055_Ainigmata Tou Sympantos 05

66

description

Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΑΡΗΣ Δρ. Πέτρος Ροβίθης— Ό δίδυμος αδελφός και τό μυστήριο τουΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Dr. Louis Leakey— Ή ανακάλυψη του ανθρώπου 1.700.000 χρ. π.Χ.ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΑΓΕΙΑΣ Dr A.M. Radmilli— Μια επαφή μέ τους πρωτόγονους ανθρώπουςΗ ΑΤΛΑΝΤΙΔΑ James Wellard— Ερασιτέχνες εξερευνητές της ΑτλαντίδαςΑΦΡΟΔΙΣΙΑΣ Kenan T. Erim— Μιά γοητεία στό μάρμαροΗ ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΗ ΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΙΝΚΑΣ Χρήστος Δ. Λάζος— Μιά γραφή δίχως πένα και μελάνιΕΠΙΣΚΕΨΗ ΑΠΟ Τ' ΑΣΤΡΑ Γιώργος Ν. Μπαλάνος— Τό αίνιγμα του μετεωρίτη (;) της ΣιβηρίαςΧΑΡΡΥ ΧΟΥΝΤΙΝΙ Walter B. Gibson—- Μιά αινιγματική φυσιογνωμίαΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΩΝ ΠΙΣΤΩΝ ΤΟΥ ΜΗθΡΑ Solas Bocompagni— Ή λατρεία του Μήθρα και οι ΟΑΝΝΕΣ

Transcript of 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Page 1: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05
Page 2: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

περιεχομενα αρθραΟ ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΑΡΗΣ Δρ. Πέτρος Ροβίθης— Ό δίδυμος αδελφός και τό μυστήριο του

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Dr. Louis Leakey— Ή ανακάλυψη του ανθρώπου 1.700.000 χρ. π.Χ.

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΑΓΕΙΑΣ Dr A.M. Radmilli— Μια επαφή μέ τους πρωτόγονους ανθρώπους

Η ΑΤΛΑΝΤΙΔΑ James Wellard— Ερασιτέχνες εξερευνητές της Ατλαντίδας

ΑΦΡΟΔΙΣΙΑΣ Kenan T. Erim— Μιά γοητεία στό μάρμαρο

Η ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΗ ΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΙΝΚΑΣ Χρήστος Δ. Λάζος— Μιά γραφή δίχως πένα και μελάνι

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΑΠΟ Τ' ΑΣΤΡΑ Γιώργος Ν. Μπαλάνος— Τό αίνιγμα του μετεωρίτη (;) της Σιβηρίας

ΧΑΡΡΥ ΧΟΥΝΤΙΝΙ Walter B. Gibson—- Μιά αινιγματική φυσιογνωμία

ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΩΝ ΠΙΣΤΩΝ ΤΟΥ ΜΗθΡΑ Solas Bocompagni— Ή λατρεία του Μήθρα και οι ΟΑΝΝΕΣ

τμήματαΦΙΛΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

ΟΙ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΜΑΣ ΓΡΑΦΟΥΝ - Μάχη φανατικών αντιπάλων

ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ — Από τον κόσμο της έπιστήμης

Παρακαλούμε όσου; άποστέ-λουν συνεργασίες στο περιοδικόνα είναι δακτυλογραφημένες.Χειρόγραφα δέν επιστρέφονται.

Οί απόψεις του περιοδικού δένταυτίζονται αναγκαστικά μέ τιςαπόψεις πού εκφράζονται άπότους συνεργάτες του.

ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ TOT ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ μηναίο περιοδικό. Ετοςιδρύσεως 1975. ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ : Εκδόσεις «ΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ»Γ. Σωτηρόπουλος Σ. Άλεβιζόπουλος Ο.Ε. Πανεπιστημίου 56,Τηλ. 600.059. ΕΚΔΟΤΗΣ - ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ Σπύρος Αλε-βιζόπουλος, Βούλγαρη 72, Πειραιεύς. ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝ-ΤΑΞΕΩΣ Χρήστος Δ. Λάζος, Δημητρακοπούλου 65 - 67,Αθήνα. ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ

Δανάη Άρνέλλου - Λάζου. ΠΡΟΙΣΤΑΜΕΝΌΣ ΤΥΠΟΓΡΑ-ΦΕΙΟΥ Μιχάλης Μακέδος, Βουλγαροκτόνου 26 - 28, Τηλ.64.33.197 ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΜΟΝΤΑΖ - ΕΚΤΥΠΩΣΗGRAMAK Ε.Π.Ε. Βουλγαροκτόνου 26 - 28.ΣΤΝΔΡΟΜΕΣ : Εξάμηνη 180 δρχ. — Οργανισμών κ.λ.π.300 δρχ. Επιταγές, εμβάσματα, Σπύρο Άλεβιζόπουλο, Πανε-πιστημίου 56, 'Αθήνα Τ.Τ. 142.

Υπεύθυνος απέναντι του Νόμου: ΣΠΥΡΟΣ ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΣ

Page 3: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Πάνω στο φόντο τον δειλινού ένας 'Ιν-διάνος προσεύχεται στον θεό "Η)ΛΟ:

«ΤΩ Ούακατάνκα κάνε νάοθουν οι μέρεςτ/]ς τταλιάζ δόξας».

Στήν σημερινή επιστολή μας προς τους αναγνώ-στες αναφέρουμε ευχάριστες ειδήσεις. Κατωρθώσαμενα εξασφαλίσουμε την μηνιαία συνεργασία του ΠέτερΚολόζιμο (Οι Ιταλοί τον αποκαλούν «εξωγήινο συγ-γραφέα»), για το περιοδικό. Κάνουμε δε γνωστό ότιέχουμε εξασφαλίσει τα κοπυράιτ όλων των βιβλίωντου για την Ελληνική γλώσσα. Ενα δε από αυτάτα βιβλία του Κολόζιμο το «'Αστροναύτες της Προϊ-ατορίας» τυπώνεται ήδη. Εξασφαλίσαμε την συνερ-γασία τον Γάλλου συγγραφέα Μαρσέλ Μορώ για τόπεριοδικό. Και αυτού επίσης βιβλία θα εκδοθούν μεπρώτο τό «Οι πολιτισμοί και τ' άστρα».

Από ελληνικής πλευράς εξασφαλίσαμε τήν συνερ-γασία του συγγοαφέα των βιβλίων «Εισβολείς;» και«Οντα από τό Διάστημα» κ. Γεωργίου Ν. Μπαλάνου.Στό τεύχος πού κρατάτε ο κ. Μπαλάνος αναφέρεταιστήν έκρηξη της Σιβηρίας τό 1908. Αυτά ως προςτις συνεργασίες.

Η πολεμική κατά ορισμένων που αμφισβήτησαντήν ύπαρξη τών U.F.O. συνεχίζεται. Αναρωτιόμαστεόμως: άραγε μόνο ώς πρός τους Ιπτάμενους δίσκουςέχουν γνώμη ή αναγνώστες μας; και τά τόσα άλλαθέματα που δημοσιεύονται τους αφήνουν αδιάφορους;Με χαρά μας θά ανοίξουμε διάλογο φτάνει νάναι ε-ποικοδομητικός. Εμπρός λοιπόν.

Λαβαίνουμε αρκετές συνεργασίες. Τις καταλληλότε-ρες τις δημοσιεύουμε (Πυθέας ό Μασσαλιώτης, Τάφυτά κινούνται, θρύλοι τής θάλασσας), αλλά περι-μένουμε ακόμα περισσότερες. Κυρίως προσέξτε ναείναι γενικότερου ενδιαφέροντος και όχι ειδικευμένες.

Ευχαριστούμε όλους τους αναγνώστες για τό ενδια-φέρον τους. Και μήν ξεχνάτε ότι είναι, προτιμώτεοογια τήν εξυπηρέτηση σας νά γραφτείτε συνδρομητές.

Οι εκδότες

Page 4: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Π λήθος άπό γράμματα μαζεύτη-καν στα γραφεία του περιοδι-κού, μέ συντριπτική παρουσία

του εκτός της Αθήνας χώρου. Γράμματαάπ' όλη τήν Ελλάδα, όπως θά διαπιστώ-σετε παρακάτω. Είχαμε τήν ευχαρίστησηνα πάρουμε και γράμμα άπό τόν Καναδάάπό Ελληνα πού θέλει νά γραφτεί συν-δρομητής.

—Κους Αθανασιάδη Αθαν. και ΒοζίκηΓεώργιο, μαθητές Εου πρακτικού Γυμνα-σίου Αρρ. Δράμας: Ευχαριστούμε για ταθερμά σας λόγια και για τήν συμπαράστα-ση πού αναφέρετε προς το περιοδικό.Εσάς, τους μαθητές, και τους σπουδα-στές έχει τάξει σαν σκοπό της ή προσπά-θεια μας. Στούς νέους αποτείνεται, κατάκύριο λόγο και τή σωστή τους πνευματικήκαλλιτεχνική ενημέρωση προσπαθεί νάπλατύνει. Προσπαθείστε νά διαδόσετε τόπεριοδικό στον τόπο σας, στούς συμμα-θητές σας, στούς γνωστούς σας. Η κα-θυστέρηση πού αναφέρετε άφορα τό πρα-κτορείο. Προσπαθούμε νά φτάνει σύντομαπαντού τό περιοδικό. Πάντως, γιά τήνάμεση παραλαβή του, αν θέλετε, γραφτεί-τε συνδρομητές.

— Κον Δρ. Κίμωνα Γ. Ηλιόπουλο, ΝέαΣμύρνη Αττικής :

Ευχαριστούμε γιά τή συμπαράστασηπρος τήν προσπάθεια μας. Συμφωνούμεμαζί σας στο ότι όλα τά θέματα του πε-ριοδικού είναι ενδιαφέροντα.

Η ετήσια συνδρομή ανέρχεται στο πο-σόν τών 360 δρχ. και οχι 300. Εκτόςαν επιθυμήτε νά σας στείλουμε δύο τεύχηλιγότερα.

—Κον Ερμή Μητσούδη, Θεσσαλονίκη:Μπορείτε νά μας στείλετε ταχυδρομικήεπιταγή (εξάμηνη) ή 360 (ετήσια) δρα-χμών γιά νά έγγραφήτε συνδρομητής. Ε π ίπλέον στείλτε μας 60 δρχ. έάν θέλετενά σας στείλουμε τά τεύχη Α και Γ. Θάέχετε έτσι αποκτήσει τά τεύχη Α, Β καιΓ και ή συνδρομή σας θ' αρχίσει άπότον Σεπτέμβριο του 1975.

—Κον Λυγίζον Στέφανον, Αγιον Κή-ρυκον Ικαρίας: Λάβαμε τήν επιταγή σαςκαι ευχαριστούμε. Η αποστολή τών τευ-χών έχει αρχίσει:

—Κον Σπήλιον Σπηλιώτην: Ευχαρι-στούμε γιά τα καλά σας λόγια. Θά συνε-χίσουμε τήν προσπάθεια μας έφ' όσονοι περιστάσεις μας τό επιτρέπουν.

—Κον Νίκον Δ. Κλαμπανιστήν, Μεσο-λόγγι: Ευχαριστούμε γιά τή συμπαρά-σταση και τά καλά σας λόγια. Η γραμμήτου περιοδικού θά παραμείνει αυτή πούυποσχεθήκαμε. Δεν κάνουμε παραχωρή-σεις στην αναζήτηση της αλήθειας. Αρκε-τά ενδιαφέρον τό σχεδιάγραμμα τών γνώ-σεων, πού είχατε τήν καλωσύνη νά μάςστείλετε. Τά περισσότερα θέματα τουΔιαγράμματος αυτού ενδιαφέρουν τό πε-ριοδικό και θ' ασχοληθεί μ' αυτά.

—Κον Αγγελή Π. Κώστα, Τρίκαλα:Ευχαριστούμε γιά τήν συμπαράσταση. Δη-μοσιεύουμε τήν επιστολή σας.

Στό Περιοδικό «Αινίγματα του Σύμπαν-τος» — Αθήνας.

Κατ' αρχήν τό περιοδικό σας ύπερέχειάπ' τά δύο πρώτα τεύχη κιόλας και αναν-τήρητα ξεπερνάει σήμερα κατά πολύ πέρ-νοντας τήν πρώτη και κορυφαία θέση τηςιστορικής, πνευματικής και πολιτιστικήςστάθμης όλων τών εκδιδομένων περιοδι-κών της χώρας μας.

Η έκδοση του περιοδικού σας καλύ-πτει οπωσδήποτε ένα σοβαρό και μεγάλοκενό πού υπάρχει στή χώρα μας, απότήν ανυπαρξία καθώς και τήν κραυγαλέαέλειψη ενός τέτοιου σημαντικού και σοβα-ρού περιοδικού, μέ σοβαρά, επιστημονικάκαι ιστορικά καλοδιαλεγμένα και καλο-γραμμένα θέματα ύψηλού και παγκοσμίουενδιαφέροντος.

Εμείς οι Ελληνες καίτοι είμαστε από-γονοι του αρχαίου ελληνικού πολιτισμούκαι τών κορυφαίων σοφών κι' επιστημό-νων της αρχαιότητας μέ παγκόσμια υπε-ροχή και ακτινοβολία, δεν κατορθώνουμεσήμερα οί νέες ελληνικές γενιές νά πλη-ροφορηθούμε και νά γνωρίσουμε τό δικόμας και τό ξένο κόσμο και τήν ιστορικήτους ύπαρξη.

Μέ πολύ εκτίμηση, Κώστας ΑγγελήςΤρίκαλα, Διάκου 19.

—Κον Βάρβογλην Π. Πέτρον, Βοηθόνπαρά τη Α' Εδρα Ανωτέρων Μαθηματι-κών Πολυτεχνικής Σχολής Ξάνθης Εύ-χαριστούμε γιά όλα. Η επιταγή σας έλή-φθηκε και ή αποστολή τών τευχών έχειαρχίσει. Αν συμβεί κάποια ανωμαλία σαςπαρακαλούμε νά μας ενημερώσετε. Απότά βιβλία πού αναφέρετε, τό πρώτο;«Αστροναύτες της προϊστορίας», βρίσκε-ται στό τυπογραφείο γιά εκτύπωση. Σύν-τομα θά κυκλοφορήσει. Τά άλλα δύο έχουνπρογραμματιστεί γιά αργότερα.

—Κον Πρόφην Θωμά, Λάρισα: Δημο-σιεύουμε τήν επιστολή σας. Τήν συνεργα-σία σας τήν παραπέμψαμε στον αρμόδιοσυνεργάτη μας. Σύντομα θά σας απαντή-σουμε σχετικά μέ αυτήν. Εύχαριστούμε.

Λάρισα- Αξιότιμοι Κύριοι,Δεχθήτε τά θερμά μου συγχαρητήρια

γιά τή προσφορά σας στό κόσμο τώνγνώσεων. Και ή προσφορά σας αυτή είναικαι τούτο γιατί ώς σήμερα, ναι μεν έγι-ναν προσπάθειες γιά τήν έκδοση ενός πε-ριοδικού μέ ανάλογο περιεχόμενο, όμωςκαμμιά άπ' αυτές τις προσπάθειες δενείχε τήν σοβαρότητα τή δική σας. Πρά-γματι, ήταν κάτι πού έλειπε άπ' τόν τόπομας, ένα κενό, πού, πιστεύω θ' αναπλη-ρωθεί μέ τήν έκδοση σας.

Κρατώντας στά χέρια μου τό δεύτεροτεύχος (τό πρώτο δεν τό βρήκα) πού—ση-μειώστε—εντελώς τυχαία τό ανακάλυψα,είδα μέ μεγάλη μου χαρά πώς τά θέματαείναι πολύ γενικώτερα άπ' ότι δείχνει ότίτλος του περιοδικού. Οί ορίζοντες είναιμεγάλοι και αυτό είναι σωστό. Από φιλο-λογικά περιοδικά, δόξα τω Θεώ δέν υπάρ-χει πρόβλημα, υπάρχουν και κυκλοφορούνπολλά. ΙΙεριοδικά όμως πού ν' ασχολεί-

ται σοβαρά μέ θέματα Αστρονομίας,Γεωλογίας, Ωκεανογραφίας κ.λπ. δένυπήρχε.

Εύχομαι ή προσπάθεια σας αυτή νάευοδωθεί.

Στέλνω τήν συνδρομή μου και μιά συ-νεργασία πού τή θέτω στην κρίση σαςσχετικά με τό άρθρο του συνεργάτη σαςκ. Πέτρου Ροβίθη, αναφορικά και ειδικάγιά την περίπτωση του νεφελοειδούς τουΚαρκίνου.

Μέ εκτίμηση, Θωμάς Πρόφης, Μηχα-

—Κον Ελευθερίου Τριαντάφυλλον: Εύ-χαριστούμε για τά καλά σας λόγια καιτήν θερμή συμπαράσταση. Σχετικά μέτήν παρατήρησή σας, δηλώνουμε ότι δένβάζουμε όρια στα γραφτά των συνεργα-τών μας. Ο κ. Σιμόπουλος σαν ελεύθε-ρος άνθρωπος πού είναι και επιστήμωνυπαινίσσεται ότι ο Νταίνικεν είναι ψεύ-της. Δέν είναι αλλοστε δυνατό να μήναντικρούεις κάποιον πού έχει μπει σταχωράφια σου. Ο κ. Σιμόπουλος αντι-κρούει τον Νταίνικεν, αλλά δέν είναι ό μό-νος. Στό εξωτερικό τον αποκαλούν μέ τάχειρότερα επίθετα. Ολα αυτά όμως δένπρέπει νά εμποδίζουν τήν ερευνά γιάτήν αλήθεια. Μέσα άπ' αυτές τις αντεγ-κλήσεις θα λάμψει το φως της αλήθειας,αρέσει ή δέν αρέσει.

Οι αντεγκλήσεις λοιπόν είναι χρήσιμεςυπό το πρίσμα ότι συμβάλλουν θετικάστην έρευνα. Και τέτοιες αντεγκλήσειςεπιδιώκουμε.

—Κον Αγγελάτον Γεώργιον, Bellevil-le, Ont, Kanada. Ευχαριστούμε γιά όλα.Η εξάμηνη συνδρομή πού ζητάτε γιάτον Καναδά ανέρχεται στα δώδεκα δολ-λάρια (12) Καναδά. Περιλαμβάνεται σ'αυτά και ή αποστολή τών τευχών. Θάσας στείλλουμε και προσωπική επιστολή.

—Κον Αδαμαντόπουλον Α. Κωνσταν-τίνο; Ευχαριστούμε. Δημοσιεύουμε τήνεπιστολή σας.

Κύριοι, Θά ήθελα νά σας εκφράσω τάθερμά μου συγχαρητήρια διά το περιοδι-κόν το όποιον εκδίδετε. Πρέπει δέ νά το-νίσω ότι είσαστε άξιοι επαίνου και διάτον έξης λόγο; Είσαστε οι πρωτοπόροιτου είδους εις τήν χώρα μας. Μέχρι τούδεάνεγιγνώσκαμεν όλα τά σχετικά μέ τοιαύ-τα θέματα άπό σποραδικά άρθρα, εφημε-ρίδων ή άπό μερικά ελάχιστα και ώς έπίτο πλείστον ανεύθυνα φυλλάδια. Τά θέμα-τα όμως αυτά δέν περιορίζονται είς μικράάρθρα εφημερίδων. Χρειάζεται νά έκτε-θούν μέ συστηματικότητα και νά αναπτυ-χθούν άπ' όλες τις απόψεις. Θερμά συγ-χαρητήρια λοιπόν είς έσας και διά τήνιδέα ακόμη της εκδόσεως ενός τοιούτουπεριοδικού, τό όποιον έξέλειπεν είς τήνΕλλάδα, έν αντιθέσει προς άλλας προη-γμένας χώρας.

Τελειώνοντας, θά ήθελα νά σας παρα-καλέσω (αν και είμαι σίγουρος δι' αυτό).

Page 5: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

να μείνετε πιστοί εις το βαρύτατο έργοτό όποιο άνελάβατε, και να ύπερπηδήση-τε τυχόντα εμπόδια, τα οποία θα συναντή-σετε εις τήν συνέχισιν αυτού.

Μετά τιμής, Κωνσταντίνος Α. Αδα-μόπουλος.

—Κον Καλαντζάκην Γεώργιον: Καλ-χαριστουμε για τήν επιστολή πού μαςστείλατε. Εάν θά θέλατε να τήν δημο-σιεύσουμε πρέπει να παραθέσουμε τά στοι-χεία σας άπό κάτω. Το τονίσαμε οτιδεν παρουσιάζουμε ανώνυμες έπιστολές.Γράψτε μας σχετικά.

Η επιστολή του κ. Αλεξ. Λαγκαδάεπέσυρε τήν απάντηση του κ. Γ. Μπα-λάνου. Τό θέμα γίνεται σοβαρό και τόαποτέλεσμα είναι θετικό γιά όλους. Δη-μοσιεύουμε τις επιστολές κατά Λαγκαδά.

Κύριε Διευθυντά,Στό ύπ' αριθ. 4 τεύχος του περιοδικού

σας έδημοσιεύθη επιστολή του κ. Λαγκα-δά, με κρίσεις και σχόλια γιά τά βιβλίαμου. Ε χ ω υποχρέωση έναντι των ανα-γνωστών μου νά του ανταποδώσω τή φι-λοφρόνηση, αυτή τή φορά τουλάχιστον.Στό μέλλον θ' αφήσω, μάλλον, τον κ. Λαγ-καδά νά μονολογή. Οι αναγνώστες σας,εξ άλλου, μπορουν νά τόν κρίνουν άπότά ίδια τά βιβλία του.

Συγγνώμην γιά τό μέγεθος της επιστο-λής μου, αλλά ήταν αναγκαίο. Ευχαριστώγιά τήν φιλοξενία και συγχαρητήρια γιάγιά τήν όλη δουλειά σας.

Φιλικώτατα,Γιώργος Ν. Μπαλανος

ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑΚΑΙ ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣΑΝΥΠΑΡΚΤΟΥ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ

Διάβασα τό πολύ διασκεδαστικό γράμ-μα του κ. Λαγκαδά και τόν ευχαριστώγια τις ευχάριστες στιγμές που χάρισεστους συνεργάτες μου και μένα. Αν δενυπήρχαν καί αυτές οι εύθυμες νότες, ήδουλειά μας θά ήταν πολύ πιο δύσκολη.

Οπως μας εξηγεί ό ίδιος, τά βιβλίαμου είναι περιβόλια καί ασφαλώς, ποιοςτό γνωρίζει καλύτερα άπό αυτόν, πού τάβιβλία του προμηθεύουν τό . . . φυσικόλίπασμα γιά νά γίνουν γόνιμα τά δικάμου περιβόλια; Πολλές φορές όμως στέλ-νει τό λίπασμα σε λάθος διεύθυνση καίιδού.

Γράφει ότι ισχυρίζομαι πώς «οι μετεω-ρίτες δεν πέφτουν άπό τον ουρανό, αλλάείναι πού σήκωσαν ανεμοστρόβιλοι» καίπροσθέτει ότι αυτά είναι παιδαριώδειςαντιλήψεις. Απολύτως καμμιά αντίρρη-ση. Αυτό τό υποστήριξαν οι αστρονόμοιΣέρ Ρ. Μπώλ καί Λ. Σμίθ καί τό ανα-φέρω στό βιβλίο μου «Οντα άπό τό Διά-στημα» (σ. 212) με καθαρά ειρωνική διά-θεση, σάν ένδειξη τών ανοησιών πού έχουνυποστηρίξει κατά καιρούς οι αστρονόμοι.Η είρωνία είναι φανερή σέ οποιονδήποτεάνω τών 12 ετών. Αν δεν τήν κατάλαβε

ο κ. Λαγκαδάς, είναι δικό του πρόβλημα.Εχω τελεία άγνοια, λέει ό ίδιος, όταν

γράφω ότι, όσο πιό μακρυνός είναι έναςγαλαξίας, τόσο οι ραβδώσεις του φάσμα-τος του μετατοπίζονται προς το κόκκινοκαι όσο πιό κοντινός, προς το γαλάζιο.Το σωστό είναι, ότι αυτά δείχνουν απο-μάκρυνση ή προσέγγιση. Δείχνουν και αυ-τό, κ. Λαγκαδά, αλλά το πρόβλημα πούέξέταζα εγώ ήταν αν δείχνουν και από-σταση. Ο ίδιος λέει ότι κάνω λάθος. Γιάνά δούμε.

Αστρονόμος Κ. Χασάπης: «Την τόσονμεγάλην άπόστασίν των έπιβεβαιοί έξάλλου ή έντονος μετατόπισις τών ραβδώ-σεων του φάσματος των». Δρ. Τζ. Ταίϋ-λορ; «Βρήκαν (οι Χιούμασον και Χάμπλ)ότι οι ταχύτητες άπομακρύνσεως διπλα-σιάζονταν γενικά, καθώς διπλασιάζοντανοι αποστάσεις . . . Μια προσεκτική ανά-λυση έγινε στις ερυθρές τους αποκλίσειςγιά νά προσδιορισθούν οι αποστάσεις τους,σύμφωνα μέ τή σχέση του Χάμπλ». Δρ.Ι. Ασίμωφ: «Οι μακρυνοί γαλαξίες απο-μακρύνονται άπό μας μέ ρυθμό ανάλογομέ τήν απόσταση τους». Δρ. Φ. Χόϋλ: «Όβαθμός της ερυθράς αποκλίσεως αυξάνειαναλογικά μέ τήν απόσταση του γαλα-ξία». Εγκυκλ. του Διαστήματος: «Οσομακρύτερα είναι ένας γαλαξίας και όσομεγαλύτερη ή ταχύτητα άπομακρύνσεως,τόσο μεγαλύτερη ή ερυθρά του απόκλιση».Κάτι φαίνεται νά έχη ακούσει ό κ. Λαγκα-δάς γιά το φαινόμενο Ντόππλερ, άλλα δενέχει ίδέα γιά τή σταθερά του Χόμπλ.

Μέ κατηγορεί ό ίδιος ότι αναφέρω γιάτήν εύρεση μικροοργανισμών σέ μετεωρί-τες και διαβεβαιώνει πώς «ουδέποτε βρή-καμε έστω και απολιθωμένους μικροοργα-νισμούς». Ναί; Ή Έγκυκλ. του Διαστή-ματος γράφει; «Τότε, στά 1961 και 1962,οι Αμερικανοί Ξλάουζ, Νέητζυ και Εν-νεσσυ ανακάλυψαν σέ άνθρακούχους χον-δρίτες, ευρεθέντες στο Όργκέϊγ, Μιγκέϊκαι Ιβούνα, 'κύτταρα' ωοειδούς σχήμα-τος . . . εξωτερικά αυτά τά κύτταρα είχανκάποια ομοιότητα μέ σπόρια άπό άλγεςκαι παρουσίαζαν χρωματισμό, όταν ύφί-σταντο τήν επίδραση του είδικού αντιδρα-στηρίου, πού χρησιμοποιείται γενικά γιανά έντοπίζη οργανικές ενώσεις».

Κατόπιν, ό κ. Λαγκαδάς, ειρωνεύεταιπού γράφω περί «πλασμάτων πού ήλθανάπό τά έγκατα της Γης, άπό τήν πόληΑγκάρτα, πατρίδα τών γύφτων», αφή-νοντας νά έννοηθή ότι εκφράζω δικές μουαπόψεις και μόνο. Εγώ γράφω ότι αυτό— κατά λέξη—«πιστεύεται άπό πολλούς».ΙΙροσωπικά δεν έχω εξετάσει το πρόβλη-μα της καταγωγής τους κι' έτσι περιο-ρίζομαι στο ν' αναφέρω απλώς τη θεω-ρία». Και προτιμώ τή λέξη «τσιγγάνος»άπό «γύφτος».

Ειρωνεύεται τήν εμφάνιση Ιπτ. Δίσκωνστήν Ελλάδα. Ε, τι νά γίνη, κ. Λαγκα-δά: Τά βιβλία σας δεν τους έπεισαν ότιδέν υπάρχουν, όπως δεν έπεισαν και τιςχιλιάδες τών Ελλήνων πού τους είδαν.Αγανακτεί πού αναρωτιέμαι πώς σκοτώ-

νουν τήν ώρα τους οι αστρονόμοι, αλλάδεν αναφέρει γιατί αναρωτιέμαι. Το προ-βλημα ήταν, πώς γίνεται ένα αστεροσκο-πείο νά φωτογραφίζη έν αγνοία του έπι 25χρόνια ένα άστρο, τό όποιο επί 44 μέρες

ήταν 3ου μεγέθους και τελικά να πληρο-φορηθούν τήν ύπαρξη του άπό έναν ερα-σιτέχνη; Δέ θά μας πή ό κ. Λαγκαδάςτι έκαναν τά 25 αυτά χρόνια οι αστρο-νόμοι ;

Αναφέρει ότι έχω μια φωτογραφία μ'ένα διαστημανθρωπάκι «με αξιώσεις νατήν πιστέψωμε». Μά ό ίδιος δηλώνει πιόκάτω, πώς γράφω οτι κανένας δέν έχειδικαίωμα να με πιστέψη — αν δέν έρευ-νήση. Και οι δεκάδες άλλες των φωτογρα-φιών, κ. Λαγκαδά; Η μήπως ή πραγμα-τικότητα τους εξαρτάται άπό τήν πίστητου κ. Λαγκαδά;

Εγώ δέν κάνω θρησκεία, όπως ή «επι-στήμη» του κ. Λαγκαδά και δέ ζητώτήν «πίστη» του αναγνώστη. Γράφω νάέρευνήση και αν ή έρευνα τον όδηγήσησέ δικές του εμπειρίες, τότε ας τά πιστέ-ψη και πάλι όμως, χωρίς απόλυτη πίστη.Οχι νά τά πιστέψη γιατί τά είπα έγώ ή

ό ένας και ό άλλος. Ό κ. Λαγκαδάς ζητάτήν πίστη του αναγνώστη. Εγώ ζητώτήν αμφιβολία του. Δέν είμαι αλάνθαστος,όπως ή «αστρονομία» του κ. Λαγκαδάκαι σέ δυό βιβλία 420 και 250 σελίδων,πού καταπιάνονται με τις περισσότερεςεπιστήμες, ό αναγνώστης θά μου δικαιο-λόγηση και λάθη. Αφήνω στον κ. Λαγ-καδά τήν ιδιότητα της παντογνωσίας τωναινιγμάτων του Σύμπαντος και κρατώ τόδικαίωμα της έρευνας και της αμφιβολίας.Τό σύνθημα μου είναι «έρευνήστε». Τουκ. Λαγκαδά είναι «πιστέψτε». Εγώ τε-λειώνω μ' ερωτηματικά και ό κ. Λαγκα-δάς με «αμήν».

Κατηγορεί τον Νταίνικεν — επιτέλους !Εμαθε τ' ονομά του! — γιά τά παραμύ-θια του γιά τους θεούς πού ήλθαν άπό τόδιάστημα, γιά τους δορυφόρους του Αρεωςκαι γιά τά Σόδομα και Γόμορρα και μαςλέει ότι οι ισχυρισμοί του είναι βλακείες.Αν ναί, είναι βλακείες επιστημόνων,

γιατί ό Νταίνικεν μετέφερε απλώς τιςαπόψεις τους. Υπεύθυνοι «βλάκες κατάΛαγκαδά» είναι οι Σέρ Φ. Κρίκ, βρα-βείο Νόμπελ, Δρ. Λ. Οργκελ του Ινστ.Σώλκ, Δρ. Τ. Γκόουλντ, καθηγητής τουΚόρνελλ κ.ά. γιά τή θεωρία ότι «θεοί»άπό τό διάστημα δημιούργησαν τον άνθρω-πο. Γιά τους δορυφόρους του Αρεως ευ-θύνονται οι διάσημοι αστρονόμοι Κ. Σάγ-καν του Κορνέλλ και Ι. Σκλόφσκυ τουΑστρονομικού Ινστ. Μόσχας, Γιά τά Σό-

δομα και Γόμορα, ό καθηγητής Αγ-κρέστ, ό Οστρούμωφ κ.ά.

Μας πληροφορεί, ό κ. Λαγκαδάς, ότιο Νταίνικεν σφάλει όταν γράφη ότι ή Γηαπέχει 75.000 έτη φωτός άπό τό κέντροτου Γαλαξία, γιατί απέχει μόνον 26.000έ.φ., μια κι' ή διάμετρος του είναι 100.000έ.φ. Εν τάξει, ό Νταίνικεν δέν είναι αστρο-νόμος, αλλά, αν δέν κάνω λάθος, ούτεκαι ο κ. Λαγκαδάς είναι, άλλ' απλώςανήκει σ' ένα σύλλογο, πού μπορεί νάγραφή οποιοσδήποτε άνω των 18, μέ χόμ-πυ τήν αστρονομία. Ας δούμε, λοιπόν,τι λένε και δυό διάσημοι αστρονόμοι. Ετσιπρόχειρα, βρίσκω ότι ό Χ. Σάπλεϋ δίνειδιάμετρο 150.000 έ.φ. και ό Φ. Χόϋλ60.000 έ.φ., μέ τή Γη σέ απόσταση άπότό κέντρο 50.000 και 30.000 έ.φ. αντι-στοίχως.

Συνέχεια στή σελ. 64

3

Page 6: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

αρηςΔρ ΠΕΤΡΟΣ ΡΟΒΙθΗΣ

Αρης ό αδελφός πλανήτης. 'Υπάρχει ζωή πάνω του;έχει τεχνικούς τους δορυφόρους του; υπάρχουν πρά-γματι οι περίφημες διώρυγες. Αρης: ενα δράμα γιατους πιστούς τών ιπταμένων δίσκων κι' ενα θελ-κτικό μυστήριο γιά τους αστρονόμους.

τήν αέναη κίνηση του, ό Ηλιος, σάν στορ-γικός πατέρας, φωτοδότης και ζωοδότηςτών παιδιών του, των πλανητών, συνοδεύε-

ται άπ' όλους αυτούς, στό αχανές διάστημα. Και οίπλανήτες, υπάκουοι, συνεχίζουν αιώνια τήν περι-φορά τους γύρω από τόν Ηλιο, ένώ συγχρόνως ταξι-δεύουν μαζί του.

Ο τέταρτος πλανήτης, κατά σειράν αποστάσεωςαπό τόν Ηλιο μετά τόν Ερμη, τήν Αφροδίτη καιτή Γη είναι ό Αρης. Αλλοτε πολύ λαμπρός, ώστενά συναγωνίζεται σέ λαμπρότητα τήν Αφροδίτηκαι το Δία, πού είναι τά λαμπρότερα ουράνια σώμα-τα, άλλοτε αμυδρός, αλλά πάντοτε κόκκινος σάντό αίμα, κινείται αργά μεταξύ τών άστρων και προ-καλεί τό ενδιαφέρον, όχι μόνο της σύγχρονης έρευ-νας, αλλά και της αστρολογίας, ή οποία, άλλωστεκαι ενδιαφέρθηκε πρώτη γι' αυτόν.

Οί αρχαίοι Ελληνες τόν έλάτρευαν σάν Θεό καιμάλιστα σάν Θεό του Πολέμου. Τό όνομα «Αρης»

4

είναι ταυτόσημο του ονόματος «Πόλεμος». Τό κόκ-κινο χρώμα του συμβόλιζε τή φωτιά και τό αίμα,τήν καταστροφή και τό φονικό πού φέρνει ό πόλε-μος μαζί του. Οί κατάρες τών πληγωμένων στις μά-χες και τών κατεστραμμένων άπό τις επιδρομές έστρέ-φονταν στον Αρη, σ' αυτόν τόν άγριο θεό, πούμόνο ό πόλεμος τόν ευχαριστούσε. Τά ίδια ακρι-βώς πού πίστευαν οί Ελληνες γιά τόν Αρη, έπί-στευαν και πολλοί άλλοι αρχαίοι λαοί, όπως οί Αι-γύπτιοι, οί Χαλδαίοι, οί Πέρσες κ.λπ. ώστε νά θεω-ρούμε σήμερα ότι οί σχετικές δοξασίες προέρχον-ται άπό τήν ίδια πηγή, που θά πρέπει νά ήταν κά-ποιο άπό τά προελληνικά έθνη. Ακόμα και τά όνό-ματά του είναι τά ίδια τά ελληνικά, αλλά μεταφερ-μένα στις γλώσσες τών λαών εκείνων. Πάντοτε, τόβασικό του επίθετο είναι «έμπυρος» και πάντοτεείναι θεός του πολέμου, τών σφαγών και της κατα-στροφής.

Οί άποκρυφιστές κι' οί αστρολόγοι έδίδασκαν

Page 7: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

οτι υπό την επίδραση του, γεννούνται οί στρατιω-τικοί οί επαναστάτες και οί πολεμόχαροι. Δέν εξαι-ρούνται μάλιστα οί φονείς, οί κρεοπώλες, οί σιδη-ρουργοί, οί ιατροί, οί φουρνάρηδες, και γενικά όλοιόσοι κατά κάποιο τρόπο σχετίζονται μέ τόν πόλεμο,το αίμα ή τή φωτιά. Πρέπει μάλιστα νά προσθέσουμεότι ύπό τήν επίδραση του Αρη, γεννούνται οί ισχυ-ροί, οί οξύθυμοι, οί σκληροί, οί καυγατζήδες, οίρωμαλέοι, κι' ακόμα όσοι έχουν κόκκινα μάτια ήκόκκινες τρίχες. Οσο κι' αν μας φαίνεται απίστευτο,όλα αυτά σώζονται μέχρι σήμερα στή μνήμη τωνλαών και συνεχίζουν νά γίνονται ακόμα πιστευτάάπό τους σύγχρονους αστρολόγους. Παρ' όλο τόενδιαφέρον πού έδειξαν οί διάφοροι λαοί γιά τόνΑρη, δέν ξέφυγαν ποτέ άπό τά όρια της δεισιδαι-μονίας και του μύθου. Μόνο οί Ελληνες, πρώτοικαι πάλι όπως και σέ τόσες άλλες περιπτώσεις,ασχολήθηκαν μέ επιστημονικές παρατηρήσεις τωνθέσεων του Αρη και τόν κατέταξαν στους «πλανή-τες αστέρες». Απελευθερώθηκαν άπό τό μύθο καιπροσπάθησαν νά τόν μελετήσουν σάν αντικείμενοτής φύσεως, πού πρέπει νά μελετηθεί μέ τήν ψυχρήλογική. Από τήν εποχή του Πτολεμαίου σώζονταιπαρατηρήσεις τής θέσης του Αρη, ό δέ Αριστο-τέλης αναφέρει μιά έπιπρόσθηση, δηλαδή κάλυψητου άπό τή Σελήνη πού συνέβη τό 272 π.Χ. Σήμερα,ό Αρης αποτελεί αντικείμενο μελέτης μέ διαρκώςαυξανόμενο ενδιαφέρον. Κατά τά τελευταία χρόνια,μάλιστα, έγινε και στόχος έξερευνήσεως τής Αστρο-ναυτικής, ώστε νά πιστεύουμε ότι ή κατάκτηση τουάπό τόν άνθρωπο δέν θά αργήσει νά γίνει. Ηδητόν πλησίασαν αρκετά διαστημόπλοια τύπου Μά-ρινερ, και ή μελέτη του συνεχίζεται τόσο μέ επί-γεια όσο και μέ διαστημικά μέσα. Σχετικά μέ τάμέχρι σήμερα επιτεύγματα γύρω άπό τόν Αρη, θ'αναφερθούμε στό επόμενο άρθρο.

Είναι λοιπόν αναγκαίο νά ενημερωθούμε στά μέ-χρι τώρα γνωστά, γιά τόν Αρη, δεδομένου μάλισταότι πολλά απ' αυτά είναι τόσο συναρπαστικά, ώστενά προκαλουν τό ενδιαφέρον και του πιό ασχέτουστά θέματα τής Αστρονομίας.

Ο Αρης, κινείται σε ελλειπτική τροχιά και περι-βάλλει τήν τροχιά της Γης και απέχει άπό τόνΗλιο μιά μέση απόσταση 227.000.000 χιλμ. Τό χρο-νικό διάστημα πού απαιτείται γιά νά συμπληρώσειμιά περιφορά γύρω άπό τόν Ηλιο είναι περίπου 687γήινες ήμερες. Τόσο είναι τό έτος του Αρη, πούσέ σύγκριση μέ τό γήινο έτος, των 365 ήμερων,είναι περίπου διπλάσιο. Επόμενο είναι, ή επιφά-νεια του νά δέχεται άπό τόν Ηλιο σημαντικά λιγό-τερο φως και θερμότητα άπό όση δέχεται ή γήινηεπιφάνεια. Τό ποσοστό τής ηλιακής ενέργειας πούδέχεται ό Αρης, πάντοτε σέ σύγκριση μέ τά γήιναδεδομένα, φτάνει μόλις στά 43 % πού κι' άπό αυτόπρέπει νά αφαιρεθεί τό 25 % πού ανακλάται άπότήν επιφάνεια και τήν ατμόσφαιρα του. Δηλαδή ήεπιφάνεια του Αρη δέχεται μόλις τά 32 % τής ηλια-κής ενέργειας πού δέχεται ή Γη μας, μέ αποτέλεσμανά παρατηρούνται θερμοκρασίες χαμηλότερες απ'ότι στή Γη. Πράγματι, οί θερμοκρασίες τής άριανήςεπιφάνειας προσδιορίστηκαν άπό παλαιότερα κατάπολλούς τρόπους. Κατά τή διάρκεια τής ημέρας, ήθερμοκρασία στις περιοχές του ίσημερινού φτάνειμέχρι 10°C, ενώ στις πολικές περιοχές έπικρατούνσυνήθως θερμοκρασίες γύρω στους -70°C. Η μέσηθερμοκρασία τής επιφάνειας του Αρη είναι περί-που -25°C. Επειδή ή ατμόσφαιρα του πλανήτη είναιπολύ αραιή, ή θερμοκρασία πέφτει πολύ γρήγοραμετά τό μεσημέρι και φτάνει στους -80°C στις περιο-χές πού έχουν νύχτα. Η ημερησία διακύμανση τήςθερμοκρασίας φτάνει στις περιοχές του ισημερινού,τους 90cC. Αυτό δέν είναι καθόλου ευνοϊκό γιάτήν ανάπτυξη και τή διατήρηση ζωής στην επιφά-νεια του Αρη, ακόμα κι' αν κατά κάποιο τρόποβρισκόταν εκεί ζωή.

Η διάρκεια του ημερονυκτίου του Αρη, είναισχεδόν ίση μέ τή διάρκεια του γήινου ημερονυκτίουκαι φτάνει τις 24 ώρες, 37 λεπτά και 22,62 δευτερό-λεπτα. Αυτό τό χρονικό διάστημα βρέθηκε άπόπολλούς αστρονόμους κατόπιν μετρήσεων των μετα-θέσεων των χαρακτηριστικών τής επιφάνειας του.Ομως, ό Αρης μοιάζει πολύ μέ τή Γη, και άπό

Χάρτης τής επιφάνειας του Αρη πού κατασκεύασε ό Ευγ. Αντωνιάδης στή Γαλλία.

5

Page 8: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

την άποψη της κατανομής της επιφάνειας του σέζώνες, γιατί ή κλίση του άξονα περιστροφής του,ώς προς τό επίπεδο της τροχιάς του, είναι περί-που ίση μέ τό αντίστοιχο μέγεθος της Γης. Ετσι,ή επιφάνεια του όπως και ή γήινη, χωρίζεται σέπέντε ζώνες: τή διακεκαυμένη, τις δύο εύκρατες καιτις δύο πολικές. Κι' ακόμα περισσότερο, οί επο-χές του άριανού έτους είναι όμοιες μέ τις δικέςμας, μέ μόνη τή διαφορά ότι διαρκούν περίπου δι-πλάσιες γήινες ημέρες, εφ' όσον και τό έτος τουείναι περίπου διπλάσιο από τό γήινο έτος. Αυτέςοί ομοιότητες μεταξύ της Γης και του Αρη, όπωςκαι τόσες άλλες πού θά αναφέρουμε στή συνέχειαμας επιτρέπουν νά πουμε ότι ό Αρης είναι «άδελ-

φός-πλανήτης» της Γής και αυξάνουν τό ενδιαφέ-ρον των ερευνητών του, πού ανανεώνεται κάθε δυόπερίπου χρόνια, όταν οί δύο πλανήτες βρίσκονταιστή μικρότερη απόσταση μεταξύ τους. Επειδή τόσοή Γή, όσο και ό Αρης κινούνται σέ ελλειπτικέςτροχιές γύρω άπό τόν Ηλιο, ή απόσταση μεταξύτους μεταβάλλεται και κυμαίνεται άπό 385.200.000χιλμ. κατ' ανώτατο όριο μέχρι 55.200.00 χλμ. στηνκαλύτερη περίπτωση της μεγαλύτερης προσεγγί-σεως τους. Στό Σχέδιο δίδονται οί τροχιές των δύοπλανητών και οί χρονολογίες τών προσεγγίσεωντους.

