαρμοσμένηκαι προσαρμόσιμη. Προσαρμόζω (adapted) είναι το ρήμα

KΕΦAΛΑΙΟ 1. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΣ ΤΡΟΠΟΙ ΖΩΗΣ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ 39

Εικόνα 1.3 Το μοντέλο της Προσαρμογής που παρέχει ένα νοητικό πλαίσιο εργασίας για κριτική σκέψη σχετικά με τις διάφορες θεωρίες που

καθοδηγούν τις πρακτικές της Προσαρμοσμένης Φυσικής Δραστηριότητας.

1_Layout 1 9/12/2014 4:45 Page 39

MEΡΟΣ Ι. BAΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ40

που δηλώνει τη διαδικασία της τροποποίησης (π.χ. προ-σαρμόστηκε η δραστηριότητα, ο εξοπλισμός ή οι εγκατα-στάσεις) ή είναι ένα επίρρημα, το οποίο αφορά τα αποτε-λέσματα ενός προγράμματος ή μίας υπηρεσίας (π.χ. χρη-σιμοποιούνται προσαρμοσμένα παιχνίδια, το πρόγραμμαείχε προσαρμοστεί).

Προσαρμοσμένη Φυσική Δραστηριότητα ονομάζεται τοεπάγγελμα, η ακαδημαϊκή ειδικότητα που περιγράφεται σ’αυτό το βιβλίο. Οι επαγγελματίες αυτού του χώρου συνή-θως είναι μέλη των μεγάλων οργανώσεων της ΔιεθνούςΟμοσπονδίας Προσαρμοσμένης Φυσικής Δραστηριότητας(IFAPA) και του Συμβουλίου Προσαρμοσμένης ΦυσικήςΔραστηριότητας της Αμερικάνικης Ένωσης Υγείας, ΦυσικήςΑγωγής, Αναψυχής και χορού (ΑΑΗPERD) κ.ά.

Ο όρος προσαρμοσμένη εισήχθη για πρώτη φορά το1952 από την AAHPERD, την Αμερικάνικη Ένωση Υγείας,Φυσικής Αγωγής και Αναψυχής. Αυτή η αναφορά σηματο-δότησε μία μεγάλη αλλαγή, σε μία εποχή, η οποία χρησι-μοποιούσε κυρίως τους όρους Διορθωτική και Τροποποι-ημένη Φυσική Αγωγή, σχετικά με την ατομική αξιολόγησηκαι τον σχεδιασμό των μαθημάτων. Η απόφαση για τηναλλαγή της ορολογίας και της υιοθέτησης του όρου «προ-σαρμοσμένη» επηρεάστηκε κατά πολύ από την ευρύτερηαποδοχή του έργου του Jean Piaget (1896-1980), από τηνΕλβετία, ο οποίος θεωρείται ως ο σπουδαιότερος παιδο-ψυχολόγος του κόσμου. Ο Piaget στήριξε την αναπτυξιακήτου θεωρία στο σκεπτικό ότι η Προσαρμογή είναι η θεμε-λιώδης διαδικασία της αλλαγής, η οποία προσφέρει σταάτομα τη δυνατότητα να αλληλεπιδρούν αποτελεσματικάμε το περιβάλλον τους.

Ο όρος προσαρμόσιμη (adaptive) είναι μία έννοια ηοποία περιγράφει τη συμπεριφορά ενός ατόμου κατά τηδιάρκεια της εργοθεραπείας (Fisher, Murray, & Bundy,1991; Neistadt & Crepeau, 1998) και αναφέρεται στο νεό-τερο ορισμό της νοητικής καθυστέρησης:

Η νοητική καθυστέρηση είναι μία αναπηρία η οποίαχαρακτηρίζεται από σοβαρούς περιορισμούς τόσοτης νοητικής λειτουργίας όσο και της προσαρμόσι-μης συμπεριφοράς, η οποία εκφράζεται σε βασικές,κοινωνικές και πρακτικά προσαρμόσιμες δεξιότητες.Αυτή η αναπηρία ξεκινάει πριν από την ηλικία των18 χρονών. Η προσαρμόσιμη συμπεριφορά είναι ησυλλογή βασικών, κοινωνικών και πρακτικών δεξιο-τήτων που διδάχθηκαν στα άτομα, με σκοπό να αν-ταποκριθούν στις απαιτήσεις τις καθημερινότητας(Αμερικάνικη Ένωση Νοητικής Καθυστέρησης,2002a, σελ. 13-14)

Χαρακτηριστικές προσαρμόσιμες δεξιότητες συμπεριφο-ράς είναι ο αυτό-προσδιορισμός, η αυτό-εκτίμηση, η επι-κοινωνία και οι δραστηριότητες της καθημερινής ζωής.Όλες οι επιστημονικές ειδικότητες που ασχολούνται μετην βοήθεια των ατόμων με αναπηρία, έχουν ως σκοπό,να ενισχύσουν αυτές τις παραπάνω δεξιότητες καθώς καιάλλες προσαρμόσιμες συμπεριφορές.

Ο όρος «ελλείμματα προσαρμόσιμης συμπεριφοράς»

(deficits in adaptive behavior) θεωρείται πλέον υποτιμητι-κός και δεν χρησιμοποιείται. Αντί αυτού, το 2002 η Ameri-can Association of Mental Retardation εισήγαγε τον όρο«περιορισμοί της προσαρμόσιμης συμπεριφοράς» (limita-tions in adaptive behavior) και δήλωσε ότι αυτοί «επηρεά-ζουν τόσο την καθημερινότητα όσο και την ικανότητα γιαανταπόκριση σε καθημερινές αλλαγές και στις απαιτήσειςτου περιβάλλοντος» (σ. 14). Σήμερα, ο Οργανισμός αποδέ-χεται τρεις περιορισμούς προσαρμόσιμης συμπεριφοράςστη νοητική καθυστέρηση: νοητικούς, κοινωνικούς καιπρακτικούς.

Περιληπτικά, μπορούμε να πούμε ότι η εκπαίδευση καιοι παροχές υπηρεσιών προσαρμόζονται (adapted), αλλά οισυμπεριφορές είναι προσαρμόσιμες (adaptive). Κι άλλαπεδία, πέραν της νοητικής καθυστέρησης, χρησιμοποιούνπολλές φορές το σκεπτικό της προσαρμόσιμης συμπερι-φοράς, επειδή αυτό προσφέρει ένα καλό πλαίσιο για τηναξιολόγηση και το σχεδιασμό. Οι Καθηγητές της Προσαρ-μοσμένης Φυσικής Αγωγής θα πρέπει να ορίσουν, ποιεςπροσαρμόσιμες δεξιότητες συμπεριφοράς θα πρέπει ναδιευκολύνονται μέσα από τη Φυσική Δραστηριότητα, καιως προς αυτό θα πρέπει να συνεργάζονται με ειδικούς κα-θηγητές για τη διδασκαλία αυτών των προτύπων συμπερι-φοράς.

Παροχή ΥπηρεσιώνΗ Παροχή Υπηρεσιών (Service delivery) είναι ο γενικόςόρος για τις ειδικότητες και τις υπηρεσίες που παρέχουν οιΚαθηγητές Φυσικής Αγωγής και οι Καθηγητές Προσαρμο-σμένης φυσικής Αγωγής (και πολλοί άλλοι επαγγελμα-τίες). Ένα σύστημα παροχής υπηρεσιών είναι μία σχολικήτάξη, ένα σχολείο, μία υπηρεσία, ένας δήμος ή μία κοινό-τητα που συνεργάζονται προκειμένου να παρέχουν τιςβέλτιστες υπηρεσίες σε ανθρώπους με διαφορετικέςανάγκες. Συνήθως, φανταζόμαστε τους εκπαιδευτικούςτης φυσικής αγωγής να εργάζονται το μεγαλύτερο χρονικόδιάστημα δίνοντας οδηγίες και διδάσκοντας σε ένα σχο-λείο, ένα γυμναστήριο ή σε ένα γήπεδο. Οι σημερινοίεπαγγελματίες ωστόσο είναι υπεύθυνοι για πολλούς το-μείς του επαγγέλματος και των υπηρεσιών που παρέχουνκαι κάποιες από αυτές απαιτούν να περνούν περισσότεροχρόνο εκτός της σχολικής τάξης.

