ΕΑΠ ndash ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ

ΔΠΜ61 Πολιτιστική Επικοινωνία 2013-2014

1η Εργασία

Μοντέλα Επικοινωνίας και Σχεδιασμός Πολιτιστικών Δράσεων

Επιλέξτε μία ή περισσότερες συγκεκριμένες επικοινωνιακές δράσεις ενός πολιτιστικού

οργανισμού με τις οποίες απευθύνεται στο κοινό του και προσπαθήστε να τις

αναλύσετε και να τις αξιολογήσετε με βάση συγκεκριμένες θεωρίες ή μοντέλα

επικοινωνίας Ως τέτοιες δράσεις μπορούν να θεωρηθούν οι διαφορετικές

πρωτοβουλίες του οργανισμού καμπάνιες δημοσιότητας διαφήμισης δημοσίων

σχέσεων μάρκετινγκ ή ότι άλλο τεκμηριωμένα ορίσετε ως επικοινωνιακή δράση ενός

οργανισμού (εφαρμογές του Συμμετοχικού Διαδικτύου [Web 20] όπως το Facebook

το Twitter τα blogs το Flickr και το YouTube forum newsletter ή ακόμη και χρήση

ερωτηματολογίων) Σε ποιο μοντέλο ανταποκρίνεται ο σχεδιασμός των

επικοινωνιακών δραστηριοτήτων του οργανισμού που εξετάζετε

Φοιτήτρια Γεωργία Ματσούκα

Επιβλέπουσα Ειρήνη Σηφάκη

Νοέμβριος 2013

Σύρος

Πίνακας περιεχομένων

Περίληψη 3

Εισαγωγή 4

1 Η έννοια της επικοινωνίας 5

2 Χαρακτηριστικά των πραγματευόμενων επικοινωνιακών μοντέλων 5

21 Γραμμικό μοντέλο 5

22 Κυβερνητικό μοντέλο 6

23 Σημειωτική σχολή 7

3 Εφαρμογή των μοντέλων σε πραγματική δράση 8

31 Η διαδικασία μετάδοσης του μηνύματος από τον πομπό στον δέκτη 8

32 Το δελτίο τύπου 9

321 Στοιχεία γραμμικού μοντέλου 9

322 Η συνδρομή της Σημειωτικής σχολής 9

323 Θόρυβος και ανάδραση 10

Συμπεράσματα 12

Βιβλιογραφία 13

Περίληψη

Ο επικοινωνιακός σχεδιασμός μιας πολιτιστικής δράσης ενδέχεται να φέρει τα

χαρακτηριστικά διαφορετικών μοντέλων επικοινωνίας Η παρούσα εργασία εξετάζει

μια επικοινωνιακή δράση αφού πρώτα προσεγγίσει θεωρητικά τα μοντέλα που

εφαρμόστηκαν σε αυτήν Η δράση εξετάζεται με άξονα το γραμμικό μοντέλο κυρίως

κατά Shannon και Weaver με μνεία στο μοντέλο Laswell Ωστόσο γίνεται εμφανής η

επιρροή από το κυβερνητικό και το συστημικό μοντέλο ενώ δεν παραλείπεται η

σημασία της Σημειωτικής σχολής

Η προσωπική εμπλοκή με την πολιτιστική δράση επέτρεψε την σε βάθος

διερεύνηση της επικοινωνιακής πολιτικής ενώ τα συμπεράσματα αφορούν ένα

ευρύτερο πεδίο πολιτιστικών δράσεων ως πιθανοί τρόποι διαχείρισης της

επικοινωνίας τουλάχιστον σε επαρχιακά μέρη

Εισαγωγή

Η επικοινωνία είναι μια λειτουργία που εφάπτεται σε κάθε κοινωνική δομή Η δε

λεκτική επικοινωνία άμεση και έμμεση καθορίζει τις συντεταγμένες του ανθρώπινου

πολιτισμού σε κάθε έκφανσή του Είναι προφανές ότι έχει εφαρμογή στις

πολιτιστικές δράσεις αποτελώντας νομοτελειακό σύνδεσμο ανάμεσα σε αυτές και το

κοινό τους

Σύγχρονοι μελετητές της επικοινωνιακής διαδικασίας έχουν περιγράψει διάφορα

μοντέλα ανάλογα με την ιστορική συγκυρία και σε συνάρτηση με την επιστημονική

βάση τους Για παράδειγμα το γραμμικό μοντέλο ξεκίνησε από την ανάγκη για

τεχνικώς αποτελεσματική επικοινωνία μέσω τηλεφώνου κατά τον Βrsquo Παγκόσμιο

πόλεμο επιβάλλοντας τη Σχολή της Διαδικασίας (Fiske 1992 23) Την ίδια σχολή

υπηρέτησαν κι άλλοι επιστήμονες παρουσιάζοντας προεκτάσεις του βασικού

μοντέλου ενώ η Κυβερνητκή προσάρτησε στο γραμμικό μοντέλο την έννοια της

ανάδρασης Στον αντίποδα η Σημειωτική Σχολή έκανε μια εντελώς διαφορετική

θεώρηση επικεντρωνόμενη στη γλώσσα και στο ίδιο το μήνυμα αντί της διαδικασίας

μετάδοσής του Τέλος το συστημικό μοντέλο επισημαίνει τον ρόλο του ανθρώπου και

του κοινωνικού του περιβάλλοντος στην επικοινωνία

Ορισμένα από αυτά τα μοντέλα θα απασχολήσουν την παρούσα έρευνά μας

αρχικά ως θεωρητική επισκόπηση και αργότερα διαμέσου μιας μελέτης περίπτωσης

που συγκεντρώνει χαρακτηριστικά τους Πρόκειται για το δελτίο τύπου του

εργαστηρίου πολιτισμικής εκπαίδευσης laquoΚυριακή στο Βιομηχανικό Μουσείο Βιο-

παραμύθια όχι μηχανικά μα σαν αλήθειαraquo με αντικείμενο την παραγωγή

παραμυθιού που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των διευρυμένων δράσεων του

Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης του πλέον σημαντικού μουσείου της ιστορίας

της Σύρου Η πηγή των σχετικών πληροφοριών είναι η προσωπική εμπειρία και

δημοσιεύματα Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρακτική οδήγησε στην αναγνώριση της

θεωρητικής βάσης μέσα από κριτική επισκόπηση και διερευνητική διάθεση

Ο λόγος που επιλέχτηκε η συγκεκριμένη επικοινωνιακή δράση είναι η καινοτομία

του αντικειμένου του εργαστηρίου όσο και στο γεγονός ότι ήταν η πρώτη πολιτιστική

δραστηριότητα με χαρακτήρα εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό πέραν των κλασικών

ξεναγήσεων Η υλοποίηση δράσεων με αυτές τις συνθήκες ήταν προκλητική σε

επίπεδο επικοινωνιακής πολιτικής ιδιαίτερα σε έναν τόπο του οποίου το

ψυχόγραμμα της πολιτιστικής έκφρασης έχει ποικιλομορφία διακυμάνσεις και

αποκλίσεις

1 Η έννοια της επικοινωνίας

Η επικοινωνία ως κοινωνική διαδικασία απαραίτητη για τη μεταβίβαση

μηνυμάτων μεταξύ των ανθρώπων είναι πέραν της απλής πληροφόρησης αφού σε

αυτήν ενυπάρχουν ψυχολογικές λειτουργίες που εξαρτώνται από τις συνθήκες και τα

μέσα μετάδοσης Μάλιστα σύμφωνα με το συστημικό μοντέλο laquoτο πεδίο της

επικοινωνίας σαν μια διαδικασία ψυχοκοινωνικών και συγκινησιακών λειτουργιών

καθώς και σαν πεδίο πολιτικών και πολιτισμικών διεργασιών είναι τεράστιοraquo (Ψύλλα

1991 106110) Η κουλτούρα κάθε κοινωνικής ομάδας ή υποομάδας είναι

διαφορετική κι αυτό καθορίζει τον τρόπο επικοινωνίας μαζί της Για να γίνει

κατανοητό το μήνυμα χρειάζεται να διαφοροποιηθούν οι επικοινωνιακές φόρμες

ώστε αντανακλούν την κοινωνική πραγματικότητα (Hooper-Greenhill 1995 34) Το

σύστημα αξιών το μορφωτικό και πολιτιστικό επίπεδο των ανθρώπων στους οποίους

απευθύνεται το μήνυμα πρέπει να συνυπολογίζεται όταν επιχειρείται επικοινωνία

Σε αυτή τη βάση στοιχειοθετήθηκαν όλα τα επικοινωνιακά μοντέλα Επειδή οι

πυρήνες ενδιαφέροντος του θεωρητικού τους υπόβαθρου ποικίλλουν στην πράξη

μπορούν να εφαρμοστούν συνδυαστικά Ο σύγχρονος τρόπος επικοινωνιακού

σχεδιασμού μιας πολιτιστικής δράσης εμπεριέχει συνήθως στοιχεία από διαφορετικά

μοντέλα

2 Χαρακτηριστικά των πραγματευόμενων επικοινωνιακών μοντέλων

21 Γραμμικό μοντέλο

Το μοντέλο γραμμικής επικοινωνίας κατά Shannon και Weaver ερμηνεύει την

επικοινωνία ως μετάδοση μηνυμάτων (Fiske 1992 23) η οποία ακολουθεί την πορεία

που φαίνεται στο παρακάτω σχήμα

σχήμα 1

Το μήνυμα της επικοινωνίας φέρει το νόημα που επιδιώκεται να μεταδοθεί και

είναι το αντικείμενο της επικοινωνίας Ξεκινάει από την πηγή δηλαδή τον εμπνευστή

και παραγωγό της πληροφορίας Ο μεταδότης ή πομπός μετατρέπει το μήνυμα σε

σήμα τη φυσική οντότητα του μηνύματος (όπ 26) το οποίο μεταφέρει μέσω του

καναλιού στον δέκτη ώστε να βρει τον τελικό προορισμό του Ως κανάλι ορίζουμε τα

μέσα με τα οποία μεταφέρεται το σήμα όπως τα παραστατικά (φωνή σώμα κά) τα

αναπαραστατικά που προκύπτουν από τις πολιτισμικές και αισθητικές δεξιότητες και

τα μηχανικά που είναι συνυφασμένα με την τεχνολογία (τηλέφωνο ραδιόφωνο

τηλεόραση διαδίκτυο κά) (όπ3637) Το σήμα κωδικοποιείται από την πηγή αλλά

στην διαδρομή προς τον προορισμό μέσα στο κανάλι αποκωδικοποιείται (O Sullivan

O Sullivan amp Hill 2011 122) Συμπληρωματικά το μοντέλο Lasswell μέσα από τις

ερωτήσεις ldquoποιοςrdquo ldquoλέει τιrdquo ldquoμε ποιο κανάλιrdquo ldquoσε ποιονrdquo και ldquoμε τι αποτέλεσμαrdquo

δίνει έμφαση στην επίδραση των λειτουργιών αυτών στον δέκτη κατά τη διαδικασία

laquoΑν αλλάξει κανείς κάποιο από αυτά τα στοιχεία θα αλλάξει και την επίδρασηraquo

(Fiske 1992 51)

Ωστόσο προκειμένου το μήνυμα που δημιούργησε ο πομπός να ταυτίζεται με αυτό

που λαμβάνει ο δέκτης είναι απαραίτητο να έχει εξαλειφθεί η λειτουργία του

θορύβου δηλαδή οι παντός τύπου παράγοντες που παρεμβάλλονται στην πορεία του

αρχικά παραγόμενου μηνύματος προς τον προορισμό του παρά την πρόθεση της

πηγής και αλλοιώνοντας το (όπ 2728) Ειδικά για μια πολιτιστική δραστηριότητα

θόρυβος μπορεί να θεωρηθεί κάθε εσωτερικό και εξωτερικό εμπόδιο στην απόλαυση

μιας πολιτιστικής δράσης όπως ένα δυσνόητο κείμενο η μη οικειότητα με μια νέα

φόρμα ή δραστηριότητα προκατάληψη σχετικά με τη φύση της δράσης δυσφορία

σχετικά με το περιβάλλον της κά (O Sullivan O Sullivan amp Hill 2011 123)

Επίσης αυτό το μοντέλο εντάσσει στην επικοινωνία τις έννοιες της περισσότητας

και της εντροπίας όπου εντροπικό είναι ένα μήνυμα laquoχαμηλής προβλεπτικότηταςraquo

(όπως ένα έργο υψηλής τέχνης) Αντίθετα η περισσότητα είναι σημαντική και

στηρίζεται στο ότι το μήνυμα μπορεί να είναι προβλεπτό και σύμφωνο με τις

επικοινωνιακές συμβάσεις που επιτάσσουν η κοινωνία και η μορφολογία της

γλώσσας και που κάνουν το μήνυμα εύληπτο και άμεσα κατανοητό (Fiske 1992 28-

32) Προφανώς με την προβλεπτικότητα του σήματος αυξανόμενη προς όφελος του

δέκτη η περισσότητα αντισταθμίζει τον θόρυβο ΤΟ σήμα ενδυναμώνεται είτε με την

πραγματοποίηση παρόμοιων δράσεων οπότε η δράση γίνεται οικεία στον δέκτη είτε

εντάσσοντας οικεία στοιχεία στη δράση (O Sullivan O Sullivan amp Hill 2011 123)

22 Κυβερνητικό μοντέλο

Ενώ το γραμμικό μοντέλο επικεντρώνεται στον πομπό και στο μήνυμα το

κυβερνητικό μοντέλο περισσότερο μπιχεϊβιοριστικό προσθέτει και δίνει βαρύτητα

στην αντίδραση του δέκτη προς τον πομπό και στην πραγμάτωση του προορισμού του

μηνύματος την αποδοτικότητά του Έτσι χωρίς να αλλάζει η γραμμικότητα της

επικοινωνίας προστίθεται η έννοια της ανάδρασης (σχ2) και πώς ο πομπός μπορεί εν

δυνάμει να επανατοποθετήσει το μήνυμα ώστε να αυξήσει την περισσότητά του

(Ψύλλα 1991 109) και (Fiske 1992 41)

σχήμα 2

23 Σημειωτική σχολή

Δεδομένου ότι η επικοινωνία στον ανθρώπινο πολιτισμό προϋποθέτει τη χρήση της

γλώσσας καθιστά τις δύο αυτές έννοιες αλληλένδετες (Ψύλλα 1991 108) Η

Σημειωτική σχολή δίνει έμφαση στην επικοινωνία ως παραγωγή νοήματος καθώς και

στην ανάγκη να συγκλίνει το νόημα που παράγεται με αυτό που γίνεται τελικά

αντιληπτό Ο Pierce διαχωρίζει τα στοιχεία του σε laquoα)το σημείο β)αυτό στο οποίο το

σημείο αναφέρεται και γ)αυτοί που χρησιμοποιούν το σημείοraquo (Fiske 1992 61-63) Η

αποκωδικοποίηση του μηνύματος από τον αναγνώστη (τον δέκτη) είναι ενεργητική

και δημιουργική όσο και η κωδικοποίησή του κι αυτό εξαρτάται αρκετά από την

πολιτισμική εμπειρία του Σύμφωνα με τον Pierce είναι laquoτο αποτέλεσμα της

δυναμικής αλληλόδρασης ανάμεσα στο σημείο τον ερμηνευτή και το αντικείμενοraquo

όπου ερμήνευμα είναι το laquoσημασιακό αποτέλεσμαraquo το νόημα που γεννήθηκε από το

σημείο και συνδυάστηκε με την εμπειρία του αντικειμένου που έχει ο τελικός

παραλήπτης του μηνύματος (όπ 64-69) (σχ3) Όλοι οι μελετητές της Σημειωτικής

ανεξάρτητα από ποια σκοπιά εξετάζουν την κωδικοποίηση και την αποκωδικοποίηση

του μηνύματος διαπιστώνουν ότι το νόημα του λεκτικού ή μη-λεκτικού μηνύματος

είναι μια διαδικασία υπό διαπραγμάτευση ανάμεσα στον πομπό και τον δέκτη της

που ως ενεργοί παράγοντες το επηρεάζουν

σχήμα 3

Επίσης απαραίτητη είναι η συμβατική διάσταση των σημείων δηλαδή το κοινό

πλαίσιο κουλτούρας μέσα στο οποίο γίνεται αντιληπτό το μήνυμα ή αντιθέτως αν

δημιουργείται αδράνεια στην επικοινωνία άρα αυτοκατάργησή της (όπ 79) Κατά τη

γνώμη μας μια τέτοια περίπτωση όπου το παραγόμενο μήνυμα δεν ταυτίζεται με το

μήνυμα που αντιλαμβάνεται ο δέκτης λόγω διαφορετικών κοινωνικών καταβολών ή

άλλων συνισταμένων αντικατοπτρίζει αυτό που η γραμμική θεώρηση ονομάζει

laquoθόρυβοraquo αφού παρεμποδίζει το σήμα που δημιούργησε ο μεταδότης να φτάσει

αυτούσιο στον δέκτη

3 Εφαρμογή των μοντέλων σε πραγματική δράση

Η περίπτωση που θα μελετήσουμε είναι ένα εργαστήρι πολιτισμικής εκπαίδευσης

που έγινε την άνοιξη του 2013 στο πλαίσιο της διεύρυνσης των δράσεων του

Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης Η δράση ονομάστηκε laquoΚυριακή στο

Βιομηχανικό Μουσείο Βιο-παραμύθια όχι μηχανικά μα σαν αλήθειαraquo και

προσκαλούσε τα παιδιά του δημοτικού σχολείου να δημιουργήσουν παραμύθια με

αφορμή τα εκθέματα του μουσείου Πραγματοποιήθηκε από την εταιρία

διοργάνωσης δρώμενων πολιτισμού laquoλαλούraquo που ταυτίζεται με την εμψυχώτρια

μετά από πρόσκληση του Συλλόγου φίλων τεχνικού πολιτισμού που

δραστηριοποιείται υπέρ του Μουσείου

Το επικοινωνιακό μοντέλο που εφαρμόστηκε για την προώθηση της εκδήλωσης

διατηρεί εν γένει όλα τα χαρακτηριστικά του γραμμικού μοντέλου κατά Shannon και

Weaver το μοντέλο Laswell περί ταυτότητας των συντεταγμένων της επικοινωνίας

αλλά και στοιχεία από το κυβερνητικό μοντέλο Επίσης σημαντικό ρόλο έπαιξε η

σημειολογία των μηνυμάτων ώστε να απορροφηθεί ο θόρυβος το μήνυμα να γίνει

εύληπτο και η επικοινωνία αποδοτική

31 Η διαδικασία μετάδοσης του μηνύματος από τον πομπό στον δέκτη

Έγινε πολύ προσεκτική διαχείριση στην επιλογή των καναλιών επικοινωνίας σε μια

προσπάθεια να ενημερωθεί το κοινό κυκλωτικά χρησιμοποιώντας ποικίλους πομπούς

για τη μετάδοση του μηνύματος Καταρχήν αυτόματα τέθηκε σε λειτουργία ο

μηχανισμός διάδοσης από στόμα σε στόμα καθώς αυτή είναι η πιο συνηθισμένη

άμεση και αποδεδειγμένα επιτυχημένη μορφή διάδοσης στη Σύρο όπως ίσως και σε

άλλους μικρούς τόπους Έπειτα ενεργοποιήθηκαν όλα τα προσφερόμενα μέσα

έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ραδιόφωνο συμμετοχικό

διαδίκτυο αφίσα Το σήμα του μηνύματος πήρε τη μορφή δελτίων τύπου προς όλες

τις εφημερίδες και τους ραδιοφωνικούς σταθμούς ενώ η επιλογή του λεκτικού και

μη λεκτικού κώδικα της αφίσας έγινε πολύ προσεκτικά με την φιλοτέχνηση της να

εστιάζει στην εικόνα του Βιομηχανικού Μουσείου και τη συσχέτισή του με τα

παραμύθια Στο πλαίσιο της χρήσης του Web1 και Web2 δηλαδή μη διαδραστικών

ηλεκτρονικών σελίδων και του συμμετοχικού διαδικτύου αντιστοίχως (Cormode amp

Krishnamurthy 2008 9) γράφτηκαν ειδικά κείμενα για τους ενημερωτικούς

ιστότοπους που εδρεύουν στη Σύρο τον επίσημο ιστοχώρο του Μουσείου και της

laquoλαλούraquo και για την επικοινωνία μέσω facebook με επαναληπτικές αναρτήσεις στη