Επειδή ή απόσταση Γής-Αρη, δέν παραμένεισταθερή αλλά μεταβάλεται και μάλιστα τόσο πολύ,

Η πρώτη φωτογραφία ενός μέρους τής επιφάνειαςτον Αρη που έστειλε τό διαστημόπλοιο Μάρινερ 4.Δυσκολεύεται κανείς νά πιστέψει ότι πρόκειται για

τόν Αρη και όχι για τη Σελήνη, γιατί τό κύριο χαρα-κτηριστικό της φωτογραφίας είναι οί κρατήρες.

6

Page 9: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Μια άπό τις θαυμάσιες φωτογραφίεςτου Αρη που πήρε ο Ι. Φωκάςτο 1954 στο Αστεροσκοπείο PicDi-Midi.

Οι τροχιές τής Γης και τον Αρηκαι οι σχετικές θέσεις των δύο πλα-νητών κατά τις προσεγγίσεις τους.Δίνονται οι χρονολογίες των προ-σεγγίσεων καί οι αποστάσεις τωνπλανητών σε μίλια.

επόμενο είναι, όταν ό Αρης βρίσκεται μακριά απότή Γη, νά φαίνεται σάν δίσκος πολύ μικρών δια-στάσεων, και πολύ δυσδιάκριτος στις λεπτομέρειεςτής επιφάνειας του. Αντίθετα, κατά τις προσεγγί-σεις του, κάθε δύο ετη, ό Αρης φαίνεται σάν δίσκοςαρκετά μεγάλων διαστάσεων και πολύ ευκολότεροςστην παρατήρηση τής επιφάνειας του. Σέ εικόναπαρουσιάζεται μιά σειρά άπό δύο φωτογραφίες μέτις χαρακτηριστικές διαστάσεις στά είδωλα πούπαίρνονται στή μικρότερη και στή μεγαλύτερη από-σταση του Αρη άπό τή Γή. Είναι ολοφάνερη ήεπίδραση τής απόστασης στό μέγεθος του ειδώ-λου και στίς λεπτομέρειες τής επιφάνειας του.

Η επιφάνεια του Αρη, και τά συμπεράσματαπού προκύπτουν άπό τή μελέτη του είναι ένα άπότά περισσότερο συναρπαστικά θέματα τής αστρο-νομίας. Εκείνο πού τήν κάνει ιδιαίτερα ενδιαφέ-ρουσα είναι οί εξαιρετικές ομοιότητες πού παρου-σιάζει ή άριανή επιφάνεια προς τή γήινη και οίυποθέσεις πού έγιναν σέ παλαιότερες εποχές γιάτήν ύπαρξη ζωής και μάλιστα λογικών όντων πάνωσ' αυτή.

Αν δουμε τόν Αρη, έστω και μέ μικρό τηλεσκό-πιο, εκείνο πού θά διακρίνουμε αμέσως είναι μίαλαμπρή λευκή κηλίδα στό ενα χείλος του δίσκουτου, πού επισημαίνει τή θέση του ενός άπό τουςδύο πόλους του. Η λαμπρότητα της είναι τόσοέντονη, ώστε ξεπερνά τό διπλάσιο τής λαμπρότη-τας ολόκληρης τής υπόλοιπης επιφάνειας του καινομίζει κανείς ότι προεξέχει άπό τό δίσκο του πλα-νήτη. Ηδη άπό τό 1840, διαπιστώθηκε ότι ή παρου-σία αυτής τής κηλίδας είναι περιοδική καί παρου-σιάζεται άλλοτε στό βόρειο καί άλλοτε στό νότιοπόλο του πλανήτη. Από τότε, λοιπόν, υπόθεσανότι οί λευκές αυτές περιοχές τών πόλων θά πρέ-

Page 10: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

πει να είναι κάτι ανάλογο μέ τις πολικές περιοχέςτης Γης, πού καλύπτονται από πάγο. Τήν άποψηαυτή ενίσχυσε από τότε τό γεγονός ότι όταν τόβόρειο ημισφαίριο του Αρη έχει χειμώνα, τότε ήλευκή περιοχή του βορείου ημισφαιρίου έχει τήμεγαλύτερη της έκταση και ή νότια λευκή περιοχήτή μικρότερη έκταση, ενώ όταν τό βόρειο ημισφαί-ριο έχει θέρος τότε ή λευκή του περιοχή έχει τήμικρότερη της έκταση και ή νότια περιοχή τή μεγα-λύτερη. Η περιοδικότητα, δηλαδή, της εναλλαγήςτων λευκών περιοχών συμπίπτει χρονικά μέ τήνπεριοδικότητα της εναλλαγής των εποχών του άρίουέτους και στά δύο ημισφαίρια. Επί του προβλή-ματος αυτού δέν υπήρξαν σοβαρές διαφωνίες καιόλοι δέχονται ότι πρόκειται γιά πάγους. Οί ελάχι-στες διαφωνίες, ότι οί πάγοι αυτοί προέρχονται απόδιοξείδιο του άνθρακος πού αφθονεί στην ατμόσφαι-ρα του Αρη, ξεπεράστηκαν εύκολα. Στό σημείοαυτό της έρευνας, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι ήσυμβολή του Ελληνα Αστρονόμου Ιωάννη Φωκά,πού απέδειξε ότι πρόκειται περί πάγων ύδατος, μέπολοσυμετρικες παρατηρήσεις πού πραγματοποίησεστό Αστεροσκοπείο Πίκ ντί Μιντέ τό 1956.

Από παλαιότερες εποχές έχουν γίνει σοβαρέςπροσπάθειες γιά τή χαρτογράφηση της επιφάνειαςτου Αρη, ώς και τήν κατασκευή σφαιρών πού νά

Σχηματική παράσταση του ήλιακούσυστήματος, κατά σειρά αποστά-σεως, των πλανητών από τον Ηλιο.Ο Αρης είναι ο τέταρτος πλανή-της.

τήν απεικονίζουν περισσότερο πιστά. Και τούτο γιάνά μπορέσει νά γίνει ή μελέτη των μεταβολών τουσχηματισμού πού παρατηρούνται στην επιφά-νεια του Αρη. Εκτος τών πολικών περιοχών, τήνπροσοχή του παρατηρητή ελκύουν διάφορες σκιε-ρές περιοχές μέ πράσινο ή τεφροκύανο χρώμα πούκαλύπτουν περίπου τά 3/8 της επιφάνειας του πλα-νήτη. Αυτές οί σκιερές περιοχές εκτείνονται κυρίωςστό νότιο ημισφαίριο και στη ζώνη του ισημερι-νού. Η υπόλοιπη επιφάνεια έχει χρώμα μεταξύ τουκόκκινου και του πορτοκαλί, πού δίνει τό κόκκινοχρώμα στον Αρη. Οί χαρτογράφοι του Αρη ονό-μασαν τους μέν σκοτεινούς σχηματισμούς «θάλασ-σες», τους δε κόκκινους «ξηρές», και έδοσαν τάαντίστοιχα ονόματα όπως φαίνεται στό χάρτη τηςείκ. 1. Υπάρχουν λοιπόν πάνω στον Αρη, ή Τυρη-νική θάλασσα, ή Αδριατική, ή Μεγάλη Σύρτις, όΕλλήσποντος κ.λπ. όπως και ξηρές μέ τά ονόματαΕλλάς, Αρκαδία, Αραβία κ.ο.κ. δηλαδή ονόματακατά προτίμηση από τήν αρχαία Γεωγραφία. Βέβαιαοί «θάλασσες» του Αρη, δέν έχουν νερό, ούτε είναιδυνατόν νά έχουν, μέ τις συνθήκες πού επικρατούνεκεί. Ο όρος «θάλασσες» δέν σημαίνει τίποτα άλλοπαρά μόνο ότι είναι συγκεκριμένοι σχηματισμοίπού πήραν αυτό τό τό όνομα γιά νά ξεχωρίζουναπό τις έρυθρόχρωμες εκτάσεις πού είναι πράγματι

Φωτογραφία και σχέδιο του Αρηύπό τον Ευγ. Άντωνιάδη.

Page 11: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

περιοχές ανάλογες μέ τις γήινες έρημους. Αυτό πούπροκαλεί και τροφοδοτεί τή φαντασία είναι οί μετα-βολές του χρώματος τών θαλασσών, Γεννάται δη-λαδή τό ερώτημα: Τι μπορεί νά υπάρχει σ' αυτέςτις περιοχές ώστε νά μεταβάλλεται τό χρώμα τουςκαι μάλιστα σέ σχέση προς τήν εποχή; 'Η μετα-βολή αυτή ακολουθεί τις εποχές του άρείου έτουςστό κάθε ημισφαίριο του πλανήτη και αλλάζει απότό βαθύ κυανοπράσινο μέχρι τό ανοικτό κίτρινο,ώστε νά διακρίνεται πολύ δύσκολα σ' αυτή τήντελευταία περίπτωση. Οί μεταβολές καθυστερούνσέ ορισμένες περιοχές, ενώ γενικά ακολουθούν τήδιαδοχική μεταβολή του χρώματος τών φυλλωμά-των τών δέντρων της Γης. Ολες αυτές οί παρα-τηρήσεις οδήγησαν στή γοητευτική υπόθεση τηςύπαρξης βλάστησης στην επιφάνεια του Αρη καισυγκεκριμένα στις θάλασσες του. Η υπόθεση αυτήεξηγεί θαυμάσια τις μεταβολές του χρώματος καιτήν περιοδικότητα τους.

Νεώτερες παρατηρήσεις πού έγιναν στις αρχέςτου 20ου αιώνα και συνεχίστηκαν μέχρι τών ημε-ρών μας έρχονται νά επιβεβαιώσουν τήν αλήθειατης υπόθεσης γιά τήν ύπαρξη, βλάστησης στονΑρη. Φασματοσκοπικές και κυρίως πολοσυμετρι-

Προσεκτική μελέτη έδειξε ότι δέν υπάρχουν μεγά-λες οροσειρές αλλά μόνο μεμονωμένα μικρά όρηπού τό ύψος του δέν ξεπερνά τά 850 μέτρα. Στόνότιο πόλο θά πρέπει νά υπάρχει ενα αρκετά εκτετα-μένο οροπέδιο, γιατί εκεί παραμένουν περισσότεροοί πάγοι. Ομως, και αυτό θά είναι χαμηλού, σχε-τικά, ύψους. Οί ξηρές, είναι έρημοι και μάλισακαλύπτονται από λεπτή άμμο και σκόνη, όπως πε-ρίπου ή Σαχάρα. Δέν είναι σπάνιο φαινόμενο καιοί αμμοθύελλες, πού παρατηρούνται στις ξηρές καισυχνά διαρκούν ολόκληρους μήνες. Γενικά τό έδα-φος του Αρη είναι κατάστικτο από κρατήρες, όπωςέδειξαν οί φωτογραφίες πού μας έστειλαν τά δια-στημόπλοια, και πού είναι αρκετά αποκαλυπτικέςως προς τις λεπτομέρειες τής επιφάνειας του. Ηεπιφάνεια του λοιπό.» μοιάζει περισσότερο μέ τήΣεληνιακή παρά μέ τή Γήινη, όπως φαίνεται στήφωτογραφία του.

Από παλιότερα, έχουν επισημανθεί, εκτός άπότις αμμοθύελλες και τά νέφη σκόνης και αλλά νέφηαπό υδρατμούς και διοξείδιο του άνθρακος, παρό-μοια μέ τους θυσάνους της γήινης ατμόσφαιρας. Ηατμόσφαιρα του Αρη είναι πολύ αραιή και ή πίεση,πού άσκεί στην επιφάνεια δέν ξεπερνά τό 1 % τής

Δύο φωτογραφίες του Αρη πού ελή-φθησαν ή μεν μικρή κατά τή μεγα-λύτερη απόσταση της Γης άπό τονΑρη, ή δε μεγάλη κατά τή μικρό-τερη απόσταση τους.

κές παρατηρήσεις, στις όποιες συνέβαλαν πολύ οίΕλληνες Ευγένιος Αντωνιάδης στις αρχές καιΙωάννης Φωκάς στά μέσα του αιώνα μας τείνουννά επιβεβαιώσουν τήν ύπαρξη χλωροφύλλης στιςθάλασσες του Αρη και επομένως τήν ύπαρξη φυτι-κού κόσμου στην επιφάνεια του.

Στά τέλη του περασμένου αιώνα ή φαντασία πολ-λών αστρονόμων και άλλων, όπως συγγραφέων, βρή-κε τό κατάλληλο πεδίο ώστε ν' άναπτυχτεί πέραντών ορίων πού επιβάλλει ή σοβαρή και σεμνή συμ-περιφορά τών ερευνητών της φύσης. Στό όλο θέμασυνέβαλε και τό πρόβλημα τών διωρύγων του Αρηπού απασχόλησε έντονα τά χρόνια εκείνα όχι μόνοτους αστρονόμους αλλά και τό ευρύ κοινό. Σ' αυτάόμως θ' αναφερθούμε λεπτομερώς στό επόμενο άρθρομας. Στό σημερινό άρθρο θ' αναφέρουμε τό πιόενδιαφέροντα άπό τά γνωστά περί του Αρη, πούαποτελούν τις κλασσικές γνώσεις του θέματος.

Αναφέραμε παραπάνω γιά τις «θάλασσες» καιπαραλείψαμε νά δώσουμε τις σημερινές αντιλήψειςγιά τήν ύπαρξη ή όχι βλάστησης, γιατί θά πρέπειπρώτα νά δώσουμε μία συνολική εικόνα του πλα-νήτη και τών άλλων στοιχείων γιά νά μελετήσουμεμέ άνεση γιά τό τι πιστεύουμε σήμερα.

Οί ξηρές είναι οπωσδήποτε έρημες εκτάσεις πούοφείλουν τό χρώμα τους στά υλικά του εδάφους.

ατμοσφαιρικής πίεσης στην επιφάνεια τής θάλασ-σας. Οί ατμοσφαιρικές συνθήκες, δέν επιτρέπουννά υπάρχει νερό σέ υγρή κατάσταση, παρά μόνοσάν παγοκρύσταλλοι και υδρατμοί, στην ατμόσφαι-ρα του. Αυτές οί συνθήκες μας αναγκάζουν νά δε-χτούμε ότι και οί πάγοι τών πολικών περιοχών δένείναι δυνατόν νά έχουν μεγάλο πάχος, και ούτςμπορούν νά σχηματίσουν παγετώνες. Πιστεύεταιμάλιστα σήμερα ότι οί πάγοι αυτοί δέν αποτελούν-ται άπό καθαρό πάγο, αλλά είναι μίγμα άπό κρυ-στάλλους νερού και διοξειδίου του άνθρακος. Τόοξυγόνο τής ατμόσφαιρας του Αρη δέν θά πρέπεινά ξεπερνά τό 1/5 του οξυγόνου τής γήινης ατμό-,σφαίρας. Γενικά, οί συνθήκες τής ατμόσφαιραςτής επιφάνειας του Αρη είναι όμοιες μέ εκείνεςπού έπικρατουν στή γήινη ατμόσφαιρα, σέ ύψος18-20 χιλιομέτρων. Ούτε ή πίεση, ού'τε ή θερμο-κρασία πού έπικρατουν εκεί είναι κατάλληλες γιάτήν ύπαρξη νερου σέ υγρή κατάσταση.

Γιά τήν ιστορία του πλανήτη είναι ενδιαφέροννά τονιστεί ότι ό Αρης έχει δύο δορυφόρους μικρούςκατά τό μέγεθος και ακανόνιστους κατά τό σχήμα.Οταν ανακαλύφτηκαν τό 1877 ύπό του Χάλ στόαστεροσκοπείο τής Ουάσιγκτον, έλαβαν τά ονό-ματα τών δυό γυιών του θεου Αρη, του Φόβου καιτου Δείμου (τρόμου). Ο Φόβος πού είναι και ό πλη-

Page 12: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Η φωτογραφία του Φόβου, άπό τό διαστημόπλοιοΜάρινερ - 9, πού ελήφθηκε από μικρή απόσταση.

σιέστερος στον Αρη, συμπληρώνει μια πλήρη πε-ριφορά γύρω από τόν πλανήτη σέ 7,5 ώρες περί-που, ενώ ό Δείμος, ό πιο μακρινός σέ 30 ώρες και18 λεπτά περίπου. Οι χρόνοι περιφοράς των δορυ-φόρων αυτών είναι τέτοιοι πού άπό τήν επιφάνειατου Αρη θά φαίνονται ό μέν Φόβος νά άνατέλειάπό τή δύση, και νά δύει στην ανατολή, ό δέ Δεί-μος νά κινείται βραδύτατα στον ουρανό του πλα-νήτη κάθε 132 ώρες. Από ένα τόπο της επιφά-νειας του Αρη, ό Δείμος θά φαίνεται νά παρουσιά-ζει τέσσερεις φορές τις φάσεις του σέ μιά μόνο πε-ριφορά του.

Τό διαστημόπλοιο Μάρινερ-9 φωτογράφησε καιτους δύο δορυφόρους. Στήν εικόνα πλάϊ, πού είναιή πρώτη φωτογραφία του Φόβου άπό απόσταση με-ρικών χιλιάδων χιλιομέτρων, παρουσιάζεται ό Φό-βος νά προβάλλεται στήν φωτεινή επιφάνεια τουΑρη. Η εικόνα παριστά τόν Φόβο σέ μιά πολύκαλή φωτογραφία — που πήρε ό Μάρινερ - 9 τό 1971.Και οί δύο δορυφόροι του Αρη, είναι κατάστικτοιάπό κρατήρες, πού θά πρέπει νά ερμηνευτούν σάντό αποτέλεσμα πτώσεως μετεωριτών. Ο Φόβος έχειμήκος 25 χιλμ. και πλάτος 20 χλμ. περίπου, και όμεγαλύτερος κρατήρας του έχει διάμετρο 6 χιλμ.Ο Δείμος είναι ομαλότερος κατά τό σχήμα μέ μεγα-λύτερο μήκος 14 χλμ. και ό μεγαλύτερος κρατήραςτου είναι 1,5 χλμ.

Κλίνοντας τό άρθρο αυτό, θά θέλαμε νά επισημά-νουμε μερικά παράδοξα και ανεξήγητα γεγονότα σχε-τικά μέ τους δορυφόρους του Αρη. Οί αρχαίοιΕλληνες πίστευαν ότι ό θεός Αρης έχει δυό γυιούςτόν Φόβο και τόν Δείμο. Και πράγματι ό πλανήτηςΑρης έχει δυό δορυφόρους. Ο Κέπλερ, τό 1610,σέ ένα γράμμα του προς κάποιο φίλο του, προφή-τεψε ότι είναι δυνατόν νά άνακαλυφτουν δυό δορυ-φόροι γύρω άπό τόν Αρη. Και ό Βολταίρος στόέργο του «ό Μικρομέγας» αναφέρει: «Δυό σελή-νες υπηρετούν τόν πλανήτη (Αρη) τις όποιες δένείδαν ακόμα οί Αστρονόμοι». Eίναι νά θαυμάζει κα-νείς τις προβλέψεις αυτές, πού έγιναν πολύ πρινάνακαλυφτουν άπό τους αστρονόμους.

Ομως, γι' αυτά, όπως και γιά τά νεώτερα δεδο-μένα σέ συνδυασμό μέ τό πρόβλημα των διωρύγων,θ' άναφερθούμε στό επόμενο τεύχος.

: Δρ. Πέτρος Ροβίθης

Εσυστάθηκε στήν Αθήνα ερευνητικός Ομιλος μέ τήν επωνυμία«Ε.Φ. NTAINΙΚEN». Τά γραφεία του ομίλου είναι στα ΣΕΠΟΛΙΑ:Αβδήρων 40 και βρίσκεται ύπό τήν διεύθυνση των κ. Ν. Σιμωνετά-του καί κ. Α. Λαμπρίδη. Η Ταχυδρομική διεύθυνση του ομίλου είναι:Αλκιβιάδου 93 Αθήνα. Σκοποί της ιδρύσεως του ομίλου είναι ή επι-στημονική έρευνα των αρχαιολογικών αινιγμάτων, ή διάδοση τήςεπιστήμης του Διαστήματος και ή σχέση της μέ τήν αρχαιολογία,ή μύηση του κοινου στήν ερευνά του επιστημονικού χώρου και ήσυνεργασία μέ τά συναφή ιδρύματα. Τά μέσα πού διαθέτει ό όμιλοςείναι:1) Σεμινάριαδ) Εκθέσεις φωτογραφικού υλικού, βιβλίων, περιοδικών.3) Προβολές επιστημονικών ταινιών.4) Διαλέξεις.

10

Page 13: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

η εξελιξη του ανθρωπουΗ αμφισβήτηση, ή έρευνα και ή γνώση της αλή-θειας είναι τα βασικά στοιχεία του επιστήμονα. ΟΛήκυ έκανε βαθειά τομή στην παλαιοντολογία καιμετάθεσε τήν ύπαρξη του ανθρώπου 1.700.000 χρό-νια π.Χ. Αν τελικά ή θεωρία του γίνει αποδεκτήπολλά θ' αλλάξουν όσον άφορά τήν εξέλιξη τουανθρώπου.

Dr. LOUIS LEAKEY

Τά τελευταία χρόνια του περασμένου αιώνα καιτά πρώτα είκοσι περίπου του σημερινού, οί περισ-σότεροι ανατόμοι, ζωολόγοι και ανθρωπολόγοι συμ-φωνούσαν ότι, τό στέλεχος πού άπέληξε στον άνθρω-πο είχε αποχωρισθεί από τόν κορμό των μεγαλόσω-μων πιθήκων τουλάχιστον κατά τήν πρώτη Μειό-καινη περίοδο (περίπου πριν άπό 20 ως 25.000.000χρόνια). Η θεωρία αυτή ήταν λογική, αν ό άνθρω-πος, με τόν ανεπτυγμένο εγκέφαλο του, με τό δίποδοβάδισμα του και μέ τά κοντά χέρια του, δεν ήτανδυνατό νά είχε φθάσει στή σημερινή σωματική κα-τάσταση του, παρά μόνο μέ μακρόχρονη και μάλ-λον αργή εξέλιξη. Ο άνθρωπος και οί πίθηκοι πρέ-πει νά είχαν ένα μακρινό κοινό πρόγονο, αλλά κα-νένας δέν είχε ρίξει τήν ιδέα, ότι ό ίδιος ό άνθρω-πος είχε προέλθει άπό πλάσμα, πού, έστω και λί-γο, νά έμοιαζε μέ τόν σημερινό πίθηκο.

Η τάση της επιστημονικής σκέψης άρχισε νάαλλάζει, ωστόσο, μέ τή διαπίστωση, ότι πολλά άπότά απολιθωμένα ανθρώπινα κρανία, πού είχαν ανα-καλύψει είχαν εξαιρετικά χοντρά ύπερκόγχια χεί-λη — π.χ. ό άνθρωπος του Πεκίνου και ό άνθρωποςτης Ιάβας στην Απω Ανατολή και ό άνθρωποςτου Νεάντερταλ στην Ευρώπη. Μορφολογικά χαρα-κτηριστικά, όπως τά χοντρά ύπερκόγχια χείλη, ή«πιθήκεια προεξοχή» [της κάτω γνάθου] και οί μα-κροί κυνόδοντες τών πιθήκων κατάντησε νά θεω-ρουνται σάν «πρωτόγονα χαρακτηριστικά».

Από τό 1875 ό Δαρβίνος είχε προφητεύσει ότιθά βρισκόταν μιά μέρα απόδειξη, πού θά έδειχνεότι και ό ίδιος ό άνθρωπος και οί πλησιέστεροι συγ-γενείς του — οί μεγαλόσωμοι πίθηκοι — έχουν όλοιτήν καταγωγή τους στην Αφρική. Ως τό 1920 ήπροφητεία αυτή είχε ξεχασθεί.

Διαμορφώθηκε δέ και επικράτησε μιά άποψη ότιό άνθρωπος, όπως τόν ξέρουμε σήμερα, εξελίχθηκεάπ' ευθείας άπό ένα πιθηκοειδές πλάσμα κατά τάπερασμένα λίγα εκατομμύρια χρόνια. Η μεγάλη απι-θανότητα μιας τέτοιας γρήγορης εξέλιξης — εφ' ό-σον ό άνθρωπος και τά πρωτεύοντα, πού είναι συγ-γενείς του, έχουν παρατεταμένη παιδική ηλικία—εί-χε τελείως παραβλεφθεί.

Επειτα, τό 1926, ό Ρέυμοντ Ντάρτ του Γιοχάν-νεσμπουργκ ανήγγειλε ότι είχε ανακαλύψει τό απο-λιθωμένο κρανίο ενός πρωτεύοντος, πού τό όνό-

Ο συγγραφέας δείχνει μερικά άπολιθώματα.

11

Page 14: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

μασε «Αφρικανός Αύστραλοπίθηκος». Τό θεώρησεότι συγγένευε στενότερα μέ τον άνθρωπο παρά μέοποιοδήποτε πίθηκο, αλλ' ή άποψή του περιφρο-νήθηκε άπό όλους, εκτός από μια σχεδόν ασήμαντημειοψηφία επιστημόνων. Και έτσι, ακόμα και ώςτό 1946, βλέπουμε να αναφέρεται στά εγχειρίδιαότι ό άνθρωπος — Homo sapiens —εξελίχθηκε στάτελευταία 100.000 χρόνια και ότι ό κτηνώδης καιυποτιθέμενος «πρωτόγονος» άνθρωπος, πού αντιπρο-σωπεύεται άπό τά κρανία της Ίάβας και της Κίνας,ήταν ό άμεσος πρόγονος μας. Οί περισσότεροι ζωο-λόγοι και ανατόμοι θεωρούσαν τό 1946 ότι οί νο-τιοαφρικανοί Αύστραλοπίθηκοι, πού είχαν βρει όΝάρτ και αργότερα ό Μπρούμ, δεν ήταν παρά ασυ-νήθιστοι πίθηκοι πού εξέλιπαν.

Τό 1947 ό καθηγητής Ουΐλφριντ Λέ Γκρο Κλάρκτης Οξφόρδης, άφού έμελέτησε τά νοτιαφρικανικάαπολιθώματα, υποστήριξε ότι ό Αύστραλοπίθηκοςήταν πολύ πιό κοντά στον άνθρωπο παρά σέ οποιο-δήποτε πίθηκο και ήταν άνθρωπίδης μάλλον παράπονγκίδης.

Τότε διατυπώθηκε μιά νέα θεωρία άπό κορυφαίουςανθρωπολόγους και ανατόμους, ότι, δηλαδή, ή εξέ-λιξη του ανθρώπου είχε γίνει σέ «τέσσερα διαδοχικάστάδια»: αυτά ήταν ένα στάδιο πιθήκου ή πονγκί-δη, ένα στάδιο Αύστραλοπιθήκου η σχεδόν - ανθρώ-που, ένα στάδιο Πιθηκανθρώπου ή πρωτόγονου αν-θρώπου καί, τέλος, τό στάδιο του Homo sapiens.Στά πλαίσια της θεωρίας αυτής, τον άνθρωπο τουΝεάντερταλ έτοποθετουσαν γενικά στή μέση άνά-

Τό κρανίο μέ τά ομαλά υπερκόγχια χείλητου «Αφρικανού Proconsul» oi κυνόδον-τες είναι μικρότεροι άπό των περισσοτέ-ρων πιθήκων.

Τό φαράγγι Ολντουβάϊ, όπου βρέθηκαν οί καταυλι-σμοί του αρχαιοτάτου ανθρώπου.

Page 15: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Στις ανασκαφές για ανεύρεση δεινοσαύρων το 1924,κατά τη διάρκεια της πρώτης επιστημονικής του απο-στολής στηv Ταγκανίκα, 20 χρονών ο Λούϊς Λήκυκρατάει ένα έλαφρύ τσαπί δικής του κατασκευής, πουχρησιμοποιεί ακόμα και τώρα.

μέσα στον πιθηκάνθρωπο της Απω Ανατολής καιστον Homo sapiens. Τα εγχειρίδια, επί πλέον, άφη-ναν νά υποδηλωθεί ότι τά τέσσερα αυτά στάδια,πού καπέληξαν στον άνθρωπο, όπως τόν ξέρουμεσήμερα, είχαν καλύψει χρονικό διάστημα μόνο έξηπερίπου εκατομμυρίων χρόνων και ότι ό πλειόκαι-νος πρόγονος του ανθρώπου έμοιαζε πολύ μέ τόνχιμπαντζή.

Οταν έγινε δεκτό, ότι οί ανακαλύψεις στή Νό-τια Αφρική ήταν πλησιέστερες στον άνθρωπο παράστους πιθήκους, ή προσοχή συγκεντρώθηκε ξανάστην Αφρική. Μερικές ανακαλύψεις, πού είχανανακοινωθεί τό 1931 και 1932, είχαν αγνοηθεί, άλλατό 1951 δημοσίευσα, σέ συνεργασία μέ τόν καθηγη-τή Λέ Γκρο Κλάρκ, μιά μονογραφία: «Τά Απολι-θωμένα Ανθρωποειδή της Ανατολικής Αφρικής».Στή μονογραφία αυτή δείχναμε ότι, μορφές πρω-τευόντων προγόνων των γιββώνων της Απω Ανα-τολής και γνωστών ως Λιμνοπιθήκων, υπήρχανστους πρώτους καιρούς τής Μειόκαινης περιόδουστην Ανατολική Αφρική και ότι, συγχρόνως, πρου-πήρχαν πολυάριθμα δείγματα ενός γένους πρωτευόν-των, πού ονομάζονταν Proconsul. (Τήν εποχή εκεί-νη τό στέλεχος των γιββώνων είχε ξεχωρίσει καθα-ρά άπό τό στέλεχος των άλλων πιθήκων). Επί πλέον,δείξαμε ότι ό Proconsul είχε αρκετά χαρακτηριστικά,πού υποδήλωναν περισσότερο ανθρώπινο παρά πι-

Ο συγγραφέας δείχνει τον σκελετό ενός ηλικίας200.000 ετών γιγαντιαίου ρινόκερου πού βρέθηκε στοΟλντουβάϊ, στον Δρα Τζών Βαίχτερ του Πανεπιστη-μίου του Λονδίνου.

θηκίσιο γένος, μολονότι είχε αλλά χαρακτηριστικά,πού θύμιζαν περισσότερο τους πιθήκους. Στήν πρώ-τη κατηγορία τοποθετήσαμε τό σχετικό βραχύ πρό-σωπο, τήν έλλειψη χοντρών ύπερκόγχιων χειλέων,τή στρογγυλή και ανθρωποειδή μορφολογία του κον-δύλου τής κάτω γνάθου, τήν προς τά πίσω κλίσητων παρειακών οδοντοστοιχιών και τό ορθογώνιοσχήμα των κόγχων. Εξ αλλού, τονίσαμε ότι ό Pro-consul είχε μεγάλους κυνόδοντες σάν του πιθήκου,κοφτερό τρίτο προγόμφιο, πηγούνι προς τά μέσακαι ανω κοπτήρες μορφολογίας πονγκίδη, καθώςκαι καλά αναπτυγμένο μεσοδοντικό διάστημα. Ημελέτη μας τελείωνε μέ τήν υπόθεση, ότι τό γένοςProconsul αντιπροσώπευε τόν κοινό πρόγονο τωνμεγαλόσωμων πιθήκων και του ανθρώπου. Μετά τόνδεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, ανακαλύψεις όπως κομ-ματιών κρανίου στό Σουάνσκομπ στον Τάμεση στήνΑγγλία και οτό Φοντεσεβάντ στή Γαλλία, σέ συν-δυασμό μέ τις προηγούμενες ανακαλύψεις μου τώνκομματιών κρανίου στήν Καντζέρα τής Κένυα, ανάγ-κασαν τους ανατόμους νά αντιληφθούν ότι υπήρξεπριν άπό 100.000 χρόνια και στήν Αφρική και στήνΕυρώπη ένας άνθρωπίδης, πού έμοιαζε πολύ περισ-σότερο στον σημερινό άνθρωπο παρά ό Πιθηκάν-θρωπος. Κάτω άπό τό φώς τής αποδείξεως αυτής,μιά επανεξέταση τών πολυάριθμων λειψάνων τουανθρώπου του Νεάντερταλ έδειξε ότι, ό χαμηλόςκρανιακός θόλος του και τά χοντρά ύπερκόγχιαχείλη θά έπρεπε νά θεωρηθούν ότι αντιπροσώπευανμιαν ύπερειδίκευση μακριά άπό τόν Homo Sa-piens.

Τό 1959 ή γυναίκα μου κι εγώ ανακαλύψαμε ένααπολιθωμένο κρανίο άνθρωπίδη, πού τ' ονομάσαμε«Ζιντζάνθρωπο», στό Ολντουβάϊ τής Τανζανίας.Θεωρήσαμε ότι ή μορφολογία του κρανίου αυτούέμοιαζε πολύ μέ τή μορφολογία του κρανίου τώννοτιαφρικανών Αύστραλοπιθηκινών, αλλά— και αύ-

13

Page 16: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Ο ρινόκερως Μπάνταμ άφισε το σαγόνι του στο ΦόρτΤερνάν της Κένυα δεκατέσσερα εκατομμύρια χρόνιαπριν.

τό είναι σημαντικό—βρήκαμε πολυάριθμα αρχέ-γονα πέτρινα εργαλεία, καθώς και κόκκαλα ζώων,πού τά είχαν σπάσει γιά να αφαιρεθεί τό μεδούλικαι τό μυαλό, σέ άμεση συνάφεια με τό κρανίο.Τότε ό καθιερωμένος ορισμός του «ανθρώπου» ήταν«τό στάδιο της εξελίξεως, τών πρωτευόντων, όταντό πλάσμα αρχίζει νά φτιάχνει εργαλεία σέ πλήρησειρά και σέ κανονικό πρότυπο». Επειδή δέν ύπήρ-

Ενα άπολίθωμα πού προεξέχει από τον διαβρωμένοβράχο.

χε καμμιά απόδειξη γιά δεύτερο τύπο άνθρωπίδηστό Ολντουβάϊ, φαινόταν λογικό νά υποστηριχθείπρος τό παρόν, ότι ό Ζιντζάνθρωπος ήταν ένας άν-θρωπίδης, πού έφτιαχνε εργαλεία και θά έπρεπε,κατά συνέπεια, νά θεωρηθεί «άνθρωπος» εξ όρισμού,μολονότι μορφολογικά άνήκε στους Αύστραλοπι-θηκίνες.

Η θεωρία αυτή υπήρξε βραχύβια. Τρεις μήνες

Η ANAKAΛΥΨH TOΥ HOMO HABILIS:ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΙΑΓΩΝΕΣ ΜΑΣ ΔΙΗΓΟΥΝ-ΤΑΙ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ

Βαθειά μες τό απόμακρο παρελθόν - κοντά δύο εκα-τομμύρια χρόνια πριν - ένα ανθρωποειδές όν περιπλα-νιότανε στις όχθες μιας πελώριας λίμνης πού σήμεραέχει εξαφανιστεί. Σκότωνε μικρά ζώα γιά νά φάεικι έφτιαχνε εργαλεία, με χέρια — πού σύμφωνα μετον Δρ. Λήκυ — έπιαναν όπως περίπου τά δικά μας.Με τό θάνατο του, τά κόκκαλά του θάφτηκαν στη γη,μέχρι πού ανακαλύφτηκαν στό φαράγγι ΟΛΝΤΟΥ-Β Α Ι .

Ο ανθρωπολόγος, ονόμασε τό νέο είδος HomoHabilis, δηλαδή, άνθρωπο με ικανότητες και τον θεω-ρεί τον άμεσο πρόγονο του Homo Sapiens, Ανθρω-πος ό Σοφός πού είναι ό σύγχρονος. Αύτη ή θεωρίαστηρίχτηκε στη μελέτη κομματιών άπό απολιθώματα,συμπεριλαμβάνοντας και τις δύο μισές σιαγώνες τουHomo Habilis πού βλέπετε στη φωτογραφία άνω αρι-στερά και άνω στό κέντρο. Αύτη ή τελευταία γνάθοςανήκει στην νέα γυναίκα την οποία οί Λήκυ βάφτισανΣιντερέλλα. Είχε μάλλον κοντό ανάστημα, μικρό εγκέ-φαλο και ήταν ελαφριά στό βάρος.

Η Σιντερέλλα έζησε πριν 800.000 χρόνια, ενώ όκάτοχος της στραβής σιαγώνας (άνω αριστερά) είναιένα Homo Habilis παιδί, τό όποιο προηγείται άπόαυτήν περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια.

Τό σχήμα τό μέγεθος και ή τριβή τών δοντιώνδείχνουν ότι ό Homo Habilis ήταν σαρκοφάγος. ΟΔρ. Λήκυ πιστεύει επίσης πώς ό Habilis πιθανόν νάμπορούσε νά μιλάει, εάν βέβαια τό εσωτερικό φαρδύκοίλο της σιαγώνας σέ σχήμα U είχε επιτρέψει τήνελεύθερη κίνηση τής γλώσσας.

Τό πιο μεγάλο απολίθωμα (άνω δεξιά) ανήκει στονΖΙΝΤΖΑΝΘΡΩΠΟ, ένα κοντινό άνθρωπο πού έζησε

14

Page 17: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Οι κυνόδοντες των πιθήκων και των συγ-γενών τους πού εξέλιπαν δείχνουν χαρα-κτηριστικά προεξέχουσες στεφάνες καιμακριές ρίζες : ηλικίας 25.000.000 χρό-νων «Proconsul της Νυάνζας» (αριστερά)συγχρόνου χιμπατζή (στο κέντρο) και «Σι-βαπιθήκου», πού έχει τους μικρότερουςγνωστούς κυνόδοντες άπ όλους τους μεγα-λόσωμους άπολιθωμένους πιθήκους.

αργότερα, ή οικογένεια Λήκυ ανακάλυψε τά λεί-ψανα ενός άλλου και περισσότερο άνθρωπόμορφουτύπου άνθρωπίδη στό Ολντουβάι. Αυτό έσήμαινε,ότι ή ό Ζιντζάνθρωπος ή ό άλλος άνθρωπίδης ήπιθανόν και οί δύο, νά ήταν οι κατασκευαστές τωνπέτρινων εργαλείων στό Ολντουβάι. Λίγο αργό-τερα βρήκαμε τά λείψανα αρκετών άλλων αντιπρο-σώπων του δεύτερου τύπου άνθρωπίδη καί, σέ συ-νεργασία μέ τον Δρα Νάπιερ του Λονδίνου και τόνκαθηγητή Τομπίας του Γιοχάννεσμπουργκ αναγγεί-λαμε ότι τά απολιθώματα αυτά αντιπροσώπευαν νέοείδος του γένους «Homo»—τόν Homo habilis.

Η ανακοίνωση αυτή προκάλεσε μεγάλη διαμάχη.Σήμερα, όμως, ή κατάσταση του Homo habilis γί-

συνεργαζόμενος μέ τον Homo Habilis. Οί τραπεζί-τες, άτόφυοι αλλά καί βαρεία φθαρμένοι, σαν στουςσυγγενικούς του της Νοτίου Αφρικής ή τους αύ-στραλοπιθήκους, δείχνουν διατροφή άπό χοντρά λαχα-νικά. Σέ αντίθεση, στην φωτογραφία κάτω φαίνεταιή σιαγώνα του σύγχρονου άνθρωπου.

Ε ν α κρανίο Ζιντζάνθρωπου 1.750.000 ετών βρέ-θηκε στό φαράγγι ΟΛΝΤΟΥΒΑΙ, όπου αργότεραό Λήκυ ανακάλυψε τόν Homo Habilis. Ο κατά πολύνεώτερος Ζιντζάνθρωπος βρέθηκε σ' ένα γκρεμό κοντάστή λίμνη ΝΑΤΡΟΝ, περίπου 65 μίλλια μακρύτερα.Το οξύ, σχήματος V απολίθωμα της σιαγώνας τουδείχνει ότι αυτό το ανθρωποειδές δέ θά μπορούσε νάκινεί την γλώσσα του ελεύθερα.

Σύμφωνα μέ τις θεωρίες του Δρ. Λήκυ ό Ζιντζάν-θρωπος εξαφανίστηκε, ένώ ό Homo Habilis επέζησεγιά νά αποτελέσει έναν άπό τους προγόνους του σύγ-χρονου ανθρώπου.

νεται δεκτή ευρύτατα — άλλα όχι ακόμα γενικά.Καθώς ή εργασία προχωρούσε στή χαράδρα του

Ολντουβάι, βρίσκαμε ότι τά άπολιθώματά, πού αντι-προσώπευαν τόν Homo habilis, εκτείνονταν άπό τόβάθος της γεωλογικής συνεχείας ως ενα σημείο στήμέση του καλούμενου Στρώματος ΙΙ. Τό ίδιο αλή-θευε καί γιά τόν «Ζιντζάνθρωπο» Μέ άλλα λόγιαοί δύο αυτοί ολότελα διαφορετικοί τύποι άνθρωπι-δων είχαν υπάρξει καί αναπτυχθεί ανεξάρτητα πλάιεπί μιά περίοδο περίπου ενός εκατομμυρίου ετών.Τά παλαιότερα δείγματα Homo habilis, ωστόσο, βρέ-θηκαν σέ στρώματα, πού θεωρούνται αρχαιότεραάπό εκείνα, δπου βρέθηκαν όλοι οί νοτιαφρικανοίΑύστραλοπιθηκίνες. Κατά συνέπεια, ή ιδέα ότι ό«σχεδόν άνθρωπος» αντιπροσώπευε ενα στάδιο στηνεξέλιξη του γένους Homo, έπρεπε νά εγκαταλειφθεί.Οί Αύστραλοπιθηκίνες ήταν φανερό ότι έπρεπε νάθεωρηθούν μάλλον σάν πλάγιος κλάδος καί μάλι-στα πλάγιος κλάδος, πού εξελίσσονταν ανεξάρτητακαί απομακρυνόταν άπό τό στέλεχος, πού όδηγούσεστον άνθρωπο.

Μιά άλλη ενδιαφέρουσα ανακάλυψη στή Χαρά-δρα του Ολντουβάι ήταν του κρανίου ενός πλάσμα-τος, πού συγγένευε στενά μέ τήν ανθρώπινη ομάδατης Ιάβας καί του Πεκίνου. Τό κρανίο αυτό βρέθηκεστή μέση της γεωλογικής συνεχείας στό Ολντου-βάι, ακολούθησε δέ ή ανακάλυψη ενός μικρότερουκαι λιγότερο ειδικευμένου δείγματος του ιδίου τύ-που κοντά στή βάση του Στρώματος II. Πολλοί θεώ-ρησαν ότι, τό μικρότερο αυτό δείγμα αντιπροσω-πεύει προγονική μορφή του Πιθηκάνθρωπου. Ο Πι-θηκάνθρωπος θεωρείται τώρα συνήθως του ιδίου γέ-νους, όπως ό άνθρωπος, καί αναφέρεται σάν Homoerectus. Η εικόνα έγινε έτσι πιό πολύπλοκη, έφ'όσον υπήρχε τώρα απόδειξη γιά τρεις συνυπάρχον-τες τύπους άνθρωπιδών — πού εξελίσσονται προςδιαφορετικές κατευθύνσεις — στό Ολντουβάι. Μό-νο ένας άπό αυτούς — ό Homo habilis — μπορούσενά έχει οποιαδήποτε πραγματική αξίωση νά θεω-ρηθεί αληθινός πρόγονος του ανθρώπου. Αποτέλε-σμα των ανακαλύψεων αυτών είναι ότι ή καθιερω-μένη στά εγχειρίδια ιδέα γιά τέσσερα στάδια, όπουοί Αύστραλοπιθηκίνες καί οί Πιθηκανθρωπίνες ήτανενδιάμεσοι ανάμεσα στους πιθήκους και τόν άνθρω-πο, όπως είναι σήμερα, έπρεπε νά εγκαταλειφθεί καίνά αντικατασταθεί άπό μιά πολύ πιό πολύπλοκηεικόνα.

Τό 1933, ό Τζ. Εντουαρντ Λούις, ανακάλυψεστην Ινδία ένα δείγμα απολιθωμένου πρωτεύοντος,πού θεωρούσε ότι αντιπροσώπευε μορφή πλησιέστε-ρη στους άνθρωπίδες ή στό ανθρώπινο στάδιο παρά

15

Page 18: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Τα μεγαλύτερα ευρήματα του Δρ. Λήκυ στο ΦΑ-ΡΑΓΓΙ ΟΛΝΤΟΥΒΑΙ κάθε απολίθωμα είναι τοπο-θετημένο πάνω σ' ένα σύγχρονο ανθρώπινο σκελετό.

HOMO ERECTUS

HOMO HABILIS

ΓΥΝΑΙΚΑ

«ΣΙΝΤΕΡΕΛΛΑ»

Ζ INTZΑΝΘΡΩΠΟΣΜΑΙΚΟ GULLY

«ΓΕΩΡΓΙΟΣ»

HOMO HABILIS ΠΑΙΔΙ

HOMO HABILIS ΓΥΝΑΙΚΑ

ΠΕΤΡΙΝΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΠΟΥ ΠΙΘΑΝΟΝ ΝΑ ΕΙ-ΝΑΙ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ.