H Εικόνα 1.4 δείχνει τις απαιτήσεις που έχει το επάγ-γελμα τόσο του Καθηγητή Φυσικής Αγωγής όσο και τουΚαθηγητή Προσαρμοσμένης Φυσικής Αγωγής. Τα βέλη μαςδείχνουν ότι αυτές οι λειτουργίες και τα καθήκοντα είναιδυναμικά στοιχεία, τα οποία αλληλεπιδρούν μεταξύ τους,και τα περισσότερα εκ των οποίων εφαρμόζονται καθημε-ρινά. Για παράδειγμα, οι καθηγητές αξιολογούν την εργα-σία τους (τυπική αξιολόγηση) και περιοδικά (περιληπτικήαξιολόγηση). Ένα ακρωνύμιο για να μας βοηθήσει να θυ-μόμαστε τα καθήκοντα αυτού του επαγγέλματος, είναι τοPAP-TE-CA, το οποίο προέρχεται από τα αρχικά γράμματακάθε λέξης ως εξής:

P (Planning) Σχεδιασμός, που περιλαμβάνει τη λήψηαποφάσεων βάσει της φιλοσοφίας που ακολουθείται

1_Layout 1 9/12/2014 4:45 Page 40

Α (Αssesment) Αξιολόγηση των μαθητών και μεταβλη-τές αλληλεπίδρασης ατόμου-περιβάλλοντος

Ρ (Preparation) Προετοιμασία, συναντήσεις και συγ-γραφή στόχων

T (Teaching) Διδασκαλία/παροχή συμβουλών/καθοδή-γηση

Ε (Evaluation) Αξιολόγηση των υπηρεσιών/των προ-γραμμάτων/των μοντέλων

C (Consultation) Παροχή συμβουλώνA (Advocacy) Υπεράσπιση των δικαιωμάτων

Τα αρχικά PAP-TE-CA είναι ένα απλό εργαλείο μνήμης καιαπομνημόνευσης που μπορούν να χρησιμοποιούν τόσο οιεκπαιδευτικοί όσο και οι μαθητές με σκοπό να προσαρμό-σουν τις οδηγίες τους. Η παροχή συμβουλών είναι μίαβοήθεια που παρέχεται από ενηλίκους σε ενηλίκους, συ-νήθως δια μέσου συνεργασίας στο προγραμματισμό καιστην επίλυση προβλημάτων. Η βοήθεια αποσκοπεί στηναύξηση της αποτελεσματικότητας των ατόμων που εργά-ζονται με μαθητές. Η υπεράσπιση των δικαιωμάτων είναιμία προσπάθεια αλλαγής των απόψεων, των στάσεων,των προθέσεων και των συμπεριφορών των υπολοίπωνμε σκοπό να υποστηριχθεί μία υπόθεση. Η υπόθεση μπο-ρεί να αφορά τη διαφορετικότητα ή τα ανθρώπινα δικαιώ-ματα ή συγκεκριμένα άτομα, υπηρεσίες και νόμους. Η έμ-φαση που δίνεται σήμερα στην Προσαρμοσμένη ΦυσικήΑγωγή είναι να υπάρχει μια πληθώρα υπηρεσιών ή υπο-στηρικτικών διαδικασιών. Η πλειοψηφία των υποστηρικτι-κών διαδικασιών περιλαμβάνει επιλογές, όπως α) την απα-σχόληση καταρτισμένων καθηγητών (1:1 ή 1:2), β) την

απασχόληση βοηθών μαθητών, όποτε απαιτείται ή γ) χω-ρίς καμία υποστήριξη. Συχνά απαιτείται η συνδρομή ενόςσυμβούλου Προσαρμοσμένης Φυσικής Αγωγής για να εκ-παιδεύσει, να συμβουλεύσει και να εποπτεύσει το ανθρώ-πινο δυναμικό.

Το μοντέλο PAP-TE-CA είναι μία προσαρμογή του πρω-ταρχικού έργου της Janet Wessel (1977) του Πανεπιστημί-ου Μίσιγκαν, η οποία ανέπτυξε το μοντέλο I CAN επηρεά-ζοντας τις πρακτικές της Προσαρμοσμένης Φυσικής Δρα-στηριότητας σ’ όλο τον κόσμο (Wessel και Kelly, 1986).

Η καλή παροχή υπηρεσιών είναι η προσαρμόσιμηΠροσαρμόσιμη είναι η επιθυμητή πρακτική σε όλους τουςχώρους, τις τάξεις ένταξης και μη, σε σχολικά και εξωσχο-λικά περιβάλλοντα και γι αυτό το λόγο οι φοιτητές είτεακολουθούν την κατεύθυνση της Προσαρμοσμένης Φυσι-κής Αγωγής είτε όχι, οφείλουν να διδάσκονται και μαθήμα-τα Προσαρμοσμένης Φυσικής Δραστηριότητας. Αυτή η εμ-πειρία δίνει τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με έναμεγάλο εύρος ατομικών διαφορών προωθώντας έτσι τηνανακλαστική και κριτική τους σκέψη (Connolly, 1994).

Συχνά, η πληθώρα των ατομικών διαφορών, ξεπερνάτις δυνατότητες που έχει ένας μόνο επαγγελματίας για νατις διαχειριστεί, γι’ αυτό το λόγο, τα σχολεία, οι υπηρε-σίες, οι επιχειρήσεις και οι βιομηχανίες προσλαμβάνουνόλο και πιο συχνά ειδικούς ή και ομάδα εκπαιδευτών γιανα εργαστούν ως σύμβουλοι. Οι ειδικοί στον τομέα τηςΠροσαρμοσμένης Φυσικής Δραστηριότητας είναι συνήθωςάτομα με μεταπτυχιακά ή διδακτορικά πτυχία στην Προ-σαρμοσμένη Φυσική Δραστηριότητα και με ειδικές γνώσειςστην επίλυση ψυχοκινητικών προβλημάτων.

Οι εκπαιδευτικοί γενικής παιδείας θα πρέπει να γνωρί-ζουν πότε οφείλουν να ζητήσουν τη βοήθεια ενός ειδικούΠροσαρμοσμένης Φυσικής Δραστηριότητας. Ένας από τουςκυριότερους στόχους αυτού του βιβλίου είναι να υποδείξειστους Καθηγητές Γενικής Φυσικής Αγωγής και Προσαρμο-σμένης Φυσικής Αγωγής, τρόπους συνεργασίας και αλλη-λοβοήθειας. Το μέλλον θα φέρει νέες τάσεις απασχόλη-σης, ακριβώς όπως έγινε και στο παρελθόν (αλλαγή νομο-θεσίας και στάσεων), κατανόηση της ενσωμάτωσης, τηςένταξης και συρρίκνωση του περιοριστικού περιβάλλοντος.

Η καλή διδασκαλία είναι η προσαρμόσιμηΜία καλή διδασκαλία συνεπάγεται την προσαρμογή τωνστόχων, του περιεχομένου και των παιδαγωγικών κατευ-θύνσεων των ατομικών αναγκών, μειώνοντας έτσι τηναποτυχία και προστατεύοντας την ενίσχυση του Εγώ. Κατάμία έννοια κάθε καλή Φυσική Αγωγή είναι και μια Προσαρ-μοσμένη Φυσική Αγωγή. Όσο μεγαλύτερη είναι η σχολικήτάξη και όσο περισσότερο διαφέρουν οι ικανότητες τωνμαθητών μέσα σ’ αυτή, τόσο περισσότερη προσαρμογήχρειάζεται. Ωστόσο, έχοντας μαθητές στην τάξη που χρει-άζονται ειδική αγωγή, δε σημαίνει απαραιτήτως ότι απαι-τούνται πρόσθετες εφαρμογές.

KΕΦAΛΑΙΟ 1. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΣ ΤΡΟΠΟΙ ΖΩΗΣ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ 41

Εικόνα 1.4 Υπηρεσίες που περιλαμβάνονται στο σύστημα παροχής

Προσαρμοσμένης Φυσικής Δραστηριότητας: το μοντέλο PAP-TE-CA.

1_Layout 1 9/12/2014 4:45 Page 41

MEΡΟΣ Ι. BAΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ42

Πολλοί μαθητές με αναπηρία συμμετέχουν επιτυχώςστο μάθημα της Γενικής Φυσικής Αγωγής. Ένα άτομο με κη-δεμόνες στα κάτω άκρα μπορεί να είναι σε θέση, χωρίς κα-μία επιπλέον προσαρμογή, να συμμετάσχει στην κολύμβη-ση, στη γυμναστική ή στην τοξοβολία. Ένας μαθητής μεακρωτηριασμένο άνω άκρο πιθανόν να είναι αστέρας στοποδόσφαιρο ή στο μπάσκετ. Η αναπηρία, επομένως, δεν θαπρέπει αυτομάτως να συγχέεται και να συνδέεται με υπη-ρεσίες Προσαρμοσμένης Φυσικής Αγωγής. Κάθε μαθητής οοποίος αποδίδει κάτω του μέσου όρου θα μπορούσε να εν-ταχθεί σε μαθήματα Προσαρμοσμένης Φυσικής Αγωγής.

