1ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΣΠΑΡΤΗΣ...

53
1 ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΣΠΑΡΤΗΣ Σχολ. ‘Ετος: 2012-2013 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ» ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: 1

Transcript of 1ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΣΠΑΡΤΗΣ...

1ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΣΠΑΡΤΗΣ Σχολ

1ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΣΠΑΡΤΗΣ Σχολ. ‘Ετος: 2012-2013

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ:

«Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ»

ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:

ΠΑΠΑΤΣΙΡΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ

ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ ΑΜΑΛΙΑ

ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ:

ΑΝΔΡΕΙΚΟΣ

ΝΙΚΟΛΑΟΣ

ΑΝΔΡΙΑΝΟΥ

ΑΝΤΩΝΙΑ

ΒΛΑΧΟΥ

ΛΥΔΙΑ ΕΛΕΣΑ

ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΚΑΤΣΟΓΙΑΝΝΗ

ΧΡΥΣΗΙΔΑ

ΚΕΡΑΣΙΩΤΗ

ΒΑΣΙΛΙΚΗ

ΚΟΝΤΟΥ

ΧΡΥΣΑΝΝΑ

ΚΟΥΤΣΟΒΙΤΗ

ΑΡΙΣΤΕΑ

ΚΥΡΙΦΙΔΗΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΛΑΜΠΡΑΚΗ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ

ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΚΥΡΙΑΚΟΣ

ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΟΣ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΝΙΚΟΛΕΤΟΣ

ΣΩΤΗΡΙΟΣ

ΝΤΑΡΜΟΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

ΠΑΝΑΓΑΚΗ

ΜΑΡΙΑ

ΠΑΠΑΔΟΓΙΑΝΝΗ

ΓΕΩΡΓΙΑ ΜΑΡΙΑ

ΠΑΥΛΗ

ΓΕΩΡΓΙΑ ΜΑΡΙΑ

ΠΕΙΜΑΝΙΔΗΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΥΣΑΝΔΡΟΣ

ΤΡΑΓΑΣ

ΝΙΚΟΛΑΟΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ.............................................................................................................................. 4

2. Οι γυναίκες στην Αρχαία Σπάρτη - ΤΙ ΕΣΤΙ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΣΣΑ!................................................. 5

Σημαντικές γυναίκες της εποχής............................................................................................... 5

Ωραία Ελένη.............................................................................................................................. 5

Γοργώ........................................................................................................................................ 6

Κρατησίκλεια............................................................................................................................ 6

Κυνίσκα..................................................................................................................................... 8

3. Σπαρτιάτισσες Πυθαγόρειες Φιλόσοφοι...................................................................................... 9

Χειλωνίς.................................................................................................................................... 9

Κρατησίκλεια............................................................................................................................ 9

Θεάδουσα.................................................................................................................................. 9

Κλεαιχμα................................................................................................................................... 9

Τιμύχα....................................................................................................................................... 9

4. Σπαρτιάτες Φιλόσοφοι.............................................................................................................. 11

Χείλων ο Λακεδαιμόνιος........................................................................................................... 11

5. Αρχαίοι Σπαρτιάτες Ποιητές..................................................................................................... 12

Τυρταίος.................................................................................................................................. 13

Τέρπανδρος............................................................................................................................. 18

Χίλων (ή Χείλων) o Λακεδαιμόνιος....................................................................................... 18

Αλκμάν.................................................................................................................................... 21

6. Γυναίκες Ποιήτριες................................................................................................................... 27

7. Νομοθέτες................................................................................................................................. 28

Λυκούργος................................................................................................................................ 28

8. Αθλητές – Ολυμπιονίκες............................................................................................................ 34

Αθλήματα................................................................................................................................ 34

Δρόμος Σταδίου....................................................................................................................... 34

Δρόμος Διαύλου...................................................................................................................... 35

Δρόμος Δολίχου...................................................................................................................... 36

Παγκράτιο............................................................................................................................... 36

Πένταθλο................................................................................................................................. 39

Πάλη........................................................................................................................................ 39

Διατροφή Αθλητών................................................................................................................. 40

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

¨Αν η μύτη της Κλεοπάτρας ήταν κοντύτερη, η ιστορία της ανθρωπότητας θα ήταν διαφορετική¨, είχε πει κάποτε ο Γάλλος φιλόσοφος κι επιστήμων, Πασκάλ, θέλοντας να επισημάνει με το παράδειγμα αυτό την καθοριστική σημασία που είχε και έχει διαχρονικά η προσωπικότητα στην εξέλιξη της ιστορίας. Η προσωπικότητα, που με τις αποφάσεις και τις επιλογές της, παρεμβάλλεται δυναμικά στο χρόνο, διαμορφώνει διαφορετικά κάθε φορά κοινωνικά και πολιτικά δεδομένα και εξελίσσει το ¨γίγνεσθαι¨ της ιστορίας, της τέχνης και του πολιτισμού. Η επίδραση που ασκούν διαχρονικά τα πρόσωπα στην ιστορία ήταν ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα για ιστορικούς, φιλοσόφους και απλούς μελετητές της ιστορίας και αποτέλεσε αιτία δημιουργίας διαφορετικών σχολών ιστοριογραφικής ανάλυσης. Από αυτή την αφετηρία λοιπόν αξίζει να προσπαθήσει κανείς να καταδείξει όχι μόνο την ιδιαίτερη σημασία, που είχαν για την ιστορία της αρχαίας Σπάρτης οι άνδρες και οι γυναίκες της, αλλά και τη σημασία που είχε για αυτούς η πόλη τους. Το ερώτημα που προκύπτει αβίαστα είναι: η Σπάρτη έκανε τους Σπαρτιάτες ξεχωριστούς ή οι Σπαρτιάτες έκαναν τη Σπάρτη μοναδική; Όπως έχει άλλωστε εύστοχα λεχθεί, η Σπάρτη δεν ήταν μια πόλη με στρατό, αλλά ένας στρατός που είχε πόλη…

Ο ποιητής Τυρταίος αποκαλεί τη Σπάρτη ¨εύανδρο¨ και ο Όμηρος ¨καλλιγύναικα¨, που σημαίνει ότι αμφότεροι αποδέχονται το λόγο της υπεροχής της ανάμεσα στις άλλες πόλεις. Όπως και να τη δει κανείς, δεν μπορεί να μην προβάλλει το ξεχωριστό ήθος των ανθρώπων της και τα απαράμιλλά τους πρότυπα στην αγωγή των νέων, την πειθαρχία, την πολεμική αρετή και την αυτοθυσία στο πεδίο της μάχης, εκτός από τη δωρική λιτότητα, τον περιώνυμο λιτό και αποφθεγματικό λόγο (Λακωνικότητα) και την αφιλοχρηματία. Για όλα αυτά τα μοναδικά ιδανικά, που ανέδειξαν τη Σπάρτη σε ηγεμονική πόλη στην αρχαία Ελλάδα, αλλά και παγκόσμιο σύμβολο ηρωικού πνεύματος διαχρονικά, η παρούσα εργασία είναι ελάχιστη οφειλή αλλά και μέγιστη τιμή.

Τα παιδιά που εργάστηκαν στην έρευνα, τη μελέτη και την καταγραφή των πηγών, επέλεξαν ομάδες συνεργασίας και ανταποκρίθηκαν στην πρόκληση να αναψηλαφήσουμε μαζί τις ιστορικές σελίδες και ν’ αποκτήσουμε περισσότερη αυτογνωσία με ένα ταξίδι στο χρόνο και την ιστορία. Τα πρόσωπα που παρουσιάζονται είναι ενδεικτικά για το πρώτο μέρος της ερευνητικής εργασίας και θα ακολουθήσουν άλλα στο δεύτερο μέρος, με έμφαση στο ρόλο που διαδραμάτισαν στην ιστορική εξέλιξη, την άνοδο αλλά και την παρακμή της Σπάρτης.

Οι Γυναίκες στην Αρχαία Σπάρτη

ΤΙ ΕΣΤΙ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΣΣΑ!

Η γυναικεία ελευθερία σε καμία άλλη πόλη του αρχαίου Ελληνικού Κόσμου δεν εκδηλώθηκε τόσο έμπρακτα, όσο στην Λακωνική Πολιτεία. Στη Σπάρτη, οι γυναίκες είχαν το αποκλειστικό προνόμιο, απ’ όλες τις άλλες Ελληνίδες, να γυμνάζονται ισότιμα με τους άνδρες και να κυκλοφορούν άνευ περιορισμών. Όπως γνωρίζουμε, ευγονικές μέθοδοι ίσχυαν και ως προς τις γυναίκες και αποσκοπούσαν στην καλή υγεία των γυναικών και τη καταλληλότητα τους να φέρουν στον κόσμο υγιή παιδιά.

Όταν μια ξένη γυναίκα ρώτησε τη Γοργώ, θυγατέρα του βασιλιά Κλεομένη του Α΄ και σύζυγο του βασιλιά Λεωνίδα (του σπουδαίου ήρωα των Θερμοπυλών), γιατί οι Σπαρτιάτισσες ήταν οι μόνες που εξουσίαζαν τους άντρες τους, εκείνη απάντησε «γιατί είμαστε οι μόνες γυναίκες που γεννάμε (πραγματικούς) άντρες». Όταν ένα αγόρι γύριζε από τη μάχη μόνο, δίχως τ’ αδέλφια του, η μητέρα, αντί να τον καλωσορίσει με τρυφεράδα, τον σφυροκοπούσε με προσβολές: «Σε μεγάλωσα για να γίνεις εσύ ο μόνος δειλός από τα παιδιά μου;». Η Λακωνική φράση «ή ταν ή επί τας» λέγεται ότι εκστομιζόταν από την τυπική Σπαρτιάτισσα μητέρα ή τη σύζυγο και απευθυνόταν στο γιο ή τον άντρα της όταν εκείνος έφευγε για τον πόλεμο. Σήμαινε: «γύρνα πίσω με την ασπίδα σου, ζωντανός και νικητής φέροντας την ασπίδα σου, ή γύρνα νεκρός, να σε κουβαλούν πάνω στην ασπίδα οι νικηφόροι συμπολεμιστές σου».

