περιεχόμενα

28

1522

3138455262

άρθρα

ΠΩΣ ΓΕΝΝΙΟΥΝΤΑΙ Τ' ΑΣΤΕΡΙΑ Πέτρος Ροβίθης— 'Ενα ενδιαφέρον αστρονομικό φαινόμενο

ΠΥΘΕΑΣ Ο ΜΑΣΣΑΛΙΩΤΗΣ Μανώλης Σ. Φραγκίσκος— Το ταξίδι πού ανήκει στα μυστήρια της ιστορίας

Η ΠΑΝΩΛΗΣ ΚΙ Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ Χρήστος Δ. Λάζος— Όταν ή Ευρώπη σαρωνόταν από τον θάνατο

ΙΠΤΑΜΕΝΟΙ ΔΙΣΚΟΙ ΚΑΙ ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ Διον. Π. Σιμόπουλος— Πραγματικότητα ή ένας σύγχρονος μύθος;

ΡΑΝΤΕΒΟΥ ΜΕ ΤΙΣ ΦΩΚΙΕΣ ΚΑΤΩ ΑΠ' ΤΟΝ ΑΡΚΤΙΚΟ ΠΑΓΟ Κάρλετον Ρέϋ— Ό άνθρωπος και ο κόσμος των ζώων

ΑΡΘΟΥΡ ΚΛΑΡΚ - ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 'Αρθουρ Κλάρκ— Το διήγημα τής επιστημονικής φαντασίας

ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΟΥΜΕ ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ; Γκ. Ζόραμπ— 'Ενα πείραμα πού (δεν) πρέπει να κάνετε

ΧΩΜΑΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ Γκεόργκ Γκέρστερ— Νάσκα - ένα αίνιγμα της προϊστορίας

Η ΑΤΛΑΝΤΙΔΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ Τζέϊμς Γουέλαρντ— Ή έρευνα για τους χαμένους κόσμους

1

61

τμήματα

ΦΙΛΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ. Εμείς κι οι αναγνώστες

ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ. Νέα και ειδήσεις

Παρακαλούμε Οσους άποστέ-λουν συνεργασίες στο περιοδικόνα είναι δακτυλογραφημένες.Χειρόγραφα δεν επιστρέφονται,

Οι απόψεις του περιοδικού δενταυτίζονται αναγκαστικά με τιςαπόψεις πού εκφράζονται άποτους συνεργάτες του.

ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ μηνιαίο περιοδικό. 'Ετοςιδρύσεως 1975. ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ : Εκδόσεις «ΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ»Γ Σωτηρόπουλος Σ. Αλεβιζόπουλος Ο.Ε. Πανεπιστημίου 56,Τηλ. 600.059. ΕΚΔΟΤΗΣ - ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ Σπύρος Άλε-βιζόπουλος, Βούλγαρη 72, Πειραιεύς. ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝ-ΤΑΞΕΩΣ Χρήστος Δ. Λάζος, Δημητρακοπούλου 65-67,Αθήνα. ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣΔανάη Άρνέλλου - Λάζου. ΠΡΟΊ'ΣΤΑΜΕΝΟΣ ΤΥΠΟΓΡΑ-ΦΕΙΟΥ Μίχάλης Μακέδος, Βουλγαροκτόνου 26 - 28, Tηλ.64.33.197 ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΜΟΝΤΑΖ - ΕΚΤΥΠΩΣΗGRAMAK Ε.Π.Ε. Βουλγαροκτόνου 26 - 28.ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ : Εξάμηνη 180 δρχ. — Όργανισμών κ.λ.π.300 δρχ. Επιταγές, έμβάσματα, Σπύρο Άλεβιζόπουλο, Πανε-πιστημίου 56, Άθήνα Τ.Τ. 142.

Υπεύθυνος απέναντι του Νόμου: ΣΠΥΡΟΣ ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΣ

Μια συμβολική σύνθεση. Ό γιος της Γης σπάειτο κέλυφος τον αύγού του (Γη) και απλώνει ταχέρια του ν αγγίξει τ' αστέρια. Ή σύνθεση εκφρά-ζει το πνεύμα της Διαστημικής εποχής. Μήπως όΌπενχάΐμερ ήταν σωστός όταν έλεγε: «Ό 'Ανθρωπος προσπαθώντας, να κατακτήσει το Διάστημααναζητά το λίκνο της καταγωγής τον;»

Στήν προαπάθειά μας για ποιοτική βελτίωση τουπεριοδικού παραθέτουμε τις πρώτες δίχρωμες φωτο-γραφίες. Στό τομέα αυτό, με την πάροδο του χρόνουή βελτίωση θα γίνει μεγαλύτερη μέχρις ότου φτά-σουμε στις τελείως έγχρωμες (τετράχρωμες} φωτο-γραφίες.

Πολλοί μας αναφέρουν γραμματικά λάθη. Ή εξή-γηση είναι ότι το περιοδικό προχωρεί σιγά - σιγά στήνκαθιέρωση μιας απλοποιημένης γλωσσικής μορφής,δίχως να φτάνει σε ακρότητες.

Σχετικά με την Αμερικανο - Σοβιετική συνεργα-σία στο Διάστημα, το πρόγραμμα 'Απόλλων - Σογίούτέχουμε να πούμε το εξής: το περιοδικό την ανάγγειλεπρώτο απ' όλο τον περιοδικό τύπο. Είναι όμωςμηνιαίο και επειδή το εγχείρημα θα τελειώσει πολύαργότερα από την στιγμή πού το τεύχος τούτο θαέχει τυπωθεί, λόγοι τεχνικοί μας επιβάλλουν τήν κατάένα μήνα μετά ανάλυση του εγχειρήματος άπό τοναρμόδιο συνεργάτη μας. Εξ' άλλου ή σοβαρότητακαι ή έγκυρότητα του περιοδικού δεν επιτρέπουν βια-σύνες.

Δεν παρουσιάζουμε αλληλογραφία με τους άναγνώ-στες λόγω πληθώρας ύλης στο επόμενο τεύχος θααφιερώσουμε τις αναγκαίες σελίδες, όπου θά παρα-θέσουμε και τους διαξιφισμούς πού έχουν άρχίσει.

Λάβαμε πολλά γράμματα από αναγνώστες της επαρ-χίας τους όποίους ευχαριστούμε για. το μεγάλο τουςενδιαφέρον. Καταβάλλονται μεγάλες προσπάθειες γιατην εξυπηρέτηση τους. Μια από αυτές είναι το ναδημιουργήσουμε εστίες διαθέσεως του περιοδικού στιςπερισσότερο σημαντικές πόλεις. Θα εξυπηρετούνταιόμως καλλίτερα οι φίλοι μας αν εγγραφούν συνδρo-μητές, οπότε θα λαβαίνουν το τεύχος ταχυδρομικώς,όταν αυτό κυκλοφορεί στην Αθήνα.

οι εκδότες

πως γεννιούνται

τ' αστέρια

ΠΕΤΡΟΣ ΡΟΒΙΘΗΣ

Με τo συναρπαστικό αυτό άρθρο του συνεργάτη μας Πέτρου Ροβίθη,Διδάκτορος της Αστρονομίας, συμπληρώνεται ένας κύκλος θεμάτωνπού αναφέρεται στην δημιουργία των διαφόρων ουρανίων σωμάτων.

αυμάζει κανείς να παρατηρεί το στερέωμαστις ήσυχες καί άσέληνες νύχτες ιδίως ότανβρίσκεται μακρυά από τα φώτα της πόλης.

Άστρα παντού άστρα λαμπρά ή αμυδρά στολίζουντον σκοτεινό ουρανό καί του δίνουν την όψη «κό-σμου» πολύτιμου κοσμήματος της φύσης.

Με λίγη προσοχή θα διαπιστώσει ό παρατηρη-τής ότι τα λαμπρότερα άστρα, τουλάχιστον πα-ρουσιάζονται έγχρωμα σε όλες τις αποχρώσεις απότο μπλε μέχρι καί το κόκκινο. Για τα πιο αμυδράείναι δύσκολο να διακρίνουμε χρώματα. 'Οχι γιατίείναι όλα λευκά άλλα γιατί το φως πού στέλνουνείναι τόσο λίγο πού το ανθρώπινο μάτι τα βλέ-πει απλά σαν φωτεινά σημεία, αλλά δεν μπορείνα διακρίνει καί το χρώμα τους. Είναι τόσο λίγοτο φως πού μας στέλνουν καί από τόσο μακρυά.Όμως με κατάλληλα όργανα μπορούμε να διαπι-στώσουμε το χρώμα του φωτός πού μας στέλνειτο κάθε άστρο όσο αμυδρό κι' άν είναι.

Τα άστρα μοιάζουν με τα δέντρα του δάσους κατάκατά κάποιο τρόπο. 'Οπως εκεί ύπάρχουν μεγάλααιωνόβια δένδρα, αλλά συγχρόνως καί κάθε ηλι-κίας καί κατάστασης έτσι καί στον ουρανό υπάρ-χουν άστρα παλαιά άλλά καί νεώτερα, ογκώδη ήμικρών διαστάσεων, υπέρθερμα ή καί ψυχρά ακόμα,Ή εξέλιξη τους γίνεται πάρα πολύ αργά για ταανθρώπινα χρονικά μέτρα. Τόσο αργά πού δεναρκεί ή ζωή του ανθρώπου ούτε καν ή διάρκειατης ίστορίας της ανθρωπότητας για να παρατηρή-σουμε τη γέννηση την ανάπτυξη καί τη ζωή ενόςάστρου μέχρι το θάνατο του. Μια τέτοια εξέλιξηαπαιτεί εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια χρόνια,ενώ ή ίστορία της άθρωπότητας δεν υπερβαίνει τίςλίγες χιλιάδες. Αν λάβουμε υπ' όψη μας ότι μετέτοια θέματα ασχολείται ή επιστήμη λίγες μόνονεκατοντάδες χρόνια τότε ακόμα καί ή σύγκρισητου χρόνου παρατήρησης με τον χρόνο εξέλιξηςτων άστρων είναι κυριολεκτικά αδύνατη. Ό αστρο-νόμος καλείται να παρατηρήσει καί να μελετήσειαμέτρητα πλήθη άστρων πού βρίσκονται σε διά-

φορες καταστάσεις καί ηλικίες, καί να βρει τοντρόπο με τον όποιο γεννιούνται, εξελίσσονται καίφτάνουν στο τέλος της «αστρικής ζωής» τους. 'Εργοενδιαφέρον αλλά εξαιρετικά δύσκολο. Καί τούτο,γιατί πρέπει να κατανοήσουμε την εξέλιξη των ά-στρων, πού συντελείται κυρίως στο εσωτερικό τουςενώ ξέρουμε τόσο λίγα γι' αυτό το εσωτερικό.

Εκείνα που έχουν ιδιαίτερη σημασία είναι δυοβασικά δεδομένα: α) τα χημικά στοιχεία που υπάρ-χουν στο εσωτερικό των άστρων καί β) οί φυσικέςκαταστάσεις πού επικρατούν σ' αυτό το εσωτερικό.Είναι δύσκολο λοιπόν, γιατί το μόνο πού μας στέλ-νουν είναι λίγη ακτινοβολία που και πάλι, προέρ-χεται από τα εξωτερικά τους στρώματα. Από τιςακτινοβολίες πού στέλνουν τα εξωτερικά στρώματατων άστρων πρέπει να βρούμε τίς καταστάσεις πούεπικρατούν στο εσωτερικό τους, πράγμα πολύ δύ-σκολο καί αβέβαιο πολλές φορές. Μ' αυτή την τα-κτική έπινοούμε «πρότυπα» άστρων με την έπίλυσηπολύπλοκων προβλημάτων μαθηματικών και φυσι-κής. Αυτά τα πρότυπα. άστραϊ πού στην πραγματι-κότητα αποτελούν φανταστικά κατασκευάσματα, εί-ναι γνωστά σαν «αστρικά μοντέλα» και σκοπός τηςκατασκευής τους είναι να πλησιάσουμε τα πραγμα-τικά άστρα με μαθηματικό τρόπο. Εδώ επεμβαίνεικαί πάλι ή παρατήρηση για να επιβεβαιώσει η νααπορρίψει τα θεωρητικά αυτά μοντέλα, η ακόμανα τα τροποποιήσει και να επισημάνει που πρέ-πει να γίνουν οί διορθώσεις, εάν βέβαια άπαιτούν-ται, ώστε να ανταποκρίνονται όσο το δυνατόν πε-ρισσότερο, στην πραγματικότητα, όπως μας παρέ-χεται από τίς παρατηρήσεις. Αν τα δεδομένα τωνπαρατηρήσεων συμφωνούν με τα συμπεράσματα πούπροκύπτουν από την επεξεργασία του μοντέλου,αυτό σημαίνει ότι τα δεδομένα που πήραμε για νακατασκευάσουμε το μοντέλο είναι, πιθανώς, ορθάεπομένως πετύχαμε τη γνώση του εσωτερικού τηςκατηγορίας των άστρων για τα όποία κατασκευάσα-με το μοντέλο. Ακόμα περισσότερο, όμως, από ταμαθηματικά στοιχεία του μοντέλου μπορούμε να συμ-

3

Ή ιστορική φωτογραφία τουΧέρμπιγκ πού πάρθηκε στις20-12- 1954 (Β) και ή προαυτής τελευταία φωτογραφίατης ίδιας περιοχής (Α). Ταβέλη επισημαίνουν τα δύο νέαάστρα.

Το εσωτερικό ενός κανονικούάστρου. Διακρίνεται ιδιαίτεραό πυρήνας (Α) όπου γίνονταιοι πυρινικές αντιδράσεις, τοπερίβλημα (Β) και τα εξωτε-ρικά στρώματα (Γ) τα οποίαακτινοβολούν στο διάστηματην ενέργεια πού προέρχεταιαπό τον πυρήνα.

περάνουμε και την ιστορία των αντίστοιχων άστρων,καθώς επίσης και το μέλλον που τα περιμένει μέ-χρις ορισμένων ορίων.

Με παρόμοιο τρόπο, ή «στρατηγική» πρσχωρού-με για να βρούμε όχι μόνο πώς εξελίσσονται, αλλάκαι πώς γεννιούνται τα άστρα.

Το πρόβλημα της γέννησης των άστρων είναιπαμπάλαιο, όσο σχεδόν και ό πολιτισμός. Στό άρθροαυτό δεν αναφερόμαστε στις θρησκευτικές ή μυθο-λογικές δοξασίες των αρχαίων λαών. Ενδιαφερό-μαστε μόνο για τα καθαρά επιστημονικά δεδομένακαί κυριότερα για τις επικρατέστερες από τίς σύγ-χρονες αντιλήψεις τις σχετικές με το θέμα μας.

Ή μέχρι σήμερα έρευνα οδηγεί στο συμπέρασμαότι τα άστρα θα πρέπει να γεννήθηκαν, η να γεν-νιούνται κατά δύο βασικούς τρόπους, πού είναι τε-λείως διαφορετικοί μεταξύ τους.

Ό πρώτος τρόπος αναφέρεται στα πρώτα άστραπού δημιουργήθηκαν αμέσως μετά το σχηματισμότων γαλαξιών.

Κατά την πληρέστερη θεωρία, ή δημιουργία τουΣύμπαντος άρχισε με μια ασύλληπτη σε μέγεθοςέκρηξη της ύλης πού προϋπήρχε του Σύμπαντος.Δεχόμαστε δηλαδή, πάντοτε σύμφωνα με τη θεω-ρία αυτή, ότι όλη ή ύλη του γνωστού μας σήμεραΣύμπαντος ήταν μέχρι τότε συμπυκνωμένη σε μιασφαίρα, με υψίστη θερμοκρασία. Τότε συνέβη τοπιο σπουδαίο γεγονός όλης της ιστορίας του κόσμου:ή «μεγάλη έκρηξη». Μια γιγαντιαία, ασύγκριτη μεοποιαδήποτε άλλη, έκρηξη αυτής της ύλης, 'Απότα κομμάτια στα οποία διασπάστηκε ή τεράστιαεκείνη ποσότητα της ύπέρπυκνης ύλης σχηματίστη-καν οί γαλαξίες καί τα άστρα των γαλαξιών. 'Ηέκρηξη εκείνη εκτίναξε τα κομάτια της ύλης προςκάθε κατεύθυνση. Από τότε απομακρύνονται μετα-ξύ τους τα κομμάτια αυτά και εν τω μεταξύ σχημά-τισαν τους γαλαξίες. Το φαινόμενο της απομάκρυν-σης των γαλαξιών μεταξύ τους είναι γνωστό σαν«φυγή των γαλαξιών» και μας επιτρέπει να χρονο-λογήσουμε την μεγάλη έκρηξη, δηλαδή να βρούμετην ηλικία του Σύμπαντος ή αν θέλετε, πότε άρχισεή δημιουργία του.

Ό τρόπος της δημιουργίας του Σύμπαντος, μαςεπιτρέπει να μελετήσουμε καί τίς εξελίξεις των επί

4

μέρους στοιχείων του, όπως έπί παραδείγματι, τωνάστρων. Πιστεύουμε λοιπόν σήμερα, ότι από τοαρχικό διάχυτο νέφος ύλης, πού τμήμα του απο-τελούσε το κάθε κομάτι πού προήλθε από την μεγά-λη έκρηξη, δηλαδή στα πρώτα στάδια της δημιουρ-γίας, σχηματίσθηκαν τα πρώτα και παλαιότεραάστρα.

Ό Ζάνς απέδειξε, ότι όταν έχουμε μια τεράστιαμάζα αερίου υπό μορφή νεφελώματος στο διάστημα,πού ή θερμοκρασία της να είναι παντού σταθερή,δεν μπορεί να παραμείνει έπ' άπειρον στην κατά-σταση του νεφελώματος. Στό εσωτερικό του ανα-πτύσσονται τάσεις διασπάσεως σε μικρότερα μέρη,γιατί υπάρχει αστάθεια της βαρύτητας, εφ' όσον ήμάζα αυτή κατέχει αρκετά μεγάλο χώρο. Με τηδιάσπαση σε μέρη σχηματίζονται πυρήνες συγκεν-τρώσεως της ύλης, πού όταν αναπτυχθούν οί κατάλ-ληλες συνθήκες θερμοκρασίας και πυκνότητας στα-ματά ή διάσπαση σε νέα μικρότερα μέρη. Τα μικράαυτά αυτοτελή μέρη λέγονται «πρωτοαστέρες» οιόποίοι συνεχίζουν να συστέλλονται και τέλος σχη-ματίζουν τα άστρα.

Με τον δεύτερο τρόπο συνεχίζεται και σήμεραακόμα ή δημιουργία των άστρων. Τα άστρα πούήδη υπάρχουν και κυρίως τα λαμπρότερα από αυτά,με την άκτινοβοία τους προκαλούν ή διευκολύνουντην συμπύκνωση της μεσοαστρικής ύλης, ή τηςύλης των νεφελωμάτων.

Ή μεσοαστρική ύλη ή μεσοαστρικό αέριο βρί-σκεται παντού, σ' ολόκληρο το χώρο μεταξύ τωνάστρων του κάθε γαλαξία, και αποτελείται κυρίωςαπό υδρογόνο και λεπτότατη σκόνη διαφόρω,ν χη-μικών στοιχείων.

Ή πυκνότητα της είναι εξαιρετικά μικρή συγ-ρινόμενη με τις πυκνότητες πού συναντάμε στα γήι-να σώματα. Επειδή όμως ό όγκος πού κατέχει είναιυπερβολικά μεγάλος, ή συνολική ποσότητα τής με-σοαστρικής ύλης είναι πολύ μεγάλη.

Ή ακτινοβολία των άστρων, πού ήδη υπάρχουνσε μια περιοχή, έπιδρά στη μεσοαστρική ύλη καιπροκαλεί έντονες μεταβολές θερμοκρασίας καί πίε-σης. Πρόκειται για το περίφημο φαινόμενο της«πίεσης της ακτινοβολίας». Γύρω από το κάθε λαμ-πρό άστρο υπάρχει μια περιοχή ιονισμένου αερίουκαι θερμοκρασίας περίπου 10.0000 C. Μακριά απότα άστρα, το μεσοαστρικό αέριο δεν είναι ιονισμέ-νο αλλά ουδέτερο με θερμοκρασία αρκετά χαμη-λή και συγκεκριμένα περίπου 50° C. Ή μεγάλη αυ-τή διαφορά θερμοκρασίας προκαλεί έντονη πίεση

Το νεφέλωμα Μ - 8 πού λέγεται καί «Λιμνοθάλασσα».Βρίσκεται στον αστερισμό του Τοξότη, έκπέμπει κυ-ρίως ερυθρό φως και διακρίνεται σ' αυτό αρκετά, σφαι-ρίδια. Τρία σφαιρίδια επισημαίνονται μεταξύ γραμ-μών πάνω στη φωτογραφία.

στα αέρια της ψυχρής περιοχής. Και επειδή ή ψυχρήπεριοχή και συγκεκριμένα ή πλευρά του πού βρί-σκεται προς το μέρος του άστρου θερμαίνεται πολύ,παρουσιάζεται διαστολή του αερίου προς το άστρο.Τότε, λόγω αντίδρασης, ή υπόλοιπη ύλη της ψυχρήςπεριοχής συμπιέζεται και απομακρύνεται από τοάστρο.