Η καλή διδασκαλία απαιτεί από τους Καθηγητές ΓενικήςΦυσικής Αγωγής και από τους Καθηγητές ΠροσαρμοσμένηςΦυσικής Αγωγής μία συνεργασία. Παρόλο που σε όλουςτους Καθηγητές Φυσικής Αγωγής υπάρχει η απαίτηση ναεξασκούν την προσαρμογή, τουλάχιστον ένας ΚαθηγητήςΠροσαρμοσμένης Φυσικής Αγωγής απαιτείται σε κάθε εκ-παιδευτική περιφέρεια ή δήμο, για να συμπληρώνει και ναενισχύει τις προσπάθειες του Καθηγητή Γενικής ΦυσικήςΑγωγής, να λειτουργεί ως σύμβουλος και να παρέχει οδη-γίες προς τους μαθητές με σοβαρή αναπηρία, οι οποίοι συ-νήθως χρειάζονται περισσότερη βοήθεια από ότι μπορεί νατους δοθεί κατά τη διάρκεια του κανονικού ωραρίου. Ιδιαί-τερη σημασία έχει η παροχή οδηγιών για τα αθλήματα με

αναπηρικό αμαξίδιο ή για άλλα αθλήματα για άτομα μεαναπηρία, τα οποία θα προσφέρουν στους μαθητές τη δυ-νατότητα να συμμετάσχουν σε εξωσχολικές δραστηριότη-τες οι οποίες έχουν σχεδιαστεί προκειμένου να δέχονταιδιαφορετικές προκλήσεις και να βιώνουν τον ανταγωνισμό.

Οικοσυστήματα και Οικολογική ΘεωρίαΈνα κεντρικό θέμα για την κατανόηση της προσαρμογής εί-ναι η αρχή του οικοσυστήματος (Εικόνα 1.5). Ένα οικοσύ-στημα (ecosystem) είναι η προσωπική/ατομική συνεχής/αδιάκοπη αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Αυτή η διαδι-κασία αλληλεπίδρασης περιλαμβάνει όσους επηρεάζουντην ατομική πορεία της ζωής ενός ατόμου στο φυσικό καικοινωνικό του περιβάλλον. Ενώ η αξιολόγηση χρησιμοποι-είται αποκλειστικά για τις ατομικές ανάγκες του ατόμου, ητάση είναι όλο και περισσότερο προς την οικολογική αξιο-λόγηση, και την εξέταση όλων των στοιχείων στο οικοσύ-στημα που συνεισφέρουν στην κίνηση, όραση, ακοή, σκέ-ψη ή σε άλλες διαδικασίες που μπορούν να παρατηρη-θούν. Ενώ τα παλιότερα συστήματα Προσαρμοσμένης Φυ-σικής Αγωγής επικεντρώνονταν στη διάγνωση, τη συνταγο-γράφηση, το σχεδιασμό και τον προγραμματισμό για ναεπέλθουν ατομικές αλλαγές, τα νεότερα συστήματα δεν

Εικόνα 1.5 Το οικοσύστημα ενός ατόμου, που δείχνει την επιρροή των ατόμων της οικογένειας, της γειτονιάς, της κοινωνίας και του σχολικού

ή εργασιακού χώρου, τα οποία αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και επηρεάζονται από το χρόνο (δηλ. συγκεκριμένες καταστάσεις και πλαίσια).

1_Layout 1 9/12/2014 4:45 Page 42

χρησιμοποιούν ιατρικούς όρους, αλλά στηρίζονται αποκλει-στικά στις αρχές της Ειδικής Αγωγής και της Κοινωνιολο-γίας, επιστήμες που σχετίζονται με την οικολογία.

Η Οικολογία είναι η έρευνα και μελέτη της αλληλεξάρ-τησης και αλληλεπίδρασης των ανθρώπων (ως ατομικέςοντότητες, ομάδες και κοινωνίες) με το ψυχοκοινωνικό καιφυσικό τους περιβάλλον. Η αρχή της οικολογίας αναπτύχ-θηκε στα τέλη του 18ου αιώνα και κατά το ίδιο χρονικό διά-στημα ξεκίνησαν να διδάσκονται μαθήματα όπως κοινωνιο-λογία, ψυχολογία, ανθρώπινη εξέλιξη και εκπαίδευση σταπανεπιστήμια. Κλειδί στη διαδικασία των οικολογικών αλλη-λεπιδράσεων είναι η προσαρμογή και η ολιστική προσέγγι-ση. Η οικολογική θεωρία ωστόσο υποστηρίζει τις πρακτικέςτης Προσαρμοσμένης Φυσικής Δραστηριότητας και την αρ-χή των ατομικών διαφορών όσον αφορά τις αλληλεπιδρά-σεις ατόμου και περιβάλλοντος, οι οποίες βοηθούν στο ναγίνονται αντιληπτά τα άτομα ως άτομα με ιδιαίτερες ανάγ-κες, οι οποίες απαιτούν την παροχή ειδικών υπηρεσιών.

Η ανάλυση των οικολογικών καθηκόντων είναι ιδιαίτερασημαντική στην Προσαρμοσμένη Φυσική Δραστηριότητα(Davis & Burton, 1991) και αποτελεί μία συστηματική διαδι-κασία σκέψης και κρίσης όλων των μεταβλητών του οικοσυ-στήματος που επηρεάζουν την επιτυχία ενός ατόμου στημάθηση ενός συγκεκριμένου καθήκοντος ή μίας άσκησης.

Σημαντικές αρχές της IDEAΗ Συνθήκη για την εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία (IDEA)του 1990, η οποία τροποποιήθηκε το 1997 και το 2003,περιλαμβάνει σημαντικές αρχές, οι οποίες θα πρέπει νασυζητηθούν σ’ αυτό το σημείο.

Η ομιλία που έχει ως επίκεντρο το άτομοΗ ΙDEA από το 1990 και μετάπειτα άλλαξε τον τρόπο που οιεπαγγελματίες και οι επιστήμονες σκέφτονταν, μιλούσανκαι έγραφαν αναφορικά με την αναπηρία. Η ομιλία που έχειως επίκεντρο το άτομο αναφέρει πρώτα το ουσιαστικό (ον-τότητα ή άτομο) πριν περάσει στην περιγραφική έκφραση(με αναπηρία). Κατ’ αυτό τον τρόπο επικεντρωνόμαστεπρώτα στο άτομο (το οποίο έχει και ικανότητες αλλά καιαναπηρίες), αντί στα μέλη, τα οποία είναι ανάπηρα ή στιςλειτουργίες, οι οποίες παρουσιάζουν διαταραχές. Αυτή ηαλλαγή εισήγαγε και την ολιστική φιλοσοφία. Η Συνθήκη γιατην εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία (IDEA) απομάκρυνεεπίσης τις έννοιες handicap (σωματική μειονεξία).

Κατηγορίες αναπηριώνΟι κατηγορίες αναπηριών είναι ειδικές καταστάσεις οι οποί-ες περιορίζουν τη δραστηριότητα και καταστούν τα άτομακατάλληλα για την ειδική αγωγή όσο και για την Προσαρ-μοσμένη Φυσική Αγωγή, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο(Πίνακας 1.1).

Οι ορισμοί μεταβάλλονται στο πέρασμα του χρόνουβάσει των κοινωνικών συνθηκών που επικρατούν. Για πα-ράδειγμα από το 1997 το Σύνδρομο Ελλειμματικής Προσο-

χής και Υπερ-κινητικότητας (ADHD) αναφέρεται στην κατη-γορία άλλες διαταραχές της υγείας ή συναισθηματικέςδιαταραχές επιπρόσθετα τα παιδιά ηλικίας 3 έως 9 κατη-γοριοποιούνται ως αναπτυξιακά καθυστερημένα και όχι ότιανήκουν σε μια συγκεκριμένη αναπηρία.

