Η αυτονόμηση της Τέχνης

Υπάρχει μια κοινή γλώσσα στην νεότερη Ευρώπη;

12/3/2013 Footer Text 1

Η Ευρώπη της Αναγέννησης

12/3/2013 Footer Text 2

1300-1400 1400-1500 1500-1600

Πρωτο-Αναγέννηση Πρώιμη Αναγέννηση Μανιερισμός

1495-1527 Ώριμη Αναγέννηση

15ος – 17ος αι. Ανακαλύψεις & εξερεὐνηση νέων ηπείρων

1517-1648 Θρησκευτικοί πόλεμοι

Η αυτονόμηση της Τέχνης

12/3/2013 Footer Text 3

1300-1400 1400-1500 1500-1600

Πρωτο-Αναγέννηση Πρώιμη Αναγέννηση Μανιερισμός

1495-1527 Ώριμη Αναγέννηση

15ος – 17ος αι. Ανακαλύψεις & εξερεὐνηση νέων ηπείρων

1517-1648 Θρησκευτικοί πόλεμοι

Λειτουργίες της Τέχνης • Μεταδίδει έννοιες και νοήματα • Εμπνέει πίστη σε ιδέες • Διδάσκει

– Αξίες – Στάσεις

• Δίνει έκφραση σε – Φόβους, και – Ελπίδες

• Συνδέει ανθρώπους μεταξύ τους και με το παρελθόν τους

• Συνεπώς...

12/3/2013 Footer Text 4

Γνωρίσματα της Τέχνης

• Η Τέχνη είναι μια γλώσσα – Την οποία δύνανται να κατανοούν άνθρωποι που

ίσως μιλούν διαφορετικές (φυσικές) γλώσσες – Η οποία συνδέει τους ανθρώπους

• Μεταξύ τους • Με το παρελθόν τους

12/3/2013 Footer Text 5

Αν είναι η Τέχνη γλώσσα...

• ...ποια είναι η «Γραμματική» της; – Τι είναι ωραίο; – Αρέσουν σε όλους τους ανθρώπους τα ίδια πράγματα; – Ποια σχέση υπάρχει μεταξύ αυτού που

βλέπω ωραίο και αυτού που θεωρώ ωραίο • Άλλοτε θεωρήθηκε ωραίο

– Αυτό που είναι αληθινό – Αυτό που είναι φυσικό – Αυτό που σχετίζεται με την ανθρώπινη πραγματικότητα – Αυτό που σχετίζεται με τον κόσμο των ιδεών – Αυτό που σχετίζεται με τον κόσμο του θείου

• Όλα αυτά συζητιούντια και μ ελετιώντα από την Φιλοσοφία της Τέχνης, την Αισθητική

12/3/2013 Footer Text 6

Έχει η Τέχνη σχέση με την κοινωνία;

• Έχει σχέσεις / χρήσεις με άλλους τομείς της κοινωνικής ζωής, π.χ. – Την λατρεία του θείου – Την διακόσμηση χρηστικών αντικειμένων

• Πολλές κοινωνίες θεωρούσαν ότι η Τέχνη ταυτοχρόνως: – Δίνει αισθητική απόλαυση και – Εκπληρώνει μια κοινωνική λειτουργία, π.χ.

• Την λατρεία , την διακόσμηση, την προβολή της εξουσίας • Στην Ευρώπη της Νεότερης Ιστορίας θεωρήθηκε ότι η Τέχνη:

– Αυτονομείται από άλλες λειτουργίες, δηλαδή: – Η αισθητική απόλαυση και η απεικόνιση του ωραίου είναι

επαρκείς λόγοι για την καλλιτεχνική δημιουργία, και – Δεν χρειάζεται άλλη θρησκευτική ή πολιτική λειτουργία

12/3/2013 Footer Text 7

Πώς αυτονομήθηκε η Τέχνη στην Νεότερη Ευρώπη;

• Το Ωραίο είναι ο Θεός • Το Ωραίο είναι ο σκοπός • Το Ωραίο είναι υπόθεση του εγώ και προϊόν

μιας συγκεκριμένης κοινωνίας

12/3/2013 Footer Text 8

12/3/2013 9

Giotto: Ο Θρήνος, Παρεκκλήσιο Αρένας, Πάδουα. 1305. Τοιχογραφία.