Το φως των άστρων προκαλεί πίεση στους κόκ-κους της μεσοαστρικής ύλης και συγκέντρωση τωνκόκκων αυτών μαζί με αέριο πού συμπαρασύρεται.Αυτές οί συγκεντρώσεις μπορεί να δημιουργηθούν,ή επειδή ή πίεση δρά σε μια περιοχή από πολλέςκατευθύνσεις, ή επειδή είναι δυνατόν να μεταβλη-θεί ή ακτινοβολία σε περιοχές κοντά στα άστραεάν απορροφάται από τους κόκκους πού γειτονεύουνπερισσότερο στα λαμπρά άστρα. Στήν περίπτωσηαυτή είναι δυνατόν να δημιουργηθεί όχι ένα μόνοκαινούργιο άστρο, άλλα μια ολόκληρη ομάδα άστρωνπού θα διαστέλλεται, Τα άστρα της ομάδας δηλαδήθα απομακρύνονται μεταξύ τους και με την πάροδοτων ετών, των εκατομμυρίων ετών θα διαλυθούν.

Για στάδια της γενέσεως και άναπτύξεως ενός άστρου μέχρι, της «ώριμης ηλικίας» του. Α. Νέφος ύληςσυμπυκνώνεται. Β. Σχηματισμός του θερμού πυρήνα. Άρχίζουν οί πυρηνικές αντιδράσεις και ή τροφο-δοσία του με θερμότητα. C. Το άστρο έχει ήδη δημιουργηθεί. D. Το άστρο είναι είδη ώριμο.

Οί αποστάσεις μεταξύ τους θα γίνουν τόσο μεγάλεςώστε τίποτε πια δεν θα συνδέει μεταξύ τους ταάστρα αυτά πού δημιουργήθηκαν συγχρόνως απότην ίδια ύλη με τον ίδιο τρόπο. Τίποτε δεν θα προ-δίδει την παλιά τους συγγένεια.

Από τις συγκεντρώσεις της μεσοαστρικής ύληςπού αναφέραμε πάρα πάνω σχηματίζονται συμπυ-κνώσεις σφαιρικού σχήματος πού ονομάζονται καίπάλι «πρώτοαστέρες». Σιγά-σιγά αλλά καί στα-θερά αυξάνει ή πυκνότητα της ύλης των πρωτοα-στέρων και αντίστοιχα αυξάνει καί ή ένταση τηςβαρύτητας τους με αποτέλεσμα να επιταχύνεται όλοκαι περισσότερο ή διαδικασία του σχηματισμού τουςσε νέα άστρα,

Σέ αρκετά νεφελώματα παρατηρούνται σφαιρικέςπεριοχές από πυκνότερη ύλη πού λέγονται «σφαι-ρίδια». Κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για πρω-τοαστέρες που βρίσκονται στα πρώτα στάδια τηςσυμπύκνωσης τους. Ή φωτογραφία (4) παρουσιά-ζει το διάχυτο νεφέλωμα Λιμνοθάλασσα (ή Μ - 8)πού βρίσκεται στον αστερισμό του Τοξότη. Ταάστρα πού διακρίνονται στην περιοχή του νεφελώ-ματος είναι πολύ λαμπρά καί επομένως έχουν τηνδυνατότητα να σχηματίσουν πρωτοαστέρες από τηνύλη του νεφελώματος κατά το μηχανισμό πού ανα-φέραμε πάρα - πάνω. Οί μικρές σκοτεινές περιοχέςπού διακρίνονται επάνω στο φωτεινό νεφέλωμα είναι«σφαιρίδια» δηλαδή πρωτοαστέρες στα πρώτα στά-δια της συμπύκνωσης τους. Σφαιρίδια διακρίνον-ται επίσης καί στο νεφέλωμα «Ροζέττα» του Μονο-κέρωτος της φωτογραφίας 6 ως καί της 7.

'Αν μέχρι πριν λίγα χρόνια είχαμε φωτογραφί-σει μόνο σφαιρίδια σε αρκετά νεφελώματα καί ήεπισταμένη μελέτη τους έχει δείξει ότι πρόκειται

Το νεφέλωμα "Ροζέττα" στον άστερισμό του Σβονο-κέρωτος. Εκπέμπει κυρίως ερυθρό φως που παρά-γεται άπό υδρογόνο (Α). Ή φωτογραφία (Β) παρου-σιάζει λεπτομέρεια τον νεφελώματος.

πράγματι για πρωτοαστέρες όμως, δεν είχαμε φωτο-γραφίσει και νέους αστέρες αμέσως μετά τη γέν-νησή τους, Την πιο συγκλονιστική φωτογραφία γιατο θέμα μας, μια φωτογραφία ντοκουμέντο, σχετικήμε την γέννηση τών άστρων, παρουσίασε ό Χέρ-μπιγκ το 1954, Πιο συγκεκριμένα, σε μια φωτογρα-φία πού πήρε ο Χέρμπιγκ στίς 20 - 12 - 1954 εμφα-νίζονται δυο νέα άστρα πού δεν υπήρχαν σε άλληπαλαιότερη φωτογραφία της ίδιας περιοχής τουούρανού. Ή παλαιότερη φωτογραφία είχε ληφθείτην 20 - 1 - 1947, Τα δυο νέα άστρα μελετήθηκανκαι αποδείχτηκε ότι δεν είναι «καινοφανείς», δηλα-δή δεν ανήκουν στην κατηγορία εκείνη των άστρωνπού άναλάμπουν κατά την εξέλιξη τους καί γι' αυτόγίνοντα αντιληπτά, ένώ πρωτύτερα ήταν ασήμανταχωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον καί επομένως δεν ταείχαμε προσέξει. Τα άστρα της φωτογραφίας τουΧέρμπιγκ είναι πράγματι νέα, νεογέννητα. Είναιτα νεότερα γνωστά άστρα του Γαλαξία μας, Η ση-μερινή ηλικία τους είναι μόνο 20 περίπου χρόνιακαί ή γέννηση τους έγινε σε διάρκεια περίπου 8ετών. (Φωτ. 2).

Τα νεογέννητα άστρα της φωτογραφίας του Χέρ-μπιγκ βρίσκονται μέσα σ' ένα νεφέλωμα, από τηνύλη του οποίου σχηματίστηκαν. Κοντά τους, βρί-σκονται τέσσερα παλαιά καί αρκετά λαμπρά άστρα,Είναι φανερό ότι ή ακτινοβολία τους έβοήθησε στησυγκέντρωση της ύλης του νεφελώματος και στηδημιουργία των νέων «πολιτών του ουρανού».

Στή διπλή φωτογραφία 2 δίνουμε τις δυο φωτο-γραφικές πλάκες του Χέρμπιγκ. Στή (Β) φωτογρα-φία, τα βέλη επισημαίνουν τα δυο νέα άστρα. Τααλλά τέσσερα άστρα πού φαίνονται και στην (Α)φωτογραφία είναι οί μάρτυρες, αλλά καί οί παρά-γοντες που συνέβαλαν στη γέννηση τους.

Όταν σχηματιστεί ό πρωτοαστέρας από τη με-σοαστρική ύλη ή από τα πυκνότερα μέρη της πουείναι τα νεφελώματα, αρχίζει μια μακροχρόνια δια-δικασία εξέλιξης, μέχρις ότου το καινούργιο άστρογίνει ένας κανονικός καί ώριμος «πολίτης». Ένασταθερό ή μεταβλητό άστρο, όπως είναι τα περισ-σότερα άστρα. Ό σ ο και αν είναι μακροχρόνια ήδιαδικασία αυτή για τα ανθρώπινα χρονικά δεδο-μένα, εν τούτοις, για τα αστρονομικά χρονικά περι-θώρια είναι αρκετά σύντομη, Διαρκεί το πολύ 500,000χρόνια. Και είναι πολύ σύντομο αυτό το χρονικόδιάστημα για τους χρόνους πού χρησιμοποιούνταιστην 'Αστρονομία, αν φανταστεί κανείς ότι ή ζωήτων άστρων είναι συνήθως δισεκατομμύρια ολό-κληρα χρόνια.

Πολλές θεωρίες προσπάθησαν να περιγράψουν τοντρόπο με τον όποιο εξελίσσονται τά άστρα μετάτο στάδιο του πρωτοαστέρα καί μέχρι να γίνουν«κανονικά» άστρα, Στό άρθρο αυτό άναφερόμαστεμόνο στις επικρατέστερες απόψεις επί του ζητή-ματος.

Κατά την περισσότερο παραδεκτή, λοιπόν, θεω-ρία του Καγιασσί, στα πρώτα στάδια του σχηματι-

6

σμού τους τα άστρα είναι λαμπρά ερυθρά σώματα,ή πιο συγκεκριμένα ποσότητες ύλης σε αέρια κατά-σταση, και αρκετά θερμή. Ή ανάμιξη της ύληςτους είναι πλήρης, χωρίς δηλαδή να υπάρχουν μέσαστον όγκο τους περιοχές με μια οποιαδήποτε χημικήσύνθεση πού να διαφέρει από τη σύνθεση άλλης πε-ριοχής ως προς τα στοιχεία πού την άποτελούν.Καί τώρα περισσότερο, δεν ξεχωρίζουν τα διάφοραομόκεντρα στρώματα από τα οποία αποτελούνταισυνήθως τα κανονικά και πλήρως διαμορφωμέναάστρα, Η μεγάλη λαμπρότητα τους οφείλεται στομέγεθος της επιφανείας τους, το όποιο είναι τερά-στιο, και όχι στην μεγάλη ακτινοβολία τους ανάμονάδα επιφανείας. Καί τούτο γιατί ή ύλη τουςείναι αρκετά θερμή ώστε όλα τα χημικά στοιχείατους να βρίσκονται σε άεριώδη κατάσταση, αλλάόχι τόσο υψηλή ώστε να έχουμε μεγάλη ακτινοβο-λία ανά μονάδα επιφανείας.

Μετά από το στάδιο αυτό αρχίζει μια σύντομηπερίοδος συστολής. Τότε ό όγκος τους ελαττώνε-ται με ταχύ ρυθμό, με αποτέλεσμα την ανάπτυξηυψηλότερων θερμοκρασιών. Επειδή παρατηρείταιελάττωση του όγκου τους, παρατηρείται και σύγ-χρονη ελάττωση της έκτασης της επιφάνειας τουςπού ακτινοβολεί. 'Ετσι λοιπόν, αν και ή ακτινο-βολία της μονάδας επιφανείας τους είναι έντονώ-τερη, ή συνολική ακτινοβολία είναι μικρότερηαπό όσο στο προηγούμενο στάδιο, με αποτέλεσμανα τους βλέπουμε αμυδρότερους απ' όσο προηγου-μένως. Το στάδιο της συστολής διαρκεί μόλις λί-γες χιλιάδες χρόνια.

Αργότερα, ή συστολή συντελείται με λιγότεροταχύ ρυθμό ενώ συγχρόνως στο κέντρο του άστρουπού ήδη έχει σχηματιστεί έχει γίνει αρκετά θερμό,ώστε να αρχίζουν πυρηνικές αντιδράσεις στο εσω-τερικό του. Κατά τις πυρηνικές αυτές αντιδράσειςτο υδρογόνο μετατρέπεται σε ήλιο με ταυτόχρονηαπελευθέρωση τεραστίων ποσοτήτων θερμότητας.Ή έκκληση της θερμότητας αυτής προκαλεί άνοδοτης θερμοκρασίας της μάζας του πού εκδηλώνεταισαν αύξηση της λαμπρότητάς του. Το άστρο, δηλα-δή, φαίνεται ολοένα λαμπρότερο σ' αυτή την πε-

ρίοδο της ζωής του, Στήν αρχή, οί πυρηνικές αντι-δράσεις δεν γίνονται με σταθερό τρόπο και ρυθμό,έτσι ώστε και το άστρο δεν παρουσιάζει σταθερήλαμπρότητα. Είναι ένα μεταβλητό άστρο, πού σιγά -σιγά μετατρέπεται σε ένα πλήρως σταθερό άστρομε σταθερή λαμπρότητα. Τότε, και για πολλά εκα-τομμύρια χρόνια παρατηρείται μια ισορροπία μετα-ξύ της ποσότητας της θερμότητας πού εκλύεται απότις πυρηνικές αντιδράσεις του εσωτερικού και τηςενέργειας πού άκτινοβολείται στο διάστημα από τηνέπιφάνειά του. Τότε πια, είναι ένα τέλειο και ώριμοάστρο.

'Η μελέτη πολλών άστρων έχει προχωρήσει αρκε-τά ώστε να ξέρουμε σε πιο στάδιο της εξέλιξης τουςβρίσκονται σήμερα. Ά λ λ ά ας δούμε σε ποιο σημείοτης ζωής του βρίσκεται ό ήλιος, πού αποτελεί γιατον άνθρωπο και τη Γη γενικώτερα, το σημαντικώ-τερο άστρο του Γαλαξία μας εφ' όσον απ' αυτόνεξαρτάται ή ζωή στην επιφάνεια της, Ό 'Ηλιος μαςείναι σήμερα ένα ώριμο άστρο σε σταθερή κατά-σταση. Για να φτάσει σ' αυτή την κατάσταση άποτην γέννηση του, χρειάστηκαν μόλις δυο εκατομ-μύρια χρόνια, δηλαδή πολύ μικρό χρονικό διάστημα.Από τότε, όμως, πού έγινε ώριμο και σταθερό άστρομέχρι σήμερα έχουν περάσει πέντε δισεκατομμύριαχρόνια και συνεχίζει να είναι σταθερός. Και θάσυνεχίσει ασφαλώς να στέλνει στο διάστημα, υπόμορφή διαφόρων ακτινοβολιών, τη ζωογόνο πνοήτου για αρκετά ακόμα δισεκατομμύρια χρόνια.

Θαυμάζει κανείς την ακρίβεια με την οποία μπο-ρούν σήμερα οί Αστρονόμοι να περιγράψουν τηγέννηση και τα πρώτα στάδια της ανάπτυξης τωνάστρων. Καί τούτο, γιατί τα χρονικά όρια της ζωής,όχι ενός ανθρώπου, άλλα ολόκληρης της ιστορίαςτης ανθρωπότητας δεν άρκούν για να παρακολου-θήσουμε ένα τέτοιο θαυμαστό φαινόμενο της φύ-σης. Με μακροχρόνιες και επίπονες παρατηρήσειςκαί μελέτες, μπορέσαμε να συνδυάσουμε τις διά-φορες καταστάσεις πού επικρατούν σήμερα σταάστρα και να βρούμε τη διαδοχή των σταδίων δη-μιουργίας καί εξέλιξης τους.

Πέτρος Ροβίθης

Το μεγάλο νεφέλωμα Μ - 16 πουαποτελείται από υδρογόνο καί αραιό-τατη λεπτή σκόνη, Οι μαύρες κηλί-δες των γραμμών είναι τα «σφαι-ρίδια», δηλαδή άστρα στα πρώταστάδια της συμπύκνωσής τους.

7

τα μέσα της τέταρτης προ Χριστού εκατον-ταετηρίδας, το εμπόριο της Μασσαλίας διέρ-χεται σοβαρή κρίση, κίνδυνοι το απειλούν από

παντού. Οι Καρχηδόνιοι έχουν κιόλας βάλει το πόδιτους στη Σικελία και απειλούν τα μασσαλιώτικα πρα-κτορεία της Ισπανικής μεσογειακής ακτής, και τοσπουδαιότερο, κατέχουν το Στενό του Γιβραλτάρ καιδεν αφήνουν πλοίο ελληνικό να ξεμυτίσει. 'Οποιο τολ-μήσει να διασπάσει τον κλοιό, είναι καταδικασμένο.'Ετσι, ή εμπορική δραστηριότητα της Μασσαλίας πε-ριορίζεται αναγκαστικά στην εσωτερική λεκάνη τηςΜεσογείου και στο υδάτινο δίκτυο του Ροδανού ποτα-μού. Ή Μασσαλία έχει περιπέσει στην θέση τουάπλού εμπορικού πράκτορα των Κελτών. Τα πλοίατης δεν μπορούν πια να ταξιδεύσουν στα κέντρα παρα-γωγής του κασσίτερου και του ήλεκτρου: 'Ετσι ήΜασσαλία είναι υποχρεωμένη να προμηθεύεται αυτάτα είδη (εξ' ίσου σπουδαία τότε για την πρόσμειξητων μετάλλων, όσο το νίκελ και το μαγνήσιο σήμερα)δια ξηράς, μέσω της Χώρας των Κελτών και τωνποτάμιων οδών του 'Αραρ, του Σηκουάνα και τουΡοδανού. Ό τρόπος όμως αυτός της μεταφοράς επι-βαρύνει υπέρμετρα το κόστος του είδους και καθιστάτην Μασσαλία ανίκανη να συναγωνιστεί την Καρχη-δόνα στην διεθνή αγορά. 'Ηταν λοιπόν ανάγκη ναβρεθεί άλλος τρόπος φθηνότερης μεταφοράς του κασσί-τερου και του ήλεκτρου, άλλοιώς ή Μασσαλία είναικαταδικασμένη σε οικονομικό μαρασμό. Είναι ζήτημαζωής ή θανάτου για την νεαρή αποικία να απαλλα-γεί από τον αποπνικτικό αποκλεισμό των Καρχηδο-νίων.

Αναθέτει, λοιπόν, στον Πυθέα την αποστολή ναβρεί νέες εμπορικές αρτηρίες απαλλαγμένες της καρχη-δονιακής απειλής. Ό Πυθέας θα διασπάσει τον απο-κλεισμό, θα φτάσει μέχρι τους τόπους παραγωγήςτου κασσίτερου και του ήλεκτρου και από εκεί θαεπιχειρήσει, δίχως επιτυχία όμως, να επιστρέψει στηνπατρίδα του, μέσω της Κασπίας της Μαύρης Θάλασ-σας και του ποτάμιου δικτύου της Ευρώπης.

Δεν παραχωρήθηκαν, όμως, υπό της πολιτείας τόσοεύκολα τα μέσα για την οργάνωση της αποστολής.Για να δεχθούν οι Τιμούχοι, να βάλουν χέρι στονΔημόσιο θησαυρό, έπρεπε πρώτα να πειστούν ότι ήεπιχείρηση θα εξασφάλιζε πλούτο και δόξα στη Μασ-σαλία. Για να τους πείσει, ό Πυθέας δεν διέθετε παράμόνο επιστημονικά, επιχειρήματα — και μάλιστα επι-χειρήματα εκ διαμέτρου αντίθετα προς τις πεποιθή-σεις και τίς προλήψεις της εποχής. Πώς, λόγου, χάρη,να πείσεις ανθρώπους «άγνοούντας τήν απόσταση πούχωρίζει τον αφαλό από την μύτη τους», όπως χαρα-κτηριστικά αναφέρεται στο κείμενο, ότι ή γη δενείναι επίπεδη — με κέντρο, μάλιστα τους Δελφούς —αλλά στρογγυλή;

Χρειάστηκαν λοιπόν αγώνες σκληροί, και προσπά-θειες υπεράνθρωπες, ικεσίες ταπεινωτικές και παρα-κλήσεις έξευτιλιστικές. Στό τέλος όμως ή πίστη καίο ενθουσιασμός του Πυθέα νίκησαν. Οι 'Αρχοντεςδέχτηκαν να δώσουν τα μέσα για την οργάνωση τηςαποστολής του Πυθέα — και μάλιστα όχι μόνον αυτής,άλλά και μιας άλλης ή οποία, υπό την ηγεσία του Ευ-θυμένη, θα επιχειρήσει τον περίπλου της Αφρικής. Τοταξίδι αυτό του Πυθέα, περιγράφει ό Γάλλος αρχαιο-λόγος Φερδινάνδος Λαλλεμάν στο βιβλίο του «Journalde bord de Pytheas». Ό π ω ς ό ίδιος ισχυρίζεται, γιατην εργασία του αυτή, βασίσθηκε κυρίως στην «Κακό-πιστη κριτική» του Στράβωνα εναντίον του Πυθέα

Από τα βάθη της ιστορίας παρουσιάζεται μια τολμη-ρή όσο κι αινιγματική μορφή: Πυθέας ό Μασσαλιώ-της. Υπήρξε ένας από τους μεγάλους εξερευνητέςκαι ό τολμηρός περίπλους του στις χώρες του Βορράείχε προκαλέσει πολλές συζητήσεις στην αρχαιό-τητα, Ό Ερατοσθένης, ό ίππαρχος και ό Ποσει-δώνιος τον τιμούσαν σαν εξερευνητή, μεγάλο αστρο-νόμο και φυσικό γεωγράφο, ένω αντίθετα ό Πολύ-βιος τον θεωρούσε ψευδολόγο. Το σημαντικό έργοτου «Γης περίοδος» ή «Περί του Ώκεανού», διασώθη-κε σε αποσπάσματα. Ή συμβολή του όμως ήταν μεγά-λη. Υπολογίζουν ότι έφτασε ως την Ultima Thoule,τόπος που στην αρχαιότητα ήταν ταυτόσημοι με ταπέρατα του Κόσμου.

8

Ποια ήταν ή Ultima Thoule; Τα νησιά Σέτλανττης Ισλανδίας ή κάποια περιοχή της Νορβηγίας;ένα είναι σίγουρο, ότι ήταν τα πέρατα του γνωστούτότε κόσμου.

Ό Φερδινάνδος Λαλλεμάν, αρχηγός της εξερευ-νητικής αποστολής του Ζακ Κουστώ, αρχαιολόγος όίδιος έγραψε το 1965 το γλαφυρώτατο βιβλίο «Ειδή-σεις από το ταξίδι του Πυθέα», που ειδικά για μαςτους Έλληνες είναι σημαντικό.