σελίδα του Μουσείου και της laquoλαλούraquo αλλά και στις προσωπικές σελίδες των

διοργανωτών Επίσης τα μέλη του συλλόγου έλαβαν ονομαστική προσκλητήρια

επιστολή και προτεραιότητα στη δήλωση συμμετοχής καθώς έχρηζαν ιδιαίτερης

αντιμετώπισης για λόγους δημοσίων σχέσεων Το σήμα διαφορετικό ανάλογα με τον

πομπό ήταν πάντα και εκ προθέσεως της πηγής σε συνάρτηση με τις αρχές της

Σημειωτικής Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να αναγνωρίσουμε τα μοντέλα στο

συγκεκριμένο πολιτιστικό δρώμενο εξετάζοντας αναλυτικά μια εκ των

επικοινωνιακών δράσεων το δελτίο τύπου

32 Το δελτίο τύπου

Η δημοσίευση του δελτίου τύπου έγινε στο πλαίσιο της γραμμικότητας της

επικοινωνίας αν και τελικά αποδείχτηκε ότι τα όρια δεν είναι στεγανά αφού η

ανάδραση προκάλεσε αλλαγές στο περιεχόμενο του αρχικού μηνύματος

321 Στοιχεία γραμμικού μοντέλου

Ο στόχος του εργαστηρίου ήταν διττός εν πρώτοις να δημιουργηθεί η αφορμή να

παραβρεθούν τα παιδιά σε ένα μουσείο που αποτελεί μέρος της ιστορίας τους αλλά

και να εντρυφήσουν στη δομή και τα οφέλη του λαϊκού παραμυθιού Οι στόχοι που

στην έρευνά μας αντιπροσωπεύουν τον προορισμό περιγράφονται στις ανακοινώσεις

τύπου laquoθα δώσει την ευκαιρία στα παιδιά να αγαπήσουν την ιστορία του τόπου τους

μέσα από την ψυχαγωγία και το παιχνίδι να γνωρίσουν το Βιομηχανικό Μουσείο με

βιωματικό τρόπο αναδεικνύοντας - ταυτόχρονα - την αξία του λαϊκού παραμυθιού

Προτείνεται ένας διαδραστικός τρόπος μάθησης που αποσκοπεί στο να νιώσουν το

μουσείο ως δικό τους χώρο μέσω της βιωματικής εμπειρίας φανταστικών ιστοριών

που θα προκύψουν με τη συμμετοχή τους Μέσα από τις αρχές και τη σημειολογία

του μαγικού παραμυθιακού τύπου τα παιδιά εμπνέονται από τα εκθέματα του

μουσείου και δημιουργούν - ως ομάδα - παραμύθια και ιστορίες που αναδεικνύουν

το ιδιαίτερα σημαντικό παρελθόν και τον πολιτισμό του νησιού μαςraquo

(httpwwwsyrostodaygrEvents1878-Kuriaki-sto-Viomixaniko-Mouseio--Vio-

paramuthia-oxi-mixanika-ma-san-alitheiaaspx )

Ως πηγή θεωρούμε τον Σύλλογο φίλων τεχνικού πολιτισμού Ερμούπολης που είχε

την πρόθεση να κάνει το Μουσείο ευρύτερα γνωστό στους πολίτες της Σύρου και

ιδιαίτερα στα παιδιά Οι κάτοικοι του νησιού σαφώς γνωρίζουν την ύπαρξη του

Μουσείου ωστόσο η επισκεψιμότητά του σε τοπικό επίπεδο περιοριζόταν στις

επισκέψεις σχολείων οι διευρυμένες δράσεις θα το έκαναν πιο δημοφιλές άρα έναν

ζωντανό χώρο και όχι μόνο εκθετήριο Επίσης πηγή του επικοινωνιακού σχεδιασμού

μπορεί να θεωρηθεί η εταιρεία laquoλαλούraquo καθώς από την επιτυχία της δράσης θα

εξαρτιόνταν μελλοντικές δράσεις της Οι δύο φορείς συνεργάστηκαν στον

επικοινωνιακό σχεδιασμό Δέκτες ήταν οι γονείς των παιδιών και δευτερευόντως το

σύνολο της τοπικής κοινωνίας

322 Η συνδρομή της Σημειωτικής σχολής

Το κείμενο του δελτίου τύπου ήταν προσεκτικά διατυπωμένο ώστε το ερμήνευμα

να συγκλίνει με το σημείο και με το αντικείμενο έπρεπε το μήνυμα να γίνεται

αντιληπτό από τον μέσο όρο των γονέων βάσει των μορφωτικών και πολιτισμικών

Πίνακας περιεχομένων

Περίληψη 3

Εισαγωγή 4

1 Η έννοια της επικοινωνίας 5

2 Χαρακτηριστικά των πραγματευόμενων επικοινωνιακών μοντέλων 5

21 Γραμμικό μοντέλο 5

22 Κυβερνητικό μοντέλο 6

23 Σημειωτική σχολή 7

3 Εφαρμογή των μοντέλων σε πραγματική δράση 8

31 Η διαδικασία μετάδοσης του μηνύματος από τον πομπό στον δέκτη 8

32 Το δελτίο τύπου 9

321 Στοιχεία γραμμικού μοντέλου 9

322 Η συνδρομή της Σημειωτικής σχολής 9

323 Θόρυβος και ανάδραση 10

Συμπεράσματα 12

Βιβλιογραφία 13

Περίληψη

Ο επικοινωνιακός σχεδιασμός μιας πολιτιστικής δράσης ενδέχεται να φέρει τα

χαρακτηριστικά διαφορετικών μοντέλων επικοινωνίας Η παρούσα εργασία εξετάζει

μια επικοινωνιακή δράση αφού πρώτα προσεγγίσει θεωρητικά τα μοντέλα που

εφαρμόστηκαν σε αυτήν Η δράση εξετάζεται με άξονα το γραμμικό μοντέλο κυρίως

κατά Shannon και Weaver με μνεία στο μοντέλο Laswell Ωστόσο γίνεται εμφανής η

επιρροή από το κυβερνητικό και το συστημικό μοντέλο ενώ δεν παραλείπεται η

σημασία της Σημειωτικής σχολής

Η προσωπική εμπλοκή με την πολιτιστική δράση επέτρεψε την σε βάθος

διερεύνηση της επικοινωνιακής πολιτικής ενώ τα συμπεράσματα αφορούν ένα

ευρύτερο πεδίο πολιτιστικών δράσεων ως πιθανοί τρόποι διαχείρισης της

επικοινωνίας τουλάχιστον σε επαρχιακά μέρη

Εισαγωγή

Η επικοινωνία είναι μια λειτουργία που εφάπτεται σε κάθε κοινωνική δομή Η δε

λεκτική επικοινωνία άμεση και έμμεση καθορίζει τις συντεταγμένες του ανθρώπινου

πολιτισμού σε κάθε έκφανσή του Είναι προφανές ότι έχει εφαρμογή στις

πολιτιστικές δράσεις αποτελώντας νομοτελειακό σύνδεσμο ανάμεσα σε αυτές και το

κοινό τους

Σύγχρονοι μελετητές της επικοινωνιακής διαδικασίας έχουν περιγράψει διάφορα

μοντέλα ανάλογα με την ιστορική συγκυρία και σε συνάρτηση με την επιστημονική

βάση τους Για παράδειγμα το γραμμικό μοντέλο ξεκίνησε από την ανάγκη για

τεχνικώς αποτελεσματική επικοινωνία μέσω τηλεφώνου κατά τον Βrsquo Παγκόσμιο

πόλεμο επιβάλλοντας τη Σχολή της Διαδικασίας (Fiske 1992 23) Την ίδια σχολή

υπηρέτησαν κι άλλοι επιστήμονες παρουσιάζοντας προεκτάσεις του βασικού

μοντέλου ενώ η Κυβερνητκή προσάρτησε στο γραμμικό μοντέλο την έννοια της

ανάδρασης Στον αντίποδα η Σημειωτική Σχολή έκανε μια εντελώς διαφορετική

θεώρηση επικεντρωνόμενη στη γλώσσα και στο ίδιο το μήνυμα αντί της διαδικασίας

μετάδοσής του Τέλος το συστημικό μοντέλο επισημαίνει τον ρόλο του ανθρώπου και

του κοινωνικού του περιβάλλοντος στην επικοινωνία

Ορισμένα από αυτά τα μοντέλα θα απασχολήσουν την παρούσα έρευνά μας

αρχικά ως θεωρητική επισκόπηση και αργότερα διαμέσου μιας μελέτης περίπτωσης

που συγκεντρώνει χαρακτηριστικά τους Πρόκειται για το δελτίο τύπου του

εργαστηρίου πολιτισμικής εκπαίδευσης laquoΚυριακή στο Βιομηχανικό Μουσείο Βιο-

παραμύθια όχι μηχανικά μα σαν αλήθειαraquo με αντικείμενο την παραγωγή

παραμυθιού που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των διευρυμένων δράσεων του

Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης του πλέον σημαντικού μουσείου της ιστορίας

της Σύρου Η πηγή των σχετικών πληροφοριών είναι η προσωπική εμπειρία και

δημοσιεύματα Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρακτική οδήγησε στην αναγνώριση της

θεωρητικής βάσης μέσα από κριτική επισκόπηση και διερευνητική διάθεση

Ο λόγος που επιλέχτηκε η συγκεκριμένη επικοινωνιακή δράση είναι η καινοτομία

του αντικειμένου του εργαστηρίου όσο και στο γεγονός ότι ήταν η πρώτη πολιτιστική

δραστηριότητα με χαρακτήρα εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό πέραν των κλασικών

ξεναγήσεων Η υλοποίηση δράσεων με αυτές τις συνθήκες ήταν προκλητική σε

επίπεδο επικοινωνιακής πολιτικής ιδιαίτερα σε έναν τόπο του οποίου το

ψυχόγραμμα της πολιτιστικής έκφρασης έχει ποικιλομορφία διακυμάνσεις και

αποκλίσεις

1 Η έννοια της επικοινωνίας

Η επικοινωνία ως κοινωνική διαδικασία απαραίτητη για τη μεταβίβαση

μηνυμάτων μεταξύ των ανθρώπων είναι πέραν της απλής πληροφόρησης αφού σε

αυτήν ενυπάρχουν ψυχολογικές λειτουργίες που εξαρτώνται από τις συνθήκες και τα

μέσα μετάδοσης Μάλιστα σύμφωνα με το συστημικό μοντέλο laquoτο πεδίο της

επικοινωνίας σαν μια διαδικασία ψυχοκοινωνικών και συγκινησιακών λειτουργιών

καθώς και σαν πεδίο πολιτικών και πολιτισμικών διεργασιών είναι τεράστιοraquo (Ψύλλα

1991 106110) Η κουλτούρα κάθε κοινωνικής ομάδας ή υποομάδας είναι

διαφορετική κι αυτό καθορίζει τον τρόπο επικοινωνίας μαζί της Για να γίνει

κατανοητό το μήνυμα χρειάζεται να διαφοροποιηθούν οι επικοινωνιακές φόρμες

ώστε αντανακλούν την κοινωνική πραγματικότητα (Hooper-Greenhill 1995 34) Το

σύστημα αξιών το μορφωτικό και πολιτιστικό επίπεδο των ανθρώπων στους οποίους

απευθύνεται το μήνυμα πρέπει να συνυπολογίζεται όταν επιχειρείται επικοινωνία

Σε αυτή τη βάση στοιχειοθετήθηκαν όλα τα επικοινωνιακά μοντέλα Επειδή οι

πυρήνες ενδιαφέροντος του θεωρητικού τους υπόβαθρου ποικίλλουν στην πράξη

μπορούν να εφαρμοστούν συνδυαστικά Ο σύγχρονος τρόπος επικοινωνιακού

σχεδιασμού μιας πολιτιστικής δράσης εμπεριέχει συνήθως στοιχεία από διαφορετικά

μοντέλα

2 Χαρακτηριστικά των πραγματευόμενων επικοινωνιακών μοντέλων

21 Γραμμικό μοντέλο

Το μοντέλο γραμμικής επικοινωνίας κατά Shannon και Weaver ερμηνεύει την

επικοινωνία ως μετάδοση μηνυμάτων (Fiske 1992 23) η οποία ακολουθεί την πορεία

που φαίνεται στο παρακάτω σχήμα

σχήμα 1

Το μήνυμα της επικοινωνίας φέρει το νόημα που επιδιώκεται να μεταδοθεί και

είναι το αντικείμενο της επικοινωνίας Ξεκινάει από την πηγή δηλαδή τον εμπνευστή

και παραγωγό της πληροφορίας Ο μεταδότης ή πομπός μετατρέπει το μήνυμα σε

σήμα τη φυσική οντότητα του μηνύματος (όπ 26) το οποίο μεταφέρει μέσω του

καναλιού στον δέκτη ώστε να βρει τον τελικό προορισμό του Ως κανάλι ορίζουμε τα

μέσα με τα οποία μεταφέρεται το σήμα όπως τα παραστατικά (φωνή σώμα κά) τα

αναπαραστατικά που προκύπτουν από τις πολιτισμικές και αισθητικές δεξιότητες και

τα μηχανικά που είναι συνυφασμένα με την τεχνολογία (τηλέφωνο ραδιόφωνο

τηλεόραση διαδίκτυο κά) (όπ3637) Το σήμα κωδικοποιείται από την πηγή αλλά

στην διαδρομή προς τον προορισμό μέσα στο κανάλι αποκωδικοποιείται (O Sullivan

O Sullivan amp Hill 2011 122) Συμπληρωματικά το μοντέλο Lasswell μέσα από τις

ερωτήσεις ldquoποιοςrdquo ldquoλέει τιrdquo ldquoμε ποιο κανάλιrdquo ldquoσε ποιονrdquo και ldquoμε τι αποτέλεσμαrdquo

δίνει έμφαση στην επίδραση των λειτουργιών αυτών στον δέκτη κατά τη διαδικασία

laquoΑν αλλάξει κανείς κάποιο από αυτά τα στοιχεία θα αλλάξει και την επίδρασηraquo

(Fiske 1992 51)

Ωστόσο προκειμένου το μήνυμα που δημιούργησε ο πομπός να ταυτίζεται με αυτό

που λαμβάνει ο δέκτης είναι απαραίτητο να έχει εξαλειφθεί η λειτουργία του

θορύβου δηλαδή οι παντός τύπου παράγοντες που παρεμβάλλονται στην πορεία του

αρχικά παραγόμενου μηνύματος προς τον προορισμό του παρά την πρόθεση της

πηγής και αλλοιώνοντας το (όπ 2728) Ειδικά για μια πολιτιστική δραστηριότητα

θόρυβος μπορεί να θεωρηθεί κάθε εσωτερικό και εξωτερικό εμπόδιο στην απόλαυση

μιας πολιτιστικής δράσης όπως ένα δυσνόητο κείμενο η μη οικειότητα με μια νέα

φόρμα ή δραστηριότητα προκατάληψη σχετικά με τη φύση της δράσης δυσφορία

σχετικά με το περιβάλλον της κά (O Sullivan O Sullivan amp Hill 2011 123)

Επίσης αυτό το μοντέλο εντάσσει στην επικοινωνία τις έννοιες της περισσότητας

και της εντροπίας όπου εντροπικό είναι ένα μήνυμα laquoχαμηλής προβλεπτικότηταςraquo

(όπως ένα έργο υψηλής τέχνης) Αντίθετα η περισσότητα είναι σημαντική και

στηρίζεται στο ότι το μήνυμα μπορεί να είναι προβλεπτό και σύμφωνο με τις

επικοινωνιακές συμβάσεις που επιτάσσουν η κοινωνία και η μορφολογία της

γλώσσας και που κάνουν το μήνυμα εύληπτο και άμεσα κατανοητό (Fiske 1992 28-

32) Προφανώς με την προβλεπτικότητα του σήματος αυξανόμενη προς όφελος του

δέκτη η περισσότητα αντισταθμίζει τον θόρυβο ΤΟ σήμα ενδυναμώνεται είτε με την

πραγματοποίηση παρόμοιων δράσεων οπότε η δράση γίνεται οικεία στον δέκτη είτε

εντάσσοντας οικεία στοιχεία στη δράση (O Sullivan O Sullivan amp Hill 2011 123)

22 Κυβερνητικό μοντέλο

Ενώ το γραμμικό μοντέλο επικεντρώνεται στον πομπό και στο μήνυμα το

κυβερνητικό μοντέλο περισσότερο μπιχεϊβιοριστικό προσθέτει και δίνει βαρύτητα

στην αντίδραση του δέκτη προς τον πομπό και στην πραγμάτωση του προορισμού του

μηνύματος την αποδοτικότητά του Έτσι χωρίς να αλλάζει η γραμμικότητα της

επικοινωνίας προστίθεται η έννοια της ανάδρασης (σχ2) και πώς ο πομπός μπορεί εν

δυνάμει να επανατοποθετήσει το μήνυμα ώστε να αυξήσει την περισσότητά του

(Ψύλλα 1991 109) και (Fiske 1992 41)

σχήμα 2

23 Σημειωτική σχολή

Δεδομένου ότι η επικοινωνία στον ανθρώπινο πολιτισμό προϋποθέτει τη χρήση της

γλώσσας καθιστά τις δύο αυτές έννοιες αλληλένδετες (Ψύλλα 1991 108) Η

Σημειωτική σχολή δίνει έμφαση στην επικοινωνία ως παραγωγή νοήματος καθώς και

στην ανάγκη να συγκλίνει το νόημα που παράγεται με αυτό που γίνεται τελικά

αντιληπτό Ο Pierce διαχωρίζει τα στοιχεία του σε laquoα)το σημείο β)αυτό στο οποίο το

σημείο αναφέρεται και γ)αυτοί που χρησιμοποιούν το σημείοraquo (Fiske 1992 61-63) Η

αποκωδικοποίηση του μηνύματος από τον αναγνώστη (τον δέκτη) είναι ενεργητική

και δημιουργική όσο και η κωδικοποίησή του κι αυτό εξαρτάται αρκετά από την

πολιτισμική εμπειρία του Σύμφωνα με τον Pierce είναι laquoτο αποτέλεσμα της

δυναμικής αλληλόδρασης ανάμεσα στο σημείο τον ερμηνευτή και το αντικείμενοraquo

όπου ερμήνευμα είναι το laquoσημασιακό αποτέλεσμαraquo το νόημα που γεννήθηκε από το