Ωραίο είναι ο Θεός

• Ο κόσμος του ωραίου είναι υπερβατικός

• Η Τέχνη – Διδάσκει τους πιστούς – Εικονίζει ό,τι δεν δεν

δύναται να αντιληφθεί αλλιώς ο πιστός

– Οδηγεί σε πνευματική ανάταση (μουσική)

– Συνεπώς, ο καλλιτέχνης εκφράζει αισθήματα και πίστη 12/3/2013 Footer Text 10

12/3/2013 Footer Text 11

Μιχαήλ Άγγελος: Η δημιουργία του Αδάμ. Καπέλα Σιστίνα. 1512. Τοιχογραφία

Το Ωραίο είναι σκοπός • Η Τέχνη είναι ανάγκη του

ανθρώπου για έκφραση του κόσμου του ωραίου

• Το ωραίο υπάρχει στην Φύση, πέρα από ό,τι συλλαμβάνει με την πρώτη ματιά ο άνθρωπος

• Υπάρχει αντικειμενικά ωραίο, και η κατάδειξή του είναι άξιο έργο των καλλιτεχνών

• Η Τέχνη γίνεται αντικείμενο μελέτης, π.χ. Αλμπέρτι: Περί αρχιτεκτονικής 12/3/2013 Footer Text 12

12/3/2013 Footer Text 13

Ραφαέλο Σάντσι: Η Παναγία με το Βρέφος και τον άγ. Ιωάννη Βαπτιστή. Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης, Βιέννη. 1505. Ελαιογραφία

Το Ωραίο είναι υπόθεση του εγώ και προϊόν μιας συγκεκριμένης κοινωνίας

• Μετά από την αυτονόμηση της Τέχνης, αυτή εξελίσσεται ραγδαία – Η επαφή με την Τέχνη

είναι ατομική υπόθεση και ευθύνη

– Το ωραίο συνδέεται με ό,τι εμπίπτει στις αισθήσεις

– Το ωραίο δίνει απόλαυση, και η αισθητική απόλαυση είναι για όλους

12/3/2013 Footer Text 14

Το Ωραίο είναι υπόθεση του εγώ και προϊόν μιας συγκεκριμένης κοινωνίας

• Στο τέλος του Διαφωτισμού ο Καντ (1724-1804) ορίζει το ωραίο ως: – Αποτέλεσμα της

συμφωνίας μεταξύ φαντασίας και διάνοιας

• Ο Χέγκελ (1770-1831) διέκρινε σε κάθε έργο Τέχνης: – Μορφή – Περιεχόμενο

• Η σχέση μορφής-περιεχομένου καθορίζει τον χαρακτήρα της Τέχνης

• Μορφή και περιεχόμενο, άρρηκτα συνδεδεμένα με εποχή και κοινωνία, όπου γεννήθηκε το έργο Τέχνης

• Ιστορικότητα Τέχνης 12/3/2013 Footer Text 15

Μορφή και περιεχόμενο: μια δυναμική σχέση

• Μορφή και περιεχόμενο είναι σε απόλυτη ισορροπία στην αρχαία ελληνική Τέχνη – Τέλειες αναλογίες του

σώματος (μορφή) – σε ισορροπία με – το βλέμμα που

κατευθύνεται πέρα από το βρέφος ως εξωτερίκευση της εσωτερικής ατάραχης γνώσης (περιεχόμενο)

12/3/2013 Footer Text 16

Πραξιτέλης (4ος αι.): Ο Ερμής με τον μικρό Διόνυσο. Μάρμαρο. Μουσείο Ολυμπίας.

Υπάρχει μια κοινή γλώσσα στην νεότερη Ευρώπη; Η γλώσσα της Τέχνης σε αντίπαλες χώρες

Χώρα α Χώρα β

12/3/2013 Footer Text 17

Χώρα α Χώρα β

Σημαντική σύγκρουση μεταξύ των δύο χωρών

Ζωγράφος α Ζωγράφος β

Αρχιτέκτονας α Αρχιτέκτονας β

Μουσικός α Μουσικός β

Συγγραφέας α Συγγραφέας β

Κοινά στοιχεία μεταξύ δύο καλλιτεχνών

Να επιλέξετε δύο καλλιτέχνες από χώρες που ήρθαν σε σημαντική σύγκρουση κατά την διάρκεια της Νεότερης

Ιστορίας (1500-1700), και αξιοποιώντας τον παραπάνω πίνακα να παρουσιάσετε την τεκμηρίωση της θέσης:

«Η γλώσσα της Τέχνης ένωσε ακόμη και αντίπαλες χώρες στην

Νεότερη Ιστορία της Ευρώπης»

Η αυτονόμηση της τέχνης

Ο ρόλος της τέχνης και του δημιουργού στην κοινωνική ζωή

Ο καλλιτέχνης Μ

εσαί

ωνα

ς

Αναγ

έννη

ση

Ο ευαγγελιστής Λουκάς ζωγραφίζει την Παναγία. Μικρογραφία. 13ος αι.

Βιβλίο προτύπων: Κεφαλές Χριστού,

Παναγίας, αγγέλου 9,5 x 9 εκ.