Προκειμένου να συμπεριληφθούν τα άτομα σε μία κατη-γορία αναπηρίας θα πρέπει να πληρούν τα κριτήρια τα οποίαεπιφέρουν περιορισμούς στην εκτέλεση συγκεκριμένων δρα-στηριοτήτων σε ένα η περισσότερα πεδία δράσης. Για παρά-δειγμα, ένας μαθητής με νοητική καθυστέρηση πιθανόν νακατηγοριοποιηθεί ως ένα άτομο με αναπηρία στην ανάγνω-ση, στη γραφή, στην αριθμητική, αλλά όχι στον τομέα τηςΦυσικής Αγωγής. Επομένως, ένα άτομο δεν χαρακτηρίζεταισυνολικά ως ανάπηρο ανεξάρτητα εάν παρουσιάζει κάποιααναπηρία στη λειτουργία του σώματος η σε κάποιο όργανο.

Υπηρεσίες Ειδικής ΑγωγήςΥπηρεσίες Ειδικής Αγωγής αναφέρονται σε υπηρεσίες δι-δασκαλίας που απευθύνονται σε μαθητές με αναπηρίασυμπεριλαμβανομένων και των ειδικών οδηγιών που δί-νονται στο μάθημα της Φυσικής αγωγής. Οι υπηρεσίες πουπαρέχονται σ’ αυτή είναι άμεσες, δηλαδή δίνονται σε προ-σωπική βάση στους μαθητές και έμμεσες όπως σχεδια-σμός, συνεργασία και διαβούλευση. Η ειδική αγωγή παρέ-χεται σε εγκαταστάσεις και χώρους οι οποίοι πρέπει ναπληρούν ελάχιστους περιβαλλοντικούς περιορισμούς.

Σχετικές ΥπηρεσίεςΩς σχετικές υπηρεσίες (Related Services) ορίζονται όλεςεκείνες οι υπηρεσίες οι οποίες μπορεί να είναι υποστηρι-

KΕΦAΛΑΙΟ 1. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΣ ΤΡΟΠΟΙ ΖΩΗΣ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ 43

Πίνακας 1.1 Αναγνωρισμένες αναπηρίες από το νόμο IDEA οι

οποίες κατατάσσονται σε κατηγορίες και στις οποίες παρέχον-

ται οι υπηρεσίες Ειδικής Αγωγής.

1. Ειδική μαθησιακή δυσκολία

2. Διαταραχή λόγου και ομιλίας

3. Νοητική καθυστέρηση

4. Σοβαρή συναισθηματική διαταραχή

5. Πολλαπλές αναπηρίες

6. Διαταραχές υγείας

7. Διαταραχή της ακοής

8. Ορθοπεδικές διαταραχές

9. Αυτισμός

10. Διαταραχή της όρασης

11. Σοβαρή εγκεφαλική παράλυση

12. Κώφωση-τύφλωση

Ελέγξτε τώρα αυτούς τους ορισμούς. Ποια φρά-ση εμφανίζεται σε όλους σχεδόν τους ορισμούς;Είναι αυτοί οι ορισμοί συνεπείς με τον ορισμό τηςαναπηρίας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας

(2001); Εξηγήστε.

1_Layout 1 9/12/2014 4:45 Page 43

MEΡΟΣ Ι. BAΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ44

κτικές ή διορθωτικές και απαιτούνται για ορισμένους μαθη-τές προκειμένου να τους παρέχεται η δυνατότητα συμμε-τοχής στην ειδική αγωγή. Η Φυσική Αγωγή δεν είναι μία τέ-τοια υπηρεσία.

Εξατομικευμένο Πρόγραμμα ΟικογενειακώνΥπηρεσιών (Individualized Family Service Plan)Περιλαμβάνει τις αναπτυξιακές διαταραχές ενός βρέφουςή νηπίου (ορίζεται μεταξύ του τοκετού - 2 ετών) σε συγκε-κριμένα λειτουργικά πεδία και καθιστά το άτομο κατάλλη-λο για να του παρασχεθούν σχετικές υπηρεσίες από κα-ταρτισμένο εκπαιδευτικό προσωπικό σε οποιονδήποτε χώ-ρο, συμπεριλαμβανομένου και της οικίας του.

Εξατομικευμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα (Individualized Education Program)Είναι ένα έγγραφο το οποίο πιστοποιεί ότι ένα παιδί/μαθη-τής ηλικίας μεταξύ 3 έως 21 ετών, τηρεί τα κριτήρια μίαςαπό τις κατηγορίας αναπηριών του Πίνακα 1.1. Ταπαιδιά/μαθητές ηλικίας 3 έως 9 ετών θα πρέπει να εντάσ-σονται σε μία κατηγορία αναπτυξιακής διαταραχής αντίμίας κατηγορίας αναπηριών. Το Πρόγραμμα αναφέρει ανα-λυτικά τις οδηγίες και υπηρεσίες όσο και τη βοήθεια πουπρέπει να λαμβάνει ένας μαθητής με αναπηρία, βάσει τιςπολύπλευρης και διεπιστημονικής αξιολόγησης που έχειπραγματοποιηθεί. Το πρόγραμμα προσυπογράφεται καιαπό τους γονείς οι οποίοι δίνουν την έγκρισή τους και οιυπηρεσίες παρέχονται σε ένα περιβάλλον με ελάχιστουςπεριορισμούς.

Ελάχιστο Περιοριστικό Περιβάλλον Ελάχιστο Περιοριστικό Περιβάλλον (Least Restrictive Envi-ronment) είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγρά-ψει το χώρο (συνήθως ο χώρος του γενικού σχολείου)όπου θα πρέπει να δίνονται οι οδηγίες σε κάθε μάθημαστο οποίο ένας μαθητής έχει μία αναπηρία. Άλλοι χώροιμπορεί να είναι αίθουσες, ειδικές σχολικές τάξεις, ειδικάσχολεία ή χώροι ιδρυμάτων ή νοσοκομείων.

Υπηρεσίες μετάβασηςΤόσο το Εξατομικευμένο Πρόγραμμα Οικογενειακών Υπηρε-σιών όσο και το Εξατομικευμένο Πρόγραμμα Εκπαίδευσηςδηλώνουν ότι οι υπηρεσίες μετάβασης θα πρέπει να γρά-φονται και να εφαρμόζονται. Στο μεν πρώτο πρόγραμμαπεριλαμβάνονται υπηρεσίες όταν το παιδί να φτάσει τηνηλικία των 3 ετών όπως αυτές που δίνονται στα τα προ-νή-πια η και πιο μεγάλα παιδιά και στο δεύτερο πρόγραμμαπεριλαμβάνονται υπηρεσίες, όταν το παιδί φτάσει στηνηλικία των 14 ετών, δραστηριότητες από το σχολείο σεδραστηριότητες μετά το σχολείο. Οι Καθηγητές ΦυσικήςΑγωγής έχουν την ευθύνη για τη διδασκαλία αθλημάτωνστα άτομα με αναπηρία, τα οποία μπορούν να συνεχισθούνδια βίου καθώς και για την παροχή εμπειριών στο κοινωνικό

περιβάλλον οι οποίες θα διευκολύνουν αυτή την μετάβαση(Krueger, Dirocco, & Felix, 2000). Οι Καθηγητές Προσαρμο-σμένης Φυσικής Αγωγής καλό θα είναι να απομακρύνουντους μαθητές από τους χώρους του σχολείου και να τουςεξασκούν στη χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς, προ-σφέροντάς τους τη δυνατότητα να γνωρίσουν τις δραστη-ριότητες του δήμου ή της κοινότητας όπου ζουν.

Ατομικές διαφορές και θεωρία της φυσιολογικήςκαμπύλης (Individual Differences and normal curve theory)Οι ατομικές διαφορές στη θεωρία της προσαρμογής, ορί-ζονται ως αλληλεπιδράσεις μεταξύ του ατόμου και τουπεριβάλλοντος οι οποίες αποκλίνουν σημαντικά από τονκανόνα (π.χ. το μέσο όρο, ή το 50%), διότι αυτή η αλληλε-πίδραση κάνει τις συνθήκες ευνοϊκές ή δύσκολες για τηνεπίτευξη των στόχων. Η έννοια ατομικές διαφορές είναιένας ευρύτερος όρος από ότι η έννοια αναπηρία επειδήέτσι περισσότερα άτομα τα οποία δεν πληρούν τα κριτή-ρια βάσει της νομοθεσίας, μπορούν να επωφεληθούν απότην Προσαρμοσμένη Φυσική Δραστηριότητα και τις σχετι-κές ειδικές υπηρεσίες.