σημείο και συνδυάστηκε με την εμπειρία του αντικειμένου που έχει ο τελικός

παραλήπτης του μηνύματος (όπ 64-69) (σχ3) Όλοι οι μελετητές της Σημειωτικής

ανεξάρτητα από ποια σκοπιά εξετάζουν την κωδικοποίηση και την αποκωδικοποίηση

του μηνύματος διαπιστώνουν ότι το νόημα του λεκτικού ή μη-λεκτικού μηνύματος

είναι μια διαδικασία υπό διαπραγμάτευση ανάμεσα στον πομπό και τον δέκτη της

που ως ενεργοί παράγοντες το επηρεάζουν

σχήμα 3

Επίσης απαραίτητη είναι η συμβατική διάσταση των σημείων δηλαδή το κοινό

πλαίσιο κουλτούρας μέσα στο οποίο γίνεται αντιληπτό το μήνυμα ή αντιθέτως αν

δημιουργείται αδράνεια στην επικοινωνία άρα αυτοκατάργησή της (όπ 79) Κατά τη

γνώμη μας μια τέτοια περίπτωση όπου το παραγόμενο μήνυμα δεν ταυτίζεται με το

μήνυμα που αντιλαμβάνεται ο δέκτης λόγω διαφορετικών κοινωνικών καταβολών ή

άλλων συνισταμένων αντικατοπτρίζει αυτό που η γραμμική θεώρηση ονομάζει

laquoθόρυβοraquo αφού παρεμποδίζει το σήμα που δημιούργησε ο μεταδότης να φτάσει

αυτούσιο στον δέκτη

3 Εφαρμογή των μοντέλων σε πραγματική δράση

Η περίπτωση που θα μελετήσουμε είναι ένα εργαστήρι πολιτισμικής εκπαίδευσης

που έγινε την άνοιξη του 2013 στο πλαίσιο της διεύρυνσης των δράσεων του

Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης Η δράση ονομάστηκε laquoΚυριακή στο

Βιομηχανικό Μουσείο Βιο-παραμύθια όχι μηχανικά μα σαν αλήθειαraquo και

προσκαλούσε τα παιδιά του δημοτικού σχολείου να δημιουργήσουν παραμύθια με

αφορμή τα εκθέματα του μουσείου Πραγματοποιήθηκε από την εταιρία

διοργάνωσης δρώμενων πολιτισμού laquoλαλούraquo που ταυτίζεται με την εμψυχώτρια

μετά από πρόσκληση του Συλλόγου φίλων τεχνικού πολιτισμού που

δραστηριοποιείται υπέρ του Μουσείου

Το επικοινωνιακό μοντέλο που εφαρμόστηκε για την προώθηση της εκδήλωσης

διατηρεί εν γένει όλα τα χαρακτηριστικά του γραμμικού μοντέλου κατά Shannon και

Weaver το μοντέλο Laswell περί ταυτότητας των συντεταγμένων της επικοινωνίας

αλλά και στοιχεία από το κυβερνητικό μοντέλο Επίσης σημαντικό ρόλο έπαιξε η

σημειολογία των μηνυμάτων ώστε να απορροφηθεί ο θόρυβος το μήνυμα να γίνει

εύληπτο και η επικοινωνία αποδοτική

31 Η διαδικασία μετάδοσης του μηνύματος από τον πομπό στον δέκτη

Έγινε πολύ προσεκτική διαχείριση στην επιλογή των καναλιών επικοινωνίας σε μια

προσπάθεια να ενημερωθεί το κοινό κυκλωτικά χρησιμοποιώντας ποικίλους πομπούς

για τη μετάδοση του μηνύματος Καταρχήν αυτόματα τέθηκε σε λειτουργία ο

μηχανισμός διάδοσης από στόμα σε στόμα καθώς αυτή είναι η πιο συνηθισμένη

άμεση και αποδεδειγμένα επιτυχημένη μορφή διάδοσης στη Σύρο όπως ίσως και σε

άλλους μικρούς τόπους Έπειτα ενεργοποιήθηκαν όλα τα προσφερόμενα μέσα

έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ραδιόφωνο συμμετοχικό

διαδίκτυο αφίσα Το σήμα του μηνύματος πήρε τη μορφή δελτίων τύπου προς όλες

τις εφημερίδες και τους ραδιοφωνικούς σταθμούς ενώ η επιλογή του λεκτικού και

μη λεκτικού κώδικα της αφίσας έγινε πολύ προσεκτικά με την φιλοτέχνηση της να

εστιάζει στην εικόνα του Βιομηχανικού Μουσείου και τη συσχέτισή του με τα

παραμύθια Στο πλαίσιο της χρήσης του Web1 και Web2 δηλαδή μη διαδραστικών

ηλεκτρονικών σελίδων και του συμμετοχικού διαδικτύου αντιστοίχως (Cormode amp

Krishnamurthy 2008 9) γράφτηκαν ειδικά κείμενα για τους ενημερωτικούς

ιστότοπους που εδρεύουν στη Σύρο τον επίσημο ιστοχώρο του Μουσείου και της

laquoλαλούraquo και για την επικοινωνία μέσω facebook με επαναληπτικές αναρτήσεις στη

σελίδα του Μουσείου και της laquoλαλούraquo αλλά και στις προσωπικές σελίδες των

διοργανωτών Επίσης τα μέλη του συλλόγου έλαβαν ονομαστική προσκλητήρια

επιστολή και προτεραιότητα στη δήλωση συμμετοχής καθώς έχρηζαν ιδιαίτερης

αντιμετώπισης για λόγους δημοσίων σχέσεων Το σήμα διαφορετικό ανάλογα με τον

πομπό ήταν πάντα και εκ προθέσεως της πηγής σε συνάρτηση με τις αρχές της

Σημειωτικής Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να αναγνωρίσουμε τα μοντέλα στο

συγκεκριμένο πολιτιστικό δρώμενο εξετάζοντας αναλυτικά μια εκ των

επικοινωνιακών δράσεων το δελτίο τύπου

32 Το δελτίο τύπου

Η δημοσίευση του δελτίου τύπου έγινε στο πλαίσιο της γραμμικότητας της

επικοινωνίας αν και τελικά αποδείχτηκε ότι τα όρια δεν είναι στεγανά αφού η

ανάδραση προκάλεσε αλλαγές στο περιεχόμενο του αρχικού μηνύματος

321 Στοιχεία γραμμικού μοντέλου

Ο στόχος του εργαστηρίου ήταν διττός εν πρώτοις να δημιουργηθεί η αφορμή να

παραβρεθούν τα παιδιά σε ένα μουσείο που αποτελεί μέρος της ιστορίας τους αλλά

και να εντρυφήσουν στη δομή και τα οφέλη του λαϊκού παραμυθιού Οι στόχοι που

στην έρευνά μας αντιπροσωπεύουν τον προορισμό περιγράφονται στις ανακοινώσεις

τύπου laquoθα δώσει την ευκαιρία στα παιδιά να αγαπήσουν την ιστορία του τόπου τους

μέσα από την ψυχαγωγία και το παιχνίδι να γνωρίσουν το Βιομηχανικό Μουσείο με

βιωματικό τρόπο αναδεικνύοντας - ταυτόχρονα - την αξία του λαϊκού παραμυθιού

Προτείνεται ένας διαδραστικός τρόπος μάθησης που αποσκοπεί στο να νιώσουν το

μουσείο ως δικό τους χώρο μέσω της βιωματικής εμπειρίας φανταστικών ιστοριών

που θα προκύψουν με τη συμμετοχή τους Μέσα από τις αρχές και τη σημειολογία

του μαγικού παραμυθιακού τύπου τα παιδιά εμπνέονται από τα εκθέματα του

μουσείου και δημιουργούν - ως ομάδα - παραμύθια και ιστορίες που αναδεικνύουν

το ιδιαίτερα σημαντικό παρελθόν και τον πολιτισμό του νησιού μαςraquo

(httpwwwsyrostodaygrEvents1878-Kuriaki-sto-Viomixaniko-Mouseio--Vio-

paramuthia-oxi-mixanika-ma-san-alitheiaaspx )

Ως πηγή θεωρούμε τον Σύλλογο φίλων τεχνικού πολιτισμού Ερμούπολης που είχε

την πρόθεση να κάνει το Μουσείο ευρύτερα γνωστό στους πολίτες της Σύρου και

ιδιαίτερα στα παιδιά Οι κάτοικοι του νησιού σαφώς γνωρίζουν την ύπαρξη του

Μουσείου ωστόσο η επισκεψιμότητά του σε τοπικό επίπεδο περιοριζόταν στις

επισκέψεις σχολείων οι διευρυμένες δράσεις θα το έκαναν πιο δημοφιλές άρα έναν

ζωντανό χώρο και όχι μόνο εκθετήριο Επίσης πηγή του επικοινωνιακού σχεδιασμού

μπορεί να θεωρηθεί η εταιρεία laquoλαλούraquo καθώς από την επιτυχία της δράσης θα

εξαρτιόνταν μελλοντικές δράσεις της Οι δύο φορείς συνεργάστηκαν στον

επικοινωνιακό σχεδιασμό Δέκτες ήταν οι γονείς των παιδιών και δευτερευόντως το

σύνολο της τοπικής κοινωνίας

322 Η συνδρομή της Σημειωτικής σχολής

Το κείμενο του δελτίου τύπου ήταν προσεκτικά διατυπωμένο ώστε το ερμήνευμα

να συγκλίνει με το σημείο και με το αντικείμενο έπρεπε το μήνυμα να γίνεται

αντιληπτό από τον μέσο όρο των γονέων βάσει των μορφωτικών και πολιτισμικών

Περίληψη

Ο επικοινωνιακός σχεδιασμός μιας πολιτιστικής δράσης ενδέχεται να φέρει τα

χαρακτηριστικά διαφορετικών μοντέλων επικοινωνίας Η παρούσα εργασία εξετάζει

μια επικοινωνιακή δράση αφού πρώτα προσεγγίσει θεωρητικά τα μοντέλα που

εφαρμόστηκαν σε αυτήν Η δράση εξετάζεται με άξονα το γραμμικό μοντέλο κυρίως

κατά Shannon και Weaver με μνεία στο μοντέλο Laswell Ωστόσο γίνεται εμφανής η

επιρροή από το κυβερνητικό και το συστημικό μοντέλο ενώ δεν παραλείπεται η

σημασία της Σημειωτικής σχολής

Η προσωπική εμπλοκή με την πολιτιστική δράση επέτρεψε την σε βάθος

διερεύνηση της επικοινωνιακής πολιτικής ενώ τα συμπεράσματα αφορούν ένα

ευρύτερο πεδίο πολιτιστικών δράσεων ως πιθανοί τρόποι διαχείρισης της

επικοινωνίας τουλάχιστον σε επαρχιακά μέρη

Εισαγωγή

Η επικοινωνία είναι μια λειτουργία που εφάπτεται σε κάθε κοινωνική δομή Η δε

λεκτική επικοινωνία άμεση και έμμεση καθορίζει τις συντεταγμένες του ανθρώπινου

πολιτισμού σε κάθε έκφανσή του Είναι προφανές ότι έχει εφαρμογή στις

πολιτιστικές δράσεις αποτελώντας νομοτελειακό σύνδεσμο ανάμεσα σε αυτές και το

κοινό τους

Σύγχρονοι μελετητές της επικοινωνιακής διαδικασίας έχουν περιγράψει διάφορα

μοντέλα ανάλογα με την ιστορική συγκυρία και σε συνάρτηση με την επιστημονική

βάση τους Για παράδειγμα το γραμμικό μοντέλο ξεκίνησε από την ανάγκη για

τεχνικώς αποτελεσματική επικοινωνία μέσω τηλεφώνου κατά τον Βrsquo Παγκόσμιο

πόλεμο επιβάλλοντας τη Σχολή της Διαδικασίας (Fiske 1992 23) Την ίδια σχολή

υπηρέτησαν κι άλλοι επιστήμονες παρουσιάζοντας προεκτάσεις του βασικού

μοντέλου ενώ η Κυβερνητκή προσάρτησε στο γραμμικό μοντέλο την έννοια της

ανάδρασης Στον αντίποδα η Σημειωτική Σχολή έκανε μια εντελώς διαφορετική

θεώρηση επικεντρωνόμενη στη γλώσσα και στο ίδιο το μήνυμα αντί της διαδικασίας

μετάδοσής του Τέλος το συστημικό μοντέλο επισημαίνει τον ρόλο του ανθρώπου και

του κοινωνικού του περιβάλλοντος στην επικοινωνία

Ορισμένα από αυτά τα μοντέλα θα απασχολήσουν την παρούσα έρευνά μας

αρχικά ως θεωρητική επισκόπηση και αργότερα διαμέσου μιας μελέτης περίπτωσης

που συγκεντρώνει χαρακτηριστικά τους Πρόκειται για το δελτίο τύπου του

εργαστηρίου πολιτισμικής εκπαίδευσης laquoΚυριακή στο Βιομηχανικό Μουσείο Βιο-

παραμύθια όχι μηχανικά μα σαν αλήθειαraquo με αντικείμενο την παραγωγή

παραμυθιού που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των διευρυμένων δράσεων του

Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης του πλέον σημαντικού μουσείου της ιστορίας

της Σύρου Η πηγή των σχετικών πληροφοριών είναι η προσωπική εμπειρία και

δημοσιεύματα Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρακτική οδήγησε στην αναγνώριση της

θεωρητικής βάσης μέσα από κριτική επισκόπηση και διερευνητική διάθεση

Ο λόγος που επιλέχτηκε η συγκεκριμένη επικοινωνιακή δράση είναι η καινοτομία

του αντικειμένου του εργαστηρίου όσο και στο γεγονός ότι ήταν η πρώτη πολιτιστική

δραστηριότητα με χαρακτήρα εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό πέραν των κλασικών

ξεναγήσεων Η υλοποίηση δράσεων με αυτές τις συνθήκες ήταν προκλητική σε

επίπεδο επικοινωνιακής πολιτικής ιδιαίτερα σε έναν τόπο του οποίου το

ψυχόγραμμα της πολιτιστικής έκφρασης έχει ποικιλομορφία διακυμάνσεις και

αποκλίσεις

1 Η έννοια της επικοινωνίας

Η επικοινωνία ως κοινωνική διαδικασία απαραίτητη για τη μεταβίβαση

μηνυμάτων μεταξύ των ανθρώπων είναι πέραν της απλής πληροφόρησης αφού σε

αυτήν ενυπάρχουν ψυχολογικές λειτουργίες που εξαρτώνται από τις συνθήκες και τα

μέσα μετάδοσης Μάλιστα σύμφωνα με το συστημικό μοντέλο laquoτο πεδίο της

επικοινωνίας σαν μια διαδικασία ψυχοκοινωνικών και συγκινησιακών λειτουργιών

καθώς και σαν πεδίο πολιτικών και πολιτισμικών διεργασιών είναι τεράστιοraquo (Ψύλλα

1991 106110) Η κουλτούρα κάθε κοινωνικής ομάδας ή υποομάδας είναι

διαφορετική κι αυτό καθορίζει τον τρόπο επικοινωνίας μαζί της Για να γίνει

κατανοητό το μήνυμα χρειάζεται να διαφοροποιηθούν οι επικοινωνιακές φόρμες

ώστε αντανακλούν την κοινωνική πραγματικότητα (Hooper-Greenhill 1995 34) Το

σύστημα αξιών το μορφωτικό και πολιτιστικό επίπεδο των ανθρώπων στους οποίους

απευθύνεται το μήνυμα πρέπει να συνυπολογίζεται όταν επιχειρείται επικοινωνία

Σε αυτή τη βάση στοιχειοθετήθηκαν όλα τα επικοινωνιακά μοντέλα Επειδή οι

πυρήνες ενδιαφέροντος του θεωρητικού τους υπόβαθρου ποικίλλουν στην πράξη

μπορούν να εφαρμοστούν συνδυαστικά Ο σύγχρονος τρόπος επικοινωνιακού

σχεδιασμού μιας πολιτιστικής δράσης εμπεριέχει συνήθως στοιχεία από διαφορετικά

μοντέλα

2 Χαρακτηριστικά των πραγματευόμενων επικοινωνιακών μοντέλων

21 Γραμμικό μοντέλο

Το μοντέλο γραμμικής επικοινωνίας κατά Shannon και Weaver ερμηνεύει την

επικοινωνία ως μετάδοση μηνυμάτων (Fiske 1992 23) η οποία ακολουθεί την πορεία

που φαίνεται στο παρακάτω σχήμα

σχήμα 1

Το μήνυμα της επικοινωνίας φέρει το νόημα που επιδιώκεται να μεταδοθεί και

είναι το αντικείμενο της επικοινωνίας Ξεκινάει από την πηγή δηλαδή τον εμπνευστή

και παραγωγό της πληροφορίας Ο μεταδότης ή πομπός μετατρέπει το μήνυμα σε

σήμα τη φυσική οντότητα του μηνύματος (όπ 26) το οποίο μεταφέρει μέσω του

καναλιού στον δέκτη ώστε να βρει τον τελικό προορισμό του Ως κανάλι ορίζουμε τα

μέσα με τα οποία μεταφέρεται το σήμα όπως τα παραστατικά (φωνή σώμα κά) τα

αναπαραστατικά που προκύπτουν από τις πολιτισμικές και αισθητικές δεξιότητες και

τα μηχανικά που είναι συνυφασμένα με την τεχνολογία (τηλέφωνο ραδιόφωνο

τηλεόραση διαδίκτυο κά) (όπ3637) Το σήμα κωδικοποιείται από την πηγή αλλά

στην διαδρομή προς τον προορισμό μέσα στο κανάλι αποκωδικοποιείται (O Sullivan

O Sullivan amp Hill 2011 122) Συμπληρωματικά το μοντέλο Lasswell μέσα από τις

ερωτήσεις ldquoποιοςrdquo ldquoλέει τιrdquo ldquoμε ποιο κανάλιrdquo ldquoσε ποιονrdquo και ldquoμε τι αποτέλεσμαrdquo

δίνει έμφαση στην επίδραση των λειτουργιών αυτών στον δέκτη κατά τη διαδικασία

laquoΑν αλλάξει κανείς κάποιο από αυτά τα στοιχεία θα αλλάξει και την επίδρασηraquo

(Fiske 1992 51)

Ωστόσο προκειμένου το μήνυμα που δημιούργησε ο πομπός να ταυτίζεται με αυτό

που λαμβάνει ο δέκτης είναι απαραίτητο να έχει εξαλειφθεί η λειτουργία του

θορύβου δηλαδή οι παντός τύπου παράγοντες που παρεμβάλλονται στην πορεία του

αρχικά παραγόμενου μηνύματος προς τον προορισμό του παρά την πρόθεση της

πηγής και αλλοιώνοντας το (όπ 2728) Ειδικά για μια πολιτιστική δραστηριότητα

θόρυβος μπορεί να θεωρηθεί κάθε εσωτερικό και εξωτερικό εμπόδιο στην απόλαυση

μιας πολιτιστικής δράσης όπως ένα δυσνόητο κείμενο η μη οικειότητα με μια νέα

φόρμα ή δραστηριότητα προκατάληψη σχετικά με τη φύση της δράσης δυσφορία

σχετικά με το περιβάλλον της κά (O Sullivan O Sullivan amp Hill 2011 123)

Επίσης αυτό το μοντέλο εντάσσει στην επικοινωνία τις έννοιες της περισσότητας

και της εντροπίας όπου εντροπικό είναι ένα μήνυμα laquoχαμηλής προβλεπτικότηταςraquo

(όπως ένα έργο υψηλής τέχνης) Αντίθετα η περισσότητα είναι σημαντική και

στηρίζεται στο ότι το μήνυμα μπορεί να είναι προβλεπτό και σύμφωνο με τις

επικοινωνιακές συμβάσεις που επιτάσσουν η κοινωνία και η μορφολογία της

γλώσσας και που κάνουν το μήνυμα εύληπτο και άμεσα κατανοητό (Fiske 1992 28-

32) Προφανώς με την προβλεπτικότητα του σήματος αυξανόμενη προς όφελος του

δέκτη η περισσότητα αντισταθμίζει τον θόρυβο ΤΟ σήμα ενδυναμώνεται είτε με την

πραγματοποίηση παρόμοιων δράσεων οπότε η δράση γίνεται οικεία στον δέκτη είτε

εντάσσοντας οικεία στοιχεία στη δράση (O Sullivan O Sullivan amp Hill 2011 123)