Περίπου 1300-1325. Johannes de eyck fuit hic 1434

Ο καλλιτέχνης Μ

εσαί

ωνα

ς

Αναγ

έννη

ση

Καταστήματα εμπόρων-τεχνιτών-καλλιτεχνών, που παράγουν και πωλούν τα προϊόντα τους. Μικρογραφία, 13ος αι.

Ρέμπραντ φαν Ρέιν: Το εργαστήριο. 1629

Φερμέερ ντε Ντελφτ: Η ζωγραφική ή το εργαστήριο. 1695

Ο καλλιτέχνης: επιβεβαίωση & αναγνώριση

Ο καλλιτέχνης: επιβεβαίωση & αναγνώριση

Τοιχογραφία στο νυφικό δωμάτιο του ανακτόρου του Λουδοβίκου Γ΄

Γκοκνζάγκουε, δούκα της Μάντουα. 1465.

Μαντένια, αυτοπροσωπογραφία Άνταμ Κραφτ, αυταπεικόνιση του γλύπτη. Ναός αγίου Λαυρεντίου, Νυρεμβέργη. 1493

Ο καλλιτέχνης: επιβεβαίωση & αναγνώριση

Τζιοβάνι Μπελίνι:

Η Παρθένος και το Βρέφος.

1460

Ο καλλιτέχνης: επιβεβαίωση & αναγνώριση

Περουτζίνο: Αυτοπροσωπογραφία και Υπογραφή. Τοιχογραφία (οθφαλμαπάτη). Ανάκτορο Πριόρι. 1450-1523

Ο καλλιτέχνης: επιβεβαίωση & αναγνώριση

Μιχαήλ Άγγελος: Αυτοπροσωπογραφία στην δορά του αγίου Βαρθολομαίου. Τοιχογραφία. Καπέλα Σιστίνα. Βατικανό. 1537-1541

Ο καλλιτέχνης: επιβεβαίωση & αναγνώριση

Άλμπρεχτ Ντίρερ: Αυτοπροσωπογραφία. 1510

Άλμπρεχτ Ντίρερ: Αυτοπροσωπογραφία

σε ηλικία 13 ετών.

Ο καλλιτέχνης: επιβεβαίωση & αναγνώριση

Άλμπρεχτ Ντίρερ: Αυτοπροσωπογραφία.

1510

Την Κυριακή – ήταν η γιορτή του αγίου Όσβαλντ – οι ζωγράφοι με κάλεσαν στο μέρος όπου συγκεντρώνονταν, με την γυναίκα μου και την υπηρέτριά μου, και μας σερβίρισαν με ασημένια μαχαιροπήρουνα. Το τραπέζι ήταν στρωμένο προσεκτικά και το γεύμα μου ήταν κάτι περισσότερο από πλουσιοπάροχο. Όλες οι γυναίκες των ζωγράφων ήταν επίσης εκεί. Και όταν με οδήγησαν στο τραπέζι, ο κόσμος καθόταν από τις δυο μεριές, σαν να πλαισίωνε έναν μεγάλο άρχοντα. Υπήρχαν επίσης ανάμεσά τους προσωπικότητες, που μου έδειχναν με βαθύτατες υποκλίσεις τον μεγαλύτερο σεβασμό τους. Και έλεγαν ό,τι ήθελαν, στο μέτρο των δυνατοτήτων τους, να κάνουν ό,τι πίστευαν πως θα μου ήταν ευχάριστο. Και όταν πια κάθισα στην περίοπτη θέση, η συντεχνία των αστών της Αμβέρσας, διά των επικεφαλής της, με την βοήθεια δύο ακολούθων, μου προσέφερε τέσσερις οκάδες κρασί [...]. Και μου είπαν ότι όφειλα να αποδεχτώ αυτή την τιμή και να βεβαιωθώ για τα αισθήματά τους. Τους ευχαρίστησα με ταπεινοφροσύνη και τους προσέφερα τις ταπεινές μου υπηρεσίες.

Albrect Dürer: Journal de voyage aux Pays-Bas. 1520

Οι μαικήνες

Ο Λαυρέντιος των Μεδίκων σκέφτηκε στην συνέχεια να κάνει την πόλη μεγαλύτερη και ωραιότερη. Καθώς περιλάμβανε πολλούς ακατοίκητους χώρους, έβαλε να χαράξουν εκεί νέους δρόμους και να ανεγείρουν κτίρια, ενέργειες που την έκαναν πιο όμορφη και πιο μεγάλη. Χάρη σ΄αυτόν η πόλη κάθε φορά που δεν είχε πόλεμο, φιλοξενούσε πολυήμερες και διαδοχικές γιορτές, διαγωνισμούς, και συντροφίες που αναβίωναν σημαντικά γεγονότα της Αρχαιότητας Σκοπός του ήταν να διατηρήσει την αφθονία στην πατρίδα, την ενότητα και την ομόνοια στον λαό, και την τιμή στην αριστοκρατία. Αγαπούσε και συνδεόταν με τους εξέχοντες καλλιτέχνες' προστάτευε τους ανθρώ- πους των γραμμάτων' καλύτερη απόδειξη, η συμπεριφορά προς τους Άνιολο ντε Μοντεπουλτσιάνο,