Παραδείγματα όπως αυτό της Γοργούς και της Αργείας αναγκάζουν τον Ηρόδοτο να αναφέρεται με σεβασμό στις γυναίκες της Σπάρτης, κάτι ασυνήθιστο για άρρενα Έλληνα συγγραφέα.

Σημαντικές γυναίκες της εποχής ήταν οι εξής:

Ωραία Ελένη

Η περιώνυμη για το κάλλος της, γνωστή και ως <<Ωραία Ελένη>>, βασίλισσα της Σπάρτης, σύζυγος του Μενέλαου. Προκάλεσε το σφοδρό έρωτα του βασιλόπαιδα της Τροίας Πάρη ,ο οποίος την απήγαγε , γεγονός που αποτέλεσε σύμφωνα με την επική παράδοση την αφορμή του Τρωικού πολέμου… Μετά την κατάληψη της Τροίας η Ελένη επανήλθε στον Μενέλαο και επέστρεψε μαζί του στην Σπάρτη…. Ο μύθος της Ελένης άσκησε επίδραση στην ποίηση και γενικότερα στην τέχνη της αρχαιότητας , που άντλησε ποικίλα θέματα από τις περιπέτειες της . Ο Ευριπίδης έγραψε τραγωδία με τον τίτλο <<ΕΛΕΝΗ>> που διδάχτηκε το 412 π.Χ ,στην οποία εξυμνεί τη συζυγική πιστή και αρετή…

Γοργώ

Η Γοργώ (γεννήθηκε περίπου το 510 π.Χ.) ήταν θρυλική βασίλισσα της Σπάρτης, κόρη του βασιλιά Κλεομένη Α' και σύζυγος του Λεωνίδα των Θερμοπυλών. Από μικρή ηλικία παρακολουθούσε τα δημόσια θέματα και είναι μια σπάνια περίπτωση Ελληνίδας που εμφανίζεται να διαδραματίζει κάποιο ρόλο στην ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας.

Κρατησίκλεια

Η Κρατησίκλεια ήταν μία από τις τελευταίες τραγικές βασίλισσες της Σπάρτης του 3ου αιώνα π.χ. , του αιώνα της διαφθοράς και της φιλοχρηματίας .Γυναίκα του βασιλιά Λεωνίδα του Β’ , βασιλιά τυχοδιώκτη, αδίστακτου, φιλοχρήματου και δολοπλόκου, που ήταν κι ο ηθικός αυτουργός της δολοφονίας του Αγίδος Δ’, της μητέρας του Αγησιστράτης και της γιαγιάς του Αρχιδαμίας .Ο Κλεομένης γιος της Κρατησίκλειας παρά το νεαρό της ηλικίας του , εμφορούμενος από αγνό πατριωτισμό , προσπάθησε να πραγματοποιήσει την μεγάλη ανατροπή και να μεταλλάξει το διεφθαρμένο πολίτευμα της Σπάρτης και να επαναφέρει τη λιτή Λυκούργεια νομοθεσία η οποία κατ’ όνομα μόνο υπήρχε.Ο Κλεομένης στην προσπάθεια του να συντρίψει τη συσσώρευση πλούτου και τον καλοζωισμό, είχε συμπαραστάτες στα σχέδια του τη μητέρα του και την γυναίκα του Αγιάδια. Η Κρατησίκλεια για να βοηθήσει τον γιό της δέχτηκε να παντρευτεί τον πρώτο στη δόξα και τη δύναμη από τους πολίτες , τον πάμπλουτο Μεγιστόνο. Ωστόσο για μια βοήθεια που ήθελε ο γιός της από τον Πτολεμαίο είχε για όρο να πάρει ως όμηρο την Κρατησίκλεια και τα παιδιά του πράγμα που δεν δέχτηκε ο Κλεομένης.

Όταν ο Κλεομένης ζήτησε τη βοήθεια του Αιγύπτιου βασιλιά Πτολεμαίου Γ’, εκείνος απαίτησε την αποστολή της Κρατησίκλειας και των βασιλοπαίδων, ως ομήρων, στην Αυλή του. Η Κρατησίκλεια αποδέχθηκε τη συμφωνία αυτή με προθυμίακαι μάλιστα παρότρυνε τον γιό της με επιστολές της να μην πτοηθεί από την κράτησή τους στην Αίγυπτο.Μετά την ήττα του στη Σελλασία (222π.Χ) ο Κλεομένης κατέφυγε στην Αλεξάνδρεια. Εκεί ο Πτολεμαίος Δ’ τον θεώρησε αιχμάλωτό του και τον κρατούσε στο δεσμωτήριο, ενώ η μητέρα του κυκλοφορούσε ανενόχλητη στη πόλη. Η δραπέτευση που οργάνωσε για τη σωτηρία του γιού της στοίχισε στον τελευταίο τη ζωή του και σε αυτήν και τη συνοδεία της την καταδίκη σε θάνατο.

Ο γνωστός μας ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης γράφει για την Κρατησίκλεια:

Εν Σπάρτη

Δεν ήξερεν ο βασιλεύς Κλεομένης, δεν τολμούσε-

δεν ήξερε έναν τέτοιον λόγο πώς να πει

προς την μητέρα του: ότι απαιτούσε ο Πτολεμαίος

για εγγύησιν της συμφωνίας των ν’ αποσταλεί κι αυτή

εις Αίγυπτον και να φυλάττεται :

λίαν ταπεινωτικόν, ανοίκειον πράγμα.

Κι όλο ήρχονταν για να μιλήσει: κι όλο δίσταζε.

Κι όλο άρχιζε να λέγει: κι όλο σταματούσε.

Μα η υπέροχη γυναίκα τον κατάλαβε

(είχεν ακούσει κιόλα κάτι διαδόσεις σχετικές),

και τον ενθάρρυνε να εξηγηθεί.

Και γέλασε: κ’ είπε βεβαίως πιαίνει.

Και μάλιστα χαίρονταν που μπορούσε νάναι

στο γήρας της οφέλιμη στην Σπάρτη ακόμη.

Όσο για την ταπείνωσι- μα αδιαφορούσε.

Το φρόνημα της Σπάρτης ασφαλώς δεν ήταν ικανός

να νοιώσει ένας Λαγίδης χθεσινός:

όθεν κ’ η απαίτησίς του δεν μπορούσε

πραγματικώς να ταπεινώσει Δέσποιναν

Επιφανή ως αυτήν: Σπαρτιάτου βασιλέως μητέρα

Ανάλυση Ποιήματος

Σ’ αυτό το ποίημα του ο Καβάφης εξαίρει το ήθος της Κρατησίκλειας, της μητέρας του βασιλιά Κλεομένη του Γ΄, που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Σπάρτη, μετά την ήττα του στη μάχη της Σελλασίας το 222 π.Χ, από τις ενωμένες δυνάμεις Μακεδόνων και της Αχαϊκής Συμπολιτείας υπό τον Άρατο . Η περίοδος που αναφέρεται δηλαδή είναι τα ελληνιστικά χρόνια, ο 3ος αιώνας π.Χ , η περίοδος που εμπνέει περισσότερο από κάθε άλλη τον ποιητή και με αφορμή τα ιστορικά γεγονότα, ανασυνθέτει ιδανικά το κλίμα της εποχής, που ήταν εποχή παρακμής και κάμψης της αρετής. Τα πρότυπα του Καβάφη, γενικά στην ποίησή του, βεβαίως δεν ήταν ηρωικά, επικά ή δωρικά. Γοητεύεται αντίθετα από την παρακμή, την απόκλιση, τη διαφορετικότητα και προβάλλει την ανορθοδοξία του χωρίς αναστολές. Σ’ όλα αυτά βέβαια προσθέτει την ιδιότυπη ειρωνεία του, ως σχόλιο και αφορμή για περαιτέρω συζήτηση. Αυτή είναι άλλωστε και η ομορφιά της ποίησης, ο διάλογος του ποιητή με το κοινό του.

Το συγκεκριμένο ποίημα προβάλλει το αγέρωχο ύφος και την υπερήφανη στάση μιας Σπαρτιάτισσας μάνας, που αναλογίζεται την πολύ δύσκολη θέση που έχει βρεθεί ο γιός της, που είναι βασιλιάς, χάνει τον πόλεμο με τους εχθρούς, χάνει τη βασιλεία του και υποχρεώνεται να εγκαταλείψει και την πόλη του, αναζητώντας άσυλο στην αυλή των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο. Η Σπάρτη που ήταν τότε σε περίοδο παρακμής, αποδυναμωμένη από τους εξαντλητικούς πολέμους, τη δημογραφική της συρρίκνωση (ολιγανθρωπία-λειψανδρία), τις αποτυχημένες απόπειρες κοινωνικών μεταρρυθμίσεων (Άγις ο Δ΄, Κλεομένης ο Γ΄, Νάβις), μετά την ήττα θα ενσωματωθεί στην Αχαϊκή Συμπολιτεία έως την τελική κατάλυση των ελληνικών πόλεων στους Ρωμαίους. Η άλλοτε πόλη σύμβολο θα περάσει στη λήθη και θα εγκαταλειφθεί σταδιακά τους αιώνες που ακολούθησαν, έως την επανίδρυσή της το 1834 από τον Όθωνα.

Πάντως ο Καβάφης έγραψε και δεύτερο ποίημα για το ίδιο ακριβώς θέμα με το προηγούμενο (Εν Σπάρτη), χωρίς να φοβάται ποιητικά την επανάληψη - δεν το συνηθίζουν αυτό άλλωστε οι ποιητές- γεγονός που αποδεικνύει και το σεβασμό του για την πόλη αυτή και τους ανθρώπους της.