22 Κυβερνητικό μοντέλο

Ενώ το γραμμικό μοντέλο επικεντρώνεται στον πομπό και στο μήνυμα το

κυβερνητικό μοντέλο περισσότερο μπιχεϊβιοριστικό προσθέτει και δίνει βαρύτητα

στην αντίδραση του δέκτη προς τον πομπό και στην πραγμάτωση του προορισμού του

μηνύματος την αποδοτικότητά του Έτσι χωρίς να αλλάζει η γραμμικότητα της

επικοινωνίας προστίθεται η έννοια της ανάδρασης (σχ2) και πώς ο πομπός μπορεί εν

δυνάμει να επανατοποθετήσει το μήνυμα ώστε να αυξήσει την περισσότητά του

(Ψύλλα 1991 109) και (Fiske 1992 41)

σχήμα 2

23 Σημειωτική σχολή

Δεδομένου ότι η επικοινωνία στον ανθρώπινο πολιτισμό προϋποθέτει τη χρήση της

γλώσσας καθιστά τις δύο αυτές έννοιες αλληλένδετες (Ψύλλα 1991 108) Η

Σημειωτική σχολή δίνει έμφαση στην επικοινωνία ως παραγωγή νοήματος καθώς και

στην ανάγκη να συγκλίνει το νόημα που παράγεται με αυτό που γίνεται τελικά

αντιληπτό Ο Pierce διαχωρίζει τα στοιχεία του σε laquoα)το σημείο β)αυτό στο οποίο το

σημείο αναφέρεται και γ)αυτοί που χρησιμοποιούν το σημείοraquo (Fiske 1992 61-63) Η

αποκωδικοποίηση του μηνύματος από τον αναγνώστη (τον δέκτη) είναι ενεργητική

και δημιουργική όσο και η κωδικοποίησή του κι αυτό εξαρτάται αρκετά από την

πολιτισμική εμπειρία του Σύμφωνα με τον Pierce είναι laquoτο αποτέλεσμα της

δυναμικής αλληλόδρασης ανάμεσα στο σημείο τον ερμηνευτή και το αντικείμενοraquo

όπου ερμήνευμα είναι το laquoσημασιακό αποτέλεσμαraquo το νόημα που γεννήθηκε από το

σημείο και συνδυάστηκε με την εμπειρία του αντικειμένου που έχει ο τελικός

παραλήπτης του μηνύματος (όπ 64-69) (σχ3) Όλοι οι μελετητές της Σημειωτικής

ανεξάρτητα από ποια σκοπιά εξετάζουν την κωδικοποίηση και την αποκωδικοποίηση

του μηνύματος διαπιστώνουν ότι το νόημα του λεκτικού ή μη-λεκτικού μηνύματος

είναι μια διαδικασία υπό διαπραγμάτευση ανάμεσα στον πομπό και τον δέκτη της

που ως ενεργοί παράγοντες το επηρεάζουν

σχήμα 3

Επίσης απαραίτητη είναι η συμβατική διάσταση των σημείων δηλαδή το κοινό

πλαίσιο κουλτούρας μέσα στο οποίο γίνεται αντιληπτό το μήνυμα ή αντιθέτως αν

δημιουργείται αδράνεια στην επικοινωνία άρα αυτοκατάργησή της (όπ 79) Κατά τη

γνώμη μας μια τέτοια περίπτωση όπου το παραγόμενο μήνυμα δεν ταυτίζεται με το

μήνυμα που αντιλαμβάνεται ο δέκτης λόγω διαφορετικών κοινωνικών καταβολών ή

άλλων συνισταμένων αντικατοπτρίζει αυτό που η γραμμική θεώρηση ονομάζει

laquoθόρυβοraquo αφού παρεμποδίζει το σήμα που δημιούργησε ο μεταδότης να φτάσει

αυτούσιο στον δέκτη

3 Εφαρμογή των μοντέλων σε πραγματική δράση

Η περίπτωση που θα μελετήσουμε είναι ένα εργαστήρι πολιτισμικής εκπαίδευσης

που έγινε την άνοιξη του 2013 στο πλαίσιο της διεύρυνσης των δράσεων του

Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης Η δράση ονομάστηκε laquoΚυριακή στο

Βιομηχανικό Μουσείο Βιο-παραμύθια όχι μηχανικά μα σαν αλήθειαraquo και

προσκαλούσε τα παιδιά του δημοτικού σχολείου να δημιουργήσουν παραμύθια με

αφορμή τα εκθέματα του μουσείου Πραγματοποιήθηκε από την εταιρία

διοργάνωσης δρώμενων πολιτισμού laquoλαλούraquo που ταυτίζεται με την εμψυχώτρια

μετά από πρόσκληση του Συλλόγου φίλων τεχνικού πολιτισμού που

δραστηριοποιείται υπέρ του Μουσείου

Το επικοινωνιακό μοντέλο που εφαρμόστηκε για την προώθηση της εκδήλωσης

διατηρεί εν γένει όλα τα χαρακτηριστικά του γραμμικού μοντέλου κατά Shannon και

Weaver το μοντέλο Laswell περί ταυτότητας των συντεταγμένων της επικοινωνίας

αλλά και στοιχεία από το κυβερνητικό μοντέλο Επίσης σημαντικό ρόλο έπαιξε η

σημειολογία των μηνυμάτων ώστε να απορροφηθεί ο θόρυβος το μήνυμα να γίνει

εύληπτο και η επικοινωνία αποδοτική

31 Η διαδικασία μετάδοσης του μηνύματος από τον πομπό στον δέκτη

Έγινε πολύ προσεκτική διαχείριση στην επιλογή των καναλιών επικοινωνίας σε μια

προσπάθεια να ενημερωθεί το κοινό κυκλωτικά χρησιμοποιώντας ποικίλους πομπούς

για τη μετάδοση του μηνύματος Καταρχήν αυτόματα τέθηκε σε λειτουργία ο

μηχανισμός διάδοσης από στόμα σε στόμα καθώς αυτή είναι η πιο συνηθισμένη

άμεση και αποδεδειγμένα επιτυχημένη μορφή διάδοσης στη Σύρο όπως ίσως και σε

άλλους μικρούς τόπους Έπειτα ενεργοποιήθηκαν όλα τα προσφερόμενα μέσα

έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ραδιόφωνο συμμετοχικό

διαδίκτυο αφίσα Το σήμα του μηνύματος πήρε τη μορφή δελτίων τύπου προς όλες

τις εφημερίδες και τους ραδιοφωνικούς σταθμούς ενώ η επιλογή του λεκτικού και

μη λεκτικού κώδικα της αφίσας έγινε πολύ προσεκτικά με την φιλοτέχνηση της να

εστιάζει στην εικόνα του Βιομηχανικού Μουσείου και τη συσχέτισή του με τα

παραμύθια Στο πλαίσιο της χρήσης του Web1 και Web2 δηλαδή μη διαδραστικών

ηλεκτρονικών σελίδων και του συμμετοχικού διαδικτύου αντιστοίχως (Cormode amp

Krishnamurthy 2008 9) γράφτηκαν ειδικά κείμενα για τους ενημερωτικούς

ιστότοπους που εδρεύουν στη Σύρο τον επίσημο ιστοχώρο του Μουσείου και της

laquoλαλούraquo και για την επικοινωνία μέσω facebook με επαναληπτικές αναρτήσεις στη

σελίδα του Μουσείου και της laquoλαλούraquo αλλά και στις προσωπικές σελίδες των

διοργανωτών Επίσης τα μέλη του συλλόγου έλαβαν ονομαστική προσκλητήρια

επιστολή και προτεραιότητα στη δήλωση συμμετοχής καθώς έχρηζαν ιδιαίτερης

αντιμετώπισης για λόγους δημοσίων σχέσεων Το σήμα διαφορετικό ανάλογα με τον

πομπό ήταν πάντα και εκ προθέσεως της πηγής σε συνάρτηση με τις αρχές της

Σημειωτικής Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να αναγνωρίσουμε τα μοντέλα στο

συγκεκριμένο πολιτιστικό δρώμενο εξετάζοντας αναλυτικά μια εκ των

επικοινωνιακών δράσεων το δελτίο τύπου

32 Το δελτίο τύπου

Η δημοσίευση του δελτίου τύπου έγινε στο πλαίσιο της γραμμικότητας της

επικοινωνίας αν και τελικά αποδείχτηκε ότι τα όρια δεν είναι στεγανά αφού η

ανάδραση προκάλεσε αλλαγές στο περιεχόμενο του αρχικού μηνύματος

321 Στοιχεία γραμμικού μοντέλου

Ο στόχος του εργαστηρίου ήταν διττός εν πρώτοις να δημιουργηθεί η αφορμή να

παραβρεθούν τα παιδιά σε ένα μουσείο που αποτελεί μέρος της ιστορίας τους αλλά

και να εντρυφήσουν στη δομή και τα οφέλη του λαϊκού παραμυθιού Οι στόχοι που

στην έρευνά μας αντιπροσωπεύουν τον προορισμό περιγράφονται στις ανακοινώσεις

τύπου laquoθα δώσει την ευκαιρία στα παιδιά να αγαπήσουν την ιστορία του τόπου τους

μέσα από την ψυχαγωγία και το παιχνίδι να γνωρίσουν το Βιομηχανικό Μουσείο με

βιωματικό τρόπο αναδεικνύοντας - ταυτόχρονα - την αξία του λαϊκού παραμυθιού

Προτείνεται ένας διαδραστικός τρόπος μάθησης που αποσκοπεί στο να νιώσουν το

μουσείο ως δικό τους χώρο μέσω της βιωματικής εμπειρίας φανταστικών ιστοριών

που θα προκύψουν με τη συμμετοχή τους Μέσα από τις αρχές και τη σημειολογία

του μαγικού παραμυθιακού τύπου τα παιδιά εμπνέονται από τα εκθέματα του

μουσείου και δημιουργούν - ως ομάδα - παραμύθια και ιστορίες που αναδεικνύουν

το ιδιαίτερα σημαντικό παρελθόν και τον πολιτισμό του νησιού μαςraquo

(httpwwwsyrostodaygrEvents1878-Kuriaki-sto-Viomixaniko-Mouseio--Vio-

paramuthia-oxi-mixanika-ma-san-alitheiaaspx )

Ως πηγή θεωρούμε τον Σύλλογο φίλων τεχνικού πολιτισμού Ερμούπολης που είχε

την πρόθεση να κάνει το Μουσείο ευρύτερα γνωστό στους πολίτες της Σύρου και

ιδιαίτερα στα παιδιά Οι κάτοικοι του νησιού σαφώς γνωρίζουν την ύπαρξη του

Μουσείου ωστόσο η επισκεψιμότητά του σε τοπικό επίπεδο περιοριζόταν στις

επισκέψεις σχολείων οι διευρυμένες δράσεις θα το έκαναν πιο δημοφιλές άρα έναν

ζωντανό χώρο και όχι μόνο εκθετήριο Επίσης πηγή του επικοινωνιακού σχεδιασμού

μπορεί να θεωρηθεί η εταιρεία laquoλαλούraquo καθώς από την επιτυχία της δράσης θα

εξαρτιόνταν μελλοντικές δράσεις της Οι δύο φορείς συνεργάστηκαν στον

επικοινωνιακό σχεδιασμό Δέκτες ήταν οι γονείς των παιδιών και δευτερευόντως το

σύνολο της τοπικής κοινωνίας

322 Η συνδρομή της Σημειωτικής σχολής

Το κείμενο του δελτίου τύπου ήταν προσεκτικά διατυπωμένο ώστε το ερμήνευμα

να συγκλίνει με το σημείο και με το αντικείμενο έπρεπε το μήνυμα να γίνεται

αντιληπτό από τον μέσο όρο των γονέων βάσει των μορφωτικών και πολιτισμικών

Εισαγωγή

Η επικοινωνία είναι μια λειτουργία που εφάπτεται σε κάθε κοινωνική δομή Η δε

λεκτική επικοινωνία άμεση και έμμεση καθορίζει τις συντεταγμένες του ανθρώπινου

πολιτισμού σε κάθε έκφανσή του Είναι προφανές ότι έχει εφαρμογή στις

πολιτιστικές δράσεις αποτελώντας νομοτελειακό σύνδεσμο ανάμεσα σε αυτές και το

κοινό τους

Σύγχρονοι μελετητές της επικοινωνιακής διαδικασίας έχουν περιγράψει διάφορα

μοντέλα ανάλογα με την ιστορική συγκυρία και σε συνάρτηση με την επιστημονική

βάση τους Για παράδειγμα το γραμμικό μοντέλο ξεκίνησε από την ανάγκη για

τεχνικώς αποτελεσματική επικοινωνία μέσω τηλεφώνου κατά τον Βrsquo Παγκόσμιο

πόλεμο επιβάλλοντας τη Σχολή της Διαδικασίας (Fiske 1992 23) Την ίδια σχολή

υπηρέτησαν κι άλλοι επιστήμονες παρουσιάζοντας προεκτάσεις του βασικού

μοντέλου ενώ η Κυβερνητκή προσάρτησε στο γραμμικό μοντέλο την έννοια της

ανάδρασης Στον αντίποδα η Σημειωτική Σχολή έκανε μια εντελώς διαφορετική

θεώρηση επικεντρωνόμενη στη γλώσσα και στο ίδιο το μήνυμα αντί της διαδικασίας

μετάδοσής του Τέλος το συστημικό μοντέλο επισημαίνει τον ρόλο του ανθρώπου και

του κοινωνικού του περιβάλλοντος στην επικοινωνία

Ορισμένα από αυτά τα μοντέλα θα απασχολήσουν την παρούσα έρευνά μας

αρχικά ως θεωρητική επισκόπηση και αργότερα διαμέσου μιας μελέτης περίπτωσης

που συγκεντρώνει χαρακτηριστικά τους Πρόκειται για το δελτίο τύπου του

εργαστηρίου πολιτισμικής εκπαίδευσης laquoΚυριακή στο Βιομηχανικό Μουσείο Βιο-

παραμύθια όχι μηχανικά μα σαν αλήθειαraquo με αντικείμενο την παραγωγή

παραμυθιού που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των διευρυμένων δράσεων του

Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης του πλέον σημαντικού μουσείου της ιστορίας

της Σύρου Η πηγή των σχετικών πληροφοριών είναι η προσωπική εμπειρία και

δημοσιεύματα Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρακτική οδήγησε στην αναγνώριση της

θεωρητικής βάσης μέσα από κριτική επισκόπηση και διερευνητική διάθεση

Ο λόγος που επιλέχτηκε η συγκεκριμένη επικοινωνιακή δράση είναι η καινοτομία

του αντικειμένου του εργαστηρίου όσο και στο γεγονός ότι ήταν η πρώτη πολιτιστική

δραστηριότητα με χαρακτήρα εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό πέραν των κλασικών

ξεναγήσεων Η υλοποίηση δράσεων με αυτές τις συνθήκες ήταν προκλητική σε

επίπεδο επικοινωνιακής πολιτικής ιδιαίτερα σε έναν τόπο του οποίου το

ψυχόγραμμα της πολιτιστικής έκφρασης έχει ποικιλομορφία διακυμάνσεις και

αποκλίσεις

1 Η έννοια της επικοινωνίας

Η επικοινωνία ως κοινωνική διαδικασία απαραίτητη για τη μεταβίβαση

μηνυμάτων μεταξύ των ανθρώπων είναι πέραν της απλής πληροφόρησης αφού σε

αυτήν ενυπάρχουν ψυχολογικές λειτουργίες που εξαρτώνται από τις συνθήκες και τα

μέσα μετάδοσης Μάλιστα σύμφωνα με το συστημικό μοντέλο laquoτο πεδίο της

επικοινωνίας σαν μια διαδικασία ψυχοκοινωνικών και συγκινησιακών λειτουργιών

καθώς και σαν πεδίο πολιτικών και πολιτισμικών διεργασιών είναι τεράστιοraquo (Ψύλλα

1991 106110) Η κουλτούρα κάθε κοινωνικής ομάδας ή υποομάδας είναι

διαφορετική κι αυτό καθορίζει τον τρόπο επικοινωνίας μαζί της Για να γίνει

κατανοητό το μήνυμα χρειάζεται να διαφοροποιηθούν οι επικοινωνιακές φόρμες

ώστε αντανακλούν την κοινωνική πραγματικότητα (Hooper-Greenhill 1995 34) Το

σύστημα αξιών το μορφωτικό και πολιτιστικό επίπεδο των ανθρώπων στους οποίους

απευθύνεται το μήνυμα πρέπει να συνυπολογίζεται όταν επιχειρείται επικοινωνία

Σε αυτή τη βάση στοιχειοθετήθηκαν όλα τα επικοινωνιακά μοντέλα Επειδή οι

πυρήνες ενδιαφέροντος του θεωρητικού τους υπόβαθρου ποικίλλουν στην πράξη

μπορούν να εφαρμοστούν συνδυαστικά Ο σύγχρονος τρόπος επικοινωνιακού

σχεδιασμού μιας πολιτιστικής δράσης εμπεριέχει συνήθως στοιχεία από διαφορετικά

μοντέλα

2 Χαρακτηριστικά των πραγματευόμενων επικοινωνιακών μοντέλων

21 Γραμμικό μοντέλο

Το μοντέλο γραμμικής επικοινωνίας κατά Shannon και Weaver ερμηνεύει την

επικοινωνία ως μετάδοση μηνυμάτων (Fiske 1992 23) η οποία ακολουθεί την πορεία

που φαίνεται στο παρακάτω σχήμα

σχήμα 1

Το μήνυμα της επικοινωνίας φέρει το νόημα που επιδιώκεται να μεταδοθεί και

είναι το αντικείμενο της επικοινωνίας Ξεκινάει από την πηγή δηλαδή τον εμπνευστή

και παραγωγό της πληροφορίας Ο μεταδότης ή πομπός μετατρέπει το μήνυμα σε

σήμα τη φυσική οντότητα του μηνύματος (όπ 26) το οποίο μεταφέρει μέσω του

καναλιού στον δέκτη ώστε να βρει τον τελικό προορισμό του Ως κανάλι ορίζουμε τα

μέσα με τα οποία μεταφέρεται το σήμα όπως τα παραστατικά (φωνή σώμα κά) τα

αναπαραστατικά που προκύπτουν από τις πολιτισμικές και αισθητικές δεξιότητες και

τα μηχανικά που είναι συνυφασμένα με την τεχνολογία (τηλέφωνο ραδιόφωνο

τηλεόραση διαδίκτυο κά) (όπ3637) Το σήμα κωδικοποιείται από την πηγή αλλά

στην διαδρομή προς τον προορισμό μέσα στο κανάλι αποκωδικοποιείται (O Sullivan

O Sullivan amp Hill 2011 122) Συμπληρωματικά το μοντέλο Lasswell μέσα από τις

ερωτήσεις ldquoποιοςrdquo ldquoλέει τιrdquo ldquoμε ποιο κανάλιrdquo ldquoσε ποιονrdquo και ldquoμε τι αποτέλεσμαrdquo

δίνει έμφαση στην επίδραση των λειτουργιών αυτών στον δέκτη κατά τη διαδικασία

laquoΑν αλλάξει κανείς κάποιο από αυτά τα στοιχεία θα αλλάξει και την επίδρασηraquo

(Fiske 1992 51)

Ωστόσο προκειμένου το μήνυμα που δημιούργησε ο πομπός να ταυτίζεται με αυτό

που λαμβάνει ο δέκτης είναι απαραίτητο να έχει εξαλειφθεί η λειτουργία του

θορύβου δηλαδή οι παντός τύπου παράγοντες που παρεμβάλλονται στην πορεία του

αρχικά παραγόμενου μηνύματος προς τον προορισμό του παρά την πρόθεση της

πηγής και αλλοιώνοντας το (όπ 2728) Ειδικά για μια πολιτιστική δραστηριότητα

θόρυβος μπορεί να θεωρηθεί κάθε εσωτερικό και εξωτερικό εμπόδιο στην απόλαυση

μιας πολιτιστικής δράσης όπως ένα δυσνόητο κείμενο η μη οικειότητα με μια νέα

φόρμα ή δραστηριότητα προκατάληψη σχετικά με τη φύση της δράσης δυσφορία

σχετικά με το περιβάλλον της κά (O Sullivan O Sullivan amp Hill 2011 123)