Κριστόφορο Λαντίνο και άρχοντα Δημήτριο. Ο κόμης Τζιοβάνι ντελα

Μιράντολα, άνθρωπος σχεδόν θεϊκός, από έλξη προς την γενναιοδωρία του Λαυρέντιου των Με΄δικων, προτίμησε να διαμένει στην Φλωρεντία απ' ότι σε οποιο- δήποτε άλλο μέρος της Ευρώπης όπου είχε πάει. Ο Λαυρέντιος πάνω απ' όλα λάτρευε την μουσική, την αρχιτεκτονική και την ποίηση. Σ' αυτό το τελευταίο είδος, έχει πολλά κομμάτια που όχι μόνον συνέθεσε, αλλά επιπλέον εμπλούτισε με σχόλιά του. Για να μπορεί η νεολαία της Φλωρεντίας να επιδοθεί στην μελέτη των γραμμάτων, ίδρυσε το πανεπιστήμιο της Πίσα, όπου κάλεσε τους πιο μορφωμένους ανθρώπους που υπήρχαν σ'ολόκληρη την Ιταλία.

Νικολό Μακιαβέλι: Φλωρεντινές Ιστορίες, βιβλίο VIII. Περί το 1520.

Πηγή 1 Πηγή 2: Λαυρέντιος των Μεδίκων, πρίγκιπας της Φλωρεντίας

Άποψη της Φλωρεντίας, Αποδίδεται στον Francesco Rosselli. Χαρακτική περί το 1472. Μουσείο Φλωρετνίας

Καθεδρικός Santa Maria del Fiore Φλωρεντία Θόλος του

Filippo Brunelleschi

μεταξύ 1420-1436

Palazzo Pitti Η κεντρική πτέρυγα του 1458

Οι μαικήνες

San Giovani, Bravo, Furini και Vanini. Τοιχογραφία στην αίθουσα ακροάσεων του ανακτόρου Πίτι, Φλωρεντία. Εικονίζεται ο Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής. 1635-1642

Ο Λαυρέντιος των Μεδίκων, μαικήνας καλλιτεχνών στην Φλωρεντία

Λαυρέντιος των Μεδίκων

Ο μαικήνας, ο προστάτης

Μποτιτσέλι Μιχαήλ Άγγελος

Ο προστατευόμενος καλλιτέχνης

Παρέχει οικονομική προστασία

Δίνει λάμψη στην Αυλή των Μεδίκων και στην ισχύ του

Λαυρέντιου του Μεγαλοπρεπούς

Δεσμός εξάρτησης

-Κοινωνική αναγνώριση (κοινωνική θέση καλλιτέχνης) - Η Αυλή είναι χώρος συναντήσεων και γνωρισμίας

με άλλους καλλιτέχνες

Αμοιβαία οφέλη

-Η τέχνη αναδεικνύει την εξουσία του πρίγκιπα και της χώρας του

- Έργα που φέρουν την σφραγίδα της εξουσίας του πρίγκιπα στο διηνεκές

Συλλογές και συλλέκτες

, Willem van Haecht: Η γκαλερί του Cornelis van der Geest. 1628. Ιδιωτική γκαλερί ζωγραφικής, πρόδρομος των σύγχρονών μουσείων.

Και η μουσική;

Ζωγραφική

Μουσική • Γρηγοριανά μέλη

– Από τον πάπα Γρηγόριο Μέγα (6ος αι.) που κατέγραψε 3000 μελωδίες

– Π.χ. Ανώνυμος συνθέτης: Cum altre ucele. Μαδριγάλι. Rossi Codex. 14ος αι.

• Μονοφωνία, π.χ. B. Τromboncino (1470 – 1535): Per dolor me bagno el viso. Frottola. Giotto: Ο Θρήνος, Παρεκκλήσιο

Αρένας, Πάδουα. 1305. Τοιχογραφία.

Και η μουσική;

Ζωγραφική

Μουσική

• Πολυφωνία, π.χ.

– Palaestrina (1525-1594): Jesu, rex admirabilis.

– Dietrich Buxtehude (1637-1707): «Dialogus inter Christum et fidelem animam» – Wo ist doch mein freund geblieben?. Καντάτα για σοπράνο και μπάσο

San Giovani, Bravo, Furini και Vanini. Τοιχογραφία στην αίθουσα ακροάσεων του ανακτόρου Πίτι, Φλωρεντία. Εικονίζεται ο Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής. 1635-1642