Η αρχή της απόκλισης από τον κανόνα εδραιώθηκε μετη δημιουργία της κανονικής (φυσιολογικής) καμπύλης στατέλη του 18ου αιώνα και τη χρήση του στις δοκιμασίες ευ-φυΐας και στην κατάταξη ή κατηγοριοποίηση των μαθητώνγια την κατάλληλη εκπαίδευσή τους (Davis, 1995; Shogan,1998). Σήμερα, η θεωρία της κανονικής καμπύλης συνεχί-ζει να χρησιμοποιείται στην κατηγοριοποίηση της εκπαι-δευτικής διαδικασίας παρόλο που δέχεται όλο και περισ-σότερη κριτική. Το σχεδιάγραμμα 1.6 δείχνει ότι όποτεεξετάστηκαν 100 ή περισσότερα άτομα, το σκορ του 60%αυτού του πληθυσμού κυμαινόταν μεταξύ της τυπικήςαπόκλισης -1 και +1. Αυτοί οι δείκτες περικλείουν το πεδίοπου ονομάζεται μέσος όρος ή φυσιολογική εκτέλεση/από-δοση. Όσο περισσότερο απομακρύνεται το σκορ ενός ατό-μου από τις μέσες τιμές του 68% τόσο μεγαλύτερη είναι ηδιαφορετικότητά του (μοναδικότητα, ειδική συμπεριφορά).

Το καθιερωμένο κριτήριο (ή στάνταρτ) για να ενταχθείένα άτομο σε μία κατηγορία Ειδικής Αγωγής ή Προσαρμο-σμένης Φυσικής Αγωγής είναι ένα σκορ και μία τιμή μικρότε-ρη του -2 της τυπικής απόκλισης. Συνήθως, χρησιμοποιούν-ται πολυάριθμες δοκιμασίες προκειμένου να ληφθεί μίααπόφαση. Μόνο 2-3% του συνολικού πληθυσμού επιτυγχά-νει μία τιμή πέραν αυτών των δεικτών σε οποιαδήποτε δο-κιμασία. Παρόλο που η ταξινόμηση στις κατηγορίες αναπη-ρίας είχε ως σκοπό την αντικειμενική και ουδέτερη κατηγο-ριοποίηση, ωστόσο αυτή η πρακτική σχετίζεται κατά πολύμε την προκατάληψη και τη διάκριση. Πολλοί ειδικοί επιμέ-νουν ότι η ταξινόμηση σ’ αυτές τις κατηγορίες, οδηγεί τοσχολείο στην τοποθέτηση κοινωνικών ταμπελών η οποία εί-ναι επώδυνη και διαρκεί για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα.

Τονίζοντας την ιδιαίτερη σημασία της δια βίου φυσικήςδραστηριότητας, η οποία συνεισφέρει σε μία καλύτερηποιότητα ζωής, η Sherrill συστήνει στους Καθηγητές Φυσι-κής Αγωγής να ζητούν τη βοήθεια των ειδικών για κάθε

1_Layout 1 9/12/2014 4:45 Page 44

KΕΦAΛΑΙΟ 1. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΣ ΤΡΟΠΟΙ ΖΩΗΣ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ 45

Εικόνα 1.6 Μια κανονική καμπύλη είναι ένα μαθηματικό μοντέλο που δείχνει σε ποια περιοχή 100 ή περισσότεροι μαθητές θα επιτύχουν εάν

τους δοθεί μια σταθμισμένη δοκιμασία. Κατά μήκος της κάτω γραμμής υπάρχουν τυπικοί βαθμοί απόκλισης που χωρίζουν την καμπύλη σε

περιοχές 3%, 13% και 68%.

μαθητή ο οποίος επανειλημμένως θα σκοράρει κάτω τουμέσου όρου (50%). Συνήθως, γνωρίζουμε ότι αυτοί οι μα-θητές βρίσκουν τρόπους να λείπουν δικαιολογημένα ήαδικαιολόγητα από το μάθημα της Φυσικής Αγωγής.

Εξειδικευμένοι Επαγγελματίες και Επαγγελματική Προετοιμασία Οι εξειδικευμένοι επαγγελματίες είναι τα άτομα παρέχουνυπηρεσίες Προσαρμοσμένης Φυσικής Δραστηριότητας σεσυνθήκες σχολείου ή σε έξω-σχολικές δραστηριότητες,έχουν ολοκληρώσει έναν ή περισσότερους κύκλους σπου-δών πάνω στην Προσαρμοσμένη Φυσική Αγωγή και έχουνεκτεταμένη εμπειρία πρακτικής άσκησης (με σχετική επο-πτεία) σε σχολεία όπου φοιτούν άτομα με αναπηρία. Τα άτο-

μα που χαρακτηρίζονται ως ειδικοί ώστε να προσληφθούνυπό το καθεστώς μερικής ή πλήρους απασχόλησης στηνπαροχή υπηρεσιών Προσαρμοσμένης Φυσικής Δραστηριότη-τας ή στη Συμβουλευτική, συνήθως έχουν ολοκληρώσειπροπτυχιακές ή μεταπτυχιακές σπουδές με ειδίκευση στηνΠροσαρμοσμένη Φυσική Αγωγή. Τόσο οι Καθηγητές ΓενικήςΦυσικής Αγωγής όσο και αυτοί της Προσαρμοσμένης Φυσι-κής Αγωγής πρέπει να έχουν γνώσεις και εμπειρίες σχετικάμε τις ατομικές διαφορές- κάτι το οποίο επιδιώκουν να προ-σθέσουν στην ύλη των περισσοτέρων μαθημάτων τους. Σεαυτή την περίπτωση, το εκπαιδευτικό μοντέλο ονομάζεταιέγχυση (Infusion) (Kowalski & Rizzo, 1996). Κατά την επαγ-γελματική τους απασχόληση, τόσο οι Καθηγητές ΓενικήςΑγωγής όσο και αυτοί Ειδικής Αγωγής, συμμετέχουν σε μιασυνεχή εκπαίδευση, που περιλαμβάνει εκπαίδευση κατά τηδιάρκεια της εργασίας, εργαστήρια, συμμετοχή σε συνέδρια.

APENS και Εθελοντική Πιστοποίηση ως CAPEΟι καθηγητές της Προσαρμοσμένης Φυσικής Δραστηριότη-τας στις ΗΠΑ έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν (κατάβούληση) σε μια εθνική εξέταση βασισμένη στο περιεχό-μενο του βιβλίου του APENS (NPERID, 1995), με σκοπό ναπιστοποιηθούν. Τα άτομα που επιτυγχάνουν την εξέτασηAPENS φέρουν το τίτλο CAPE, με την ίδια περηφάνια πουοι φυσιοθεραπευτές, οι εργασιοθεραπευτές και οι θερα-πευτές αναψυχής φέρουν τους τίτλους PT, OTR, ή TRS. Ταπερισσότερα επαγγέλματα παροχής υπηρεσιών προσφέ-ρουν υποχρεωτικά ή εθελοντικά προγράμματα πιστοποί-ησης για να εξασφαλίσουν τον έλεγχο ποιότητας και γνώ-σεων των επαγγελματιών τους. Η εξέταση πιστοποίησης,οι κανόνες και οι διαδικασίες του κάθε επαγγέλματος υπό-

Η απόφασή σας για το ποιος θα απολαμβάνει Προ-σαρμοσμένες Φυσικές Δραστηριότητες αντανακλάκαι τη φιλοσοφία σας. Πιστεύετε στην αρχή τηςμηδενικής άρνησης και στην αρχή της μηδενικής

αποτυχίας? Η αρχή της μηδενικής άρνησης τονίζει το δικαίω-μα όλων των ατόμων για υψηλού επιπέδου μαθήματα Φυσι-κής Αγωγής, για συμμετοχή σε Προγράμματα Αναψυχής καισε δημόσια προγράμματα. Η αρχή της μηδενικής αποτυχίαςαφορά την καθοδήγηση με προσανατολισμό στην επιτυχία,προβαίνοντας σε προσαρμογές έτσι ώστε να διασφαλίζονταιίσες δυνατότητες για όλα τα άτομα. Πρόκειται για ιδεαλιστι-κές αρχές. Μήπως είναι πολύ ιδεαλιστικές? Γιατί?

1_Layout 1 9/12/2014 4:45 Page 45

MEΡΟΣ Ι. BAΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ46

κεινται σε περιοδική ανασκόπηση και αναβάθμιση, προϋπο-θέτοντας ότι οι ενδιαφερόμενοι συμμετέχουν σε συνεχήεκπαίδευση καθόλα τα χρόνια εργασίας τους. Για περισσό-τερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα www.cortland.edu/APENS, με τα στελέχη του NCPERID, με την Janet Seamanστο info@aahperd.org, ή με τον Tim Davis, τον νέο συντο-νιστή του APENS στο Πανεπιστήμιο Cortland State στηνΝέα Υόρκη (davis@cortland.edu) (Πίνακας 1.2).