Επίσης αυτό το μοντέλο εντάσσει στην επικοινωνία τις έννοιες της περισσότητας

και της εντροπίας όπου εντροπικό είναι ένα μήνυμα laquoχαμηλής προβλεπτικότηταςraquo

(όπως ένα έργο υψηλής τέχνης) Αντίθετα η περισσότητα είναι σημαντική και

στηρίζεται στο ότι το μήνυμα μπορεί να είναι προβλεπτό και σύμφωνο με τις

επικοινωνιακές συμβάσεις που επιτάσσουν η κοινωνία και η μορφολογία της

γλώσσας και που κάνουν το μήνυμα εύληπτο και άμεσα κατανοητό (Fiske 1992 28-

32) Προφανώς με την προβλεπτικότητα του σήματος αυξανόμενη προς όφελος του

δέκτη η περισσότητα αντισταθμίζει τον θόρυβο ΤΟ σήμα ενδυναμώνεται είτε με την

πραγματοποίηση παρόμοιων δράσεων οπότε η δράση γίνεται οικεία στον δέκτη είτε

εντάσσοντας οικεία στοιχεία στη δράση (O Sullivan O Sullivan amp Hill 2011 123)

22 Κυβερνητικό μοντέλο

Ενώ το γραμμικό μοντέλο επικεντρώνεται στον πομπό και στο μήνυμα το

κυβερνητικό μοντέλο περισσότερο μπιχεϊβιοριστικό προσθέτει και δίνει βαρύτητα

στην αντίδραση του δέκτη προς τον πομπό και στην πραγμάτωση του προορισμού του

μηνύματος την αποδοτικότητά του Έτσι χωρίς να αλλάζει η γραμμικότητα της

επικοινωνίας προστίθεται η έννοια της ανάδρασης (σχ2) και πώς ο πομπός μπορεί εν

δυνάμει να επανατοποθετήσει το μήνυμα ώστε να αυξήσει την περισσότητά του

(Ψύλλα 1991 109) και (Fiske 1992 41)

σχήμα 2

23 Σημειωτική σχολή

Δεδομένου ότι η επικοινωνία στον ανθρώπινο πολιτισμό προϋποθέτει τη χρήση της

γλώσσας καθιστά τις δύο αυτές έννοιες αλληλένδετες (Ψύλλα 1991 108) Η

Σημειωτική σχολή δίνει έμφαση στην επικοινωνία ως παραγωγή νοήματος καθώς και

στην ανάγκη να συγκλίνει το νόημα που παράγεται με αυτό που γίνεται τελικά

αντιληπτό Ο Pierce διαχωρίζει τα στοιχεία του σε laquoα)το σημείο β)αυτό στο οποίο το

σημείο αναφέρεται και γ)αυτοί που χρησιμοποιούν το σημείοraquo (Fiske 1992 61-63) Η

αποκωδικοποίηση του μηνύματος από τον αναγνώστη (τον δέκτη) είναι ενεργητική

και δημιουργική όσο και η κωδικοποίησή του κι αυτό εξαρτάται αρκετά από την

πολιτισμική εμπειρία του Σύμφωνα με τον Pierce είναι laquoτο αποτέλεσμα της

δυναμικής αλληλόδρασης ανάμεσα στο σημείο τον ερμηνευτή και το αντικείμενοraquo

όπου ερμήνευμα είναι το laquoσημασιακό αποτέλεσμαraquo το νόημα που γεννήθηκε από το

σημείο και συνδυάστηκε με την εμπειρία του αντικειμένου που έχει ο τελικός

παραλήπτης του μηνύματος (όπ 64-69) (σχ3) Όλοι οι μελετητές της Σημειωτικής

ανεξάρτητα από ποια σκοπιά εξετάζουν την κωδικοποίηση και την αποκωδικοποίηση

του μηνύματος διαπιστώνουν ότι το νόημα του λεκτικού ή μη-λεκτικού μηνύματος

είναι μια διαδικασία υπό διαπραγμάτευση ανάμεσα στον πομπό και τον δέκτη της

που ως ενεργοί παράγοντες το επηρεάζουν

σχήμα 3

Επίσης απαραίτητη είναι η συμβατική διάσταση των σημείων δηλαδή το κοινό

πλαίσιο κουλτούρας μέσα στο οποίο γίνεται αντιληπτό το μήνυμα ή αντιθέτως αν

δημιουργείται αδράνεια στην επικοινωνία άρα αυτοκατάργησή της (όπ 79) Κατά τη

γνώμη μας μια τέτοια περίπτωση όπου το παραγόμενο μήνυμα δεν ταυτίζεται με το

μήνυμα που αντιλαμβάνεται ο δέκτης λόγω διαφορετικών κοινωνικών καταβολών ή

άλλων συνισταμένων αντικατοπτρίζει αυτό που η γραμμική θεώρηση ονομάζει

laquoθόρυβοraquo αφού παρεμποδίζει το σήμα που δημιούργησε ο μεταδότης να φτάσει

αυτούσιο στον δέκτη

3 Εφαρμογή των μοντέλων σε πραγματική δράση

Η περίπτωση που θα μελετήσουμε είναι ένα εργαστήρι πολιτισμικής εκπαίδευσης

που έγινε την άνοιξη του 2013 στο πλαίσιο της διεύρυνσης των δράσεων του

Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης Η δράση ονομάστηκε laquoΚυριακή στο

Βιομηχανικό Μουσείο Βιο-παραμύθια όχι μηχανικά μα σαν αλήθειαraquo και

προσκαλούσε τα παιδιά του δημοτικού σχολείου να δημιουργήσουν παραμύθια με

αφορμή τα εκθέματα του μουσείου Πραγματοποιήθηκε από την εταιρία

διοργάνωσης δρώμενων πολιτισμού laquoλαλούraquo που ταυτίζεται με την εμψυχώτρια

μετά από πρόσκληση του Συλλόγου φίλων τεχνικού πολιτισμού που

δραστηριοποιείται υπέρ του Μουσείου

Το επικοινωνιακό μοντέλο που εφαρμόστηκε για την προώθηση της εκδήλωσης

διατηρεί εν γένει όλα τα χαρακτηριστικά του γραμμικού μοντέλου κατά Shannon και

Weaver το μοντέλο Laswell περί ταυτότητας των συντεταγμένων της επικοινωνίας

αλλά και στοιχεία από το κυβερνητικό μοντέλο Επίσης σημαντικό ρόλο έπαιξε η

σημειολογία των μηνυμάτων ώστε να απορροφηθεί ο θόρυβος το μήνυμα να γίνει

εύληπτο και η επικοινωνία αποδοτική

31 Η διαδικασία μετάδοσης του μηνύματος από τον πομπό στον δέκτη

Έγινε πολύ προσεκτική διαχείριση στην επιλογή των καναλιών επικοινωνίας σε μια

προσπάθεια να ενημερωθεί το κοινό κυκλωτικά χρησιμοποιώντας ποικίλους πομπούς

για τη μετάδοση του μηνύματος Καταρχήν αυτόματα τέθηκε σε λειτουργία ο

μηχανισμός διάδοσης από στόμα σε στόμα καθώς αυτή είναι η πιο συνηθισμένη

άμεση και αποδεδειγμένα επιτυχημένη μορφή διάδοσης στη Σύρο όπως ίσως και σε

άλλους μικρούς τόπους Έπειτα ενεργοποιήθηκαν όλα τα προσφερόμενα μέσα

έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ραδιόφωνο συμμετοχικό

διαδίκτυο αφίσα Το σήμα του μηνύματος πήρε τη μορφή δελτίων τύπου προς όλες

τις εφημερίδες και τους ραδιοφωνικούς σταθμούς ενώ η επιλογή του λεκτικού και

μη λεκτικού κώδικα της αφίσας έγινε πολύ προσεκτικά με την φιλοτέχνηση της να

εστιάζει στην εικόνα του Βιομηχανικού Μουσείου και τη συσχέτισή του με τα

παραμύθια Στο πλαίσιο της χρήσης του Web1 και Web2 δηλαδή μη διαδραστικών

ηλεκτρονικών σελίδων και του συμμετοχικού διαδικτύου αντιστοίχως (Cormode amp

Krishnamurthy 2008 9) γράφτηκαν ειδικά κείμενα για τους ενημερωτικούς

ιστότοπους που εδρεύουν στη Σύρο τον επίσημο ιστοχώρο του Μουσείου και της

laquoλαλούraquo και για την επικοινωνία μέσω facebook με επαναληπτικές αναρτήσεις στη

σελίδα του Μουσείου και της laquoλαλούraquo αλλά και στις προσωπικές σελίδες των

διοργανωτών Επίσης τα μέλη του συλλόγου έλαβαν ονομαστική προσκλητήρια

επιστολή και προτεραιότητα στη δήλωση συμμετοχής καθώς έχρηζαν ιδιαίτερης

αντιμετώπισης για λόγους δημοσίων σχέσεων Το σήμα διαφορετικό ανάλογα με τον

πομπό ήταν πάντα και εκ προθέσεως της πηγής σε συνάρτηση με τις αρχές της

Σημειωτικής Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να αναγνωρίσουμε τα μοντέλα στο

συγκεκριμένο πολιτιστικό δρώμενο εξετάζοντας αναλυτικά μια εκ των

επικοινωνιακών δράσεων το δελτίο τύπου

32 Το δελτίο τύπου

Η δημοσίευση του δελτίου τύπου έγινε στο πλαίσιο της γραμμικότητας της

επικοινωνίας αν και τελικά αποδείχτηκε ότι τα όρια δεν είναι στεγανά αφού η

ανάδραση προκάλεσε αλλαγές στο περιεχόμενο του αρχικού μηνύματος

321 Στοιχεία γραμμικού μοντέλου

Ο στόχος του εργαστηρίου ήταν διττός εν πρώτοις να δημιουργηθεί η αφορμή να

παραβρεθούν τα παιδιά σε ένα μουσείο που αποτελεί μέρος της ιστορίας τους αλλά

και να εντρυφήσουν στη δομή και τα οφέλη του λαϊκού παραμυθιού Οι στόχοι που

στην έρευνά μας αντιπροσωπεύουν τον προορισμό περιγράφονται στις ανακοινώσεις

τύπου laquoθα δώσει την ευκαιρία στα παιδιά να αγαπήσουν την ιστορία του τόπου τους

μέσα από την ψυχαγωγία και το παιχνίδι να γνωρίσουν το Βιομηχανικό Μουσείο με

βιωματικό τρόπο αναδεικνύοντας - ταυτόχρονα - την αξία του λαϊκού παραμυθιού

Προτείνεται ένας διαδραστικός τρόπος μάθησης που αποσκοπεί στο να νιώσουν το

μουσείο ως δικό τους χώρο μέσω της βιωματικής εμπειρίας φανταστικών ιστοριών

που θα προκύψουν με τη συμμετοχή τους Μέσα από τις αρχές και τη σημειολογία

του μαγικού παραμυθιακού τύπου τα παιδιά εμπνέονται από τα εκθέματα του

μουσείου και δημιουργούν - ως ομάδα - παραμύθια και ιστορίες που αναδεικνύουν

το ιδιαίτερα σημαντικό παρελθόν και τον πολιτισμό του νησιού μαςraquo

(httpwwwsyrostodaygrEvents1878-Kuriaki-sto-Viomixaniko-Mouseio--Vio-

paramuthia-oxi-mixanika-ma-san-alitheiaaspx )

Ως πηγή θεωρούμε τον Σύλλογο φίλων τεχνικού πολιτισμού Ερμούπολης που είχε

την πρόθεση να κάνει το Μουσείο ευρύτερα γνωστό στους πολίτες της Σύρου και

ιδιαίτερα στα παιδιά Οι κάτοικοι του νησιού σαφώς γνωρίζουν την ύπαρξη του

Μουσείου ωστόσο η επισκεψιμότητά του σε τοπικό επίπεδο περιοριζόταν στις

επισκέψεις σχολείων οι διευρυμένες δράσεις θα το έκαναν πιο δημοφιλές άρα έναν

ζωντανό χώρο και όχι μόνο εκθετήριο Επίσης πηγή του επικοινωνιακού σχεδιασμού

μπορεί να θεωρηθεί η εταιρεία laquoλαλούraquo καθώς από την επιτυχία της δράσης θα

εξαρτιόνταν μελλοντικές δράσεις της Οι δύο φορείς συνεργάστηκαν στον

επικοινωνιακό σχεδιασμό Δέκτες ήταν οι γονείς των παιδιών και δευτερευόντως το

σύνολο της τοπικής κοινωνίας

322 Η συνδρομή της Σημειωτικής σχολής

Το κείμενο του δελτίου τύπου ήταν προσεκτικά διατυπωμένο ώστε το ερμήνευμα

να συγκλίνει με το σημείο και με το αντικείμενο έπρεπε το μήνυμα να γίνεται

αντιληπτό από τον μέσο όρο των γονέων βάσει των μορφωτικών και πολιτισμικών

1 Η έννοια της επικοινωνίας

Η επικοινωνία ως κοινωνική διαδικασία απαραίτητη για τη μεταβίβαση

μηνυμάτων μεταξύ των ανθρώπων είναι πέραν της απλής πληροφόρησης αφού σε

αυτήν ενυπάρχουν ψυχολογικές λειτουργίες που εξαρτώνται από τις συνθήκες και τα

μέσα μετάδοσης Μάλιστα σύμφωνα με το συστημικό μοντέλο laquoτο πεδίο της

επικοινωνίας σαν μια διαδικασία ψυχοκοινωνικών και συγκινησιακών λειτουργιών

καθώς και σαν πεδίο πολιτικών και πολιτισμικών διεργασιών είναι τεράστιοraquo (Ψύλλα

1991 106110) Η κουλτούρα κάθε κοινωνικής ομάδας ή υποομάδας είναι

διαφορετική κι αυτό καθορίζει τον τρόπο επικοινωνίας μαζί της Για να γίνει

κατανοητό το μήνυμα χρειάζεται να διαφοροποιηθούν οι επικοινωνιακές φόρμες

ώστε αντανακλούν την κοινωνική πραγματικότητα (Hooper-Greenhill 1995 34) Το

σύστημα αξιών το μορφωτικό και πολιτιστικό επίπεδο των ανθρώπων στους οποίους

απευθύνεται το μήνυμα πρέπει να συνυπολογίζεται όταν επιχειρείται επικοινωνία

Σε αυτή τη βάση στοιχειοθετήθηκαν όλα τα επικοινωνιακά μοντέλα Επειδή οι

πυρήνες ενδιαφέροντος του θεωρητικού τους υπόβαθρου ποικίλλουν στην πράξη

μπορούν να εφαρμοστούν συνδυαστικά Ο σύγχρονος τρόπος επικοινωνιακού

σχεδιασμού μιας πολιτιστικής δράσης εμπεριέχει συνήθως στοιχεία από διαφορετικά

μοντέλα

2 Χαρακτηριστικά των πραγματευόμενων επικοινωνιακών μοντέλων

21 Γραμμικό μοντέλο

Το μοντέλο γραμμικής επικοινωνίας κατά Shannon και Weaver ερμηνεύει την

επικοινωνία ως μετάδοση μηνυμάτων (Fiske 1992 23) η οποία ακολουθεί την πορεία

που φαίνεται στο παρακάτω σχήμα

σχήμα 1

Το μήνυμα της επικοινωνίας φέρει το νόημα που επιδιώκεται να μεταδοθεί και

είναι το αντικείμενο της επικοινωνίας Ξεκινάει από την πηγή δηλαδή τον εμπνευστή

και παραγωγό της πληροφορίας Ο μεταδότης ή πομπός μετατρέπει το μήνυμα σε

σήμα τη φυσική οντότητα του μηνύματος (όπ 26) το οποίο μεταφέρει μέσω του

καναλιού στον δέκτη ώστε να βρει τον τελικό προορισμό του Ως κανάλι ορίζουμε τα

μέσα με τα οποία μεταφέρεται το σήμα όπως τα παραστατικά (φωνή σώμα κά) τα

αναπαραστατικά που προκύπτουν από τις πολιτισμικές και αισθητικές δεξιότητες και

τα μηχανικά που είναι συνυφασμένα με την τεχνολογία (τηλέφωνο ραδιόφωνο

τηλεόραση διαδίκτυο κά) (όπ3637) Το σήμα κωδικοποιείται από την πηγή αλλά

στην διαδρομή προς τον προορισμό μέσα στο κανάλι αποκωδικοποιείται (O Sullivan

O Sullivan amp Hill 2011 122) Συμπληρωματικά το μοντέλο Lasswell μέσα από τις

ερωτήσεις ldquoποιοςrdquo ldquoλέει τιrdquo ldquoμε ποιο κανάλιrdquo ldquoσε ποιονrdquo και ldquoμε τι αποτέλεσμαrdquo

δίνει έμφαση στην επίδραση των λειτουργιών αυτών στον δέκτη κατά τη διαδικασία

laquoΑν αλλάξει κανείς κάποιο από αυτά τα στοιχεία θα αλλάξει και την επίδρασηraquo

(Fiske 1992 51)

Ωστόσο προκειμένου το μήνυμα που δημιούργησε ο πομπός να ταυτίζεται με αυτό

που λαμβάνει ο δέκτης είναι απαραίτητο να έχει εξαλειφθεί η λειτουργία του

θορύβου δηλαδή οι παντός τύπου παράγοντες που παρεμβάλλονται στην πορεία του

αρχικά παραγόμενου μηνύματος προς τον προορισμό του παρά την πρόθεση της

πηγής και αλλοιώνοντας το (όπ 2728) Ειδικά για μια πολιτιστική δραστηριότητα

θόρυβος μπορεί να θεωρηθεί κάθε εσωτερικό και εξωτερικό εμπόδιο στην απόλαυση

μιας πολιτιστικής δράσης όπως ένα δυσνόητο κείμενο η μη οικειότητα με μια νέα

φόρμα ή δραστηριότητα προκατάληψη σχετικά με τη φύση της δράσης δυσφορία

σχετικά με το περιβάλλον της κά (O Sullivan O Sullivan amp Hill 2011 123)

Επίσης αυτό το μοντέλο εντάσσει στην επικοινωνία τις έννοιες της περισσότητας

και της εντροπίας όπου εντροπικό είναι ένα μήνυμα laquoχαμηλής προβλεπτικότηταςraquo

(όπως ένα έργο υψηλής τέχνης) Αντίθετα η περισσότητα είναι σημαντική και

στηρίζεται στο ότι το μήνυμα μπορεί να είναι προβλεπτό και σύμφωνο με τις

επικοινωνιακές συμβάσεις που επιτάσσουν η κοινωνία και η μορφολογία της

γλώσσας και που κάνουν το μήνυμα εύληπτο και άμεσα κατανοητό (Fiske 1992 28-

32) Προφανώς με την προβλεπτικότητα του σήματος αυξανόμενη προς όφελος του

δέκτη η περισσότητα αντισταθμίζει τον θόρυβο ΤΟ σήμα ενδυναμώνεται είτε με την

πραγματοποίηση παρόμοιων δράσεων οπότε η δράση γίνεται οικεία στον δέκτη είτε

εντάσσοντας οικεία στοιχεία στη δράση (O Sullivan O Sullivan amp Hill 2011 123)

22 Κυβερνητικό μοντέλο

Ενώ το γραμμικό μοντέλο επικεντρώνεται στον πομπό και στο μήνυμα το

κυβερνητικό μοντέλο περισσότερο μπιχεϊβιοριστικό προσθέτει και δίνει βαρύτητα

στην αντίδραση του δέκτη προς τον πομπό και στην πραγμάτωση του προορισμού του

μηνύματος την αποδοτικότητά του Έτσι χωρίς να αλλάζει η γραμμικότητα της

επικοινωνίας προστίθεται η έννοια της ανάδρασης (σχ2) και πώς ο πομπός μπορεί εν

δυνάμει να επανατοποθετήσει το μήνυμα ώστε να αυξήσει την περισσότητά του

(Ψύλλα 1991 109) και (Fiske 1992 41)