Μετάφραση και περιληπτική παρουσίαση του γλα-φυρού αυτού βιβλίου έκανε ό συνεργάτης μας κ. Μα-νώλης Σ. Φραγκίσκος. Το βιβλίο αυτό παρουσιάζε-ται για ΠΡΩΤΗ φορά στο ελληνικό αναγνωστικόκοινό, από το περιοδικό ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΥΜ-ΠΑΝΤΟΣ

και της χαμένης συγγραφής του «Περί του Ωκεα-νού», στις μαρτυρίες του Κοσμά του Ίνδικοπλεύστη,στις πληροφορίες του Διονυσίου του περιηγητού καιτου Πλίνιου του Αρχαίου,

Στά κρατικά ναυπηγεία της Μασσαλίας, ειδικευμέ-νοι εργάτες και τεχνίτες εργάζονται πυρετωδώς στηνκατασκευή του πλοίου πού παράγγειλαν οι 'Αρχον-τες για λογαριασμό του Πυθέα. Το έργο είναι δύσκολο,γιατί δεν πρόκειται για ένα οποιοδήποτε πλοίο, άλλάγια πλοίο προωρισμένο να ταξιδέψει στις Βόρειες Θά-λασσες, πλοίο επομένως ικανό :

α) Να τα βγάλει πέρα με συνθήκες πλου προς τιςόποίες δεν ήταν εξοικειωμένοι οι ενδιαφερόμενοι.

β) Να προσφέρει στοιχειώδεις ανέσεις ένδιαιτήσεως,σε διακόσιους, άνδρες, υπό σκληρές μάλιστα συνθή-κες καί

γ) Να εξασφαλίσει ζωοτροφές και πολεμοφόδια γιαπολλές ήμερες ταξιδιού.

'Υστερα από λεπτομερή μελέτη των δεδομένων αυ-τών και με την συνεργασία του Ούένιταθ, Κέλτουναυτικού και φίλου του Πυθέα προεκρίθηκε τύποςπλοίου που συνδύαζε.

— την στερεότητα της τριήρης— τις ναυπηγικές γραμμές των βαρβαρικών πλοίων

και— τις ανέσεις της πεντηκοντώρου.Κατά την διάρκεια ναυπηγήσεως του πλοίου, φτά-

νει στην Μασσαλία ή είδηση ότι ό ναύαρχος του Με-γάλου Αλέξανδρου, Νέαρχος, επιστρέφοντας από τιςΙνδίες, εξερεύνησε τα παράλια του Βελουχιστάν και τουΠερσικού κόλπου. Ή είδηση κεντρίζει την φιλοδο-ξία των Αρχόντων, οι όποιοι αποφασίζουν και δίνουνστον Ευθυμένη την εντολή να εκτελέσει τον περίπλουτης Αφρικής.

Μετά τετράμηνο το πλοίο καθελκύεται παρά τιςδυσμενείς καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν τηνημέρα πού είχε οριστεί για την καθέλκυση: «Με όλητην καταιγίδα, το πλοίο έγλύστρησε ομαλά απ τηνσχάρα του. Η πρώρη του, μας κατάβρεξε καθώςέπεφτε ξεκούραστη στην θάλασσα. Και τώρα, καθώςτο βλέπω να χοροπηδάει στο νερό, δεμένο απ' τιςδέστρες, θυμίζει πουλάρι πού προσπαθεί να σπάσειτο χαλινάρι του και να ξεχυθεί ελεύθερο στον κάμπο».

'Η ώρα της αναχωρήσεως φτάνει κάποτε. Στόπλοίο έχουν ήδη φορτωθεί οί προμήθειες και ό,τιάλλο απαιτείται για το μακρινό και επικίνδυνο ταξίδι.Το πλήρωμα έχει επιβιβαστεί και οί έρέτες βρίσκον-ται κιόλας στην θέση τους. 'Ολη ή πολιτεία, με επικε-φαλής του 'Αρχοντες, κατέβηκε στο λιμάνι να ξεπρο-βοδίσει τους τολμηρούς θαλασσοπόρους. Συγγενείςκαι φίλοι, συγκεντρώνονται στην προκυμαία και απευ-θύνουν ευχές συστάσεις καί παραγγελίες στους δικούςτους. 'Αλλωστε ή σημερινή ήμέρα είναι ημέρα μεγάληγια την Μασσαλία. Ή νεαρή Μητρόπολη προπέμπειδυο εκλεκτά της τέκνα: Τον Πυθέα και τον Ευθυμένη.'Ολα είναι έτοιμα για τον απόπλου, Οί οιωνοί είναικαλοί — επομένως οι Θεοί είναι με το μέρος των τολ-μηρών εξερευνητών. Με το μέρος του όμως είναι, καιοι αριθμοί «οί όποίοι είναι το ίδιο ισχυροί με τουςΘεούς».

Πυθέας και Εύθυμένης συμπλέουν μέχρι τις Στή-λες του Ηρακλή. Προηγουμένως επισκέφθηκαν το έναμετά το άλλο όλα τα μασσαλιώτικα κέντρα κατά μήκοςτων Γαλλικών και 'Ισπανικών ακτών της Μεσογείουγια να συγκεντρώσουν πληροφορίες σε σχέσει με τίςκινήσεις του φοινικικού στόλου: «'Οχι, πλοίο φοινι-

9

κικό δεν έφάνηκε μέχρι τώρα στα μέρη μας, και εδώπού τα λέμε «ευτυχώς», γιατί αν γίνει κάτι τέτοιοΜαινάκη και Ήμεροσκοπείον, είναι ξεγραμμένα»,τους λέει ό Φρούραρχος της Μαινάκης.

'Ολοι ζουν κάτω άπο τον φόβο των Καρχηδονίων.Ή Μασσαλία δεν είναι πια σε θέση να εξασφαλίσειτα συμφέροντα της, ούτε στα ίδια τα νερά της.

Την δωδέκατη ημέρα από τον απόπλου ό Πυθέαςκαι ό ΕύΘυμένης βρίσκονται μπροστά στις Στήλεςτου Ηρακλή. Κρίσιμη στιγμή. Θα μπορέσουν, άραγε,να ξεφύγουν της προσοχής των Καρχηδονίων; 'Οχι,δεν θα το επιτύχουν, θα επιτύχουν όμως να καταναυ-μαχήσουν την φοινικική τριήρη πού θα τους επιτε-θεί — και όχι μόνον αυτό, άλλα και να την συλλά-βουν και να την στείλουν αιχμάλωτη στην Μασσα-λία. Άπο εδώ και εμπρός ο δρόμος είναι ελεύθερος.Ό αποχαιρετισμός των δύο φίλων είναι σύντομοςκαί απλός: «Ή ΑΡΤΕΜΙΣ»—το πλοίο του Πυθέα—μανουβράρει για να φέρει την αριστερή της πλευράκατά μήκος της αριστεράς του «ΗΡΑΚΛΗ» — τουπλοίου του Ευθυμένη. «Ή πλώρη του φίλου μου βλέ-πει κατά την μεσημβρία και ή ιδική μου κατά την'Αρκτο. Οι στεριές χάθηκαν. Στήν αρχή «ήρέμα»,υστέρα ολοταχώς καί τα δυο καράβια έκίνησαν γιατα πεπρωμένα τους».

Εικοστή ήμερα του ταξιδίου

Γράφει στο ημερολόγιο του ο Πυθέας:«'Αποσφραγίζω την γραφή πού μου έδωσαν οί

'Αρχοντες λίγο πριν φύγουμε με την εντολή να τηνδιαβάσω «εν τω μέσω του Ωκεανού». (Την παραθέ-τω ολόκληρη γιατί αξίζει τον κόπο).

Μνημειακό άγαλμα τον Πυθέα στην πόλη της Μασ-σαλίας.

10

Ή γραφή των Αρχόντων

«Εν τη πόλει της Μασσαλίας τη πέμπτη ημέρατης δευτέρας δεκάδος του 'Ανθεστηριών».

Οι 'Αρχοντες της Μασσαλίας απευθύνουν έγκάρ-διον χαιρετισμόν τω ναυάρχω Πυθέα και τείνουσιναυτώ συγχαρητήριον την χείρα ότι διέσπασε τον τηςΦοινίκων αποκλεισμόν. 'Οτι τούτο ούτως έχει βέ-βαιον, άλλως ουκ αν άνέγνω Πυθέας ταύτην την γρα-φήν.

Οι 'Αρχοντες χαιρετούν τον κατέχοντα τον αριθμόντων αστέρων σοφόν μαθηματικόν, το αγλάισμα, τηςφιλτάτης ημών Μασσαλίας.

Οι 'Αρχοντες πειποιθότες ότι Πυθέας, ό συμπο-λίτης ήμών, δεόντως εκτιμά τάς υπέρ αυτού ευνοίαςτης πόλεως, κρίνει δε κατ' αξίαν την βαρυτάτην θυ-σίαν εις ήν τη προθύμω συναινέσει των επί των Οίκο-νομικών και του ναυστάθμου εφόρων, υπεβλήθη χά-ριν αυτού ό θησαυρός αυτής, αναμένουν παρ' αυτού

εμπράκτως την αναγνώρισιν της άγαθού αυτού έναντιτης πόλεως προαιρέσεως. Καί εις άπόδειξιν αυτούμία οδός απόκειται αυτώ: Ή διά της προσφοράςτη φιλτάτη πατρίδι νέων εμπορικών λεωφόρων χάριντου πλουτισμού της και είς δόξαν αυτής. Εάν η τωναρχόντων κρίσις επί την αξίαν των αστρικών τουΠυθέως ερευνών, ιδιαίτατα δε των ηλιακών και σελη-νιακών τοιούτων, δηλονότι των μετά του Απόλλω-νος και της 'Αρτέμιδος, ήτοι των δυο πολιούχων Θεώv,συνδευμένων είναι ορθή, όρθώς δικαιούνται ούτοινα πιστεύουν ότι καλώς έπραξαν αναθέσαντες αυτώτην ενθύνην της ανευρέσεως νέων διεξόδων χάριν τουέθνικού εμπορίου, ιδία δέ έμπιστευθέντες αυτώ τηνεξιχνίασιν του περί την Ταναίδα οδόν μυστικού τωνΜιλησίων. Eίθε ώ σοφέ να άνεύρης την όδόν την

ένούσαν τα, παράλια του υπερβορείου ώκεανού μετάτου Ευξείνου πόντου, ως κατά. την παράδοσιν άνεύ-ρον ταύτην οι του Ίάσωνος εταίροι. Ούτω ου μόνονοί της Μασσαλίας πολίται άλλά και οι σύμμαχοι αυ-τών, Ρωμαίοι και 'Ελληνες, θά παύσουν να θεώνταιεαυτούς ασφυκτιώντας έντός της έσωτερικής θαλάσ-σης υπαιτιότητι των βαρβάρων Φοινίκων των αναλώ-

μασι της εθνικής ημών οικονομίας θησαυριζόντων διατης μονοπωλήσεως της διεθνούς αγοράς του τε ήλέκ-τρου και κασσιτέρου. 'Αρχοντες και Τιμούχοι καιάπαντες οι της Μασσαλίας οι πολίται προσεύ-χονται τη Άρτέμιδι και τω άδελφώ Άπόλλωνι υπέρευοδώσεως του πλού και χαιρετιδός Πυθέαν και τουςάξίους εταίρους αυτού.

Μετά δύο ημέρας, ή ΑΡΤΕΜΙΣ εισπλέει εις τονκόλπον του Καβαίου (σήμερα Kalbion). Και ό Πυθέαςσημειώνει στο ημερολόγιο του:

«Και εγώ είχα ακουστά για πλημμυρίδες καί άμπώ-τιδες μα τέτοιο πράγμα ποτέ μου δεν το είχα φαν-ταστεί... " Η θάλασσα θα τραβηχτεί σε λίγο και θαβρούμε βυθό", μου είπε ό Ούενιτάθ, Πέντε ώρες περί-που μετά την ανατολή του ήλιου, τα νερά άρχισαν ναχαμηλώνουν... να χαμηλώνουν, μέχρι πού κατά τομεσημέρι καθίσαμε σε αμμουδερό βυθό. Για να μηνμπατάρει, αναγκαστήκαμε να στηρίξουμε το πλοίομε αντερείσματα, κι έτσι καθώς το βλέπεις, σουθυμίζει ανάπηρο στηριγμένο σε δεκανίκια...»,

Το απόγευμα της ημέρας του κατάπλου, δύο ψηλό-κορμοι ιθαγενείς ανέβηκαν στο πλοίο να καλωσορί-σουν τους ξένους εξ' ονόματος της Βασίλισσας καινα τους διαβιβάσουν την επιθυμία της να τους δει.

Ή Βασίλισσα Ίόλα τους νομίζει για Φοίνικες καιεκπλήσσεται όταν πληροφορείται ότι «άνθρωποι τηςθάλασσας της Μεσημβρίας» αυτοί, έφθασαν στον τόποτης με πλοίο κι' όχι από ξηρά, όπως συνηθίζουν οισυμπατριώτες τους. Ρωτά κατόπιν τον Πυθέα γιατον σκοπό του ταξιδιού του: «Πάω, βασίλισσα μουστην Χώρα όπου ό ήλιος δεν βασιλεύει ποτέ το καλο-καίρι και σε εκείνη την άλλη Χώρα για την οποίαμόλις προ ολίγου μίλησες». 'Η Χώρα, για την οποίαμόλις προ ολίγου είχε μιλήσει ήταν ή Χώρα του κασι-τέρου και του ήλέκτρου.

Με προθυμία ή Ίόλα όχι μόνο του λέει κάθε τι πούξέρει για τις χώρες αυτές, αλλά του δίνει και πλοηγόπού θα τον οδηγήσει με ασφάλεια στην Χώρα τουκασσίτερου.

«BE - HELLERI» ξεφωνίζει ό πλοηγός καθώςάντικρύζει την γη της Βρεττανίας», σημειώνει ό Πυ-θέας στο ημερολόγιο του, και συνεχίζει·: «Θα εξελ-ληνίσω τ' όνομα και θα αποκαλώ από εδώ κι έμπρόςτο ακρωτήρι τοϋτο γιατί για ακρωτήρι πρόκειται —Βελλέριον. (Είναι το σημερινό Cap land's end).

Οί κάτοικοι της περιοχής ονομάζονται Beretannik.'Εχουν ήθη ήμερα και διατηρούν φιλικές σχέσεις μεόλους — και με τους Φοίνικες, και με τους Κέλτεςκαι με τους 'Ελληνες. Δεν φοβούνται τις εχθρικές επι-δρομές γιατί το νησί τους το προστατεύει ό ωκεανός.'Από τον Βασιλιά τους, ό Πυθέας πληροφορείται ότι«γίνεται λόγος για κάποιο νησί πού το λένε ThuAll», μα μήτε ό Βασιλιάς, μήτε άλλος κανείς απ'τους δικούς του πήγε ποτέ κατά κει,

Από τις πληροφορίες πού συλλέγει, ό Πυθέας κατα-λήγει στο συμπέρασμα ότι ή Βρεττανία είναι τρίγωνο,με το ΚΑΝΤΙΟΝ (KENT) και το ΒΕΛΛΕΡΙΟΝγια γωνιές της βάσεως και τις Hemrodes για κο-ρυφή.

Ό πλοηγός της Ίόλας, αφήνει τον Πυθέα στο Βελ-λέριον, άφού προηγουμένως του έδωσε οδηγίες πώς θα

Αναπαράσταση του πλοίου του Πυθέα από την όμάδαεργασίας του Λαλεμάν.

φτάσει στην Ίκτίδα (σήμερα νησί Weight) και άπόέκεί στο Κάντιον. Κατά την παραμονή του στο Κάν-τιον, δίνεται στον Πυθέα ή ευκαιρία να μελετήσειτα παλιρροιακά φαινόμενα καί να καταλήξει στο συμ-πέρασμα ότί αιτία. τους είναι ή έλκτική δύναμη τηςσελήνης: «Πυθέας ό Μασσαλιώτης τη πληρώσει τηςσελήνης τάς πλημμυρίδας γίγνεσθαι, τη δε μειοίση

'Αγαλμα της Μασσαλιώτιδας Αφροδίτης όπως βρέ-

θηκε.

11

Ή Vetima Thoule: τα πέρατα του γνωστού τότεκόσμου. Που έφτασε ο Πυθέας; Στην Νορβηγία ήτην Ισλανδία;

τάς άμπώτιδας». (Πλουτάρχου de placitis philosopharum 1, III).

Την τεσσαρακοστή από του απόπλου ήμερα, ό Πυ-θέας και οι σύντροφοι του φτάνουν στην Χώρα τωνΓαλάζιων ανθρώπων (αργότερα ό Πλίνιος θα τουςαποκαλέσει Πίκτους — Picit) παρά τις συστάσειςτου Βασιλιά του Κάντιου ν' αποφύγει κάθε συνάντησημε τους ανθρώπους «πού βάφουν με χρώμα γαλάζιατο πρόσωπο τους». Ξεμπλέκει μαζί τους χάρις στοελληνικό κρασί πού μ' απλοχεριά τους δίνει και μετάοκταήμερο πλού φτάνει στο βορειότερο σημείο τηςΒρεττανίας. Και ό Πυθέας σημειώνει στο ημερολό-γιο του: «Εξηκοστή δεύτερη ήμέρα πλου. 'Εφτα-σα στο βορειότερο σημείο του τριγώνου. Α π ό τηνσχέση ύψους και σκιάς του γνώμονα, συνάγω το συμπέρασμα ότι απέχουμε περισσότερο από 9000 στά-δια από την Μασσαλία. Αύριο φεύγουμε για τις Όρκά-δες. Θα πάρω μαζί μου ένα σκανδιναυό πλοηγό πούξέρει καλά την Thu All. Μου τον συνέστησε ό αρχη-γός του στολίσκου των βαρβάρων πού ήρθε χτες απότην Χώρα των Μπέργκων να πουλήσει στους βάρβα-βαρους κεχριμπάρι, παστό ψάρι κι' άρκουδοτόμαρα.Στήν Ίέρνη (σήμερα Ιρλανδία) δεν πήγα. 'Εμαθαπράγματα φρικτά για τους κατοίκους της. Τρώνε,λέει τους γονείς τους και κοιμούνται με τις αδελφέςτους».

Τελευταία προσέγγιση του Πυθέα πρίν ξεκινήσειγια την Θούλη, τα νησιά Όρκάδες. Την 68η, άπότου απόπλου ημέρα, ταξιδεύουν προς την κοιτίδα του'Ηλιου έκεί όπου «μετά την δύσιν του ηλίου, μικρούδιαλείματος γενομένου, έπανατέλειν εύθέας τον ήλιον».Φόβος αόριστος κατέχει τους τολμηρούς θαλασσοπό-ρους. «Θούλην φησί Πυθέας από μεν της Βρεττανι-κής έξ ήμερών πλου άπέχειν...» Και πράγματι, μετάέξη ήμερών ταξίδι από την αναχώρηση τους από τανησιά Όρκάδες, φτάνουν εις την Θούλη — το έξελ-ληνισμένο όνομα της Thu Αll. Και ο Πυθέας σημειώ-νει: «Ή Θούλη είναι το έσχατο όριο του γνωστού σε

μας κόσμου. Τα βουνά της είναι σκεπασμένα με χιόνι,Σπίτια δεν βλέπεις πουθενά μόνο λιγοστά βρύα ανά-μεσα στα βράχια, Ό Λευκός (ό πλοηγός) μας λέειπώς από την κορυφή του βουνού βγαίνει καμμιά φοράφωτιά και τότε ή θάλασσα κοχλάζει, καθώς βράχοιπυρακτωμένοι κατρακυλούν και πέφτουν στο νερό...Μας λέει ακόμα πώς οι συμπατριώτες του ψαράδεςπού φτάνουν μέχρι εδώ παραγγέλνουν στους ίδιουςτους θεούς τα άρματα τους. Ρίχνουν, δηλαδή, μέσαστον κρατήρα του ηφαιστείου (τις λέξεις τις αγνοείβέβαια ό συνομιλητής μου) ακατέργαστο το σίδεροπού χρειάζεται για να κατασκευαστούν τα όπλα πούζητούν, ρίχνουν από πάνω και το χρυσάφι πού αντι-προσωπεύει την αποτίμηση της εργασίας και φεύγουν,Φεύγουν και επιστρέφουν ύστερα από καιρό για ναπαραλάβουν τ' άρματα τους. Παραλληλίζω την ομοιό-τητα της άφηγήσεως του Λευκού με την δική μαςδοξασία ότι τάχατες ό 'Ηφαιστος κατασκευάζει ταόπλα των Θεών».

Ό Πυθέας προσκαλεί τους κορυφαίους των συν-τρόφων του και τους ανακοινώνει ότι επιθυμεί να τα-ξιδεύει μέχρις εκεί όπου ο ήλιος δεν βασιλεύει ποτέτο καλοκαίρι και τους ρωτά κάποτε άν δέχονται ήόχι να τον ακολουθήσουν :

—'Ολοι μας θέλουμε να μάθουμε το μυστικό τουήλιου, αποκρίνεται ό Τίτυρος.

Ό Λευκός έχει άντιληφτεί τις προθέσεις του Πυ-θέα και μολονότι δεν μπορεί να καταλάβει λέξη απ'την συζήτηση πού διεξάγεται μεταξύ αύτού και τωνανδρών του? την παρακολουθεί με αγωνία, επαναλαμβά-νοντας κάθε τόσο μια λέξη με έντονη την κατάληξη IS.