16

Page 19: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Ενα κομμάτι άπό την άνω σιαγόνατον «Κενυαπιθήκου» (κάτω) υπο-δηλώνει ενα βήμα στην καταγωγήτον ανθρώπου. Ο σπασμένος κυνό-δοντας έχει μέγεθος μεταξύ του κυ-νόδοντα του «Σιβαπιθήκου» και τουσημερινού άνθρώπου (δεξιά).

στό στέλεχος των πιθήκων. Στό πρωτεύον αυτό έδω-σε τό όνομα Ραμαπίθηκος ό Βραχύρρυγχος.

Τό 1961 ανήγγειλα τήν ανακάλυψη ενός παρό-μοιου απολιθωμένου πρωτεύοντος σέ ένα μέροςτης Κένυα, πού ονομάζεται Φόρτ Τερνάν. Διετύπωσατή γνώμη ότι τό εύρημα αυτό, όπως ό Ραμαπίθηκος,είχε πολλά χαρακτηριστικά, πού υποδήλωναν ότιήταν πρόγονος του ανθρώπου. Τό αρχικό δείγμαΡαμαπιθήκου επανεξετάσθηκε τότε από Αμερικα-νούς επιστήμονες και γιά πρώτη φορά έγινε δεκτόσάν μέλος τών άνθρωπιδών καί, μαζί μέ τόν Κενυαπί-θηκο, έγινε ό παλαιότερος γνωστός τότε αντιπρόσω-πος αυτής της οικογένειας. Καί στις δύο περιπτώ-σεις οι βράχοι, όπου ήταν σφηνωμένα τά δείγματα,ήταν είτε της Κάτω Πλειόκαινης είτε της ΑνωΜειόκαινης περιόδου(περίπου πριν από 10-12.000.000χρόνια). Αυτό αποδείκνυε ότι, τό στέλεχος, πούοδήγησε στον άνθρωπο, πρέπει νά είχε αποχωρισθείαπό τους πιθήκους τουλάχιστον άπό τότε. Η ανα-γνώριση ότι τά ευρήματα αυτά ήσαν άνθρωπίδες,ήταν ενα ακόμα καρφί στό φέρετρο της θεωρίαςότι ό άνθρωπος, όπως τόν ξέρουμε σήμερα, είχεξεχωρίσει άπό τους μεγαλόσωμους πιθήκους μόνοπριν έξη εκατομμύρια χρόνια.

Η επόμενη ανακάλυψη έγινε επίσης στην Κέ-νυα και ήταν ένα περισσότερο πρωτόγονο είδοςΚενυαπιθήκου άπό τά πρώτα μειόκαινα στρώματα.Ηταν άπό πολλές πλευρές πλησιέστερο στους πρω-τόγονους άνθρωπίδες παρά στους πιθήκους ή τουςπονγκίδες. Οταν έγινε δεκτό, ότι ό αφρικανός Κεν-νυαπίθηκος ήταν ό παλαιότερος γνωστός αντιπρό-σωπος τών άνθρωπιδών, ή προηγούμενη ιδέα ότιθά μπορούσε νά θεωρηθεί ώς ό κοινός πρόγονος τώνπιθήκων καί του ανθρώπου, έπρεπε νά εγκαταλει-φθεί. Τό γεγονός παραμένει, ωστόσο, ότι σέ πολλάχαρακτηριστικά ό Proconsul δείχνει μερικές μορφο-λογικές ομοιότητες μέ κάθε μιά άπό τις δυό αυτέςοικογένειες.

Οί πέτρες μιλούν στην Μαίρη Λύκη στό εργαστήριοπου τους παραχωρήθηκε στό Ναϊρόμπι γιά τις μελέ-τες τους. Αυτές οι πέτρες αφηγούνται την ανθρώπινηιστορία εδώ και 2.000.000 χρόνια.

Page 20: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

18

Ο δόκτωρ Λήκυ κρατάει τη σιαγώνα του HomoHabilis, ο οποίος πιστεύεται από πολλούς επιστήμο-νες ότι είναι ό νωρίτερα γνωστός κατ' ευθείαν πρό-γονος του σύγχρονου άνθρώπου. Δεξιά στη φωτογρα-φία, ο Συγγραφέας Μέλβιν Μ. Πάινε, αντιπρόεδροςτης Εταιρίας, κρατάει μιαν ατόφια σιαγώνα του ΖΙΝ-ΤΖΑΝΘΡΩΠΟΥ, ενός άλλου προϊστορικού ανθρω-ποειδούς. Οι παραχωρήσεις της Εθνικής Γεωγραφι-κής Εταιρίας βοήθησαν τον Δρ Λήκυ να βγάλει απότή γή τά πιο πολλά από τά άλλα κομμάτια που βλέ-πετε στη φωτογραφία.

Ετσι, τά τελευταία εννιά ή δέκα χρόνια, ολό-κληρη ή εικόνα της ανθρώπινης εξέλιξης έχει αλλά-ξει εντυπωσιακά. Ανθρωπόμορφα πλάσματα ξεχώ-ρισαν άπό τό πιθηκόμορφο στέλεχος πριν από 20περίπου εκατομμύρια χρόνια και μπορεί τώρα νάπεριμένουμε νά βρούμε ενα κοινό πρόγονο τών

Αύστραλοπιθηκινών και του Homo κάπου στάπλειόκαινα στρώματα, πού χρονολογούνται πρινάπό 5 ή 6.000.000 χρόνια. Τό γεγονός ότι ό Ρα-μοπίθηκος, όπως ό Κενυαπίθηκος, είναι ένας άπότους παλαιότερους άνθρωπίδες και έφθασε στην Ιν-δία πριν άπό 10.000.000 χρόνια, υποδηλώνει τή δυ-νατότητα ότι ή ομάδα των πιθηκανθρωπινών εξελί-χθηκε ανεξάρτητα στην Ασία άπό τόν Ραμαπίθηκο,ένω ό κλάδος του Homo sapiens εξελίχθηκε στηνΑφρική άπό τόν Κενυαπίθηκο.

Οι αποδείξεις σήμερα υποδηλώνουν, ότι ό άνθρω-πος, όπως τόν ξέρουμε, εξελίχθηκε άπό τόν Homohabilis, ένω πολυάριθμοι πλάγιοι κλάδοι αναπτύ-χθηκαν χωριστά άπό τόν κύριο κορμό και ύπερειδι-κεύθηκαν και εξέλιπαν μέ τόν καιρό. Απομένει όμωςνά γίνει τεράστια — ακόμα εργασία — γιά νά συ-ναρμολογηθεί ή όλη ιστορία. Είναι όμως λογικάβέβαιο ότι και οί Αύστραλοπιθηκίνες και οι Πιθη-κανθρωπίνες δέν αντιπροσωπεύουν παρά πλάγιουςκλάδους και δέν είναι τά προγονικά στελέχη τουHomo sapiens. Επιπρόσθετα, μέ τήν ένδειξη ότιοί άνθρωπίδες υπήρχαν πριν άπό 20.000.000 χρόνια,περίπου άντιλαβανόμαστε τώρα ότι τά ανατομικάεκείνα χαρακτηριστικά, στά οποία οί μεγαλόσω-μοι πίθηκοι μοιάζουν μέ τόν άνθρωπο, είναι τά απο-τελέσματα παράλληλης ανάπτυξης μάλλον παράστενής γενετικής συγγένειας.

Ο ορισμός του άνθρωπου ότι είναι «κατασκευα-στής εργαλείων σέ πλήρη σειρά και κανονικό πρό-τυπο» εδέησε νά εγκαταλειφθεί πριν άπό λίγα χρό-νια, γιατί ή Τζαίην Γκούντωλλ, πού μελετούσε ά-γριους χιμπαντζήδες στό φυσικό περιβάλλον τους,διαπίστωσε ότι οί μακρινοί αυτοί εξάδελφοι τουανθρώπου φτιάχνουν κανονικά μιά ποικιλία άπόαπλά εργαλεία, μολονότι άπό φθαρτά υλικά. Αργό-τερα, τό 1968, ανήγγειλα ότι ανακάλυψα, στό ΦόρτΤερνάν, σαφείς ενδείξεις ότι ό άνθρωπίδης «Κενυα-πίθηκος βικέρι» χρησιμοποιούσε γωνιώδεις πέτρεςγιά νά τσακίζει κόκκαλα και κρανία.

Αυτό υποδηλώνει ότι δέν άργησε ή εποχή, πούκόπηκαν έσκεμένα σχίζες άπό βράχο. Εφ' όσονξέρουμε ότι στό Ολντουβάι ό Homo habilis έφτια-χνε και χρησιμοποιουσε ποικιλία άπό πρωτόγοναεργαλεία πριν άπό περίπου 2.000.000 χρόνια, μπο-ρουμε νά προσδοκούμε μ' εμπιστοσύνη ότι, ότανανακαλύψουμε τόν πλειόκαινο αντιπροσωπευτικόπρόγονο του Homo habilis, θά βρουμε ότι κι αυτόςείχε απλά πέτρινα εργαλεία.

Dr Louis S. Β. Leakey

Page 21: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

αντικειμεναιατρικης

καιμαγειας

Μετάφρ.: Κώστας Δόλκας

Καταλαμβάνεσαι από έκπληξη συχνά όταν γνωρίσεις τους τρόπουςμε τους οποίους αντιμετώπιζαν ή αντιμετωπίζουν, οί πρωτόγονοι κατα-στάσεις όπως ή μαγεία, ή ιατρική, ό θάνατος κ.λπ. Υπάρχει κάτιτό συναρπαστικό σ' όλα αυτά. Σκληρότητα και ομορφιά, ωμότητα καιευαισθησία. Τα παιδιά της φύσης έχουν ακόμα πολλά νά μας πουν.

Dr. Α. Μ. RADMILLI

19

Page 22: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Στήν πρωτόγονη μαγεία, οιμαγικές πράξεις πού γίνον-ται από ενα μέρος μιας φυλής,

από ομάδες και από μάγους για-τρούς, μπορούν όλες νά διαφορο-ποιηθούν. Οί μάγοι γιατροί επειδήπιστεύεται ότι είναι ανώτερα όντα,στήν πραγματικότητα, διακρίνον-ται άπ' τήν λαϊκή μάζα λόγω τηςμεγάλης τους πίστης και της ισχυ-ρής βούλησης τους, πού τους όδη-γουν στις μαγικές τους πράξεις. Οίπράξεις, χειρονομίες και διάφορααντικείμενα πού χρησιμοποιούνταιστις μαγικές ιεροτελεστίες είναιγι' αυτούς τά εξωτερικά μέσα τηςβούλησης τους, μέσω τών οποίωνμπορούν νά μετατρέψουν τις επι-θυμίες τους σέ πραγματικότηταακριβώς τήν στιγμή πού τις εκφρά-ζουν. Η μαγεία είναι πολύ ανεπτυ-γμένη στους τοτεμικούς και μητρια-χικούς πολιτισμούς της Αυστρα-λίας και της Μελανησίας. Στόν το-τεμισμό ή παράλογη πίστη στήσχέση μεταξύ ανθρώπου και ζώουείναι ένας απ' τους λόγους πού όδη-γούν στή χρήση τών μαγικών ιερο-τελεστιών κατά τις σπουδαιότερεςστιγμές της ζωής: γέννηση, θάνα-τος, μυητικές τελετές, κ.λπ.

Στούς μητριαρχικούς πολιτισμούςβρίσκουμε πολύ ανεπτυγμένη, και

20

συχνά εκφυλισμένη μαγεία, στηνοποία ακόμα και ό κανννβαλισμόςέξυπερετεΐ τόν σκοπό της μαγείας,γιατί πιστεύεται δτι τρώγοντας ένακομμάτι νεκροΰ σώματος, τό όποιομπορεί νά ανήκει σ' ενα εχθρό ήσυγγενή, ένα μέρος του θάρρους,και άλλων αρετών του νεκροΰ προ-σώπου μπορούν νά μεταβιβαστούνσ' αυτόν πού τό τρώει.

Τ αντικείμενα πού χρησιμοποι-ούνται στις ιεροτελεστίες εϊναι αρ-κετά και ποικίλα και στις περισσό-τερες περιπτώσεις δέν ξέρουμε τουςλόγο'υς της χρήσης τους. Παραδεί-γματος χάριν στην Αυστραλία, τ'ανθρώπινα οστά πιστεύεται δτι έ-χουν μεγάλες μαγικές ιδιότητες (ει-κόνα 4: α, β, γ). Στήν περιοχή τήςλίμνης "Αλμπερτ τεμάχια κρανίωνπού ανήκουν σέ μητέρες διαμορ-

Η κάτω σιαγώνα ενός συζύγου πουφοριέται απ' την χήρα του γύρωαπ' τόν λαιμό. Είναι βαμμένη κόκ-κινη, τα δόντια είναι στερεωμέναμε μαστίχα και είναι στολισμένα μεσπόρους Κουαβάν σύμβολο πένθους.Νέα Γουϊνέα.

φώνονται σέ κύπελλα γιά νά πί-νουν άπ' αυτά (εικόνα 12). Αλλεςφυλές φτιάχνουν συνήθη κύπελλανερού από τά κρανία τών εχθρώντους.

Στήν Μελανησία, τά μαγικά όπλακατασκευάζονται άπό οστά τώνάκρων τών καταβροχθισμένων εχ-θρών, ένώ τά οστά τών συγγενώνφυλάγονται σάν φυλαχτά, επειδήυποτίθεται κατέχουν μαγικές ιδιό-τητες ή σάν σημάδι πένθους (ει-κόνες 12 και 5).

Οί φυλές κυνηγών ανθρώπινωνκεφαλών στή Νέα Γουϊνέα διατη-ρούν τά κρανία τών εχθρών τουςσάν ίερά αντικείμενα (εικόνα 9)και τό γεγονός ότι κάθε νεογέννη-το βρέφος τής φυλής παίρνει τ'όνομα ενός αποκεφαλισμένου έχ-θρού, δείχνει ότι αυτή ή πράξηέχει μαγική μάλλον παρά καννι-βαλιστική σημασία, αν και ό εγκέ-φαλος αφαιρείται από τό κρανίοκαι τρώγεται.

Ο καννιβαλισμός γιά λόγους πούέξυπερετούν τήν απονομή δικαιο-σύνης και ακόμη θρεπτικούς σκο-πούς λάβαινε χώρα στή Νέα Καλη-δονία, όπου υπήρχε ενα ειδικό ερ-γαλείο γιά τόν διαμελισμό του σώ-ματος σέ τέσσερα μέρη. Τό σώμακοβόταν μ' ένα ειδικό τσεκούρι (εί-

α) Διακριτικά που φοριούνται γύρω άπ' τόν λαιμό άπό μάγους γιατρούς.Αποτελούνται άπό στολίδια οστράκου και σχοινιά φτιαγμένα άπό ανθρώ-πινα μαλλιά. Γουάλα, Αυστραλία.β) Φυλαχτό πού φοριέται γύρω άπ' τόν λαιμό ενός μάγου γιατρού. Είναιφτιαγμένο άπό κομμάτι χαλαζία λίθου δεμένο με ανθρώπινα μαλλιά σταοποία είναι προσαρμοσμένα φτερά στρουθοκαμήλου. Κεντρική Αύσταλία.

Page 23: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

κόνα 7), ενώ τά εντόσθια αφαιρούν-ταν μ' ένα είδος πηρουνιου, φτια-γμένο από ανθρώπινα οστά (είκ. 8).'Ο καννιβαλισμός πού εξασκείταιαπό μάγους γιατρούς έχει επίσηςμαγικούς σκοπούς, γιατί περιμέ-νουν ν' αποκτήσουν υπερφυσικέςδυνάμεις όταν φάνε ανθρώπινη σάρ-κα.

Τά κυριώτερα καθήκοντα των Αυ-στραλιανών και Μελανησείων μά-γων γιατρών είναι νά γιατρεύουνάρρώστειες, νά προκαλούν θάνατοκαι νά δημιουργούν «βροχή και

λιακάδα». Αυτοί οί πρωτόγονοι άν-θρωποι ακολουθούν μιά φυσική,και μιά μαγική θεωρία στις άρρώ-στειες. Ο βήχας τά κρυολογήματα,οί ρευματικοί πόνοι, ή αιμορραγία,οί ασθένειες του δέρματος και τωνματιών, ή διάρροια και τά κατά-γματα θεραπεύονται χωρίς την βοή-θεια ενός μάγου γιατρού. Αλλά ήεπέμβαση του μάγου γιατρού απαι-τείται σε ασθένειες πού προκλήθη-καν άπό άλλους μάγους γιατρούςή άπό υπερφυσικές δυνάμεις. Οίμάγοι γιατροί καταφεύγουν σέ διά-

φορες θεραπευτικές μεθόδους γι'αυτές τις ασθένειες και χρησιμο-ποιούν πολλά αντικείμενα. Παρα-δείγματος χάριν, ορισμένες πέτρεςπιστεύεται ότι είναι αποτελεσμα-τικές σέ ορισμένες ασθένειες, όπωςή τρέλλα, λόγω του χρώματος καιτου σχήματος τους (είκ. 15), καιπαίζουν επίσης κάποιο ρόλο στηνπρόκληση θανάτου.

Στήν νότιο - ανατολική Αυστρα-λία ό μάγος γιατρός, πού φοράειδιακριτικά άπό χαλαζία λίθο ή στο-λίδια άπό όστρακα γύρω απ' το λαι-

α) Το ακτινικό όστούν γυναίκας που το φοράνε στονώμο σαν φυλαχτό. Νησιά Αντμιράλτυ.β) Οστούν του βραχίονα γυναίκας που φορούσανγύρω άπό τον λαιμό σάν φυλακτό. Είναι χαραγμένο

στο μεσαίο τμήμα του. Μιά τούφα μαλλιά τοποθετεί-ται στο ένα άκρο. Κόλπος Νάρες.γ) Ώλένη γυναίκας που φορούν γύρω άπό τον λαιμόσάν φυλακτό. Νησιά ' Αντμιράλτυ.

Page 24: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

α) Το ιερόν όστούν ένός συζύγου, πού φοριέται γύρω άπ' τον λαιμό τηςχήρας του. Νέα Γουϊνέα.β) Ανθρώπινη κάτω σιαγώνα στολισμένη μέ φτερά, πού χρησιμοποιεί-ται σαν γυναικείο βραχιόλι. Νέα Γουϊνέα.

Ενα τσεκούρι πού χρησιμοποιούσαν κάποτε οι κάτοικοι της Νέας Καλη-δονίας για νά τεμαχίζουν ανθρώπινα σώματα σέ καννιβαλιστικές γιορτές.Αποτελείται από λεπίδα νεφρίτη λίθου δεμένη σέ ξύλινη χειρολαβή. Ηχειρολαβή είναι τυλιγμένη μέ «τάπα» ένα υλικό δηλ. υφασμένο άπό τιςίνες του δέντρου της Ινδικής καρυδιάς, σχοινί βαμμένο κόκκινο και τρί-χες νυχτερίδας. Το φούσκωμα στο άκρο της χειρολαβής οφείλεται σέ μισήινδική καρύδα πού είναι δεμένη καλλιτεχνικά.

α) Στιλέτο άπό ξύλο χουρμαδιάς στερεωμένο σέ όστούνανθρώπινου βραχίονα. Βορειο-δυτική ακτή της Νέας Βρετ-τανίας.β) Τύπος σπάτουλας πού ανήκει στον αρχηγό του χωριούΓουάκου στις νέες Εβρίδες. Είναι ένα σκαλισμένο ανθρώ-πινο όστούν και τό χρησιμοποιούσαν για νά ξύνουν ινδικέςκαρύδες.γ) Αιχμή δόρατος φτιαγμένη άπό ανθρώπινη κνήμη. Σύμ-φωνα μέ τους ιθαγενείς, ή δύναμη αυτού του όπλου, πούπεριείχε δηλητήριο στη μυελώδη κυλότητα, έξαρτιώταν άπότό πνεύμα η «μάνα» του προσώπου στο όποίο ανήκε ήκνήμη. Νέες Εβρίδες.δ) Σπάνιο δείγμα ροπάλου άπό τα νησιά Βίτι Λέβου. Ηλαβή είναι άπό σκαλισμένο σκληρό και βαρύ ξύλο. Ανθρώ-πινα δόντια είναι στερεωμένα μέσα σέ μερικές φυσικέςκοιλότητες του ξύλου.

μό του (είκ. 3: α, β), σάν σημάδιτης εξουσίας του, θεραπεύει μερι-κές στομαχικές και δερματικές α-σθένειες, βάζοντας τά χείλη τουστό πονεμένο μέρος και ρουφών-τας έξω τήν άρρώστεια. Μετά τηνεγχείρηση ό μάγος γιατρός επι-δείχνει μερικά κομμάτια χαλαζίαλίθου, οστών, οστράκων, κ.λ.π. πούυποτίθεται, ότι ήταν ή αιτία τηςάρρώστειας, κι αφαιρέθηκαν μέ τόρούφηγμα.

Στήν Αυστραλία πιστεύεται πολύότι τό πνεύμα του ανθρώπου εγκα-ταλείπει τό σώμα του κατά τις ώρεςτου ύπνου και αν δέν επιστρέψειόταν ξυπνήσει, ακολουθεί τρέλλακαι θάνατος. Αυτή ή δοξασία σχε-τίζεται - προφανώς μέ τά όνειρα.

Είδος πηρουνιού φτιαγμένο άπό άνθρώπιναοστά του πήχυ του χεριού. Χρησιμοποιεί-ται για ν' αφαιρούν τά εντόσθια σέ καννιβα-λιστικές γιορτές. Ο Γ.Χ. Τζιλιόλι πιστεύειότι αυτό τό πηρούνι χρησιμοποιήθηκε στήνκαννιβαλιστική γιορτή που άκολούθησε μετάτήν σφαγή του δεκανέα Βαινιέ και πέντεΓάλλων στρατιωτικών στις 17 Οκτωβρίου1868. Νέα Καληδονία.

Page 25: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Ομως αναφέρεται μια ίστορία γιακάποιο άτομο της φυλής Βουρουνιέρι πού ήταν στα πρόθυρα τουθανάτου γιατί τό πνεύμα του δένείχε ξαναμπεί στό σώμα του, οπότεό μάγος γιατρός πέτυχε νά πιάσειτό περιπλανώμενο πνεύμα και το-ποθετώντας το πάνω απ' τον ετοι-μοθάνατο, τό εξανάγκασε νά μπειστό σώμα του. Ο ασθενής έγινεαμέσως καλά. Εκτός αυτού οί μά-γοι γιατροί πιστεύεται ότι έχουντήν δύναμη νά προκαλέσουν θάνα-το. Πιστεύουν ότι αν επιτύχουν νάπάρουν τό κόκκαλο ενός ζώου πούτό έχει φάει τό πρόσωπο πού θέ-λουν νά πεθάνει τότε, μέ μιά πράξημιμητικής μαγείας, έχουν τήν δύ-ναμη ζωής ή θανάτου πάνω σ' έκεί-νο τό πρόσωπο (είκ. 10: α, β). Γιάνά κάνουν τήν μαγική ιεροτελεστία,παρασκευάζουν μία κόλλα από ρετ-σίνι, ώχρα και λάδι, ή οποία τοπο-θετείται στό ενα άκρο του όστού.Αυτή ή κόλλα πρέπει νά παραμεί-νει στό στήθος του πτώματος γιάπολύ καιρό ώστε ν' αποκτήσειθανατηφόρες ιδιότητες. Κατόπινβυθίζεται στό έδαφος κοντά σε φω-τιά. Καθώς τό ρετσίνι λυώνει, έτσικαι τό πρόσωπο εναντίον του όποι-ου κατευθύνεται ή μαγική ιεροτελε-στία αρρωσταίνει και τελικά πεθαί-νει. Σέ άλλες περιπτώσεις, ό μάγοςγιατρός πετά, ή απλώς κατευθύνειτό δόρυ, δηλαδή μεγάλα οστά αν-θρώπου, ζώου, προς τήν υποτιθε-μένη κατεύθυνση του προσώπουπού πρέπει νά πεθάνει. Αν τό πρό-σωπο προς τό όποιο κατευθύνεταιή μαγεία τό ανακαλύψει μπορεί νάαποφύγει τόν κίνδυνο μέ τις ανά-λογες ιεροτελεστίες. Ομως σέ πολ-λές περιπτώσεις τό πρόσωπο πούθά χτυπηθεί από κακό μάτι, αύθυ-ποβάλλεται ξαπλώνει στό κρεββά-

Κρανίο άντρός χωρίς τήν κάτω σιαγώνα, τρόπαιο κυνηγών ανθρώπινωνκεφαλών στη Νέα Γουϊνέα. Είναι βαμμένο κόκκινο και ήταν τυλιγμένοσε φλούδα άπό κορμό δέντρου.

α) Κνήμη καγκαρού πού χρησιμοποιείται από μάγους γιατρούς γιά τήνμαγική θεραπεία των ασθενειών. Φυλή Πιντούγκου, Αυστραλία,β) Κόκκαλο καγκαρού πού χρησιμοποιείται από μάγους γιατρούς γιά νάπροκαλεί θάνατο. Τέτοια κόκκαλα ανήκουν στ' απομεινάρια φαγητών πούτρώγονται άπό πρόσωπα καταδικασμένα νά πεθάνουν.

τι του μέ τήν δύναμη τής υποβο-λής, αρνείται νά φάει και πεθαίνειάπό τήν πείνα.

Μεταξύ των τοτεμικών φυλώντής Αυστραλίας, οί νεαροί πούπλησιάζουν τήν εφηβική ηλικίαπρέπει νά παρευρεθούν σέ ειδικέςτελετές πού ονομάζονται τελετέςμυήσεως, κατά τις όποίες μαθαίνουντους κανόνες τής ζωής κι αποκτούντό δικαίωμα τής εισόδου στην ενή-λικη ηλικία. Οί μυήσεις άποτε-λούνται άπό περιόδους νηστείαςκαι σωματικές ταλαιπωρίες πού χα-ρακτηρίζονται άπό τελετουργικούςακρωτηριασμούς : περιτομή, ύποεν-τομή (ανάλογος ακρωτηριασμόςστην περίπτωση κοριτσιών), ή α-φαίρεση μιας φάλαγγας του δεξιούχεριού, και ή εξαγωγή ενός ή πε-ρισσοτέρων δοντιών.

23

Page 26: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Κύπελο για να πίνονν νερό φτιαγμένη από το κρανίογυναίκας. Αυτά τά αντικείμενα τά εκτιμούσαν πολύ,

για φανερούς μαγικούς σκοπούς. στις φυλές Ναρav-γιέρι της Νοτίου Αυστραλίας.

Οί Αυστραλοί ιθαγενείς χρησι-μοποιούν τήν κυκλική μέθοδο περι-τομής, δηλαδή ολική ή μερική α-φαίρεση της άκροποσθίας στο αγό-ρι και έκτομή της κλιτορίδας στόκορίτσι. Ενώ ένας βοηθός κρατάτήν άκροποσθία τεντωμένη, ό χει-ρουργός τοποθετεί τήν αναμμένηάκρη ενός καιγομενου ξύλου στήμάζα του δέρματος στό μέσο ση-μείο, κάτω απ' τήν πόσθη. Τό δέρ-μα πρήζεται, καίγεται, και ό ίστόςκαταστρέφεται τοπικά. Τότε ή πλη-γή άλοίφεται μέ λίπος της αυστρα-λιανής στρουθοκαμήλου και τόδέρμα δένεται τεντωμένο.

Η ιεροτελεστία, της ύποεντο-μής, πού γίνεται στην Αυστραλία,αποτελείται από τήν εντομή τήςουρήθρας σ' ολόκληρο τό μήκοςτης, από τό ουρητικό στόμιο ώς

24

τόν θύλακα του αιδοίου. Τά όργαναπού χρησιμοποιούνται στους σε-ξουαλικούς ακρωτηριασμούς τωνκοριτσιών είναι τό πέτρινο μαχαίρικαι τρία δάχτυλα του χεριού, τυ-λιγμένα μέ δέρμα του ζώου δίδελ-φυς, γιά τήν διεύρυνση τής οπής.Στήν περίπτωση των αγοριών, οίιθαγενείς χρησιμοποιούν κοφτεράεργαλεία από πέτρα, όστά, όστρα-κα και γυαλί μπουκάλας, κι αυτότό τελευταίο τό παίρνουν άπ' τουςλευκούς αποίκους. Μερικές φυλέςτής κεντρικής και δυτικής Αυστρα-λίας χρησιμοποιούν μικρά τεμά-χια άπό χαλαζία λίθο γιά τήν περι-Ενα όστρακο πού χρησιμοποιείταισαν σάλπιγγα κατά την διάρκεια τωντελετών καθώς επίσης γιά ν' άναγγέ-λει τόν θάνατο ενός αρχηγού. ΝέαΚαληδονία.

Page 27: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Δύο νεαροί Μούρα Μούρας πού ονομάζονται «ουράνιος ποταμός» (Κάντρι-Παριβίλπα-ουλού) κυνηγούσανπελεκάνους στο Περιγκούντι. Σύρθηκαν κατά μήκος της ακτής και πέταξαν το μπούμεράγκ τους σ' έναπελεκάνο πού κολυμπούσε. Ο νεαρός δεξιά χτύπησε τον πελεκάνο με το μπούμεράγκ του αλλά το μπού-μεράγκ του άλλου πήγε μακρύτερα. Ενώ κοίταζαν το σημείο όπου είχε πέσει το θύμα τους το μπου-μεραγκ πέρασε ξυστά κοντά τους σχεδόν χτυπώντας έναν απ' αυτούς. Οι δύο νεαροί πρότειναν νά το πιά-σουν στο επόμενο πέταγμα, άλλα ήταν τέτοια ή ορμή του ώστε ήταν βέβαιοι πώς δεν θά μπορούσαν νάτο πιάσουν μόνο με το χέρι τους. Γι' αυτό πήραν τον κορμό ενός δέντρου και κατόρθωσαν νά σταματή-σουν το μπούμεράγκ στο επόμενο πέταγμα του. Το μπούμεράγκ έκοψε τον κορμό του δέντρου στά δύο,αλλά έχασε την ορμή του κι' έπεσε στο νερό. Ενας απ' τους νεαρούς βούτηξε στο νερό για νά το πάρειαλλά έπεσε πάνω στο μπούμεράγκ πού είχε κολλήσει στό βυθό τής θάλασσας κι είχε τροχιστεί σάν μαχαίριόταν διέσχιζε τον αέρα. Ετσι το μπούμεράγκ περιτόμησε τον νεαρό πού όταν βγήκε άπ' το νερό ανα-κάλυψε, προ μεγάλη του χαρά, ότι τώρα ήταν ένας τέλειος άντρας. Πληροφόρησε τον σύντροφο του μυ-στικά τι συνέβη κι ό τελευταίος, βουτώντας προς το μπούμεράγκ περιτομήθηκε επίσης. Οι δύο νεαροίπαρατήρησαν χαρούμενα: «Τι συνέβη σε μας τώρα πού δεν είμαστε πια νεαροί, αλλά άντρες;»

Από τον μύθο «Δύο ουράνιοι ποταμοί» γιά την προέλευση τής περιτομής.

τομή (είκ. 17γ). Τό εργαλείο τήςύποεντομής είναι ένα μαχαίρι φτια-γμένο άπό τριγωνικό κομμάτι χα-λαζία, στερεωμένο μέσα σέ μιάμπάλα μαστίχας βαμμένη ελαφράμε ώχρα, ή μέσα σέ ανθρώπινοόστουν (είκ. 17 : α, β). Πολύ συ-χνά αυτά τά μαχαίρια φυλάγονταιμέσα σέ θήκη άπό φλούδα δέντρου(είκ. 18). Μεταξύ τών ιθαγενών Α-ράντα τής Κεντρικής Αυστραλίας,ό νεαρός πού πρόκειται νά περιτο-μηθεί οδηγείται στό μέρος πούορίζεται γιά τήν τελετή, όπου πα-ρευρίσκονται και οί γυναίκες. Αυ-τές κρατούν ασπίδες και χορεύουν,ένώ οί άντρες τραγουδούν γιά τάταξείδια τών γυναικών άπό τήνμακρυνή Αλσερίγκα. Ο νεαρόςκοιτάζει κι ακούει σιωπηλά, ώσπουδένουν τό κεφάλι του μέ λουρίδεςδέρματος και τόν όδηγούν μακριάγιά τό τελετουργικό ζωγράφισμαμέ τά τοτεμικά σημάδια. Μόλις ζω-γραφιστεί τόν τινάζουν στον αέρακαι τότε ακούει τις πρώτες προει-

Μαγική πέτρα πού χρησιμοποιείταικατά τής τρέλλας στη Νέα Καλη-δονία.

δοποιήσεις απαγορευτικού χαρα-κτήρα: νά μιλά λίγο, νά μη κοιτά-ζει τί κάνουν οί άντρες κ.λπ. Μιάγριά του δίνει ένα αναμμένο δαυλόπού πρέπει νά τόν κρατά αναμμένοόλη τήν νύχτα. Αυτή ή σκηνή φω-τίζεται άπ' τό φως τής φωτιάς,κι ενα κομμάτι ξύλο, «τό ρόμπο»περιστρέφεται. Οταν τό φυσά κα-νείς, βγάζει ενα ήχο πού οί γυναί-

κες πιστεύουν ότι είναι ή φωνήτου μεγάλου Τουανίκα πού κατοι-κεί σέ απρόσιτα μέρη. Οί γυναίκεςψάλλουν τήν ιστορία τής περιτο-μής ένώ ένας γέρος χειρουργός προ-χωρεί στον ακρωτηριασμό. Μετάτήν εγχείρηση ό νεαρός οδηγεί-ται πίσω άπό τήν λόχμη όπου δέ-χεται τά συγχαρητήρια τών αντρών.Τότε τόν αναγκάζουν νά καθίσειοκλαδόν κοντά στην φωτιά, γιατίπιστεύεται ότι ό καπνός εμποδίζειτήν αιμορραγία και συντομεύει τόγιάτρεμα της πληγής.

Η ιεροτελεστία τής ύποεντο-μής λαβαίνει χώρα 5 ή 6 εβδομάδεςμετά τήν περιτομή του άγοριούκαι όταν, ή πληγή του έχει για-τρευτεί τελείως, στό γειτονικό δά-σος. Μετά τις νυκτερινές τελετέςτου καγκαρού, τής στρουθοκαμή-λου και τής αγριόγατας, πού συνο-δεύονται άπό χορούς και ψαλμω-δίες, τό κορίτσι τοποθετείται μετα-ξύ τών αντρών, ό ένας ξαπλωμένοςμπρούμητα και ό άλλος ξαπλωμέ-

25

Page 28: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Τοτεμικό σύμβολο τον μυρμηγκιού,μεταξύ τών Γουαραμούγκα από μιαιερή βραχογραφία.

νος στους ώμους του. Ο χειρουρ-γός προχωρεί στό κόψιμο της ου-ρήθρας μ' ένα πέτρινο μαχαίρι. Ηύποεντομή και ή περιτομή ερ-μηνεύτηκαν άπ' τον Μπέϊσντόουσάν θεραπευτικές εγχειρήσεις κατάτης φλεγμονής των αδένων, τηςάκροποσθίας και τής ουρήθρας,προς τις όποίες ρέπουν οί κάτοικοιτων τροπικών περιοχών. Αλλοιερμηνευτές πιστεύουν ότι ή ύπο -εντομή έχει αντισυλληπτικό, ή όμο-φυλοφυλιτικό σκοπό. Είμαι τήςγνώμης ότι ή ύποεντομή είναιμιά ολοκληρωμένη μορφή περι-τομής. Αλλες θεωρίες υποστηρί-ζουν ότι είναι απόδειξη αντοχήςστον σωματικό πόνο και αυξάνειτήν σεξουαλική ηδονή, ότι είναιχαρακτηριστικό τής φυλής, μιάκοινωνική διάκριση, σημείο υπο-ταγής, μία εξευμενισμένη πράξηγονιμότητας και τελικά, ότι σχε-τίζεται μέ τήν μετενσάρκωση καιτήν ξαναγέννηση (Φρέιζερ).

Αυτές οί θεωρίες, αν εξεταστούνή κάθε μία χωριστά, δέν είναι πει-στικές. Είναι πιό φανερό, απ' τήνπολυπλοκότητα τών τελετών πούσυνοδεύουν τόν σεξουαλικό ακρω-τηριασμό, ότι έχουν τόν σκοπό τήςμύησης τής παραγωγής δηλαδή τουνεαρού προσώπου από τήν κοινω-νία τών γυναικών και τών παιδιώνστην κοινωνία τών ενηλίκων καιπολεμιστών.

Dr Α. Μ. Radmilli

Εργαλεία πού χρησιμοποιούνται για σε-ξουαλικό ακρωτηριασμό στην Αυστραλία,α) Μαχαίρι για ύποεντομή, στερεωμέ-νο στην κεφαλή ενός ανθρώπινου μηριαίουοστού.β) Ενα άλλο μαχαίρι από χαλαζίτη στε-ρεωμένο σε μιά μπάλα μαστίχας.γ) Ξύστρες από χαλαζίτη πού χρησιμο-ποιούνται στην περιτομή.

Μαχαίρι για ύποεντομή, πού χρησιμο-ποιείται από τις κεντρικές φυλές τής Αυ-στραλίας. Η λεπίδα είναι από χαλαζίτηκαι είναι στερεωμένη σε μιά μπάλα μα-στίχας. Προστατεύεται, από μία θήκη φτια-γμένη από φλούδα φυτού.

26

Το «ρόμπο» ένα εργαλείο πού χρησιμοποιείται σε διάφορες τελετές. Οήχος πού παράγει όταν περιστρέφεται, πιστεύεται από τις ιθαγενείς γυναί-κες τής Αυστραλίας, ότι είναι ή φωνή του τοτεμικού προγόνου.

Page 29: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

ΑΤΛΑΝΤΙΔΑερευνα

για τους χαμενους κοσμους

ερασιτεχνες

εξερευνητες

της ατλαντιδας

JAMES WELLARD

Τ ά βασικά γεγονότα γιά την Ατλαντίδα ο-πως τά αναφέρει ό Πλάτων, είναι φυσικά,οι «ενδείξεις» τις όποίες ερασιτέχνες κι' επαγ-

γελματίες ερευνητές πρέπει ν' ακολουθήσουν γιά νάλύσουν τό πρόβλημα, όσον άφορα την πιθανή τοπο-θεσία αυτού του χαμένου βασιλείου :

1. Η Ατλαντίδα ήταν ένα νησί πέρα άπό τις Στή-λες του Ηρακλή, κάπου στον Ατλαντικό Ωκεανό.

2. Ηταν μεγαλύτερο άπό την Λιβύη και τήν Ασίαμαζί. (Οσον άφορα τήν Λιβύη, οι Ελληνες γεωγρά-φοι στην εποχή του Πλάτωνα εννοούσαν τήν ενδο-χώρα της βορείου Αφρικής, άπό τά σύνορα τής Αιγύ-πτου ώς τόν Ατλαντικό ωκεανό. Με τήν Ασία έν-νοουσαν συνήθως, τήν Μέση Ανατολή. Δεν είχανσαφή ιδέα τής πραγματικής έκτασης αυτών των πε-ριοχών).

3. Πέρα απ' τήν Ατλαντίδα μιά αλυσίδα νησιώνοδηγούσε σε μιά άντικρυνή ήπειρο πού περιέβαλε τόνπραγματικό ωκεανό.

Αυτό φαίνεται σαν αναφορά στην Αμερική, αλλάό Πλάτων φυσικά, δεν είχε ιδέα γιά τήν ύπαρξητου Νέου Κόσμου. Η Κοσμογραφία του βασιζότανστή φιλοσοφική σκέψη, γι' αυτό ένας άτλας του κόσμουόπως τόν φαντάζονταν κατά τόν 4ο αιώνα θά φαινό-ταν κάπως παράξενος.

Αυτά άρκούν γιά τήν γεωγραφική τοποθεσία τήςΑτλαντίδας. Ο Πλάτων αναφέρει δύο άλλα σπου-δαία γεωφυσικά γεγονότα πού είναι σημαντικά γιάεκείνους πού ερευνούν γιά τό νησί, τους λέει :

1. Μετά τήν ήττα των εισβολέων άπό τους Αθη-ναίους συνέβηκαν βίαιοι σεισμοί, και πλημμύρες. Σέμιά μόνο μέρα καί νύχτα γεμάτη τρόμο, όλα τά στρα-τεύματα πού ήταν μπλεγμένα στον πόλεμο χάθηκανκαι τό ίδιο τό νησί εξαφανίστηκε στά βάθη τής θά-λασσας.

2. Σάν αποτέλεσμα τής καθίζησης αυτής τής μεγά-λης έκτασης ξηράς, εκείνη ή περιοχή του Ατλαντι-κού οπού υπήρχε κάποτε ή Ατλαντίδα, είναι ρηχή,και γεμάτη υφάλους. (Εν όψει τής άγνοιας των Ελλή

Ερασιτέχνες εξερευνητές τής Ατλαντίδος προσπά-θησαν νά τόν άνακαλύψουν. Ο Ερρίκος Σλήμαν είχεβρει πράγματι στοιχεία γιά τόν μεγαλύτερο μύθο τήςεποχής; Ο Πλάτων ήταν αληθινός στην αφήγηση

του;

νων γιά τά νερά πέρα άπό τά στενά του Γιβραλτάρ,ό Πλάτων λέει απλώς: «ή θάλασσα σ' εκείνα τάμέρη, είναι αδιαπέραστη και αδιάβατη, γιατί υπάρ-χει ένας ύφαλος λάσπης στο δρόμο της»).

Αν όμως οι πληροφορίες πού μας δίνει ό Πλάτων ή-ταν τόσο συγκεκριμένες, στο ερώτημα, πραγματικότηταή μύθος, θά ήταν εύκολο ν' απαντήσουμε. Είναι γνω-στό άπό πολύ παλιά, ότι ολόκληρα νησιά υψώνον-ται πάνω άπ' τήν επιφάνεια τής θάλασσας κι' εξα-φανίζονται κάτω άπ' αυτή σάν αποτέλεσμα ηφαι-στειογενών εκρήξεων ή υποβρύχιων σεισμών. Καιόσο πιο πίσω πάμε στον γεωλογικό χρόνο τόσο περισ-σότερο βλέπουμε ότι ήπειροι και θάλασσες άλλαξαντήν διαμόρφωση τους. Ο Πλάτων, μάλιστα, πάει9.000 χρόνια πριν άπ' τήν εποχή του Σόλωνα (6ος αιώ-νας π.Χ.), γιά νά δικαιολογήσει τόν κατακλυσμό πούκατάστρεψε τήν Ατλαντίδα.

Αλλά σ' αυτό τό σημείο συναντάμε σοβαρές δυσκο-λίες. Κι' ένας αμερόληπτος παρατηρητής τό βρίσκειαδύνατο ν' αποδεχτεί αυτή τήν ιστορία σάν πραγμα-τική αλήθεια. Είναι γεγονός ότι ή περιγραφή τουΠλάτωνα δεν μπορεί στ' αλήθεια νά ταιριάζει μετις ανακαλύψεις τής σύγχρονης επιστήμης. Αν θυμη-θούμε παραδείγματος χάριν, ότι τά συμβάντα πού διη-γείται έλαβαν χώρα σύμφωνα με τις δικές του χρονο-λογίες πριν άπό 12.000χρόνια. Με βάση τήν δική μαςχρονολόγηση μεταφερόμαστε πίσω στον χρόνο, στηνΛίθινη εποχή. Πώς ήταν δυνατό, τότε, στους κατοί-κους τής Ατλαντίδας άπ' τη μιά πλευρά και στουςΑθηναίους άπ' τήν άλλη, νά έχουν ένα τόσο ανα-πτυγμένο τεχνολογικό και αστικό πολιτισμό τέτοιοπού δεν βρίσκουμε πουθενά άλλού στον κόσμο μέχριτό 4.000 π.Χ.; Περίπου γύρω στή χρονολογία αυτήσυναντάμε τά πρώτα σημάδια μιας αναπτυγμένης κοι-νωνίας στή χώρα τής Σουμερίας.