σχήμα 2

23 Σημειωτική σχολή

Δεδομένου ότι η επικοινωνία στον ανθρώπινο πολιτισμό προϋποθέτει τη χρήση της

γλώσσας καθιστά τις δύο αυτές έννοιες αλληλένδετες (Ψύλλα 1991 108) Η

Σημειωτική σχολή δίνει έμφαση στην επικοινωνία ως παραγωγή νοήματος καθώς και

στην ανάγκη να συγκλίνει το νόημα που παράγεται με αυτό που γίνεται τελικά

αντιληπτό Ο Pierce διαχωρίζει τα στοιχεία του σε laquoα)το σημείο β)αυτό στο οποίο το

σημείο αναφέρεται και γ)αυτοί που χρησιμοποιούν το σημείοraquo (Fiske 1992 61-63) Η

αποκωδικοποίηση του μηνύματος από τον αναγνώστη (τον δέκτη) είναι ενεργητική

και δημιουργική όσο και η κωδικοποίησή του κι αυτό εξαρτάται αρκετά από την

πολιτισμική εμπειρία του Σύμφωνα με τον Pierce είναι laquoτο αποτέλεσμα της

δυναμικής αλληλόδρασης ανάμεσα στο σημείο τον ερμηνευτή και το αντικείμενοraquo

όπου ερμήνευμα είναι το laquoσημασιακό αποτέλεσμαraquo το νόημα που γεννήθηκε από το

σημείο και συνδυάστηκε με την εμπειρία του αντικειμένου που έχει ο τελικός

παραλήπτης του μηνύματος (όπ 64-69) (σχ3) Όλοι οι μελετητές της Σημειωτικής

ανεξάρτητα από ποια σκοπιά εξετάζουν την κωδικοποίηση και την αποκωδικοποίηση

του μηνύματος διαπιστώνουν ότι το νόημα του λεκτικού ή μη-λεκτικού μηνύματος

είναι μια διαδικασία υπό διαπραγμάτευση ανάμεσα στον πομπό και τον δέκτη της

που ως ενεργοί παράγοντες το επηρεάζουν

σχήμα 3

Επίσης απαραίτητη είναι η συμβατική διάσταση των σημείων δηλαδή το κοινό

πλαίσιο κουλτούρας μέσα στο οποίο γίνεται αντιληπτό το μήνυμα ή αντιθέτως αν

δημιουργείται αδράνεια στην επικοινωνία άρα αυτοκατάργησή της (όπ 79) Κατά τη

γνώμη μας μια τέτοια περίπτωση όπου το παραγόμενο μήνυμα δεν ταυτίζεται με το

μήνυμα που αντιλαμβάνεται ο δέκτης λόγω διαφορετικών κοινωνικών καταβολών ή

άλλων συνισταμένων αντικατοπτρίζει αυτό που η γραμμική θεώρηση ονομάζει

laquoθόρυβοraquo αφού παρεμποδίζει το σήμα που δημιούργησε ο μεταδότης να φτάσει

αυτούσιο στον δέκτη

3 Εφαρμογή των μοντέλων σε πραγματική δράση

Η περίπτωση που θα μελετήσουμε είναι ένα εργαστήρι πολιτισμικής εκπαίδευσης

που έγινε την άνοιξη του 2013 στο πλαίσιο της διεύρυνσης των δράσεων του

Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης Η δράση ονομάστηκε laquoΚυριακή στο

Βιομηχανικό Μουσείο Βιο-παραμύθια όχι μηχανικά μα σαν αλήθειαraquo και

προσκαλούσε τα παιδιά του δημοτικού σχολείου να δημιουργήσουν παραμύθια με

αφορμή τα εκθέματα του μουσείου Πραγματοποιήθηκε από την εταιρία

διοργάνωσης δρώμενων πολιτισμού laquoλαλούraquo που ταυτίζεται με την εμψυχώτρια

μετά από πρόσκληση του Συλλόγου φίλων τεχνικού πολιτισμού που

δραστηριοποιείται υπέρ του Μουσείου

Το επικοινωνιακό μοντέλο που εφαρμόστηκε για την προώθηση της εκδήλωσης

διατηρεί εν γένει όλα τα χαρακτηριστικά του γραμμικού μοντέλου κατά Shannon και

Weaver το μοντέλο Laswell περί ταυτότητας των συντεταγμένων της επικοινωνίας

αλλά και στοιχεία από το κυβερνητικό μοντέλο Επίσης σημαντικό ρόλο έπαιξε η

σημειολογία των μηνυμάτων ώστε να απορροφηθεί ο θόρυβος το μήνυμα να γίνει

εύληπτο και η επικοινωνία αποδοτική

31 Η διαδικασία μετάδοσης του μηνύματος από τον πομπό στον δέκτη

Έγινε πολύ προσεκτική διαχείριση στην επιλογή των καναλιών επικοινωνίας σε μια

προσπάθεια να ενημερωθεί το κοινό κυκλωτικά χρησιμοποιώντας ποικίλους πομπούς

για τη μετάδοση του μηνύματος Καταρχήν αυτόματα τέθηκε σε λειτουργία ο

μηχανισμός διάδοσης από στόμα σε στόμα καθώς αυτή είναι η πιο συνηθισμένη

άμεση και αποδεδειγμένα επιτυχημένη μορφή διάδοσης στη Σύρο όπως ίσως και σε

άλλους μικρούς τόπους Έπειτα ενεργοποιήθηκαν όλα τα προσφερόμενα μέσα

έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ραδιόφωνο συμμετοχικό

διαδίκτυο αφίσα Το σήμα του μηνύματος πήρε τη μορφή δελτίων τύπου προς όλες

τις εφημερίδες και τους ραδιοφωνικούς σταθμούς ενώ η επιλογή του λεκτικού και

μη λεκτικού κώδικα της αφίσας έγινε πολύ προσεκτικά με την φιλοτέχνηση της να

εστιάζει στην εικόνα του Βιομηχανικού Μουσείου και τη συσχέτισή του με τα

παραμύθια Στο πλαίσιο της χρήσης του Web1 και Web2 δηλαδή μη διαδραστικών

ηλεκτρονικών σελίδων και του συμμετοχικού διαδικτύου αντιστοίχως (Cormode amp

Krishnamurthy 2008 9) γράφτηκαν ειδικά κείμενα για τους ενημερωτικούς

ιστότοπους που εδρεύουν στη Σύρο τον επίσημο ιστοχώρο του Μουσείου και της

laquoλαλούraquo και για την επικοινωνία μέσω facebook με επαναληπτικές αναρτήσεις στη

σελίδα του Μουσείου και της laquoλαλούraquo αλλά και στις προσωπικές σελίδες των

διοργανωτών Επίσης τα μέλη του συλλόγου έλαβαν ονομαστική προσκλητήρια

επιστολή και προτεραιότητα στη δήλωση συμμετοχής καθώς έχρηζαν ιδιαίτερης

αντιμετώπισης για λόγους δημοσίων σχέσεων Το σήμα διαφορετικό ανάλογα με τον

πομπό ήταν πάντα και εκ προθέσεως της πηγής σε συνάρτηση με τις αρχές της

Σημειωτικής Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να αναγνωρίσουμε τα μοντέλα στο

συγκεκριμένο πολιτιστικό δρώμενο εξετάζοντας αναλυτικά μια εκ των

επικοινωνιακών δράσεων το δελτίο τύπου

32 Το δελτίο τύπου

Η δημοσίευση του δελτίου τύπου έγινε στο πλαίσιο της γραμμικότητας της

επικοινωνίας αν και τελικά αποδείχτηκε ότι τα όρια δεν είναι στεγανά αφού η

ανάδραση προκάλεσε αλλαγές στο περιεχόμενο του αρχικού μηνύματος

321 Στοιχεία γραμμικού μοντέλου

Ο στόχος του εργαστηρίου ήταν διττός εν πρώτοις να δημιουργηθεί η αφορμή να

παραβρεθούν τα παιδιά σε ένα μουσείο που αποτελεί μέρος της ιστορίας τους αλλά

και να εντρυφήσουν στη δομή και τα οφέλη του λαϊκού παραμυθιού Οι στόχοι που

στην έρευνά μας αντιπροσωπεύουν τον προορισμό περιγράφονται στις ανακοινώσεις

τύπου laquoθα δώσει την ευκαιρία στα παιδιά να αγαπήσουν την ιστορία του τόπου τους

μέσα από την ψυχαγωγία και το παιχνίδι να γνωρίσουν το Βιομηχανικό Μουσείο με

βιωματικό τρόπο αναδεικνύοντας - ταυτόχρονα - την αξία του λαϊκού παραμυθιού

Προτείνεται ένας διαδραστικός τρόπος μάθησης που αποσκοπεί στο να νιώσουν το

μουσείο ως δικό τους χώρο μέσω της βιωματικής εμπειρίας φανταστικών ιστοριών

που θα προκύψουν με τη συμμετοχή τους Μέσα από τις αρχές και τη σημειολογία

του μαγικού παραμυθιακού τύπου τα παιδιά εμπνέονται από τα εκθέματα του

μουσείου και δημιουργούν - ως ομάδα - παραμύθια και ιστορίες που αναδεικνύουν

το ιδιαίτερα σημαντικό παρελθόν και τον πολιτισμό του νησιού μαςraquo

(httpwwwsyrostodaygrEvents1878-Kuriaki-sto-Viomixaniko-Mouseio--Vio-

paramuthia-oxi-mixanika-ma-san-alitheiaaspx )

Ως πηγή θεωρούμε τον Σύλλογο φίλων τεχνικού πολιτισμού Ερμούπολης που είχε

την πρόθεση να κάνει το Μουσείο ευρύτερα γνωστό στους πολίτες της Σύρου και

ιδιαίτερα στα παιδιά Οι κάτοικοι του νησιού σαφώς γνωρίζουν την ύπαρξη του

Μουσείου ωστόσο η επισκεψιμότητά του σε τοπικό επίπεδο περιοριζόταν στις

επισκέψεις σχολείων οι διευρυμένες δράσεις θα το έκαναν πιο δημοφιλές άρα έναν

ζωντανό χώρο και όχι μόνο εκθετήριο Επίσης πηγή του επικοινωνιακού σχεδιασμού

μπορεί να θεωρηθεί η εταιρεία laquoλαλούraquo καθώς από την επιτυχία της δράσης θα

εξαρτιόνταν μελλοντικές δράσεις της Οι δύο φορείς συνεργάστηκαν στον

επικοινωνιακό σχεδιασμό Δέκτες ήταν οι γονείς των παιδιών και δευτερευόντως το

σύνολο της τοπικής κοινωνίας

322 Η συνδρομή της Σημειωτικής σχολής

Το κείμενο του δελτίου τύπου ήταν προσεκτικά διατυπωμένο ώστε το ερμήνευμα

να συγκλίνει με το σημείο και με το αντικείμενο έπρεπε το μήνυμα να γίνεται

αντιληπτό από τον μέσο όρο των γονέων βάσει των μορφωτικών και πολιτισμικών

O Sullivan amp Hill 2011 122) Συμπληρωματικά το μοντέλο Lasswell μέσα από τις

ερωτήσεις ldquoποιοςrdquo ldquoλέει τιrdquo ldquoμε ποιο κανάλιrdquo ldquoσε ποιονrdquo και ldquoμε τι αποτέλεσμαrdquo

δίνει έμφαση στην επίδραση των λειτουργιών αυτών στον δέκτη κατά τη διαδικασία

laquoΑν αλλάξει κανείς κάποιο από αυτά τα στοιχεία θα αλλάξει και την επίδρασηraquo

(Fiske 1992 51)

Ωστόσο προκειμένου το μήνυμα που δημιούργησε ο πομπός να ταυτίζεται με αυτό

που λαμβάνει ο δέκτης είναι απαραίτητο να έχει εξαλειφθεί η λειτουργία του

θορύβου δηλαδή οι παντός τύπου παράγοντες που παρεμβάλλονται στην πορεία του

αρχικά παραγόμενου μηνύματος προς τον προορισμό του παρά την πρόθεση της

πηγής και αλλοιώνοντας το (όπ 2728) Ειδικά για μια πολιτιστική δραστηριότητα

θόρυβος μπορεί να θεωρηθεί κάθε εσωτερικό και εξωτερικό εμπόδιο στην απόλαυση

μιας πολιτιστικής δράσης όπως ένα δυσνόητο κείμενο η μη οικειότητα με μια νέα

φόρμα ή δραστηριότητα προκατάληψη σχετικά με τη φύση της δράσης δυσφορία

σχετικά με το περιβάλλον της κά (O Sullivan O Sullivan amp Hill 2011 123)

Επίσης αυτό το μοντέλο εντάσσει στην επικοινωνία τις έννοιες της περισσότητας

και της εντροπίας όπου εντροπικό είναι ένα μήνυμα laquoχαμηλής προβλεπτικότηταςraquo

(όπως ένα έργο υψηλής τέχνης) Αντίθετα η περισσότητα είναι σημαντική και

στηρίζεται στο ότι το μήνυμα μπορεί να είναι προβλεπτό και σύμφωνο με τις

επικοινωνιακές συμβάσεις που επιτάσσουν η κοινωνία και η μορφολογία της

γλώσσας και που κάνουν το μήνυμα εύληπτο και άμεσα κατανοητό (Fiske 1992 28-

32) Προφανώς με την προβλεπτικότητα του σήματος αυξανόμενη προς όφελος του

δέκτη η περισσότητα αντισταθμίζει τον θόρυβο ΤΟ σήμα ενδυναμώνεται είτε με την

πραγματοποίηση παρόμοιων δράσεων οπότε η δράση γίνεται οικεία στον δέκτη είτε

εντάσσοντας οικεία στοιχεία στη δράση (O Sullivan O Sullivan amp Hill 2011 123)

22 Κυβερνητικό μοντέλο

Ενώ το γραμμικό μοντέλο επικεντρώνεται στον πομπό και στο μήνυμα το

κυβερνητικό μοντέλο περισσότερο μπιχεϊβιοριστικό προσθέτει και δίνει βαρύτητα

στην αντίδραση του δέκτη προς τον πομπό και στην πραγμάτωση του προορισμού του

μηνύματος την αποδοτικότητά του Έτσι χωρίς να αλλάζει η γραμμικότητα της

επικοινωνίας προστίθεται η έννοια της ανάδρασης (σχ2) και πώς ο πομπός μπορεί εν

δυνάμει να επανατοποθετήσει το μήνυμα ώστε να αυξήσει την περισσότητά του

(Ψύλλα 1991 109) και (Fiske 1992 41)

σχήμα 2

23 Σημειωτική σχολή

Δεδομένου ότι η επικοινωνία στον ανθρώπινο πολιτισμό προϋποθέτει τη χρήση της

γλώσσας καθιστά τις δύο αυτές έννοιες αλληλένδετες (Ψύλλα 1991 108) Η

Σημειωτική σχολή δίνει έμφαση στην επικοινωνία ως παραγωγή νοήματος καθώς και

στην ανάγκη να συγκλίνει το νόημα που παράγεται με αυτό που γίνεται τελικά

αντιληπτό Ο Pierce διαχωρίζει τα στοιχεία του σε laquoα)το σημείο β)αυτό στο οποίο το

σημείο αναφέρεται και γ)αυτοί που χρησιμοποιούν το σημείοraquo (Fiske 1992 61-63) Η

αποκωδικοποίηση του μηνύματος από τον αναγνώστη (τον δέκτη) είναι ενεργητική

και δημιουργική όσο και η κωδικοποίησή του κι αυτό εξαρτάται αρκετά από την

πολιτισμική εμπειρία του Σύμφωνα με τον Pierce είναι laquoτο αποτέλεσμα της

δυναμικής αλληλόδρασης ανάμεσα στο σημείο τον ερμηνευτή και το αντικείμενοraquo

όπου ερμήνευμα είναι το laquoσημασιακό αποτέλεσμαraquo το νόημα που γεννήθηκε από το

σημείο και συνδυάστηκε με την εμπειρία του αντικειμένου που έχει ο τελικός

παραλήπτης του μηνύματος (όπ 64-69) (σχ3) Όλοι οι μελετητές της Σημειωτικής

ανεξάρτητα από ποια σκοπιά εξετάζουν την κωδικοποίηση και την αποκωδικοποίηση

του μηνύματος διαπιστώνουν ότι το νόημα του λεκτικού ή μη-λεκτικού μηνύματος

είναι μια διαδικασία υπό διαπραγμάτευση ανάμεσα στον πομπό και τον δέκτη της

που ως ενεργοί παράγοντες το επηρεάζουν

σχήμα 3

Επίσης απαραίτητη είναι η συμβατική διάσταση των σημείων δηλαδή το κοινό

πλαίσιο κουλτούρας μέσα στο οποίο γίνεται αντιληπτό το μήνυμα ή αντιθέτως αν

δημιουργείται αδράνεια στην επικοινωνία άρα αυτοκατάργησή της (όπ 79) Κατά τη

γνώμη μας μια τέτοια περίπτωση όπου το παραγόμενο μήνυμα δεν ταυτίζεται με το

μήνυμα που αντιλαμβάνεται ο δέκτης λόγω διαφορετικών κοινωνικών καταβολών ή

άλλων συνισταμένων αντικατοπτρίζει αυτό που η γραμμική θεώρηση ονομάζει

laquoθόρυβοraquo αφού παρεμποδίζει το σήμα που δημιούργησε ο μεταδότης να φτάσει

αυτούσιο στον δέκτη

3 Εφαρμογή των μοντέλων σε πραγματική δράση

Η περίπτωση που θα μελετήσουμε είναι ένα εργαστήρι πολιτισμικής εκπαίδευσης

που έγινε την άνοιξη του 2013 στο πλαίσιο της διεύρυνσης των δράσεων του

Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης Η δράση ονομάστηκε laquoΚυριακή στο

Βιομηχανικό Μουσείο Βιο-παραμύθια όχι μηχανικά μα σαν αλήθειαraquo και

προσκαλούσε τα παιδιά του δημοτικού σχολείου να δημιουργήσουν παραμύθια με

αφορμή τα εκθέματα του μουσείου Πραγματοποιήθηκε από την εταιρία

διοργάνωσης δρώμενων πολιτισμού laquoλαλούraquo που ταυτίζεται με την εμψυχώτρια

μετά από πρόσκληση του Συλλόγου φίλων τεχνικού πολιτισμού που

δραστηριοποιείται υπέρ του Μουσείου

Το επικοινωνιακό μοντέλο που εφαρμόστηκε για την προώθηση της εκδήλωσης

διατηρεί εν γένει όλα τα χαρακτηριστικά του γραμμικού μοντέλου κατά Shannon και

Weaver το μοντέλο Laswell περί ταυτότητας των συντεταγμένων της επικοινωνίας

αλλά και στοιχεία από το κυβερνητικό μοντέλο Επίσης σημαντικό ρόλο έπαιξε η

σημειολογία των μηνυμάτων ώστε να απορροφηθεί ο θόρυβος το μήνυμα να γίνει

εύληπτο και η επικοινωνία αποδοτική

31 Η διαδικασία μετάδοσης του μηνύματος από τον πομπό στον δέκτη

Έγινε πολύ προσεκτική διαχείριση στην επιλογή των καναλιών επικοινωνίας σε μια

προσπάθεια να ενημερωθεί το κοινό κυκλωτικά χρησιμοποιώντας ποικίλους πομπούς

για τη μετάδοση του μηνύματος Καταρχήν αυτόματα τέθηκε σε λειτουργία ο

μηχανισμός διάδοσης από στόμα σε στόμα καθώς αυτή είναι η πιο συνηθισμένη

άμεση και αποδεδειγμένα επιτυχημένη μορφή διάδοσης στη Σύρο όπως ίσως και σε

άλλους μικρούς τόπους Έπειτα ενεργοποιήθηκαν όλα τα προσφερόμενα μέσα

έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ραδιόφωνο συμμετοχικό

διαδίκτυο αφίσα Το σήμα του μηνύματος πήρε τη μορφή δελτίων τύπου προς όλες

τις εφημερίδες και τους ραδιοφωνικούς σταθμούς ενώ η επιλογή του λεκτικού και

μη λεκτικού κώδικα της αφίσας έγινε πολύ προσεκτικά με την φιλοτέχνηση της να

εστιάζει στην εικόνα του Βιομηχανικού Μουσείου και τη συσχέτισή του με τα

παραμύθια Στο πλαίσιο της χρήσης του Web1 και Web2 δηλαδή μη διαδραστικών

ηλεκτρονικών σελίδων και του συμμετοχικού διαδικτύου αντιστοίχως (Cormode amp

Krishnamurthy 2008 9) γράφτηκαν ειδικά κείμενα για τους ενημερωτικούς

ιστότοπους που εδρεύουν στη Σύρο τον επίσημο ιστοχώρο του Μουσείου και της

laquoλαλούraquo και για την επικοινωνία μέσω facebook με επαναληπτικές αναρτήσεις στη