— Πάγο; τον ρωτάει ο Ούενιτάθ»—Ναί, κάνει ό Λευκός με το κεφάλι.Και ό Πυθέας σημειώνει στο ημερολόγιο του:«Ενθουσιαστήκαμε με την ίδέα ότι σε λίγο θα

βλέπαμε την Παγωμένη θάλασσα. Μόνον ό Λευκόςήτανε αμίλητος και σκυθρωπός. Το γιατί, το κατα-λάβαμε — άλλοίμονο — πολύ αργά». Kαι συνεχίζει:«Το άμμωτό, μας λέει πώς είναι βράδυ. Ό Λευκόςδείχνει, ανήσυχος... Μεσάνυχτα, σύμφωνα με τις ένδεί-ξεις του αμμωτού... Την στιγμή πού μπροστά μας φα-νερώθηκε σ' όλη του την μεγαλοπρέπεια ό ήλιος,

Παγόβουνα έκλεισαν τον δρόμο στον τολμηρό πον-τοπόρο στις μακρινές χώρες τις γεμάτες μυστήριοκαι τρόμο.

12

την στιγμή πού προσκαλούσα τους άνδρες μου ναπροσευχηθούμε γονατιστοί στον Φοίβο και την αδελ-φή του, την στιγμή πού νοιώθαμε ανατριχίλα στηνσκέψη ότι ό ήλιος έλαμπε στον ουρανό σε ώρα πούστην δική μας Μασσαλία αντιστοιχεί με μεσάνυχτα,την ίδια εκείνη στιγμή ή πλώρη μας σφηνώθηκε σεκάτι άσπριδερό, κάτι σαν νεφέλωμα πυκνό πάνω στηνεπιφάνεια της θάλασσας και από το τράνταγμα πέσα-με όλοι στο κατάστρωμα...

—Δεν θα προχωρήσουμε πάρα-πέρα... Τα προστά-ζει ή θεά. Δεν θέλει να εισδύσουμε βαθύτερα στο μυ-στικό του αδελφού της. Γυρνάμε πίσω στην Θούλη».

Ό Πυθέας ρωτά τον Σκανδιναυό πλοηγό του γιατις Χώρες του ήλεκτρου. Και ό Λευκός, βγάζονταςαπό την τσέπη του ένα χονδρό κομμάτι κεχριμπάρι,του λέει :

—Σκαντινάβ, Νορίγκο, Μπα — 'Αλτις, 'Αμπα —Λο».

Την 93η από του απόπλου ημέρα, προσορμίζονταισε κάποιο σημείο της Νορβηγικής ακτής και άφούπαραλαμβάνουν νέο πλοηγό, τον Μπέρνι, αναχωρούνκαι φτάνουν ύστερα από τέσσερεις μέρες στην χώραντων Μπέργκων — πατρίδα του νέου πλοηγού. Ό Πυ-θέας διαπιστώνει ότι ή Χώρα αυτή ευρίσκεται στοίδιο ύψος με την Χώρα των Γαλάζιων Ανθρώπων,δεν είναι όμως βέβαιος αν αποτελεί συνέχεια της Ευ-ρώπης «κατά την καμπύλην της προς τάς υπερβο-ρείους περιοχάς, ή νησί».

Νομίσματα της Μασσαλίας.

Ή γραφή των αρχόντων υπενθυμίζει στον Πυθέατο χρέος του. Πρέπει να ανακαλύψει την είσοδο τηςθάλασσας Μπα 'Αλτις (σήμερα Βαλτικής) και τα μέρηεκείνα «όπου μαζεύεις το ήλεκτρο, όπως στις δικέςμας αμμουδιές μαζεύεις το χαλίκι».

Ακολουθώντας τις οδηγίες των ιθαγενών και τιςυποδείξεις του νέου πλοηγού Thon, ό Πυθέας εισέρ-χεται την 102η ημέρα του ταξιδιού στην θάλασσαMen te Num — την Ba Altis των Φοινίκων, την

Θάλασσαν του Μεντανόμου των Ελλήνων.Η ΑΡΤΕΜΙΣ είναι ήδη αγκυροβολημένη κοντά στην

παραλία. Ό Πυθέας επισκέπτεται τον Βασιλέα τουτόπου και με γενναίες δόσεις ελληνικού κρασιού προσ-παθεί να αποσπάσει από αυτόν και την συντροφιά τουκαμμιά πληροφορία σχετικά με τον Ιάσονα και τονΤάναϊ. Κάποιος ηλικιωμένος από την συντροφιά α-γνοούσε μεν το όνομα του Ιάσονα, είχε όμως ακουστάμια παλιά παράδοση του τόπου του πού μιλούσε γιαανθρώπους με κατάμαυρα γένεια πού εδώ και πάραπολλά χρόνια φθάσανε μέχρις έδώ επάνω σε ξύλιναπλοία, Και λέγοντας αυτά έβγαλε από την τσέπητου κι έδειξε στον Πυθέα μια παμπάλαιη δραχμήτης Μιλήτου — από την εποχή πού τα νομίσματα εί-χανε μια μονάχα όψη.

Τότε για πρώτη φορά άκουσε ό Πυθέας να μιλάνεγια τους Ίππόποδες «πού περπατούν στο χιόνι μευποδήματα όμοια με τις πατούσες των αλόγων καίσκεπάζουν το κορμί τους με... τ' αυτιά τους».

Χάρτης του δρομολογίου που ακολούθησε ό Πυθέας.'Eγχρωμη γραμμή πηγαιμός, μαύρη γυρισμός.

13

14

Τήν 110η του ταξιδιού ήμέρα, ή ΑΡΤΕΜΙΣ αγκυ-ροβολεί στην Aba-Alo — την Βασιλεία, όπως θατην ονομάζει από εδώ και εμπρός ό Πυθέας, Οι άνδρεςτου «τρέχουν σαν παλαβοί στις παραλίες και ρίχνουνμε τίς χούφτες το κεχριμπάρι στα κάνιστρα».

Και ό Πυθέας συνεχίζει: «Το μεσημέρι πήρα τούψος του ήλιου και ύπελόγισα το πλάτος της Βασι-λείας. Οι ντόπιοι, όμως, οργίστηκαν με την κάθετη

ράβδο μου (είναι ό γνώμων το γνωστόν σκιαθηρικόνόργανον) και βάλθηκαν να την καταστρέψουν :

—Δεν έχω το δικαίωμα να τρυπάω το κορμί τηςΜάνας - Γης, μου είπαν αγανακτισμένοι. Έδώ, ή Χώ-ρα των Σκανδιναβών ονομάζεται Νορίγκο, πού σή-μαίνει «Χώρα της αρκούδας». Είναι νησί ή χερσό-νησος; Δεν έχω ούτε τον χρόνο, μα ούτε και τηνάδεια να το εξακριβώσω. Χρέος μου είναι να ανα-ζητήσω τον δρόμο του Ιάσονος».

Στή συνέχεια ό Πυθέας φθάνει, στην Χώρα τωνΆλογοπόδαρων. Και σημειώνει στο ημερολόγιο τουπώς οί Άλογοπόδαροι - Αύτουλάδες ανήκουν στουςΣκύθες, την ονομασία τους δε οφείλουν στα περίεργαυποδήματα, και στους ίδιόρρυθμους μονοκόμματουςποδήρεις μανδύες που φορούν.

Από τον αρχηγό τους, πληροφορείται ό Πυθέαςπώς στα παλιά τα χρόνια άνθρωποι με γένεια κατά-μαυρα — «γένεια σαν τα δικά σου Πυθέα» — έφτα-σαν εδώ μέσω του ποταμού Tuna. «Να είναι, άραγε,ο Τάναϊς», διερωτάται ό Πυθέας και παρατηρεί: «'Ετσιεξηγείται και ή δραχμή της Μιλήτου που είδα στουςΜπέργκους». «Υπάρχει λοιπόν δρόμος να γυρίσωστην Μασσαλία, όχι από το μέρος της θάλασσας.'Ομως ή ΑΡΤΕΜΙΣ είναι σκαρί βαρύ για να τηνσηκώσεις στα χέρια και σηκωτή να την μεταφέρειςαπό ποταμό σε ποταμό».

Την 127η ημέρα, ό Πυθέας βρίσκεται ήδη στονδρόμο του γυρισμού. H ΑΡΤΕΜΙΣ με τα αμπάριατης γεμάτα κασσίτερο και ήλεκτρο επιστρέφει στηνΜασσαλία, ακολουθώντας τον δρόμο του πηγαιμού.

'Υστερα από ενάμιση, περίπου, μήνα οί Τιμούχοιθά υποδεχδούν τον Πυθέα με συγκαταβατική μεγαλο-ψυχία και οί Μασσαλιώτες τους συντρόφους του μεκαχυποψία, Στίς ταβέρνες και στα καπηλεία θα αμφι-σβητούν την άλήθεια των αφηγήσεων τους και θατους αποκαλούν δημόσια απατεώνες και ψεύτες. Ψεύτηθα αποκαλέσουν και τον ίδιο τον Πυθέα στην συνέλευσητων Αρχόντων, «ψευδίστατον» θα τον χαρακτηρίσειαργότερα και ό Στράβων.

'Επρεπε να περάσουν πολλοί αίώνες για να απο-κατασταθεί ή μνήμη του μεγάλου 'Ελληνα της Μασ-σαλίας.

Μανώλης Σιδ. ΦραγκίσκοςΦιγούρα του 'Ατλαντα πού βρέθηκε στο λιμάνι τηςΜασσαλίας.

15

Πιο βαθιά ακόμα στο μυστήριο τωv Ιπταμένων δίσκων, πιο μακρυάακόμα στην ελπίδα για «αδελφούς» στο σύμπαν. 'Ετσι εξηγείται ήνέα θρησκεία πού για αντιπρόσωπο της έχει τον Νταίνικεν. Αλήθειαή αυταπάτη; Πιστεύουμε σε κάτι υπαρκτό ή σ' ό,τι έπιθυμούμε;

πτάμενα Αντικείμενα Άγνώστου ταυτότη-τος (UFO) — είναι άραγε αυτά τα αντικεί-μενα Ιπτάμενοι Δίσκοι, ή είναι μήπως άπλά

φυσικά φαινόμενα πού δεν μπορούμε ακόμη να εξη-γήσουμε; Είναι άραγε διαστημόπλοια άπό κάποιονάλλο πλανήτη, ή μήπως είναι φαντασιώσεις μερικώνάνισόροπων ανθρώπων πού προσπαθούν να δημιουρ-γήσουν θόρυβο γύρω από το όνομα τους; Τι είναιτέλος πάντων αυτά τα αντικείμενα και άπο πούπροέρχονται ;

'Αν είναι πραγματικά εξωγήινα διαστημόπλοια θαπρέπει να έρχονται άπο πολύ μακρυά, και να είναισταλμένα άπο πολύ προηγουμένους διαστημικούς πο-λιστισμούς.

'Οτιδήποτε όμως κι αν είναι τα αντικείμενα αυτάή παρουσία τους στην γη μας δεν έγινε αντιληπτήμόνο στο πρόσφατο παρελθόν, αλλά υπάρχουν ανα-φορές ανεξήγητων ουράνιων φαινομένων, πού ενώχρονολογούνται από την νεολιθική ακόμη εποχή μοιά-ζουν να αναφέρονται σε επισκέψεις διαστημοπλοίων.Α π ό τις έρευνες σύγχρονων αρχαιολόγων και φιλο-λόγων, όσον άφορα τους μύθους και τις παραδόσειςτων αρχαίων λαών, προκύπτουν πολλά καί ενδιαφέ-ροντα μυστηριώδη αινίγματα. Ό σύγχρονος άνθρω-πος βρίσκει ότι οί περιγραφές αυτές είναι εκπληκτι-κά σωστές. Για παράδειγμα ή απαρχή του πολιτισμούτων Σουμερίων στην Μεσοποταμία παρουσιάζει ιδιαί-τερο ενδιαφέρον. Ή Σουμέρια είναι πιθανώς ή πρώτη

Το φαντασμαγορικό πράγματι και πολύχρωμο θέαμαπου παρουσιάζουν το Βόρειο και το Νότιο Σέλαςείναι το πραγματικό αντικείμενο αρκετών αναφορώνγια «ιπτάμενους δίσκους».

πραγματική κοινωνία ανθρώπων με τη σύγχρονηέννοια, και άνθησε σχεδόν ξαφνικά πριν από 6000χρόνια. Δεν γνωρίζουμε σήμερα ούτε από πού προήλ-θαν oι Σουμέριοι, ούτε καί ή γλωσσά τους παρουσιά-ζει οποιαδήποτε σχέση ή συγγένεια με τις άλλεςγλώσσες.

Έ ν α άλλο παράδοξο σημείο πού μας βάζει σήμε-ρα σε σκέψη είναι ή κατασκευή ορισμένων σφραγίδωνπού άνεκάλυψαν oι αρχαιολόγοι και τις όποιες χρη-σιμοποιούσαν, οί Σουμέριοι, για να σφραγίσουν επί-σημα έγγραφα τους. Οι σφραγίδες αυτές απεικονί-ζουν καθαρά το ηλιακό σύστημα με τους πλανήτεςνα περιφέρονται γύρω από τον ήλιο.

Ακόμη πιο κοντά στην σύγχρονη εποχή ανήκουνπολλές αναφορές στην Παλαιά Διαθήκη, που μοιά-ζουν αφάνταστα με επισκέψεις διαστημοπλοίων. Ήπιο φημισμένη περίπτωση είναι ή περιγραφή τουΠροφήτη 'Ιεζεκιήλ, πού φαίνεται να περιγράφει κά-ποιο είδος διαστημοπλοίου. Με την περιγραφή τηςΒίβλου ό μηχανισμός της ΝΑΣΑ Τζόζεφ Μπλούμ-ριχ έσχεδίασε και εδοκίμασε ένα διαστημικό όχημαστο ειδικό τούνελ του Κέντρου ερευνών της ΝΑΣΑστο Λάνγκλευ. Ό Μπλούμριχ στο βιβλίο του «ΤαΔιαστημόπλοια του Ιεζεκιήλ» αναφέρει μεταξύ άλλωνκαί τα εξής:

«Tα συμπεράσματα πού βγάζουμε από τις μελέ-τες πού κάναμε δείχνουν ένα διαστημόπλοιο που όχιμόνο είναι αναμφισβήτητα πιθανό από τεχνική άποψη,άλλά και πού είναι πολύ λογικά διαρρυθμισμένο γιατις λειτουργίες του και για την αποστολή του...Έκτός απ' αυτό τα συμπεράσματα μας είναι ότιχρησιμοποιήθηκε ένα διαστημόπλοιο πού είχε επαφήμε ένα διαστημόπλοιο «μητέρα» το όποίο βρισκότανσέ τροχιά γύρω από την γη».

16

Ό Γάλλος αστρονόμος Ζακ Βαλή έχει συγκετρώ-σει περισσότερες από 300 περιγραφές πού μοιάζουνπολύ με εμφανίσεις ιπταμένων αντικειμένων αγνώ-στου ταυτότητος νωρίτερα άπο τον 20ο αιώνα.

Πολλοί συγγραφείς εκλαϊκευμένων αρχαιολογικώνβιβλίων συγκέντρωσαν κατά καιρούς δεκάδες περιπτώ-σεις ανεξήγητων αρχαιολογικών ευρημάτων πού πολλάαπ' αυτά μοιάζουν να αναπαριστάνουν εξωγήινα όντακαι διαστημικές μηχανές. Ό πιο γνωστός άπο αυτούςτους εκλαϊκευτές είναι ό 'Εριχ φόν Νταίνικεν, ό όποίοςβλέποντας την έπιτυχία πού είχε το πρώτο του βιβλίο«Αναμνήσεις από το Μέλλον» συνέχισε να συγκεν-τρώνει όλα τα αινίγματα, πού βρήκαν κατά καιρούςοι αρχαιολόγοι και να προσπαθεί να τους δώσει εξω-γήινη εξήγηση ή ακόμη και προέλευση. Τα περισσό-τερα όμως από αυτά έχουν απλή και εύκολη εξήγησηπού έδωσαν ήδη ειδικοί επιστήμονες και αρχαιολόγοικαι έτσι στο μεγαλύτερο τους μέρος οι θεωρείες τουπρέπει να χαρακτηριστούν από έναν αντικειμενικό ε-ρευνητή σαν «Παραμύθια του Νταίνικεν».

Το γεγονός πάντως παραμένει ότι τα 4 βιβλία τουΝταίνικεν είχαν τρομερή εμπορική επιτυχία. Μέχρισήμερα πάνω από 22 εκατομμύρια αντίτυπα έχουνπουληθεί σ' ολόκληρο τον κόσμο. Γι' αυτό θα ήτανκαλό να αναζητήσουμε προς στιγμήν τους λόγουςτης μεγάλης αυτής επιτυχίας πού είχε ή πώλησητων θεωρειών του Νταίνικεν. Σέ γενικές γραμμές ήθεωρία του Νταίνικεν είναι ή έξης:

Διαστημάνθρωποι με μία τεχνολογία λίγο ανώτερηαπό την σημερινή δική μας τεχνολογία προσεδαφί-στηκαν στην γη κατά την διάρκεια της προϊστορι-κής εποχής. 'Εγιναν πολλές τέτοιες προσεδαφήσειςσε αρκετά διαφορετικά σημεία της Γης. Στίς επι-σκέψεις τους αυτές άλλαξαν το DNA των ανθρω-ποειδών για να κάνουν τον σημερινό άνθρωπο. Οιεπόμενες επισκέψεις τους έγιναν για να τελειοποιή-σουν τα πειράματα τους αυτά.

Επίσης σε γενικές γραμμές οι λόγοι της εμπορι-κής επιτυχίας του Νταίνικεν μπορούν να συνοψισθούνστα ακόλουθα :

1. Ή θεωρία του αυτή δεν είναι κάτι το αδύνατο.Δεν είναι όμως και κάτι το πιθανό.

2. Ή θεωρία του Νταίνικεν είναι βασισμένη στηνανθρώπινη επιθυμία του να έχουμε «Εξηγήσεις γιαόλα»,

3. Ό Νταίνικεν παρουσιάζεται πιο «εύρύνους», πιο«έξυπνος», και πιο «ειδήμων» από οποιονδήποτε ειδικόέπιστήμονα. Μία ακόμη ευκαιρία για τον μέσο άνθρω-πο να αποδείξει στον εαυτό του την γενική «οπι-σθοδρομικότητα» της σημερινής επιστήμης.

4. 'Υπάρχει σήμερα ή γενική, άλλά εσφαλμένη,αντίληψη ότι βρισκόμαστε στην κορυφή της τεχνο-λογικής μας ανάπτυξης. Κατά τον Νταίνικεν οι«θεοί» του διαστήματος έχουν μία τεχνολογία πούείναι πλησιέστερη στην σημερινή μας τεχνολογία απ'ότι είναι ή τεχνολογία του 1900 στην σημερινή μας,

5. Στήν αποδοχή της θεωρίας του Νταίνικεν βλέ-πει κανείς την εφαρμογή των πολλαπλών προβολι-κοψυχολογικών τεστ πού αποδεικνύουν ότι βλέπει κα-νείς σε οτιδήποτε αυτό πού επιθυμεί να δει.

6. 'Υπάρχει επί πλέον μία ανεξήγητη επιθυμία τουκόσμου να πιστεύει ότι οί ειδικοί επιστήμονες και ερευ-νητές είναι στην πραγματικότητα ηλίθιοι, μια καί. ή«αλήθεια» του όλου θέματος τους διαφεύγει. Ό Νταί-νικεν χρησιμοποιεί την επιθυμία αυτή του κόσμουσαν δικαιολογία για να αμφισβητήσει τις παρατηρή-σεις των επιστημόνων.

Ό Πλανήτης Ζεύς, πέμπτος κατά σειράν από τονήλιο, είναι τόσο λαμπρός ώστε πολλές φορές γίνε-ταί αίτία για την αναφορά του σαν «ιπτάμενος δί-σκος».

Οι παραπάνω λόγοι δεν είναι φυσικά οί μόνοι λόγοιτης εμπορικότητας των θεωρειών του Νταίνικεν, εί-ναι όμως μερικοί άπό τους πιό βασικούς. Ούτε αυτάπού γράφει ό Νταίνικεν, είναι κάτι το καινούργιο.

Δεκάδες συγγραφείς της ίδιας με τον Nταίνικεν «ει-δικότητας» έχουν γράψει δεκάδες παρόμοια βιβλία,χρησιμοποιώντας τα ίδια επιχειρήματα, τις ίδιες απο-δείξεις» καί τις ίδιες θεωρίες πού χρησιμοποιεί όΝταίνικεν. Και όλα αυτά τα τελευταία 15-20 χρό-νια. Εφ' όσον όμως όλοι οι άλλοι δεν «έπιασαν»έμπορικά γράφοντας τα ίδια, πράγματα, πως έγινεκαί «έπιασε» ο Νταίνικεν; Δεν θα ήταν καθόλου απί-θανο να αποδοθεί ή όλη εμπορικότητα του Νταίνικενσε ένα είδος μαζικής ψυχώσεως.