Κωνσταντίνος ΚαβάφηςΆγε ω βασιλεύ Λακεδαιμονίων

Δεν καταδεχόταν η Κρατησίκλεια

ο κόσμος να την δει να κλαίει και να θρηνεί:

και μεγαλοπρεπής εβάδιζε και σιωπηλή.

Τίποτε δεν απόδειχνε η ατάραχη μορφή της

απ΄ τον καϋμό και τα τυράννια της.

Μα όσο και νάναι μια στιγμή δεν βάσταξε:

και πριν στο άθλιο πλοίο μπεί να πάει στην Αλεξάνδρεια,

πήρε τον υιό της στον ναό του Ποσειδώνος,

και μόνοι σαν βρέθηκαν τον αγκάλιασε

και τον ασπάζονταν, «διαλγούντα», λέγει

ο Πλούταρχος, «και συντεταραγμένον».

Όμως ο δυνατός της χαρακτήρ επάσχισε:

και συνελθούσα η θαυμασία γυναίκα

είπε στον Κλεομένη «Άγε ω βασιλεύ

Λακεδαιμονίων, όπως, επάν έξω

γενώμεθα, μηδείς ίδη δακρύοντας

ημάς μηδέ ανάξιόν τι της Σπάρτης

ποιούντας. Τούτο γαρ εφ’ ημιίν μόνον:

αι τύχαι δε, όπως αν ο δαίμων διδώ, πάρεισι». 

Και μες στο πλοίο μπήκε, πιαίνοντας προς το «διδώ».

Κυνίσκα

Η Κυνίσκα (ή αλλιώς σκυλίτσα ) ήταν κόρη του βασιλιά της Σπάρτης Αρχίδαμου και αδερφή του βασιλιά Αγησίλαου Β’ . Είναι η πρώτη γυναίκα ολυμπιονίκης της αρματοδρομίας τεθρίππου στις Ολυμπιάδες 96η και 95η των ετών 396 και 392 π.Χ. Η εκτροφή αλόγων ήταν η καθημερινή ενασχόληση της. Στη συμμετοχή της στους Ολυμπιακούς αγώνες με τέθριππο άρμα , ουσιαστικό ρόλο έπαιζε η συνδρομή του αδερφού της, ο οποίος την προέτρεψε να λάβει μέρος επειδή ήθελε να αποδείξει στους Έλληνες που ασχολούνταν με την αρματοδρομία και υπερηφανεύονταν για αυτό , ότι δεν χρειάζονται ιδιαίτερες ικανότητες για να μπορέσει κανείς να ανακηρυχτεί νικητής σε αυτό το αγώνισμα μιας και το άρμα το οδηγούσε ένας μισθωμένος ηνίοχος.

ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΣΣΕΣ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ

ΧΕΙΛΩΝΙΣ

Η Χειλωνίς ήταν κόρη του Χείλωνα του Λακεδαιμόνιου, εφόρου το 556 π.Χ. και ενός από τους επτά σοφούς της Αρχαίας Ελλάδος. Η Χειλωνίς είχε αφουγκραστεί τα διδάγματα του σοφού πατέρα της, και λογικό ήταν να ρέπει προς τη φιλοσοφία, σε συνδυασμό, βέβαια, με τις έμφυτες τάσεις της και τη συμβολή του Σπαρτιατικού πολιτεύματος, της ισοτιμίας των δυο φύλων. Όταν ίδρυσε τη σχολή ο Πυθαγόρας στο Κρότωνα το 530 π.Χ. , η Χειλωνίς έτρεξε πρώτη εκεί και αναδείχθηκε ως η πλέον επιφανής εκ των γυναικών φιλοσόφων.

ΚΡΑΤΗΣΙΚΛΕΙΑ

Η Πυθαγόρεια φιλόσοφος Κρατησίκλεια η Λάκαινα ήταν γυναίκα του επίσης Πυθαγόρειου φιλόσοφου Κλεάνορος του Λακεδαιμόνιου.

ΘΕΑΔΟΥΣΑ

Η Θεάδουσα διακρίθηκε ιδιαίτερα μεταξύ των Πυθαγόρειων γυναικών φιλοσόφων και ήταν στην πρώτη σειρά των επιφανών.

ΚΛΕΑΙΧΜΑ

Και αυτή στις επιφανέστερες φιλοσόφους. Ήταν αδελφή του Λάκωνα Αυτοχαρίδα, Πυθαγόρειου και αυτού.

ΤΙΜΥΧΑ

Η Τιμύχα η Λακεδαιμόνια, γυναίκα του Κροτωνιάτη Μυλλία, ίσως είναι από τις τελευταίες Σπαρτιάτισσες Πυθαγόρειες φιλοσόφους, επί της τυραννίας του Διονυσίου το 404-367 π.Χ. Η εχεμύθεια της φιλοσόφου, όπως την παρουσιάζει ο Ιάμβλιχος, υπήρξε μνημειώδης.

Από τις δεκαεπτά (17) επιφανέστερες Ελληνίδες Πυθαγόρειες φιλοσόφους, οι πέντε (5) ήταν Σπαρτιάτισσες. Τούτο αποδεικνύει περίτρανα την ποικιλότροπη προσωπικότητα των Λακαινών και το ρόλο τους στη Σπαρτιατική κοινωνία και στα δρώμενα αυτής. Δεν ήταν μόνο ‘’φαινομηρίδες’’ οι Σπαρτιάτισσες. Ήταν περισσότερο δυναμικές και φιλελεύθερες από τις γυναίκες άλλων περιοχών αλλά είχαν και πνευματικές ανησυχίες.

ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ

ΧΕΙΛΩΝ Ο ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΟΣ

Γεννήθηκε το 600 π.χ. στη Σπάρτη και πέθανε το 520 π.χ. στην Πίσσα της Σικελίας. Κατά την παράδοση (και τον Έρμιππο) πέθανε σε ηλικία 80 ετών κατά τα προλεχθέντα, από τη μεγάλη του συγκίνηση και την υπερβολική χαρά του, όταν αγκάλιασε το γιο του, που μόλις είχε επιστρέψει ολυμπιονίκης στο αγώνισμα της «πυγμής» (πυγμαχίας), οπότε και κηδεύτηκε με μεγάλες τιμές, ενώ στον τάφο του γράφτηκε η φράση: «Υιός Χίλωνος, πυγμή χλωρόν έλεν κότινον / Είδ΄ο πατήρ στεφανούχον ιδών τέκνον ήμυσεν ησθείς ού νεμεσητόν. Εμοί τοίος ίτω θάνατος» [«Μακάρι να είχα κι εγώ ένα τέτοιο θάνατο»]. Οι Σπαρτιάτες ανήγειραν και άγαλμα προς τιμή του, με το επίγραμμα «Τόνδε δορυστέφανος Σπάρτα Χίλων, εφύτευσεν, ός των Επτά Σοφών, πρώτος, έφυ Σοφός» . «Η πολεμόχαρη Σπάρτη γέννησε αυτόν εδώ τον Χίλωνα, που ήταν ο πρώτος, δηλαδή ο μεγαλύτερος, Σοφός από τους επτά Σοφούς»].Ιδιαίτερης τιμής και εκτιμήσεως έχαιρε ο Χίλων και κατά τη διάρκεια της ζωής του. Οι συμπατριώτες του, μάλιστα, τον εξέλεξαν και έφορο, το 556 π.χ. (κατά την 56η Ολυμπιάδα).

Η θητεία του κρίνεται ιδιαίτερα επιτυχημένη και μάλιστα με μεγάλη σημασία στην ιστορική εξέλιξη του πολιτεύματος της πόλης, αφού κατά τη διάρκεια της θητείας του εισηγήθηκε και πέτυχε τη μεταρρύθμιση του καθεστώτος του Λυκούργου , με την εξύψωση του θεσμού των εφόρων και τον αποφασιστικό περιορισμό, κατά τον τρόπο αυτό, της βασιλικής δύναμης και εξουσίας, προς όφελος της λαϊκής κυριαρχίας.

Ο Χίλων συνέθεσε ελεγειακούς στίχους σε περίπου διακόσια έπη , από τα οποία, όμως, κανένα δεν διασώθηκε. Σώθηκαν ωστόσο μερικά πολύ σημαντικά και βαθυστόχαστα γνωμικά του. Η διδασκαλία των (επτά) σοφών, γενικότερα, όπως είναι γνωστό, εκφράζεται με αποφθέγματα ή «εις βραχέα ρήματα». Ο συγκεκριμένος τρόπος φιλοσοφίας χαρακτηρίσθηκε από τον Πλάτωνα ως «βραχυλογία (τις) Λακωνική» και σε αυτόν διακρίθηκε ο Λακεδαιμόνιος Χίλων, χαρακτήρας, κατά τους βιογράφους του, σοβαρός, βραχύλογος, ενάρετος και ηθικός με μεγάλη οξυδέρκεια και βαθιά στοχαστική φιλοσοφική σκέψη. Έγινε και είναι διάσημος για τη σοφή επιγραμματική βραχυλογία του και τα ολιγόλογα απαράμιλλα γνωμικά του. Σε αυτόν αποδίδεται από ορισμένους και το σχετικό γνωστό ρητό «το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν». Ο Αρισταγόρας ο Μιλήσιος κάνει λόγο για «χειλώνειο τρόπο». Τα έργα έμοιαζαν με επιγράμματα ή χρησμούς μαντείου.