σελίδα του Μουσείου και της laquoλαλούraquo αλλά και στις προσωπικές σελίδες των

διοργανωτών Επίσης τα μέλη του συλλόγου έλαβαν ονομαστική προσκλητήρια

επιστολή και προτεραιότητα στη δήλωση συμμετοχής καθώς έχρηζαν ιδιαίτερης

αντιμετώπισης για λόγους δημοσίων σχέσεων Το σήμα διαφορετικό ανάλογα με τον

πομπό ήταν πάντα και εκ προθέσεως της πηγής σε συνάρτηση με τις αρχές της

Σημειωτικής Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να αναγνωρίσουμε τα μοντέλα στο

συγκεκριμένο πολιτιστικό δρώμενο εξετάζοντας αναλυτικά μια εκ των

επικοινωνιακών δράσεων το δελτίο τύπου

32 Το δελτίο τύπου

Η δημοσίευση του δελτίου τύπου έγινε στο πλαίσιο της γραμμικότητας της

επικοινωνίας αν και τελικά αποδείχτηκε ότι τα όρια δεν είναι στεγανά αφού η

ανάδραση προκάλεσε αλλαγές στο περιεχόμενο του αρχικού μηνύματος

321 Στοιχεία γραμμικού μοντέλου

Ο στόχος του εργαστηρίου ήταν διττός εν πρώτοις να δημιουργηθεί η αφορμή να

παραβρεθούν τα παιδιά σε ένα μουσείο που αποτελεί μέρος της ιστορίας τους αλλά

και να εντρυφήσουν στη δομή και τα οφέλη του λαϊκού παραμυθιού Οι στόχοι που

στην έρευνά μας αντιπροσωπεύουν τον προορισμό περιγράφονται στις ανακοινώσεις

τύπου laquoθα δώσει την ευκαιρία στα παιδιά να αγαπήσουν την ιστορία του τόπου τους

μέσα από την ψυχαγωγία και το παιχνίδι να γνωρίσουν το Βιομηχανικό Μουσείο με

βιωματικό τρόπο αναδεικνύοντας - ταυτόχρονα - την αξία του λαϊκού παραμυθιού

Προτείνεται ένας διαδραστικός τρόπος μάθησης που αποσκοπεί στο να νιώσουν το

μουσείο ως δικό τους χώρο μέσω της βιωματικής εμπειρίας φανταστικών ιστοριών

που θα προκύψουν με τη συμμετοχή τους Μέσα από τις αρχές και τη σημειολογία

του μαγικού παραμυθιακού τύπου τα παιδιά εμπνέονται από τα εκθέματα του

μουσείου και δημιουργούν - ως ομάδα - παραμύθια και ιστορίες που αναδεικνύουν

το ιδιαίτερα σημαντικό παρελθόν και τον πολιτισμό του νησιού μαςraquo

(httpwwwsyrostodaygrEvents1878-Kuriaki-sto-Viomixaniko-Mouseio--Vio-

paramuthia-oxi-mixanika-ma-san-alitheiaaspx )

Ως πηγή θεωρούμε τον Σύλλογο φίλων τεχνικού πολιτισμού Ερμούπολης που είχε

την πρόθεση να κάνει το Μουσείο ευρύτερα γνωστό στους πολίτες της Σύρου και

ιδιαίτερα στα παιδιά Οι κάτοικοι του νησιού σαφώς γνωρίζουν την ύπαρξη του

Μουσείου ωστόσο η επισκεψιμότητά του σε τοπικό επίπεδο περιοριζόταν στις

επισκέψεις σχολείων οι διευρυμένες δράσεις θα το έκαναν πιο δημοφιλές άρα έναν

ζωντανό χώρο και όχι μόνο εκθετήριο Επίσης πηγή του επικοινωνιακού σχεδιασμού

μπορεί να θεωρηθεί η εταιρεία laquoλαλούraquo καθώς από την επιτυχία της δράσης θα

εξαρτιόνταν μελλοντικές δράσεις της Οι δύο φορείς συνεργάστηκαν στον

επικοινωνιακό σχεδιασμό Δέκτες ήταν οι γονείς των παιδιών και δευτερευόντως το

σύνολο της τοπικής κοινωνίας

322 Η συνδρομή της Σημειωτικής σχολής

Το κείμενο του δελτίου τύπου ήταν προσεκτικά διατυπωμένο ώστε το ερμήνευμα

να συγκλίνει με το σημείο και με το αντικείμενο έπρεπε το μήνυμα να γίνεται

αντιληπτό από τον μέσο όρο των γονέων βάσει των μορφωτικών και πολιτισμικών

23 Σημειωτική σχολή

Δεδομένου ότι η επικοινωνία στον ανθρώπινο πολιτισμό προϋποθέτει τη χρήση της

γλώσσας καθιστά τις δύο αυτές έννοιες αλληλένδετες (Ψύλλα 1991 108) Η

Σημειωτική σχολή δίνει έμφαση στην επικοινωνία ως παραγωγή νοήματος καθώς και

στην ανάγκη να συγκλίνει το νόημα που παράγεται με αυτό που γίνεται τελικά

αντιληπτό Ο Pierce διαχωρίζει τα στοιχεία του σε laquoα)το σημείο β)αυτό στο οποίο το

σημείο αναφέρεται και γ)αυτοί που χρησιμοποιούν το σημείοraquo (Fiske 1992 61-63) Η

αποκωδικοποίηση του μηνύματος από τον αναγνώστη (τον δέκτη) είναι ενεργητική

και δημιουργική όσο και η κωδικοποίησή του κι αυτό εξαρτάται αρκετά από την

πολιτισμική εμπειρία του Σύμφωνα με τον Pierce είναι laquoτο αποτέλεσμα της

δυναμικής αλληλόδρασης ανάμεσα στο σημείο τον ερμηνευτή και το αντικείμενοraquo

όπου ερμήνευμα είναι το laquoσημασιακό αποτέλεσμαraquo το νόημα που γεννήθηκε από το

σημείο και συνδυάστηκε με την εμπειρία του αντικειμένου που έχει ο τελικός

παραλήπτης του μηνύματος (όπ 64-69) (σχ3) Όλοι οι μελετητές της Σημειωτικής

ανεξάρτητα από ποια σκοπιά εξετάζουν την κωδικοποίηση και την αποκωδικοποίηση

του μηνύματος διαπιστώνουν ότι το νόημα του λεκτικού ή μη-λεκτικού μηνύματος

είναι μια διαδικασία υπό διαπραγμάτευση ανάμεσα στον πομπό και τον δέκτη της

που ως ενεργοί παράγοντες το επηρεάζουν

σχήμα 3

Επίσης απαραίτητη είναι η συμβατική διάσταση των σημείων δηλαδή το κοινό

πλαίσιο κουλτούρας μέσα στο οποίο γίνεται αντιληπτό το μήνυμα ή αντιθέτως αν

δημιουργείται αδράνεια στην επικοινωνία άρα αυτοκατάργησή της (όπ 79) Κατά τη

γνώμη μας μια τέτοια περίπτωση όπου το παραγόμενο μήνυμα δεν ταυτίζεται με το

μήνυμα που αντιλαμβάνεται ο δέκτης λόγω διαφορετικών κοινωνικών καταβολών ή

άλλων συνισταμένων αντικατοπτρίζει αυτό που η γραμμική θεώρηση ονομάζει

laquoθόρυβοraquo αφού παρεμποδίζει το σήμα που δημιούργησε ο μεταδότης να φτάσει

αυτούσιο στον δέκτη

3 Εφαρμογή των μοντέλων σε πραγματική δράση

Η περίπτωση που θα μελετήσουμε είναι ένα εργαστήρι πολιτισμικής εκπαίδευσης

που έγινε την άνοιξη του 2013 στο πλαίσιο της διεύρυνσης των δράσεων του

Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης Η δράση ονομάστηκε laquoΚυριακή στο

Βιομηχανικό Μουσείο Βιο-παραμύθια όχι μηχανικά μα σαν αλήθειαraquo και

προσκαλούσε τα παιδιά του δημοτικού σχολείου να δημιουργήσουν παραμύθια με

αφορμή τα εκθέματα του μουσείου Πραγματοποιήθηκε από την εταιρία

διοργάνωσης δρώμενων πολιτισμού laquoλαλούraquo που ταυτίζεται με την εμψυχώτρια

μετά από πρόσκληση του Συλλόγου φίλων τεχνικού πολιτισμού που

δραστηριοποιείται υπέρ του Μουσείου

Το επικοινωνιακό μοντέλο που εφαρμόστηκε για την προώθηση της εκδήλωσης

διατηρεί εν γένει όλα τα χαρακτηριστικά του γραμμικού μοντέλου κατά Shannon και

Weaver το μοντέλο Laswell περί ταυτότητας των συντεταγμένων της επικοινωνίας

αλλά και στοιχεία από το κυβερνητικό μοντέλο Επίσης σημαντικό ρόλο έπαιξε η

σημειολογία των μηνυμάτων ώστε να απορροφηθεί ο θόρυβος το μήνυμα να γίνει

εύληπτο και η επικοινωνία αποδοτική

31 Η διαδικασία μετάδοσης του μηνύματος από τον πομπό στον δέκτη

Έγινε πολύ προσεκτική διαχείριση στην επιλογή των καναλιών επικοινωνίας σε μια

προσπάθεια να ενημερωθεί το κοινό κυκλωτικά χρησιμοποιώντας ποικίλους πομπούς

για τη μετάδοση του μηνύματος Καταρχήν αυτόματα τέθηκε σε λειτουργία ο

μηχανισμός διάδοσης από στόμα σε στόμα καθώς αυτή είναι η πιο συνηθισμένη

άμεση και αποδεδειγμένα επιτυχημένη μορφή διάδοσης στη Σύρο όπως ίσως και σε

άλλους μικρούς τόπους Έπειτα ενεργοποιήθηκαν όλα τα προσφερόμενα μέσα

έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ραδιόφωνο συμμετοχικό

διαδίκτυο αφίσα Το σήμα του μηνύματος πήρε τη μορφή δελτίων τύπου προς όλες

τις εφημερίδες και τους ραδιοφωνικούς σταθμούς ενώ η επιλογή του λεκτικού και

μη λεκτικού κώδικα της αφίσας έγινε πολύ προσεκτικά με την φιλοτέχνηση της να

εστιάζει στην εικόνα του Βιομηχανικού Μουσείου και τη συσχέτισή του με τα

παραμύθια Στο πλαίσιο της χρήσης του Web1 και Web2 δηλαδή μη διαδραστικών

ηλεκτρονικών σελίδων και του συμμετοχικού διαδικτύου αντιστοίχως (Cormode amp

Krishnamurthy 2008 9) γράφτηκαν ειδικά κείμενα για τους ενημερωτικούς

ιστότοπους που εδρεύουν στη Σύρο τον επίσημο ιστοχώρο του Μουσείου και της

laquoλαλούraquo και για την επικοινωνία μέσω facebook με επαναληπτικές αναρτήσεις στη

σελίδα του Μουσείου και της laquoλαλούraquo αλλά και στις προσωπικές σελίδες των

διοργανωτών Επίσης τα μέλη του συλλόγου έλαβαν ονομαστική προσκλητήρια

επιστολή και προτεραιότητα στη δήλωση συμμετοχής καθώς έχρηζαν ιδιαίτερης

αντιμετώπισης για λόγους δημοσίων σχέσεων Το σήμα διαφορετικό ανάλογα με τον

πομπό ήταν πάντα και εκ προθέσεως της πηγής σε συνάρτηση με τις αρχές της

Σημειωτικής Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να αναγνωρίσουμε τα μοντέλα στο

συγκεκριμένο πολιτιστικό δρώμενο εξετάζοντας αναλυτικά μια εκ των

επικοινωνιακών δράσεων το δελτίο τύπου

32 Το δελτίο τύπου

Η δημοσίευση του δελτίου τύπου έγινε στο πλαίσιο της γραμμικότητας της

επικοινωνίας αν και τελικά αποδείχτηκε ότι τα όρια δεν είναι στεγανά αφού η

ανάδραση προκάλεσε αλλαγές στο περιεχόμενο του αρχικού μηνύματος

321 Στοιχεία γραμμικού μοντέλου

Ο στόχος του εργαστηρίου ήταν διττός εν πρώτοις να δημιουργηθεί η αφορμή να

παραβρεθούν τα παιδιά σε ένα μουσείο που αποτελεί μέρος της ιστορίας τους αλλά

και να εντρυφήσουν στη δομή και τα οφέλη του λαϊκού παραμυθιού Οι στόχοι που

στην έρευνά μας αντιπροσωπεύουν τον προορισμό περιγράφονται στις ανακοινώσεις

τύπου laquoθα δώσει την ευκαιρία στα παιδιά να αγαπήσουν την ιστορία του τόπου τους

μέσα από την ψυχαγωγία και το παιχνίδι να γνωρίσουν το Βιομηχανικό Μουσείο με

βιωματικό τρόπο αναδεικνύοντας - ταυτόχρονα - την αξία του λαϊκού παραμυθιού

Προτείνεται ένας διαδραστικός τρόπος μάθησης που αποσκοπεί στο να νιώσουν το

μουσείο ως δικό τους χώρο μέσω της βιωματικής εμπειρίας φανταστικών ιστοριών

που θα προκύψουν με τη συμμετοχή τους Μέσα από τις αρχές και τη σημειολογία

του μαγικού παραμυθιακού τύπου τα παιδιά εμπνέονται από τα εκθέματα του

μουσείου και δημιουργούν - ως ομάδα - παραμύθια και ιστορίες που αναδεικνύουν

το ιδιαίτερα σημαντικό παρελθόν και τον πολιτισμό του νησιού μαςraquo

(httpwwwsyrostodaygrEvents1878-Kuriaki-sto-Viomixaniko-Mouseio--Vio-

paramuthia-oxi-mixanika-ma-san-alitheiaaspx )

Ως πηγή θεωρούμε τον Σύλλογο φίλων τεχνικού πολιτισμού Ερμούπολης που είχε

την πρόθεση να κάνει το Μουσείο ευρύτερα γνωστό στους πολίτες της Σύρου και

ιδιαίτερα στα παιδιά Οι κάτοικοι του νησιού σαφώς γνωρίζουν την ύπαρξη του

Μουσείου ωστόσο η επισκεψιμότητά του σε τοπικό επίπεδο περιοριζόταν στις

επισκέψεις σχολείων οι διευρυμένες δράσεις θα το έκαναν πιο δημοφιλές άρα έναν

ζωντανό χώρο και όχι μόνο εκθετήριο Επίσης πηγή του επικοινωνιακού σχεδιασμού

μπορεί να θεωρηθεί η εταιρεία laquoλαλούraquo καθώς από την επιτυχία της δράσης θα

εξαρτιόνταν μελλοντικές δράσεις της Οι δύο φορείς συνεργάστηκαν στον

επικοινωνιακό σχεδιασμό Δέκτες ήταν οι γονείς των παιδιών και δευτερευόντως το

σύνολο της τοπικής κοινωνίας

322 Η συνδρομή της Σημειωτικής σχολής

Το κείμενο του δελτίου τύπου ήταν προσεκτικά διατυπωμένο ώστε το ερμήνευμα

να συγκλίνει με το σημείο και με το αντικείμενο έπρεπε το μήνυμα να γίνεται

αντιληπτό από τον μέσο όρο των γονέων βάσει των μορφωτικών και πολιτισμικών

3 Εφαρμογή των μοντέλων σε πραγματική δράση

Η περίπτωση που θα μελετήσουμε είναι ένα εργαστήρι πολιτισμικής εκπαίδευσης

που έγινε την άνοιξη του 2013 στο πλαίσιο της διεύρυνσης των δράσεων του

Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης Η δράση ονομάστηκε laquoΚυριακή στο

Βιομηχανικό Μουσείο Βιο-παραμύθια όχι μηχανικά μα σαν αλήθειαraquo και

προσκαλούσε τα παιδιά του δημοτικού σχολείου να δημιουργήσουν παραμύθια με

αφορμή τα εκθέματα του μουσείου Πραγματοποιήθηκε από την εταιρία

διοργάνωσης δρώμενων πολιτισμού laquoλαλούraquo που ταυτίζεται με την εμψυχώτρια

μετά από πρόσκληση του Συλλόγου φίλων τεχνικού πολιτισμού που

δραστηριοποιείται υπέρ του Μουσείου

Το επικοινωνιακό μοντέλο που εφαρμόστηκε για την προώθηση της εκδήλωσης

διατηρεί εν γένει όλα τα χαρακτηριστικά του γραμμικού μοντέλου κατά Shannon και

Weaver το μοντέλο Laswell περί ταυτότητας των συντεταγμένων της επικοινωνίας

αλλά και στοιχεία από το κυβερνητικό μοντέλο Επίσης σημαντικό ρόλο έπαιξε η

σημειολογία των μηνυμάτων ώστε να απορροφηθεί ο θόρυβος το μήνυμα να γίνει

εύληπτο και η επικοινωνία αποδοτική

31 Η διαδικασία μετάδοσης του μηνύματος από τον πομπό στον δέκτη

Έγινε πολύ προσεκτική διαχείριση στην επιλογή των καναλιών επικοινωνίας σε μια

προσπάθεια να ενημερωθεί το κοινό κυκλωτικά χρησιμοποιώντας ποικίλους πομπούς

για τη μετάδοση του μηνύματος Καταρχήν αυτόματα τέθηκε σε λειτουργία ο

μηχανισμός διάδοσης από στόμα σε στόμα καθώς αυτή είναι η πιο συνηθισμένη

άμεση και αποδεδειγμένα επιτυχημένη μορφή διάδοσης στη Σύρο όπως ίσως και σε

άλλους μικρούς τόπους Έπειτα ενεργοποιήθηκαν όλα τα προσφερόμενα μέσα

έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ραδιόφωνο συμμετοχικό

διαδίκτυο αφίσα Το σήμα του μηνύματος πήρε τη μορφή δελτίων τύπου προς όλες

τις εφημερίδες και τους ραδιοφωνικούς σταθμούς ενώ η επιλογή του λεκτικού και

μη λεκτικού κώδικα της αφίσας έγινε πολύ προσεκτικά με την φιλοτέχνηση της να

εστιάζει στην εικόνα του Βιομηχανικού Μουσείου και τη συσχέτισή του με τα

παραμύθια Στο πλαίσιο της χρήσης του Web1 και Web2 δηλαδή μη διαδραστικών

ηλεκτρονικών σελίδων και του συμμετοχικού διαδικτύου αντιστοίχως (Cormode amp

Krishnamurthy 2008 9) γράφτηκαν ειδικά κείμενα για τους ενημερωτικούς

ιστότοπους που εδρεύουν στη Σύρο τον επίσημο ιστοχώρο του Μουσείου και της

laquoλαλούraquo και για την επικοινωνία μέσω facebook με επαναληπτικές αναρτήσεις στη