Το άσχημο όμως των βιβλίων του Νταίνικεν δενβρίσκεται στην θεωρία πού τα διέπει, αλλά στίς «απο-δείξεις» πού παρουσιάζει για να υποστηρίξει την θεω-ρία του, και στόν τρόπο πού χρησιμοποιεί τις «απο-δείξεις» αυτές. Μεταθέτει, με αφάνταστη ευκολία γε-γονότα εξακριβωμένα αρχαιολογικά, όπως αυτός θέλεικαί όπως τον βολεύει στον χώρο καί τον χρόνο. Συν-διάζει ευρήματα τα οποία παρ' όλο πού χρονικά απέ-χουν μεταξύ τους εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρό-νια, τα παρουσιάζει υπονοώντας ότι συνέβηκαν ή κα-τασκευάστηκαν την ίδια χρονική περίοδο. Για να γί-νει όμως μια καλόπιστη κριτική των ατασθαλιών καίτων τερατωδών λαθών πού παρουσιάζει ο Νταίνικενμε ευκολία και όπως τον βολεύει, θά πρέπει να γίνειμία προσπάθεια αντιμετωπίσεως της παρουσιάσεωςτου αυτής παίρνοντας ένα προς ένα τα στοιχεία πουδίνει αναλύοντας τις ελλείψεις και τα λάθη του. Κάτιτέτοιο όμως θα χρειαστεί να το κάνουμε σε μία μελ-λοντική σειρά άρθρων.

Προς το παρόν αυτό που μας απασχολεί άμεσαστο σημερινό άρθρο είναι το ερώτημα : «Ποια εξή-γηση μπορούμε να δώσουμε άραγε στίς έκατοντάδες

17

σύγχρονες αναφορές για την εμφάνιση ΙπταμένωνΑντικειμένων Άγνωστου Ταυτότητος;»

Ή πρώτη σύγχρονη αναφορά εμφανίσεως Ίπτα-μένων Αντικειμένων Άγνώστου ταυτότητος έγινετο καλοκαίρι του 1947 από τον επιχειρηματία Κέ-νεθ 'Αρνολντ στις ΗΠΑ. Ό Άρνολντ πετώντας μετο ιδιωτικό του αεροπλάνο στην πολιτεία Ουάσιν-γκτων σε ύψος 3000 μέτρων διέκρινε εννέα λαμπεράδισκοειδή αντικείμενα, τα όποία υπελόγισε ότι ήταν32 και 40 χιλιόμετρα μακρυά του, είχαν μήκος 14με 15 μέτρα, και πετούσαν με ταχύτητα 2700 χι-λιομέτρων την ώρα.

Το ίδιο βράδυ ανέφερε το τι είδε σ' έναν δημο-σιογράφο του οποίου το ρεπορτάζ έδημοσιεύθηκε σεδεκάδες εφημερίδες των ΗΠΑ. Αμέσως μετά τηνδημοσίευση της εμφανίσεως των ιπταμένων αντικει-μένων πού είδε ό Άρνολντ, άνθρωποι από όλες τιςπολιτείες της Αμερικής άρχισαν να αναφέρουν πα-ρόμοιες εμφανίσεις, και έτσι γεννήθηκε ή εποχή τωνσύγχρονων ιπταμένων δίσκων.

Παραμένει όμως το γεγονός ότι χιλιάδες άνθρω-ποι αναφέρουν σχεδόν καθημερινά την εμφάνιση δια-φόρων ιπτάμενων αντικειμένων πού δεν μπορούν νααναγνωρίσουν σαν κάτι το γνωστό. Τι όμως βλέπουνοι άνθρωποι αυτοί όταν αναφέρουν ότι είδαν κάποιοΙπτάμενο Αντικείμενο Άγνωστου Ταυτότητος;

Μερικές φορές είναι εύκολο να αποδειχτεί ότι οί

'Ενα άκόμη είδος αστρονομικών σωμάτων πού πολ-λοί τα παρανοούν για «ίπτάμενους δίσκους» είναικαι οι κομήτες.

άνθρωποι αυτοί δεν είδαν τίποτε άλλο παρά κάποιοφυσικό φαινόμενο πού λόγω αγνοίας η λόγω τωνέπικρατουσών συνθηκών το πέρασαν για ιπτάμενοδίσκο. Στήν πρώτη συγκεντρωτική παρουσίαση πούέκανε ή Αμερικανική Αεροπορία αποδείχθηκε ότιαπό τις 2199 αναφορές πού έλαβε από το 1947 έωςτο 1952 για την εμφάνιση ιπταμένων αντικειμένωνοι 479 περιπτώσεις δηλ, το 1/4 σχεδόν δεν ήτανπαρά αστρονομικά φαινόμενα. Το δε 1966 την τελευ-ταία χρονιά κατά την οποία ή Αμερικανική Αεροπο-ρία ανακοίνωσε παρόμοιες αναφορές από τις 859 περι-πτώσεις οι 199 μπόρεσαν να εξηγηθούν σαν απλάφαινόμενα του ουρανού πού οί άνθρωποι αυτοί ταπέρασαν για ιπτάμενους δίσκους,

Ό πλανήτης Αφροδίτη επί παραδείγματι είναιεύκολο να σας ξεγελάσει και να τον περάσετε γιαιπτάμενα αντικείμενο. 'Οταν ή Αφροδίτη βρίσκεταιστον δυτικό ουρανό λίγο πάνω από τον ορίζοντα μετάτην δύση του ηλίου, πολλοί άνθρωποι σ' ολόκληρητην γη αναφέρουν ότι βλέπουν ένα παράξενο άερό-πλοιο στον ουρανό. Επιμένουν δε ότι αυτό πού εί-δαν δεν ήταν ούτε πλανήτης ούτε κάποιο λαμπρόάστρο, γιατί ήταν πολύ πιο φωτεινό, άλλαζε χρώματακαι φαινόταν να μετακινείται στον ουρανό.

Ας δούμε λοιπόν πώς ή Αφροδίτη μπορεί να κά-νει αυτά πού αναφέρουν. Πρώτον, ή Αφροδίτη εί-ν α ι λαμπρότερη από οποιοδήποτε άλλο άστρο ή πλα-νήτη, και πράγματι φ α ί ν ε τ α ι να αλλάζει χρώ-ματα όταν βρίσκεται χαμηλά στον ουρανό γιατί τοφως της διαθλάται από τα κινούμενα αέρια ρεύματατης ατμόσφαιρας. Πώς όμως είναι δυνατό να φαίνε-ται ότι ή Αφροδίτη μετακινείται; Μερικές φορές ήΑφροδίτη είναι τόσο λαμπερή ώστε να φαίνεται, ότανκανένας άλλος πλανήτης ή άστρο δεν διακρίνετε.

Τα μάτια σας όμως δεν μένουν ακίνητα σχεδόν ποτέ.Οί μυς πού ελέγχουν τα μάτια σας συνεχώς κινούν-ται, και όταν κυττάζεται ένα μοναδικό αντικείμενοοί απότομες κινήσεις των ματιών σας κάνουν τοαντικείμενο αυτό να φαίνεται ότι κινείται Ό τ α ν κυτ-τάζετε όμως περισσότερα αντικείμενα, δεν παρατη-ρείτε τόσο πολύ αυτή την ψεύτικη κίνηση.

Τώρα λοιπόν μπορείτε εύκολα να αντιληφθείτε γιατίή Αφροδίτη φαίνεται σε πολλούς σαν κάποιο παρά-ξενο ιπτάμενο αντικείμενο. Πολλοί άνθρωποι κάνουντο ίδιο λάθος και με άλλους πλανήτες ιδιαίτερα δεμε τον Πλανήτη Δία.

Τον Φεβρουάριο του 1967 ένας παρατηρητής στιςΗΠΑ ανέφερε ότι τα βράδυα ένα πρασινοπο φως,με μέγεθος ενός κτιρίου δύο ορόφων, και με σχήμαάλλοτε στρογγυλό και άλλοτε αυγοειδές προσεδαφι-ζόταν αρκετές φορές την εβδομάδα σε απόσταση 10με 20 χιλιόμετρα Δυτικά από το σπίτι του. Ανέ-φερε επί πλέον ότι με την βοήθεια διόπτρων διέκρινενα έχει προοστηκές μηχανές των οποίων τα καυσαέ-ρια έφώτιζαν ένα μεγάλο τμήμα της γύρω περιο-χής. Ή κίνηση του ήταν πάντοτε αργή πρός τονδυτικό ορίζοντα, όπου το αντικείμενο αυτό προσεδα-φιζόταν οπότε και έσβηνε τα φώτα του

'Ενας ειδικός επιθεωρητής της Αεροπορίας επι-σκέφτηκε την περιοχή αυτή μερικές μέρες άργότερακαι έφτασε στο σπίτι του παρατηρητή στίς 6.30 τοάπόγευμα. Ό παρατηρητής παρακολουθούσε την στι-γμή εκείνη το μυστηριώδες αυτό αντικείμενο που φαι-νόταν να κινείται δυτικά και πού αποδείχθηκε ότι ή-ταν ό πλανήτης Ζευς.

Δυστυχώς πολλοί πλανήτες παραγνωρίζονται συχνά

18

Βολίδες και Μετέωρα είναι από τα πιο συχνά ούρά-ράνια σώματα πού παραγνωρίζονται για «ιπτάμενοιδίσκοι».

για Ιπτάμενα Αντικείμενα αγνώστου ταυτότητος.Μια και όλοι οί πλανήτες κινούνται επάνω στο ίδιοσχεδόν επίπεδο, από την γη μας φαίνονται να κι-νούνται πολύ κοντά σε μία φανταστική γραμμή, σ'ένα μονοπάτι επάνω στο όποίο ή περιφορά της γηςμας κάνει τον ήλιο να φαίνεται ότι κινείται. Ό μεγά-λος αυτός κύκλος ονομάζεται εκλειπτική και διασχί-ζει μία ζώνη 12 αστερισμών πού ονομάζουμε Ζωδια-κό Κύκλο, ή ζώνη των ζωδίων.

Λόγω του ότι όμως οι πλανήτες κινούνται με δια-φορετικές ταχύτητες πάνω στον Ζωδιακό κύκλο,φαίνονται να σχηματίζουν διαφορετικές ομάδες, μπρο-στά σε διαφορετικά άστρα, σε διαφορετικές χρονικέςπεριόδους. Μερικοί πλανήτες γίνονται τόσο λαμπροίκάποτε, ώστε την Αφροδίτη επί παραδείγματι μπο-ρεί να την διακρίνει κανείς και την ήμερα εάν έχειτην υπομονή και ξέρει πού να κυττάξει.

Ποια ήταν όμως ή κίνηση πού έκανε τον πλανήτηΔία, να μοιάζει με προσγειωμένο ιπτάμενο αντικεί-μενο; 'Ηταν απλούστατα ή περιστροφή της γηςγύρω από τον άξονα της, ή κίνηση δηλ, πού κάνειτον ήλιο να φαίνεται ότι άνατέλει το πρωί και δύειτο βράδυ. Ή κίνηση αυτή είναι τόσο αργή ώστε γίνε-ται δύσκολα αντιληπτή, έκτος εάν παρακολουθήσεικανείς το ίδιο άστρο διαφορετικές και διαδοχικές στι-γμές το ίδιο βράδυ. Νέα άστρα άνατέλουν στην ανα-τολή διασχίζουν τον ουρανό, και δύουν στην δύση.

Έκτός από τους πλανήτες πολλές φορές μετέωραπού πέφτουν άπο τον ουρανό θεωρούνται κι αυτάσαν ιπτάμενα αντικείμενα αγνώστου ταυτότητος. Απόμία άποψη οι διάτοντες είναι πράγματι εξωγήινοιεπισκέπτες, άλλα όχι και ιπτάμενοι δίσκοι. Το ηλια-κό σύστημα είναι γεμάτο από τους αλήτες αυτούςτου διαστήματος, πού τριγυρίζουν στο διάστημα. Ταπερισσότερα είναι μικρά κομμάτια πετρωμάτων καιμετάλλων στο μέγεθος κόκκων άμμου, αν και μερικάέχουν μεγαλύτερο μέγεθος πού ή διάμετρος τους μπο-

ρεί να φτάσει τα μερικά μέτρα. Μερικές φορές πλη-σιάζουν την γη αρκετά ώστε ή έλξη της τα παρασύ-ρει μέσα, στην ατμόσφαιρα, όπου πέφτοντας με ταχύ-τητα 60.000 χιλ. την ώρα αναφλέγονται και διασπόν-ται πριν καλά - καλά φτάσουν την επιφάνεια της γης.Και φυσικά όταν κανείς δει ένα τέτοιο φαινόμενο δενείναι και τόσο παράξενο αν το νομίσει για προσγειω-νόμενο ιπτάμενο δίσκο.

Τι άραγε πρόκειται να σκεφτείτε άν δήτε κάποιαμέρα στον ουρανό παράξενα χρωματιστά φώτα πούφαίνονται να χορεύουν; Μερικοί άνθρωποι νομίζουνότι άντικρύζουν κάποια παράξενη επίσκεψη από τοδιάστημα. Στήν πραγματικότητα όμως δεχόμαστε τηνεπίθεση, ή καλύτερα τον βομβαρδισμό εκατομμυρίωνύποατομικών σωματιδείων από τον ήλιο πού δημιουρ-γούν χρωματιστές αναλαμπές στα ψηλότερα στρώ-ματα της ατμοσφαίρας. Οί πολύχρωμες αυτές ανα-λαμπές είναι γνωστές με το όνομα Βόρειο ή ΝότιοΣέλας,

Μερικοί από τους πιο παράξενους επισκέπτες μαςείναι και οί κομήτες. Πολλές αναφορές για ιπτάμενααντικείμενα αποδείχτηκαν τελικά ότι ήταν κομήτες,'Αλλωστε δεν είναι καθόλου παράξενο πώς οι θεα-ματικές εμφανίσεις κομητών έχουν προξενήσει τοντρόμο και τον φόβο των προληπτικών άνθρώπων κάθεεποχής. Στό Βελιγράδι, επί παραδείγματι, το 1456όταν τα Χριστιανικά στρατεύματα της Δύσεως πολε-μούσαν τους Τούρκους, παρουσιάστηκε στον ουρανόμε όλη την φαντασμαγορική του αμφίεση ο κομήτηςτου Χάλευ, Τότε ο πάπας της Ρώμης διέταξε ναπροστεθούν στον ύμνο: «'Αβε Μαρία» και τα ακό-λουθα λόγια: «Από τον διάβολο, τους Τούρκους,και τον κομήτη, Κύριε ό θεός ημών, διαφύλαξονημάς». Στήν Ιταλία, ακόμη και σήμερα, ειδικά ζαχα-ρωτά πού τα λένε «κομέτα» πουλιώνται έξω από τιςεκκλησίες γιά να προφυλάξουν τους πιστούς από τιςεπικίνδυνες επιδράσεις των κομητών.

Μερικές φορές ειδικές συνθήκες στην ατμόσφαιραμας κάνουν να βλέπουμε πράγματα πού δεν υπάρχουν.'Οταν μία μάζα κρύου αέρα βρίσκεται πάνω απόμια μάζα ζεστού αέρα, ή θερμική αυτή αντιστροφήόπως ονομάζεται μπορεί να προκαλέσει την εμφάνισηάντικατοπρισμού πού αν είναι μεγάλης ισχύος έχειτην δυνατότητα να επιδράσει και στις συσκευές τωνραντάρ. Ή Αμερικανική αεροπορία υποδεικνύει ότιτο φαινόμενο αυτό είναι και ή εξήγηση πολλών ανα-φορών για ιπτάμενα αντικείμενα.

Ακόμη και ορισμένοι σχηματισμοί νεφών μπορούννα πάρουν την μορφήν ιπτάμενων δίσκων, ιδιαίτεραδε σε ορισμένες περιοχές της Γαλλίας και των Βο-ρειοδυτικών ΗΠΑ.

Το 1965 μία παράξενη οπτασία αναφέρθηκε από 67φοιτήτριες του Κολλεγίου Χίλλσνταίηλ στο Μίσιγκαντων ΗΠΑ. Κατά τις μαρτυρίες των φοιτητριών έναπαλλόμενο φωτεινό αντικείμενο προσεδαφίσθηκε σεμια βαλτώδη περιοχή κοντά στο Κολλέγιο, Η Αμε-ρικανική Αεροπορία έστειλλε στην περιοχή τον επι-στημονικό της σύμβουλο στα θέματα των ιπταμένωναντικειμένων και καθηγητή της Αστρονομίας στο Πα-νεπιστήμιο Νόρθγουεστερν, Δρ. 'Αλλεν Χάυνεκ, γιανα εξετάσει την περίπτωση. 'Οταν ό Δρ. Χάυνεκέφτασε στην περιοχή βρήκε την μεγάλη πλειοψηφίατων κατοίκων σχεδόν στα όρια της υστερίας. Μίαεπισταμένη όμως εξέταση επί τόπου με την βοήθειατων αστυνομικών αρχών και μερικών κατοίκων πούείχαν πεί ότι είδαν τον παράξενο ιπτάμενο δίσκο

19

Αινιγματικά αρχαιολογικά κτίσματα, όπως το εικο-νιζόμενο Στόουνχεντζ στο Σάλσμπερυ της ΝοτίουΑγγλίας, χρησιμεύουν στους συγγραφείς τύπου Νταί-νικεν σαν «αποδείξεις» των θεωρειών τους για τηνύπαρξη εξωγήινων επισκεπτών της Γής μας.

απέδειξε ότι στην πραγματικότητα ήταν αποτέλεσμααναθυμιάσεων μεθανίου από τα σαπισμένα φυτά τηςβαλτώδους περιοχής. Οί φλόγες ήταν δηλαδή ένα είδοςχημικής αναλαμπής ή δε χαμηλή θερμοκρασία τουςείναι ένας άπο τα παράξενα χαρακτηριστικά τους

Έκτός όμως από τα φυσικά αυτά φαινόμενα πούλανθασμένα αναφέρονται σαν ιπτάμενα αντικείμενα,υπάρχουν και πολλά άλλα που είναι κατασκευασμένααπό τον άνθρωπο. Ή κατηγορία μάλιστα αυτή είναιτόσο μεγάλη ώστε στην μελέτη των ιπταμένων αντι-κειμένων πού αναφέραμε προηγουμένως άπο τις 2199περιπτώσεις που αναφέρθηκαν οί 813, δηλ. το 37%

ανήκαν στην πραγματικότητα σ' αυτήν την κατηγο-ρία. Γιατί είναι εύκολο κανείς να αντιληφτεί πώςκάποιο είδος αεροσκάφους, ιδιαίτερα την νύχτα μπο-ρεί να ληφθεί για ιπτάμενος δίσκος, μια και τα περισ-σότερα αεροπλάνα είναι υποχρεωμένα να έχουν σελειτουργία ειδικά άναβοσβήνοντα κόκκινα και πρά-σινα φώτα.

'Αλλες πάλι φορές είναι πιθανόν ότι αυτό πού βλέ-πουν οι άνθρωποι αυτοί, δεν είναι άλλο άπο πτή-σεις ειδικών πειραματικών τύπων αεροσκαφών καιάλλων συσκευών. Το 1952 το Αμερικανικό Ναυτικόπειραματιζόταν με τέτοιου είδους αεροσκάφη. ΌΑμερικανικός στρατός επίσης προσπάθησε έπι αρκετόχρόνο να κατασκευάσει και να χρησιμοποιήσει έναδισκοειδούς τύπου αεροσκάφος. Ενώ τέλος ή ΝΑΣΑστα αρχικά της στάδια, πειραματιζόταν με μία ατομικήσυσκευή για την μετακίνηση αστροναυτών στην επι-φάνεια της Σελήνης.

Ποια εξήγηση όμως μπορούμε να δώσουμε στίςπεριπτώσεις εκείνες που κάποιος αναφέρει ότι είδεενα μικρό φωτεινό σημείο να κινείται αργά κατά

20

μήκος του oυρανού; Δεν μπορούσε να είναι κάποιοάστρο ή κάποιος πλανήτης γιατί έκινείτο κατά μήκοςταυ ούρανού σε χρονική περίοδο μικρότερη από μίαώρα. Και δεν θά μπορούσε να είναι κάποιο αεροπλάνογιατί δεν ακουγόταν κανένας ήχος. Στήν περίπτωση

αυτή το ποιό πιθανό ήταν ότι ό παρατηρητής έβλεπεέναν από τους εκατοντάδες τεχνικούς δορυφόρους πούέχουν τεθεί σε τροχιά γύρω από την γη, 'Ακριβώς 100από τις 800 περίπου αναφορές πού έγιναν το 1966άπεδείχθηκαν οτι ήταν δορυφόροι.