ΑΡΧΑΙΟΙ ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΠΟΙΗΤΕΣ

Η Σπάρτη ήταν μια ιδιαίτερη κοινωνία, με συγκεκριμένη δομή και φιλοσοφία. Οι Σπαρτιάτες είχαν υποχρεωτική δημόσια Παιδεία, σε αντίθεση με τους Αθηναίους, όπου η εκπαίδευσή τους ήταν μόνο ιδιωτική. Μιλάμε για μια πραγματικά αταξική κοινωνία, με ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις προς τους πολίτες της. Είχαν επίσης συγκεκριμένες απόψεις για τη ζωή, το θάνατο, την αγάπη και τον έρωτα, την τέχνη, τη μύηση και την αλήθεια. Και φυσικά, για τον πόλεμο! Έτσι ανέδειξε ποιητές, καλλιτέχνες, φιλοσόφους, νομοθέτες αλλά και γενναίους πολεμιστές.

ΠΟΙΗΤΕΣ

Στις αρχές του 7ου π.Χ. αι., καθώς εξασθενεί το ενδιαφέρον των ελλήνων για την επική ποίηση, κάνει την εμφάνισή της η λυρική ποίηση, που τραγουδιέται είτε από ένα άτομο είτε από ομάδα τραγουδιστών με τη συνοδεία λύρας, αυλού, κιθάρας, φόρμιγγας κ.α. και εκφράζει συναισθήματα και ιδέες.

Διαμορφώθηκαν διάφορα είδη λυρικής ποίησης:

Ελεγεία, επίγραμμα, ίαμβος, μέλος, χορική ποίηση.

Η Σπάρτη μπορεί να καυχηθεί ότι ανέδειξε τρεις σπουδαίους λυρικούς ποιητές: τον Τυρταίο, τον Χίλωνα και τον Αλκμάνα αλλά και δυο ποιήτριες, τη Μεγαλοστάτα και την Κλειταγόρα.

Λοιπόν, παιδιά, με την καρδιά στη μάχη! Να μην ειπεί

κανείς, πως εις ταις φλέβες μας το αίμα παγωμένο,

όταν συντύχει ο θάνατος για τα γλυκά βλαστάρια».

Ελεγείον Τυρταίου

Ο Τυρταίος, ελεγειακός ποιητής, καταγόταν μάλλον από τις Αφιδνές της Λακεδαίμονος και όχι από τις Αφιδνές της Αττικής και έζησε τον 7ο π.Χ. αιώνα.

Ο ίδιος και άλλοι ποιητές της αρχαϊκής περιόδου έγραψαν ελεγειακά ποιήματα με στίχους που βοηθούσαν στην εξύψωση του μαχητικού πνεύματος των στρατιωτών στο πεδίο της μάχης .

Με τις ελεγείες και τους παιάνες  του τόνιζε τη στρατιωτική τιμή και την αγάπη προς την πατρίδα.

Η ζωή του συνδέθηκε στενά με την ιστορία της Σπάρτης, που πιεζόταν από τον αρχηγό των Μεσσηνίων, Αριστομένη.

Οι Σπαρτιάτες επειδή υπέφεραν πολλά δεινά και ήταν πολύ απογοητευμένοι, ζήτησαν χρησμό από το μαντείο των Δελφών. Η Πυθία τους είπε πως εάν ζητούσαν να πάρουν στρατηγό από την Αθήνα, θα σώζονταν.

Οι Αθηναίοι όμως, επειδή ζήλευαν τους Σπαρτιάτες και δεν ήθελαν να τους δώσουν στρατηγό, αλλά και δεν τολμούσαν ν' αρνηθούν, γιατί φοβούνταν το θεό Απόλλωνα, που έδωσε το χρησμό στους Σπαρτιάτες, τους έστειλαν το χωλό ποιητή Τυρταίο.

Άλλη μαρτυρία παρουσιάζει τον Τυρταίο εκ γενετής τυφλό.

Σύμφωνα με άλλη παράδοση ήταν Σπαρτιάτης στρατηγός του οποίου τα τραγούδια προορίζονταν για τους στρατιώτες του, ενώ σύμφωνα με μία άλλη παράδοση ήταν Αθηναίος ή Μιλήσιος γραμματικός, τον οποίο έστειλαν οι Αθηναίοι ως βοήθεια στους Λακεδαιμόνιους.

Στο λεξικό Σουΐδα αναφέρεται η δεύτερη παράδοση, η οποία εκτυλίσσεται στη διάρκεια του Β΄ Μεσσηνιακού πολέμου, ενώ ο Αθήναιος (Δειπνοσοφιστές) αναφέρει απλώς ότι υπό την στρατηγία του οι Λακεδαιμόνιοι επιβλήθηκαν των Μεσσηνίων.

Ο Τυρταίος, φτάνοντας στη Σπάρτη, σύνθεσε την ελεγεία του "Ευνομία". Αυτό ήταν ένα μακροσκελές ποίημα, στο οποίο ο ποιητής καλούσε τους Λακεδαιμόνιους να συμφιλιωθούν και να μη μαλώνουν για τις ατυχίες του δεύτερου Μεσσηνιακού πολέμου (685-668 π.Χ.). Έδινε συμβουλές στους πολίτες να σέβονται την πολιτεία και την εξουσία των βασιλέων, της γερουσίας και του δήμου. Με το ποίημά του αυτό στο οποίο επαινούσε το βασιλιά Θεόπομπο, κατόρθωσε να συμφιλιώσει τους Σπαρτιάτες. Τους έδωσε θάρρος και αναζωογόνησε την ανδρεία και την καρτερία τους, ώστε να ανακτήσουν τα μέρη που τους αφαίρεσαν οι Μεσσήνιοι.

Αναφέρεται ότι έγραψε για τη σπαρτιατική πολιτεία και τον βασιλέα Θεόπομπο ελεγείες και παιάνες.Τα σωζόμενα αποσπάσματα  είναι όλα ελεγειακά, γραμμένα στη δωρική διάλεκτο, και αναφέρονται στο σπαρτιατικό σύνταγμα και την πολεμική αρετή. Η απαγγελία της ελεγειακής ποίησης μάλλον συνοδευόταν με τον ήχο αυλού.

Ο Τυρταίος είναι ο μοναδικός άνθρωπος που, όντας Σπαρτιάτης, έγραψε κάτι για τη Σπάρτη. Κανείς άλλος Σπαρτιάτης δεν έγραψε έστω μια λέξη για τη σεπτή Λακεδαίμονα και οι λόγοι μπορεί να είναι διάφοροι. Όμως, αυτός ο αινιγματικός ποιητής, που έχει τόσο διαποτίσει τον πλατωνικό στοχασμό, είναι η ηθική ταυτότητα της Σπάρτης. Διαμόρφωσε το ηρωικό λακωνικό φρόνημα που διέπει  τη Σπάρτη και είναι αυτός που προσδιόρισε το περιεχόμενο της Σπαρτιατικής αγωγής.. "ομαδική πειθαρχία εν πνεύματι δικαιοσύνης και ατομική θυσία δια την ευημερία και την δόξα της Πόλεως.."(Πανταζόπουλος).

Μόλις τρία ολοκληρωμένα ποιήματα διασώθηκαν μέσα από τα έργα του Στράβωνα, του Λυκούργου (ρήτορα) και του Στοβαίου.

Η ελεγεία (έλεγος = θρήνος, μοιρολόι) αρχικά ήταν λυπητερό τραγούδι, γραμμένο σε ιωνική διάλεκτο, που το τραγουδούσαν με τη συνοδεία αυλού. Ως προς το μέτρο και τη γλώσσα πλησίαζε το έπος. Με το πέρασμα του χρόνου έπαψε να είναι μόνο θρηνητικό τραγούδι. Ανάλογα με το περιεχόμενο, η ελεγεία διακρίνεται σε: πολεμική, ερωτική, πολιτική, ηθική και γνωμική. Με την ελεγεία συγγενεύει, ως προς τη μορφή, το επίγραμμα.

Ο Τυρταίος (7ος π.Χ. αι.) έγραψε στη δωρική διάλεκτο ελεγείες που αποσκοπούσαν στην εξύψωση του ηθικού των Σπαρτιατών κατά το Β΄ Μεσσηνιακό Πόλεμο, καλώντας τους να στηρίξουν το πολίτευμα και την εξουσία των βασιλέων, της γερουσίας και της εκκλησίας του δήμου, επαινώντας μάλιστα το βασιλιά Θεόπομπο. Ξεχωρίζουν τα πολεμικά ποιήματα  «Ευνομία» και «Υποθήκες». Στους στίχους του είναι έκδηλη η ομηρική επίδραση. Στις Υποθήκες (=συμβουλές) κάνει συνεχή έκκληση για πολεμική αρετή και αναφέρεται στην τύχη που επιφυλάσσεται στους γενναίους αλλά και στους δειλούς.

Η «Ευνομία», αποτελεί εγκώμιο προς την πειθαρχία, την τάξη και την υπακοή στους νόμους, που κλονίζονται εξαιτίας του πολέμου. Εκτός από πολεμικές ελεγείες (θούρια), ο Τυρταίος έγραψε και μέλη πολεμιστήρια, πολεμικά άσματα (εμβατήρια) στη δωρική διάλεκτο και όχι στην ιωνική, όπως οι ελεγείες. Αυτά τα τραγουδούσαν οι Λακεδαιμόνιοι υπό τους ήχους του αυλού , καθώς βάδιζαν εναντίον των εχθρών.

Ο Τυρταίος, που συνέθεσε και χαμένα εμβατήρια στη λακωνική διάλεκτο, απέκτησε φήμη στον ελληνικό κόσμο χάρη στις ελεγείες του (περίπου 150 στίχοι, και 100 αποσπάσματα) και αναδείχθηκε ο κατεξοχήν ποιητής ενός συλλογικού ηρωικού ιδανικού, σύμφωνου με τις απαιτήσεις της επικρατούσας οπλιτικής φάλαγγας. Ήταν ο πρώτος ένθερμος υμνητής της Σπάρτης. Επαίνεσε το σπαρτιατικό πολίτευμα και υποστήριξε ότι καθιερώθηκε από τον ίδιο τον Απόλλωνα!