Εξετάσαμε προηγουμένως μερικά άπό τά χαρα-κτηριστικά πού αποδίδει ό Πλάτων στην Ατλαντίδα:τήν φύση του νησιού, τό είδος τών ανθρώπων πούτό κατοικούσαν, τήν αρχιτεκτονική τους, τις τέχνες

27

Page 30: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

τους, την θρησκεία τους, και ούτω καθ' έξης. Αυτόπού μας δίνει ό φιλόσοφος έ ν μ έ ρ ε ι είναι ή περι-γραφή μιας ουτοπίας ή οποία, όπως οι άλλες ουτο-πίες πού ονειρεύονται, οι οραματιστές είναι ένας ηθι-κός μύθος, πού δεν σχετίζεται μέ τον καθόλου χρόνο.Και θα πρέπει να σημειώσουμε σ' αυτό το σημείοότι ή χρονολογία του Πλάτωνα, όπως ή γεωγραφίατου, δεν χρειάζεται νά θεωρηθούν σαν ακριβείς ή ορι-στικές. 'Οποιεσδήποτε στατιστικές στα αρχαία κεί-μενα είναι αμφισβητήσιμες άπό μόνο το γεγονός ότιίσως αντιγράφηκαν εσφαλμένα άπ' τους γραμματείς.Ακόμα έκείνοι οι Ατλαντόφιλοι πού προσπάθησαννά εξηγήσουν τις δυσκολίες ή διαφορές της αφήγησηςτου Πλάτωνα, προτείνουν ότι 9.000 χρόνια έσήμαι-ναν 9.000 μήνες σύμφωνα μέ τον αιγυπτιακό υπολο-γισμό, πράγμα το όποιο μας δίνει ένα πιο αποδεκτόαριθμό, ήτοι 750 χρόνια. Προσθέστε 750 στο 550π.Χ. δηλαδή το κατά προσέγγιση έτος της επίσκεψηςτου Σόλωνα στην Αίγυπτο, και βρισκόμαστε σωστάμέσα στην περίοδο των ιστορικών χρονικών, δηλ. το1.300 π. Χ. Ο μελετητής μπορεί, φυσικά, ν' αποδε-χτεί ή ν' απορρίψει ένα τέτοιο υπολογισμό.

Αναφέραμε παρά πάνω τά μέρη, όπου «βρέθηκε»ή Ατλαντίδα, και τώρα απομένει νά συνοψίσουμε με-ρικές άπό τις πιο ασυνήθιστες καθώς και πιο πειστι-κές θεωρίες ώστε οι μελετητές νά δεχτουν την πρό-κληση, αν επιθυμούν.

Οι θεωρίες τους εμπίπτουν σε τρεις κατηγορίεςπερίπου: τήν φιλολογική, την γεωλογική και την ιστο-ρική, αν και οι τρεις προσεγγίσεις στα προβλήματαδεν είναι φυσικά, αμοιβαία αποκλειστικές.

Ας εξετάσουμε μερικές άπό τις πιο εξέχουσες θεω-ρίες αρχίζοντας μ' εκείνες πού προέρχονται άπό φιλο-λογικές ή μυθολογικές περίπου πηγές συνδυασμένεςμέ πολύ προσωπική «διαίσθηση».

Τό 1912, ό καθηγητής Πώλ Σλήμαν, εγγονός τουΧάινριχ Σλήμαν, πού ανακάλυψε τήν Τροία, ανάγ-γειλε σε μιά αμερικάνικη εφημερίδα ότι ανακάλυψετό μυστικό της Ατλαντίδας, δηλαδή «τήν πηγή τουπολιτισμού». Μπόρεσε νά τό επιτύχει είπε, μέ τήνβοήθεια εγγράφων πού βρέθηκαν κρυμένα σ' ένα φοι-νικικό αγγείο. Εν όψει του καταπληκτικού κατορθώ-ματος του παππού του, δηλαδή ότι ή Τροία ήτανπραγματικός τόπος και όχι μιά μυθική πόλη πούεπινόησε ό Ομηρος, τό κοινό ήταν έτοιμο και πρό-θυμο ν' ακούσει τον απόγονο του μεγάλου αρχαιο-λόγου.

Ο καθηγητής Σλήμαν διάλεξε νά πει τήν φαντα-στική ιστορία του στην εφημερίδα Νιου Γιόρκ Αμέ-ρικαν, ένα κάπως αλλόκοτο μέσον ενημέρωσης γιάένα σοβαρό μελετητή, άλλα όχι τόσο αλλόκοτο όσοήταν τό ίδιο τό άρθρο πού είχε τον τίτλο «Πώς ανα-κάλυψα τήν Ατλαντίδα». Σ' αυτό τό άρθρο, ό Σλή-μαν δήλωσε ότι ό παππούς του άφησε ορισμένα μυ-στικά, γραπτά σφραγισμένα σέ φάκελλα, στά οποίαήταν γραμμένο τό έξης: «Ν' άνοιχτουν μετά τόν θά-νατο μου». Ε ν α άπ' αυτά τά φάκελα περιείχε «έγγρα-φα της Ατλαντίδας» του Χάινριχ Σλήμαν αλλά όεγγονός του δέν ήξερε ποιο φάκελο, έκτος του ότι,ό πασίγνωστος αρχαιολόγος έγραψε μιά σημείωση λίγοπριν πεθάνει ότι τό μυστικό της Ατλαντίδας θά βρι-σκόταν σέ «ένα αγγείο μέ σχήμα κουκουβάγιας». Ε π ίπλέον, ό ετοιμοθάνατος εξόρκισε τό μέλος της οικο-γένειας, στο όποιο εμπιστεύτηκε τό μυστικό, ν' αφιε-ρώσει τή ζωή του γιά νά συμπληρώσει τήν ερευνά

28

της οποίας τά πορίσματα ώς τότε θά βρίσκονταν στόσφραγισμένο φάκελο.

Ο εγγονός Πώλ ήταν τό τυχερό μέλος της οικο-γένειας πού κληρονόμησε τά έγγραφα πού αφορούσαντήν Ατλαντίδα, καθώς και τό αγγείο σέ σχήμα κου-κουβάγιας, γι' αυτό ήταν προνόμιο του και καθήκοντου νά υποσχεθεί στον εαυτό του ότι θά συνέχιζετό έργο του παππού του.

Πόσο προχώρησε λοιπόν, αυτός πού ανακάλυψε τήνΤροία στην ερευνά του γιά τήν Ατλαντίδα; Σύμφωναμέ τόν εγγονό του, έφτασε στό σημείο όπου μπο-ρουσε ν' αποδείξει τήν πραγματική ύπαρξη εκείνουτου νησιού έπί τή βάσει σταθερών αρχαιολογικών στοι-χείων, γιατί ανάμεσα στις σημειώσεις πού έκανε όΣλήμαν υπήρχε μιά αναφορά γιά κάποιο μεγάλομπρούντζινο αγγείο, πού βρέθηκε στις ανασκαφές στηνΤροία, πού περιείχε, μεταξύ άλλων, καλλιτεχνήματαγραμμένα μέ φοινικικά γράμματα μέ τις λέξεις «Α π ότ ό ν Β α σ ι λ ι ά Κ ρ ό ν ο τ η ς Α τ λ α ν τ ί δ α ς »

Και τι μας λέει γιά τό περιεχόμενο του αγγείου μέτό σχήμα κουκουβάγιας πού ήταν φοινικικής προέλευ-σης; Σύμφωνα μέ τόν Πώλ Σλήμαν, περιείχε κάποιομενταγιόν φτιαγμένο άπό μέταλο, σαν ασήμι μέ τήνεπιγραφή, πάλι στά φοινικικά: «Ε γ ι ν ε σ τ ο νΝ α ό τ ω ν Δ ι α φ α ν ώ ν Τ ο ί χ ω ν » Τ ό ωραίοείναι ότι δέν λέει τι άλλο βρήκε μέσα σ' εκείνο τόμυστηριώδες άγγείο.

'Οπλισμένος μ' αυτές τις πολύτιμες ενδείξεις καικατανοώντας τό καθήκον του προς τόν ξακουστό παπ-πού του, ό Πώλ Σλήμαν γράφει στην εφημερίδα ΝιουΓιόρκ Αμέρικαν ότι άρχισε νά εξετάζει τό πρόβληματης Ατλαντίδας πού είχε βάλει σέ αμηχανία τουςανθρώπους άπό τότε πού ό Πλάτων έδωσε τις λεπτο-μέρειες του χαμένου νησιου στον κόσμο πριν άπό 2.000χρόνια και πλέον. Επίσης ότι, οι έρευνες του τόνοδήγησαν τελικά προς τή λύση. Η μέθοδος του καιτά πορίσματα του, είπε, ήταν έξ ίσου συνεπή μέτ' ανώτερα ακαδημαϊκά πρότυπα, όπως θά περίμενεκανείς άπ' τόν έγγονο του Σλήμαν πού ανακάλυψετήν Τροία και όπως θά περίμενε κανείς δικαιολογη-μένα άπό ένα καθηγητή φιλοσοφίας (του Πώλ Σλή-μαν). Ο χ ι μόνο ερεύνησε τήν φιλολογία τών αρχαίωνδυτικών και ανατολικών κόσμων, πολλύ προσεκτικά,αλλά και του νέου κόσμου, Μέ λίγα λόγια, ισχυριζό-ταν τώρα, ότι τά κείμενα τών Ελλήνων, Φοινίκων,Χαλδαίων και τών Μάγια έδειχναν νά έχουν κοινήπροέλευση, πού μπορούσε νά εξηγηθεί μόνο λογικάμέ τήν γλώσσα ενός πρωτότυπου πολιτισμού, δηλαδήεκείνου της Ατλαντίδας, πού βρισκόταν στή μέσητης απόστασης μεταξύ του παλαιού και νέου κόσμου.Ο καθηγητής Σλήμαν δηλώνει ότι ήταν ιδιαίτερατυχερός πού ανακάλυψε πρώτα ένα Χαλδαϊκό χειρό-γραφο πού έκλάπει άπό ένα βουδικό μοναστήρι στήΛάσσα του Θιβέτ και δεύτερο, τό χειρόγραφο Τροϊάνοή τό κείμενο στή γλώσσα τών Μάγια πού βρίσκεταιστό Βρεττανικό Μουσείο. Είχε μεταφράσει αυτά τάδύο βιβλία και ανακάλυψε ότι και τά δύο περιέγρα-φαν ένα κατακλυσμό πού σκέπασε μιά χώρα μέ τ'όνομα Μού. Ρωτά: Ποια είναι ή σημασία δύο αφη-γήσεων του ίδιου συμβάντος, ή μία άπ' τήν κεντρικήΑμερική, και ή άλλη άπ' τήν Κεντρική Ασία, ανδέν άπέδειχνε κάπως τήν ύπαρξη ενός συγγενούς πολι-τισμου στον Ατλαντικό ωκεανό; Ο καθηγητής Σλή-μαν υποσχέθηκε στην αμερικανική εφημερίδα νά δώ-σει τήν απάντηση σ' αυτό καθώς και σ' άλλα ερω-τήματα πού άφορούσαν τήν Ατλαντίδα, σ' ένα προ-

Page 31: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

σεχές βιβλίο του. Αυτό το βιβλίο όμως δεν παρουσιά-στηκε ποτέ. Μάλιστα, ό Πώλ Σλήμαν καταγγέλθηκεανοιχτά σαν απατεώνας άπ' τους γερμανούς κριτικούςτου, ένας εκ των οποίων, ό Βίλχελμ Ντόρπφελντ,ήταν συνεργάτης του φημισμένου π α π π ο ύ του. ΟΠώλ Σλήμαν και το άγγείο του, μέ σχήμα κουκουβά-γιας πού περιείχε τό ασημένιο μενταγιόν χαραγμένομέ φοινικικά γράμματα, τό μεγάλο μπρούντζινο δοχείοπού βρέθηκε στις ανασκαφές τής Τροίας, τά καλλι-τεχνήματα πού είχαν αναφορές γιά τον βασιλιά Κρόνοτής Ατλαντίδας και τό Χαλδαϊκό χειρόγραφο άπότην Λάσσα, του Θιβέτ, όλα αυτά εξαφανίστηκαν άπ'τό προσκήνιο λίγο μετά τήν δημοσίευση εκείνου τουεντυπωσιακού άρθρου στην εφημερίδα Νιου ΓιόρκΑμέρικαν.

Ισως οι λόγοι να είναι φανεροί. Πρώτα - πρώτα, όΧάινριχ Σλήμαν ήταν γνωστό, ότι έδειξε ελάχιστοενδιαφέρον γιά τήν Ατλαντίδα, και ότι δέν έκανεειδικές έρευνες γι' αυτό τό θέμα. Δεύτερο, κανέναςάλλος έκτος άπ' τον Πώλ Σλήμαν δέν είδε τό άγγείο,τήν υδρία και άλλα καλλιτεχνήματα πού ισχυριζότανότι του άφησε ό παππούς του. Τρίτον, κανένας δένέπεισε ακόμα τους γλωσσολόγους ότι μπορεί νά δια-βάσει τήν γλώσσα τών Μάγια.

Αλλά αν και ό καθηγητής Σλήμαν είχε τους συκο-φάντες του, θά μπορούσαμε νά πουμε τουλάχιστον,ότι διήγειρε τό ενδιαφέρον γιά πολιτισμούς πού δένυπήρχαν, έκτος βέβαια γιά εκείνους τους πολιτισμούςπού υπήρχαν γύρω άπό τήν Μεσογειακή λεκάνη.

Στήν πραγματικότητα, πριν ακόμα ό Πώλ Σλήμαναναγγείλει τήν ανακάλυψη του, εμφανίστηκε μιά νέασχολή εθνολογίας ή οποία έρευνουσε δυτικά γιά τήνπροέλευση του πολιτισμού αντί γι' ανατολικά, πέραάπ' τον Ατλαντικό ωκεανό. Οι πιο πρόσφατες θεωρίεςβασίζονταν έν μέρει στον ισχυρισμό του Πλάτωνα ότιοι εισβολείς άπό τήν Ατλαντίδα ήρθαν άπό ένα νησίπρος τά δ υ τ ι κ ά , δηλαδή μιά χώρα πού ήταν έναάπό τά σκαλοπάτια προς τήν «αληθινή ήπειρο» στήνάλλη πλευρά του ώκεανού, οπότε πρότειναν τό επι-χείρημα ότι εφ' όσον οι κάτοικοι τής Ατλαντίδαςέπλευσαν ανατολικά, κατακτώντας και αποικίζονταςτήν ένδοχώρα τής Ευρώπης, μπορούσαν έξ ίσου εύκολανά πλεύσουν δυτικά προς τήν αμερικανική ήπειρο κατάτήν ίδια αποστολή. Αν μπορούσε νά γίνει αυτό,υπήρχε καμμιά απόδειξη γιά κάποιο αναπτυγμένο πο-λιτισμό στήν Αμερική πού μεταφέρθηκε σ' εκείνεςτις ακτές άπό ένα λαό πού κατοικούσε στο μέσο τουΑτλαντικού Ώκεανού; Η, έξ άλλου, μήπως ήλθανπολιτισμοί στον παλαιό κόσμο άπό τον νέο κόσμομέσω τής Ατλαντίδας πού χρησίμευε σάν αφετηρία;

Ο καθηγητής Ο. Πλονζόν, ένας γαλλοαμερικανόςγιατρός, ήταν ένας άπό εκείνους πού πίστευαν ότιυπήρχε τέτοιο ενδεχόμενο. Δημοσίευσε τά πορίσματατου τό 1896 σ' ένα βιβλίο μέ τον τίτλο Η β α σ ί λ ι σ -σ α Μ ο ύ κ α ι ή Α ι γ υ π τ ι α κ ή Σ φ ί γ γ α .«Η απάντηση σ' εκείνο τό πολύ ακαδημαϊκό ερώτημαμεταξύ τών συγχρόνων επιστημόνων» λέγει στον πρό-λογο του βιβλίου του, «δηλαδή ή ύπαρξη, καταστροφήκαι καταπόντιση ενός μεγάλου νησιου στον Ατλαν-τικό ωκεανό, όπως διηγείται ό Πλάτων στους διά-λογους του Τ ί μ α ι ο ς και Κ ρ ι τ ί α ς , βρίσκε-ται στα γραπτά τών Μάγια».

Τέσσερεις διαφορετικοί συγγραφείς, ισχυρίζεται,άφησαν περιγραφές του ξακουστού κατακλυσμού, καιοι δύο άπ' αυτές υπάρχουν ακόμα μέ τήν μορφή χει-ρογράφων, γνωστά ώς χειρόγραφα Τροϊάνο και Κορ-

τεσιάνης. Μιά τρίτη περιγραφή είναι χαραγμένη σεπέτρα σ' ένα ναό του Τσιτσέν Ίντζά και μία τέταρτηπεριγραφή πού γράφτηκε χιλιάδες χιλιόμετρα μακριάάπ' τήν κεντρική Αμερική, δηλαδή στήν ίδια τήνΑθήνα. Αυτή ή τελευταία υπάρχει μέ τήν μορφήενός έπικού ποιήματος γραμμένου στή γλώσσα τώνΜάγιας.

Ο καθηγητής Πλονζόν ισχυρίστηκε ότι μπορεί νάδιαβάσει τήν τρίτη επιγραφή «γιατί είναι γραμμένημέ ιερογλυφικά γράμματα πού μοιάζουν μέ τά Αιγυ-πτιακά. Οποιος μπορεί νά διαβάσει αιγυπτιακές ιερο-γλυφικές επιγραφές, δέν θά έχει δυσκολία νά μετα-φράσει αυτόν τόν μύθο μέ τήν βοήθεια ενός λεξικούστή γλώσσα τών Μάγια».

Στό επόμενο τό τέλος

Ενας χάρτης του 18ου αιώνα πού δείχνει ίχνη άπό κάτιπού ίσως ήταν ή Ατλαντίδα, μεταξύ τών ακτών τήςΒραζιλίας και τής Αφρικής και ίσως είναι οι ύφαλοι γιάτους οποίους έγραψε ό Πλάτων. Απ' τήν πόλη του ΡίοΓκράντε πού ή ίδια κείται σε μιά αμμώδη χερσόννησο.Ο χαρτογράφος δείχνει τους αμμόλοφους διά μέσου τουΏκεανού ώς τήν ακτή τής Σιέρρα Λεόνε στήν Αφρικήκαι τό διάγραμμα άπό κάτω δείχνει ενα κομμάτι τής υπο-βρύχιας γραμμής μεταξύ τών δύο ηπείρων.

Page 32: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

ΑΦΡΟΔΙΣΙΑΣγοητεια στο μαρμαρο

KENAN Τ. ERIM

Μετάφραση Αλέξης Καραμπέτσος

Page 33: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05
Page 34: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Μια αρχαία ελληνική πολιτεία αναδύεται μετά απότις ανασκαφές του Τούρκου αρχαιολόγου Κέναν Ερίμ.Μία ακόμα απόδειξη του ελληνικού εκπολιτιστικούέργου. Μιά πόλη πού οί γλύπτες της άφησαν εποχή.

Φανταστήτε νά συναντήσετε μία πόλη τήςαρχαιότητας τόσο πλούσια σε αρχαίους θη-σαυρούς όπου σπάνια αγάλματα κυλουν άπ'

τά πλάγια σκαμμένων λάκκων, κατρακυλούν άπόπανάρχαιους τοίχους και πέφτουν στοιβαγμένα σέερείπια άπό περιστήλια.

Αυτό τό φανταστικό φαινόμενο συναντήσαμε στηνΑφροδισιάδα, μιά Ελληνορωμαϊκή πόλη όπου εί-χαμε πάει γιά ανασκαφές, στά ανατολικά μέρη τήςΤουρκίας, 95 μίλια δυτικώτερα άπ' τό Αιγιοπελα-γίτικο λιμάνι τής Ιζμίρ.

Η επιδεξιότητα των αρχαίων ευλόγησε τήν Αφρο-δισιάδα μέ τέτοια αφθονία τέχνης και αρχιτεκτο-νικής, τής πιό υψηλής ποιότητας, έτσι ώστε σέέξη χρόνια σκαψίματος είχαμε αποκαλύψει μόνοτήν επιφάνεια.

Ενω εργαζόμουνα στην άκρη ένα κεφάλι πορ-τραίτου μιας γυναίκας τής χριστιανικής περιόδουαποσπάστηκε χαλαρά άπό μιά έπαλξη βυζαντινή,φτιαγμένη άπό τουβλο, και κυριολεκτικά κύλησεστά πόδια μου. Ενας τοίχος φτιαγμένος άπό χαλά-σματα τών νεωτέρων αιώνων υποχώρησε αποκαλύ-πτοντας ένα ατόφιο άγαλμα τής Αφροδίτης, άπότήν οποία πήρε τό όνομά της ή πόλη. Και στό «ώ-δείον» ή χώρο τών συναυλιών, είχαμε ξεθάψει κομ-μάτια άπό κομψά αγάλματα και ανάγλυφα συντρίμ-ματα.

Ηρθα νά γνωρίσω τήν Αφροδισιάδα σάν τόπογεμάτο αναμνήσεις σέ μάρμαρο. Αφωνα μέ γεμάταευφράδεια τά πρόσωπα της άπό τό παρελθόν σχη-μάτιζαν μιά ζωηρόχρωμη παρέα—ό Απόλλωνας,ή Αρτεμη και ό Διόνυσος, — νύμφες σάτυροι, κέν-ταυροι, ιέρειες του Βάκχου (μαινάδες) — πυγμάχοι,πατρίκιοι, μάγιστροι καί κρανιοφόροι λεγεωνάριοιτής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Αυτή είναι ή πολιτεία στό μάρμαρο κατεργασμένη,τής οποίας ή εκ νέου ανακάλυψη δίνει νέα φήμηστή μαραζωμένη πόλη τής Αφροδίτης, μητέρας —θεάς του ερωτά, τής γονιμότητας, τής ίδιας τήςζωής.

Κάτω άπ' τήν αιγίδα του Πανεπιστημίου τής ΝέαςΥόρκης, οί βοηθοί μου καί έγώ βγαίνουμε βαθμιαία

άπ' τό λαβύρινθο τών διαζωμάτων, κολώνων, μω-σαϊκών λιθόστρωτων—οί Ρωμαϊκές σήραγγες καίτά μεγάλα πέτρινα τόξα του θεάτρου — οί ανάστρο-φοι τοίχοι και τά παχειά κομμάτια πέτρας άπό τάάνώφλια.

Μέσα σε μιά σιωπή γεμάτη ευφράδεια, γλυπτά πουυπέφεραν άπό τά κτυπήματα του χρόνου μαρτυρούντό χαμένο μεγαλείο. Διατηρούνται ακόμα τά χρώ-ματα στά μάτια και στά μαλλιά του νεανικού κεφα-λιού, πού ίσως ν' ανήκει στον Απόλλωνα.

Οί δωρεές γιά έρευνα τής Εθνικής ΓεωγραφικήςΕταιρείας επέτρεψαν ένα εκτεταμένο πρόγραμμαανασκαφών τό καλοκαίρι του 1966 καί μιά δωρεάμεγαλύτερη, άπό τήν εταιρεία κάνει δυνατό έναπλήρη σχεδιασμό τής εργασίας σ' αυτό τό μέροςγιά τούτη τή χρονιά (1967).

Μέχρι στιγμής οί προσπάθειες μας μέ μεγάληδυσκολία άνοιξαν τή πόρτα στά θαύματα τής Αφρο-δισιάδας. Μεγαλύτερες ανακαλύψεις πρέπει εύκολανά ακολουθήσουν γιά αρκετές ακόμα διαφορετι-κές εποχές ανασκαφών και πολλές εργασίες ανα-στήλωσης καί καθαρισμού έχουν απομείνει γιά νάγίνουν.

ΑΓΡΟΤΕΣ ΜΠΡΟΣΤΑΣΕ ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΥΣ ΘΗΣΑΥΡΟΥΣ

Τάφοι στην Αφροδισιάδα έχουν αποκαλύψει αν-τικείμενα πού αποδείχνουν ότι ένα τούρκικο χωριόρίζωσε σ' αυτή τή περιοχή γύρω στό δέκατο, όγδοοαιώνα. Τό όνομα, πού του είχαν δώσει ήταν Γκεύρκαί τά ετοιμόρροπα σπίτια του ακόμα φώλιαζανφύρδην-μύγδην στά ερείπια, όταν γιά πρώτη φοράεπισκέφτηκα τή περιοχή.

32

Page 35: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Προτού να φτάσω εκεί, οί χωρικοί, τό 1957 άρχι-ζαν νά σκάβουν ενα χαντάκι γιά νά φέρουν νερόστις καλλιεργούμενες εκτάσεις τους από τις πλα-γιές της κοντινής βουνοκορφής του Μπάμπα-Ντάγκ.Οπως συνέβαινε συχνά όταν δούλευαν στα χωρά-φια τους οί άξίνες και τά φτυάρια τους χτύπησανεπάνω σε καλοκομμένους μαρμάρινους όγκους καισέ λείψανα γλυπτών.

Εκεί όπου τό χαντάκι μεγαλώνοντας πλησίασεσέ τείχη από παλαιά οχυρωματικά έργα, οί εργα-ζόμενοι ανακάλυψαν αποσπάσματα από όμορφεςντυμένες φιγούρες καμωμένες σέ ψηλό ανάγλυφο.

Οί τοπικές αρχές προσκάλεσαν τό κύριο ΑχμέτΝτουνμέζ αρχικά και κατόπιν την Υπηρεσία Μου-σείων και Αρχαιοτήτων τής Τουρκίας. Ο κύριοςΝτουνμέζ, μετά άπό μιά σύντομη έρευνα γιά περισ-σότερα αποσπάσματα, έπεισε τους χωρικούς νά σκά-ψουν παντου σ' όλο τό χαντάκι τους. Αποσπάσματαάπό γλυπτά πού ανακαλύφτηκαν, μεταφέρθηκαν σέειδικό χώρο γιά ανακαίνιση.

Προσωρινή αναστολή των εργασιών στο χαντάκιγιά ποτιστικούς λόγους τους έβαλε «επί σκηνής»τό πιο υπέροχο εύρημα τής αρχαιολογικής μου καρ-ριέρας.

Σαρκοφάγοι χύνουν κρασί γιά τη ζωή κα-θώς δύο άντρες άπ τό παλιό Γκείρ πατάνεσταφύλια μέσα σέ μιά σαρκοφάγο αρπαγμένηάπ' τά ερείπια. Οταν τους ειπώθηκε ότιοί αρχαίοι χρησιμοποιούσαν αυτές τις διακο-σμημένες «σκάφες» γιά νεκρικές τελετές, οίχωρικοί ευγενικά διαφώνησαν δείχνοντας τάτσαμπιά των σταφυλιών (πλάι).

Παίζοντας μέ τις γιρλάντες, ο Ερωτας φέρ-νει μιά χαρούμενη είδηση στο θάνατο. Σωστάβαλμένες τρύπες περιβάλλουν τά ανάγλυφασέ μιά μισοτελειωμένη σαρκοφάγο. Ταξιδιώ-τες - πωλητές εμπορεύονταν τις σαρκοφά-γους σ' όλο τό Ρωμαϊκό κόσμο, ντόπιοι τε-χνίτες πρόσθεσαν τά πορτραίτα τών πελα-τών στά μισοτελειωμένα κεφάλια όπως σ'αυτό, ανω δεξιά, στην εικόνα. Γλύπτες άπ'την Αφροδισιάδα επίσης ταξίδευαν αρκετάμακρυά, έγκαθιστώντας εργαστήρια σ' όλητήν αυτοκρατορία.

ΠΟΛΗ - ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΓΛΥΠΤΙΚΗΣ

Ενώ μελετούσα κλασσική τέχνη και Αρχαιολο-γία στό Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, είχα μαγευ-τεί άπό τό κείμενο και τις φωτογραφίες ενός βιβλίουγραμμένου άπό ενα Ιταλό ελληνιστή, τόν ΜαρίαΦλοριάνι Σκαρτσιαπίνο. Αυτό τό βιβλίο παρουσία-ζε τεκμηριωμένα στοιχεία αποδεικνύοντας τήν Αφροδισιάδα σάν τή πόλη μιας αξιοσημείωτης γλυπτι-κής, τους πρώτους αιώνες τής Χριστιανικής Επο-

χής·Γλυπτά πού αποδίδονταν σέ γλύπτες τής Αφρο-

δισιάδας είχαν ασύγκριτη ποιότητα πού δέ θά μπο-ρούσα εύκολα νά βρω άλλου. Επιθυμούσα νά επι-στρέψω μέ τή πρώτη ευκαιρία στή Τουρκία — γιάνά επισκεφτώ τήν Αφροδισιάδα.

Ενα αναγνωριστικό ταξίδι τό 1959 άναψε τόνενθουσιασμό μου και τόν Ιούνιο του 1961, οργά-νωσα μιά ερευνητική ομάδα πού τήν αποτελούσανένας αρχιτέκτονας — επόπτης, ένας φωτογράφος και3 βοηθοί.

Στίς προκαταρκτικές εργασίες γιά τήν έρευνα, εξε-τάσαμε τό έγκαταλειμένο χαντάκι, πού χρησίμευεγιά πότισμα. Ολοι βρισκόμαστε σέ μιά ελαφριάυπερένταση. Η Αφροδισιάδα ελάχιστα είχε έρθει

33

Page 36: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

σέ επαφή μέ τήν αρχαιολογική σκαπάνη και ή με-ριά εκείνη είχε αποκτήσει τή φήμη περιοχής πλού-σιας σέ κομψά ευρήματα. Αλλά θά άνταμοιβόμα-στε μέ πραγματικά αξιοσημείωτα ευρήματα; Η τάκαλύτερα πράγματα θά είχανε ήδη «ξαφριστεί»;

Τό 1904-5, ένας Γάλλος μηχανικός, ό ΠώλΓκωντέν, έκανε ανασκαφές στην Αφροδισιάδα καιανακάλυψε μεγαλόπρεπα ρωμαϊκά λουτρά. Στό προ-αύλιο αυτών των λουτρών του Αδριανού, βρήκε μιάσειρά από υπέροχες κονσόλες (υποστάτες), διακο-σμημένες μέ κεφαλές θεών ή προσώπων της μυθο-λογίας.

Ενας Ιταλός φιλόλογος, ό Τζούγιο Τζακόπι, δού-λεψε σ' αυτή τή περιοχή γιά λίγες βδομάδες τό1937. Ο Τζακόπι έφερε στό φώς ένα καταπληκτικόδιάζωμα του πρώτου αιώνα, πού ήταν γαρνιρισμένομέ κεφαλές και διακοσμούσε μιά Ιονική στοά κοντάστό χώρο, πού θεωρούνταν σάν ή αρχαία αγορά. Τάπερισσότερα απ' τά υπέροχα γλυπτά τμήματα από τήκαλούμενη στοά του Τιβέριου — τόσο μεγάλη σέμήκος όσο δύο ποδοσφαιρικά γήπεδα — κατευθύν-θηκαν γιά τό μουσείο τής Σμύρνης στή Τουρκία.

Αλλά γιατί έδινε τόσες υποσχέσεις μιά περιοχήξεχασμένη; Μετά από τόν Γκωντέν, ή Αφροδισιά-δα έπεσε σέ «χειμέρεια νάρκη» λόγω τής απομονω-μένης περιοχής όπου βρισκόταν και οί αρχαιολό-γοι συγκέντρωναν τήν προσοχή τους σέ πιο αξιο-πρόσεκτες περιοχές. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πό-λεμος εμπόδισε κάθε συνέχεια στην εργασία τουΤζακόπι.

Η ΩΡΑΙΑ ΚΥΡΙΑ ΚΑΛΩΣΟΡΙΖΕΙΤΟΥΣ ΣΚΑΠΑΝΕΙΣ

Καθισμένος σ' ένα μαρμάρινο όγκο πού είχε έρθειστό φώς, παρατηρούσα τό βαθύ αυλάκι πού είχανσκάψει οί χωρικοί. Μέ προφυλάξεις κατεβήκαμεμέσα σ' αυτό.

Ξαφνικά σκόνταψα σέ κάτι πού είδα βαλμένο στήγωνιά του χαντακιου — και σχεδόν έχασα τήν ισορ-ροπία μου. Δείχνοντας, φώναξα άπ' έξω τόν Ούΐλ-λιαμ Κροβέλο φωτογράφο τής ομάδας μας. Και οίδύο μαζί ξεφωνίσαμε: «Κοίτα! Είναι ένα μαρμά-ρινο κεφάλι».

Ο Λατίφ, ό επόπτης άπ' τήν περιοχή, έτρεξεπρος τό μέρος μας κι επιδέξια ξέθαψε τό μάρμαροάπό τή γή. Καθάρισα τό χώμα πού ήταν ακόμη προσ-κολλημένο στό μάρμαρο.

Τό κεφάλι ανήκε σέ μιά γυναίκα, ασυνήθισταόμορφη. Η μύτη ήταν κομμένη αλλά μέ κανένατρόπο δέν μείωνε τή δουλειά του καλλιτέχνη, πούήταν απαράμιλλη.

Τά κυματιστά μαλλιά τής κυρίας κατέβαιναν μέχάρη ώς τήν άκρη του λαιμού της και φορούσεένα διάδημα σάν μιά περίεργη τιάρα, πού στόλιζετό κεφάλι, μέ σχήματα πύργων και οχυρωματικώντειχών πού αναγνώρισα σάν συμβολικό στέμμα τουαγάλματος πού προσωποποιούσε τή πολιτεία. Ηέκφραση του προσώπου ήταν σαγηνευτική και ελα-φρά μελαγχολική μέσ' στό ευγενικό μισοχαμόγελοτών χειλιών.

Μιά ανάμνηση μού ήρθε στό μυαλό καθώς εξέ-ταζα τό απόσπασμα. Βάζοντας τό κεφάλι άπαλα στάχέρια μου, πήγα προς τό δωμάτιο τών επισκευώνόπου άλλα διασωθέντα κομμάτια είχαν τοποθετη-

Προστάτιδα τής Ζωής και τής γενναιοδωρίας.Λατρευτική μορφή τής Αφροδίτης, πιθανόν αντίγραφομεγαλύτερου αγάλματος, πού βρισκόταν στό ιερότής πόλης. Οί ανασκαφείς βρήκαν τά δύο τμήματατου αγάλματος του δεύτερου αιώνα, πού χρησίμευεσα γέμισμα στό τοίχο ενός Βυζαντινού κτίσματος.Μυθολογικά πρόσωπα διακοσμούν τό ένδυμα τής θεάςδηλώνοντας μ' αυτό τόν τρόπο τή δύναμη τής θεάςπάνω στή γή, στό κάτω κόσμο, στή θάλασσα, στονούρανό.

Page 37: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

θεί. Ο Λατίφ ερχόμενος πίσω μου μέ τό κλειδίπαρατηρούσε τον εαυτό του μονολογώντας Tuhaf!Περίεργο! Πώς χάσαμε τέτοιο κεφάλι, ένώ βρισκό-μαστε πάνω άπ' αυτό τό μέρος τόσες φορές!

Στό αμυδρά φωτισμένο εργαστήριο επισκευώντά ακρωτηριασμένα αγάλματα και αποσπάσματαέμοιαζαν σά ρωμαντικά φαντάσματα. Πήγα κατευ-θείαν σέ μιά γυναικεία φιγούρα, πού τό ανάερο κυ-ματιστό φόρεμα της ήταν μέ φανερή εκλεκτικότη-τα αποτυπωμένο πάνω στό ανάγλυφο. Τό κεφάλιέλειπε.

Τεντώνοντας τά μπράτσα μου, ανέβασα τό μάρ-μαρο στά χέρια μου και τό τοποθέτησα πάνω στόλαιμό της ανάγλυφης φιγούρας. Τά δύο αποσπάσμα-τα προσαρμόστηκαν τέλεια. Ξαφνικά φάνηκε νά ανα-δύεται ζωή μέσα άπ' τήν πέτρα, πού τόσο είχε υπο-φέρει από τό χρόνο.

Παρατήρησα ότι ό Λατίφ έψαχνε ανάμεσα στάαποσπάσματα, πού βρίσκονταν στό πίσω μέροςτου δωματίου. Κατέφθασε αμέσως κουβαλώντας ένακομμάτι μάρμαρο πού είχε επάνω σκαλισμένη έπι-

Δεκαπέντε πόδια κάτω άπ' τη γη μεσ' τό πλήρωματου χρόνου ό επισκέπτης κάθεται σέ μιά κερκίδααπό τό θέατρο της Αφροδισιάδας πού ακόμα δενήρθε στό φως. Ενα εξερευνητικό όρυγμα απελευθέ-ρωσε μερικές κερκίδες τό περασμένο καλοκαίρι. Εδώστριμωγμένοι ακροατές κάποτε χειροκροτούσαν γιατη δόξα και τά χρηματικά βραβεία στη διάρκεια δρα-ματικών αγώνων. Πλούσιοι Αφροδισιανοί προσέφε-ραν δημοφιλή λαϊκά φεστιβάλ πού τά κοσμούσαν μέμουσικές και αθλητικούς αγώνες όπως επίσης και μέέργα θεατρικά.

γραφή μέ Ελληνικά γράμματα. Μέ θρίαμβο τό α-κούμπησε στην άκρη του ανάγλυφου. Στήν επιγρα-φή διάβαζε κανείς: Π ό λ ι ς.

Η επιγραφή επιβεβαίωσε τις ελπίδες μου, ότανείχα δει τή κορώνα μέ τους πυργίσκους. Είχαμε μπρο-στά μας τό τυπικό έμβλημα της πολιτείας, τήνΤ ύ χ η .

Η ΑΦΡΟΔΙΣΙΑΔΑ ΧΥΝΕΙ ΤΗ ΔΕΣΜΕΥΜΕΝΗΤΗΣ ΓΟΗΤΕΙΑ

Η επισκευή του αγάλματος ήταν ένας υπέροχοςοιωνός. Είχαμε κυριολεκτικά συγκλονιστεί από μιάτόσο τέλεια συγκυρία των περιστάσεων. Η πόλητης Αφροδισιάδας μας υποδεχότανε μέ ανοικτές αγ-κάλες! Μαγνητισμένος άπ' τήν γοητεία της ξανα-γύρισα πέντε φορές — και ελπίζω νά γυρίσω πίσωκαι πάλι — νά μάθω ακόμα περισσότερα γιά τό σα-γηνευτικό παρελθόν της πόλης.

Η Αφροδισιάδα βρίσκεται στον αμαξιτό δρόμο,1800 πόδια πάνω από τήν επιφάνεια, της θάλασσαςΟι ανώμαλοι δρόμοι περιστρέφονται ανάμεσα σέβουνά και δασωμένα οροπέδια μοναδικής λαμπρό-τητας.

Φώναξα στον οδηγό μου, τή πρώτη φορά πού ήρθαστήν Αφροδισιάδα, δείχνοντας του μιά κορυφή καιαυτός μέ λακωνικότητα μου τήν καθώρισε σάν BabaDag—τό βουνό Πατέρας. Ξαφνικά μόλις πήραμεμιά στροφή μπορέσαμε νά δούμε σειρές από κόκκι-να και κίτρινα σπιτάκια, προκατασκευασμένα όπωςσέ κάθε τυπική αμερικανική επαρχία. Ο οδηγόςκατάλαβε τήν έκπληξη μου, κούνησε τό κεφάλι τουείπε: Yeni Koy — Τό καινούργιο χωριό.

35

Page 38: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Αυτό ήταν τό νέο Γκέϊρ, όπου οί κάτοικοι τουπαλιού χωριου είχαν μεταφερθεί—με κυβερνητικήδιαταγή — για νά αποφύγουν τήν απειλή του σει-σμού και νά προστατεύσουν τις αρχαιότητες.

Διασχίζοντας τό νέο Γκέϊρ, τό τζίπ μας κατευ-θύνθηκε ανατολικά. Γρήγορα αντιλήφθηκα τις λευ-κές Ιονικές κολώνες κατά μήκος του δρόμου. Απο-σπάσματα άπό κύρια μαρμάρινα συγκροτήματα, κο-λώνες και διαζώματα κείτονταν σέ μιά ρομαντικήαταξία. Επί τέλους άντίκρυζα τήν Αφροδισιάδα.

Δεν θά μπορέσω ποτέ νά ξεχάσω τή σαγήνη αυτώντών πρώτων ωρών σ' αυτό τόν τόπο της έγκαταλει-μένης λαμπρότητας. Τά μισοερειπωμένα σπίτια τουπαλιού χωριού φώλιαζαν ανάμεσα σέ ψηλά δέντρακαι θάμνους, όπου κυριαρχούσαν οί αχλαδιές και οίροδιές. Σέ σκονισμένες άλλέες και αυλές είδαμε κα-λολαξευμένες σαρκοφάγους νά έχουν μετατραπεί καινά χρησιμοποιούνται σάν σκάφες του πλυσίματος.Κομμάτια άπό κούφιες κολώνες χρησίμευαν γιά νάστηρίξουν σκαλοπάτια και μπαλκόνια. Τμήματα άπόεπιγραφές μιλουσαν ακόμα γιά τή δουλειά πού ήθε-λε νά φτιαχτεί ένα κομμάτι τοίχου.

Τά ερείπια της αρχαίας πόλης κείτονταν όλα μετα-ξύ τών σπιτιών, στά χωράφια, ανάμεσα στις χαρι-τωμένες λεύκες. Σ' ενα χρυσοκόκκινο ηλιοβασίλεμαπερπάτησα μέσα στό θαυμάσιο στάδιο, όπου ζη-τωκραυγές άπό 20 έως 30 χιλιάδες άτομα θά αντη-χουσαν 18 αιώνες πριν ανάμεσα στις μακριές σει-ρές τών πέτρινων καθισμάτων.

Δεκατέσσερεις όρθιες κολώνες του ναου της Α-φροδίτης του πλέον αξιοσέβαστου άπό τά ίερά τηςπόλης, αψήφησαν τήν καταστροφική μανία του χρό-νου, του πολέμου και τών σεισμών. Εδώ και κει,ενα μαρμάρινο πρόσωπο ένας σάτυρος, μιά Μέδου-σα ή ένας ταύρος εμφανίζονταν ξάφνου μπροστάμου μέσα απ' τά βάτα ή τά προσκολλημένα κλή-ματα.

ΡΩΜΑΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ ΔΕΙΧΝΟΥΝΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΖΩΗΣ

Κατάλαβα ότι ή Αφροδισιάδα εκτεινότανε προςτά κάτω άπό ένα κωνικό ύψωμα. ή ακρόπολη πούκατά πάσα πιθανότητα ήταν εξ ολοκλήρου τεχνιτό.Δύο μίλια ή περισσότερα άπό ύστερορωμαϊκές καιβυζαντινές οχυρώσεις (τείχη) περικλύουν τό μεγα-λύτερο μέρος της περιοχής.

Βορειοδυτικά άπ' τήν ακρόπολη στέκονται σέ μα-γευτικές δέσμες οί έπιζώσες κολώνες άπό τό ναότής Αφροδίτης. Δίπλα στις νότιες πτέρυγες τουκείτονται τά ύπολείματα ενός νεοβυζαντινού ρυθμού,συγκροτήματος, πού είχαμε αποκαλέσει τό παλάτιτου επισκόπου. Μεταξύ του παλατιού και τής ακρό-πολης, ένα χώρο κατάμεστο άπό νεαρές λεύκες, στέ-κεται μιά θαυμάσια σειρά άπό υψηλού στυλ Ιονι-κές κολώνες και αυτό είναι ότι απομένει άπό τήστοά, μάλλον, τής Αγοράς.

Στά νότια του ίερού τής Αφροδίτης, τά λουτράτου Αδριανού, μέ τή καλλιτεχνική τους κεντρικήθέρμανση , μας αποδείχνουν ακόμα μιά φορά μέ κα-ταπληκτικό τρόπο τή Ρωμαϊκή αντίληψη γιά τήνάνεση και τή πολυτέλεια. Και στά βορεινά τής περιο-χής, μόνο του δίπλα στά τείχη τής πόλης, τό στά-διο παραμένει σχεδόν ανέπαφο άπό τόν χρόνο. Είναιαναντίρρητα ένα άπό τά πιό εντυπωσιακά στάδιαόλου του αρχαίου κόσμου.

36

Κάθε καλοκαίρι άπό τό 1961 ταξιδεύαμε στηνΑνατολία και κάθε καλοκαίρι ένας πλούτος άπόαρχαιολογικούς θησαυρούς ήταν ή αμοιβή μας.

Τό 1962 τμήμα τής ίδιας προστάτιδας θεάς Αφρο-δίτης ήρθε στό φως. Βρήκαμε δύο τμήματα, πού στη-ρίζονταν σέ τέσσερα πόδια, ενός κολοσσιαίου λα-τρευτικου αγάλματος τής θεάς του οποίου τό ένδυμαήταν αριστούργημα καλλιτεχνίας. Τά μεγάλα αυτάκομμάτια είχαν χρησιμοποιηθεί στό χτίσιμο ενόςτοίχου.

Τόν ίδιο χρόνο, ψάχνοντας σ' ένα χωράφι, κοντάστό ιερό τής Αφροδίτης, φέραμε στό φώς ένα χαρι-τωμένο ωδείο ή Auditorium λατινιστί γιά μουσικέςεκδηλώσεις και απαγγελίες. Υπέροχα διατηρημένο,τό ωδείο μας αποκάλυψε πολλά κομψά πορτραίτακεφαλιών αγάλματα, γλυπτά και επιγραφές.