Ένα άλλου είδους λάθος αποδείχθηκε τελικά θανα-τηφόρο σ' έναν έμπειρο πιλότο του Αμερικάνικουστρατού. Ό Σμηναγός Τόμας Μαντέλ ένα απόγευμα,τον Ιανουάριο του 1948 ήταν επικεφαλής ενός σμή-νους πολεμικών αεροπλάνων πού επέστρεφε στηνβάση του, όταν ξαφνικά πάνω από το ΑνατολικόΚεντάκυ το σμήνος επεσήμανε ένα σφαιρικό κοκκι-νόχρωμο αντικείμενο να πετάει από πάνω τους. ΌΜαντέλ και δύο ακόμη καταδιωκτικά άρχισαν νααναρριχούνται προς το αντικείμενο, αλλά οί σύντρo-φοι του Μαντέλ απεχώρησαν ύστερα από λίγογιατί το αντικείμενο ήταν τόσο ψηλά στην ατμόσφαιραώστε δεν μπορούσαν να το καταδιώξουν χωρίς ειδι-κές συσκευές οξυγόνου. Ό Μαντέλ όμως συνέχισετην καταδίωξη. Μετά από μία περίπου ώρα το αερο-πλάνο του Μαντέλ βρέθηκε κατεστραμμένο και τακομμάτια του είχαν διασπαρεί σε μιά περιοχή ενόςτετραγωνικού χιλ. Στήν έρευνα πού ακολούθησεδιεπιστώθηκε ότι το κοκκινωπό αντικείμενο πού έκυ-νήγησε ό Μαντέλ δεν ήταν παρά ένα ειδικό πειρα-ματικό αερόστατο, πού χρησιμοποιόταν για επιστη-μονικές μελέτες των ανώτερων στρωμάτων της ατμό-σφαιρας. Ακόμη και σήμερα τέτοιου είδους αερόστατα

'Ενας «τουρίστας» του ουρανού με

μεταφέρουν ψηλά στην ατμόσφαιρα ειδικά επιστημο-νικά όργανα. Τα αερόστατα αυτά φτάνουν σε μεγα-λύτερο ύψος από οποιοδήποτε αεροπλάνο όπου η διά-μετρος τους έξογκώνεται μέχρι και 30 μέτρα. Ήεξήγηση πού δόθηκε ήταν ότι ό Μαντέλ είδε το πει-ραματικό αυτό αερόστατο, και το κατεδίωξε μέχριςότου έφτασε στο ύψος των 25.000 ποδιών. Ε κ ε ί λι-ποθύμησε λόγω ελλείψεως οξυγόνου, έχασε τον έλεγχοτου αεροπλάνου του, το όποίο έπεσε ενώ ο Μαντέλήταν ακόμη αναίσθητος.

Θα μπορούσαμε όμως να χαρακτηρίσουμε όλες τιςαναφορές για την εμφάνιση ιπταμένων αντικειμένωνσαν λανθασμένες παρατηρήσεις φυσικών φαινομένων,ή κάποιου είδους γήινων αεροσκαφών; Φυσικά όχι.Μην ξεχνάμε ότι πολλοί άνθρωποι αρέσκονται με τονα δημιουργούν θόρυβο γύρω από το όνομα τους. 'Υπάρ-χουν επίσης και οι επιστημονικά αποδεδειγμένες περι-πτώσεις ομαδικής ή ατομικής ψυχολογικής υστερίας.Και τέλος υπάρχουν και οι περιπτώσεις των αναφο-ρών πού είναι τόσο δύσκολο να τις πιστέψει κανείςώστε να θεωρούνται τελείως γελοίες. 'Εχουμε επίπαραδείγματι την περίπτωση του κυρίου Μπακ Νέλ-σον, ενός φαρμαδόρου από το Μισσούρι των ΗΠΑ, όόποιος υποστηρίζει ότι εξωγήινα όντα τον έξενάγη-σαν σ' όλους τους πλανήτες του ηλιακού συστήματοςμε τον ιπτάμενο δίσκο τους. Μας πληροφορεί επίσηςότι το σκυλί του, πού το φωνάζει Βασιλίτσα, προέρχε-ται από τον πλανήτη Αφροδίτη. Μην γελάτε όμως.Ε π ί αρκετά χρόνια ό κύριος Νέλσον διοργάνωνε κάθεκαλοκαίρι στην φάρμα του συνέδρια ιπταμένων δίσκωνκαι επέτυχε να προσελκύει πολλούς πελάτες, καί που-λώντας τους βιβλία, σουβενίρ, καί τρίχες από τα μαλ-λιά της Βασιλίτσας κατώρθωσε μέσα σε μερικά χρό-νια να αποσυρθεί καί να ζει βασιλικά, χάρι στηνΒασιλίτσα, σ' ένα από τα πιο πολυτελή θέρετρα τουΜαϊάμι.

Στήν δεκαετία μάλιστα του 1960 το θέμα είχε πάρει

φόντο την γη και την Σελήνη.

τέτοιες διαστάσεις ώστε μετετράπηκε σε ένα δίκτυοεπικερδών επιχειρήσεων αρκετών δεκάδων εκατομ-μυρίων. Με 60 μόνον δρχ. μπορούσε να αγοράσεικανείς στην Αμερική ένα αυθεντικό καί γνήσιο όπωςδιαφημιζόταν, σετ χαρτών που έδειχναν όλες τις περιο-χές πού προσεδαφίζονταν ιπτάμενοι δίσκοι, που έπε-φταν μαλλιά αγγέλων, πού παρουσιάζονταν εξωγήιναόντα καί πολλά ακόμη θαυμάσια πράγματα. Ε ά ν δια-θέτατε 300 δρχ, θα μπορούσατε να αγοράσετε ένανειδικό ανιχνευτή ιπταμένων δίσκων του όποίου ταεξαρτήματα ήσαν τόσο «ερμητικά σφραγισμένα γιανα προφυλάσσονται» ώστε ήταν αδύνατο να τα εξε-τάσει κανείς - αν φυσικά υπήρχαν.

Καί οί φωτογραφείες των ιπταμένων δίσκων πουπολλοί υποστηρίζουν ότι μπόρεσαν να πάρουν, πώςεξηγούνται; Μερικές απ' αυτές έχουν εύκολη εξή-γηση; Είναι ιπτάμενα πιάτα . . .

'Ετσι τα περισσότερα κρούσματα ιπταμένων δίσκωνδεν είναι παρά φαινόμενα πού μπορούν εύκολα ναεξηγηθούν. 'Αλλά δεν εξηγούνται όλα. Άπό τα 2199κρούσματα των ετών 1947 - 1952 το 434, δηλ, 20%ήταν ανεξήγητα. Έκτοτε εκατοντάδες κρούσματαέχουν αναφερθεί. Καί ενώ στην μεγάλη πλειοψηφίατων αναφορών έχουν δοθεί λεπτομερές εξηγήσεις, εντούτοις πάνω από 650 κρούσματα έχουν χαραχτηρι-στεί επίσημα σαν ανεξήγητα.

Τι άραγε να είναι τα ανεξήγητα αυτά κρούσματα;είναι πραγματικά εξωγήινα διαστημόπλοια; Καί άνναί, από που προέρχονται; Μιά καί ήδη στο προηγού-μενο άρθρο μας εξηγήσαμε ότι δεν μπορούν να προέρ-χονται από τους άλλους πλανήτες του ήλιακού μαςτότε από που έρχονται; Καί γιατί οι εκατοντάδεςαυτές των αναφορών έχουν κινήσει το ιδιαίτερο ενδια-φέρον ακόμη καί ειδικών επιστημόνων; Θα συνεχί-σουμε όμως στο επόμενο.

Διονύσιος Π. Σιμόπουλος

21

Για πρώτη φορά στον ελληνικό χώρο παρουσιάζε-ται και αναλύεται το φαινόμενο, του χορού του Θανά-του. Ή μεγαλειώδης προσπάθεια του ανθρώπου ναεξωραΐσει τον Θάνατο σαν ιδέα αποδεικνύει τηνψυχική του ανάταση. Ή τέχνη αρωγός στην προσπά-θεια αυτή δίνει το μέτρο του φαινομένου αυτού, πούμοναδικός εμπνευστής και εκφραστής ήταν ό λαός.

22

την ανθρώπινη ιστορία ανήκουν γεγονόταπού σφράγισαν την εποχή τους τόσο έντοναώστε δημιούργησαν αναμνήσεις πού οί γεν-

νεές τις θυμούνται με φρίκη. Στήν μεσαιωνική καθώςκαί στην νεώτερη ευρωπαϊκή ιστορία φρικιαστικά ορά-ματα ανιχνεύουν την ματωμένη, φρικτή πορεία τουμεγαλύτερου ίσως πρωταγωνιστή της κοινωνικο-οίκο-νομικής εξαθλίωσης των ευρωπαϊκών πληθυσμών: του«Μαύρου Θανάτου», της γνωστής πανούκλας (ή πα-νώλης). Πάνω σ' ένα κατακόκκινο φόντο πούχει χρω-ματιστεί από το αίμα των εκατομμυρίων θυμάτωντου, στην κορφή ενός ψηλού λόφου φτιαγμένου απότα εκατομμύρια κόκκαλα των νεκρών καγχάζει ο Μαύ-ρος Θάνατος. Καγχάζει τα έπινίκεια πάνω στην άγνοια,την δεισιδαιμονία, την φρίκη των ανθρώπινων αδυνα-μιών καί την ηθική καί σωματική ασυδοσία. Καγχά-ζει καί προσκαλεί με μία ακατανίκητη έλξη τα θύματατου πού μέσα από αστείρευτο πλήθος φρικτών πόνωνδυσοσμίας καί σωματικής σαπίλας οδηγούνται θέλον-τας καί μη προς τον αρχηγό τους.

Στά 1343 μία ομάδα Γενοβέζων εμπόρων κατα-διωκόμενη από μια Ταταρική συμμορία, για να γλυ-τώσει τα πολύτιμα φορτία της, μεταξωτά καί γού-νες της Κίνας καταφεύγει στην οχυρωμένη πόλη τηςΚάφας, στην Κριμαία του Ευξείνου Πόντου. Παράτις προσπάθειες των Τατάρων οί πολιορκημένοι αμύ-νονται με σθένος καί καταφέρνουν να σωθούν ενώή πολιορκία τους βαστά γύρω στα τρία χρόνια. Τότεκατά ένα τελείως περίεργο τρόπο προφητικού πολέ-μου, όσον άφορά τα πολεμικά όπλα, οί Τάταροι απο-φασίζουν να πολεμήσουν τους αμυνόμενους με βιο-λογικά μέσα. Σταμάτησαν να ρίχνουν, με τους κατα-πέλτες τους πάνω στα τείχη, πέτρες καί βράχους,καί άρχισαν να πετούν πάνω στα οχυρά της Κάφαςτα πτώματα των νεκρών συντρόφων τους. Με μίασημαντική διαφορά όμως: οί σύντροφοι αυτοί τωνΤατάρων πού τα σώματα τους είχαν σταλεί σαν δώροστους αμυνόμενους είχαν πεθάνει από την βουβωνικήπανώλη: τον «Μαύρο θάνατο».

'Ετσι αρχίζει μια άλλη δραματική φάση για τηνεπιβίωση των κατοίκων της ευρωπαϊκής ηπείρου.Οί ίδιοι οί Τάταροι πού πολιορκούσαν την Κάφαέντρομοι μπροστά στις απώλειες τους από την ανίατηασθένεια εγκατέλειψαν την πολιορκία. 'Οταν οί Γενο-βέζοι άντίκρυσαν τις πολιορκητικές μηχανές να χά-νονται στον ορίζοντα καταλήθηκαν από πανικό: 'Ετρε-ξαν αμέσως προς τα πλοία τους καί ξανοίχτηκαν στοπέλαγος για να γλυτώσουν. Πολλοί πέθαναν στο τα-ξίδι, αυτό, άλλοι έφτασαν άρρωστοι στα λιμάνια τηςΚων/πολης, της Γένοβας ή της Βενετίας όπου έμό-λυναν μεγάλο αριθμό ατόμων, συγγενών τους ή φί-λων. 'Ετσι ό Μαύρος θάνατος μπήκε στην εύρώπηαπό την πιο εύκολη πόρτα: τα μεσογειακά της λιμά-νια καί εξαπλώθηκε σταδιακά προς τα Βόρεια καίδυτικά.

«Από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι σήμερα ή μικρο-βιολογική λοίμωξη αποτελεί έναν από τους μεγαλύ-τερους κινδύνους για την υγεία του πολιτισμένου ανθρώ-που. Ή βουβωνική πανώλης, ακόμη περισσότερο απόμεταγενέστερες μάστιγες όπως ή χολέρα, ή ευλογιά,ό κίτρινος πυρετός καί ή ισπανική γρίππη, παραμέ-νει το πιο φοβερό παράδειγμα λοιμώδους νόσου πούεξολόθρεψε ολόκληρους πληθυσμούς, οί όποίοι πρω-τύτερα δεν είχαν εκτεθεί σ' αυτήν».

Από τα πολύ παλιά γνωρίζουμε την καταστροφικήεπίδραση καί παρουσία της πανώλης όταν κατά την

διάρκεια των βιβλικών χρόνων είχε προσβάλει τα λι-μάνια των Φιλισταίων. Τον 6ον αιώνα, την εποχήτου Ιουστινιανού ή πανώλης για πρώτη φορά ξέσπασεστον Δυτικό χώρο καί προκάλεσε την άνευ προηγου-μένου καταστροφή του ρωμαϊκού κόσμου, με πολλήδε βεβαιότητα πιστεύουμε ότι συνέβαλλε στην δη,-μιουργία των σκοτεινών χρόνων του Μεσαίωνα. Ηπανώλης έγινε ενδημική ασθένεια στα μεγάλα λιμά-νια της Ευρώπης ή σε ορισμένες κλειστές περιοχές,Τον 14ον αίώνα ξαναπαρουσιάζεται καί προκαλεί μιααπό τις μεγαλύτερες καταστροφές στην Ευρωπαϊκήιστορία καί ξαναφουντώνει στα 1665 οπότε ολοκλη-ρωτική καταστροφή έπαθε το Λονδίνο, τέτοιας εκτά-σεως, ώστε να ονομαστεί ή «φρίκη του 1665»,

Μια σημαντική φάση της παρουσίας της πανώληςήταν αυτή πού άρχισε το 1333 στα βάθη της Ασίαςκαί πού εξαπλώθηκε στις Ινδίες καί σ' άλλες χώρεςπού βρισκόντουσαν πάνω στις εμπορικές αρτηρίες.

Από την Κριμαία του Ευξείνου έφτασε στην Κων/πολη. Στήν Αίγυπτο έφτασε άπό την Μεσοποταμίακαι την Αραβία. Στό τέλος του 1346 καί αρχές του1437 ή Κεντρική Ασία, ή Αίγυπτος και όλη σχεδόνή Νότιος Εύρώπη είχαν προσβληθεί από την επιδη-

Ό θάνατος. Τραπουλόχαρτο ζωγραφισμένο με τοχέρι, από την Τράπουλα του Καρόλου 6ου (1392).

23

μία αυτή. Ή Σικελία ή Ιταλία και ή νότιος Γαλλίαπλήρωσαν πρώτες. Αργότερα έκάλυψε την 'Ολλαν-δία και την Γαλλία, απλώθηκε στην Αγγλία, Γερ-μανία και Πολωνία, στα 1349 και στα 1351 - 1352κτύπησε και την Ρωσία, Στά επόμενα χρόνια παρου-σίασε κάποια ύφεση όταν στα 1357 έκανε την εμφά-νιση της στο Μπραμπάντ και κατά μήκος του ποτα-μού Δούναβη. Ή Φλωρεντία ερημώθηκε για δεύτερηφορά από την Πανώλη στα 1359 και τον επόμενοχρόνο 1360 πλήρωσε τον ανάλογο φόρο ή Αβινιόν.

Διάφορα κείμενα της εποχής δείχνουν την έκτασητης επιδράσεως της πανώλης τόσο στο χώρο τον κοι-νωνικό όσο και στον φιλολογικό. Μια πολύ πλού-σια φιλολογία είδε το φως στα χρόνια 1348 έως τα

στους βραχίονες πού έμοιαζαν με φακίδες και πούείσχωρούσαν μέσα. στο σώμα και το έμόλυναν καιύστερα οι άρρωστοι έφτυναν αίμα, 'Υστερα από αδιά-κοπη αιμόπτυση τριών ήμερών έφευγαν από την ζωή,Και δεν άπέθαναν μόνον εκείνοι πού ομιλούσαν μ'αυτούς αλλά και όσοι έτυχε να αγοράσουν, να πιά-σουν ή να έγγίσουν αντικείμενα δικά τους».

'Αλλος χρονογράφος ό Κολούτσιο Σαλουτάρι (Coluc-cio Salutari) στις επιστολές του για την πανώληστη Φλωρεντία μας δίνει πολλές πληροφορίες επι-τίθεται κατά των πολιτών πού εγκατέλειψαν τηνπόλη εξ αιτίας της νόσου, Μας αναφέρει μάλιστακαι τις προφυλάξεις που πήρε ο ίδιος ώστε να μηνμολυνθεί, αλλά φαίνεται ότι όλα αυτά δεν του χρη-

Δύο σκηνές του Λονδίνου την εποχή πριν ενσκήψει ό Μαύρος Θάνατος. 'Ολοι σπεύδουν να απομακρυνθούνείτε με βάρκες, από τον Τάμεση, είτε πεζοπορώντας.

1500, έργα φιλολογικά πού μιλούσαν για τις εμπει-ρίες των συγγραφέων τόσο για την επιδημία, όσο καιγια τις συμβουλές και τις προφυλάξεις, σχετικές μετην αποτελεσματική αντιμετώπιση της νόσου. Μετον τρόπο αυτό άφθονα στοιχεία έχουν φτάσει ωςεμάς και μας δίνουν την ευκαιρία να μελετήσουμετο σημαντικό αυτό φαινόμενο και την επίδραση τουστους ανθρώπους της εποχής και τις διάφορες κοι-νωνικές ομάδες. Τότε ήταν πού παρουσιάστηκε στηντέχνη ή μορφή της ζωγραφικής απεικονίσεως πούονομάστηκε «Ό Χορός του Θανάτου».

Ό Φραγκισκιανός μοναχός Μικέλε Πιάτσα (Miche-le Piazza) στο έργο του «Ιστορία της Σικελίας απότο 1337 έως το 1361» αφηγείται ότι στις αρχές Ό κ τ ω -βρίου 1247 δεκατρείς Βενετσιάνικες γαλέρες έζήτη-σαν καταφύγιο στο λιμάνι της Μεσσήνης. Οι γαλέ-ρες αυτές μετάδωσαν την πανώλη πού μετάφερανστην Σικελία. Με γραφικότητα περιγράφει ό ΜικέλεΠιάτσα τα συμπτώματα της νόσου: «Επειδή μίαμόλυνση της αναπνοής έπέρασε ανάμεσα τους, καθώςομιλούσαν, ό ένας έμόλυνε τον άλλον και έτσι όλοιτους άρχισαν να βασανίζονται από τον πόνο καί τσα-κίστηκαν. Σάν αποτέλεσμα του πόνου και τής μολύν-σεως της αναπνοής φάνηκαν σπειριά στο μηρό ή

«Μακάβριος Χορός» (1539). Τοιχογραφία που βρί-σκεται στην Εκκλησία τον Σάν Βιτζίλιο, στο Πίν-τσολο.

σίμευσαν για πολύ. Ό Κολούτσια Σαλουτάρι πέθανεάπο την πανώλη,

'Ενα άπο τα σπουδαιότερα φιλολογικά έργα σχε-τικά με την πανώλη) είναι το «Συμβουλές εναντίοντης πανώλης» (Consilia contra Pestilentiam) τουΤζεντίλε ντά Φτλίνο (Gentile da Filino, πού κι αυ-τός πέθανε άπο την πανώλη του 1348. «Οι συμβου-λές του προς τις πόλεις Γένουα και Περούτζία, περι-λαμβάνουν υποδείξεις σχετικά με τροφές και ποτά,καθαρτικά, αφαιμάξεις και διάφορα φάρμακα πού πρέ-πει να χρησιμοποιούνται. Επίσης συνιστά καί τηναπολύμανση». 'Αλλο σημαντικό έργο είναι αυτό τουΔιονύσου Κόλλ (Dionysius Colle) το «Πρακτική Ι α -τρική» (Medicina practica) έργο αρκετά πληροφο-ριακό πού αναφέρεται από τον Χάϊζερ, (Hisser) στοέργο του. «Στά περισσότερα από τα γραπτά αυτάπεριγράφονται τα συμπτώματα της νόσου και γίνον-ται υποδείξεις θεραπευτικών μέσων, όπως ή απολύ-μανση με καπνά από ρετσίνι πεύκου και λάρικος».

'Οταν ή πανώλης έφτασε στο μεγαλύτερο σημείοτης εξάπλωσης της οι επιδημίες σάρωσαν τη γερα-σμένη ήπειρο κι όπως ήταν επόμενο έξώντωσαν μεγά-λους αριθμούς ανθρώπων σε πολύ σύντομο χρονικόδιάστημα. Τεράστιοι λάκκοι ομαδικής ταφής είχανανοιχτεί όπου τα πτώματα ντυμένα όπως ήταν πετά-γονταν εκεί μέσα και θαύονταν μαζί με στρώματα

από ασβέστη για την σύντομη αποσύνθεση τους.Πλήθος χρονικογράφων διέσωσαν για τους μετα-

γενεστέρους την φρίκη των περιόδων εκείνων πού νό-μιζες ότι μια θεία τιμωρία έπεφτε πάνω από τουςαμαρτωλούς ανθρώπους καί τους εξάγνιζε με τήν επι-δημία. Σκηνές φρίκης ξετυλίγονταν στους δρόμουςτων πόλεων πού ή αρρώστια είχε κτυπήσει. Δρόμοιστρωμένοι με πτώματα γεμάτα άπο αίμορροούσεςπληγές πού σκέπαζαν όλο το σώμα του αρρώστουκαί πού μετά τον θάνατο του είχαν μαυρίσει, Ά π οτα μαύρα αυτά σημάδια πήρε καί ή πανώλης τηντρομερή ονομασία της «Μαύρος Θάνατος». Τρομα-κτικά οράματα, σεισμοί, κομήτες πραάγγελαν τονερχομό της «Παρθένου Πανώλης» πού περπατούσεπερήφανα στους δρόμους κι αντί για λουλούδια, σκόρ-πιζε το δηλητήριο της πανώλης. Ταυτόχρονα ό διά-βολος έκανε την εμφάνιση του στην πόλη καί σημά-δευε τις πόρτες αυτών πού επρόκειτο να θερίσει οθάνατος.