Εμβατήριο

«Εμπρός της Σπάρτης τα παιδιά

της λεβεντογεννήτρας,

με την ασπίδα στα ζερβά,

μ' ατρόμητο κοντάρι,

μην τη λυπάστε τη ζωή

σαν άξιοι γιοί της Σπάρτης».

(Μετάφραση: Διον. Μπιτζελέκη

ΥΠΟΘΗΚΕΣ»

Δε λογαριάζω ουδέ ψηφώ κανένα των ανθρώπων

εγώ για τάχος των ποδιών ή δυναμοχεριά,

κι αν έχει την κορμοστασιά και τη γροθιά Κυκλώπων

μα κι αν νικάει στο τρέξιμο της Θράκης το Βοριά,

κι αν έχει από τον Τιθωνό πιότερα τούτος κάλλη,

κι από τον Μίδα τον πολύ πιο πλούσιος αν γενεί,

και αν ξεπερνάει τον Πέλοπα στην αρχοντιά την άλλη

και αν έχει την γλυκόλαλη τ' Αδράστου τη φωνή,

και αν έχει πάσα χάρη του, χωρίς λεβεντιά να'χει γιατ' άνδρας τούτος δεν είναι -του κάκου- αν δεν μπορεί τους ματωμένους σκοτωμούς να βλέπει μες στη μάχη

και στον εχθρό όλο πιο κοντά να πάει και να βαρεί…

Τι τιμή στο παλληκάρι, όταν πρώτο στη φωτιά

σκοτωθεί για την πατρίδα με τη σπάθα στη δεξιά.

Πόσο λυπηρό ν' αφήσει την πατρίδα τη γλυκιά,

τα καλά του τα χωράφια και να ζει με διακονιά.

Με γονιό να παραδέρνει, με γυναίκα ομορφονιά,

με γερόντισσα μητέρα και μ' ανήλικα παιδιά.

Κι απ' τη στέρηση και φτώχεια όπου πάει, όπου σταθεί,

να γνωρίζει ότι είναι σ' όλους η ζωή του μισητή!

Να ντροπιάζει τη γωνιά του, να ντροπιάζεται κι αυτός,

και ποτέ να μην του λείπει απ' τα χείλη ο στεναγμός".

(Μετάφραση: Σπ. Τρικούπης)

Άγετ', ώ Σπάρτας ευάνδρω     Εμπρός, της παλικαρομάνας Σπάρτης

κώροι πατέρων πολιατάν        παιδιά, πατέρων πολιτών

λαιά μέν ίτυν προβάλεσθε,      με χέρι αριστερό προβάλλετε ασπίδα

δόρυ δ' ευτόλμως άνχεσθε,     δόρυ δια του δεξιού υψώσατε με τόλμη

μή φειδομένοι τάς ζωάς.         δίχως ζωές να φείδεστε.

Ου γάρ πάτριον τά Σπάρτα!   Διότι δεν είναι συνήθεια της Σπάρτης

Στη νεότερη Ελλάδα διαπιστώνεται με έκπληξη η διατήρηση της ελεγείας μέσα στο δημοτικό τραγούδι. Στη νεοελληνική λογοτεχνία - ποίηση, του 19ου και του 20ου αιώνα την ελεγεία εκπροσώπησαν με τα έργα τους οι:  Διονύσιος Σολωμός, Βαλαωρίτης,  Παλαμάς, Πορφύρας, Καρυωτάκης  κ.ά. ενώ ο Καβάφης ακολούθησε μάλλον τους απόηχους του ποιητικού αυτού είδους.

Υ Π Ο Θ Η Κ Α Ι

Όταν οι άνθρωποι θέλουν να πονείς, μπορούνε με χίλιους τρόπους.Ρίξε το όπλο και σωριάσου πρηνής,όταν ακούσεις ανθρώπους.

Όταν ακούσεις ποδοβολητάλύκων, ο Θεός μαζί σου!Ξαπλώσου χάμου με μάτια κλειστάκαι κράτησε την πνοή σου….

Καρυωτάκης, Ελεγεία και Σάτιρες

Ὅπου θαρριέται γιὰ καλό,  καὶ δίχως διάκι᾿ ἀνοίγεται, τὸν ᾿βρίσκ᾿ ἡ μπόρα στὸν γιαλὸ,   καὶ ναυαγεῖ καὶ πνίγεται.

Ὅπου σκαρώνει μιὰ φωλιὰ  σ᾿ ἕν᾿ ἄστατο κοτρῶνι,πρὶν ἢ καθήσῃ μιὰ σταλιά,  γυρνᾷ καὶ τὸν πλακόνει…

Βιζυηνός, Ατθίδες αύρα

ΤΕΡΠΑΝΔΡΟΣ

Τα αποσπάσματα από το έργο του που διασώθηκαν είναι μόνο 4 στίχοι:

ἀμφί μοι αὖτις ἄναχθ΄ ἑκατηβόλον ἀειδέτω φρήν. Ζεῦ πάντων ἀρχά͵ πάντων ἁγήτωρ͵ Ζεῦ σοὶ πέμπω ταύταν ὕμνων ἀρχάν. κύκνος ὑπὸ πτερύγων

Γεννήθηκε στην Αντίσσα της Λέσβου το 666 π.Χ. και έζησε το πρώτο ήμισυ του 7ου αι. π.Χ.. Μετοίκησε στη Σπάρτη τον καιρό του Δεύτερου Μεσσηνιακού Πολέμου, όπως τον συμβούλεψε το Μαντείο των Δελφών για να εξυμνήσει την διαμάχη που είχε ξεσπάσει ανάμεσα στους κατοίκους.

Έλαβε μέρος και βραβεύτηκε σε πολλούς μουσικούς διαγωνισμούς της εποχής του. Πήρε το βραβείο στην κατηγορία λύρας στην πρώτη διεξαγωγή των Καρνείων το 675 π.Χ., ενώ βραβεύτηκε τέσσερις φορές στα Πύθια, τα οποία τότε διεξάγονταν κάθε εννέα χρόνια. Θεωρείται επίσης ότι εξέλιξε την λύρα και την έκανε επτάχορδη ενώ ανακάλυψε τον βάρβιτο. Σχημάτισε από τα γράμματα Β Γ Δ Ε Ζ Η Θ την επτάχορδη κλίμακα, την οποία ονόμασε «συνημμένη», διότι αποτελείτο από δύο τετράχορδα αχώριστα. Δημιούργησε επίσης μουσική γραφή, για την ομοιόμορφη εκτέλεση των διαφόρων μουσικών κομματιών. Θεμελίωσε τους Νόμους, ένα συγκεκριμένο είδος λυρικής ποίησης προς τιμήν του Απόλλωνα.

Χίλων (ή Χείλων) o Λακεδαιμόνιος 

Ο Χίλων (ή Χείλων) o Λακεδαιμόνιος , γιος του Δαμαγέτου, ήταν πολιτικός, νομοθέτης, φιλόσοφος και ελεγειακός ποιητής, που έζησε κατά τον 6ο π.Χ.αι. και αναφέρεται ως ένας από τους Επτά σοφούς της Αρχαίας Ελλάδας.

((Αυτός ο ύμνος του Τυρταίου έγινε ο εθνικός ύμνος των Σπαρτιατών!))

Γεννήθηκε το 600 π.Χ. στη Σπάρτη  και πέθανε το 520 π.Χ. στην Πίσσα της Σικελίας σε ηλικία 80 ετών από τη μεγάλη του συγκίνηση και την υπερβολική χαρά του, όταν αγκάλιασε το γιο του, που μόλις είχε επιστρέψει Ολυμπιονίκης στο αγώνισμα της «πυγμής» (πυγμαχίας), οπότε και κηδεύτηκε με μεγάλες τιμές. Σύμφωνα με τον Διογένη το Λαέρτιο,  που τον βιογράφησε (Α’ 3,68-73), οι Σπαρτιάτες ανήγειραν και άγαλμα προς τιμή του, με το επίγραμμα «Τόνδε δορυστέφανος Σπάρτα Χίλων, εφύτευσεν, ός των Επτά Σοφών, πρώτος, έφυ Σοφός» [περ. «Η πολεμόχαρη Σπάρτη γέννησε αυτόν εδώ τον Χίλωνα, που ήταν ο πρώτος, δηλαδή ο μεγαλύτερος, Σοφός από τους επτά Σοφούς»].

Ιδιαίτερης τιμής και εκτιμήσεως έχαιρε ο Χίλων και κατά τη διάρκεια της ζωής του. Οι συμπατριώτες του, μάλιστα, τον εξέλεξαν και Έφορο, το 556 π.Χ. (κατά την 56η Ολυμπιάδα). Η θητεία του κρίνεται ιδιαίτερα επιτυχημένη και μάλιστα με μεγάλη σημασία στην ιστορική εξέλιξη του πολιτεύματος της πόλης, αφού κατά τη διάρκεια της θητείας του εισηγήθηκε και πέτυχε τη μεταρρύθμιση του καθεστώτος του Λυκούργου, με την εξύψωση του θεσμού των Εφόρων και τον αποφασιστικό περιορισμό, κατά τον τρόπο αυτό, της βασιλικής δύναμης και εξουσίας, προς όφελος της λαϊκής κυριαρχίας.