Από τήν αρχή ό ναός τής Αφροδίτης είχε τρα-βήξει ένα μεγάλο μέρος άπ' τή προσοχή μας. Τόαρχικό σχέδιο του κτίσματος, τό πρωτότυπο πούείχε αλλοιωθεί άπό τήν κατοπινή του μετατροπήσέ χριστιανική βασιλική, γινόταν όλο και πιό πιστό

Μιά αλληγορική φιγούρα τής τιμής, στεφανώνει έναπολίτη που ονομάζεται Ζωΐλος. Ελληνικά γράμματαεπιγράφουν τό ακέφαλο ζευγάρι. Γενειοφόρα αιωνιό-τητα και ένας καθισμένος φιλόσοφος μοιράζονται τήναποθήκη.

Page 39: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Θαυμάσια σε πλαστικότητα ανάγλυφα στόλιζαν δια-κοσμημένες στοές στα Λουτρά τον Ανδριανού. Τούψος τους έφτανε τα τρία πόδια όπως ο Ταύρος(επάνω) και το πλάσμα πού μοιάζει σαν το μινώ-ταυρο (κάτω). Τα Λουτρά του Ανδριανού αποτέλεσανγιά την εποχή του μιά τέλεια τεχνική πού ακόμα καισήμερα μας εκπλήσσει. Επιγραφές που σώθηκαν μαςλένε ότι τά λουτρά κτίστηκαν ή επεκτάθηκαν κατάτήν διάρκεια της βασιλείας τον Ρωμαίου αυτοκράτοραΑδριανού 117 - 138 μ.Χ.

προς τό πρωτότυπο μέ τή δουλειά μας κάθε καλο-καίρι.

Εγκαταλειμένες επιγραφές αποδεικνύουν ότι οιΑφροδισιανοί είχαν αναπτύξει σέ σημαντικό βαθμότον αστικό τρόπο του σκέπτεσθαι. Οί εύποροι καιοι ευγενείς σάν προστάτες τών τεχνών είχαν παρα-μείνει «αθάνατοι» πάνω στο μάρμαρο μέ φιλαρέ-σκεια και κάποτε-κάποτε εξιδανικευμένοι.

ΤΑ ΞΑΔΕΛΦΙΑ ΣΗΚΩΝΟΝΤΑΙΑΠΟ ΥΠΝΟ ΑΙΩΝΩΝ

Στά ερείπια πίσω από τή βάση του ωδείου τό1964, ή σκαπάνη μας έφερε στην επιφάνεια ενα αξιο-σημείωτο ζευγάρι, αγαλμάτων, ανθρώπινων μορφώνσέ μέγεθος μεγαλύτερο από του άνθρωπου, γιά τηνταυτότητα τών οποίων μας έπεισαν απόλυτα οί έπι-γραφές πού ήταν στις βάσεις τους. Τό ένα ανήκεσέ μιά πολυτελώς ντυμένη και μέ πολλά κοσμήματακυρία, τή Κλαυδία Αντωνία Τατιάνα. Τό άλλο άνη-κε στον Λουκιανό Αντώνιο Κλαύδιο Δομητιανό Διο-γένη πού ήταν ξάδελφος της Κλαυδίας και τοπικόςγερουσιαστής. Φαινόταν περήφανος μέ τή γενειάδατου, τό κυματιστό μουστάκι του και τό καπέλο τουσέ στυλ πάστορα, τό τυπικό πρότυπο του επαρχιώτηπλούσιου πού θα ήθελε νά περιδιαβεί τις τελετές μέτους αυτοκρατορικούς πρίγκηπες πίσω στη Ρώμη.

Τή περασμένη χρονιά αποκαλύψαμε τις πρώτεςφάσεις τής μεγάλης ιστορίας της Αφροδισιάδας μέτήν ανακάλυψη ενός νεκροταφείου της α' περιό-δου της εποχής του χαλκού. Τά κόκκαλα ενός παι-διου σέ μιά μεγάλη λήκυθο, αντικείμενα πηλοπλα-στικής, λίγες λεπίδες μαχαιριού άπό όψιδιανή πέ-τρα και μιά μικρή κανάτα μετέφεραν τά ευρήματαμας πίσω στους αμυδρούς ορίζοντες του 3000 -2200 π.Χ.

Τό 1966, επίσης, καθώς κάναμε ανασκαφές στόθέατρο στην ανατολική μεριά της ακρόπολης πέσα-με σέ τέτοια λάσπη πού μόνο χιλιάδες ώρες φτυαρί-σματος θά αποκάλυπταν τό μέρος εκείνο ολοκλη-ρωτικά.

Μέσα σέ μιά μικρή περίοδο, οί έρευνες μας, μαςείχαν προσφέρει μιά φανταστική συγκομιδή μνη-μείων και αντικειμένων ποιότητας και μεγάλης ση-μασίας. Παρόλο όμως αυτό τό πλούτο οι ελληνικέςβιβλιογραφικές πηγές, περιέργως στερούνται πλη-ροφοριών γιά τις πρώτες περιόδους τής ιστορίαςτης πολιτείας. Προτου νά πάρει ή πόλη τό όνοματης Αφροδίτης, είχε άλλες ονομασίες, και μιά απ'αυτές μάλλον ήταν ή Νινοέ, άπό τό Νίν ή Νίνα,μιά θεά παρόμοια μέ τήν Ιστάρ ή τήν Αστάρτη.Ακολουθώντας τήν ελληνική διείσδυση στή ΜικράΑσία μετά τόν Μέγα Αλέξανδρο (356- 323 π.Χ.),ή πόλη ξαναπήρε τό όνομα Αφροδισιάδα, αφότουή Ιστάρ και ή Αφροδίτη ήσαν ισοδύναμες θεότη-τες στην αρχαία μυθολογία.

Το όνομα Αφροδισιάδα εμφανίζεται ξαφνικά τόπρώτο αιώνα προ Χριστού. Ο Αππιανός τό μνημο-νεύει, αναφέροντας ότι ό Ρωμαίος δικτάτορας Σύλ-λας, μετά άπό χρησμό του μαντείου τών Δελφών,έστειλε δώρα στή Καρία Αφροδίτη — μιά χρυσήκορώνα και ένα διπλό πέλεκυ — τό 82 π.Χ. ελπί-ζοντας ύστερα άπ' αυτό νά κερδίσει δύναμη καίκαλή τύχη. (Καρία ήταν τό γενικό όνομα όλης τήςπεριοχής στην Αρχαιότητα). Ο Μάρκος Αντώνιος

37

Page 40: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Εργάτες ανακάλυψαν τό χάλκινο σταυρό με σχεδίασματης παρθένου, στη κορυφή των αγίων της Ανατολι-κής εκκλησίας, σ' ένα τάφο του 11ου αιώνα. Εναςχωρικός έφερε στό δόκτορα Ερίμ το χρυσό νόμισμαπου φέρνει αποτυπωμένο το πρόσωπο του ΜαυρίκιουΤιβέριου, Βυζαντινού Αυτοκράτορα από το -582 -602 μ.Χ.

Ερείπια Βυζαντινών σπιτιών έκρυβαν αντικείμενατής καθημερινής ζωής. Μυστηριώδεις χημικές διεργα-σίες σε μια γυάλινη μποτίλια άλοίωσαν το χρώμα τηςσ' ορισμένα μέρη δίνοντας του ενα γαλακτόχρωμό ι-ριδισμό. Μια νοικοκυρά θάχυνε λάδι στο στόμα αυτήςτής μπρούτζινης λάμπας, που είχε σχήμα σα μάσκαηθοποιού για να ανάψει το φυτίλι που ήταν στόπηγούνι.

38

ακολουθώντας τις επιθυμίες του Ιούλιου Καίσαρα,κήρυξε τή πόλη ανοχύρωτη και τήν εξαίρεσε άπ'τή πληρωμή του φόρου. Ο ναός της πήρε τό δι-καίωμα νά προσφέρει άσυλο στους διωκόμενους.

ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ - ΠΩΛΗΤΕΣ ΕΜΠΟΡΕΥΟΝΤΑΝΣΑΡΚΟΦΑΓΟΥΣ

Εξαίρετο άσπρο και γκρίζο μάρμαρο τής Καρίας,λατομημένο απ' τις γειτονικές πλαγιές έκανε δυνατότό στολισμό του ίερού τής Αφροδίτης και τήν ανέ-γερση τών άλλων μνημείων. Γρήγορα ή φήμη τωνκαλλιτεχνών - γλυπτών τής πολιτείας απλώθηκε στόεξωτερικό.

Ταξιδιώτες έμποροι προσέφεραν γιά πούλημα σαρ-σαρκοφάγους άπό τήν Αφροδισιάδα, διακοσμημέ-νες άπό τά πριν μέ φιγούρες οί όποίες όμως είχαντό κεφάλι αδιαμόρφωτο, έτσι ώστε νά ικανοποιεί-ται κάθε επιθυμία του αγοραστή γιά τή διαμόρφωσητου κεφαλιού, πού του άρεσε. Καλλιτέχνες σπου-δαγμένοι σ' αυτή τή πόλη τής Καρίας έγκαθιστου-σαν εργαστήρια - μαγαζιά στο εξωτερικό, δημιουρ-γώντας έτσι μιά Αφροδισιανή σχολή γλυπτικήςστις απόμακρες γωνιές τής αυτοκρατορίας. Τά αρι-στουργήματα στολίζουν τά σπίτια τών αριστοκρα-τών και τών επαύλεων τών Καισάρων. Περήφανα,οί στην Ιταλία εγκατεστημένοι γλύπτες σάν τόνΚομπαλάνο, τόν Αριστέα και τόν Παπία και τόνΑντωνιανό, γράφουν—Αφροδισιεύς — άπ' τήν Α-φροδισιάδα — μετά τις υπογραφές τους.

Η Αφροδισιάδα εξέθρεψε σαγγραφείς, ποιητές,ρήτορες και φιλοσόφους. Ο Ξενοκράτης, πού έγρα-ψε Ιατρικές θεραπευτικές μεθόδους κατά τή διάρ-κεια τής βασιλείας του Νέρωνα 54-68 μ.Χ., ήτανΑφροδισιανός!, όπως επίσης και ό τών νεωτέρωνΕλληνικών χρόνων συγγραφέας Χαρίτωνας. Τό τρί-το αιώνα ό Αλέξανδρος άπ' τήν Αφροδισιάδα, με-λετώντας τή περιπατιτική φιλοσοφία στην Αθήνα,έγινε ένας άπό τους πιό οξυδερκείς σχολιαστές τουΑριστοτέλη.

Μέ τήν έλευση του χριστιανισμού, ένας επίσκο-πος μέ τίτλο μητροπολίτη εγκαταστάθηκε στηνΑφροδισιάδα, Οί ναοί μετατράπηκαν σέ εκκλησίεςκαι ή πόλη πήρε τό όνομα Σταυρόπολις. «Πόλητου Σταυρού». Μεταξύ του 11ου και 13ου αιώναΣελτζούκοι εισβολείς και Τουρκομάνοι καβαλάρη-δες κατάστρεψαν τήν Αφροδισιάδα, Οί σεισμοί συμ-πλήρωσαν μέ τό τρόπο τους τήν ερήμωση και γρή-γορα τά ερειπωμένα μνημεία, οί στοές μέ τις κολώ-νες και οί εκκλησίες βυθίστηκαν στή λάσπη καιστή σκόνη του χρόνου.

Λίγο - λίγο, όσο μπορούμε ανασκαλεύουμε μέσαστή κατάφορη άπό γεγονότα χιλιετηρίδα. Ο,τι κά-ποτε διασκέδασε κάποιους και χάθηκε μπορεί νάξαναπάρει τή θέση πού του αρμόζει.

Δύο άπό τά πιό καλοσυντηρημένα σπίτια του πα-λιου Γκρείρ διατίθενται σάν στρατηγεία τών ανα-σκαφών μας έκεί όπου φυλάμε τους θησαυρούς μας.Υπάρχουν συντρίμμια άπό πήλινα αντικείμενα γιά

ταξινόμηση, μαρμάρινα γλυπτά γιά χρονολόγηση,νομίσματα γιά καθάρισμα.

Συχνά, στις αρχές κάθε καινούργιας περιόδου, οίεργάτες μας άπ' αυτή τήν εποχή μας φέρνουν λίγανομίσματα, δοχεία ή κομπολόγια ή ενα κομμάτιγλυπτού ή μαρμάρινες επιγραφές, πού τά έχουν βρει

Page 41: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

ένώ εργάζονται στά χωράφια τους και τ' αμπέλιατους.

Μόλις τό τελευταίο καλοκαίρι ό Ισμαήλ, έναςσκαπανέας, μέ ξάφνιασε κρατώντας μιά τσάνταμε καμμιά εικοσαριά διαφορετικά χάλκινα νομί-σματα. Μέσα στις επόμενες λίγες μέρες, εργάτεςτης ομάδας μου έδωσαν περισσότερα νομίσματαανεβάζοντας τό σύνολο σέ 7200. Οι άνθρωποι τάείχαν βρει στά περίχωρα της Αφροδισιάδας, αλλάέξω απ' την περιοχή των ανασκαφών.

Τά νομίσματα μικρής ονομαστικής αξίας, είχανκυκλοφορήσει στην εποχή τών Ρωμαίων αυτοκρα-τόρων του τετάρτου αιώνα, δηλαδή στην εποχήτου Βαλεντινιανου του II, του Θεοδοσίου και τουΟνώριου. Αυτό πραγματικά ήταν ενα έκθαμβω-τικό εύρημα.

Ντυμένη μ' έva αραχνοϋφαντο, ανάερο φόρεμα, αυτήή κυρία της Αφροδισιάδας υποδέχτηκε τον δόκτοραΕρίμ στη πόλη της. Λίγο μετά από την άφιξη τουτό 1961, βρήκε τό κεφάλι σ' ένα χαντάκι και προσαρμο-ζόταν τέλεια στο σώμα που τό είχαν ανακαλύψει νω-ρίτερα μερικοί χωρικοί. Ενα στέμμα σαν όχυρό φρού-ριο και μιά επιγραφή μάς απόδειχναν οτι ήταν ήπροσωποποίηση της πόλης. Κάποτε αποτελούσε κομ-μάτι ενός διαζώματος που στόλιζε τό σπίτι εξέχονταπολίτη.

ΠΑΛΙΑ ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ

Στά τέλη του καλοκαιριού, καθώς τά σταφύλιαωριμάζουν ολόγυρα στό χωριό, οι χωρικοί μαςπροσφέρουν γεμάτους δίσκους μέ ξανθά και μαύρασταφύλια. Μερικοί χωρικοί φτιάχνουν ένα βαρύ ποτόάπό τό φρουτο, τό πετιμέζι, ένα υπέροχο παχύρευ-στο κρασί, πού τό απλώνουμε πάνω στή φέτα άπότό χωριάτικο ψωμί, όταν τρώμε τό πρόγευμα.

Γιά πιθάρια όπου πατάνε τά σταφύλια γιά νάπάρουν τό χυμό, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν πα-λιές ευρύχωρες σαρκοφάγους συχνά καλλιτεχνικώ-τατα διακοσμημένες μέ γιρλάντες άπό φρουτα καιλουλούδια.

Προσπάθησα νά τους εξηγήσω ότι αυτές οί πρω-τότυπες σκάφες χρησίμευαν κάποτε σάν κασετίνεςγιά τιμαλφή. Τό χωριάτικο χαμόγελο και τό κού-νημα τών κεφαλιών τους μουδειξε τά σκαλιστά στα-φύλια πάνω σ' αυτές. «Βλέπεις αδερφέ» μού είπαν«αυτά εδώ σήμαιναν ότι τις χρησιμοποιούσαν γιάνά λειώνουν τά σταφύλια».

Δέν υπήρχε σημείο κοινό γιά συνενόηση. Σ' αυτήτήν προσαρμογή τής αρχαίας τέχνης μέ τή τωρινήχρήση, όπως στις δικές μας αναδρομές τής ξεχα-σμένης ιστορίας, ή Αφροδισιάδα ζει ξανά και μυ-στηριωδώς αποκαλύπτεται σ' εκείνον πού θά εκτι-μήσει τήν ομορφιά και θά ψάξει πέρα απ' τον ορί-ζοντα τής στιγμής.

Βέβαια θά υπάρξουν πολύ περισσότερα νά πουμεγιά τή πρόοδο τών ανασκαφών μας σ' αυτή τή θαυ-μάσια αρχαία πόλη. Κοιτάω κατ' αρχάς νά δώσωότι μπορώ μ' αυτή τή μικρή αναφορά, μ' αυτές τιςσελίδες. Πόσο συναρπαστικό είναι νά φαντάζεταικανείς τους θησαυρούς της Αφροδισιάδας, πούακόμα δέν ανακαλύφτηκαν και πόσο θά μπορου-σαν νά πλουτίσουν τήν ίστορία!

Rh. D. Kenan T. Erim

39

Page 42: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

η αινιγματικη γραφη

των ινκαςΧΡΗΣΤΟΣ Δ. ΛΑΖΟΣ

Στό «σοσιαλιστικό» κράτος των Ινκας οί γραφείς κατείχαν ιδιαί-τερη θέση. Η γραφή τους όμως παραμένει ενα από τά άλυτα αινίγματατής σύγχρονης ιστορίας. Γιατί δεν έγραφαν, αλλά έδεναν κόμπουςσέ σχοινιά. To quipu, τό σύστημα τής γραφής τών Ινκας πολλά θάμπορούσε να μας διηγηθεί γιά τήν μεγάλη αυτή αυτοκρατορία πούτήν κατέστρεψαν βάνδαλοι χριστιανοί, όπως κατέστρεψαν τόσα θαυ-μάσια έργα τής αρχαιότητας με τήν φανατική τους μανία.Quipu: Ενα αίνιγμα τής ιστορίας.

40

Page 43: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

αι σε προηγούμενη εργασίαμου έχω αναφερθεί περιο-ρισμένα στην αινιγματική

οσο και μυστηριώδη «γραφή» τώνΠερουβιανών Ινκας πού αποτελείέναν από τους πιο συναρπαστικούςγρίφους τής σύγχρονης ιστορίας.Αλλά γρίφος είναι και οί ίδιοι οίΙνκας. Ανέπτυξαν έναν από τους

ωραιότερους πολιτισμούς τής Αμε-ρικανικής ηπείρου και δέν γνώρι-ζαν τον τροχό. Αφησαν πίσω τουςέργα πολιτιστικά τεράστια και μνη-μεία, πού προκαλούν τον θαυμασμόκι' όμως δέν γνώριζαν νά γράφουν.Και αυτό τό τελευταίο είναι άπότά αδιανόητα τής ιστορίας. Λαόςπού δέν χρησιμοποιεί τήν γραφή,θά πρέπει νάχει μία κάποια προφο-ρική παράδοση. Μιά παράδοσηπού νά μεταφέρεται άπό γενιά σέγενιά μεταδίδοντας την ό ένας στονάλλο. Οπως οί Ινδιάνοι τής Βο-ρείου 'Αμερικής άφηγούνται τηνιστορία και τις παραδόσεις τουλαού τους. Καθισμένοι σέ κύκλογύρω άπό τόν γέρο φύλαρχο μιάομάδα άπό νέους τεντώνουν τ' αύ-

Απεσταλμένοι φέρνουν διάφορα δώρα άπό κατακτη-μένες περιοχές στους Ινκα κυριάρχους στο Κούζκο.Ανάμεσα στα δώρα διακρίνονται πλούσια υφαντά άπότήν κοιλάδα Βάλλε, κεραμικά αγγεία άπό τό Τσαν-κά και χρυσά δοχεία για κρασί ή νερό άπό τό βασί-λειο του Χιμόρ. Ευγενής τιτλούχος παραλαμβάνει τάδώρα στ' όνομα του Ινκα. Κάθε προσφορά αναφέρεταιπροσεκτικά άπό τόν quipucamayoc (κιπουκαμαγιόκ),τόν Ινκα γραφέα ή τόν φύλακα του Κιπού πού συχνάαναφέρεται σάν βασιλικός ακόλουθος.

τιά τους γιά νά ακούσουν καλά τήνεξιστόρηση του άρχηγού τής φυ-λής.

Ενα παρόμοιο γεγονός αντιμε-τωπίζουμε όταν μελετάμε τόν πολι-τισμό των Ινδών. Στις Ινδίες παράτήν φιλολογική παράδοση πού βλέ-πουμε νά παρουσιάζεται με τις Βέ-δες δέν βρίσκουμε ίχνη τέτοια πούνά μας κατατοπίζουν γύρω άπό κά-ποια, έστω καί μικρή εξέλιξη τήςγραφής. Τό παράδοξο τουτο γεγο-νός εξηγείται άπό τό ότι ή Βεδικήφιλολογία ακολούθησε τήν προ-φορική μορφή· οί Ινδοί Σοφοί θεώ-ρησαν τήν γραπτή φιλολογία πε-ριττή καί υποδεέστερη. Ετσι βλέ-πουμε τά μεγάλα ινδικά φιλολογι-κά έπη, νά διασώζονται βάσει μιας

μηχανικής απομνημόνευσης, πουμεταφέρεται ατόφια, άπό γενιά σέγενιά. Ιδιαίτερα ότι άφορούσε τάιερά κείμενα έπρεπε νά διατηρηθείπροφορικά. Ετσι αυτά μεταβιβά-ζονταν προφορικά άπό γενιά σέ γε-νιά επί αιώνες. Στήν Μπεναρές,καθώς καί στις νότιες περιοχέςτής Ινδίας, οί διδάσκαλοι, ακόμακαι σήμερα, υποχρεώνουν τους μα-θητές τους νά απομνημονεύουν ολό-κληρα χωρία άπό τά ιερά κείμενα,πού μπορεί νά είναι πολύ εκτετα-μένα ή νά περιλαμβάνουν ακόμαμιά ολόκληρη Βέδα, όπως ακρι-βώς έκαναν οί προγονοί τους πρινάπό τρεις χιλιάδες χρόνια.

Σχετικά όμως μέ τους Ινκας, τόπρόβλημα, δέν είναι τόσο απλό,

41

Page 44: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Διοικητικός υπάλληλος Ινκα καιquipucamayoc. Ο τιτλουχος δίνειοδηγίες και ό «γραφέας» γράφει τιςεντολές του είδικού επί των τρο-φών. Τά σπίτια μπρος και πίσωείναι αποθήκες τροφίμων.

γιατί όπως γνωρίζουμε δέν παρου-σιάστηκε σ' αυτούς κανένα ίχνοςπροφορικής παράδοσης. Διάφοροισυγγραφείς Ισπανοί, πού μελέτη-σαν και ασχολήθηκαν μέ τους Ιν-κας, από την εποχή ακόμα τηςΙσπανικής κατάκτησης δέν αναφέ-ρουν τίποτα τό σχετικό μέ τό θέμααυτό. Παρ' όλα αυτά όμως οί Πε-ρουβιανοί Ινκας τήν εποχή πούρ-θαν σ' επαφή μέ τους Ισπανούςδιέθεταν μιά πολύ προχωρημένηγνώση της αρχαίας τους ιστορίαςκαι των παραδόσεων του λαου τους.Τό τελευταίο τούτο αποδεικνύεταιαπό τό ότι οι Ισπανοί χρονικογρά-φοι και ιστορικοί, καθώς και όΧουαμάν Πόμα Αγιάλα (HumanPoma Ajala) παρέχουν στά έργατους τόσες πληροφορίες σχετικάμέ τους άρχοντες τών Ινκας, τιςκοινωνικές συνθήκες και τους νό-μους πούχαν θεσπίσει, γνώσειςπού ασφαλώς οί ιστορικοί δένείχαν γράψει από μόνοι τους. Καιόλες αυτές οί πληροφορίες ήτανσωστές και ακριβείς. Από ποιαπηγή λοιπόν είχαν αντλήσει τιςγνώσεις τους οί αρχαίοι περουβια-νοί ώστε νά τις μεταδώσουν; Μή-πως υπήρχε κάποια άλλη παράδο-

42

ση, εκτός της προφορικής πού δια-τηρούσε τήν ιστορία της φυλής καιτήν μνήμη τών γεγονότων;

Ετσι φτάνουμε στό Quipu (προ-φέρεται Κιπού), πού προστιθέμενοστην ίδια ομάδα τών περίεργων υλι-κών γραφής τών φυλών τής αμερι-κανικής ηπείρου, αποτελεί μέροςμιας ιδιόμορφης εξέλιξης. Τό quipuαποτελείται από ενα οριζόντιοσχοινί, από τό όποιο κρέμονταικάθετα διάφορα άλλα σχοινιά, δια-φορετικού χρώματος, στά οποίαυπάρχουν διάφοροι κόμποι. Απότά σχοινιά αυτά πού κρέμονταιπρος τά κάτω, σάν κρόσια, δένον-ται άλλα σχοινιά δευτερεύονταπού έχουν και αυτά κόμπους. Τόχρώμα όπως και οί κόμποι παίζουντόν ρόλο τους ασφαλώς. Ετσι οίλευκές ταινίες σημαίνουν αργυρόή ειρήνη, οί κόκκινες, στρατιώτεςή πόλεμο, οί κίτρινες χρυσό κ.λπ.Οί διάφοροι συνδυασμοί τών χρω-μάτων, τών σχοινιών, τών κόμπωνκατέληξαν στό τέλος σ' ένα ίδιαί-τερα πολύπλοκο σύστημα υπολο-γισμών και αναφοράς.

Υποστηρίχτηκε ότι ή λέξη quipuανήκει στην Περουβιανή διάλεκτοκαι παράγεται από τήν λέξη Quipuπού σημαίνει κόμπος. Κατ' άλλους,ή απλή ετυμολογία τής λέξης Quipuδείχνει ότι οί κόμποι και τά σχοι-νιά είχαν κάποια ιδιαίτερη σημα-σία όπως αυτή του ημερολογίου.Στήν Περουβιανή διάλεκτο υπάρ-χει ό γλωσσικός όρος Quilca ήQuila πού σημαίνει «μήνας». Καιστό σημείο αυτό παρουσιάζονταισοβαρότατες αντιθέσεις. Πρέπει νάαναφέρω προτού συνεχίσω ότι ήταντόσο δύσκολη ή κατανόηση τώνquipu ώστε σέ κάθε χωριό, σύμ-φωνα μέ τις αναφορές, ισπανώνχρονογράφων, υπήρχε οπωσδήπο-τε και ένας γνώστης του συστήμα-τος τών quipu πού λεγόταν quipu-camayoc. Αυτός «διάβαζε» κι έγρα-φε ό,τι ήταν απαραίτητο. Και εδώή πρώτη αντίθεση. Ο HuamanPoma ονομάζει αυτούς τους ειδι-κούς τών quipu, «Quilcacamayoc»ή «Quila Huata Quipoc», πού στάΠερουβιάνικα σημαίνει: «αυτοί πούκρατούν τόν λογαριασμό τών σελη-νιακών ετών». Quila Huata είναι«τό σεληνιακό έτος» και Quipocείναι μία μετοχή πού παράγεταιαπό ενα ρήμα του οποίου τό απα-ρέμφατο έπρεπε νά είναι Quipuyή Quipuna. Από τήν λέξη αυτή,Quipoc παράγεται και τό ουσιαστι-κό quipu. Αλλοι υποστήριξαν τήνάποψη ότι τά quipu πιθανό ήταννά χρησιμοποιούνταν σάν ημερο-

λόγια πού έδειχναν τό ηλιακό έτος,τήν διάρκεια τών συνοδικών περι-στροφών τής Αφροδίτης, πράγμαπού μόνο οί Μάγοι τής φυλής τόέγνώριζαν, καθώς επίσης και τήνδιάρκεια τής συνοδικής περιστρο-φής του Ερμή.

Αν επέμεινα στό σημείο τήςετυμολογίας του quipu είναι γιάνά τονίσω τήν ασάφεια και αβε-βαιότητα όλων τών υποθέσεων.

Πολλές φορές τά πλευρικά σχοι-νιά πού κρέμονται από τό κυρίωςκορδόνι, σάν κρόσσια, είναι διευ-θετημένα σέ ομάδες πού φέρουν τόνίδιο αριθμό από κόμπους. Από τάπλευρικά αυτά σχοινιά ξεκινάνεπολλές φορές άλλα δημιουργώνταςενα πολύπλοκο σύστημα υπολογι-σμού: Κόμποι υπάρχουν πολλοί καιγίνονται μόνο στά πλευρικά σχοι-νιά. Υπάρχουν ό απλός κόμπος,αυτός πού επιτυγχάνουμε όταν πε-ράσουμε τήν ταινία δύο, τρεις, τέσ-σερις ή και πέντε φορές άπό τήνθηλειά του α π λ ο ύ κόμπου, ό μα-κρύς ό κόμπος, και ό «φλαμανδι-κός κόμπος». Τώρα ανάλογα μέ τήνθέση πούχε ό κάθε ένας άπό αυτούςκαι ανάλογα μέ τόν τύπο τους, ύπο-δηλούσε και μία αριθμητική αξία.Ο «φλαμανδικός» παριστά τους α-ριθμούς ένα, δέκα και εκατό. Ο μα-κρύς κόμπος δέκα ή εκατό και όαπλός κόμπος δέκα, εκατό, χίλιακαι δέκα χιλιάδες. Δηλαδή σ' εναquipu, οί κόμποι τής κάτω σειράςχρησίμευαν σάν μονάδες, οί τήςεπόμενης σειράς σάν δεκάδες, οίάλλοι σάν εκατοντάδες και οί κόμ-ποι τής τελευταίας σειράς σάν χι-λιάδες.

Τά quipu ήταν απαραίτητα στήνεκτεταμένη αυτοκρατορία τών Ιν-κας, γιατί σύμφωνα μέ τήν γνώμηπού κυριαρχεί σχετικά μέ τόν προ-ορισμό τους, αυτά ήταν απλά μνη-μόνια αριθμητικής και δέν παρί-σταναν λέξεις. Από ό,τι γνωρίζου-με, ποικίλλες ήταν οί χρήσεις τώνquipu αλλά όλες μας παρέχουνστατιστικές πληροφορίες σχετικάμέ τό κράτος των Ινκας. Ηταν δυ-νατό νά αναφέρονται σέ κάποιαιδιαίτερη επαρχία, όπου κάποιοςδασμός είχε εισπραχθεί, ποίοι άν-θρωποι κατέβαλαν τόν δασμό αυτό,ποίοι άνθρωποι δέν πλήρωσαν, τιείδους δασμός ήταν αυτός (όπωςπ.χ. κατοικίδια ζώα, αγροτικά προϊ-όντα, πατάτες, αραβόσιτος κ.α.,υφάσματα, πολύτιμα μέταλλα κ.λπ.)

Μέ τά quipu παρέχονταν πληρο-φορίες δημογραφικές, μέ εντυπω-σιακά αποτελέσματα, τόσο του πλή-θους όσο και τής ακρίβειας τών

Page 45: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Η σκηνή του στραγγαλισμού του Ινκα αυτοκράτοραΑταχουάλπα που είχε την κακή έμπνευση να εμπι-στευτεί τα λόγια του «νόθου» Πιζάρρο. Ο τελευ-ταίος διέταξε τον Αταχουάλπα να του γεμίσει έναδωμάτιο 5X7 μέτρα με χρυσά κοσμήματα και

άγγεία και κατόπιν θα τον άφηνε ελεύθερο. Οταν τοδωμάτιο γέμισε ο Πιζάρρο διέταξε να τον στραγγα-λίσουν (το τραγικό είναι ότι όλα αυτά τα «αγνά»γινόντουσαν στο όνομα του Χριστού).

πληθυσμών πού αναφέρονται σ' αυ-τά. Οί διοικητές των επαρχιώνκρατούσαν λεπτομερή βιβλία γεν-νήσεων και θανάτων, μεγάλης ακρι-βείας, τέτοιας πού δέν θα ήταν υπερ-βολικό εάν λέγαμε ότι ό ανώτατοςάρχοντας Ινκα, οποιαδήποτε στι-γμή μπορούσε νά πληροφορηθείτον αριθμό των υπηκόων του, τόνοπλισμό, τους και κάθε είδους σχε-τική πληροφορία.

Υπάλληλοι τής κεντρικής Διοί-κησης του Κράτους διέτρεχαν συ-χνά τις διάφορες επαρχίες γιά νάμελετήσουν τήν φύση του εδάφους,τήν γονιμότητα του καθώς και τάπροϊόντα του. Ετσι ή κυβέρνησηήταν σέ θέση νά προσδιορίζει τόσύνολο των απαιτουμένων υλώνκαι τό είδος της εργασίας πού μπο-ρουσε νά απαιτήσει από τήν επαρ-χία σέ περίπτωση εκτέλεσης ορι-σμένων έργων.

Η υπόθεση όμως αυτή σχετικάμέ τήν χρήση και τόν προορισμό

τών quipu μόνο σάν μνημόνια όπωσδήποτε ανασκευάζεται. Και τουτογιά τόν απλούστατο λόγο ότι πολύλίγα quipu υπάρχουν στά χέρια μαςκαι αυτά πού έχουμε βρέθηκαν μέ-σα σέ τάφους, πλάι σέ νεκρούς.Οσα δέ βρέθηκαν δέν διατηρήθη-καν στην αρχική τους κατάσταση.Τά βρίσκουμε αλλοιωμένα μέσα σέαρχαίους τάφους και δέν αποτελούνοπωσδήποτε παρά μόνο μία κατη-γορία ανάμεσα σέ τόσες άλλες.

Τό συμπέρασμα αυτό έξάγεταιάπό τήν σκέψη ότι τά quipu χρη-σιμοποιήθηκαν σέ διάφορους σκο-πούς και κατά συνέπεια ήταν κατα-σκευασμένα διαφορετικά. Μερικάδέ άπό αυτά ήταν τόσο περίπλοκακατασκευασμένα ώστε μόνο μυη-μένοι στην ανάγνωση τών quipuθά μπορούσαν νά τά διαβάσουν.Πολλοί χρονικογράφοι μας δίνουντήν βεβαίωση ότι μεταξύ τών δια-φόρων ειδών quipu πού χρησιμο-ποιούνταν στην αυτοκρατορία τών

Ινκας υπήρχαν τέτοια πού είχανχαρακτήρα διηγηματικό. Οί χρο-νικογράφοι αυτοί, όπως ό ΑκόσταΚαμπέλλο ντέ Μπαλμπόα (AcostaCabello de Balboa), Κόμπο (Cobo),Μόρνα (Morna), Καλάντσα (Ca-lancha), πολλές φορές στά έργατους τονίζουν ότι οί Ινδιάνοι Ιν-κας πού κατείχαν καλά τήν γνώσητου συστήματος quipu μπορούσαννά δίνουν πληροφορίες πάνω σέποικίλα θέματα. Ο Ινδιάνος χρο-νικογράφος Human Poma δέν μαςπαρέχει πολλές λεπτομέρειες σχε-τικά μέ τά quipu, αλλά υπογραμμί-ζει ότι μέ αυτά καταχώριζαν τέτοιεςγνώσεις, ώστε του έδιναν τήν εντύ-πωση ότι αποτελούν μιά αληθινήγραφή. «Μέ τά quipu έκυβερνου-σαν ολόκληρη τήν αυτοκρατορία»μας βεβαιώνει.

Καί φτάνουμε στους Ινκας «γρα-φείς», αυτούς πού έγραφαν τις ανα-φορές όλης της αυτοκρατορίας.Αναγνωρίζουμε κι' εδώ χαρακτη-

43

Page 46: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Διοικητικός υπάλληλος Ινκα καιquipucamayoc. Ο τιτλούχος δίνειοδηγίες και ό «γραφέας» γράφει τίςεντολές του ειδικού έπι των τρο-φών. Τα σπίτια μπρος και πίσωείναι αποθήκες τροφίμων.

ριστικά πού συναντάμε και σ' άλ-λες αρχαίες κοινωνίες, Τήν διατή-ρηση τής παράδοσης γύρω απότήν γραφή, τήν κάλυψη του δλουθέματος άπό κάποια μυστικότητα,πού οδηγούσε στην αδυναμία τωνπολλών νά καταπιαστούν με το θέ-μα «γραφή» και τήν ύπαρξη ιερα-τείου πού διατηρούσε τήν παρά-δοση και είχε δημιουργήσει μιάανώτερη κάστα, των πεπαιδευμέ-νων. Τά άτομα αυτά στην κοινωνίατων Ινκα ήταν οί Quipucamayoc(κιπουκαμαγιόκ) και οί Amautas(άμάουτας), δηλαδή οί γραφείς καιοί Σοφοί.

Οί Quipucamayoc μπορούν νά χα-ρακτηριστούν σάν κρατικοί υπάλ-ληλοι επιφορτισμένοι νά διατηρούντά quipu, έγνώριζαν νά διαβάζουντά αντικείμενα αυτά και νά διατη-ρούν τήν μυστικότητα του επαγ-γέλματος. Ο Huaman Poma μαςπληροφορεί ότι ή αυτοκρατορίαΙνκα, χρησιμοποιούσε, πολλούς,διαφόρων ειδών υπαλλήλους, οίόποιοι απασχολούσαν πλήθος άπόγραμματείς, γραφείς και ταμίες,κατά τήν διάρκεια τών ποικίλλωνεργασιών τους. Και όλοι αύτοίχρησιμοποιούσαν τά quipu μέ τά

44

οποία κρατούσαν λογαριασμό γιάένα πλήθος πραγμάτων.

Ισπανοί χρονικογράφοι, όπωςό Μπλάς Βαλέρα (Bias Valera)ό Cabello de Balboa και ό ΧουάνΟλίβα (Huan Oliva) μας αναφέ-ρουν ρητά ότι πολλές άπό τίςιστορικές πληροφορίες πού ανα-φέρουν τίς άντλησαν άπό τουςquipucamayoc. Πρέπει νά τονίσου-με ότι ή γνώση της γραφής με τόquipu ήταν τελείως μυστική και τάπρόσωπα πού δεν ήταν ειδικευμέναδέν είχαν τό δικαίωμα νά τήν χρη-σιμοποιούν, άπό φόβο μήπως κά-νουν κακή χρήση της γραφής αυ-τής. Από τήν τέτοια νοοτροπία ξε-κινά τό φαινόμενο της απόκρυψηςτών quipu τής μεγάλης αυτοκρατο-ρίας, κατά τήν διάρκεια τής Ισπα-νικής εισβολής. Φοβόντουσαν, πό-σο δίκαια άλλωστε, μήπως πέσουνσε ανάξια χέρια. Φαίνεται, ότι ορι-σμένοι συγγραφείς, έχαιραν κά-ποιας εμπιστοσύνης εκ μέρους τώνΙνδιάνων και έτσι κατώρθωσαν μέτήν βοήθεια τών quipucamayoc νάπάρουν πληροφορίες σχετικές μέτήν ιστορία τής φυλής, γιά τουςμονάρχες της και τά μεγάλα ι-στορικά γεγονότα. Κάποιος μάλι-στα ιστορικός ισχυρίζεται ότι όλοιοί νόμοι πού αποδίδονται στονΙνκα Τουπάκ Ζουπάνκι (Tupac

Zupanqui) και οί όποιοι έχουνφτάσει ώς έμας άπό τόν HuamanPoma, είχαν αντιγραφεί σ' έναενιαίο κώδικα και προηγουμένωςείχαν καταγραφεί σέ quipu. Σέ κά-ποιο χειρόγραφο πού χρονολογεί-ται άπό τήν εποχή τής ισπανικήςκατάκτησης, υπάρχει μία διακήρυ-ζη πού ρητά αναφέρει ότι τό συμ-βούλιο τών δώδεκα μελών (αυτο-

κρατορικό συμβούλιο τού εκάστοτεΙνκα Μονάρχη) «δέν μπορούσε

νά ανακοινώσει καμμία απόφασητου, πού νά ήταν αυθαίρετη, καιόφειλε νά βασίζεται στους νόμουςτους οποίους κατείχε και τών ο-ποίων τήν γνώση κατείχε μέσωμερικών σημείων πού περιέχοντανστά quipu». Τά δέ quipu παρείχανστο συμβούλιο όλες τις κατηγο-ρίες τών ποινών γιά τό εκάστοτεέγκλημα. Στήν συνέχεια του εγγρά-φου αναφέρεται ή αξία πού κατεί-χαν τά quipu, ότι ή ερμηνεία τουςήταν αληθινή επιστήμη, και απαι-τούσε σπουδές. «Γιά νά γνωρίζουντι έλεγαν οί νόμοι εκλέγονταν δύοΙνδιάνοι, πού δέν εγκατέλειπανποτέ τά quipu και συνεχώς τά μελε-τούσαν. Εξηγούσαν τήν σημασίακάθε πράγματος και οί μελέτες αύ-του του είδους ήταν συνεχείς. Ηγνώση αυτών τών θεμάτων ήτανδυνατό νά μεταδίδεται άπό γενεάσέ γενεά, γιατί διάλεγαν πολύ νέααγόρια γιά νά τους μάθουν τήνεπιστήμη όλων αυτών τών πραγμά-των».

Οί quipucamayoc κατά τόν συγ-γραφέα Cobo ήταν «ιστοριογρά-φοι, γραμματείς και λογιστές». Ώςεκ τούτου, αυτά πού έλεγαν είχανμεγάλη βαρύτητα, γιατί ή εκπαί-δευση τους αυτή, ή σχετική μέ τήνερμηνεία του περίεργου αυτού τρό-που γραφής ήταν επίπονη και μεγά-λης διάρκειας.Γιά τόν ίδιο λόγο εί-χε ειδικευτεί ή κατάσταση και λόγοισκοπιμότητας και λόγω φύσεωςαυτού του ίδιου του γραφικού μέ-σου, του quipu. Οχι μόνο αυτοίπού είχαν ειδικευτεί ειδικά γιάτήν ερμηνεία τους, αγνοούσαν τάπάντα γύρω άπό τό θέμα αλλά και

Συλλογή κόμπων που χρησιμοποιούνται στά quipu.Η ποικιλία αυτή εξυπηρετούσε μιά ολόκληρη αυτο-κρατορία.

Page 47: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

μεταξύ τους οί quipucamayoc δενμπορούσαν να «διαβάσουν» με άνε-ση τις σημειώσεις και τις ειδικέςκαταχωρήσεις πούχε κάποιος άλ-στό quipu του. Μέ ταχύτητα μπο-ρούσαν νά διαβάζουν μόνο τά προ-σωπικά τους quipu. Υπήρχαν quipuπού διέφεραν μεταξύ τους λόγω τωνδιαφορετικών θεμάτων στά οποίααναφέρονταν, όπως π.χ. οί φόροι,οί σοδειές, οί τελετές και τά θέμα-τα πολέμου και ειρήνης. Σ' αυτούςπού διάλεγαν οί quipucamayoc, γιάνά συνεχίσουν τό λειτούργημα τουςεξηγούσαν, όλα τά παλιά γεγονόταπού περιλαμβάνονταν στά παλιάquipu, όπως κι' εκείνα πού είχανπροσθέσει στά νέα. και μέ τόν τρό-πο αυτό μπορούσαν κάθε στιγμήνά κάνουν απολογισμό των γεγο-νότων πούχαν συμβεί στή χώραάπό τήν αρχή της κυβέρνησης τωνΙνκας.

Συμπληρωματικά, πρέπει νά προσ-θέσω ότι τά quipu δέν χρειαζότανμόνο ό quipucamayoc γιά νά τάδιαβάσει. Ηταν απαραίτητο ό γρα-φέας νά γνώριζε όλα τά γεγονόταπού αναφέρονταν στό quipu, γεγο-νότα πού τά παρουσίαζε μέ λόγια.Δηλαδή τό quipu τόν βοηθούσε όσοάφορα ημερομηνίες, αριθμούς κ.λπ.Τά υπόλοιπα τά συμπλήρωνε ό ίδιοςΑλλά αυτόματα γεννιέται τό ερώ-τημα: άπό που τά έγνώριζε αυτός;άπό άλλα quipu αφηγηματικού χα-ρακτήρα; πολύ πιθανό.

Φυσικά θά υπήρχε τεράστιος α-ριθμός άπό quipu στην απέραντηαυτοκρατορία, των γιων του ΗλιουΚαι κάπου θαπρεπε νά υπήρχανσυγκεντρωμένα ώστε νά είναι εύ-κολο νά χρησιμοποιηθούν. «Τάquipu, ιδιαίτερα αυτά πού περιεί-χαν τους νόμους και τους κανονι-σμούς, φυλάγονταν σέ τόπους προ-ορισμένους ειδικά γι' αυτή τήνχρήση, τόπους πού συγκρίνονταιμέ τις δικές μας βιβλιοθήκες. Τά ·κρεμούσαν εκεί, σέ μακρές σειρέςκαι κατά ορισμένη τάξη, γιά νάμπορούν νά βρίσκονται γρήγοραάπό τους γραμματείς, όταν, αυτοίτά χρειαζόντουσαν γιά νά τά δια-βάσουν μπροστά στους ανώτερους,υπαλλήλους και τους δικαστές».