Διαπιστευτήρια Αθλητιατρικής Το Αμερικάνικο Κολλέγιο Αθλητιατρικής (ACSM) προσφέρειευκαιρίες πιστοποίησης για ειδικούς στο χώρο της υγείας καιτης φυσικής κατάστασης που εργάζονται με όλες τις ηλικια-κές ομάδες. Η μεγαλύτερη προσοχή δίνεται σε ενήλικες πουεργάζονται στα αθλητικά κέντρα ή στα κέντρα αποκατάστα-σης. Το ACSM (2000) παρέχει κατευθυντήριες οδηγίες για τοσχεδιασμό των ασκήσεων και της συνταγογράφησης ώστενα βοηθήσει τους επαγγελματίες να προετοιμαστούν για τιςεξετάσεις πιστοποίησης. Κάποια από τα γνωστικά πεδία πουαξιολογεί το ACSM είναι παρόμοια με αυτά που καλύπτονταιαπό το APENS. Για περισσότερες πληροφορίες, δείτε τηνηλεκτρονική διεύθυνση: www.LWW.com/acsmre

Η ιστορία ως οδηγός στην ανάπτυξη μιας ΦιλοσοφίαςΌλα τα επαγγέλματα χρειάζεται να καλλιεργούν τη γνώσητης ιστορίας τους ώστε να καταστήσουν ικανά τα μέλη τουςνα σκέφτονται κριτικά για το παρελθόν, το παρόν και το μέλ-λον των ατόμων που εξυπηρετούν, τις εργασιακές λειτουρ-γίες που πραγματοποιούν και την ηθική που ακολουθούν. Ηπαροιμία «η ιστορία είναι ένας προφήτης με το βλέμμαστραμμένο στο παρελθόν» μας θυμίζει ότι η κατανόηση τουπαρελθόντος και του παρόντος διευκολύνει την ανάπτυξημιας προσωπικής φιλοσοφίας που καθοδηγεί μια καλά ενη-μερωμένη και σωστή λήψη αποφάσεων στο παρόν και στομέλλον. Η ιστορία μας βοηθά επίσης να κατανοήσουμε γιατίσκεφτόμαστε και ενεργούμε κατά το συγκεκριμένο τρόπο.

Φιλοσοφία είναι το σύστημα των πεποιθήσεων που κα-θοδηγεί τις προθέσεις και τις δράσεις ενός ανθρώπου ή τοσκοπό (αποστολή, στόχο) και τις πρακτικές ενός επαγγέλ-ματος. Ένα σημαντικό αποτέλεσμα της μελέτης θα πρέπεινα αντικατοπτρίζεται στην κριτική σκέψη σχετικά με το τιείναι πολύτιμο σε εσάς όχι μόνο στο επάγγελμα αλλά καιγενικά στη ζωή, και πώς μπορούμε να διατηρήσουμε ή ναπετύχουμε πράγματα για εμάς τους ίδιους αλλά και τουςάλλους.

Αντανακλαστικός τρόπος σκέψης είναι η εξέταση τωνπολιτικών, ηθικών και κοινωνικών επιπτώσεων αυτών πουσκεφτόμαστε, αισθανόμαστε και πράττουμε (Hellison &Templin, 1991). O αντανακλαστικός τρόπος σκέψης επίσηςπεριλαμβάνει τη σύνδεση του παρελθόντος με το παρόνκαι το μέλλον, και εξαιτίας αυτού γίνεται η ανάλυση τουγιατί σκεφτόμαστε με ένα συγκεκριμένο τρόπο, και εάν ήπως πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας. Ο κριτι-κός τρόπος σκέψης, συχνά σχετιζόμενος με την αντανάκλα-ση, είναι η ανάλυση ή η αξιολόγηση των πεποιθήσεων μεβάση συγκεκριμένα καθορισμένα κριτήρια (π.χ. συνέπεια,πρακτικότητα, χρησιμότητα, συνθήκες, ηθική καταλληλότη-τα). Ο κριτικός τρόπος σκέψης κατά την ανάγνωση είναι συ-χνά η διατύπωση κρίσεων σχετικά με το τι αξίζει να θυμόμα-στε και να χρησιμοποιήσουμε. Προερχόμενη από την ελλη-νική λέξη «φιλοσοφία», η κυριολεκτική σημασία της φιλοσο-φίας είναι αγάπη για την αλήθεια και έρευνα για το τι είναισωστό, καλό και όμορφο. Αυτή η διαδικασία διευκολύνεταιαπό τον αντανακλαστικό και από τον κριτικό τρόπο σκέψης.

Οι πεποιθήσεις αλλάζουν καθώς η γνώση, η εμπειρία,η πίστη και η ηθική (ηθικές αρχές για το τι είναι σωστό ήλάθος) αλλάζουν.

Εξέλιξη της Θεραπείας και της Εκπαίδευσης Η προσοχή που έχει δοθεί στα άτομα με αναπηρία ποικίλειστο χρόνο και στις κοινωνίες (Kalyanpur & Harry, 1999). Κά-ποιες κοινωνίες, στο παρελθόν, θεωρούσαν ένα άτομο μεαναπηρία ως δώρο Θεού, μια δοκιμασία της θρησκευτικήςπίστης, μια τιμωρία για αμαρτίες του παρελθόντος ή μιαάχρηστη οικογενειακή και κοινωνική ιδιοκτησία η οποίαμπορεί να διαταράξει την ευημερία των άλλων (Leavitt,1999; Purnell & Paulanka, 1998). Αυτές οι πεποιθήσειςυποστηρίζονται ακόμα από πολλά άτομα και επηρεάζουντις πρακτικές εκπαίδευσης. Τυπικά, οι συμπεριφορές είναιδιαφορετικές (σκληρότερες) απέναντι στα βρέφη που γεν-νιούνται με αναπηρία σε σχέση με τα παιδιά και τους ενή-λικες που μένουν ανάπηροι ή αρρωσταίνουν.

Πίνακας 1.2 Περιοχές που καλύπτονται από τα Εθνικά Πρότυπα

Προσαρμοσμένης Φυσικής Αγωγής (APENS).

1. Ανθρώπινη Ανάπτυξη2. Κινητική συμπεριφορά3. Επιστήμη της άσκησης4. Μέτρηση και αποτίμηση5. Ιστορία και φιλοσοφία6. Χαρακτηριστικά των εκπαιδευόμενων7. Θεωρία εκπαιδευτικού προγράμματος και ανάπτυξη8. Αξιολόγηση9. Διδακτικός σχεδιασμός

10. Διδασκαλία11. Συμβουλευτική12. Αξιολόγηση του προγράμματος13. Συνεχής εκπαίδευση14. Ηθική15. Επικοινωνία

Όπως θα διαβάζετε την ιστορική αναδρομή πουακολουθεί, δώστε ιδιαίτερη προσοχή στο φαινό-μενο της αλλαγής, τι την προκαλεί και πως μπο-ρείτε να εφαρμόσετε την αυξανόμενη γνώση

σας στη βελτίωση της επαγγελματικής σας φιλοσοφίας.

1_Layout 1 9/12/2014 4:45 Page 46

Αποδοχή πριν το 1800Στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, και πιθανώς σε πολλέςάλλες κοινωνίες, πιστεύεται ότι ήταν συνηθισμένο να σκο-τώνουν ή να εγκαταλείπουν βρέφη με αναπηρία. Οι πρώι-μες φυλετικές κοινωνίες εγκατέλειπαν τους ηλικιωμένουςκαι ανίκανους ανθρώπους όταν γινόταν βάρος στην επι-βίωση της φυλής. Παρόλα αυτά, η αναπηρία γινόταν απο-δεκτή, και οι οικογένειες προσέφεραν την καλύτερη δυνα-τή φροντίδα. Θεραπευτική άσκηση, βότανα, κλιματικές αλ-λαγές και τα υπόλοιπα θεραπευτικά μέσα χρησιμοποιούν-ταν συνήθως πριν γίνει διαθέσιμη η επιστημονική γνώσητο 1800. Η Κίνα πιστεύεται ότι δημιούργησε τα πρώτα συ-στήματα θεραπευτικής άσκησης γύρω στο 3000 π.Χ. Κατάτη διάρκεια της μακρόχρονης ιστορίας, η βαριά αναπηρίαδεν υπήρξε ποτέ θέμα συζήτησης πιθανόν διότι δεν είχεαναπτυχθεί η ιατρική επιστήμη και τεχνολογία με στόχο νακρατηθούν οι άνθρωποι ζωντανοί, ενώ τα άτομα με μέτριααναπηρία έμεναν και φροντίζονταν από τις οικογένειέςτους όταν αυτές είχαν τους πόρους να τα ζήσουν, αλλιώς,εγκαταλείπονταν στη μοίρα τους.