«Πολλοί πίστευαν ότι ή άρώστεια προερχόταναπό τις αναθυμιάσεις των κακών ανθρώπων. 'Εναςπαράγοντας πού ενίσχυε την πίστη για τις υπερφυ-σικές αιτίες της αρρώστιας ήταν οί ολοφάνερες ιδιο-τροπίες της. Υποτασσόταν σ' ένα νόμο περιοδικό-τητας καί παρά τα προφυλακτικά μέτρα, ακολουθού-σε μια σταθερή πορεία ανόδου, φτάνοντας σ' ένα ση-μείο ακμής καί μετά έσβηνε, ακόμα κι αν οι συνθή-κες ευνοούσαν την συνέχιση της».

Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, οί Κάτω Χώρες, ήΑγγλία καί ή Ρωσσία για διάστημα τετρακοσίωνχρόνων δοκιμάστηκαν από την τρομερή αυτή άρρώστια. Ή ταχύτητα της εξάπλωσης, της ανάπτυξηςκαί ό ερχομός του θανάτου σε λιγώτερο από δύοημέρες για όσους είχαν προσβληθεί από αυτήν έγι-ναν ή αιτία να ερημώσει ή Ευρώπη. Ό Μαύρος θά-νατος του 1437 - 8 έξωλόθρεψε το ένα τρίτο περί-που του συνολικού ευρωπαϊκού πληθυσμού, καί τούτογιατί το ποσοστό θνησιμότητας των προσβαλλόμε-νων από την αρρώστια έφτανε το 55%. «Οί νεκροίξεπερνούν τους ζωντανούς έτσι πού οί τελευταίοι μό-λις κατορθώνουν να τους θάψουν» αναφέρει ένα χρο-νικό της εποχής.

Σέ μια κοινωνία όπου ή ζωή, ή περιουσία, ή τιμήκαί οί νόμοι δεν είχαν καμιά αξία επόμενο ήταν ναπαρουσιαστούν όλα τα πρωτόγονα ένστικτα των αν-θρώπων πού ατιμώρητα ίκανοποιούσαν τις ζωώδειςεπιθυμίες, τους.

Ή μαγεία αναπτύχθηκε σε αφάνταστο βαθμό, οίφόνοι, οί κλοπές αυξήθηκαν καί παρουσιάστηκαν ακό-μα καί δείγματα κανιβαλισμού. Το επάγγελμα τουνεκροθάπτη πού το ασκούσαν, λόγω της ταπεινωτι-κής του φύσεως τότε, όλα τα κατακάθια της κοινω-νίας, έγινε το πιο προσοδοφόρο επάγγελμα. 'Αφίνον-τας να έλθουν στην επιφάνεια όλες τους οί καταπιε-σμένες ορέξεις σκότωναν τους ασθενείς πετάγοντάς

τους, ζωντανούς ακόμα στους ομαδικούς τάφους καίαρπάζοντας την περιουσία τους. Εκβίαζαν, έκλεβαν,ρήμαζαν τα διάφορα σπίτια με την δικαιολογία τηςέρευνας για προσβλημένους από πανώλη. 'Αρπαζαναρρώστους καί ανάγκαζαν τους συγγενείς τους ναδίνουν ό,τι είχαν για να γλυτώσουν τους αγαπημέ-νους τους από μια τρομακτική κατάσταση.

Διάφορες περίεργες συνήθειες παρουσιάστηκαν πούέκαναν ακόμα πιο έντονη και φρικιαστική την κατά-σταση, Τα κάρα. πάνω στα οποία ρίχνανε τα πτώ-ματα, σαν σακκιά αλεύρι, έκαναν κάθε νύχτα τονγύρο τους μέσα στους δρόμους, 'Επρεπε τότε όσοιείχαν νεκρούς άπό πανώλη να τους ρίχνουν πάνωστα κάρα. Για ένα διάστημα μπροστά από τα κάρααυτά προπορευόταν ένας άνθρωπος πού χτυπούσεένα κουδούνι. 'Ηταν ασύληπτα φρικιαστική ή σκηνήεκείνη όταν μέσα στη νύχτα ακουγόταν το κουδούνιτου θανάτου. Είχε δε τόσο κακή έπίδραση πάνω στοηθικό του λάου το καμπάνισμα αυτό ώστε γρήγορακαταργήθηκε Καί αντί ό άνθρωπος εκείνος νά χτυπάτο κουδούνι του έφώναζε: «κομήσατε τους νεκρούςσας». Πολλοί άπέδοσαν την πανώλη στην ύπαρξη τωνμαύρων ποντικών του Μεσαίωνα πού σ' αντίθεση μετους καφετί χρώματος ποντικούς των υπονόμων ήτων τόπων απορριμμάτων, ζούσαν μέσα στα σπίτιακαί μόλυναν το εσωτερικό τους ακόμα καί αυτά τακρεβάτια των ανθρώπων. Οί μαύροι αυτοί ποντικοί

Σκηνή φρίκης στο Λονδίνο. Κάρα αδειάζουν νεκρούςσε ομαδικούς τάφους, όπου πολλές φορές πετάγον-ταν καί ζωντανοί ασθενείς.θεωρήθησαν σαν καλοί ξενιστές του ψύλλου πού μετά-φερε την πανώλη. 'Εχει διαπιστωθεί ότι οι ποντι-κοί αυτοί εξακολουθούν να είναι ακόμα καί σήμεραμια επικίνδυνη εστία απ' όπου μπορεί πάλι να απλω-θεί ή επιδημία.

Με την επιδημία της πανώλης ο άνθρωπος έζησεκι ένοιωσε έντονα τήν παρουσία του θανάτου γεγονόςπού σφράγισε τόσο την εποχή του όσο καί τις διά-φορες κοινωνικές εκδηλώσεις.

Ό Θάνατος υπήρξε το μεγάλο πρόβλημα πού ίμεσα.αντιμετώπισε ή ανθρωπότητα στην διάρκεια της ζωήςτης. Σ' όλες τις κοινωνίες, από τις πιο ανεπτυγμένεςως τις πιο πρωτόγονες, το ερωτηματικό του θανά-του, παγερό κι ανεξιχνίαστο, προβάλει στους άνθρώ-

πους θέτοντας τους μπρος σε περίεργα φαινόμενα.Φαινόμενα πούχουν άμεση σχέση με τον θάνατο, αλλά

πού ταυτόχρονα τον παρουσιάζουν σε πλήθος μορ-φών διαφορετικών, ώστε ό άνθρωπος, ή ανθρώπινηδιάνοια, να οδηγείται σε αδιέξοδο. Ή ατέρμονη επα-νάληψη του φαινομένου, ή τέλεια εξαφάνιση του ζων-τανού, μέχρι πριν λίγο προσώπου, ή μυστηριώδηςκαι άξαφνη μεταπήδηση του από τον κόσμο των ζων-τανών σε κάποια άλλη κατάσταση, ώθησαν τους ανθρώ-πους στη δημιουργία πλήθους θεωριών και λατρευ-τικών τελετουργιών, πού κοινή συνισταμένη τουςείχαν την προσπάθεια έρμηνεύσεως και κατανοήσεωςτου φαινομένου του θανάτου.

'Ολες οι ερμηνείες πού δόθηκαν από τον άνθρωποστο μεγαλειώδες, όσο και αγωνιώδες αυτό ερώτημα,πού περικλείνει το φαινόμενο του θανάτου υπήρξανανασχέσεις, αρνήσεις και ωραιοποιήσεις του φαινομέ-νου αύτού, ώστε οδηγείται κανείς στο συμπέρασμα.ότι ή ανθρώπινη κοινότητα αρνείται να δεχτεί τηνιδέα του θανάτου σαν ένα τέλος της ζωής του ανθρώ-που.

'Ετσι φτάσαμε σε σκέψεις πού μέχρι πριν λίγοήταν άγνωστες για μας. «Μονάχα συνειδητοποιώνταςτην ύπαρξη της μετά θάνατο ζωής, όχι μόνον σανπιθανότητα μα σαν βεβαιότητα, ή ζωή στο σύνολοτης αποκτά την αληθινή της σημασία, Ή γήινη πα-ρουσία αποτελεί ένα μέρος κι' όχι την «αρχή καιτο τέλος» της ζωής. 'Εχει ασφαλώς την αξία τηςκαι το ρόλο της, πράγματα πού δεν μπορούν να τηςαποδοθούν από αυτούς πού την θεωρούν τυχαίο γεγο-νός χωρίς νόημα κι αιτία. 'Ομως στ' αλήθεια πρέ-πει να συνειδητοποιήσουμε τι είναι θάνατος για ναδώσουμε αξία στη «ζωή».

Αυτή ή φράση υπάρχει στην είσαγωγή του «Μπάρ-ντο - Τοντόλ» ή της «Θιβετανικής Βίβλου των νεκρών»,ενός βιβλίου γεμάτου μυστικισμό ανατολικού τύπου,πού αναφέρεται στη θεωρία της έπαναγεννήσεως ήμετεμψυχώσεως. Ή θεωρία της έπαναγεννήσεως, δηλ.της συνέχειας της ζωής κάτω από άλλη μορφή είναιτο άκρο πού έφτασε ή ανθρώπινη σκέψη στην προσ-πάθεια της να κατανικήσει τον φόβο, τον ενστικτώδηφόβο της, μπροστά στο μυστήριο του θανάτου. 'Ολεςοι θεωρίες τη φιλοσοφίας, όλες οι θρησκείες προσπα-θούν να όμορφήνουν την μετά θάνατο κατάσταση πλη-σιάζοντας την σε επίπεδα τέτοια πού ό ανθρώπινοςνους μπορεί να δεχτεί. Προσπαθούν μ' αυτόν τοντρόπο να συμφιλιώσουν τον άνθρωπο με την ιδέατου θανάτου και αρκετές φορές το κατορθώνουν.

Θα μπορούσα ν' αναφέρω άπειρα παραδείγματαάλλά θα ξέφευγα από το θέμα του άρθρου αύτού, πούσκοπός του είναι να εξετάσει μια περίεργη μορφήτέχνης, πού έχει άμεση σχέση με τον θάνατο, τονγνωστό στη Δυτική μεσαιωνική εύρώπη «Χορό τουθανάτου».

Είναι καινοτυπία να επαναλάβουμε πόσο ή τέχνηαπεικονίζει αφ' ενός τις απόψεις του κάθε καλλιτέχνηκαι αφ' ετέρου το γενικότερο, κοινωνικό πλαίσιο. Ταυ-τόχρονα ή τέχνη είναι ο καθρέπτης της κάθε επο-χής. Γεγονότα πού σφράγισαν την κάθε εποχή έγινανθέματα της τέχνης, όπου ό άνθρωπος εξιδανίκευσε τιςδυσκολίες αυτές και τις ωραιοποίησε, σε μια προσ-πάθεια έξισορροπήσεως και κατανοήσεως του περι-βάλλοντος μέσα στο όποιο κινήθηκε.

Θα περίμενε κανείς ότι ό θάνατος σαν ένα από ταμεγαλύτερα ερωτήματα του άνθρώπου θα καταλάμ-βανε και το ανάλογο μερίδιο του στην τέχνη. Μας

26

εντυπωσιάζει όμως το γεγονός της ανυπαρξίας έργωντέχνης όπου να απεικονίζεται ο θάνατος, Σποραδικάβρίσκουμε σ' όλη την διάρκεια της ιστορίας της τέχνης,έργα πού άμεσα αναπαριστούν τον θάνατο. Οι Έτρού-σκοι απεικόνιζαν τον θάνατο με τρομακτική μορφή,απειλητική στάση καί άσχημα χαρακτηριστικά, Στούςρωμαϊκούς χρόνους ό Θάνατος παίρνει την όψη μικρούπαιδιού ή νεανία πού κρατά στα χέρια του μια δάδααναμμένη ή σβυσμένη. Αρκετά σπάνια οι αρχαίοι'Ελληνες απεικόνιζαν τον Θάνατο, Συνήθως έπαιρνετην μορφή ώριμου άνδρα, γενειοφόρου, πού τα άκα-κάταστα μαλλιά του του έδιναν άγρια όψη. 'Εχειφτερά και το χρώμα του είναι ωχρό, Στ'ίς λευκές ατ-τικές ληκύθους πού χρησιμοποιήθηκαν κατ' εξοχή κατάτη διάρκεια του 5ου π.Χ. αιώνα, για την τέλεσηεθίμων πού είχαν σχέση με την ταφή και την λατρείατων νεκρών, υπάρχουν αρκετές παραστάσεις του θανά-του, πού συνοδεύεται άπο τον αδελφό του τον 'Υπνομεταφέροντας το πνεύμα του νεκρού. Ό Παυσανίαςμας αναφέρει επίσης ότι στη Σπάρτη υπήρχε άγαλματου θανάτου.

Για να συναντήσουμε πάλι παραστάσεις του θανά-του θα πρέπει να πάμε στην Μεσαιωνική Δύση όπουοι καλλιτέχνες κάτω άπο την χριστιανική επιρροήπαρουσιάζουν τον θάνατο με απαίσια μορφή. Παρου-σιάζεται συχνά σαν ένα πτώμα σε αποσύνθεση, σανγυμνός σκελετός με κουκούλα και κρατά στα χέριατου ενα δρεπάνι. Με την μορφή, σκελετού συναντάμετον θάνατο στους περίφημους μεσαιωνικούς «Χορούςτου Θανάτου», Βλέπουμε εδώ την αντίθετη όψη μιαςκαταστάσεως, αντίθετης ως προς τον τρόπο αντιμε-τωπίσεως του θέματος, Οι αρχαίοι Έλληνες προσ-πάθησαν συμφιλιωθούν μαζί του με μια μυθολογικήερμηνεία όπως αυτή του 'Ορφέα και της Εύριδίκης,όπου γίνεται προσπάθεια να καταπολεμηθεί ο θάνατοςμε τη αγάπη και δεν δέχτηκαν αυτή καθ' αυτή τηνιδέα του θανάτου του ανθρώπου σαν πραγματική. Αυτόεξ άλλου φαίνεται και από τους Πλατωνικούς διάλο-γους όπου στο 10ο βιβλίο της «Πολιτείας» περιγρά-φονται οι ενέργειες ορισμένων ηρώων πού διαλέγουντα σώματα της επομένης τους ένσαρκώσεως. Είναιπολύ ενδιαφέρον το τμήμα, όπου ό Πλάτων περιγρά-φει τις ψυχές των Ελλήνων καθώς ετοιμάζονται γιαμετενσάρκωση, και αποτελεί την σοβαρότερη ίσωςπροσπάθεια των αρχαίων Ελλήνων να συμφιλιωθούνμε τον θάνατο. Οί Ρωμαίοι έκτος άπο την παράστα-ση του σαν νεανία δημιούργησαν μια συνήθεια πούλάβαινε χώρα στα συμπόσια τους. Κατά την διάρ-κεια των συμποσίων οι συνδαιτημόνες άλλαζαν μετα-ξύ τους μικρούς μετάλλινους σκελετούς επιδιώκον-τας να αυξήσουν την ευθυμία πού επικρατούσε. Όχριστιανισμός αν και νίκησε τον θάνατο, δογματικά,παρουσιάζοντας τον σαν την πόρτα πού οδηγεί σε μιαάλλη ζωή, εν τούτοις δεν κατώρθωσε να εξαλείψειαπό τις ψυχές των πιστών του τον φόβο του θανάτου.Για τον λόγο αυτό, όπως άλλωστε σ' όλες τις θρη-σκείες, δημιουργήθηκε κι ό μύθος του Παραδείσου,Έκτός άπο τίς πιο πάνω απεικονίσεις του θανάτου,απεικονίσεις πού παρουσιάστηκαν κατά την διάρκειατου Μεσαίωνα βρίσκουμε τον θάνατο να παρουσιάζε-ται σαν θεριστής κρατώντας δρεπάνι? σαν αμπελουρ-γός κρατώντας κλαδευτήρι» σαν κυνηγός κρατώνταςτόξο και βέλη, ή σαν ιππότης της Άποκαλύψεωςμαζι με την Πείνα, τον Πόλεμο και την ΑνταρσίαΈχουμε ενα θαυμάσιο δείγμα της τέχνης αυτής πούβρίσκεται σ' ένα τραπουλόχαρτο της πολύτιμης τρά-

πουλάς του Βασιλιά Καρόλου VI της Γαλλίας, πούχρονολογείται από το 1392 και βρίσκεται τώρα στοΒρεττανικό Μουσείο. Παριστάνει τον θάνατο σαν κα-βαλλάρη, να θερίζει με το δρεπάνι του τους άνθρώ-πους όλων των κοινωνικών τάξεων (διακρίνονται απότα ρούχα και τα καπέλλα που φορούν). Μια άλληχαρακτηριστική παραλλαγή τοποθετεί στο ένα χέριτου το «πικρό βέλος του Θανάτου» και κάτω άπο τοάλλο χέρι ένα φέρετρο.

Ό «Χορός του Θανάτου» υπήρξε δημιούργημα όρα-ματικής φύσεως, πού είχε άμεση σχέση με την επι-δημία της πανώλης. Ή φρικτή αυτή κατάσταση έγινεή αιτία του οραματισμού του χορού του Θανάτου,από έναν Δομινικανό καλόγερο. Να πώς περιγράφειο δρ Χέλμουτ Ρόζενφελντ (Hellmut Rosenffeld) τοόραμα αυτό και την δημιουργία του «χορού του θα-νάτου».

«Βαθειά επηρεασμένος από την φρίκη των γεγο-νότων αυτών, ένας Δομινικανός καλόγερος στο Βύρ-τσμπουργκ είχε ένα όραμα, όπου είδε ότι όλοι οίπρόσφατα πεθαμένοι απ' όλες τις κοινωνικές τάξειςπού δεν είχαν μετανοήσει, είχαν υποχρεωθεί από τίςπίπιζες του θανάτου να χορεύουν έναν τρομακτικόχορό ανάμεσα στους τάφους, μαζί τους δε να χορεύουνκαι άποσυντεθειμένα πτώματα πού εξακολουθούσαννα φορούν τα κοστούμια πού ήταν κατάλληλα για τηνκοινωνική τους θέση. Δημοσίευσε αυτό το όραμα γύρωστα 1350 σ' ένα εικονογραφημένο φύλλο χαρτί σανπαραίνεση για έγκαιρη μετάνοια. Στούς Λατινικούςκαι Γερμανικούς στίχους πού συνώδευσαν την εικο-νογράφηση, ό Αυτοκράτορας και Πάπας πού αντι-προσώπευαν τους αρχηγούς της κοσμικής και τηςπνευματικής εξουσίας παρεπονούντο πικρά ότι είχαν

Ό Θάνατος, ο θριαμβευτής νικητής. Σχέδιο του

εξαναγκαστεί σ' αυτό το μακάβριο θέαμα με τέτοιουςαποκρουστικούς συντρόφους. Οι σύντροφοί τους τουςχλεύαζαν και τόνιζαν πόσο λίγο το αξίωμα, το γόητροκαι ή μόρφωση μπορούσαν να τους βοηθήσουν».

Ή δημιουργία όμως του χορού του θανάτου στη-ρίχθηκε πάνω σε λαϊκές παραδόσεις πού σαν βάσητους είχαν την μεσαιωνική απεικόνιση του θανάτου.Σύμφωνα με την Γερμανική παράδοση ό θάνατος νο-μιζόταν σαν ένας πλανόδιος μουσικός που κάθε νύχταέπαιζε την γκάϊνα ή κάποιο άλλο μουσικό όργανοστα νεκροταφεία μέσα υποχρεώνοντας τίς ψυχές εκεί-νων πού δεν είχαν μετανοήσει να χορεύουν πάνω στιςταφόπετρες τους. 'Ετσι τους στερούσε την ανάπαυσηπού τους είχε υποσχεθεί ή επιμνημόσυνη δέηση. Αυ-τός ό μύθος ονομάζεται «Ό χορός των Πτωχών ψυ-χών». Στήν Γαλλία, όπου ό χορός αυτός ήταν άγνω-στος χρησιμοποιούσαν τον όρο «μακάβριος χορός»από την λέξη «μακάβριος (Macabre)» πού προέρχε-ται από την αραβική «μακαμπίρ» και που σημαίνειτάφος, και την οποία λέξη έφεραν Γάλλοι μισθοφό-ροι από την Ισπανία.

Κάθε φορά πού υπήρχε φόβος να ξεσπάσει ή ξεσπού-σε επιδημία της πανώλης, ο χορός του θανάτου ζω-γραφιζόταν στους τοίχους των εκκλησιών σαν μιαπροσπάθεια που σκόπευε σε διπλό αποτέλεσμα: σανπροειδοποίηση στους ζωντανούς για μετάνοια, καισαν ελπίδα για την μείωση της καταστροφής ή ήττατης δυνάμεως του θανάτου. Πολλά τραπουλόχαρτακαι γενικά διάφορες παρόμοιες εικονογραφημένες σελί-δες πού απεικόνιζαν ταν Θάνατο κάτω από οποιαδή-ποτε μορφή χρησίμευαν σαν πρότυπο για τους χορούςτου Θανάτου πού σχεδιάζονταν στις εκκλησίες καιστα νεκροταφεία. Οί εκτελέσεις των χορών αυτών

'Αλφρεντ Ρέτελ (1848), Ξυλογοαφία του Γκάμπερ.