Αλλά και μεταξύ των Ελλήνων της υπόλοιπης Ελλάδας είχε αποκτήσει φήμη και ιδιαίτερη τιμή ο Χίλων, μεταξύ άλλων για τη ρήση του ότι τα  Κύθηρα  ήταν καλύτερα να μην υπήρχαν, φράση που αποδείχθηκε σοφή κατά τους  μηδικούς πολέμους, όταν ο Δημάρατος συμβούλεψε τον  Ξέρξη  να συγκεντρώσει εκεί τον στόλο του, συμβουλή που ευτυχώς δεν εισακούστηκε από τον βασιλιά των Περσών, διότι τότε πιθανόν να κυριευόταν όλη η Ελλάδα (πρβλ. Ηρόδοτος Α’59), όπως αποδείχθηκε αργότερα, κατά τον  Πελοποννησιακό πόλεμο, οπότε ο  Νικίας  εγκατέστησε στο συγκεκριμένο νησί αθηναϊκή φρουρά, προκαλώντας μεγάλες ζημιές στους Λακεδαιμόνιους.

Ενδεικτικός και χαρακτηριστικός της σοφίας του είναι ο διάλογος που φέρεται να είχε, σε μεγάλη πλέον ηλικία, με τον ακμάζοντα, τότε, Αίσωπο. Ο τελευταίος φέρεται να τον ρώτησε «τι πράττει ο Δίας» και εκείνος του απάντησε:

«Ταπεινοί τα υψηλά και τα ταπεινά υψοί».

Σε ερώτηση «κατά τι διαφέρουν οι πεπαιδευμένοι από τους απαίδευτους», απάντησε:

«ελπίσιν αγαθαίς» 

και, τέλος, στην ερώτηση «τι είναι δύσκολο» φέρεται να απάντησε :

«το τα απόρρητα σιωπήσαι και σχολήν  [ή, κατ’ άλλη εκδοχή, «χολήν»] εύ διαθέσθαι και αδικούμενον δύνασθαι φέρειν».

Ο Χίλων συνέθεσε ελεγειακούς στίχους σε περίπου διακόσια έπη, από τα οποία, όμως, κανένα δεν διασώθηκε. Σώθηκαν ωστόσο μερικά πολύ σημαντικά και βαθυστόχαστα γνωμικά του. Η διδασκαλία των (επτά) σοφών, γενικότερα, όπως είναι γνωστό, εκφράζεται με αποφθέγματα ή «εις βραχέα ρήματα». Ο συγκεκριμένος τρόπος φιλοσοφίας χαρακτηρίσθηκε από τον Πλάτωνα ως«βραχυλογία (τις) Λακωνική» και σε αυτόν διακρίθηκε ο Λακεδαιμόνιος Χίλων.

Χαρακτηρίστηκε από τους βιογράφους του σοβαρός, βραχύλογος, ενάρετος και ηθικός με μεγάλη οξυδέρκεια και βαθιά στοχαστική φιλοσοφική σκέψη.

Μετά το θάνατό του, οι Σπαρτιάτες συμπολίτες του, του έστησαν μέγα άγαλμα, στη βάση του οποίου χάραξαν το ακόλουθο επίγραμμα: «Τόνδε δορυστέφανος Σπάρτα Χείλων εφύτευσεν, ος επτά σοφών πρώτος έφυ σοφός», που σημαίνει: «Αυτόν εδώ τον Χίλων, η πολεμόχαρη η Σπάρτη γέννησε, που αναδείχθηκε ο πρώτος, κατά τη σοφία, από τους εφτά σοφούς».

Στην προμετωπίδα του ναού του Απόλλωνα, στους Δελφούς, είχαν αναγραφεί τα τρία περιφημότερα ρητά του: «Μηδέν άγαν», δηλαδή «Τίποτε το καθ` υπερβολή» (να μην κάνεις ή να μη λες), «Γνώθι σαυτόν» = «Γνώρισε τον εαυτό σου» και «Εγγύα παρά δ` άττα» = «Εγγυήθηκες, χάθηκες».

Ο Χείλωνας ήταν περίφημος για τη βραχυλογία του (λακωνισμός), στην οποία πράγματι ξεπέρασε τους άλλους έξι από τους εφτά αρχαίους Έλληνες σοφούς, και η οποία, ως γνωστόν, αποτελούσε κατά τους αρχαίους χρόνους το γνώρισμα των Λακεδαιμονίων. Η συντομία και η περιεκτικότητα αυτή των λόγων του, τους έκανε να μοιάζουν με χρησμούς μαντείου ή με επιγράμματα του Σιμωνίδη. Ήταν άνδρας μοναδικής σοφίας και θαυμαστός για την ευθυκρισία του.

Αποφθέγματα του Χείλωνα του Λακεδαιμονίου

· «Γνώθι σαυτόν» : Να γνωρίζεις τον εαυτό σου.

· «Ατυχούντα μη επιγελάν»: Εκείνον που ατύχησε να μην τον περιγελούμε.

· «Γήρας τιμάν»: Να τιμάς τα γηρατειά.

· «Χρόνου φείδου»: Να ξοδεύεις με σύνεση τον χρόνο σου.

· «Σπεύδε βραδέως»: Συντόμευε ό,τι κάνεις, αλλά χωρίς να βιάζεσαι πάνω σ` αυτό.

· «Θυμού κράτει»: Να συγκρατείς το θυμό σου.

· «Μη προτρεχέτω η γλώττα της διανοίας»: Να σκέφτεσαι πριν μιλήσεις.

· «Μη επιθυμείν αδυνάτων»: Να μην επιθυμείς όσα είναι αδύνατον και να τα πετύχεις.

ΑΛΚΜΑΝ

Είναι ένας από τους μεγαλύτερους, αν όχι ο μεγαλύτερος, λυρικός ποιητής της Αρχαίας Ελλάδας. Γεννήθηκε στις Σάρδεις της Λυδίας. Κατά τον πόλεμο με τους Κιμμέριους αιχμαλωτίστηκε και μεταφέρθηκε στη Σπάρτη, όπου πουλήθηκε ως δούλος. Η ακμή του συμπίπτει με τα έτη 670-640 π.Χ. Η περίοδος αυτή είναι πολύ ευνοϊκή για τη λυρική ποίηση, αφού τότε η Σπάρτη ήταν λογοτεχνικό κέντρο που προσείλκυε μουσικούς και ποιητές από όλες τις πόλεις. Εκεί, λοιπόν, έζησε ο Αλκμάνας, φτάνοντας σε προχωρημένη ηλικία, και έγραψε μεγάλο αριθμό ποιημάτων.

Συνέθεσε ύμνους, παιάνες και σκόλια, αλλά οι αρχαίοι του απέδιδαν και ερωτικά άσματα. Έγραψε στη δωρική διάλεκτο (τοπική λακωνική), αλλά με πολλούς αιολισμούς (έκανε πιο μελωδική και χαριτωμένη την τραχιά σπαρτιατική διάλεκτο). Από το έργο του σώθηκαν μόνο αποσπάσματα. Οι γνωστότερες συνθέσεις του είναι τα «Παρθέν(ε)ια», λυρικά ποιήματα που ψάλλονταν από χορό νεανίδων. Φαίνεται ότι το μουσικό κλίμα της Σπάρτης ενέπνευσε τον ποιητή να γράψει τα ποιήματά αυτά, γιατί εκεί ήταν πολύ διαδεδομένοι οι παρθενικοί χοροί. Οι γιορτές προς τιμήν της Άρτεμης και του Απόλλωνα και η γυμναστική αγωγή των νεανίδων δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις για τη διάδοση των χορών αυτών. Ο Αλκμάν διαμόρφωσε σε ιδιαίτερο λογοτεχνικό είδος, τη χορική ποίηση στη Σπάρτη.

Χορωδιακή ποίηση (πολυφωνική ποίηση που εκτελείται από πολυμελή χορό) είναι η ποίηση των Δωριέων, οι οποίοι προκρίνουν το συλλογικό έναντι του ατομικού, την υποταγή δηλαδή του ατόμου στο σύνολο. Διαφέρει από την αιολική κατά το ότι οι στροφές των «μελών» της είναι μεγάλες. Είναι γραμμένη στη δωρική διάλεκτο και ψάλλεται με συνοδεία μουσικών οργάνων, στα πανηγύρια και στις γιορτές των θεών, από ομάδα ανδρών ή γυναικών (χορός).

Η χορική ποίηση αποτελεί συνδυασμό ποίησης, μουσικής και όρχησης, είναι δηλαδή ένα σύνθετο καλλιτέχνημα που εκφράζει το συναισθηματικό κόσμο ενός συνόλου προσώπων. Τα διάφορα είδη της αναφέρονται σε θεούς (ύμνοι) και σε ανθρώπους (εγκώμια). Εκφράζει τη συλλογική συνείδηση της πόλης και όχι προσωπικά συναισθήματα. Ψάλλει το μυθικό ή ιστορικό παρελθόν και τις συγκινήσεις που βιώνει ο λαός. Το έργο του Αλκμάνα αποτελείται από έξι βιβλία από τα οποία σώθηκαν μόνο μερικά αποσπάσματα και αυτά σε αιγυπτιακούς πάπυρους. Το μεγαλύτερο μέρος από αυτά τα αποσπάσματα βρέθηκε το 1885. Τα μέτρα που χρησιμοποίησε ο Αλκμάν στην ποίηση ήταν πρωτοποριακά και καινοτόμα για την εποχή του. Μεταχειρίστηκε πολύ το δακτυλικό τετράμετρο με το οποίο λόγω της λαϊκής του προέλευσης πρόσδιδε στους στίχους ελαφρότητα και χάρη. Η στροφή στην ποίηση του αποτελείτο από τρεις ή τέσσερις στίχους και ως όργανα συνοδείας χρησιμοποιούσε τον αυλό και τη κιθάρα.

Για τον Αλκμάνα ειπώθηκε πως, όπως ο Σωκράτης κατέβασε τη φιλοσοφία από τον ουρανό στη γη, το ίδιο κι αυτός κατέβασε τη θρησκευτική λυρική ποίηση από τον Όλυμπο στους ανθρώπους. Οι ύμνοι του, ενώ αρχίζουν από τους θεούς, ύστερα εγκωμιάζουν τους ανθρώπους για την ομορφιά τους, την ηθική και τη φυσική.