Τα ιστορικά βιβλία είναι γεμάτα από ιστορίες για ζητιά-νους, καμπούρηδες, καθυστερημένους, ακρωτηριασμέ-νους, τέρατα και άλλους (πιθανόν όλοι άτομα με αναπη-ρία) που έπαιξαν διάφορους ρόλους σε διαφορετικέςκουλτούρες αλλά συνήθως κλείνονταν στον εαυτό τουςεκτός και αν έβγαζαν τα προς το ζην ως διασκεδαστές,κλόουν ή τέρατα σε εκθέσεις για την διασκέδαση των άλ-λων, πιο καλότυχων. Οι «Παραστάσεις Τεράτων» σε περιο-δεύοντα τσίρκο συνέχισαν να είναι δημοφιλείς μέχρι τηδεκαετία του 1940 (Griffin & McClintock, 1997).

Οι άνθρωποι που ήταν διαφορετικοί θεωρούνταν ωςενδιαφέροντα όντα, εκτός και αν αποτελούσαν απειλή,όπως συμβαίνει με κάποιες μορφές ψυχικής ασθένειας. Πί-στευαν ότι η αιτία της ψυχικής ασθένειας ήταν τα σατανικάπνεύματα ή ο διάβολος, συμπεριλαμβανομένων και τωνπερίεργων συμπεριφορών των γυναικών που καταδικάζον-ταν ως μάγισσες. Απ’ όλες τις αναπηρίες, η ψυχική ασθέ-νεια ήταν η πιο παρεξηγημένη με αποτέλεσμα αυτά ταάτομα να δέχονται την πιο σκληρή αντιμετώπιση (μαστί-γωμα, βασανιστήρια, θάνατος).

Ξεχωριστές Εγκαταστάσεις, ξεκινώντας το 1817Η ανάπτυξη των πρώτων οικιστικών μονάδων έγινε παράλ-ληλα με την ανακάλυψη ότι κάποια άτομα με αναπηρίαμπορούν να βοηθηθούν, ακόμα και να εκπαιδευτούν, ότανδέχονται οργανωμένη εξάσκηση. Η νοηματική γλώσσα καιη αισθητηριακή εκπαίδευση ήταν οι πρώτες προσεγγίσειςπου δοκιμάστηκαν και τα άτομα με κώφωση ήταν τα πρώ-τα που επωφελήθηκαν από την τοποθέτηση σε ιδρύματα,τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ. Η νοηματική γλώσ-σα, ως εκπαιδευτικό σύστημα, ξεκίνησε από τον Γάλλο La-urent Clerc, έναν δάσκαλο που περιγραφόταν ως «βου-βός», ο οποίος βοήθησε τον Thomas Gallaudet να ιδρύσειένα ίδρυμα για Κωφούς στο Κονέκτικατ των ΗΠΑ το 1817.Έτσι η εκπαίδευση των κωφών είναι ξεχωριστή από την ει-δική αγωγή και συνεχίζει, στο μεγαλύτερο κομμάτι της, να

είναι ξεχωριστή, όπως είναι και ο αθλητισμός για κωφούς,που δημιουργήθηκε στη Γαλλία το 1924. Επομένως, οι κω-φοί ήταν ο πρώτος ειδικός πληθυσμός που είχε το δικότου αθλητικό οργανισμό και διεθνείς διαγωνισμούς.

Αντιπαράθεση όμως υπήρχε για χρόνια στην εκπαίδευ-ση κωφών σχετικά με την καλύτερη παιδαγωγική (νοηματι-κή γλώσσα ή προφορική μέθοδος), με τα άτομα που έχουνγεννηθεί κωφά να προτιμούν τη νοηματική και ειδικά σχο-λεία, ενώ οι γονείς με φυσιολογική ακοή και οι δάσκαλοι ναπροτιμούν την προφορική μέθοδο και μεικτά σχολεία (Jan-kowski, 1997). To Κολλέγιο Gallaudet, στην Ουάσιγκτον, πουιδρύθηκε από τον γιο του Gallaudet, αποτελεί τον πλέονσημαντικό υποστηρικτή της νοηματικής γλώσσας και υπο-στηρίζει ότι η κώφωση δεν είναι αναπηρία αλλά μια διαφο-ρετική κουλτούρα. Όταν οι γιατροί άρχισαν να συνειδητο-ποιούν ότι οι άνθρωποι με αναπηρία μπορούν να εκπαιδευ-τούν ή να μορφωθούν, ιδρύθηκαν πολλά ιδρύματα σ’ όλοτον κόσμο. Τα περισσότερα απ’ αυτά δημιουργήθηκαν γιαμια αναπηρία, και διευθύνονταν από γιατρούς οι οποίοι έδι-ναν έμφαση στην αισθητηριακή εκπαίδευση, την άσκησηκαι στη χειρωνακτική εργασία ως θεραπεία.

Η Ειδική Αγωγή για παιδιά με νοητική αναπηρία έχει τιςρίζες της στην αισθητικοκινητική εκπαίδευση του Victor, ένα12χρονο αγόρι που βρέθηκε γυμνό, άγριο και χωρίς δυνατό-τητα άρθρωσης λόγου στη Γαλλία, γύρω στο 1800. Ο JeanMarc Itard (1775-1839), Γάλλος γιατρός, ανέλαβε την ευθύ-νη του Victor, «του άγριου αγοριού της Αβινιόν» και μεταγε-νέστερα αναγνωρίστηκε ως ο πατέρας της Ειδικής Αγωγής.

Ο Edward Seguin, ένας από τους μαθητές του Itard, ανα-γνωρίζεται ως το άτομο που βελτίωσε την παιδαγωγική τουItard και την ονόμασε φυσιολογική εκπαίδευση. Αυτή η προ-σέγγιση είχε τρεις στόχους: μυϊκή ή φυσική εξάσκηση (σώ-μα), αισθητηριακή εκπαίδευση (νοημοσύνη) και ηθική θερα-πεία (θέληση). Από τις διαλέξεις και τα βιβλία του Seguin, ηαισθητικοκινητική και η αντιληπτικοκινητική εκπαίδευση κατέ-κτησε τη φαντασία των παιδαγωγών και κυριάρχησε στονέο, αναπτυσσόμενο επάγγελμα της ειδικής αγωγής μέχριτη δεκαετία του 1960 (Hallahan & Cruickshank, 1973).

Αλλαγή στάσεων, Ευγονική και Προκατάληψη Καθώς οι οικογένειες άρχισαν να πιστεύουν ότι οι άνθρωποιμε αναπηρία μπορούν να έχουν μια καλύτερη ποιότηταζωής, με περισσότερες υπηρεσίες απ’ αυτές που θα μπο-ρούσε να παρέχει το οικείο περιβάλλον, θεώρησαν την ιδρυ-ματοποίηση ως την καλύτερη λύση. Αυτή η πρακτική μείωσετην επαφή που είχαν οι συνηθισμένοι άνθρωποι με άτομαπου φαίνονταν ή ενεργούσαν παράξενα και ο διαχωρισμόςτης κοινωνίας σε άτομα με και χωρίς αναπηρία, σταδιακά συ-νέβαλε στην ανάπτυξη προκατάληψης και διακρίσεων.

Η Ευγονική, μια κίνηση της δύσης στις αρχές του 1900,σχεδιάστηκε για να βελτιώσει την φυσική δεξαμενή γονιδίωνμέσω της στείρωσης μητέρων με κληρονομικές μειονεξίες(π.χ. νοητική καθυστέρηση, κώφωση), υιοθετήθηκε καθώς οιάνθρωποι διδάχτηκαν να πιστεύουν ότι η αναπηρία ήταν κάτικακό, μείωνε τους οικογενειακούς πόρους και αποδυνάμωνετην κοινωνία (Biesold, 1998; Griffin & Mc Clintock, 1997).