σελίδα του Μουσείου και της laquoλαλούraquo αλλά και στις προσωπικές σελίδες των

διοργανωτών Επίσης τα μέλη του συλλόγου έλαβαν ονομαστική προσκλητήρια

επιστολή και προτεραιότητα στη δήλωση συμμετοχής καθώς έχρηζαν ιδιαίτερης

αντιμετώπισης για λόγους δημοσίων σχέσεων Το σήμα διαφορετικό ανάλογα με τον

πομπό ήταν πάντα και εκ προθέσεως της πηγής σε συνάρτηση με τις αρχές της

Σημειωτικής Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να αναγνωρίσουμε τα μοντέλα στο

συγκεκριμένο πολιτιστικό δρώμενο εξετάζοντας αναλυτικά μια εκ των

επικοινωνιακών δράσεων το δελτίο τύπου

32 Το δελτίο τύπου

Η δημοσίευση του δελτίου τύπου έγινε στο πλαίσιο της γραμμικότητας της

επικοινωνίας αν και τελικά αποδείχτηκε ότι τα όρια δεν είναι στεγανά αφού η

ανάδραση προκάλεσε αλλαγές στο περιεχόμενο του αρχικού μηνύματος

321 Στοιχεία γραμμικού μοντέλου

Ο στόχος του εργαστηρίου ήταν διττός εν πρώτοις να δημιουργηθεί η αφορμή να

παραβρεθούν τα παιδιά σε ένα μουσείο που αποτελεί μέρος της ιστορίας τους αλλά

και να εντρυφήσουν στη δομή και τα οφέλη του λαϊκού παραμυθιού Οι στόχοι που

στην έρευνά μας αντιπροσωπεύουν τον προορισμό περιγράφονται στις ανακοινώσεις

τύπου laquoθα δώσει την ευκαιρία στα παιδιά να αγαπήσουν την ιστορία του τόπου τους

μέσα από την ψυχαγωγία και το παιχνίδι να γνωρίσουν το Βιομηχανικό Μουσείο με

βιωματικό τρόπο αναδεικνύοντας - ταυτόχρονα - την αξία του λαϊκού παραμυθιού

Προτείνεται ένας διαδραστικός τρόπος μάθησης που αποσκοπεί στο να νιώσουν το

μουσείο ως δικό τους χώρο μέσω της βιωματικής εμπειρίας φανταστικών ιστοριών

που θα προκύψουν με τη συμμετοχή τους Μέσα από τις αρχές και τη σημειολογία

του μαγικού παραμυθιακού τύπου τα παιδιά εμπνέονται από τα εκθέματα του

μουσείου και δημιουργούν - ως ομάδα - παραμύθια και ιστορίες που αναδεικνύουν

το ιδιαίτερα σημαντικό παρελθόν και τον πολιτισμό του νησιού μαςraquo

(httpwwwsyrostodaygrEvents1878-Kuriaki-sto-Viomixaniko-Mouseio--Vio-

paramuthia-oxi-mixanika-ma-san-alitheiaaspx )

Ως πηγή θεωρούμε τον Σύλλογο φίλων τεχνικού πολιτισμού Ερμούπολης που είχε

την πρόθεση να κάνει το Μουσείο ευρύτερα γνωστό στους πολίτες της Σύρου και

ιδιαίτερα στα παιδιά Οι κάτοικοι του νησιού σαφώς γνωρίζουν την ύπαρξη του

Μουσείου ωστόσο η επισκεψιμότητά του σε τοπικό επίπεδο περιοριζόταν στις

επισκέψεις σχολείων οι διευρυμένες δράσεις θα το έκαναν πιο δημοφιλές άρα έναν

ζωντανό χώρο και όχι μόνο εκθετήριο Επίσης πηγή του επικοινωνιακού σχεδιασμού

μπορεί να θεωρηθεί η εταιρεία laquoλαλούraquo καθώς από την επιτυχία της δράσης θα

εξαρτιόνταν μελλοντικές δράσεις της Οι δύο φορείς συνεργάστηκαν στον

επικοινωνιακό σχεδιασμό Δέκτες ήταν οι γονείς των παιδιών και δευτερευόντως το

σύνολο της τοπικής κοινωνίας

322 Η συνδρομή της Σημειωτικής σχολής

Το κείμενο του δελτίου τύπου ήταν προσεκτικά διατυπωμένο ώστε το ερμήνευμα

να συγκλίνει με το σημείο και με το αντικείμενο έπρεπε το μήνυμα να γίνεται

αντιληπτό από τον μέσο όρο των γονέων βάσει των μορφωτικών και πολιτισμικών

Σημειωτικής Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να αναγνωρίσουμε τα μοντέλα στο

συγκεκριμένο πολιτιστικό δρώμενο εξετάζοντας αναλυτικά μια εκ των

επικοινωνιακών δράσεων το δελτίο τύπου

32 Το δελτίο τύπου

Η δημοσίευση του δελτίου τύπου έγινε στο πλαίσιο της γραμμικότητας της

επικοινωνίας αν και τελικά αποδείχτηκε ότι τα όρια δεν είναι στεγανά αφού η

ανάδραση προκάλεσε αλλαγές στο περιεχόμενο του αρχικού μηνύματος

321 Στοιχεία γραμμικού μοντέλου

Ο στόχος του εργαστηρίου ήταν διττός εν πρώτοις να δημιουργηθεί η αφορμή να

παραβρεθούν τα παιδιά σε ένα μουσείο που αποτελεί μέρος της ιστορίας τους αλλά

και να εντρυφήσουν στη δομή και τα οφέλη του λαϊκού παραμυθιού Οι στόχοι που

στην έρευνά μας αντιπροσωπεύουν τον προορισμό περιγράφονται στις ανακοινώσεις

τύπου laquoθα δώσει την ευκαιρία στα παιδιά να αγαπήσουν την ιστορία του τόπου τους

μέσα από την ψυχαγωγία και το παιχνίδι να γνωρίσουν το Βιομηχανικό Μουσείο με

βιωματικό τρόπο αναδεικνύοντας - ταυτόχρονα - την αξία του λαϊκού παραμυθιού

Προτείνεται ένας διαδραστικός τρόπος μάθησης που αποσκοπεί στο να νιώσουν το

μουσείο ως δικό τους χώρο μέσω της βιωματικής εμπειρίας φανταστικών ιστοριών

που θα προκύψουν με τη συμμετοχή τους Μέσα από τις αρχές και τη σημειολογία

του μαγικού παραμυθιακού τύπου τα παιδιά εμπνέονται από τα εκθέματα του

μουσείου και δημιουργούν - ως ομάδα - παραμύθια και ιστορίες που αναδεικνύουν

το ιδιαίτερα σημαντικό παρελθόν και τον πολιτισμό του νησιού μαςraquo

(httpwwwsyrostodaygrEvents1878-Kuriaki-sto-Viomixaniko-Mouseio--Vio-

paramuthia-oxi-mixanika-ma-san-alitheiaaspx )

Ως πηγή θεωρούμε τον Σύλλογο φίλων τεχνικού πολιτισμού Ερμούπολης που είχε

την πρόθεση να κάνει το Μουσείο ευρύτερα γνωστό στους πολίτες της Σύρου και

ιδιαίτερα στα παιδιά Οι κάτοικοι του νησιού σαφώς γνωρίζουν την ύπαρξη του

Μουσείου ωστόσο η επισκεψιμότητά του σε τοπικό επίπεδο περιοριζόταν στις

επισκέψεις σχολείων οι διευρυμένες δράσεις θα το έκαναν πιο δημοφιλές άρα έναν

ζωντανό χώρο και όχι μόνο εκθετήριο Επίσης πηγή του επικοινωνιακού σχεδιασμού

μπορεί να θεωρηθεί η εταιρεία laquoλαλούraquo καθώς από την επιτυχία της δράσης θα

εξαρτιόνταν μελλοντικές δράσεις της Οι δύο φορείς συνεργάστηκαν στον

επικοινωνιακό σχεδιασμό Δέκτες ήταν οι γονείς των παιδιών και δευτερευόντως το

σύνολο της τοπικής κοινωνίας

322 Η συνδρομή της Σημειωτικής σχολής

Το κείμενο του δελτίου τύπου ήταν προσεκτικά διατυπωμένο ώστε το ερμήνευμα

να συγκλίνει με το σημείο και με το αντικείμενο έπρεπε το μήνυμα να γίνεται

αντιληπτό από τον μέσο όρο των γονέων βάσει των μορφωτικών και πολιτισμικών

καταβολών τους να πλησιάζουν στο ύφος που αποσπά την προσοχή τους χωρίς να

υποβαθμίζεται η επιστημονική αρτιότητα του εγχειρήματος ή το κύρος του

Μουσείου να διαφαίνεται η ιδιαίτερη ποιοτική υπόσταση του δρώμενου ωστόσο

δοσμένη με απλά λόγια ώστε να μην αποτρέπει μέρος του κοινού που δεν είναι οικείο

με τα παραμύθια ή με το μουσείο (httpwwwketepogrel201304πρωτότυπο-

εργαστήρι-αφήγησης-παραμυ) Είχε σημασία να δοθεί έμφαση στο δημιουργικό και

εκπαιδευτικό σκέλος της εκδήλωσης για να μην παρερμηνευτεί ως απλή διασκέδαση

Ο τίτλος διατυπώθηκε με ιδιαίτερη προσοχή ώστε να συμπυκνώνει τους δύο

στόχους του δρώμενου και να αναφέρονται οι λέξεις-κλειδιά laquoπαραμύθιraquo και

Βιομηχανικό Μουσείοraquo Στο κυρίως σώμα της ανακοίνωσης χρησιμοποιήθηκαν

φράσεις όπως laquoπολιτισμός του νησιού μαςraquo laquoμέσα από την ψυχαγωγία και το

παιχνίδιraquo που αντανακλούν στο τοπικιστικό πνεύμα και την ανάγκη του τόπου για

ψυχαγωγικές δραστηριότητες αντιστοίχως Οι πρακτικές λεπτομέρειες ήταν

αναλυτικά διατυπωμένες ώστε να διευκρινίζεται ότι δεν μπορεί κάποιος να

συμμετέχει χωρίς αίτηση συμμετοχής και να είναι ξεκάθαρο ότι υπάρχει ηλικιακός

διαχωρισμός στις ομάδες του εργαστηρίου Επίσης είχε σημασία να εμφανίζονται τα

ονόματα και τα βιογραφικά όλων των συντελεστών αφού σε μια μικρή κοινωνία οι

διαπροσωπικές σχέσεις έχουν μεγάλη επικοινωνιακή βαρύτητα Συμπληρωματικά

εδώ μπορούμε να πούμε ότι δικαιώνεται το συστημικό μοντέλο αφού η συγκινησιακή

έκφανση αυτής της αναφοράς υποβοηθάει τους στόχους του μηνύματος Τέλος εν

είδει μη-λεκτικής σημειολογίας κάθε κοινοποίηση του δελτίου τύπου συνοδευόταν

από την εικόνα της αφίσας για να γίνει η συνειρμική οπτικοποίηση του εργαστηρίου

και σύνδεσή του με τις έντυπες αφίσες τοποθετημένες σε στρατηγικά σημεία του

νησιού

Σε μια εφαρμογή του μοντέλου Laswell αν η απάντηση στο laquoποιοςraquo ήταν μόνο

ένας εκ των δύο φορέων διοργάνωσης τότε το εγχείρημα θα στερούταν την

προσέλκυση του ενδιαφέροντος είτε των οπαδών του Μουσείου είτε των θαυμαστών

του παραμυθιού Έτσι κρίθηκε σκόπιμο να αναφέρονται στην αρχή κάθε δελτίου

τύπου οι υπεύθυνοι διοργανωτές-πηγές του μηνύματος

323 Θόρυβος και ανάδραση

Στην εξέλιξη της επικοινωνίας από τον πομπό προς τον δέκτη τίποτα δε

διαφαινόταν ότι την παρεμπόδιζε αφού ο σχεδιασμός στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό

στην πρότερη εμπειρία της πηγής Εντούτοις η διαρκής ανάδραση η οποία πηγάζει

από το κυβερνητικό μοντέλο έφερε στην επιφάνεια προβλήματα τα περισσότερα

από τα οποία επιλύθηκαν Η επικοινωνία των ενδιαφερομένων μέσω τηλεφώνου ή

ηλεκτρονικού ταχυδρομείου επέφερε αλλαγές στην επαναληπτική ενημέρωση

προώθησης

Καταρχάς διαπιστώθηκε ότι η γενικώς εσφαλμένη αντίληψη περί της έννοιας του

παραμυθιού η επιλογή του συγκεκριμένου σημείου κατά την σημειωτική

αποτελούσε στοιχείο θορύβου για το μήνυμα το έκανε εντροπικό κάτι που απέτρεπε

σημαντική μερίδα των δεκτών να συμμετέχει Παιδιά πρώτης και έκτης δημοτικού

παρερμήνευσαν τον όρο laquoπαραμύθιraquo θεωρώντας ότι δεν τους αφορά ηλικιακά ενώ

κάτι ανάλογο συνέβη με τα αγόρια αφού η κουλτούρα του τόπου τα παροτρύνει να

έχουν ενασχολήσεις που θεωρούνται πιο αρρενωπές όπως αθλητισμό και πολεμικές

τέχνες Η δράση ήταν καινοτόμα και πρώτη φορά πραγματοποιούμενη στη Σύρο άρα

μη οικεία σε συνδυασμό με το γεγονός ότι υπήρχε προκατάληψη και ως προς τον

ρόλο του παραμυθιού αλλά και τη χρήση του μουσείου Έτσι σε επόμενη δημόσια

ανακοίνωση δόθηκε έμφαση στην προσαρμοστικότητα του εργαστηρίου στις ανάγκες

αυτής της ηλικιακής και φυλετικής μερίδας και προσθέτοντας υπότιτλο στο εργαστήρι

της συγκεκριμένης μέρας laquoΙστορίεςhellip βιομηχανικής φαντασίαςraquo για να το κάνει πιο

ελκυστικό (httpwwwsyrostodaygrNews9172-Kseperasan-to-anamenomeno-oi-

summetoxesaspx) κάτι που αποδείχτηκε σωτήριο αφού αύξησε την περισσότητα του

μηνύματος

Επίσης δείγμα θορύβου ήταν η προφορική διάδοση του δρώμενου διαδικασία με

ασαφώς μετρήσιμα αποτελέσματα έτσι κι αλλιώς που αφαίρεσε την έννοια του

laquoεργαστηρίουraquo και μετέτρεψε το μήνυμα σε laquoαφήγηση παραμυθιώνraquo1 Αυτό δεν είχε

καταλυτική έκταση ωστόσο ήταν αδύνατον να διορθωθεί γιατί εκτιμήθηκε ότι

οποιαδήποτε παρέμβαση θα δημιουργούσε αρνητική επίδραση

Τέλος θόρυβο μπορούμε να θεωρήσουμε την μερική χρήση του διαδικτύου ως

ενημερωτικό κανάλι από μερίδα του πληθυσμού και την ελλειπή προσοχή στο πλήρες

κείμενο λόγω υπερπληθώρας δημοσιεύσεων ή γενικότερης κουλτούρας περί

διαδικτύου Σε έναν τόπο όπου γίνονται πολλές πολιτιστικές δράσεις αλλά που ο

μέσος πολίτης επαφίεται στους φορείς για την ενημέρωσή του χωρίς προσωπική

συνειδητή εγρήγορση είναι δύσκολο να αποσπάσει κανείς την προσοχή του Εκεί

φάνηκε η σημαντικότητα του μοντέλου Laswell κι έτσι η χρήση πολλαπλών καναλιών

έστω με διαφορετικό σήμα υπερκέρασε την αδυναμία του δελτίου τύπου

1 Αυτό θυμίζει το παιδικό παιχνίδι laquoχαλασμένο τηλέφωνοraquo

Συμπεράσματα

Στην επισκόπηση της επικοινωνιακής δράσης στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου

πολιτιστικού δρώμενου κατανοεί κανείς ότι γίνεται εφαρμογή των θεωρητικών

μοντέλων επικοινωνίας Βέβαια δεδομένου ότι τα θεωρητικά μοντέλα παρατηρούν

και περιγράφουν υπάρχουσες δομές μπορούμε να πούμε ότι η υπόθεση στέκεται και

αντιστρόφως δηλαδή ότι η ταυτότητα της επικοινωνιακής δράσης ορίζεται από την

καταγραφή των αναγκών της κοινωνίας στην οποία απευθύνεται ενώ τα θεωρητικά

μοντέλα απλώς διαπιστώνονται εκ των υστέρων Σε αυτήν την θεώρηση εμπίπτει το

παράδειγμα με το οποίο ασχοληθήκαμε στην παρούσα εργασία Το δελτίο τύπου του

εργαστηρίου laquoΚυριακή στο Βιομηχανικό Μουσείο Βιο-παραμύθια όχι μηχανικά μα

σαν αλήθειαraquo δεν είχε άλλον δρόμο παρά αυτόν που συμπίπτει από το γραμμικό

μοντέλο σε συνδυασμό με το κυβερνητικό και τις αρχές της σημειωτικής Η

συνύπαρξη όλων αυτών των μοντέλων είχαν ως αποτέλεσμα ο προορισμός να είναι

επιτυχής αφού το εργαστήρι είχε συμμετοχές πέραν του αναμενόμενου

Οι διαπιστώσεις σχετικά με τον θόρυβο και την ανάδραση μας οδηγούν στο

συμπέρασμα ότι πιθανότατα κανένα μοντέλο δεν μπορεί να σταθεί αυτόνομα σε μια

πρακτική εφαρμογή τουλάχιστον στην ελληνική επαρχία Τέλος θεωρούμε ότι κάθε

επικοινωνιακή δράση έχει ένα πεπερασμένο πεδίο εφαρμογής γιrsquo αυτό ο στρατηγικός

συνδυασμός περισσότερων είναι επιβεβλημένος

Βιβλιογραφία

Cormode G amp Krishnamurthy B (2008) Key Differences between Web10 and

Web20 New Jersey USA ATampT Labs

Fiske J (1992) Εισαγωγή στην Επικοινωνία Αθήνα Επικοινωνία και κουλτούρα

Hooper-Greenhill E (1995) Museum Media Message London and New York

Routledge

O Sullivan C O Sullivan T amp Hill L (2011) Creative Arts Marketing London amp New

York Routledge

Ψύλλα Μ (1991) Η επικοινωνία σαν κοινωνική διεργασία Αθήνα Χαροκόπειος

Ανωτάτη Σχολή Οικιακής Οικονομίας

Διαδικτυακές πηγές

Ενημερωτικός διαδικτυακός τόπος Syrostoday wwwsyrostodaygr (10112013)

Ιστοσελίδα Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης wwwketepogr (10112013)

Βιβλιογραφία

Cormode G amp Krishnamurthy B (2008) Key Differences between Web10 and

Web20 New Jersey USA ATampT Labs

Fiske J (1992) Εισαγωγή στην Επικοινωνία Αθήνα Επικοινωνία και κουλτούρα

Hooper-Greenhill E (1995) Museum Media Message London and New York

Routledge

O Sullivan C O Sullivan T amp Hill L (2011) Creative Arts Marketing London amp New

York Routledge

Ψύλλα Μ (1991) Η επικοινωνία σαν κοινωνική διεργασία Αθήνα Χαροκόπειος

Ανωτάτη Σχολή Οικιακής Οικονομίας

Διαδικτυακές πηγές

Ενημερωτικός διαδικτυακός τόπος Syrostoday wwwsyrostodaygr (10112013)

Ιστοσελίδα Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης wwwketepogr (10112013)