Πλήθος ιστορικών και ερευνη-τών έχουν ασχοληθεί μέ τήν συ-ναρπαστική έρευνα σχετικά μέ τάquipu. Kαι οί γνώμες διχάζονταισέ ενα σοβαρό θέμα. Τά quipu εί-χαν διηγηματικό χαρακτήρα ή ήχρήση τους περιορίστηκε στηναριθμητική μνημόνευση γεγονότωνκαι αριθμών; Αν μπορούσαμε νάδώσουμε μιά συγκεκριμένη απάν-

τηση στό ερώτημα, αυτό, θά γνω-ρίζαμε ταυτόχρονα αν οί Ινκας,ό θαυμάσιος αυτός πολιτισμός πούάνθισε στή νότια Αμερική καιέβαλε τήν σφραγίδα του σέ όλητήν κατοπινή εξέλιξη τής περιο-χής, αν παρουσίασαν φιλολογικάέργα ή αν είχαν αυτό πού σήμερααποκαλούμε «κουλτούρα».

Πολλοί ισχυρίζονται, ότι τάquipu ήταν απλά μνημόνια πού πε-ριείχαν στατιστικές πληροφορίεςκαι μόνο. Ενα είναι πάντως τό γε-γονός πού πρέπει νά προσέξουμε.Οτι δέν μπορούμε νά αποκλείσου-με τήν υπόθεση ότι είχαν και διη-γηματικό χαρακτήρα.

Μιά άπό τις πιό περίεργες θεω-ρίες, πού διατυπώθηκαν γιά τά πε-ρουβιανά quipu ήταν αυτή τουΕ. Νόρντενσκιολντ (Ε. Nordens-kiold), τό 1925. Τά μέχρι τώρα ευ-ρήματα των quipu πούχουμε στάχέρια μας τά ανακαλύψαμε μέσασέ τάφους και πουθενά άλλού. Στόσημείο αυτό παρεμβαίνει ό Ε. Nor-denskiold και λέει ότι έφ' όσονβρέθηκαν σέ τάφους δέν είναι δυ-νατό αυτά πού έφτασαν ώς έμαςνά είναι στατιστικού περιεχομένου,ή νά αναφέρονται σέ γενικότερεςπληροφορίες σχετικά μέ τόν πλη-θυσμό ή τις διάφορες άλλες πρα-κτικές ανάγκες. Κατά τήν άποψητου μέσα στους τάφους, μαζί μέτόν νεκρό σέ καμμία περίπτωσηδέν θά τοποθετούσαν μνημόνιο γιάζωντανούς ανθρώπους. Γιατί, κατάτήν παράδοση των Ινκας, θάτανέγκλημα νά τοποθετηθούν στουςτάφους πληροφορίες τής κατηγο-ρίας αυτής, γιά τόν λόγο ότι τούτοθά ισοδυναμούσε μέ τόν ενταφια-σμό αυτών τών ίδιων των ζωντα-νών. Κατά τή γνώμη λοιπόν τουΕ. Nordenskiold τά quipu πού βρέ-θηκαν στους τάφους περιείχαν α-στρονομικούς αριθμούς μαγικούχαρακτήρα, και είχαν τοποθετηθείέκεί αποκλειστικά γιά λόγους δει-σιδαιμονίας. Θά αποτελούσαν, κα-τά κάποιο τρόπο ενα «αίνιγμα»(μπελά) γιά τά πνεύματα. «Ο νε-κρός έλάβαινε ενα quipu γιά νάτόν απασχολεί και γιά νά τόν έμπο-

Ο Περουβιανός Mariano Quisheχρησιμοποιώντας μιά πανάρχαιη μέ-θοδο «γράφει» σ' ένα quipu (κι-πού).

δίζει ίσως μέσω τών μαγικών αρι-θμών νά βγει άπό τόν τάφο του».

Η θεωρία αυτή είναι εξαιρετικάενδιαφέρουσα, αλλά δέν λύνει τόπρόβλημα, απλώς του δίνει άλλημιά πιθανή εξήγηση. Οπως, έξ άλ-λου τονίζει και ό ίδιος, κανείς ιστο-ρικός πού αναφέρθηκε στά quipuδέν έδοσε μία οριστική απάντησηστό πρόβλημα αυτό, ουτε ακόμακαι ό Λ. Λόκε (L. Looke) πούγρα-ψε ολόκληρη πραγματεία σχετικάμέ τά περουβιανά quipu. Μέ αφε-τηρία λοιπόν τήν σκέψη του Ε. Nordenskiold πρέπει νά αναρωτηθούμεκάτι πολύ απλό, αν λάβουμε βέ-βαια ύπ' όψη μας και τις αναφορέςδιαφόρων χρονικογράφων όπως όCobo, ό Μοντεσίνος (Montesinos)κ.λπ. Κατά τους συγγραφείς αυτούς,τά έθιμα του θανάτου, τά επική-δεια έθιμα μπορεί νά παρουσίαζανκάποιες διαφορές στις λεπτομέρειεςάπό επαρχία σ' επαρχία αλλά είχανενα κοινό σημείο: οί νεκροί εντα-φιάζονταν μέ τά καλύτερα τουςρούχα και μέ τά ακριβότερα τουςκοσμήματα. «Τους εφοδίαζαν επί-σης μέ τά όπλα πού'χαν χρησιμο-ποιήσει κατά τόν πόλεμο, ή μέτά εργαλεία πούχαν χρησιμοποιή-σει στην άξάσκηση του επαγγέλ-ματος τους κατά τήν διάρκεια τήςζωής τους. Ετσι, κοντά σ' ενα ψαράέβαζαν τά δίχτυα του κ.ο.κ.».

Συνέχεια στη σελ. 63

45

Page 48: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

επίσκεψηαπο

τ άστρα

ΓΙΏΡΓΟΣ Ν. ΜΠΑΛΑΝΟΣ

Φαντασία ή πραγματικότητα; Τι ήταν τελικά ή τρο-μερή έκρηξη της Σιβηρίας; Ποιο μυστικό κρύβεταιστον Τουνγκούζ; Σύγκρουση ϋλης με άντιύλη ή έκρη-ξη ενός εξωγήινου διαστημόπλοιου; Ίσως νά μηνμάθουμε ποτέ.

Κούλικ : Αραγε έκανε διαδήλωσηή εμπορική ένωση κατ' αυτή τηνμεριά ή έπεσε μετεωρίτης;

Στήν περιπλάνηση της ή Γημέσα στους δρόμους τουαπείρου δέχεται, πολλούς πε

ρίεργους επισκέπτες. 'Αλλοι άπόαυτούς έρχονται και φεύγουν. Αλ-λοι; μένουν μόνιμα πάνω της. Ολοιτους όμως είναι τυλιγμένοι στο μυ-στήριο της παντοτινής νύχτας τουΣύμπαντος.

Ενας τέτοιος παράξενος επισκέ-πτης έφτασε στον πλανήτη μας στις30 Ιουνίου 1908. Αφησε την εντυ-πωσιακή σφραγίδα του ερχομού τουστή Ρωσική γη, αλλά άπό τόν ίδιοδεν έμεινε κανένα ιχνος. Ηλθε σάφάντασμα, πού ή φύση του, ό σκο-πός του και το τέλος του είναι με-γάλα ερωτηματικά και οι απαντή-σεις μόνον εικασίες.

Η περίπτωση του Μετεωρίτητου Τουνγκούσκα είναι μια διάσημηπλέον υπόθεση και απασχολεί τήνανθρωπότητα έπί τρία τέταρτατου αιώνα. Ο π ω ς σε κάθε αίνιγμα,έτσι κι έδώ, έχουμε δυο πλευρέςστο πρόβλημα. Η πρώτη καλύπτειτα γεγονότα και ή δεύτερη τις υπο-θέσεις πού προσπαθούν νά τά εξη-γήσουν. Συνήθως, όσο λιγώτερα εί-ναι τά γεγονότα, τόσο περισσότε-ρες είναι οι υποθέσεις. Στήν περί-

4 6

πτώση του Μετεωρίτη του Τουν-γκούσκα είναι δύσκολο νά καθορίσου-με αν υπερισχύουν τά γεγονότα ήοί υποθέσεις, γιατί συνεχώς νεώ-τερα στοιχεία έρχονται στο φως.

Είμαστε στήν κεντρική Σιβηρίασέ γεωγραφικό μήκος 100 μοίρες Α.Ε δ ώ ρέει ό μεγάλος ποταμός Γενι-σέϊ και ανάμεσα στους παραποτά-μους του Ποντκαμένναγια Τουν-γκούσκα και Τσούνα υπάρχει ό Γιου-νόγια Μπολότο ή Νότιος Βάλτος.Στήν περιοχή του βάλτου αυτού,800 χλμ. Β. της λίμνης Βαϊκάλης,έφτασε στις 7 το πρωΐ της 30ήςΙουνίου 1908 ό μυστηριώδης επι-σκέπτης άπό τ' άστρα.

Ηταν μιά συνηθισμένη μέρα.Στήν πολύ αραιοκατοικημένη περιο-χή ένα κοπάδι μερικών εκατοντά-δων ταράνδων έβοσκε ήσυχα. Ο βο-σκός τους είχε σταματήσει σ' έναρηχό πηγάδι για νά γεμίσει το ασκίτου μέ νερό. Μιά άπρόσεχτη κίνησηκαι το ασκί έπεσε στο πηγάδι. Οβοσκός κατέβηκε νά το πάρει. Σέμιά συστάδα δέντρων ένας ξυλοκό-πος ξεκουραζόταν μαζί μέ τους δυογιους του. Στό ποτάμι ένας ψαράςσταμάτησε γιά λίγο νά μαζεύει τάδίχτυα του, γιά νά χαιρετήσει ένα

φίλο πού καθόταν κάτω άπό μιάπροεξοχή της απέναντι όχθης. Κά-που 40 μίλια μακρύτερα δυο αγρό-τες, οί Σεμένωφ και Κοσολόπυ,άσχολούνταν αμέριμνοι μέ τή δου-λειά τους . . .

...όταν όλος ό κόσμος γύρω πνί-γηκε άπό μιά τρομερή λάμψη καιμιά σειρά άπό απίστευτες βροντές.

Οταν ό βοσκός πρόβαλε άπό τοπηγάδι, άντίκρυσε μιά εικόνα βιβλι-κής καταστροφής. Το κοπάδι τωνταράνδων, ό ψαράς και οί τρεις ξυ-λοκόπου είχαν εξαφανιστεί και μό-νον εκείνος πού καθόταν προφυλα-γμένος κάτω άπό τήν προεξοχή τηςόχθης ζούσε ακόμα.

'Η τρομερή θερμότητα έκαψε τοπουκάμισο στήν πλάτη του Σεμέ-νωφ 40 μίλια πιο πέρα και ελυωσετό ασημένιο σαμοβάρι του Κοσο-λόπυ.

Οί πρώτες περιγραφές του τρομα-κτικού συμβάντος έφτασαν στον εξωκόσμο άπό τους μηχανικούς τουΥπερ-Σιβηρικού Σιδηρόδρομου, ε-κατοντάδες χιλιόμετρα μακρύτερα.Πολλές εκατοντάδες άλλες μαρτυ-ρίες άπό διάφορα σημεία προστέ-θηκαν αργότερα στις δικές τους.

Κάτι φλογερό και πιο φωτεινό

Page 49: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

άπό τον ήλιο είχε φανεί να έρχεταιάπό το νότιο ορίζοντα μέ κατεύθυν-ση προς το βορρά. Αμέσως μετάμιά στήλη φωτιάς, ορατή σέ από-σταση πολλών εκατοντάδων χιλιο-μέτρων, ακολουθούμενη άπό ένα πυ-κνό μαύρο σύννεφο τινάχτηκε στονουρανό, Ε ν α γιγαντιαίο, απειλητι-κό μανιτάρι υψώθηκε σέ ύψος 80 χι-λιομέτρων πάνω άπό τή Σιβηρικήτάιγκα. Λίγο αργότερα έφτανε όήχος. Μιά γρήγορη σειρά. άπό απί-στευτης έντασης βροντές ακούστη-κε σέ απόσταση πάνω άπό 1.500 χι-λιόμετρα άπό το κέντρο της έκρη-ξης. Χαρακτηριστικά, στο χωριόΚάους και σέ απόσταση μεγαλύτερητων 800 χιλιομέτρων ό μηχανοδη-γός μιας αμαξοστοιχίας σταμάτησετή μηχανή, γιατί νόμισε ότι είχεεκραγεί κάποιο άπό τα φορτωμέναβαγόνια του. Το εκρηκτικό κύμαστην ατμόσφαιρα έκανε δυο φορέςτό γύρο της Γης και το κατέγρα-ψαν οι βαρογράφοι του Λονδίνου.Αντίθετα τό σεισμικό κύμα ήτανασήμαντο για μιά τόσο τρομακτικήέκρηξη.

ΙΙερίεργο φωτεινά κιτρινωπά καιπρασινωπά σύννεφα μέ ασημένιεςανταύγειες φάνηκαν σέ μεγάλο ύψοςκαι έφτασαν ώς τήν Ευρώπη καιτήν Αφρική. Οι νύχτες έγιναν τόσοφωτεινές, πού ακόμα στο Παρίσικαι στο Λονδίνο φωτογραφήθηκανπολίτες πού διάβαζαν εφημερίδεςτή νύχτα χωρίς κανέναν άλλο φωτι-σμό. Στόν Καύκασο αυτό κράτησεεβδομάδες, ενώ στή Μόσχα τρά-βηξαν νυχτερινές φωτογραφίες μέμόνο φωτισμό τήν ανταύγεια τουούρανου. Αν σκεφτεί κανείς τήνευαισθησία των φίλμς της εποχής,ό φωτισμός θα πρέπει νά ήταν πρα-γματικά ισχυρός.

Τι ακριβώς είχε συμβεί; Η πε-ριοχή της καταστροφής ακόμα καισήμερα και ιδιαίτερα στά 1908 δενήταν και τόσο προσιτή. Ως τά 1921δέν είχε γίνει καμμιά προσπάθειαπροσέγγισης στο σημείο της κατα-στροφής. Τή χρονιά αυτή ό ΛεονίντΚουλίκ του Ρώσικου Μετεωρολογι-κού Ινστιτούτου δημοσίευσε τήνπρώτη δήλωση σχετικά μέ τό γεγο-νός και κατάφερε νά τραβήξει τήνπροσοχή της Σοβιετικής Κυβέρνη-σης, πού χρηματοδότησε μιά απο-στολή. Δέν ήταν εύκολη δουλειά.Ο χ ι μόνον ή περιοχή ήταν δυσπρό-σιτη, άλλα ούτε καν υπήρχαν ακρι-βείς πληροφορίες γιά τό πού ήταντό συγκεκριμένο σημείο της κατα-στροφής. Ε τ σ ι ή πρώτη αποστολήτου Κούλικ κατέληξε σέ αποτυχία.Η εντύπωση ότι τό σημείο πού τους

ενδιέφερε ήταν κοντά στην κωμό-πολη του Κάνσκ, αποδείχτηκε λά-θος.

Στό μεταξύ ό αστρονόμος Βοζνε-σένσκυ του αστεροσκοπείου του Ί ρ -κούτσκ είχε συμπεράνει άπό στοι-χεία και μαρτυρίες ότι τό σημείοτης πτώσης του ύποτιθέμενου με-_τεωρίτη θα πρέπει να ήταν κοντάστις πηγές του ΠοντκαμένναγιαΤουνγκούσκα. Αύτη τη φορά ή υπό-θεση αποδείχθηκε σωστή. Αν καιή αποστολή του Κούλικ είχε επι-στρέψει πίσω, ό ίδιος είχε παρα-μείνει στή Σιβηρία με βάση του τόχωριό Βαναβάρα. Τελικά, τό χειμώ-να του 1927 και με ένα μόνο οδηγόανέβηκε τα βουνά Σαχόρμα και άν-τίκρυσε μπροστά του τήν εικόνατης απίστευτης καταστροφής.

Αμέτρητα γιγάντεια δέντρα τηςΣιβηρίας ήταν ξεριζωμένα και ανα-ποδογυρισμένα στο έδαφος ως έκείπού έφτανε τό μάτι του στον ορί-ζοντα. Ο λ α ήταν στραμένα προςτά βορειοδυτικά. Τό σκηνικό ήταντόσο υποβλητικό πού γέμισε τήν ψυ-χή του όδηγού με τό φόβο του ύπερ-φυσικού και αρνήθηκε να προχω-ρήσει πιο πέρα. Υπήρχε άλλωστεστην περιοχή ή παράδοση του ΘεούΟγκντα, πού είχε κατέβει άπό τονουρανό και έκαιγε με αόρατη φω-τιά όσους τολμούσαν νά πλησιάσουνεκεί. Η παράδοση αυτή, πού κυκλο-φορούσε στή φυλή Εβένκι της πε-ριοχής δεν ήταν και πολύ μακρυάάπό τήν πραγματικότητα. Οταν όΚούλικ είδε οτι δέν μπορούσε νάμεταπείσει τον οδηγό, αναγκάστη-κε νά πάρει τό δρόμο της έπιστρο-

φής. Ο Σιβηρικός χειμώνας άλλω-στε δέν ήταν ή ιδεώδης εποχή γιάεξερευνήσεις. Τήν άνοιξη όμως του1928 ο Κούλικ ήταν πάλι πίσω.Αυτή τή φορά μπόρεσε νά φτάσειστα κέντρο τής καταστρεμένης πε-ριοχής. Ο Κούλικ ήταν σίγουροςότι ή καταστροφή είχε προκληθείάπό μετεωρίτη και κρίνοντας άπότό αποτέλεσμα, ό μετεωρίτης θάπρέπει νά ήταν πραγματικά τερά-στιος. Σέ έναν κύκλο μέ ακτίνα 70 μι-λίων τό δάσος ήταν ισοπεδωμένο καινεκρό. Τά δέντρα ήταν χωρίς κλα-διά και φύλλα και καμμένα άπό πά-νω προς τά κάτω. Αυτό ήταν περίερ-γο. Τό πιο περίεργο όμως ήταν ότιπουθενά δέν υπήρχαν ίχνη άπό τόμετεωρίτη.

Ο Κούλικ είχε ήδη ένα αίνιγμαστά χέρια του. Ο χ ι μόνο δέν υπήρ-χε ό τεράστιος κρατήρας πού θάπερίμενε κανείς, αλλά ούτε και τόπαραμικρό μετεωρικό θραύσμα. Ηπεποίθηση ότι ήταν μετεωρίτης όμωςείχε ριζωθεί βαθειά μέσα του. Ε ν αακόμα χαρακτηριστικό της κατα-στροφής ήταν ότι, αν και τά δέν-τρα ήταν πεσμένα σέ ακτίνα δεκά-δων μιλίων, εκείνα πού ήταν στόκέντρο ήταν ακόμα ορθά. Νεκρά, ό-πως και τά άλλα, είχαν σπασμένεςμόνο τις κορφές τους και έστεκανακόμα. Ο Κούλικ χρειάστηκε νάτροποποιήσει κάπως τις απόψεις του.Η έλλειψη κρατήρα και τά όρθιαδέντρα στό κέντρο τον ανάγκασαννά πιστέψει ότι δέν επρόκειτο γιάένα μετεωρίτη, άλλα για «νέφος»μικρών μετεωριτών. Εμενε μόνονά εξηγήσει τήν έλειψη και των μι-

Ενας βάλτος και μερικά άπό τά δέντρα που στέκονται ακόμα, αλλά χωρίςφλοιό και κλαδιά.

47

Page 50: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

κρών κρατήρων του «νέφους». Υπήρ-χαν όμως μερικές ρηχές λακκούβες.Ισως να ήταν κρατήρες, υπέθεσε

ό Κούλικ. Οσο για τα θραύσματαπού έπρεπε νά υπάρχουν, αυτά ήτανίσως θαμμένα 25 μέτρα κάτω άπότο παγωμένο έδαφος της τάϊγκακαι του βάλτου.

Ο Λεονίντ Κούλικ άνήκε σ' εκεί-νη τη σπάνια σήμερα κατηγορίαανθρώπων πού το επιστημονικό πνεύμα συμβαδίζει με το πνεύμα της πε-ριπέτειας. Δέν ήταν ερευνητής τουγραφείου καί της πολυθρόνας. Ακού-ραστος συνέχισε τις άποστολές ώςτα 1938 - 9, αλλά χωρίς νά μπο-ρέσει νά προσθέσει κανένα στοιχείοστην υπόθεση. Κατόπιν ήλθε ή τρα-γωδία του Β Παγκοσμίου Πολέμουκαι αν και ήταν ήδη 58 χρονών, όΚούλικ πήγε εθελοντής. Η τύχη τουδέν είναι βέβαιη. Η σκοτώθηκε στημάχη του Σμόλενσκ ή πέθανε αιχμά-λωτος σε κάποιο Γερμανικό στρα-τόπεδο αιχμαλώτων.

Το αίνιγμα του Τουνγκούσκα ό-μως, παρέμενε αίνιγμα.

Η δ η στα 1938 έγιναν οι πρώτεςπροσπάθειες χαρτογράφησης και φωτογράφησης τής περιοχής άπό αε-ροπλάνο. Το αποτέλεσμα ήταν πάλιμηδέν γιατί, γιά τον ένα ή τον άλλολόγο, οι φωτογραφίες ήταν αποτυ-χία και κρίθηκαν άχρηστες.

Δεκαετίες αργότερα, μετά τό θά-νατο του Κούλικ, μορφολογικές εξε-τάσεις τής κεντρικής περιοχής καιτων υποτιθέμενων κρατήρων έδει-ξαν ότι στην πραγματικότητα ήτανκοινοί θερμοκαρστικοί σχηματισμοίτής τάϊγκα. Τά δείγματα του εδά-φους πού είχε συγκεντρώσει ό Κού-λικ αναλύθηκαν άπό χημικής πλευ-ράς στά 1957. Οι αναλύσεις έδειξανμικροσκοπικά σφαιρίδια μετεωρικούσίδηρου με 7% νικέλιο, 0,08% κο-βάλτιο, και ίχνη χαλκού και γερμα-νίου. Αυτό όμως δέ σήμαινε τίποτε.Η Γή δέχεται ολόκληρο τό 24ωροκαι σε ολα τά μήκη και πλάτη τηςμια συνεχή βροχή μικρομετεωρι-τών. Η ποσότητα και οι αναλογίεςπού βρέθηκαν στο έδαφος του Τουν-γκούσκα είναι τυπικές γιά τους μι-κρομετεωρίτες αυτούς και θα μπο-ρούσαν νά βρεθούν σε οποιοδήποτεσημείο τής Γης. 'Οπωσδήποτε δένείχαν καμμιά σχέση μέ τήν κατα-στροφή του 1908.

Μερικά χιλιομ. άπό τό επίκεντροτής εκρήξεως. Προσέξατε τον τρόποπου εχουν πέσει τά δέντρα: (Φω-τογ. τής δεκαετίας του 1930).

48

Τό τέλος του Β Παγκοσμίου Πο-λέμου ήλθε στο 1945 μέ τη Χιρο-σίμα και τό Ναγκασάκι. Η ανθρω-πότητα άπέκτεισε ξαφνική και οδυ-νηρή συνείδηση τής τρομακτικής δύ-ναμης του ατόμου. Δέν είναι περίερ-γο πού οι ατομικές βόμβες έφερανστο νού τη μυστηριώδη καταστρο-φή του 1908. Στήν έκρηξη εκείνη,όπως και στη Χιροσίμα και τό Ναγ-κασάκι, οι μάρτυρες περιέγραψανμια λάμψη πιο φωτεινή άπό τον ήλιοκαι ένα μανιτάρι καπνού ύψους δε-κάδων χιλιομέτρων. Τό καταστρε-πτικό έργο των ατομικών βομβώνδέν ολοκληρώθηκε μέ τήν έκρηξη,όπως σε οποιαδήποτε συμβατικήβόμβα. Πολλοί, ίσως και περισσό-τεροι, υπέφεραν άπό τη μόλυνσητής ραδιενέργειας πού γεννήθηκε άπότις εκρήξεις. Και στήν Τουνγκού-σκα έχουμε «μυστηριώδεις» ασθέ-νειες, «αόρατη» φωτιά κ.λπ. Ητανεπόμενο πολλοί νά προσέξουν τιςομοιότητες αυτές. Τό Σεπτέμβριοτου 1946 τό Σοβιετικό περιοδικόΒοκρούγκ Ζβέτα δημοσίευσε έναάρθρο του γνωστού πλέον ΑλεξάντρΚαζάντζεφ, πού υπέθετε ότι ή κα-ταστροφή του 1908 ήταν μιά ατο-μική έκρηξη. Μιά τέτοια έκρηξηόμως, δέ θά μπορούσε νά είναι ένατυχαίο, φυσικό γεγονός και ό Κα-ζάντζεφ εξήγησε ότι θά μπορούσενά προερχόταν άπό τον ατομικόκινητήρα ενός εξωγήινου διαστημο-πλοίου πού έξερράγει σέ αρκετό ύψοςπάνω άπό τό έδαφος.

Η υπόθεση αυτή του Καζάντζεφέξηγούσε τήν έλλειψη κρατήρα, κα-θώς και τό τμήμα του δάσους πούστεκόταν ακόμα όρθιο γύρω άπό τόκέντρο τής έκρηξης. Τό τελευταίοαυτό χαρακτηριστικό οφειλόταν, εξή-

γησε ό Καζάντζεφ, άπό τό γνωστό«κώνο» πού σχηματίζεται άπό μιάατομική έκρηξη στήν ατμόσφαιρα,σέ κάποιο ύψος πάνω άπό τό έδα-φος. Από τή διάμετρο του «κώνου»και τά χαρακτηριστικά τής κατα-στροφής υπολόγισε οτι ή έκρηξη θάπρέπει νά είχε γίνει σέ ύψος 1.200τουλάχιστον μέτρων άπό τό έδαφος.

Η θεωρία αυτή του Καζάντζεφήταν πολύ ανορθόδοξη γιά νά γίνειδεκτή άπό τούς επιστήμονες, μέ μό-νη εξαίρεση, ίσως, τον καθηγητή Φέ-λιξ Ζίγκελ. Ο Ζίγκελ θεωρείται σή-μερα ή μεγαλύτερη αυθεντία στοθέμα τών Αγνώστου ΤαυτότητοςΙπταμένων Αντικειμένων (ΑΤΙΑ)στις Ανατολικές χώρες. Η αντί-δραση του έπιστημονικού κόσμουφαίνεται χαρακτηριστικά στις δη-λώσεις του καθηγητού Β. Φεσσένκωφ πού ανέφερε κατηγορηματικάότι τό αντικείμενο του Τουνγκού-σκα ήταν «πέρα άπό κάθε αμφιβο-λία μετεωρίτης και όχι διαστημό-πλοιο». Μερικά χρόνια αργότεραό ίδιος ό Φεσσένκωφ δήλωνε κατη-γορηματικά οτι τό αντικείμενο «πέ-ρα άπό κάθε αμφιβολία δ έ ν ήτανμετεωρίτης». Στή συμβατική επι-στήμη κάθε συμπέρασμα είναι πάν-τα πέρα άπό κάθε αμφιβολία . . .

Ε δ ώ χαμογελούσε σατανικά καιδέν τό σχολιάζουμε.

Τό πιο περίεργο όμως είναι ότιή θεωρία του Βασίλη Συτίν, ενόςάπό τήν αποστολή του Κούλικ, δέν

Τουνγκούσκα 1908: Σπασμένα δέν-τρα στο επίκεντρο και γύρω τουςμερικά καινούργια που εχουν ανα-πτυχθεί πάρα πολύ γρήγορα: (Απο-στολή τον Πανκωφ 1961).

Page 51: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

τον Αμερικανό αστρονόμο ΦρέντΧουίππλ και λίγο αργότερα άπό τονΡώσο συνάδελφο του Ι.Σ. Αστά-ποβιτς. Η ερμηνεία αυτή είναι όμωςμια υπόθεση πού βασίζεται σε μιαάλλη υπόθεση, γιατί γνωρίζουμε λι-γότερα για τους κομήτες άπ' ότιγνωρίζουμε για το συμβάν του Τουν-γκούσκα. Μια άπό τις επικρατέστε-ρες θεωρίες γιά τη φύση των κομη-τών είναι ότι ή κεφαλή, τους αποτε-λείται κυρίως άπό αέρια σε κατά-σταση πάγου. Υποτίθεται λοιπόνότι μια βροχή άπό κομμάτια πάγουκομητικής προέλευσης χτύπησαν τήΣιβηρία στα 1908. Η τριβή με τήνατμόσφαιρα εξαέρωσε ένα μεγάλομέρος τους και όσα έφθασαν στηγη έλυωσαν και χάθηκαν χωρίς ν'αφήσουν ίχνη ώσπου νά φτάσει ήπρώτη αποστολή του Κούλικ. Στήνπρώτη ματιά ή θεωρία είναι πολύβολική, άλλα γιά νά ρίξουμε καιμιά δεύτερη ματιά.

Ας δούμε πρώτα τους ισχυρι-σμούς του Γερμανοαμερικανού Βίλ-λυ Λέϋ. Ο Λέϋ έγραψε ένα βιβλίομε τίτλο «Στή Γη και στον Ουρα-νό», που εξετάζει τα «παράξενα καιανεξήγητα φαινόμενα της φύσης»,όπως μας βεβαιώνει το εξώφυλλο.Στό κείμενο όμως ό Λέϋ μας δια-βεβαιώνει ότι δεν είναι ανεξήγηταπαρά μόνο γιά τους απλοϊκούς καιτους ηλίθιους. Στό κεφάλαιο πούεξετάζει το συμβάν του 1908 έχειδώσει το χαρακτηριστικό τίτλο «Πά-ρα πολύ φαντασία» και προσπαθείνά μας πείσει ότι μπορεί νά εξηγη-θεί ωραία και καλά. Απορρίπτειτήν περίπτωση ότι έγινε βομβαρδι-σμός άπό κομμάτια πάγου με τάέξης δύο επιχειρήματα: Πρώτον δενεξηγεί τήν τεράστια στήλη φωτιάςκαι καπνού πού ανέφεραν όλοι οίμάρτυρες. Δεύτερον, αν και ένα «πο-λύ μεγάλο κομμάτι πάγου θά μπο-ρουσε νά δημιουργήσει αρκετά υψη-λές θερμοκρασίες ώστε νά αναφλέ-ξει ξύλο, αλλά θά έσβυνε, επίσης,αμέσως τή φωτιά».

Και ό Λέϋ μας αποκαλύπτει τελι-κά τή λύση του μυστηρίου: Η τ α νΚομήτης! Και θά ρωτήσετε, όπως ρώτησα και γώ, γιά ποία κομμάτια πά-γου μιλουσε τόση ώρα; Πολύ απλό!Αναφερόταν σε μετεωρικό πάγο άπόκοινό νερό και οχι σε κομητικό πάγο.Ο τελευταίος, σύμφωνα με τον Λέϋ,περιέχει αμμωνία, μεθάνιο και νερό.

Και ρωτάμε με τή σειρά μας. Ηεπίσημη μετεωρολογία παραδέχεταιμετεωρίτες άπό πάγο; Ο χ ι — καιτο ότι υπάρχουν είναι άλλο πρόβλη-μα. Σάν υπέρμαχος της κλασσικήςεπιστήμης, γιατί ό Λέϋ δεν το άνα-

τάϊγκα. Το στρώμα αυτό των πάγωνείναι πάχους 25 μέτρων, κατάλοιποτης παγετωνικής εποχής. Θά ήταναδύνατο νά σπάσει ή νά λειώσει— και μάλιστα στήν έκταση πού θάαπαιτείτο, αν ή καταστροφή ήτανμετεωρική — και νά δημιουργηθείπάλι νέο στρώμα, χωρίς νά μείνεικανένα ίχνος, σε διάστημα μερικώνκαι μόνο δεκαετιών. Ο χ ι , οί έρευ-νες έδειξαν ότι το στρώμα τών πά-γων ήταν αναλλοίωτο άπό χιλιετη-ρίδες.

κρεμαστό καλλώδιο, πού τις έκρή-γνυαν σε διαφορετικά ύψη και γω-νίες. Το αποτέλεσμα ήταν νά πετύ-χουν ταυτόσημα αποτελέσματα, σεκλίμακα πάντα, με τήν καταστροφήτου 1908 κάθε φορά πού ή έκρηξηγινόταν χαμηλότερα άπό γωνία 27μοιρών. Η πραγματική έκρηξη, έ-δειχναν τώρα τά πειράματα, θά πρέ-πει νά είχε γίνει σε υψος 10 χλμ.περίπου.

Αυτά και άλλα στοιχεία πού θάδουμε πιο κάτω έκαναν τους έπι-

Τουνγκούσκα 1908 : Εργαστηριακή έκρηξη δείχνοντας τήν διεύθυνση τηςπτώσεως τών δέντρων όπως πραγματικά συνέβη (Ζότκιν και Τσιλκούλιν1965). Συγκρίνατε με τις διευθύνσεις που δείχνονται στό διάγραμμα τηςκατεστραμμένης περιοχής.

Το γεγονός αυτό, σε συνδιασμό μετις βαρογραφικές ενδείξεις του Γεω-γραφικού Ινστιτούτου του Πότσ-νταμ του 1908 καθώς και ή διεύ-θυνση του εκρηκτικού κύματος, έκα-ναν τήν αποστολή Φλορένσκυ νά κα-ταλήξει στό συμπέρασμα ότι ή έκρη-ξη είχε γίνει στήν ατμόσφαιρα καιόχι στό έδαφος. Οί πρώτοι πρόχει-ροι υπολογισμοί του Φλορένσκυ έδει-ξαν το ύψος τών 5 χλμ. σάν τοπιθανό υψος της εκρήξεως. Ε ν α χρό-νο όμως αργότερα οί Ι.Τ. Ζότκινκαι Μ.Α. Τσιλκούλιν κατασκεύασανένα εργαστηριακό μοντέλο της πε-ριοχής σε κλίμακα 1 προς 10.000.Δημιούργησαν ένα μικρό «δάσος»και πειραματίστηκαν με μιά σειράμικρών βομβών, δεμένων σε λοξό,

στήμονες νά απορρίψουν τή βολικήμετεωρική ερμηνεία. Ε τ σ ι αρπά-χτηκαν στή δεύτερη κατά σειρά βο-λική θεωρία και αναρωτήθηκαν;

Η τ α ν κ ο μ ή τ η ς ; Αυτή τήνάποψη υποστήριξε ό Φλορένσκυ καιόσο γιά τον Φεσσένκωφ, αυτός ήτανσίγουρος, όπως πάντα. «Πέρα άπόκάθε αμφιβολία», εξήγησε, «έναςκομήτης έξερράγει στά 1908 πάνωάπό τήν τάϊγκα του Τουνγκούσκα.Αλλά το «πέρα άπό κάθε αμφιβο-λία» είναι προσβολή στήν αληθινήεπιστήμη και όποιος επιστήμοναςλέει κάτι τέτοιο χρειάζεται . . . πι-πέρι στό στόμα.

Και ή κομητική ερμηνεία ήταναρκετά παλαιά. Από τά 1930 ήδηείχε προταθεί σάν εξήγηση άπό

49

Page 52: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

προκάλεσε τόσο βίαιες αντιδράσειςστον επιστημονικό κόσμο. Και όμωςό Συτίν υποστήριξε οτι, ούτε λίγοούτε πολύ, ή καταστροφή ήταν απο-τέλεσμα ενός πολύ βίαιου . . . ανέ-μου !

Ε δ ώ χρειάζεται μεγαλύτερος αυ-τοέλεγχος για να μήν το σχολιά-σουμε.

Αλλά, για νά μιλήσουμε πιο σο-βαρά και αμερόληπτα, και ό Φεσ-σένκωφ και ό Συτίν δεν είχαν στήδιάθεση τους στοιχεία πού ήλθανστο φως από τις μεταγενέστερες έ-ρευνες. Για αρκετά χρόνια οί υπο-θέσεις ήταν πολύ περισσότερες άπότα στοιχεία. Οι ουσιαστικές έρευ-νες άρχισαν στά 1958 μέ την απο-στολή του Κίριλ Φλορένσκυ τουΡώσικου Μετεωρολογικού Ινστι-τούτου κάτω άπό τήν αιγίδα τηςΣοβιετικής Ακαδημίας Επιστη-μών, πού ξεκίνησε εφοδιασμένη μέμετρητές Γκάϊγκερ και άλλα επι-στημονικά όργανα. Α π ό τά 1959και κατόπιν πολλές νέες αποστολέςστάλθηκαν στον Τουνγκούσκα. Οίέρευνες αυτές έγιναν άπό δυο κυρίωςομάδες ερευνητών. Η πρώτη μέ επι-κεφαλής τον Α.Β. Ζολότωφ καιτους Φεντόρωφ, Κονσταντίνωφ, Λεο-τοβίτσι και άλλους. Η δεύτερη μέεπικεφαλής τους Γ. Πλεκάνωφ καιΝ. Κοστσέλω,φ. Τά στοιχεία πούσυγκέντρωσαν θά συζητηθούν μαζίμέ τις θεωρίες πού έχουν προταθείγια νά εξηγήσουν το μυστήριο. Καιοί θεωρίες αυτές είναι αρκετές δε-κάδες. Εμείς θά εξετάσουμε τις πιοβασικές και αληθοφανείς. Ας αρχί-σουμε.

Η τ α ν μ ε τ ε ω ρ ί τ η ς ; Αυ-τή είναι ή πρώτη και παλαιότερηθεωρία. Υποστηρίχθηκε άπό τονΚούλικ, τον Φεσσένκωφ και τήνπλειοψηφία των επιστημόνων: Ε π ίδεκαετίες τό συμβάν ήταν γνωστόσάν ό «μετεωρίτης του Τουνγκού-σκα» και ή ονομασία επεκράτησεαρκετά, ώστε νά τη χρησιμοποιούνακόμα και εκείνοι πού απέρριπταντή μετεωρική ερμηνεία. Μέ τά δεδο-μένα της εποχής ήταν ή πιο λογικήεξήγηση. Αργότερα όμως ή εικόναάλλαξε τόσο, πού ό Φεσσένκωφκαι οί άλλοι άλλαξαν γνώμη.

Η πρώτη αδυναμία ήταν ή πλή-ρης έλλειψη κρατήρα και μετεωρικώνθραυσμάτων. Η αποστολή Φλορέν-σκυ έκανε εξονυχιστικές έρευνες μέανιχνευτές μετάλλων γιά μετεωρικάθραύσματα και τό μόνο πού απέδει-ξε ήταν ή ανυπαρξία τους. Τό ίδιομάταιη αποδείχθηκε και ή ελπίδατου Κούλικ οτι οί κρατήρες είχανσκεπαστεί άπό τους πάγους της

50

φέρει αυτό και μας αναφέρει οτι έτσιδέν εξηγείται ή φλόγα και ό κα-πνός, οτι θά έσβυναν οί φωτιές κ.λπ.;Ο σ ο γιά τή «σημαντική» διαφοράτου κομητικού πάγου πού περιέχειαμμωνία και μεθάνιο, θά αναφέρωκάτι πού γράφει ή «Εγκυκλοπαί-δεια του Διαστήματος» σχετικά μέτους κομήτες και τή χημική τουςσύνθεση: «Οί αστρονόμοι θά χαί-ρονταν πολλοί νά μάθουν τή σύνθε-ση αυτών των αερίων».

Γιατί δε ρωτούσαν κ. Λέϋ νά τουςπληροφόρηση;

Τό δυστάρεστο γιά τους υποστη-ρικτές της κομητικής ερμηνείας δένείναι μόνο τό πρόβλημα του αν οίκομήτες περιέχουν αμμωνία και με-θάνιο, γιατί και πάλι δέ θά άλλαζετίποτε. Υπάρχουν σοβαρότερες αν-τιρρήσεις.

Πρώτα - πρώτα ένας κομήτης εν-τοπίζεται μήνες ή εβδομάδες έστωπριν μπορέσει νά γίνει ορατός μέγυμνό, μάτι και ακόμα όταν γίνητόσο ορατός, είναι τόσο μακρυά πούτό μάτι τον βλέπει ακίνητο στονουρανό, παρά τήν τεράστια ταχύτητατου. Πώς θά μπορούσε, λοιπόν, όχιμόνο νά πλησιάσει στή Γη ένας κο-μήτης, αλλά και νά συγκρουστεί μα-ζί της μέ καταστροφικές συνέπειες,χωρίς νά έχει γίνει αντιληπτός προπολλού; Η μήπως πλησίασε μέ σβυ-στά φώτα γιά νά μας κάνει φάρσα;

Ο ίδιος ό Λέϋ ομολογεί ότι οί έρευ-νες γιά νά συσχετιστεί τό γεγονόςμέ οποιοδήποτε γνωστό κομήτη έμειναν χωρίς αποτέλεσμα.

Ε ν α άλλο στοιχείο είναι ή με-γάλη έκταση της καταστροφής. Οίτελευταίοι υπολογισμοί δείχνουν ότιάπελευθερώθηκε ενέργεια πού έφθα-νε τά 1,5 Χ 10 έργα. Τό νούμεροαυτό προκύπτει άπό τό γεγονός ότιή αποστολή Ζολότωφ βρήκε σε από-σταση 18 χλμ. άπό τό κέντρο τηςέκρηξης τά δέντρα απογυμνωμένακαι καμμένα όχι άπό φλόγες αλλάάπό ακτινοβολίες. Μέ βάση τό δε-δομένο ότι ένα ζωντανό δέντρο χρειά-ζεται μιά ακτινοβολία 60 - 100 θερ-μίδων σε κάθε τετραγωνικό εκατο-στό γιά νά πιάση φωτιά καταλήγου-με στο προηγούμενο νούμερο. Γιάνά γίνη πιο κατανοητή ή καταστρο-φή, αναφέρουμε ότι ή έκρηξη ισο-δυναμούσε μέ 10 τουλάχιστον με-γατόνους ή, πιο απλά, μέ 10 εκα-τομμύρια τόνους ΤΝΤ.

Ο π ω ς αναφέρουν οί Χομπάνα καιΓουέβερμπεργκ, γιά νά προκαλέσηένας κομήτης μιά τέτοια καταστρο-φή, οποιαδήποτε και αν ήταν ή χη-μική του σύνθεση, θά άνοιγε κρα-τήρα πλάτους μερικών χιλιομέτρωνκαι εκατοντάδων μέτρων βάθους.

Τό τέλος στό επόμενο

Γενικό περίγραμμα τής κατεστρ περιοχής: γενική κατεύθυνση των δέν-τρων και τής διαδρομής που ακολούθησε τό αντικείμενο.

Page 53: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

χαρρυχουντινιWALTER B. GIBSON

Χάρρυ Χουντίνι. Μιά άπό της αγαπημένεςπόζες του Χουντίνι όπου ή μεγάλη του ψυχι-κή συγκέντρωση είναι φανερή.

Ο Χάρρυ Χουντίνι, υπήρξε διάσημος ταχυδακτυλουργός και μέντιουμ.Οι εμφανίσεις του άφησαν εποχή και πολλές φορές προκαλούσαντρόμο. Το μυστικό του Χουντίνι δεν λύθηκε, ούτε μετά τόν θάνατότου. Εξακολουθεί νά παραμένει αίνιγμα ακόμα και γιά την γυναίκα του.

Π ολλοί αναγνώστες μας έγρα-ψαν ζητώντας μας λεπτομέ-ρειες σχετικά με τόν Χουν-

τίνι, τόν μεγάλο ταχυδακτυλουργόπού έγινε διάσημος γιά τις περίφη-μες ροκαμβολικές του εξαφανίσεις.Οσον άφορα την διαθήκη διά τηςοποίας ό Χουντίνι θά αποκάλυπτετελικά το μυστικό των εξαφανίσεωντου και την οποία κρατούσε έναςδικηγόρος στη Νέα Υόρκη, πούκατά τά συμφωνηθέντα έπρεπε νάανοίξει στις 6 Απριλίου 1974 καινά ανακοινώσει το περιεχόμενο της,μέχρι στιγμής δεν μαθεύτηκε τίποτασχετικό.

Το άρθρο πού ακολουθεί, επιτρέ-πει στον αναγνώστη νά κάνει διά-φορες υποθέσεις γύρω στην αληθι-νή υπόσταση του Χάρρυ Χουντίνι:ήταν άραγε ταχυδακτυλουργός, απα-τεώνας ή πραγματικό Μέντιουμ; ΟΟύώλτερ Τζίμπσον, δημοσιογράφοςκαι ερευνητής παγκοσμίου φήμηςστά θέματα του αποκρυφισμού, προσπαθεί νά δώσει μιαν εξήγηση στοανεξήγητο φαινόμενο.

Πέρασαν πενήντα χρόνια άπ' τήνήμερα του τραγικού θανάτου τουΧουντίνι, και άπό τότε κανείς δενμπόρεσε νά δώσει μιά σαφή απάν-τηση στο καυτό ερωτηματικό πούμπαίνει σε όλους τους αφοσιωμέ-νους πιστούς του αποκρυφισμού :«Θά ξαναγυρίσει άραγε ό Χουντίνιάπ' τόν άλλο κόσμο;» Δεν είναι κα-θόλου εύκολο νά διαλευκανθεί πλή-ρως το θέμα αυτό, μεταξύ των πε-πεισμένων πνευματιστών και τωνσκεπτικιστών, γιατί μεταξύ των δύοαυτών παρατάξεων δεν υπάρχει κα-νένα ίχνος προσέγγισης. Ε τ σ ι κα-θώς έχουν τά πράγματα, το πρό-βλημα του Χουντίνι δεν έχει άλληλύση άπ' το νά λυθεί μόνο του.