KΕΦAΛΑΙΟ 1. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΣ ΤΡΟΠΟΙ ΖΩΗΣ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ 47

1_Layout 1 9/12/2014 4:45 Page 47

MEΡΟΣ Ι. BAΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ48

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, η ναζιστικήΓερμανία εφάρμοζε προγράμματα στείρωσης και ευθανα-σίας, για να απαλλάξει την Ευρώπη από άτομα που θεω-ρούνταν ότι είχαν κατώτερα γονίδια. Λιγότερο γνωστό, αλλάπαρόλα αυτά εξακριβωμένο, οι γιατροί στις ΗΠΑ συχνά έκα-ναν στειρώσεις (το 1938 ήταν νόμιμες σε 33 πολιτείες στιςΗΠΑ) και με την άδεια των γονέων, δεν παρείχαν φροντίδαστα νεογέννητα με σοβαρές αναπηρίες. Ο F.D. Rooseveltπρόεδρος των ΗΠΑ, επέτρεψε μόνο μια φορά να τον φωτο-γραφήσουν στο αναπηρικό του αμαξίδιο το οποίο χρειαζότανγια ευκολότερη μετακίνηση, εξαιτίας της πολιομυελίτιδας.

Καίριες Αναδιαρθρώσεις και Επιλογές Εγκατάστασης Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην δεκαετία του 1940,σημαντικές μεταρρυθμίσεις χαρακτήρισαν τη θεραπείατων ανθρώπων με αναπηρία. Βετεράνοι πολέμου με κινη-τική αναπηρία υπήρχαν παντού και το έθνος ήταν περήφα-νο γι’ αυτούς. Οι ιδέες, εντούτοις, σχετικά με την κατάλλη-λη εκπαιδευτική τοποθέτηση των παιδιών άλλαξαν και οιοικογένειες άρχισαν να πιστεύουν ότι τα παιδιά πρέπει ναμένουν σπίτι και να μορφώνονται στα τοπικά σχολεία. Οιγονείς επίσης υποστήριξαν την αναγνώριση νέων διαγνω-στικών κατηγοριών, όπως μαθησιακές αναπηρίες οι οποίεςθα αντιμετωπίζονταν μέσω της ειδικής αγωγής. Ειδικάημερήσια σχολεία άνοιξαν, τα οποία υποστήριζαν ακόματο διαχωρισμό, αλλά καθιστούσαν τα παιδιά ικανά να ζουνστο σπίτι, ενώ λάμβαναν εκπαίδευση υψηλής ποιότηταςσε περιβάλλον χωρίς περιορισμούς.

Η ανθρωπιστική φιλοσοφία και τα κινήματα ανθρωπίνωνδικαιωμάτων της δεκαετίας του 1960 ανανέωσαν το ενδια-φέρον σχετικά με την κοινωνική δικαιοσύνη (π.χ. είναι η χω-ριστή σχολική εκπαίδευση σωστή;), που βαθμιαία οδήγησεστην προσθήκη αιθουσών ειδικής αγωγής στα σχολεία γε-νικής εκπαίδευσης. Αυτή η καινοτομία δημιούργησε τηνπρώτη επαφή μεταξύ παιδιών με και χωρίς αναπηρία. Η δη-μιουργία των Special Olympics το 1968, ήταν μια δυναμικήπροσπάθεια για να αυξήσει την επαφή μεταξύ των ατόμωνμε και χωρίς αναπηρία και να βελτιώσει τις στάσεις τους. Οιπροσπάθειες του λαϊκού κινήματος στις ΗΠΑ οδήγησαν σεομοσπονδιακούς νόμους στη δεκαετία του 1970 που υπο-στήριζαν δωρεάν δημόσια εκπαίδευση σε ένα περιβάλλονμε ελάχιστους περιορισμούς. Ερμηνεύτηκε ως διαθεσιμό-τητα πολλών επιλογών εκπαίδευσης (π.χ. ημερήσια ειδικάσχολεία, ειδικά μαθήματα αυτό-αναγνώρισης, τάξεις υπο-στήριξης στα γενικά σχολεία, μεικτές τάξεις). Έξω από τηναίθουσα, αυξημένη έμφαση δόθηκε στην αποφυγή διακρί-σεων και στη δημιουργία ισότιμων ευκαιριών για όλους.

Σήμερα, η Πρόκληση της Ενσωμάτωσης Τα Ηνωμένα Έθνη επέλεξαν το 1981 ως το Διεθνές Έτοςτων Ατόμων με Αναπηρία, μια αναγνώριση που έδωσε ώθη-ση σ’ αυτά τα’ άτομα σ’ όλο τον κόσμο να βλέπουν τουςεαυτούς τους ως κοινωνική μειονότητα με δικαιώματα για ταοποία πρέπει να αγωνιστούν. Οι διεθνείς αγώνες για τα άτο-

μα με αναπηρία στη Νέα Υόρκη το 1984, έδωσαν τεράστιαώθηση για τη διερεύνηση των σπορ για άτομα με αναπηρίαστον Παραολυμπιακό αθλητισμό. Στις μέρες μας, στο μεγα-λύτερο μέρος του κόσμου, η τάση είναι προς τις πρακτικέςενσωμάτωσης στα σχολεία, στις εταιρίες, στις βιομηχανίεςκαι στις κοινότητες. Η έμφαση στο σχολικό προγραμματισμόέχει αλλάξει και ως εκ τούτο στα παιδιά με αναπηρία προ-σφέρονται διάφορες επιλογές εκπαίδευσης. Παρ’ όλα αυτά,απαιτείται πολλή δουλειά για την υλοποίηση της κοινωνικήςδικαιοσύνης και των ισότιμων ευκαιριών για όλους (Adams,Bell & Griffin, 1997; Kozub, Sherblom & Terry, 1999).

Σήμερα, η Πρόκληση της Διαπολιτισμικής ΠολυπλοκότηταςΗ αυξανόμενη φυλετική, εθνική, θρησκευτική, γλωσσική καιοικογενειακή ποικιλία, καθώς και οι προκλήσεις που προκύ-πτουν από την φτώχια, κάνουν την παροχή υπηρεσιών πιοπερίπλοκη (Leavitt, 1999; Purnell & Paulanka, 1998). Παιδιάαπό εθνικές μειονοτικές ομάδες τείνουν να υπερεκπροσω-πούνται στην ειδική εκπαίδευση πιθανώς επειδή οι περισ-σότεροι είναι φτωχοί. Οι λόγοι γι’ αυτό δεν είναι ξεκάθαροι,όμως η μεροληψία στην εκπαιδευτική εκτίμηση και ταξινό-μηση, η δυσανάλογη εκπροσώπηση καθηγητών και υπευ-θύνων είναι μερικοί από τους κυριότερους παράγοντες.

Η οικονομική κατάσταση των οικογενειών σήμερα επη-ρεάζει σημαντικά το ποσοστό των παιδιών που έχει ανάγ-κη από ειδική αγωγή. Η ανομοιογένεια στο σχολείο καιστην τάξη που προκαλούνται από παράγοντες όπως ηφτώχεια, απαιτούν αλλαγές στην επαγγελματική προετοι-μασία (Εικόνα 1.7).

Στάδια της Ιστορίας της ΠροσαρμοσμένηςΦυσικής Δραστηριότητας Η Προσαρμοσμένη Φυσική Δραστηριότητα πέρασε απόπολλές αλλαγές τόσο στην ονομασία όσο και στην φιλο-σοφία της. Στις ΗΠΑ, αυτό το σύστημα παροχών ειδικώνυπηρεσιών φαίνεται να διέτρεξε έξι στάδια (Sherrill, 1988;Sherrill & DePauw, 1997).

Στάδιο 1, Ιατρική Γυμναστική: Πριν το 1905Πριν από το 1900, η Φυσική Αγωγή ήταν ιατρικά προσανα-τολισμένη και είχε προληπτική, αναπτυξιακή ή διορθωτικήφύση. Το σχολικό πρόγραμμα της Φυσικής Αγωγής αποτε-λούνταν αρχικά απ’ αυτό που σήμερα γνωρίζουμε ως γυ-μναστική, άσκηση, μηχανική σώματος. Οι ΠανεπιστημιακοίΚαθηγητές Φυσικής Αγωγής ήταν κατά κύριο λόγο γιατροίπου εφάρμοζαν τις γνωστές αρχές της ιατρικής στα διά-φορα συστήματα ασκήσεων. Ο σκοπός της Φυσικής Αγω-γής ήταν η πρόληψη της ασθένειας και η προώθηση τηςυγείας και της ευρωστίας του μυαλού και του σώματος.Παρόλα αυτά, αρκετοί καθηγητές είχαν ενδιαφέρον στηθεραπευτική και στην διορθωτική με αποτέλεσμα να δημι-ουργηθεί ένας Σύλλογος για την Εξέλιξη της Φυσικής Αγω-γής το 1905. Κατά συνέπεια, κάποια άτομα χρησιμοποιούν

1_Layout 1 9/12/2014 4:45 Page 48