Ρωμαϊκό ψηφιδωτό Αλκμάνα, 2ος μ.Χ. αι., Παν/μιο Μίτσιγκαν

Το 1855 ο Γάλλος αιγυπτιολόγος Mariette βρήκε σε τάφο κοντά στη δεύτερη πυραμίδα της Γκίζας έναν πάπυρο με εκατό στίχους από παρθένειο του Αλκμάνα "εις Άρτεμιν ορθίαν". Το παρθένειο αρχικά αποτελούσαν δέκα ή δώδεκα στροφές, από τις οποίες σώθηκαν μόνον επτά. Στην αρχή ο χορός από ένδεκα παρθένες, με κορυφαία την Αγησιχόρα έψελνε άσμα, το οποίο εξιστορούσε τα ηρωικά κατορθώματα του Ηρακλή κατά των Ιπποκωντιδών. Στο κύριο μέρος του ποιήματος επαινεί και προβάλλει το κάλλος των νεανίδων Αγησιχόρας και Αγιδούς που μετέχουν στο χορό.

Ο εξαιρετικής διάνοιας σπαρτιάτης της αρχαιότητος  δεν ήταν απλώς ένας ποιητής. Είναι γνωστό, ότι τον Αλκμάνα τον γνωρίζαμε ως σήμερα ως έναν λυρικό ποιητή της αρχαιότητας. Η έκπληξη ήλθε το 1957 μετά τη δημοσίευση του παπύρου 2390 της Οξυρρύγχου (πόλη της Κάτω Αιγύπτου όπου σε ανασκαφές βρέθηκε ένας μεγάλος αριθμός παπύρων με ελληνικά κυρίως κείμενα που έχουν το όνομα της πόλης και έναν κωδικό αριθμό), ο οποίος χρονολογείται από τον 2ο μ.Χ. αιώνα. Στον πάπυρο αυτόν διασώζονται τμήματα από ένα σχόλιο σε πεζό λόγο όπου αποκαλύπτεται ότι σε ένα από τα ποιήματά του ο Αλκμάν ασχολείται με ένα είδος θεογονικής κοσμολογίας!

Πάπυρος της Οξυρρύγχου με γραπτά του Αλκμάνα

Είκοσι επτά αιώνες πριν από τον περίφημο φυσικό Στίβεν Χόκινγκ ο λυρικός ποιητής Αλκμάν περιγράφει με παρόμοιο τρόπο τη γέννηση του Σύμπαντος. Όσα λέει σήμερα -2010-ο περίφημος φυσικός για την κβαντική κοσμολογία η οποία περιγράφει τις διαδικασίες δημιουργίας του Σύμπαντος περιέχονται σε ποιήματα που έγραψε ο Αλκμάν, ένας από τους μεγαλύτερους λυρικούς ποιητές της αρχαιότητας (μέσα 7ου π.Χ. αιώνα), όπως απέδειξαν σε πρόσφατη εργασία τους τέσσερις αστροφυσικοί του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σήμερα πια παρουσιάζονται  σε παγκόσμιο επίπεδο ανακοινώσεις αστροφυσικών οι οποίοι συνδέουν την κοσμολογία του Αλκμάνος με σύγχρονες κοσμολογικές απόψεις. Έτσι, εκτός από τον Δημόκριτο που θεωρείται ο πατέρας της σύγχρονης ατομικής φυσικής, φαίνεται ότι οι Έλληνες, μέσω του Αλκμάνος, έχουν προβλέψει, έστω και θεωρητικά, και άλλες σύγχρονες θεωρίες!

Ο Αλκμάν δίνει ένα κοσμογονικό μοντέλο που σίγουρα περιγράφει απόψεις παλαιότερες του 7ου π.Χ. αιώνα, όπου υπάρχουν αξιοσημείωτες ταυτίσεις με σύγχρονες κοσμολογικές υποθέσεις βάσει των οποίων το παρατηρήσιμο αστρικό Σύμπαν γεννήθηκε από μια σημειακή ιδιομορφία στο εσωτερικό μιας λευκής οπής που θα μπορούσε να θεωρηθεί μια ανεστραμμένη μελανή οπή.

Μέσα στο κείμενό του ο Αλκμάνας περιγράφει με θαυμαστή λεπτομέρεια το χώρο του παραλλήλου και μη αισθητού σύμπαντος μέσα από το οποίο προήλθε η ύλη του αισθητού μας σύμπαντος, τη δημιουργία του λώρου Einstein-Rosen, και της σημειακής ιδιομορφίας της λευκής οπής. Ομοίως περιγράφει τη δημιουργία των αισθητών, σε εμάς, αστρονομικών αντικειμένων (Ήλιος, Σελήνη κλπ) από το υλικό αυτό. Μετά όλα τα προηγούμενα μπορούμε να πούμε ότι η κοσμολογική πρόταση του Αλκμάνα αποτελεί την μητέρα των αντίστοιχων σύγχρονων κοσμολογικών θεωριών. Αυτός ο λώρος, σύμφωνα με τη σύγχρονη φυσική, μπορεί να ενώνει είτε δύο παράλληλα σύμπαντα είτε δύο διαφορετικές περιοχές του ίδιου σύμπαντος. Κατά τον Αλκμάνα αμέσως μετά από αυτόν γεννήθηκε η ημέρα.

«Ήρθαμε στης μεγάλης Δήμητρας εννιά, όλες,

όλες παρθενικές, όλες μ' ωραίαν εσθήτα,

μ' εσθήτα ωραία και περιδέραια σκαλισμένα

μ' ελεφαντόδοντον, ωραία σα λαμπηδόνες».

(Μετάφραση: Γιάννης Δάλλας)

«Γλυκόφωνες, γλυκόλαλες παρθένες, δε μπορούνε

τα γόνατά μου πια να με κρατούνε.

Μακάρι τώρα να ήμουνα κηρύλος, που πετάει

πά στου κυμάτου τον αφρό με τα θαλασσοπούλια,

χωρίς μες στην καρδιά φόβο να κλεί

τ' αλικοφτέρουγο της άνοιξης πουλί».

(Μετάφραση: Ηλ. Βουτιερίδης)

ἔστι τις σιῶν τίσις

ἔστι τις σιῶν τίσις·ὁ δ΄ ὄλβιος͵ ὅστις εὔφρωνἁμέραν διαπλέκειἄκλαυτος· ἐγὼν δ΄ ἀείδωἈγιδῶς τὸ φῶς· ὁρῶὥτ΄ ἄλιον͵ ὅνπερ

μινἈγιδὼ μαρτύρεταιφαίνην· ἐμὲ δ΄ οὔτ΄ ἐπαινῆνοὔτε μωμήσθαι νιν ἁ κλεννὰ χοραγὸςοὐδ΄ ἁμῶς ἐῆι· δοκεῖ γὰρ ἤμεν αὔταἐκπρεπὴς τὼς ὥπερ αἴτιςἐν βοτοῖς στάσειεν ἵππονπαγὸν ἀεθλοφόρον καναχάποδατῶν ὑποπετριδίων ὀνείρων·

Πράγματι παίρνουν οι Θεοί εκδίκηση.Aξιομακάριστος, όποιος υφαίνει τηνημέρα του ευφρόσυνα, αδάκρυτα. Eγώόμως τραγουδώ της Aγιδώς το φως.Tη βλέπω σαν τον ήλιο, που η Aγιδώκαλεί να λάμψει μάρτυράς μας. Eμέναούτε να την επαινέσω ούτε να την ψέξωδεν μ' αφήνει η ξακουστή πρώτη τουχορού· γιατί η ίδια υπερέχει τόσο απόλυτα,όπως ένα άλογο που στήνει κανείςανάμεσα σε ζώα της βοσκής, άλογο γρήγορο,αγωνιστικό και τροπαιοφόρο, μεβροντερές οπλές, βγαλμένο από τα όνειραπου μας επισκέπονται κάτω απ' τον βράχο.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΟΙΗΤΡΙΕΣ

Από τον 7ο αι. μέχρι και τον 5ο αι. π.Χ. η Σπάρτη ήταν πολιτιστικό και καλλιτεχνικό κέντρο με επίκεντρο τον ιερό ναό της Χαλκιοίκου Αθηνάς. Τότε ζούσαν στη Σπάρτη σπουδαίοι ποιητές και λειτουργούσαν 2 μουσικές σχολές. Το τραγούδι συνδέθηκε με το χορό και την άσκηση του σώματος. Μέσα σ΄αυτό το κλίμα, οι γυναίκες έχουν οικονομική ανεξαρτησία, μόρφωση και κοινωνική θέση. Γνωρίζουμε ότι υπήρχαν στη Σπάρτη γυναίκες που ασχολούνταν με την ποίηση, όπως η Μεγαλοστράτα και η Κλειταγόρα, ενώ αναφέρονται και σπαρτιάτισσες Πυθαγόρειες.

ΝΟΜΟΘΕΤΕΣ

ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ

Βασιλιάς της Σπάρτης, έζησε περίπου στα 800 π.Χ., ταξίδεψε σε πολλά μέρη της γης, επισκέφτηκε την Κρήτη και, πολύ πιθανό, την Αίγυπτο, τη Λιβύη και την Ιβηρία. Επιστρέφοντας στη Σπάρτη φρόντισε να μεταρρυθμίσει το σπαρτιατικό πολίτευμα. Ο μύθος λέει ότι έφυγε από τη Σπάρτη για πάντα, ώστε να μην αλλάζουν τη νομοθεσία του οι συμπολίτες του, που είχαν ορκιστεί να μην το κάνουν παρά μόνο αν κάποτε επέστρεφε.