Και στο σημείο αυτό όμως ή α-συμφωνία είναι πλήρης. Οί «πεπει-σμένοι» — ας τους ονομάσουμε έτσιεπιμένουν ότι ό Χουντίνι έχει ήδηπολλές φορές μιλήσει άπ' το υπερ-πέραν, μέσω ανθρώπων προικισμέ-νων με τις ιδιότητες του μέντιουμ,και υποστηρίζουν μάλιστα ότι έχειυλοποιηθεί ορισμένες φορές, κατά

Μετάφρ.: Κλειώ Κοασίν

τήν διάρκεια των πνευματικών συγ-κεντρώσεων. Οί σκεπτικιστές αντί-θετα, δέν αποδέχονται τίποτε άπ'όλα αυτά κατατάσσοντας τα μεταξύαστείου και σαχλαμάρας, όταν δένκατηγορούν ανοιχτά ότι πρόκειταιπερί απάτης.

Εξ αιτίας όλων αυτών τών δεδο-μένων, ή υπόθεση παραμένει έτσι,μέχρις ότου συμβεί κάποιο συνταρα-κτικό γεγονός πού θά αναγνωριστείσάν πραγματική απόδειξη.

Στό Νιαγκάρα Φόλλς, μιά κωμό-πολη της αμερικανικής πολιτείαςτου Οντάριο, υπάρχει ένα παρά-ξενο μουσείο. To Houdini MagicalHall of Fame» στο όποιο εκθέτον-ται πολλά και διάφορα αντικείμενα,όργανα και εξαρτήματα, τά οποίακατά το παρελθόν άνηκαν στον Χουν-τίνι και σε άλλους μεγάλους της ίδιαςτέχνης.

Μεταξύ τών εκθεμάτων είναι καιένα σφραγισμένο κουτί, πού κατα-σκευάστηκε δύο χρόνια μετά τόν θά-νατο του Χουντίνι, τη προτροπή τουτότε Προέδρου του ΠαγκόσμιουΣυμβουλίου Ψυχικών Ερευνών, Τζόζεφ Ντάνινγκερ. Ιδανικό τεστ γιά

51

Page 54: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

To περίφημο «Ηoudini Hall of Fame» ή το Μαυσω-λείο εις μνήμη του Χουντίνι, όπου φυλάσσονται τά

διάφορα αντικείμενα που θυμίζουν την μεγάλη αυτήπροσωπικότητα.

άτομα, πού πιθανώς νά έχουν ιδιό-τητες μέντιουμ ή οποιαδήποτε υπερ-φυσική ικανότητα, τό κουτί αυτόπεριέχει ένα μολύβι κρεμασμένο άπόμιαν ελαστική ταινία. Κάτω άπ' τομολύβι, βρίσκεται ένα μπλοκάκιμε άσπρο χαρτί. Οποιος λοιπόν νο-μίζει ότι κατέχει τις ιδιότητες πουείπαμε, καλείται νά δοκιμάσει τήντύχη του, και νά κερδίσει 31,000δολλάρια, αν δηλαδή μπορέσει νάκάνει τό μολύβι και γράψει κάποιομήνυμα πάνω στο άγραφο χαρτί.Φυσικά τά σφραγίσματα θά άφαι-θουν στο τέλος της δοκιμής.

Τά 31.000 δολλάρια θά πληρω-θούν άπό τους διευθυντές του Μου-σείου οι όποιοι συνεχίζουν τό πεί-ραμα πού σκέφθηκε πρώτος ό Ντά-νινγκερ και ό ίδιος ό Χουντίνι, στηνπροσπάθεια νά επιβεβαιώσουν οιπνευματιστές, ότι οι πνευματιστι-κές εκδηλώσεις μπορούν νά ενεργή-σουν αυτόματα. Στήν βάση της εκ-λογής αύτού του τεστ, υπάρχει μίαακριβής αιτία. Η δοκιμή του τεστγίνεται ακριβώς, γιά νά επικυρω-θεί αυτό πού οί πνευματιστές ονο-μάζουν άμεση γραφή, εκδήλωση κα-τά τήν οποία τό χέρι ενός πνεύμα-τος γράφει ενα μήνυμα πού έχει βε-βαίως κάποιο νόημα.

Δεν πρέπει όμως νά συγχέουμε τήν«άμεση γραφή» μέ τήν «αυτόματη

52

γραφή» φαινόμενο κατά το οποίοενα άτομο ζωντανό, περιέρχεται σεκατάσταση καταληψίας και γράφειμηνύματα ύπό τήν έπίρροια καικαθοδήγηση ενός πνεύματος - όδη-γου. Μερικές φορές τά μηνύματα αυ-τά είναι πολύ παράξενα και μυστη-ριώδη, αλλά αυτό δεν είναι αρκετόγιά νά αποδειχτεί ότι τά γραφόμεναπροέρχονται άπ' τόν πνευματικό κό-σμο. Στό κάτω κάτω της λογικής,τό πιθανότερο είναι τά γραπτά αυ-τά νά οφείλονται στό υποσυνείδητοτου ατόμου. Τό αυτό ισχύει και γιάτό τραπεζάκι του Ουΐγια πάνω στόόποιο θέττονται κυκλικά τά γράμ-ματα του αλφαβήτου. Χάρις σ' ένανδείκτη σχηματίζονται οί λέξεις τηςεπικοινωνίας.

Ιδού λοιπόν τό αποφασιστικότεστ του ερμητικά κλεισμένου μο-λυβιού πού κρέμεται πάνω σ' εναάσπρο άγραφο χαρτί, μέσα σ' ένακλειστό και σφραγισμένο κουτί, στόΜουσείο πού είναι αφιερωμένο στήμνήμη του Χουντίνι, και του οποίουοί Διευθυντές, είναι πάντοτε πρό-θυμοι νά πληρώσουν τις 31.000 δολ-λάρια σ'δποιον μπορέσει νά «πείσει»κάποιο φιλικό πνεύμα νά γράψει πά-νω στό χαρτί τήν λέξη «πληρώσατε»ή κάτι παρόμοιο. Τό σφραγισμένοκουτί είναι διαρκώς εκτεθειμένο σεμιαν ειδική αίθουσα του Μουσείου.

και πάντοτε στήν διάθεση οποίουθά ήθελε νά δοκιμάσει τή δύναμη μάκαι τήν τύχη του.

Μέχρι σήμερα όμως, κανείς δενβρέθηκε γιά μιά σοβαρή δοκιμή καιγιά τήν κατάκτηση τών 31.000 δολ-λαρίων πού προσφέρονται. Εντού-τοις, πολλοί πνευματιστές είναι σί-γουροι ότι κάποτε κάποιος όχι μό-νον θά δοκιμάσει άλλα και θα κατα-φέρει νά ξεπεράσει τήν δοκιμασία.Μερικοί φτάνουν μέχρι και νά ονο-μάσουν τό πεπειραμένο μέντιουμ πούθά αποδείξει ότι ή επικοινωνία μέτόν πνευματικό κόσμο είναι πλέονμιά πραγματικότητα, ένα γεγονόςτετελεσμένο. Τό όνομά του; «Χάρ-ρυ Χουντίνι», πού στά 1900 κατέ-κτησε τή φήμη γιά τις εντυπωσια-κές του εξαφανίσεις και χειροκρο-τήθηκε ώς «ό μεγαλύτερος ταχυδα-κτυλουργός του κόσμου».

Παίρνοντας ύπ' οψη ότι ό Χουν-τίνι πέθανε έδώ και πενήντα χρόνια,τό πράγμα μπορεί νά προκαλεί έκ-πληξη άλλα μόνο στους σκεπτικι-στές. Στούς πνευματιστές όμως όχι,γιατί αυτοί δεν παραδέχονται τόνθάνατο σάν μιά πραγματικότητα αλ-λά τόν θεωρούν απλούστατα σάντήν μετάσταση άπό μιά κατάστασηύπαρξης, σε μιαν άλλη κατάσταση.Γι' αυτούς λοιπόν είναι πολύ φυσικόένα μέντιουμ νά εξακολουθεί νά πα-

Page 55: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Ουώλτερ Β. Τζίμπσον (αριστερά)σε μιά γωνιά τής βιβλιοθήκης του.

ραμένει τέτοιο και στην άλλη ζωη,άν κατά τήν γήινη ζωή του, ήτανπροικισμένο με σημαντικές υπερφυ-σικές ιδιότητες. Ιδού λοιπόν μίαεξήγηση γιά τις εμφανίσεις φαντα-σμάτων, τα στοιχειωμένα σπίτια, τάδιάφορα φαινόμενα κ.λπ., συμπερι-λαμβανομένου και του Χουντίνι φυ-σικά.

Στήν αρχή της καρριέρας του όΧουντίνι δήλωσε ταυτότητα πνευ-ματιστού. Στίς παραστάσεις πούέδινε στά διάφορα θέατρα, ό Χουν-τίνι, τόν έδεναν με σχοινιά, του έβα-ζαν χειροπέδες, αλυσίδες κ.λπ. ή ζη-τουσε να τόν κλειδώσουν σ' εναμπαούλο ή σ' ένα κιβώτιο του οποίουτό σκέπασμα καρφωνόταν έν συνε-χεία. Οποιαδήποτε όμως κι' αν ήτανή μορφή της φυλάκισης του, ο Χουν-τίνι κρυμμένος πίσω άπό ένα πα-ραβάν, ελευθερωνόταν σε λίγα λεπτά,αφήνοντας κατόπιν ελεύθερο και τόκοινό νά εξετάσει όλα τά σύνεργατου, αυτά πού χρησιμοποιήθηκαν γιάτό θαυμάσιο «Σώου» του.

Της ίδιας φύσεως παραστάσειςέδιναν και άλλα μέντιουμ, αλλά μεδιαφορετικό τρόπο: αυτοί δεχόντου-σαν νά τους δέσουν πίσω άπό εναπαραβάν, και κατόπιν γινόταν μιάσειρά άπό παράξενα φαινόμενα όπως:χτυπουσαν καμπανάκια, έπαιζε έναταμπούρλο, εκσφενδονίζονταν αντι-κείμενα πίσω άπ' τό παραβάν κ.λπ.Οταν τελείωναν όλες αυτές οι εκδη-λώσεις τό μέντιουμ ήταν πάντοτεστήν ίδια θέση και δεμένο όπωςστήν αρχή τής παράστασης. Γιά τάπαράξενα αυτά φαινόμενα οι πνευ-ματιστές έδιναν τήν έξης εξήγηση:Τά πνεύματα έλυναν τό μέντιουμ,επακολουθούσαν οι θόρυβοι κλπ. καιμετά τό έδεναν και πάλι. Οι σκεπτι-κιστές όμως έδιναν άλλην εξήγηση:ότι δηλαδή τό μέντιουμ λυνόταν μό-νο του, προκαλούσε τά παράξεναφαινόμενα και μετά δενόταν και πά-λι μόνο του. Εν συνεχεία όμως, τόκοινό, άπεδοκίμασε αυτά τά μέν-τιουμ και τό είδος των παραστά-σεων τους, μή διστάζοντας νά τουςχαρακτηρίσει χυδαίους απατεώνες.Γιά τόν λόγο αυτό, ό Χουντίνι, πούήταν πολύ έξυπνος, απεφάσισε νάαλλάξει τακτική. Αφου λοιπόν λυ-νόταν πίσω άπ' τό παραβάν, εμφα-νιζόταν μπροστά στο κοινό, ζητών-τας τήν εμπιστοσύνη του. Και όταν

Τό σφραγισμένο κουτί που περιέχει το μολύβι και τό άγραφο χαρτί, περι-μένοντας κάποιον που θά κατορθώσει νά γράψει το μήνυμα.

οι πνευματιστές επέμεναν στην απο-ψή τους, ό Χουντίνι δέν δίστασε νάδηλώσει ότι ό πνευματισμός αυτόςκαι μόνο ήταν ή μεγάλη απάτη.

Αυτό του χάρισε τήν εμπιστοσύ-νη του μεγάλου κοινού, και αυτόήταν ακριβώς πού έπιθυμούσε καιό Χουντίνι.

Ο άνθρωπος όμως πού έκανε νάπάρει μιά στροφή 180 μοιρών όληαυτή ή ιστορία, ήταν ό Σέρ Αρ-θρουρ Κόναν Ντόϋλ. Ο Ντόϋλ ήτανθερμός οπαδός και υποστηρικτήςτου πνευματισμού και γι ' αυτό ακρι-βώς οι σκεπτικιστές πίστευαν ότιμπορούσε εύκολα νά ξεγελαστεί.Ο μ ω ς ό Ντόϋλ πού υπήρξε και όδημιουργός του «Σέρλοκ Χόλμς»του μεγαλύτερου ντέτεκτιβ τής α-στυνομικής λογοτεχνίας όλων των

εποχών, ήταν μαέστρος στο νά πεί-θει τους άλλους. Σ' ενα άρθρο τουμε τίτλο «Τό μυστήριο του Χουντίνι» ό Ντόϋλ έγραφε καθαρά καιξάστερα: «Ποιος ήταν ό μεγαλύτε-ρος μέντιουμ τής εποχής μας;» ΟΧουντίνι χωρίς καμμιά αμφιβολία.«Ποιος ήταν ό μεγαλύτερος στο νάπροκαλεί παράξενα φυσικά φαινό-μενα μέχρι σήμερα; Η απάντησηήταν βέβαια πάλι ή ίδια.

Ε ν α ς πού πίστευε ακράδαντα τάίδια ήταν και ό Χίονατ Μακένζυσυγγραφεύς του έργου: «Spirit I n t e -rcourse» (Πνευματική Ε π ι κ ο ι ν ω -νία), ό όποιος είχε λάβει μέρος σεπάρα πολλές πνευματιστικές συγ-κεντρώσεις προτού παρευρεθεί σέμιά «εξαφάνιση» του Χουντίνι μέσαάπό ένα γιγαντιαίο δοχείο γάλα-

53

Page 56: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

τος γεμάτο νερό, πού ήταν τοπο-θετημένο πίσω άπ' το συνηθισμένοπαραβάν. Ιδού ή περιγραφή και ήγνώμη του Μακένζυ:

«Μια μικρή δεξαμενή μεταλλικήγεμάτη νερό έτοποθετείτο πάνω στηνσκηνή και ό Χουντίνι έμπαινε μέσαολόκληρος, δηλαδή το νερό τόν σκέ-παζε εντελώς. Η δεξαμενή κλεινό-ταν καλά και κλειδωνόταν με πολ-λές κλειδαριές και λουκέτα. Τότελοιπόν το σώμα του Χουντίνι, εξαϋ-λωνόταν εντελώς σε ένάμισυ λεπτόακριβώς και ξανασχηματιζόταν έξωάπ' τήν δεξαμενή χωρίς νά σπάσειούτε καν ν' αγγίξει καμμιά κλειδα-ριά ή λουκέτο, και τα ρουχα τουάπό μπλε ζέρσεϋ πού φορούσε ότανέμπαινε στην δεξαμενή, έσταζαν νε-ρό όταν εμφανιζόταν μπρος στουςθεατές.

Κατά τήν διάρκεια της φάσης τηςέξαϋλώσεως ό Χουντίνι έχανε πολ-λή φυσική δύναμη και ενέργεια, και

αισθανόταν μεγάλη κόπωση και αδυ-ναμία, όπως συμβαίνει συχνά σ' αύ-τές τις περιπτώσεις. Αυτή ή εντυ-πωσιακή εκδήλωση ενός εκ τώνπλέον μυστηριωδών θαυμάτων τηςφύσεως, εκλαμβανόταν άπ' τους πε-ρισσότερους θεατές σάν ένα πολύκαλά μονταρισμένο τρυκ».

Με λίγα λόγια ό Μακένζυ ύπε-στήριζε ότι ό Χουντίνι είχε τήν δύ-ναμη και τήν ικανότητα νά «δια-λύει» το φυσικό υλικό του σώμακαι νά το ξανασχηματίζει οπουδή-ποτε ήθελε χωρίς κανένα φόβο δια-μελισμού του.

Σάν νά μήν τόν ικανοποιούσανόλα αυτά, ό Ντόϋλ ένέφερε επίσηςένα αποδεικτικό τεστ, στο όποιούπεβλήθηκε ό Χουντίνι προς τιμήντου τότε προέδρου τών ΗνωμένωνΠολιτειών Θεόδωρου ή Τέντυ Ρού-σβελτ πάνω σ' ένα Υπερωκειάνιο.Ο Ρούσβελτ αφού δίπλωσε στά χέ-ρια του ένα κομμάτι χαρτί, ρώτησε:

Μία σπάνια φωτογραφία του Χουντίνι, τήν στιγμή κατά τήν οποία πρα-γματοποιεί μιαν «υλοποίηση». Το εκτόπλασμα, λέγουν όμως, Ισως σχη-ματιζόταν με τήν βοήθεια ενός αερίου δικής του επινοήσεως, που έβγαινεάπό μιά μικρή καουτσουκένια σακκουλίτσα πού θά είχε κάτω άπ' τήνμασχάλη του. Το πρόσωπο δε ήταν απλώς μιά προβολή άπό έναν προ-βολέα κρυμμένο πίσω άπ' την πλάτη του Χουντίνι.

«Πού ήμουν πέρυσι τά Χριστού-γεννα;» όταν ξεδίπλωσε το χαρτίπού κρατούσε, μέσα «ήταν ζωγρα-φισμένος ένας χάρτης όπου σημειω-νόταν ή ακριβής τοποθεσία». ΟΝτόϋλ ήταν σίγουρος ότι αυτό οφει-λόταν στην υπερφυσική δύναμη σκέ-ψεως του Χουντίνι.

Αφού λοιπόν ό Χουντίνι μπορού-σε νά διαλύει το σώμα του και νάσυλλαμβάνει μηνύματα πνευματικάστην γήινη ζωή του, τότε είναι λο-γικό νά κάνει το ίδιο και στην άϋληζωή του. Ομως δεν είναι σωστόνά γίνονται κερδοσκοπικές συζητή-σεις όταν σοβαρά φαινόμενα έχουνπροηγηθεί. Χρειάζονται αντίθετα σί-γουρες αποδείξεις και μεγάλη προ-σοχή στις μαρτυρίες πού θά επικυ-ρώσουν μιά τέτοια θεωρία. Μία άπ'τις σπουδαιότερες είναι και ή ακό-λουθη: Ο Ούίλλ Γκόλντστον πούδιευθύνει ένα κατάστημα μαγικώνπραγμάτων, και συγγραφεύς πολ-λών βιβλίων οπού αναλύει τήν μα-γεία και πολλά μυστικά του Χουν-τίνι. Θέλοντας νά μάθει αλλά καινά βοηθήσει στην υπόθεση, ό Γκόλ-ντστον παρεκάθησε σε μιά συγκέν-τρωση πνευματισμού, κατά τήν διάρ-κεια της οποίας ένα πνεύμα υλο-ποιήθηκε και εμφανίστηκε δηλώνον-τας: « Ε γ ώ είμαι ό Χουντίνι. Δένμέ αναγνωρίζετε;». Το υλοποιημέ-νο αυτό σχήμα μίλησε μέ βραχνήφωνή και κρατούσε τά χέρια τουενωμένα μπροστά σάν νά φορούσεχειροπέδες. Υστερα άνοιξε τά χέ-ρια του και εξαφανίσθηκε.

Κατά τήν γνώμη του Γκόλντστοντο πνεύμα ήταν πράγματι ό Χουν-τίνι, όμως στην νέα διάσταση πούβρισκόταν, αισθανόταν «χαμένος».Και γιά σαφέστερη εξήγηση πρόσ-θεσε: «Ο Χουντίνι ήταν ένας άνθρω-πος πού δέν πειθόταν καθόλου εύκο-λα. Τό πιθανότερο λοιπόν είναι ότιτώρα δέν κατάλαβε ότι είναι νεκρός— νεκρός εννοώ μέ τήν σημασίαπού έμείς οι πνευματιστές δίνουμε σ'αυτήν τή λέξη — Ε χ ε ι χάσει λοι-πόν τή διάσταση του και τώρα σάνπνεύμα δέν αντιλαμβάνεται τήν νέαυπόσταση του, και εξακολουθεί νάπιστεύει ότι είναι ένας άπό μας».

Οι δηλώσεις του Γκόλντστον ό-μως. δέν στέκονται και πολύ γιάτόν λόγο ότι ό Χουντίνι συνεννοή-θηκε μέ ορισμένα πρόσωπα πριν πε-θάνει και ύπεσχέθηκε ότι αν πεθά-νει πριν άπ' αυτά, θά προσπαθούσενά έρθει σ' επικοινωνία μαζί τουςκαι ότι θά τους μετέδιδε ορισμένεςκωδικοποιημένες λέξεις, σύμφωναμέ ένα κώδικα πού τους άφησε. Ε τ σ ι

Page 57: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

οι μη πιστευοντες εις τον πνευματι-σμό δέν θά είχαν πλέον καμμιά αν-τίρρηση. Και με τόν τρόπο αυτό όΧουντίνι φέρθηκε τελικά σάν πνευ-ματιστής.

Ε ν ώ ό Ούίλλ Γκόλντστον στοΛονδίνο βρισκόταν στην υλοποίησητου πνεύματος πού περιγράψαμε πιοπάνω, στην Νέα Υόρκη ό Α ρ -θρουρ Φορντ, εκλεκτικός πνευματι-στής και με μόρφωση ιερέα, πρα-γματοποιούσε κάτι πολύ πιο σημαν-τικό. Με τήν βοήθεια ενός πνεύμα-τος - όδηγου πού ονόμασε «Φλέτ-σερ» κατώρθωσε νά αναγνωρίσει τιςκωδικοποιημένες λέξεις πού ό Χουν-τίνι είχε αφήσει στην γυναίκα τουΜπέσσυ. Τό γεγονός είχε μεγάλοαντίκτυπο στον κόσμο των πνευμα-τιστών. Η Μπέσσυ Χουντίνι στηναρχή αποδέχθηκε, υστέρα όμως αρ-νήθηκε τήν ύπαρξη αυτού πού θάήταν και τό τελικό αποδεικτικό στοι-χείο. Κι' έτσι ό Φορντ, ένώ στηναρχή χειροκροτήθηκε σάν ήρωας,και υστέρα κατηγορήθηκε σάν απα-τεώνας, αποσύρθηκε αξιοπρεπώς άπ'τήν όλη υπόθεση.

Εν τώ μεταξύ πολλά μέντιουμεξακολούθησαν νά λαβαίνουν μηνύ-ματα άπ' τόν Χουντίνι, όμως κανέναδέν ήταν πραγματικά αποδεικτικό.Αναφέρθηκε ότι τό φάντασμα τουΧουντίνι είχε εμφανιστεί στο πα-ληό του σπίτι στην Νέα Υόρκη καιέτσι κατά καιρούς πολλά μέντιουμπροσεκλήθηκαν νά κάνουν εκεί τιςσυγκεντρώσεις τους, με τή ελπίδαότι έτσι θά ερχόντουσαν πιο εύκολασ' επικοινωνία με τόν Χουντίνι.

Το περίφημο δοχείο για τό μαρτύ-ριο του νερού, που χρησίμευσε στονΧουντίνι για τά θεαματικά του πει-ράματα.

Η χήρα του Χουντίνι και ό Αρ. Σαίντ στο Χόλλυγουντ κατά την διάρ-

κεια μιας προσπάθειας επικοινωνίας τους με τό φημισμένο μέντιουμ.

όμως όλα αυτά αποδείχθηκαν μά-ταια.

Σέ μιά τέτοια συνεδρίαση κατάτό 1971, σαράντα - πέντε χρόνιαμετά τόν θάνατο του Χουντίνι, μίαγυναίκα μέντιουμ υλοποίησε έναπνεύμα πού υποστήριξε ότι ήταν όίδιος ό Χουντίνι, όμως, ο ήχος τηςφωνής του και ό τρόπος της ομιλίαςτου ήταν εντελώς διαφορετικά όπωςανέφεραν αυτοί πού είχαν προσω-πικά γνωρίσει τόν Χουντίνι. Εξ άλ-λου όταν ρωτήθηκε για ορισμέναπράγματα, γιά τά οποία ό Χουν-τίνι θά απαντούσε μέ μεγάλη ευκο-λία, τό πνεύμα απάντησε ότι στηνάϋλη διάσταση του ήταν άπορρο-φημένο σέ «πράγματα πιο υψηλά»και ότι είχε ξεχάσει όλα τά μίζεραγεγονότα της γήινης κάποτε ύπαρ-ξής του. Επίσης ή χήρα του καιοι φίλοι του συγκεντρωθήκανε πολ-

λές φορές μέ τήν ελπίδα νά επικοι-νωνήσουν μέ τό πνεύμα του, όμωςχωρίς επιτυχία.

Ε τ σ ι λοιπόν τό μυστικό τουΧουντίνι είναι προορισμένο νά πα-ραμείνη τέτοιο θά μας φανερωθείάραγε κάποτε.

Ισως κάποια μέρα, κάποιος πε-ραστικός τουρίστας, στο Νιαγκά-ρα Φόλλς, προικισμένος μέ υπερφυ-σικά χαρίσματα, νά σταματήσειμπροστά στο δέλεαρ του σφραγι-σμένου κουτιού και τήν προσφοράτών 31.000 δολλαρίων και νά άνα-γγείλει ότι τό μυστικό του Χουντίνιλύθηκε. Κι' όταν τό σφραγισμένοκουτί ανοιχτεί, νά βρεθεί ή απάν-τηση γραμμένη πάνω στο άσπρο χαρ-τί του.

Walter Β. Gibson

55

Page 58: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

το μυστικο των πιστωντου Μηθρα

SOLAS BOCOMPAGNI

Η προϊστορία και ή ιστορία κρύβουν χιλιάδες μυστικά. Η λατρείατου Μήθρα, μιας θεότητας σαν τόν ελληνικό Ερμη, είναι γεμάτηαπό μυστήριο. Ποια ήταν ή σχέση του με τους ΟΑΝΝΕΣ, τους άνθρω-πόψαρους θεούς πού δίδαξαν τόν πολιτισμό;

Μετάφραση: Κλειώ Κοασίν

ΟΣάμουελ Νώ Κράμερ, στοβιβλίο του «Σουμερική Μυ-θολογία», διαπραγματεύε -

ται τήν πολύπλευρη δραστηριότητατου μυθικού Ενκι καθώς του απο-δίδεται κατά τόν θρύλο: «Ενκι,ή οργάνωση της Γης και ή πρόο-δος στον μορφωτικό τομέα». Σ' αυ-τόν οφείλεται ενα ολόκληρο πρό-γραμμα καινοτομιών και καθοδη-γήσεων έπί των φυσικών φαινομέ-νων και της βασικής διδαχής τουπολιτισμού.

Ο βασικός μύθος στον οποίοαναφέρεται ό Κράμερ, είναι παρ-μένος απ' τό αρχαιότατο ποίημα«Ο Ενκι και ή Τάξη του Κόσμου»,ενα ποίημα πού έφτασε ως έμας,όχι ολόκληρο, μέ ακέραιο όμωςτό υψηλό νόημα του. Από μερικάμεμονωμένα στοιχεία, μπορούμενά φανταστούμε μιά σειρά ταξι-διών, πού ό θεός της αβύσσουπραγματοποίησε στην Ούρ, τήνίερή πόλη και στην Μελούχα, τόμαύρο βουνό, πού κατά τήν άποψητου Κράμερ είναι ή ίδια ή Αιθιο-πία. Αλλά ή σοβαρότερη παρατή-ρηση του μελετητή της ιστορίαςτών Σουμερίων, είναι ότι μας απο-καλύπτει τόν Ενκι σάν έναν Ξένο.Ο Κράμερ παρατηρεί και κρίνει αρ-κετά ενδιαφέρον τό γεγονός, ότι όΞένος, ό μυστηριώδης θεός, δείχνε-ται τό ίδιο καλός γιά τήν Αιθιοπία,όσο και γιά τή χώρα τών Σουμε-ρίων. Οπου κι' αν βρίσκεται, ήευεργετική δράση του δέν κάνειδιάκριση, δέν διδάσκει τίποτα δια-φορετικό σ' ότι έχει σχέση μέ τήφύση. Σ' αυτόν ξεχωρίζει μιά προ-σωπικότητα αγαθή, πού κάνει καλό.Είναι ένας Ξένος πού επισκέπτεταιδιάφορες χώρες, χωρίς διάκρισηγι' αυτές τις ίδιες, απλώς αισθάνε-ται ευτυχής γιά τήν θεία δημιουρ-

56

γία, γιά τήν οποία δείχνει απέραν-το σεβασμό και θρησκευτική ενα-τένιση.

«Οποιος γνώρισε τήν καρδιάαυτών τών θεών, δέν θά μπορούσενά πει τίποτα άλλο. Η ουσία όλωντών θρησκευτικών τους νόμων ήτανβασικά αρχές πολιτισμού.» Δωρή-σατε πάντα ταύτα εις τήν κόρη«Ινάννα», ό θεός όμως (διευκρινί-ζεται στό ίδιο κείμενο), μετανοιω-

Ενκι ό θεός τών υδάτων, μία απόνιακου Πανθέου, πού τόν όνόμαζαν

μένος γιά τήν γενναιοδωρία του,αποφασίζει νά απαγορεύσει μέ ο-ποιονδήποτε τρόπο στην «Βάρκατου Ουρανού» νά προσεγγίσει στηνπόλη «Ερέκ», (είναι ή πόλις Ου-ρουκ τών Εβραίων). Ομως ή «Ινάννα» παρ' όλα αυτά θά κατωρθώσεινά φτάσει στην απαγορευμένη πε-ριοχή.

Στούς αναγνώστες μας δέν θά διέ-φυγε ασφαλώς ό παράξενος ορισμός

τις κορυφαίες θεότητες του Βαβυλω-επίσης : Κύριο της Σοφίας.

Page 59: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

της β ά ρ κ α ς πού μας θυμίζειτό αινιγματικό σύμβολο του «σκά-φους» ή των «ουράνιων λέμβων»ορισμένων αρχαιότατων «κοσμικώνμύθων». Αμα μάλιστα θυμηθούμεστην Εβραϊκή Λογοτεχνία τό «Βι-βλίο τής Σοφίας», πού έδωσε ό Ρα-φαήλ στον Νώε, για τό όποιο όμωςδέν γίνεται λόγος στην Γέννεση,και αν σκεφθούμε ότι ό «Ενώχ»ανταμείφθηκε ως Ούτναπιστίμ γιάτις πολλές αρετές του, και ανέβηκεστους Ουρανούς όπως ό «Ηλίας»,και οι Αγγελοι τόν έβοήθησαν νάγράψει «τό Βιβλίο τής Σοφίας»μπορούμε τότε νά ερωτηθούμε αναυτός ό τελευταίος ήταν ό ίδιοςό Νώε. Η παρομοίωση είναι αρκε-τά ενδιαφέρουσα γιατί ακόμα μίαφορά ό νους μας πηγαίνει σέ κά-ποιον «Ώάννη» κοσμοναύτη, καιδωρητή τής Σοφίας.

Ολες οί μεταγενέστερες τωνΣουμερίων Μυθολογίες, οφείλουνπολλά σ' αυτούς. Π.χ. ή ιδέα ενόςθεού, φορέα μηνυμάτων μέ μορφήκαι υπόσταση ανθρώπινη και αν-θρώπινους τρόπους συμπεριφοράς,γεννήθηκε στην Σουμερία. Ακρι-βώς στην Σουμερία βρίσκεται επί-σης και ή πρώτη πηγή ενός πάν-θεου πολύ προγενέστερου του Ο-λυμπιακου Ούρανού των θεών, πούείναι σάν γέφυρα μεταξύ των αρ-χαίων μυθικών εικόνων και αυτών,τών νεώτερων ας πούμε, και γνω-στότερων σέ μας.

Ελληνες και Ρωμαίοι Ηρωεςανέβηκαν στον Ουρανό, κλασσικέςθεότητες κατέβηκαν στον Αδη.Οπως ακριβώς ό Ενκι ή ό Ώάν-νης. Ο Προμηθεύς θά εκπαιδεύ-σει τους ανθρώπους πού ζούσαν σάνζώα, και αν προχωρήσουμε ακόμαπερισσότερο και κατέβουμε στό«βασίλειο του σκότους» θά συναν-τήσουμε τόν ποταμό «Χουμπούρ»πού προηγείται ήδη του Αχέροντα.Επίσης οί τάφοι στην πόλη Ουρείχανε πάντοτε τό σχήμα τής λέμ-βου γιατί πίστευαν πώς άπό έκειξεκινούσαν γιά ένα «ταξίδι».

Υπάρχει λοιπόν ένα συνδετικόνήμα, μιά αρχική βασική ιδέα πούενώνει τόσο θαυμαστά γνώσεις τό-σο ευρείες και διαφορετικές όπωςή μυθολογία ή κοσμογονία, ή έσχα-τολογία σχεδόν όλων των λαώντου πλανήτη μας. Τό παιγνίδι τώνμυθολογικών παρομοιώσεων δέν έ-χει τέλος και ή ιδέα ενός Θεου-ίχθύος παρουσιάζεται μέ διάφοραονόματα και σέ πολλούς λαούς τήςαρχαίας Μέσης Ανατολής. Φοί-νικες, Σύριοι, Αραμέοι, Αμορραίοιλατρεύανε τόν Νταγκόνα Νταγκόν,

μιά θεότητα πού βρίσκουμε σε πάραπολλούς ναούς και σέ διάφορες πό-λεις τών Φιλισταίων. Τό όνομά του:τό ίδιο σημαίνει ιχθύς (ψάρι) κα-θότι ή ρίζα του ονόματος αυτούδέν είναι άλλη άπό τήν εβραϊκήπροσφώνηση «ντάγκ» πού σημαί-νει ψάρι. Πολλοί μυθολόγοι καιάνατολιστές πιστεύουν ότι είναι ήίδια θεότητα πού Ελληνες συγ-Υραφείς ονομάζουν «Δερκέττη»(«Δερσέττη») ή «Ατεργάτης» («Α-ταργάτη»). Και σ" επικύρωση τώνανωτέρω αναφέρουμε ότι σ" ένα ναότής Ασκαλόνης, μιας πόλης τήςΠαλαιστίνης πού απέχει μόλις ε-βδομήντα χιλιόμετρα άπό τήν ίε-ρουσαλήμ, κατά τήν εποχή τώνΦιλισταίων ή ίδια αυτή θεότηταέλατρευόταν και απεικονιζόταν μι-σή Ανθρωπος και μισή Ψάρι.

Και ή Αταργάτη θεά τής εύφο-

Σκίτσο που παρουσιάζει τό άγαλματον Δαγών του θεού - ιχθύος τώνΦιλισταίων, ό όποιος δέν έχει χέριακαι πόδια. Αυτός πολλές φορές πα-ρομοιάσθηκε μέ τόν Ώάννη «Οαη-nes». Ας σημειωθεί ή αρχαία έμ-βρυογεννετική όψη του Δαγώνος πονσυνδέεται μέ τήν μετέπειτα μετα-μορφωτική όψη του άνθρώπου -ιχθύος.

ρίας τής Γής παρουσιάζεται σάνμία νέα γυναίκα, έχοντας όμως τυλι-γμένο γύρω απ' τό σώμα της κατάτόν τρόπο πού τύλιγαν τις μούμιεςτους οί Φαραώ, ένα Δράκο, γιατίόπως πιστευόταν τότε αυτή ή ει-κόνα ήταν περισσότερο συμβολικήγιά τό θηλυκό σύμβολο τής γεννέ-σεως, ενώ ό θεός - ψάρι Αντάντή Χαντάντ, (Haddad ή Hadad) ήταντό αρσενικό σύμβολο. Στήν Δαμα-σκό μάλιστα αυτός ό ίδιος Θεόςλατρευόταν και σάν θεός τής τρι-κυμίας και γενικά τής κακοκαι-ρίας.

Στό σημείο αυτό ας σκεφθούμετά όσα είπαμε σχετικά μέ τήν άρ-χαία έμβρυογεννετική άποψη τουμύθου, όπου, βασικές αρχές θεο-ποιούνται σάν μιά θαυμαστή πηγήτης Ζωής.

Ομως ή Αταργάτη, τής οποίαςτό όνομα παραμένει μέχρι σήμερααγνώστου προελεύσεως, σέ μιά πρώτη εκδοχή, στον ναό τής Ασκαλό-νης τής αποδίδονται χαρακτηρι-στικά έντονα θαλασσινά, τά οποίαοπωσδήποτε απορρέουν άπό τόνμύθο τής αμφίβιας μεταμόρφωσηςτών μακρυνών και μυστηριωδών«Ώάννες».

Ο Ντ' Αμάτο γιά τήν συριακήγραφή μας λέει ότι αυτή συνήθωςείναι οριζόντια. «Σέ πολύ παλαιάκείμενα όμως, βρίσκουμε τήν ίδιαγραφή και σέ κάθετη διάταξη, κο-λωνοειδή, όπως ακριβώς ανακαλύ-φθηκε σέ αγάλματα τών Ώάννες,ή του Νταγκόν, και υπενθυμίζει ότιένα τέτοιο παράδειγμα υπάρχει σ'ένα έργο πού εξέδωσε ό Λαγιάρ,μέ τίτλο: «Στήν Λατρεία τής Αφρο-δίτης». Εδώ είναι αρκετή ή σύγ-κριση μεταξύ τών δύο θεών, γιάτό ανάλογο συμπέρασμα.

Γράφει ακόμα ό Ντ' Αμάτο:«Εγώ δέν κυττάζω τήν φιγουρατου Νταγκόν χωρίς νά σκεφθώ καιτήν ανατομική φύση τής σπονδυ-λικής στήλης του ανθρώπου πούβρίσκουμε σέ όλα τά επιστημονικάβιβλία ακόμα και στά στοιχειώδηεκπαιδευτικά επιστημονικά τέτοια.Κι' αν δέν είναι ακριβώς αυτή ήπαρομοίωση ή συσχέτιση, υπάρ-χει στήν εικόνα του Νταγκόν— ανθρώπου — ιχθύος εκείνη τουεμβρύου ενός θηλαστικού. Η έμ-βρυογεννετική λοιπόν άποψη καιαυτή τής κοσμικής μεταμόρφωσης,έχουν βρει σ' αυτή τήν θεότηταένα κοινό σημείο επαφής και ή με-ταφορική έννοια πού έφτασε ωςέμας είναι ακριβώς αυτή ή συγκρι-τική μελέτη τής σπονδυλικής στή-λης μεταξύ ανθρώπου και ψαριου

57

Page 60: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Πέτρινο ανάγλυφο που βρίσκεται στο εσωτερικό τουπρεσβυτερίου του μοναστηριού στην Σάντα Μαρία ίνΠετρόγια. Φαίνονται καθαρά oι δύο Ώάννες καθώςκρατούν στα χέρια τους τους «ιχθείς». Το εύρημα

αυτό εκτίθεται για πρώτη φορά στην Ιταλία και πι-στεύουμε ότι είναι ενα αποδεικτικό της εποχής τηςΜηθραικής Λατρείας.

στο θέμα της αναπαραγωγής. Αςμήν ξεχνάμε άλλωστε ότι ό Νταγ-κόν ένώ στην Συρία είναι μιά αγρο-τική θεότητα, (Νταγκόν = Σπόρος)στην εβραϊκή, στην Μεσοποταμία,παραλληλίζεται με τις μεγάλες θεό-τητες, και κατέχει σ' αυτό τό Πάν-θεον τών Θεών μιά θέση τόσο ση-μαντική, ώστε νά συγκρίνεται μετον ίδιο τον μεγάλο Ανλίλ. Αυτήή άποψη είναι πολύ παλαιά καιαναφέρεται σέ μιά καταχθόνια μορ-φή του σκότους.

Αλλά αν ή παρομοίωση ή αςπουμε ή αναλογία μεταξύ του Νταγ-κόν και της φιλιστέας Δερκέτης(ή μεταμορφωμένη απ' τους Θεούςσέ ψάρι) και της Αταργάτης ή ο-ποία γιά πολλούς είναι ή ίδια ή«Αστάρτη» είναι αρκετή, γιά μαςείναι εύκολο πλέον άπό παρομοίω-ση σέ παρομοίωση νά φτάσουμεέως τήν «Μυλίττα». Αυτή είχετό καθήκον νά παρευρίσκεται καινά προΐσταται κατά τήν γέννησητων όντων τόσο τών ανθρώπινωνόσον και τών ζωικών ή φυτικών.

Ηταν λοιπόν αυτή ή ίδια ή «Με-γάλη Μητέρα», πού λατρευότανγενικά άπό όλους τους λαούς τής

58

αρχαιότητας.Γιά τους Ελληνες είναι ή θεά

Αφροδίτη, στην οποία άποδώθηκεεπί πλέον, και ή ιδιότητα της θεάςτου Κάλλους και του Ερωτα. Ιδιό-τητες επιπρόσθετες γιατί είχε ήδηάπό παλαιά εκείνες τής Ευφορίαςκαι τής Γονιμότητας.

Ο θρύλος λέει ότι ή Μυλίτταγεννήθηκε άπ' τό παχύρρευστο καιήρεμο νερό του έλους και τά μαλ-λιά της ήταν πρασινωπά. Εξ αλ-λού δέν ήταν πάντοτε αγαπητή άφούόταν θύμωνε άπειλούσε μέ κατα-στροφές και έστελνε τιμωρίες.

«Μά ή Μυλίττα τής Ασσυρίας,ή οποία είχε μεγάλη ομοιότητα μέτήν αραβική Αλίττα», ήταν ίσωςή πρώτη εκδοχή τής θεότητας «Μή-θρα» τών Περσών ή οποία κατάτόν 'Ηρόδοτο «είχε οπωσδήποτεχαρακτηριστικά θηλυκου γένους».Αλλά ίσως, «ή Ουράνια Αφροδί-τη» τών Περσών νά μή λεγότανΜήθρα αλλά μάλλον «Αναχίτα»και ή οποία «ήταν ενα άπό τά σπου-δαιότερα στοιχεία του Πανθέου τώνΑχεμενιδών». Αυτό όμως δέν μαςεμποδίζει νά πιστέψουμε ότι όλεςαυτές οί κατ' άναλογίαν συγκρίσεις

και παρομοιώσεις τής θεότητας«Μήθρα» μέ τόν «Ναμπου» και μέτόν «Σάμας» δέν είναι άλλο παράίδια γνωρίσματα όλων τών θεοτή-των, πού αν τά βάλουμε μαζί καιτά εξετάσουμε, θά δούμε ότι ώςαξία είναι ίδια σάν τις χάνδρεςενός ιδίου περιλαίμιου. Η σύγκρι-ση έξ άλλου μέ τόν Σάμας (Ηλιος)γίνεται γιά νά άποδωθεί στις θεό-τητες αυτές ή ηλιακή ιδιότητατους, ή του φωτός ας πούμε.

Η δυτική εικονογραφία παρου-σιάζει εξ άλλου τόν «Μήθρα» νάγεννιέται άπ' τους βράχους ακρι-βώς όπως οι Μεσοποταμικοί λαοίεικονογράφησαν τόν Σάμας νάβγαίνει άπ' τό βουνό. Είναι λοι-πόν φανερή ή ηλιακή ιδιότητα τουΜήθρα.

Ο Τάκης Βεντούρης άπ' τό βι-βλίο του οποίου «Ιστορία τώνΘρησκειών» πήραμε τά ανωτέρω,παρατηρεί τέλος ότι ό παραλληλι-σμός του «Μήθρα» μέ τόν «Ναμ-πού» θεό του πλανήτη Ερμή,ήταν ασφαλώς στή βάση τής από-καλύψεως του Μήθρα -Ερμή. Αυτόαποδεικνύεται επίσης και άπ' τόντοκουμέντο τής γραφής του Αντίο

Page 61: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

σοφική σύνθεση στην προχριστια-νική και παλαιοχριστιανική εποχήκαι ή οποία απλώθηκε μέχρι τήνΕυρώπη.

Αυτή ακριβώς ή Μηθραϊκή Λα-τρεία, είναι ή μόνη πού μας άφησε

Οι θεότητες «Χαντάντ» και «Αταργάτη» μέ τα σύμβολα της θεικής δυνά-μεως τους ακριβώς οπως αναπαριστάνονται στο λίθινο αυτό άνάγλυφοπού βρέθηκε κατά τον 2ον μ.Χ. αιώνα και φυλάσσεται στο Μουσείο τηςΒαγδάτης.

χου 1ου της Κομμαγένης στον Νιμ-ρούντ Ντάχ και απ' τις μεταγενέ-στερες σχετικά μέ τις ιδιότητες τουθεου των μηθραϊκών μυστηρίωνμέ τον Ερμη. Είναι πολύ σημαν-τικό βεβαίως τό γεγονός ότι καιστην Δύση βρίσκουμε αυτά τά ίδιαμυστήρια, όταν στην Δύση τότεό παγανισμός βρισκόταν στην οξύ-τερη φάση του, και τον Ερμη σύμ-βολο τών μυστικών συναλλαγών,πού τόσο συχνά γίνεται λόγος στηναρχαιότητα, μεταξύ θεών και αν-θρώπων.

Δεν είναι χωρίς λόγο πού προσ-παθήσαμε νά εξηγήσουμε στον αγα-πητό αναγνώστη μας τήν στενήσχέση πού υπάρχει σέ όλες τις θεό-τητες του μεσο-άνατολικού πάν-θεου, καθώς αυτή ή σχέση μας όδη-γεί μέσα άπό τήν ιρανομεσοποτα-μική θρησκευτική πίστη, σ' αυ-τόν τόν Μήθρα, ή λατρεία του ο-ποίου έγινε λίγο-πολύ ή μύστηριο-

Μηθραϊκό Ιερό στην εκκλησία του

Σάν Κλεμέντε της Ρώμης.

τις σπουδαιότερες αποδείξεις καιακλόνητα ντοκουμέντα σχετικά μέτους «Ώάννες», ντοκουμέντα πούό Χριστιανισμός απέκρυψε επιμε-λώς γιά πολλά χρόνια, αλλά σήμεραμέ τό αυξανόμενο καθημερινό εν-διαφέρον τών αρχαιολόγων και μέτήν έξαρση του πυρετού της έρευ-νας, έρχονται πάλι στό φως.

Αρχαιολογικά και μεγάλου εν-διαφέροντος ευρήματα βρίσκονταικοντά στις Πρεάλπεις στό Καστι-γιόν της Φλωρεντίας και ακριβώςσέ μικρή απόσταση άπ' τό δρόμοσέ ένα χαμηλό λόφο πού δεσπόζειτης μικρής κομωπόλεως Πετρόγιαόπου είναι κτισμένο ενα παλαιότατομοναστήρι. Απ' τό αρχαίο ιερό τουπρεσβυτερίου φαίνεται ή εύρύχωοηκοιλάδα στα οπίσθια της κομωπό-λεως. Εκεί τό έδαφος παρουσιάζειεξαιρετικό ενδιαφέρον γιά αρχαιο-λογικές ανασκαφές. Τό πρώτο πρά-γμα πού εξέπληξε όλους, ήταν τάαπομεινάρια ενός πλοίου αρχαιό-τατου, τά οποία δίδουν σήμερα μιαναέρινη μεγαλοπρέπεια στό όλο σύ-νολο του χώρου και του μοναστη-ρίου. Οσο γι' αυτό τό ίδιο, παντούβλέπεις κακόγουστες ανακαινίσειςκαι αναστηλώσεις και φανερές κα-ταστροφικές κλοπές. Είχαμε τό συμναίσθημα ότι έδώ σ' αυτό τό αρχαίοκτίσμα υπήρχαν συγκλονιστικά διαφωτιστικά ντοκουμέντα, και ή κρύ-πτη πού ανακαλύφθηκε κατόπιν,μαρτυρεί ότι τά ερείπια αυτά ήτανκατ' αρχήν αφιερωμένα σέ προ-χριστιανικές λατρείες.

Διερωτώμεθα λοιπόν, αν ό ιερόςαυτός χώρος πού προηγήθηκε τηςεκκλησίας, και ή γύρω περιοχή δένκρύβουν και άλλα μυστικά πέτρι-

59

Page 62: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Ρωμαικό ανάγλυφο του 3ου μ.Χ αιώva παυμένο απόενα Μηθραϊκό ιερό, πού βρέθηκε σε υπόγειο κτίσμακαι παριστάνει τον Μήθρα θυσιάζοντα έναν ταύρο.

να και αμύθητης αξίας, γιατί νομί-ζουμε ότι βρεθήκαμε σ' ένα κέντροΜηθραϊκής Λατρείας. Σήμερα, όεπισκέπτης του αρχαιολογικού αύ-του χώρου, μπορεί νά θαυμάσειμπαίνοντας στο μοναστήρι, στή δε-ξιά πλευρά του, τήν πολύ καλά δια-τηρημένη πέτρινη πλάκα μέ τόγλυπτό πού αναπαριστά τήν συνάν-τηση δύο Ώάννες πού κρατούν

στά χέρια τους τέσσερις ευκρινείςίχθύες και όπου αποδεικνύεται κα-θαρά ή σχέση των μυστηριωδώναυτών προσώπων μέ τό σύμβολοτου Ψαριού.

Solas Bocompagni

Στήν αιγυπτιακή γλώσσα ό Η-λιος λέγεται Σάμε μέχρι σήμερα.

60

Page 63: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

TO ΑΡΩΜΑ TOΥΔΙΑΣΤΗΜΑΤΟΣ

Οι σοβιετικοί κοσμοναύτες, πούέλαβαν μαζί με τους αμερικανούςστο πείραμα με βάση το πρόγραμ-μα «Σογιούζ - Απόλλων», έπαιξανένα ασυνήθιστο για τον εαυτό τουςρόλο . . . άρωματοποιών.

Με πρόταση τους, πού έγινε άπότον Γκέρμαν Τιτόφ, ένα νέο είδοςαρώματος του εργοστασίου Μόσχας«Νόβαγια Ζαριά», το όποιο δη-μιουργήθηκε ειδικά με τήν ευκαιρίατου αξιόλογου αυτού γεγονότος, πή-ρε τήν ονομασία «ΕΠΑΣ» (πειρα-ματική πτήση «Απόλλων - «Σο-γιούζ».

Ας σημειωθεί: όπως και ή ίδιαή πτήση, ή παραγωγή νέου αρώ-ματος ήταν κοινή σοβιετο-αμερικα-νική. Με τήν έναρξη της πτήσης.15 Ιούλη, άρχισε και ή πώλησητου στο εμπορικό δίκτυο.

Τήν πρωτότυπη σύνθεση ουσιώνμε λεπτότατο άρωμα δημιούργησανοι σοβιετικοί ειδικοί με τήν καθο-δήγηση του επικεφαλής άρωματο-τοποιού του εργοστασίου Πάβελ I-βανόφ, ό όποιος ακόμα πριν μισόαιώνα έμαθε τήν τέχνη αυτή κοντάστον διάσημο γάλλο Μισέλ. Η νέασύνθεση άρεσε οχι μόνο στους σο-βιετικούς κοσμοναύτες, άλλα καιστους αντιπρόσωπους της αμερικα-νικής εταιρίας «Ρεβλόν», πού επε-ξεργάστηκε τήν μορφή συσκευα-σίας (μπουκαλάκι και θήκη), καικατάρτισε το ειδικό κείμενο τηςοδηγίας πού συνοδεύει τήν κάθε συ-σκευασία.

— Τώρα πιά είναι όλα έτοιμα γιατήν παραγωγή του «ΕΠΑΣ», — όΠάβελ Ίβανόφ. — Πήραμε άπό τιςΕΠΑ τήν τελευταία παραλλαγή τουμπουκαλιού και τις συσκευασίας καιστείλαμε στους αμερικανούς μερικέςχιλιάδες άρωμα. Στίς 15 Ιούλη εμ-φανίστηκε στα καταστήματα τό νέοάρωμα.

Τό πειραματικό μοντέλο του αρώ-ματος εκτίθεται στο στέντ της βι-τρίνας του εργοστασίου Μόσχας:μπλαβιά - γκρίζα θήκη με τήν επι-γραφή «Σογιούζ - Απόλλων», βαθύ-γαλάζιο «μαξιλαράκι», όπου κείταιτό χρυσοειδές μπουκαλάκι, πού θυ-μίζει διαστημικό πύραυλο με έπί-μηκες καπάκι.

Τό «ΕΙΙΑΣ» συνεχίζει τή σειράτων προϊόντων του έργοστασίου«Νό-βαγια Ζαριά», πού αφιερώνεται στηνεκπόρθηση του Διαστημικού χώρου.Ανάμεσα σ' αυτά είναι ή κολώνια«Βοστόκ» πού αφιερώθηκε στηνπτήση του πρώτου κοσμοναύτη Γιουρι Γκαγκάριν και τό αριστούργηματης αρωματοποιίας — άρωμα «Pisc-ροσλάβνα» (προς τιμήν της πρώτηςγυναίκας - κοσμοναύτη ΒαλεντίναςΝικολάγιεβα - Τερεσκόβα).

Τά προϊόντα του μεγαλύτερουαυτού στην Ευρώπη εργοστάσιουαρωματοποιίας έχουν τεράστια ζή-τηση. Πολλά είδη πού δημιουργή-θηκαν έδώ, λογουχάρη «ΚτάσναγιαΜοσκβά», «Πέτρινο λουλούδι»,«Τσόρνι λαρέτς», είναι γνωστά έξωάπό τή Σοβιετική Ενωση. Σήμερασε 26 χώρες του κόσμου εξάγονταιτά προϊόντα του εργοστασίου, ανά-μεσα σ' αυτές στην Αγγλία, Γαλ-λία, Ιταλία, Ομοσπονδιακή Γερμα-νία, Η.Π.Α., Ιαπωνία.

Οι ειδικοί του εργοστασίου «Νό-βαγια Ζαριά» έχουν παλιές εμπο-ρικές σχέσεις με πολλές εταιρίες τηςΓαλλίας, Ελβετίας, ή επιχειρή-σεις των σοσιαλιστικών χωρών. Τοντελευταίο καιρό άρχισε νά αναπτύσ-σεται επιτυχώς και μια τέτοια μορ-φή συνεργασίας, όπως ή κοινή πα-ραγωγή ειδών. Ιδιαίτερα, μαζί μετους βουλγάρους οί σοβιετικοί άρω-ματοποιοί παρασκεύασαν τό άρωμα«Εμπνευση», μέ τους γάλλους ετοι-μάζεται ή παρασκευή του αρώμα-τος «Μόσχα - Παρίσι». Τέλος καρ-πός της συνεργασίας μέ τους αμε-ρικανούς ειδικούς είναι τό αινιγμα-τικό άρωμα του διαστήματος«ΕΠΑΣ», πού, όπως διαβεβαιώνουνοί δημιουργοί του αρώματος και οίκοσμοναύτες - σύμβουλοι, θά αρέσειστο ώραίο φύλο πού αριθμεί τό μισότου ανθρώπινου γένους.

Η ΔΕΚΑΤΗ ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΩΝΠΑΓΚΟΣΜΙΩΝ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙ-ΝΩΝΙΩΝ ΜΕ ΔΟΡΥΦΟΡΟΥΣ

Στίς 28 Ιουνίου συμπληρώθηκανδέκα χρόνια άπό τότε πού οί Ηνω-μένες Πολιτείες εγκαινίασαν τήνπρώτη παγκόσμια τηλεπικοινωνια-

κή υπηρεσία μέσω δορυφόρου.Στίς 28 Ιουνίου 1965, ό Πρόε-

δρος Λύντον Μπ. Τζόνσον επικοι-νώνησε τηλεφωνικώς μέσω του Αμερικανικού δορυφόρου «Ερλυ Μπέρντμέ τον Βρεττανό Πρωθυπουργό Χά-ρολντ Ουΐλσων, τον Καναδό Πρω-θυπουργό Πήρσον (πού βρισκότανστο Λονδίνο) και τον Καγκελλάριοτης Δυτικής Γερμανίας ΛούντβιγκΕρχαρντ.

Τό πρώτο εκείνο βήμα άπό έναμόνο κράτος, έχει έκταθεί σήμερασ' ένα παγκόσμιο τηλεπικοινωνια-κό δίκτυο, στο όποιο συμμετέχουν90 χώρες, πού απαρτίζουν τον Διε-θνή Οργανισμό Τηλεπικοινωνιώνμέσω Δορυφόρων (ΙΝΤΕΛΣΑΤ)Οί 90 συμμετέχουσες χώρες έχουνυπό κοινή ιδιοκτησία ένα παγκόσμιοσύστημα επτά δορυφόρων τύπουΙΝΤΕΛΣΑΤ - IV, σταθμευμένων ε-πάνω άπό τον Ατλαντικό, Ειρηνι-'κό και Ινδικό Ωκεανό. Η διεύ-θυνση του δορυφορικού τηλεπικοι-νωνιακού συστήματος ανατέθηκε γιάλογαριασμό των 90 χωρών στονΑμερικανικό Οργανισμό Τηλεπι-κοινωνιών δια Δορυφόρων (ΚΟ-ΣΜΑΤ). Τό σύστημα αυτό υπο-στηρίζεται άπό 88 επίγειους στα-θμούς παρακολουθήσεως και 3 κε-ραίες πού βρίσκονται σ' όλο τον κό-σμο. Χάρις στο μοναδικό αυτό τη-λεπικοινωνιακό σύστημα παρέχον-ται τηλεφωνικές, τηλεγραφικές, τη-λεοπτικές κ.λπ. υπηρεσίες στά κρά-τη - μέλη. Μέ αυτό τό σύστημα εί-ναι δυνατή ή ταχεία επικοινωνίακαι μέ τις πιο απομακρυσμένες πε-ριοχές της Γης, πράγμα ανέφικτομέ τήν Γήινες τηλεπικοινωνιακέςγραμμές.

Καθένας άπό τους επτά δορυφό-ρους του συστήματος ΙΝΤΕΛΣΑΤ,έχει πολύ μεγαλύτερες δυνατότητεςάπό τον πρωτοπόρο δορυφόρο «Ερ-λυ Μπάρντ», και μπορεί νά μετα-βάσει 3.500 τηλεφωνικές κλήσείςσυγχρόνως καθώς και τηλεοπτικέςκαι άλλες πληροφορίες. Και ενώ όδορυφόρος «Ερλυ Μπέρντ» διέθετεμόνο ένα «κανάλι» επικοινωνιών με-ταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και έ-νός άπό τους πέντε επίγειους στα-θμούς στην Ευρώπη, τό σύστημαΙΝΤΕΛΣΑΤ Διαθέτει 378 «κανά-λια» μεταξύ 88 επίγειων σταθμώνσε 64 χώρες.

Ο τηλεπικοινωνιακός δορυφόρος«Ερλυ Μπέρντ» είχε ύψος 0,6 μ..

61

Page 64: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

διάμετρο 1 μ. και βάρος 38 κιλάκατά τήν τροχιά, ένώ οι δορυφόροιΙΝΤΕΛΣΑΤ έχουν ύψος 5,2 μ.,διάμετρο 2,4 μ. και βάρος 724 κιλάκατά τήν τροχιά.

Κατά τά τέλη του καλοκαιριούθα εκτοξευτεί ό πρώτος μιας νέαςσειράς παγκόσμιων τηλεπικοινω-νιακών δορυφόρων, ό ΙΝΤΕΛΑΣΤIV-Α. Η νέα σειρά θά αποτελείταιάπό 6 δορυφόρους κάθε ένας απότους οποίους θά έχει διπλάσιες τε-χνολογικές δυνατότητες άπό τουςδορυφόρους ΙΝΤΕΛΣΑΤ IV. Τουςνέους δορυφόρους κατασκεύασε ηεταιρεία Χιούζ Αίρκραφτ.

Στίς 31 Ιουλίου, ή ΝΑΣΑ εκτό-ξευε γιά λογαριασμό του ΚΟΜΣΑΤτον πρώτο άπό δύο δορυφόρους τύ-που ΜΑΡΙΣΑΤ, ένώ ό δεύτερος θάεκτοξευτεί κατά τά τέλη του έτους.Ο πρώτος θά σταθμεύσει πάνω άπότόν Ατλαντικό Ωκεανό και ό δεύ-τερος πάνω άπό τόν Ειρηνικό. Οιδορυφόροι αυτοί σχεδιάστηκαν ειδικάγιά τις ανάγκες της ναυτιλίας. Θάπαρέχουν ύψηλης ποιότητας στοιχείακαι επικοινωνίες, ολόκληρο το εικο-σιτετράωρο, σε πλοία και εξέδρεςπού διενεργούν εργασίες στα ανοι-κτά των ακτών. Εκτός άπό τήνμετάδοση πληροφοριών μέσω τε-λέξ, τηλεφώνου και τηλεοράσεως,οι δορυφόροι ΜΑΡΙΣΑΤ, θά παρέ-χουν επίσης τις υπηρεσίες τους γιάτήν πρόβλεψη του καιρου και τήνδιάσωση ναυαγών.

ΟΔΥΣΣΕΙΑ TOΥ ΜΑΚΡΙΝΟΥΜΕΛΛΟΝΤΟΣ

Μετά ένα εκατομμύριο χρόνια δενθά έχουμε διατηρήσει κανένα χαρα-κτηριστικό γνώρισμα. Ο άνθρωποςθά είναι ένα φανταστικό τέρας, σχε-δόν όλο . . . κεφάλι χωρίς πόδια.Και το μόνο καλό στην υπόθεση αυ-τή είναι οτι δέν θά μπορεί νά μι-λάει . . .

Ας αφήσουμε κατά μέρος τις ανα-τριχιαστικές ιστορίες τών επιστημό-νων πού μέσα σε λίγα χρόνια, θάδημιουργούν μέσα στους δοκιμαστι-κούς τους σωλήνες, «ανθρώπους έπίπαραγγελία».

62

Καλύτερα ν' ασχοληθούμε λιγάκιμέ μας τους ίδιους τους «ανθρώπουςτης φύσεως». Γιατί φαίνεται πώς ήμεγάλη αυτή «μητέρα» μας, έχειβάλει σκοπό νά μας αλλάξει αν όχιτά φώτα, τουλάχιστον τήν εμφά-νιση.

Λέγουν λοιπόν ορισμένοι επιστή-μονες πώς πρόκειται νά χάσουμεορισμένα άπ' τά μέλη του σώματοςμας. Ο απόγονος μας, έπειτα άπό10.000 χρόνια θά είναι φρικτόςτήν οψη.

Σύμφωνα μέ τις απόψεις του αν-θρωπολόγου Αμπελ Βόϊτ άπό τήΒοστώνη της Μασαχουσέτης τά δά-κτυλα τών ποδιών θά έχουν πάρειτο δρόμο της εξαφανίσεως. Και συ-νεχείζει ό κ. Βόϊτ:

Τά δάχτυλα τών ποδιών ήτανπολύ χρήσιμα στην εποχή πού κρε-μιόμαστε άπ' τά δέντρα. Αλλά ήεξέλιξη μας τά έκανε ατροφικά».

Αν όμως ό αυριανός άνθρωποςδεν θά έχει δάχτυλα στά πόδια, θάπαρηγορηθεί γιά τήν απώλεια, μιάκαι θά διαθέτει . . . τεράστιο κεφάλι.Αυτή είναι ή άποψη του δρ. Π. Τζ.Μπάλφουρ, του Πανεπιστημίου τουΣάν Φραντσίσκο, πού παρουσιάζειμιά τρομαχτική εικόνα, του άνθρω-που, μετά 1 εκατομμύρια χρόνια.

Ε ν α μονοκόμματο γιγαντιαίο κε-φάλι θά είναι τό μεγαλύτερο μέροςτου σώματος. Σχεδόν δέν θά έχειστήθος ή στομάχι και τά πόδια τουδέν θά είναι μεγαλύτερα άπό τά ση-μερινά μας δάχτυλα"

Μιά ομάδα οδοντογιατρών πάλι,στο ΙΙανεπιστήμιο του Ούάϊτγουω-τερ, του Γιοχάνσεσμπουργκ ισχυρί-ζονται ότι ό μελλοντικός άνθρωποςδέν πρόκειται νά έχει δόντια καθό-λου. Λένε:

«Τά δόντια γίνονται όλο και μι-κρότερα στο πέρασμα τών αιώνων.Υπάρχουν ενδείξεις ότι εξαφανίζον-ται σιγά - σιγά. Ο μελλοντικός άν-θρωπος θά έχει ένα πιο στρογγυλόσαγόνι, λιγώτερο όστεώδες».

Και οι επιστήμονες αυτοί έξηγούντό γιατί θά συμβεί αυτό: «Λόγωτών μαλακών τροφών πού τρώμεσήμερα, ή σιαγόνα έχει ανάγκη νάκάνει τή . . .σκληρή μασιτική δου-λειά του παρελθόντος».

«Τό ανθρώπινο σώμα θά καλυ-φθεί πάλι άπό πυκνό τρίχωμα». Αυ-τή ή θεωρία ανήκει στον 'Ολλανδόειδικό δρα Μπέντζαμιν Γκρίγζεελς.

Βασίζει τή σκέψη του στο ότι

ή Γή αρχίζει σιγά-σιγά νά κρυώνει.Ε τ σ ι κι' ό άνθρωπος θά αποκτάόλο και περισσότερο τρίχωμα, ώσπουνά καλυφθεί ολόκληρο τό σώμα του.

Ο Αγγλος νευρολόγος δρ ΜάκΝτόναλντ Κρίτσεϋ, πιστεύει πάλι,πώς ό αυριανός άνθρωπος δέν θάείναι ικανός νά λέει ούτε λέξη.

Ακουστέ τή θεωρία του: «Μέ τήνκαθημερινή πρόοδο, έπειτα άπό έναμεγάλο χρονικό διάστημα, οι άνθρω-ποι θά φτάσουν σ' ένα σημείο ώστενά συνεννοούνται μέ μιά καινούργιακαι πολύ καλύτερη μέθοδο, τή «μετα-βίβαση σκέψεως», ένα είδος τηλε-πάθειας. Οι σημερινές γλώσσες επι-τρέπουν στον ομιλητή νά διατυπώ-νει μόνο τό 60 % άπ' όσα σκέπτε-ται και στους ακροατές νά καταλα-βαίνουν απόλυτα, μόνο τό 60 % τώνόσων ακούνε.

Τελικά, φαίνεται ότι τό εξωτικόαυτό πλάσμα πού περνάει γιά . . .απόγονος του σημερινού ανθρώπου,σέ μιά πολύ απομακρυσμένη, ευτυ-χώς εποχή ίσως δέν θά χρειάζεταικαθόλου ύπνο.

Ενας Αγγλος επιστήμων, ο δρΝτόναλντ Μπρόντμεντ, του Ίατρι-κου Συμβουλίου Ερευνών, πιστεύειότι τό κρεβάτι θά είναι . . . άχρηστοεκείνη τήν εποχή. Υποστηρίζει ότιή νύκτα θά έχει γίνει τότε χρόνοςτης ψυχαγωγίας. Αυτό τό τελευ-ταίο σημαίνει ότι ό μελλοντικός άν-θρωπος δέν θά είναι στο κάτω-κάτω,και τόσο άλλοιώτικος άπό τόν ση-μερινό, αν κρίνουμε άπό εμάς τουςίδιους τους Ρωμηούς, πού είμαστεξενύχτηδες.

ΠΕΙΡΑΜΑ ΤΗΛΕΠΑΘΕΙΑΣΑΠ' ΤΗ ΣΕΛΗΝΗ ΣΤΗ ΓΗ

Τό τελευταίο ταξίδι στή Σελήνητου «Απόλλων 14», έκτος άπό τήνθετική επιστήμη, φαίνεται ότι πάεινά πλουτίσει και τόν αποκρυφισμό.Κατά τήν διάρκεια της αποστολήςτου, ό ένας άπό τους δυο πεζοπό-ρους του Φρά Μάουρο, ό αστροναύ-της Μάϊτκελ μετέδωσε άπό τόν φυ-σικό δορυφόρο της Γης, μέ τή . . .σκέψη του ορισμένα μηνύματα στονΑμερικανό μηχανικό (πού έχει και

Page 65: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

το χόμπυ της τηλεπάθειας) Τζόν-σον και λέγεται ότι ό αποδέκτης τουςτά πήρε και μάλιστα μέ αρκετήακρίβεια.

Ή τηλεπάθεια είναι ένα φαινό-μενο πού ερευνάται σήμερα άπό τήν«παραψυχολογία», ένα κλάδο τωνονομαζόμενων απόκρυφων επιστη-μών. Το φαινόμενο αυτό συνίσταταιστή μετάδοση και τήν αποτύπωσηπαραστάσεων στή σκέψη ενός προ-σώπου πού βρίσκεται μακρυά, χωρίςδηλαδή νά μεσολαβήσει καμμιά άπότις γνωστές στην ψυχολογία πέντεανθρώπινες αισθήσεις.

Άλλα γι' αυτό ακριβώς ή τηλε-πάθεια συγκέντρωνε πάντα τήν προ-σοχή του κοινού, ένώ ώς τώρα ακό-μα ή επιστήμη δεν δέχεται καν τήνύπαρξή της σαν φαινόμενο.

Αντίθετα, ύστερα άπό έρευνεςπού έγιναν στον τομέα αυτόν, μερι-κές τουλάχιστον περιπτώσεις τηλε-πάθειας αποδείχτηκαν χειροπιαστάότι αποτελούν παθολογικά φαινό-μενα, όπως π,.χ. στις περιπτώσειςσχιζοφρένειας, μερικοί παραληρούν-τες ασθενείς ισχυρίζονται ότι δέχον-ται διάφορα μηνύματα από μακρυά,ακόμα και άπό το «υπερπέραν» ήοτι έχουν το χάρισμα της τηλεπά-θειας.

Λέγεται όμως ότι ή πραγματικήτηλεπάθεια δεν έχει τίποτα το κοινόμέ τά παραληρήματα των σχιζοφρε-νών και σε ορισμένα πανεπιστήμια,όπως τό αμερικανικό πανεπιστήμιοτου Ντιούκ, ό καθηγητής Ράϊν θέλη-σε νά κάνει επιστημονικά πειράματαστο κεφάλαιο αυτό, πού τό διεκδι-κεί ό αποκρυφισμός.

Ό καθηγητής Ράϊν σκέφτηκε νάτυπώσει πέντε τύπους καρτών μέ έναορισμένο σημείο στην κάθε μιά:άστρο, κύκλο, τετράγωνο, σταυρόκαι δυο κυματοειδείς γραμμές. Δια-λέγοντας τις κάρτες αυτές, μιά προςμιά, σημείωνε πόσες φορές ένα άτο-μο πού ήθελε νά διαπιστώσει τιςτηλεπαθητικές ικανότητες του, μπο-ρούσε νά μαντέψει τό σημείο πούέφεραν όταν τό άτομο αυτό βρισκό-ταν σέ ένα διπλανό δωμάτιο ή πίσωάπό παραβάν. Αν οι ακριβείς απαν-τήσεις ξεπερνούσαν τις πιθανότητες,αυτό, κατά τον δόκτορα Ράϊν, σή-μαινε ήδη κάποια τηλεπαθητική ικα-νότητα.

Η τηλεπάθεια ονομάζεται συνή-θως και μετάδοση σκέψεως αν καιστην πραγματικότητα δέν πρόκει-

ται ακριβώς γιά μετάδοση, αλλά γιαμιά σκέψη πού γεννιέται ταυτόχρονασέ δύο άτομα, πού στή ζωή συντο-νίζουν συνήθως τις σκέψεις και τάαισθήματα τους. Αυτή είναι, επι-στημονικά, μέχρι στιγμής τουλάχι-στον, παραδεδεγμένη άποψη. Ο π ω ςδυο άνθρωποι πού συνδέονται στενάτυχαίνει νά παίρνουν ταυτόχρονα μιάάποψη ή νά προλαβαίνει ό ένας τήνεπιθυμία του άλλου, έτσι λαβαίνειχώρα και τό τηλεπαθητικό φαινό-μενο. Είναι κατά πασά πιθανότητα,ή πιο πρωτόγονη μορφή επικοινω-νίας μεταξύ ανθρώπων, ή, μέ άλλαλόγια, τό αποτέλεσμα μιας ενστι-κτώδους προσπάθειας συνεννοήσεως.Οταν οι άνθρωποι άρχισαν νά χρη-σιμοποιούν τον λόγο, πού είναι ένααπόλυτα εκλεπτυσμένο όργανο επι-κοινωνίας, αυτή ή ενστικτώδης προσπάθεια νά μαντέψει κανείς τήν επι-θυμία ενός συνανθρώπου φαίνεταιότι εξασθένησε μέχρι του σημείου νάεξαλειφτεί. Σέ μερικά πρόσωπα δ-μως φαίνεται ότι παρατηρείται κά-ποια επιβίωση της ενστικτώδους αυ-τής ικανότητας συντονισμών μέ τιςπαράλληλες ψυχικές καταστάσειςτών πλησίον του «προικισμένου» αύ-του προσώπου, πού ωστόσο γιά καμ-μιά περίπτωση δέν μπορεί νά θεω-ρηθεί «πομπός» ηλεκτρομαγνητικώνή άλλων κυμάτων, οφειλομένων στάβιορεύματα του εγκεφάλου. Αυτάυποστηρίζουν οί επιστήμονες μέχριστιγμής. Πώς, τώρα, ένας αστρο-ναύτης κατόρθωσε νά επικοινωνή-σει ψυχικά μέ έναν άλλον άνθρωποστή Γη, αυτό είναι πραγματικά μιάάλλη ιστορία, πού δέν άφορα βέβαιαούτε τήν επιστήμη, ούτε τήν τεχνικήτών μέσων διαβιβάσεως.

n αινιγματικήγραφή

των ινκας

Σννέχεια άπό τη σελ. 45

Πρέπει λοιπόν νά σκεφτούμε ότιτά quipu πού βρέθηκαν μέσα στουςτάφους ανήκαν στά εργαλεία τουνεκρού. Αρα ό νεκρός κατά τήνδιάρκεια της ζωής του έπρεπε νά-ταν quipucamayoc;

Νεώτεροι ιστορικοί υποστήρι-ξαν ότι όταν ένας άρχοντας Ινκα,πέθαινε και επρόκειτο νά ταφεί,ένα συμβούλιο άπό amautas (σο-φούς) συγκεντρωνόταν γιά ν' απο-φασίσει «τι έπρεπε νά διατηρηθείγιά πάντα άπό τήν ανάμνηση του».Συζητούσαν μεταξύ τους διάφοραγεγονότα της ζωής του και κατό-πιν καλούσαν ένα «γραφέα» έναquipucamayoc ό όποιος έγραφε όλαόσα του ανάφεραν σχετικά μέ τόννεκρό, σέ σειρές μέ τό σύστημαquipu. Κατόπιν τουτο τοποθετείτομέσα στον τάφο μαζί μέ τόν νε-κρό.

Αν δεχτούμε αυτή τήν άποψητότε πρέπει, νά δεχτούμε ότι τάquipu είχαν και αφηγηματικό χα-ρακτήρα. Η ολοκληρωτική κατα-στροφή τών «αρχείων» τών quipuάπό τους στρατευμένους κληρικούςπού ακολουθούσαν τά άποβράσμα-τα τών κονκισταδόρες, αυτούς τουςαγράμματους πού αφάνισαν τόσουςθαυμάσιους πολιτισμούς, λόγω α-πληστίας, δέν μας παρέχει στοιχείατέτοια γιά μία σωστή μελέτη τουπροβλήματος. Ηταν τόσο μεγά-λος ό ζήλος τών ιερέων εκείνωντου Χριστιανισμού, πού προσπά-θησαν νά εξαλείψουν τόν ειδωλο-λατρισμό άπό τους πολιτισμούς ε-κείνους, ώστε πίστευαν ότι τά quipu«ήταν βιβλία του Διαβόλου».

Ετσι κατάστρεψαν ότι πολυ-τιμότερο είχαν oι πολιτισμοί αυτοί,όπως και κάθε πόλιτισμός, άλλω-στε, τήν υποτυπώδη γραφή τους,τήν οποιαδήποτε γραφή τους, μέαποτέλεσμα ή ιστορία του πολιτι-σμού τών Ανδεων νά καταστρα-φεί τελείως. Ελάχιστα γνωρίζουμεσήμερα γιά τόν πολιτισμό τώνΙνκας, τόν πρώτο «σοσιαλιστικό»

πολιτισμό της ιστορίας και πολύλιγότερα γιά τήν περίεργη γραφήτου. Τι είναι λοιπόν τό quipu, ένααίνιγμα της Ιστορίας.

Χρήστος Δ. Λάζος

63

Page 66: 055_Ainigmata Tou Sympantos 05

Συνέχεια από τή σελ. 3Aς βγάλη τή μετροταινία του ό κ.

Λαγκαδάς, να μας πή ποιος έχει δίκιο.Ο ίδιος μας λέει ότι ό Γαλαξίας της

Ανδρομέδας απέχει 2.000.000 έ.φ. ΟΕ. Χάμπλ μας λέει 1.000.000, ό Ε. Μπήτ700.000, ό Χόϋλ 2.500.000 και ό Ταίϋ-λος 1.000.000. Νά ρίξουμε κλήρο ή θαμας πή ό κ. Λαγκαδάς, σαν πιό «ειδικός»άπ' όλους;

Γιά τή θεωρία τής κομητικής προελεύ-σεως της Αφροδίτης, δέν είναι υπεύθυ-νος ό Νταίνικεν, άλλα ό Δρ. Ι. Βελικό-σκυ. Σέ σχετική ανταπόκριση άπό τηνετήσια σύνοδο της Αμερικανικής Εται-ρίας γιά την Πρόοδο των Επιστημών(1974) διαβάζουμε, «Παρά τήν παγερήυποδοχή πού επεφύλαξε στον Β. ή επι-στημονική κοινότης, τα έργα του συμπε-ριλαμβάνονται στα σεμινάρια πολλών πα-νεπιστημίων». Τι . . . αδικία γιά τα βι-βλία του κ. Λαγκαδά!

Μας γράφει ακόμη ότι οί κομήτες έχουντην «ασήμαντη» μάζα του 1 εκατομμυ-ριοστού τής Γήινης. Είναι «σαπουνόφου-σκες», γράφει. Δέν κρίνω τον αριθμό,αλλά τόν αναλύω. Η Γη έχει μάζα6 Χ 10 τόννους, συνεπώς, οί κομήτεςέχουν 6 Χ 10 ή, αναλυτικά, 6.000.000.000.000.000 (έξη τετράκις εκατομμύρια).Μέ μέση μετεωρική ταχύτητα, μια σύγ-κρουση μ' ένα πλανήτη. Θα είχε σαναποτέλεσμα απελευθέρωση ενεργείας ισημέ 60.000.000.000 μεγατόννους ΤΝΤ.Μια αρχαία μετεωρική σύγκρουση στηΝ. Αφρική, ισχύος 1.500.000 Μ)τόννων,προκάλεσε κρατήρα 26 μιλίων πλάτουςκαι 10 μιλίων βάθους. Φαντάζομαι ότι ή«σαπουνόφουσκα» τών 60.000.000.000Μ)τόννων του κ. Λαγκαδά, θά έκανε τόσοκρότο, που μπορεί και να τόν ξυπνούσε.

Ο ίδιος μας λέει ότι τόν Πλούτωνατόν ανακάλυψε ό Λόουελλ και όχι ό Τόμ-ποου. Φαίνεται ότι αυτό έγινε μέ τόσομυστικό τρόπο, πού δέν τό έμαθε ούτεό ίδιος ό Λόουελλ. Στ' απομνημονεύματαγράφει: «Ο ακριβής προσδιορισμός τηςθέσεως του δέ φαίνεται δυνατός. Μόνομιά γενική κατεύθυνση είναι προβλέψιμη»·Και προέβλεψε απόσταση 45 αστρονομι-κών μονάδων. Ας μας πή ό πολυμαθέ-στατος κ. Λαγκαδάς πόσο έπεσε έξω καιγιατί οί αστρονομίες αναφέρουν τόν Τόμ-ποου σάν άνακαλύψαντα, στις 21)1)1930.

Τελικά ό κ. Λαγκαδάς θά πρέπει ν'άντιληφθή ότι αρκετά κουράσαμε τους ανα-γνώστες μέ τά μακροσκελή μας γράμματα.Αν δέ λυπάται αυτούς, ας λυπηθή τό χαρ-τί. Είναι πιό πολύτιμο άπό τά «μαθήμα-τα» του προς όλους έμας τους «αδαείς»καί «βλάκες». Ελπίζω στο μέλλον ν'ασχοληθώ μέ πιό αξιόλογους αντιπάλους.Δυστυχώς, γιά τόν κ. Λαγκαδά, ή επο-χή του Τορκουεμάδα και τών Αουτο καιτών Αουτο ντά Φέ πέρασε.

Είναι ή σειρά έμάς τών «αιρετικών»τώρα.

Γιώργος Ν. Μπαλάνος

Θερμά συγχαρητήρια σας αξίζουν γιάτή σταθερότητα τής ύλης και τόν επιστη-μονικό προσανατολισμό του κοινού. Ομωςή χαρά μου αυτή συνοδεύεται και άπόδύο παράπονα.

Σχετικά μέ τό πρώτο θέλω νά σαςυπενθυμίσω ότι μέ τήν κυκλοφορία τουπρώτου τεύχους αναφέρατε και ένα κατά-λογο θεμάτων εις τά οποία δύνασθε νάαναφερθείτε. Ανάμεσα σ' αυτά υπήρχεκαι ένα θέμα τό όποιο έκτός του ότιείναι ανεξάντλητο είναι και πολύ άγνω-στο στο ευρύ κοινό.

Τούτο είναι τό αγαπητότατο θέμα τής«Παραψυχολογίας» τό όποίον έχετε αμε-λήσει εντελώς. Διατί; Μήπως ή εργασίασας έχει προγραμματισθεί άπό καιρό καιοί σελίδες του περιοδικού είναι συμπλη-ρωμένες γιά πολύ καιρό μέ θέματα εκτόςτής ΠΑΡΑΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ; Μήπως κρί-νατε ότι θά ήτο καλύτερος ό προσανατολι-σμός του ανθρώπου στο διάστημα, ένώή γνώσις τών δυνάμεων οί οποίες μέσατου θά ήσαν αδιάφορες γι' αυτόν;

Κατά δεύτερον λόγον λυπάμαι διότι ένώαξιοθαύμαστη προσπάθεια σας προς έξά-λειψιν του Μεσαιωνικού σκοταδισμού πούεπικρατεί στην Ελλάδα συνεχίζει τόνανηφορικό δρόμο της, υπάρχουν άλλοι άν-θρωποι και μάλιστα επιστήμονες οί όποιοιφορουν τάς παρωπίδας τής επιστήμηςτους και δέχονται μόνον ότι αποδεικνύε-ται μέ τά όργανα στά εργαστήρια. Τουτοείναι λανθασμένο. Δέν πρέπει νά δημιουρ-γήσουμε έμείς σήμερα μιά νέα ΙΕΡΑ EΞE-ΤΑΣΗ ή οποία θά άπορρίπτη ασυζητητίοτιδήποτε είναι ακατόρθωτο νά «ΠΙΑΣΗ»τό στενό μυαλό ορισμένων επιστημόνωνκαι θά καταβιβάζη τους ερευνητές στόεπίπεδο του άνοήτου μυθοπλάστη.

Δέν έχει τό δικαίωμα κανείς έστω καιεπιστήμων νά σατυρίζει και νά κρίνει τόσοαυστηρά τόν Φόν Νταίνικεν ό όποίος έστωκαι μή γνώστης αστρονομίας, ψάχνει καιμας προβληματίζει σέ κάτι πού ή «ΚΥ-ΡΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗ» σηκώνει τά χέρια.Ενας άνθρωπος ό όποιος μιλάει μέ κο-ρυφαίους επιστήμονας και γυρίζει όλητή γή ψάχνωντας, μπορεί νά είναι μυθο-πλάστης ;

Εξ άλλου κ. Λαγκαδά χωρίς νά αμφι-σβητώ τις γνώσεις σας, θέλω νά σας υπεν-θυμίσω τόν Ιούλιο Βερν. Μπορούσε κα-νείς σύγχρονος του νά φανταστή ότι τόταξίδι άπό τήν «ΓΗ ΣΤΗ ΣΕΛΗΝΗ»θά έπιτευχθή;

Ο Εριχ Φόν Νταίνικεν δέν είναι επι-στήμων και κάνει λάθη, αλλά όσο άνα-φορα τους δορυφόρους του Αρεως ό ΦόνΝταίνικεν υποθέτει ότι ό είς έξ αυτών— ό Φοίβος — είναι τεχνιτός βασιζόμε-στροφος και είναι ή μοναδική περίπτωσηςμή εφαρμογής τών φυσικών νόμων.

Εκείνος λοιπόν — κατά τή δική μουγνώμη — πού θά άπορρίψη κάποια θεω-ρία ή τις έρευνες κάποιου άλλου θά πρέπηνά άσχοληθή μ' αυτόν και νά δώση τιςαπαιτούμενες εξηγήσεις τών «γιατί» πούθέτει ό δεύτερος.

Αν δύνασθε λοιπόν κ. Λαγκαδά νάμας δώσετε έσείς τις εξηγήσεις αυτέςή νά αντικρούσετε τά γεγονότα του Γ.Μπαλάνου άπό τό βιβλίον του ΕΙΣΒΟ-ΛΕΙΣ τότε νά είσθε απολύτως σίγουροςότι και οί δύο αυτοί κύριοι θά περάσουν

στό περιθώριο τών παιδικών παραμυ-θιών.

Αν πάλι δέν μπορείτε νά τις αντικρού-σετε, τότε σας παρακαλώ αφήστε τό μυα-λό σας ελεύθερο και μή τό δεσμεύετε μέσασέ παρενθέσεις.

Αθήνα, 31)8- Μιά πού τό γράμμα μου αυτό είναι ήπρώτη μας επαφή, θάθελα πάνω άπ' όλανά σας ευχαριστήσω και νά σας συγχαρώμαζί γιά τήν προσπάθεια και τό έργοσας. Στήν συνέχεια θά σας παρακαλούσανά δημοσιεύσετε τά όσα πιό κάτω ανα-φέρω, σάν απάντηση γιά τά όσα ό αγα-πητός, φίλος κ. Λαγκαδάς έγραψε (4ο τεύ-χος) και ευχαριστώ τόν φίλο κ. Ραπατζϊ-κο, γιατί τά γραφόμενά του μέ βοήθη-σαν πολύ.

Ο κ. Λαγκαδάς λοιπόν, πέρα άπό τήνΑστρονομική κριτική του έργου του Νταί-νικεν ασχολείται και μέ τήν προσωπικό-τητα του. Ακόμα και οί έπί Αστρονο-μία; απαντήσεις του δημιουργούν τήνεντύπωση ότι έχουν υποκειμενικά επηρεα-στεί, πράγμα πού μειώνει τήν προσφοράτους.

Καλύτερα αποτελέσματα θά είχαμε άπότήν απλή αντιπαραβολή τών στοιχείωντου Νταίνικεν μέχρι στιγμής γνωστά στήνεπιστήμη.

Τό έργο του Νταίνικεν είναι γεμάτοερωτηματικά, τ ε ρ ά σ τ ι α ερωτημα-τικά. 'Ορθότερα συνεπώς, θά έπρεπε νάμας προβληματίσουν και νά κάνουμε υπο-θέσεις έστω, παρά κριτική. Γιά κάτι τέ-τοιο όμως απαραίτητη προυπόθεση είναινά εκφραζόμαστε μέ σκοπό νά αφυπνί-σουμε και όχι νά κοιμήσουμε τους συναν-θρώπους μας.

Οσο γιά τις ανακρίβειες, πού ό κ. Λαγ-καδάς τόσο γλαφυρά περιγράφει, ας τιςονομάσουμε έτσι, αλλά μέ δυνατότητα ανα-στολής. Η γνώση του άνθρώπου αυξά-νεται . . . Ανεξάρτητα όμως άπ' αυτές,ή προσφορά του Ελβετού είναι αξιόλογηγιατί τό έργο του ήρθε στήν κατάλληληστιγμή, ίσως, στιγμή νά προβληματίσειτό εγώ, στρέφοντας πιό έντονα τήν προ-σοχή του σέ πανάρχαια ερωτηματικά, προ-σοχή πού ίσως νά ήταν στραμμένη στόυλικό πεδίο. Ετσι, αν αύριο κάποιο, έστωένα, άπό τά ερωτηματικά αυτά βρει απάν-τηση, όλα τά εκατομμύρια τών συνανθρώ-πων μας, πού έμαθαν γι' αυτά άπό τόνΝταίνικεν, θά είναι σέ θέση νά δεχτούντις λύσεις αυτές, καί πρέπει νά σημειω-θεί έδώ ότι όλες οί ανακαλύψεις ήρθανσέ ανάλογες στιγμές. Εάν τώρα, σκε-φτούμε μιά τέτοια ανακάλυψη, τι μπο-ρεί νά προσφέρει στήν Ανθρωπότητα, καίσέ τι άλλες διαδοχικές ανακαλύψεις μπο-ρεί νά οδηγήσει, αυτόματα αδιαφορούμεγιά.τό αν ό οποιοσδήποτε Νταίνικεν δένέχει λευκό ποινικό μητρώο καί λυπόμα-στε γιά τις όχι ορθά δοσμένες κριτικές.

Τελειώνοντας ήθελα νά παρακαλέσωτόν αγαπητό φίλο κ. Λαγκαδά, μιά πούτόσο έχει ασχοληθεί μέ τό έργο του Νταί-νικεν, νά μας αναφέρει τά ερωτηματικάτου καί ποια ή γνώμη του ιδίου γιά τόκαθένα. Επίσης τό πότε μπορεί κανείςνά δει τόν Σείριο άπό τήν Ελλάδα.

ΦιλικάΒασ. Μικρουδάκης

64