Κατά τη βιογραφία του Πλουτάρχου, ο Λυκούργος ήταν γιος του βασιλιά Ευνόμου, ο οποίος έχασε τη ζωή του εξαιτίας της ανομίας και της αταξίας που επικρατούσαν τότε στη Σπάρτη. Τον διαδέχθηκε ο Πολυδέκτης, πρεσβύτερος αδελφός του Λυκούργου, ο οποίος πέθανε κι έτσι ο θρόνος πέρασε στον Λυκούργο. Ο Λυκούργος πληροφορήθηκε ότι η χήρα του αδελφού του περίμενε παιδί και όταν αυτό γεννήθηκε, για να το προστατέψει, το απομάκρυνε αμέσως από την επικίνδυνη μητέρα του και του έδωσε το όνομα Χαρίλαος, δηλαδή χαρά του λαού. Άρχισαν όμως δολοπλοκίες και διαβολές από το περιβάλλον της προδομένης βασιλομήτορος, και ο Λυκούργος, προσβεβλημένος αλλά και φοβούμενος για τον εαυτό του, αποφάσισε να φύγει από τη Σπάρτη για μεγάλη περιοδεία.

Τα ταξίδια του έφεραν τον Λυκούργο στην Κρήτη, στην Ιωνία, στην Ινδία, στην Αίγυπτο, στη Λιβύη, ίσως ακόμη και στην Ισπανία. Ο Λυκούργος μελέτησε τους νόμους και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων σε αυτούς τους τόπους και διαμόρφωσε το δικό του σύστημα. Ύστερα από χρόνια επέστρεψε στη Σπάρτη για να το εφαρμόσει, αφού προηγουμένως επισκέφθηκε το Μαντείο των Δελφών για να λάβει τη θεϊκή συγκατάθεση. Μυστηριώδες πρόσωπο ο Λυκούργος, που η ύπαρξή του οριοβατεί ανάμεσα στον μύθο και την πραγματικότητα. Πρέπει να είχε μελετήσει για πολύ καιρό τη συμπεριφορά του λύκου και της κοινωνίας του, πριν συντάξει τη Μεγάλη Ρήτρα. Άλλωστε και το όνομά του παραπέμπει εκεί, κατά μια εκδοχή:

Λυκούργος < λύκος + έργον>. Επικρατέστερη άποψη βέβαια είναι το θέμα της λέξεως λυκ- να προέρχεται από το ουσιαστικό λύκη, «πρωινό φως, χάραμα», συνεπώς πρέπει να εξεταστεί σοβαρά και η πιθανότητα να προέρχεται από το ουσιαστικό λυκαεργός – λυκούργειος = ο εργαζόμενος λαμπρά έργα.

Η Πυθία, κατά την επίσκεψη του Λυκούργου στους Δελφούς, τον είχε προσφωνήσει ως «Λυκόεργε, Λυκόεργο», που ήταν επίθετα του Απόλλωνος. Η σπαρτιατική νομοθεσία εδράζεται στους κανόνες του Λυκούργου, ο οποίος, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη έζησε και νομοθέτησε κατά την περίοδο τελέσεως της πρώτης Ολυμπιάδας (777 π.Χ.). Από κοινού με τους βασιλείς Ίφιτο των Ηλείων και Κλεισθένη των Πισατών, ο Λυκούργος καθιερώνει την Ολυμπιακή εκεχειρία, την κατάπαυση δηλαδή των εχθροπραξιών, κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων.

Σύμφωνα με την παράδοση, ο Λυκούργος δεν ήταν ένας απλός άνθρωπος, αλλά μία Θεϊκή μορφή, ενώ κατ' άλλους αποτελούσε διαβιβαστή των Θεϊκών εντολών. Κατά τον Πίνδαρο, οι Νόμοι της Σπάρτης δόθηκαν στον Λυκούργο από τον Πύθιο Απόλλωνα. Σχετική προς αυτή την παράδοση, αποτελεί η ρήση του δελφικού μαντείου "Θεοφιλής και Θεός μάλλον ή άνθρωπος" αποδίδοντας την κυρίαρχη αντίληψη περί του Λυκούργου. Το νομοθετικό έργο που εισήγαγε, οδήγησε την Σπάρτη στην Ευνομία, γι' αυτό και οι συμπολίτες του τον τίμησαν δεόντως, ανεγείροντάς του μάλιστα και Ναό. Οι ημέρες αποδόσεως τιμών προς τον Λυκούργο ονομάσθηκαν "Λυκουργίδες".

Κυρίαρχο γνώρισμα του νομοθετικού έργου του, είναι ότι δεν εισήγαγε στην πόλη πληθώρα νόμων, αλλά θεσμών, με το σκεπτικό ότι οι νόμοι είναι ευμετάβλητοι, ενώ οι θεσμοί, συνιστώντας παραδόσεις, θα αποτελέσουν συνήθειες που θα καταστούν σύμφυτες προς τη ζωή των Λακώνων και θα εδραιωθούν αιώνια. Η συγκρότηση της σπαρτιατικής «πολιτείας» (με την έννοια του πολιτεύματος) θεωρείται ότι ανάγεται στη λεγόμενη Μεγάλη Ρήτρα, ίσως του τέλους του 8ου ή των αρχών του 7ου π.χ. αι. η οποία διασώθηκε από τον Πλούταρχο. Η Μεγάλη Ρήτρα αποτελεί το αρχαιότερο κείμενο της Ελληνικής ιστορίας.

Ο Πλούταρχος έρχεται να βάλει την υπογραφή του στην ιστορικότητα του Λυκούργου (όταν καταγράφοντας την Μεγάλη Ρήτρα), λέει πως καλούσε λαοσυνάξεις (Απέλλα), από καιρό σε καιρό (σε τακτικά δηλαδή διαστήματα), στο μέρος που είναι ανάμεσα στη γέφυρα Βάβυκα και τον ποταμό Κνακίωνα, το σημερινό δηλαδή ρέμα της Μαγούλας ή αλλιώς Τριπιώτικο ποτάμι. Ο Λυκούργος όρισε ακόμη με την Ρήτρα του τη συνεδρίαση της Απέλλας κάθε πανσέληνο.

Οι κυριότερες μεταρρυθμίσεις του Λυκούργου ήταν:

H σιδερένια πειθαρχία των πολιτών κι η κοινή μόρφωση των αγοριών και των κοριτσιών καθώς κι η σκληραγώγησή τους από την παιδική ηλικία. Η απαγόρευση της χρήσης ασημένιων και χρυσών νομισμάτων, αλλά μόνο σιδερένιων, για να είναι βαριά και να δυσκολεύουν τους Σπαρτιάτες στη μεταφορά τους. Η υποχρέωση της υποταγής των νεότερων στους γεροντότερους, καθώς κι άλλες σχετικές με τη διακυβέρνηση της πολιτείας.Αυτοί οι θεσμοί στάθηκαν ως οι θεμελιώδεις αρχές του σπαρτιατικού πολιτεύματος.

Το μυστικό της Πολιτείας της Σπάρτης, ήταν η παιδεία που παρείχε στα τέκνα της. Όσο κρατήθηκε «ζωντανή» η Μεγάλη Ρήτρα του Λυκούργου και οι παραδόσεις της Σπάρτης, κανείς ξένος κατακτητής δεν κατάφερε να πατήσει το πόδι του στην Σπάρτη. Πάντοτε προκαλούσε την απορία αλλά και τον φθόνο των υπολοίπων, πως κατάφεραν αυτά τα πέντε πλινθόκτιστα χωριά (που αποτελούσαν την πόλη της Σπάρτης), τα οποία δεν περιβάλλονταν από προστατευτικό τείχος, η μοναδική πόλη όχι μόνο στον Ελληνικό κόσμο αλλά και στα πολιτισμένα έθνη της Μεσογείου και της Ασίας που δεν διέθετε έστω μια υποτυπώδη οχύρωση, να ηγούνται όλων για μεγάλο χρονικό διάστημα.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥΡΓΟΥ

Στο κυβερνητικό επίπεδο ο Λυκούργος δημιούργησε δύο όργανα:

τη Γερουσία, αποτελούμενη από 28 γέροντες και από τους δύο βασιλείς, και

την Απέλλα, είδος εκκλησίας του δήμου, η οποία όμως δεν είχε δικαίωμα να συζητεί τις προτάσεις της Γερουσίας και των βασιλέων ούτε να ψηφίζει επ' αυτών, αλλά μόνο να τις εγκρίνει ή να τις απορρίπτει (η αρχή των Εφόρων καθιερώθηκε πολύ αργότερα).

Οικονομία

Στα νομοθετήματά του εντάσσεται:

ο αναδασμός της γης σε ίσους και μόνιμους κλήρους και

η κατάργηση των χρυσών και αργυρών νομισμάτων (επιτρέπονταν μόνο τα σιδερένια που ήταν βαριά, άρα δύσχρηστα και μικρής αξίας) έχοντας επίγνωση του γεγονότος ότι αυτά αποτελούν αντικείμενο διενέξεων, καθώς και ότι ο πολύς πλούτος και η υπερβολική φτώχεια, αποτελούν το μέγιστο των νοσημάτων μιας Πολιτείας.

Πραγματικά η αντίληψη αυτή του Λυκούργου δικαιώθηκε από το γεγονός ότι, μόλις ο Λύσανδρος αποκατέστησε τη χρήση των πολύτιμων μετάλλων, το μεγαλείο της Σπάρτης σαρώθηκε, καθώς κυριάρχησε πλέον η απληστία και συνακόλουθα η διαφθορά. Η όλη φιλοσοφία του αποσκοπούσε να καταστήσει τη Σπάρτη πεδίο εφαρμογής μιας αντιλήψεως απλής, αλλά πρακτικής.

Απαγορεύθηκαν ακόμη διάφορα άχρηστα επαγγέλματα, και δεν πατούσαν πια

το πόδι τους στ