27

γινόντουσαν από λαϊκούς καλλιτέχνες, άσημους τιςπερισσότερες φορές, δίχως καμιά ξεχωριστή αξία.Παρά ταύτα δεν μπορούμε να μήν θαυμάσουμε τηνδεξιοτεχνία με την οποία εκτελούσαν τις συνθέσειςαυτές όπου κυριαρχούσα μορφή ήταν ό Θάνατος.

Κάποτε οι άνθρωποι τραγουδούσαν τα κατωρθώματατων ιπποτών, πού άντάλλασαν κονταροκτυπήματα γιαένα γυναικείο μαντήλι ή την τόλμη του εραστή πούαψηφούσε τόσους κινδύνους για να κλέψει μέσα σ'ένα καταπράσινο περιβόλι ή σκαρφαλωμένος σε κά-ποια βεράντα, ένα φιλί. Τώρα αντί για την ανδρείατου ήρωα, του ζηλωτή σταυροφόρου, πού βούτηξετα χέρια του στο αίμα των απίστων για χάρη τηςχριστιανοσύνης οι άνθρωποι τραγουδούν την ανδρείατου θανάτου.

Φορά στο κεφάλι του, σαν γνήσιος γαλαζοαίματος,βασιλικό στέμμα και μ' έναν βίαιο και εντυπωσιακόχορό οδηγεί τους ανθρώπους στο υπερπέραν. Μάλι-στα ήταν τόσο έντονη ή επίδραση του Θανάτου πάνωστους ανθρώπους ώστε οι σκηνές από τις τοιχογρα-φίες πού απεικόνιζαν χορούς του Θανάτου εμφανί-στηκαν αργότερα σαν ξυλογραφίες έντονα, μελανωμέ-νες, πού οί άνθρωποι σαν παντοτινό ενθύμιο, τις κου-βαλούσαν μαζί τους.

Τα άποσυντεθειμένα πτώματα γίνονται οι άγγε-λοι θανάτου και ως εκ τούτου κρατούν στο χέρι τουςδιάφορα εργαλεία του νεκροθάπτη όπως την άξίνα,το φτυάρι ή το φέρετρο. Οι ξυλογραφίες αυτές είναιτα μοναδικά σωζώμενα δείγματα πού έχουμε για τουςχορούς του Θανάτου, οι όποιες διέσωσαν τα κυριώ-τερα χαρακτηριστικά των τοιχογραφημένων χορών τουΘανάτου. 'Ενα άπο τα πρώτα αυτά δείγματα ζωγρα-φίστηκε το 1424 στο μοναστήρι των Άθώων στοΠαρίσι.

Οί χοροί του θανάτου σαν γνήσιο δείγμα λαϊκήςτέχνης άσκησαν ό ένας στον άλλο διάφορες επιδράσειςΖωγραφίστηκαν με αρκετές παραλλαγές πού πολύεύκολα μπορούμε να πούμε από που πήραν τα αρχικάκαι κυριώτερα χαρακτηριστικά τους. Ό δρ. Ρόζεν-φελντ με πεποίθηση μας βεβαιώνει ότι ό αρχικόςχορός του θανάτου παρουσιάστηκε στην Γερμανία στοΒύρτσμπουργκ. Ό Ε.Ρ. Τσάμπερλιν αναφέρει ότι «Όχορός του θανάτου ήταν Γαλλικής προελεύσεως, αλλάγρήγορα απλώθηκε σ' όλα τα έθνη της Ευρώπης.Τον είχαν επινοήσει οί παπάδες για να προειδοποιούντους αμαρτωλούς. Ή μάζα των χωρικών τον απο-δέχτηκε».

Ό άρχικός χορός του θανάτου απεικόνιζε τους χο-ρευτές πού πρόσφατα είχαν πεθάνει οδηγούμενοι απόπαλαιότερα πτώματα πού κρατούν στα χέρια τους

διάφορα εργαλεία νεκροθάφτη. Αυτή είναι ή Γερμα-νική εκδοχή, Στήν Γαλλία ό πιο αντιπροσωπευτικόςτύπος είναι του μοναστηρίου των Αθώων στο Παρίσι,πού ονομάστηκε και χορός του Παρισιού και ζωγρα-φίστηκε κατά την διάρκεια των χρόνων 1422 - 1436όταν ή πόλη βρισκόταν υπό την κατοχή των 'ΑγγλωνΕ δ ώ ό χορός δεν αποτελεί μια μεγάλη συνοδείααλλά τα πτώματα εικονίζονται κατά ζεύγη, όπου βλέ-πουμε ότι τα ζεύγη αποτελούνται από ένα πτώμα(ή σκελετό) και τον πρόσφατα νεκρό, που το πτώματον κρατά από το χέρι και τον οδηγεί.

Στά 1901 κυκλοφόρησε στη Γαλλία το βιβλίο τουΑ. Κλωντέν: «Ιστορία της τυπογραφίας στη Γαλλίαστον 15ο και 16ο αιώνα». Στό βιβλίο αυτό πού σή-μερα βρίσκεται στο Βρεττανικό Μουσείο. Βλέπουμετέσσερεις χαρακτηριστικές λιθογραφίες όπου τέσ-σερα ζεύγη χορευτών οδηγούνται στο χορό από άλλατέσσερα ζεύγη νεκρών. Είναι χαρακτηριστικές οί στά-σεις και οι εκφράσεις τόσο των πτωμάτων όσο καιτων χορευτών. Αυτό πού κάνει εντύπωση στις εικό-νες αυτές είναι ότι μαζί με κάποιον λαϊκό υπάρχεικι ένας κληρικός. Το γεγονός τούτο φαίνεται να αντι-τίθεται στη γνώμη του Ε. Ρ. Τσάμπερλιν ότι τον χορότου θανάτου τον «επινόησαν οί παπάδες για να προει-δοποιούν τους αμαρτωλούς».

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οί χοροί απεικόνιζαν λαϊ-κές δοξασίες κυρίως μιας και ζωγραφίζονταν άπό λαϊ-κούς καλλιτέχνες. Κάθε παράξενο αντιφατικό πού όλαός διέκρινε στις ανώτερες από αυτόν τάξεις, ήκαι σ'αυτόν τον ίδιο, το εξωτερίκευε στις τοιχογραφίες αυτές,'Ετσι βλέπουμε αυλικούς καί κληρικούς στην πρώτηγραμμή των χορευτών, ενδεικτικό του πόσο αμαρτωλήζωή ζούσαν οι τάξεις αυτές, ή αριστοκρατία κι ο κλή-ρος. Δεν θάθελα να επεκταθώ πολύ έπί του θέματοςάλλά ή οργιώδης ζωή των μοναχών όπως κι εμείςτην γνωρίζουμε σε μια σειρά έργων πού την καυτη-ριάζουν (Βλέπε το Δεκαήμερο του Βοκκάκιου, τηνΤριλογία των Ragionamenti του Άρετίνου, την Ιστο-ρία των ηθών και εθίμων του Eduard Fuchs), είχεεπισύρει την οργή καί την αγανάκτηση του λαού,πού δεν έχανε ευκαιρία σε κάθε χορό θανάτου πουζωγράφιζε να στέλνει τον Θάνατο πρώτα εναντίοντου κλήρου και της αριστοκρατίας, κατόπιν εναντίοντων εμπόρων και άπο κει και πέρα να ακολουθείόλη την κοινωνική ιεραρχική κλιμάκωση, 'Ένα δίπτυ-χο χορού του θανάτου ζωγραφισμένο από τον Νικό-λαο Μάνουελ Ντόϋς έχει θέμα του τους μοναχούς καιμοναχές, Στό πρώτο τμήμα ό άγγελος του θανάτουσέρνει έναν ηγούμενο και ένας άλλος την φιλενάδατου ηγουμένου. Στό δεύτερο τρεις σκελετοί οδηγούν

Αναπαράσταση τον άρχικού χορού του θανάτου της Βασιλείας, Το πρωτότυπο ζωγραφίστηκε το 1440,τοίχο του μοναστηριού του δομινικανικού νεκροταφείου και καταστράφηκε το 1805. H αναπαράστασηέγινε βάσει παλαιών γκραβούρων.

στο χορό του θανάτου μία ομάδα καλόγερων και καλο-γριών πού κατά πάσα πιθανότητα τους συνέλαβαν σεομαδικό όργιο.

Στήν Λυβέκη όπου ό χορός του θανάτου πού ζω-γραφίστηκε στο 1463 από τον Μπρεντ Ντόκε τονκαιρό πού ή επιδημία της πανώλης προχωρούσε κατάτης πόλεως από τον νότο και είχε γαλλική επίδρασητόσο στο κείμενο όσο και στις εικόνες, συναντούμεέντονη την κοινωνική κριτική πού αργότερα θα εντα-θεί ακόμα περισσότερο. Σέ μια προσπάθεια πού γίνε-ται αρκετά φανερή στο να αποσοβηθεί ό επερχόμενοςκίνδυνος, ό καλιτέχνης εξωτερικεύοντας τίς αδυνα-μίες και ατασθαλίες των κοινωνικών στρωμάτων πούαπεικονίζει στο χορό του, οι ευγενείς κατηγορούνταιγια την υπεροψία, τίς εγκόσμιες απολαύσεις και τηναδικία τους προς τους άλλους, οι πνευματικοί ταγοί(ό κλήρος στο σύνολο του) για ασέλγεια, οι τεχνί-τες και οι βιοτέχνες για απάτη και οι νέοι για τονφιληδονισμό τους. Α π ό τον χορό αυτό έξαίρούνταιοι χωρικοί, πού σαν την πιο καταπιεσμένη τάξη αμεί-βονται για την εγκράτεια, τους κόπους και τις συμ-φορές τους. (Στήν πραγματικότητα ό θάνατος δενέκανε εξαιρέσεις).

Αυτή ή κοινωνική κριτική κορυφώνεται στο χει-ρόγραφο του Κάσσελ (1460) όπου ό αυτοκράτοραςπού όδηγείται στο χορό από τον άγγελο του Θανάτουέχει τα χαρακτηριστικά του προσώπου του Αυτοκρά-τορα Φρειδερίκου III, πού είχε ανέβει στον θρόνοτο 1452.

Είναι σημαντική ή αξία του Παρισινού χορού τουθανάτου πού επηρέασε έκτος από τον Ιταλικό καιέγινε πρώτυπο μιμήσεως του Αγγλικού, άλλα επη-ρέασε ακόμα καί τον αρχέτυπο Γερμανικό. Κάτω απόκάθε ζεύγος χορευτών υπήρχε ένα δίστιχο πού αναφε-ρόταν στην ιδιότητα του νεκρού. Στήν Παρισινήέκδοση του χορού του θανάτου τα δίστιχα είχαν ανα-πτυχθεί σε όκτάστιχα από τον γάλλο ποιητή ΖάνΛέ Φέβρ. Ό Δρ. Ρόζενφελντ τονίζοντας την αξίατου χορού του θανάτου του Παρισιού λέει τα έξης :

Ε φ ' όσον ή Γερμανική ιδέα για τον «χορό τωνπτωχών ψυχών» ανάμεσα στους τάφους είναι άγνω-στη στην Γαλλία, ό όρος ό «μακάβριος χορός» (χο-ρός του τάφου)» δεν πρέπει να ερμηνεύεται κυριολε-κτικά, άλλα μάλλον σα ευφημισμός για το «άποθνή-σκειν». Ό χορός εξακολουθούσε ν' αναφέρεται στουςστίχους, αλλά ή ιδέα του χορού ανάμεσα στους τάφουςέδωσε τη θέση της στην ιδέα ότι ό χορευτής έχεικληθεί στο χορό του θανάτου του. Το εντυπωσιακόκείμενο καί οι εξαιρετικές εικόνες της εκδοχής αυτήςστο νεκροταφείο του Παρισιού αντιγράφηκαν καί σεάλλες γαλλικές πόλεις.

Ό 'Αγγλος Τζών Λυντγκαίητ ήταν αυτός πού στηνδιάρκεια της κατοχής του Παρισιού από τους 'Αγγλουςμετέφρασε το κείμενο στην γλώσσα του. 'Ετσι μετάαπό λίγο άρχισαν στην Αγγλία να παρουσιάζονταιχοροί του θανάτου με το κείμενο του Λυντγκαίητ,χοροί πού σαν πρότυπο τους είχαν τον Παρισινό. Ήπρώτη άπεικόνηση στην Αγγλία του χορού αυτούεμφανίστηκε στους τοίχους του νεκροταφείου του 'Α-γίου Παύλου, μιας πολύ παλιάς εκκλησίας του Λον-δίνου. Μετά εμφανίστηκε στο Κράντου, στο Στρά-φορντ, στο Χουαίτ Χώλλ καί αλλού. Πρέπει να ανα-φέρω ότι ή γαλλική παραλλαγή του χορού έγινε δε-κτή πολύ ελεύθερα στην Αγγλία καί αρκετοί ειδικοίτέχνης ισχυρίζονται ότι υπαινιγμός για το χορό τουθανάτου του Στράτφορντ υπάρχει στο έργο του Σαίξ-

πηρ «Με το ίδιο μέτρο» (ΙΙράξη III, Σκηνή Ι).Ή αρχική Γερμανική έκδοση του χορού του θανά-

του επηρεάστηκε από την γαλλική Παρισινή παραλ-λαγή, δίχως όμως να απορρίψει τα ντόπια χαρακτη-ριστικά καί στοιχεία της. Μάλιστα οι Γερμανοί προ-χώρησαν περισσότερο απ' όσο θα μπορούσε να φαν-

Άπό το βιβλίο του Α. Κλωντέν «'Ιστορία της τυπο-γραφίας στην Γαλλία τον 15ο και 16 αιώνα» του1901. Ανά ζεύγη ό άββάς καί ο βάΐλος, ο αστρο-λόγος και ό δήμαρχος, ό αρχιεπίσκοπος καί ο ιππό-της ό καλόγερος και ο λοχίας οδηγούνται στον θά-νατο.

Τρία θαυμάσια χαρακτικά του Χάνς Χόλμπαϊν, που ό μεγάλος αυτός καλλιτέχνης έφτίαξε το 1525. Ό θάνα-τος και ή αυτοκράτειρα ό θάνατος και ό γιατρός, ο θάνατος και το παιδί. Δημοσιεύτηκαν άρχίκά στό «LesSimulachres et Historiees Faces de la Mort» Λυών 1538.

ταστεί κανείς. Ό αρχικός πλανώδιος μουσικός, ό θά-νατος, πού έπαιζε μέσα στα νεκροταφεία έχει αντι-κατασταθεί από τετραμελή ορχήστρα. 'Ολοι δηλ. οί νε-κρικοί χορευτές ή σχεδόν όλοι, κρατούν ένα μουσικόόργανο. Δείγμα του χορού αύτού είναι ό χορός τουθανάτου πού ζωγραφίσθηκε στο Μάϊντς (Μαγεντία)το 1450 πού είναι έντονα επηρεασμένος από την γαλ-λική παραλλαγή. Και ό χορός του θανάτου της Χαϊ-δελβέργης πού ζωγραφίστηκε το 1485 από τον Χάιν-ριχ Κνομπλόχστερ ακολουθεί την παραλλαγή της Μα-γεντίας. Άλλά δεν σταματά ως εδώ. Έκτός από τηνορχήστρα του θανάτου πού απεικόνιζε, παρουσιάζε-ται μια αλλαγή πού πλησιάζει το γκροτέσκο. «'Οτανόμως ό κυκλικός χορός απεικονιζόταν στη Γερμανίασ' αυτήν την περίοδο ή αρχική αταραξία είχε δώσειτην θέση της στο γκροτέσκο». Ε δ ώ για πρώτη φοράστις άπεικονήσεις του χορού του θανάτου συμμετέχουνκαι ζώα, κυρίως σκυλιά. Την προσθήκη αυτή τωνζώων θα συναντήσουμε αργότερα στα χαρακτικά τουΧόλμπαϊν και είναι συνήθεια πού καθιερώθηκε απότο γεγονός ότι ή πανώλης δεν σπλαχνιζόταν ούτε ταζώα, δίχως όμως ή απεικόνιση στους χορούς να έχεικάποια ιδιαίτερη σημασία.

Α π ό την απεικόνιση του χορού του θανάτου τηςΒασιλείας του 1449 πού στηριζόταν πάνω στην Δομι-νικανική εκδοχή επηρεάστηκε ό μεγάλος καλλιτέχνηςτης Αναγεννήσεως ό Χάνς Χόλμπαϊν πού έδωσε νέαδιάσταση στο χορό του θανάτου το 1525. Ό Χόλ-μπαϊν δεν παρουσιάζει τον θάνατο με την άγρια ό-ψη των παλαιότερων χορών, κι ούτε σκοπεύει σεκαλέσματα για μετάνοια. Ό θάνατος του Χόλμπαϊναιφνιδιάζει τους ανθρώπους ενώ είναι απασχολημέ-νοι στις καθημερινές δραστηριότητες τους». Την Αυ-τοκράτειρα ενώ κάνει τον περίπατο της, τον γιατρόστο εργαστήριο του ή το παιδί ενώ παίζει δίπλα

στο τζάκι. Οι τρεις αυτές εικόνες του Χόλμαϊέδημοσιεύθηκαν αρχικά στο περιοδικό: «Les sim-mulachres et historiees Faces de la Mort» τηςΛυών το 1538.

Ό χορός του θανάτου, του Βερολίνου του 1484αποτελεί δείγμα μιας παραλλαγής πού εισήγαγαν οιΦραγκισκανοί. Αντί να απεικονίζουν τον χορό κατάσειρά όπου λίγο - πολύ ανταλλάσσονται όλα τα κοι-νωνικά στρώματα ή κατά ζεύγη χορευτών, χώρισαντον κλήρο και τους λαϊκούς σε δύο ξεχωριστές ομά-δες. Στό κέντρο της εικόνας βρίσκεται ό Σταυρός τουΧριστού έχοντας δεξιά του τους λαϊκούς και αριστεράτους τους κληρικούς. Ή προσπάθεια αυτή αποσκο-πούσε όχι στην μετάνοια και προετοιμασία για τονάνθρωπο, αλλά κυρίως στο έλεος του Χριστού ό όποίοςμε τον δικό του θάνατο προσκαλεί τους υπολοίπουςστο χορό. Ό κλήρος με τον Πάπα επικεφαλής προσεύ-χονται σ' αυτόν, ενώ ό Αυτοκράτορας και οί ύπόλοι-ποι λαϊκοί εκλιπαρούν την συγχώρηση και το έλεος.

Ό χορός του θανάτου υπήρξε ένα ευρωπαϊκό φαι-νόμενο πού ανάλογα με τον κάθε λαό παρουσίασεκαι τις αντίστοιχες ποικιλίες απεικονίσεως του. Απότο χορό αυτό δεν ξέφευγε κανείς, επεκτεινόμενος σεπλήθος επαγγελμάτων, τάξεων και ατόμων. Ό θά-νατος υπήρξε ή κυριαρχούσα, μορφή, είτε σαν ξαφνι-κός επισκέπτης, είτε σαν πρώτος του χορού. 'Αλλοτεσαν σκελετός, πού μορφάζει άλλοτε σαν φθαρμένοσώμα, πάντοτε όμως ανθρώπινος, άνθρωπος πού χρη-σιμοποιούσε το σχήμα, του σαν τρομερή προειδοποίη-ση έφερνε στους ζωντανούς το τρομερό μήνυμα άποτο υπερπέραν, άπο τα βασίλεια του σκότους που είναιπάντοτε καλυμμένα με άγνοια, μυστήριο και φόβο,λέγοντας τους: «Κάποτε ήμουνα οπως κι εσείς, γρή-γορα θα γίνετε όπως εγώ».

Χρήστος Δ. Λάζος

Επανόρθωση: μια αβλεψία του 2ου τεύχους πρέπει να διορθωθεί. Στό εξώφυλλο παρου-σιάζεται το διαστημόπλοιο «Πρωτοπόρος», πάνω από τον Δία και όχι τον 'Αρη. Ή ίδιααλλαγή ισχύει για τις λεζάντες στις σελ. 19 καί 21. Είναι άντίθετες.

30

ραντεβού με τιςΚΑΡΛΕΤΟΝ ΡΕΫ φώκιεςκάτω από τον αρκτικό

πάγοΜετάφραση : Αικατερίνη Τενοπούλου

Με έξη πόδια πάγο πάνω απότο κεφάλι μου και 300 πόδια πα-γωμένο νερό κάτω, κολύμπησα ανά-μεσα στο ήμίφως για να φτάσω στηνεπιφάνεια της τρύπας, άπό όπουείχα μπει. Μπροστά μου φυσαλλί-δες νερού ξέφευγαν σαν χείμαρροςκατά διαστήματα, από την ανα-πνευστική συσκευή—(Aqua-Lung)-του Ντέϊβιντ Λάβαλυ. Καί κοντά μας,κολυμπούσε μία φώκια Ούέντελλ9 πόδια μήκους και 800 πάουντςβάρους. Κυταχτήκαμε στα μάτιαμε περιέργεια, ή φώκια κι έγώ.Μια σκέψη πέρασε απ' το μυαλόμου, ότι σ' αυτόν τον μεγάλο φιλα-ράκο, ίσως δεν άρεσε ή ιδέα, ότιέχρησιμοποιούσαμε την τρύπα, πουείχε για να αναπνέει. Ό Ντέϊβέδωσε μια τελική ώθηση στα βα-τραχοπέδιλά του και μπήκε μέσαστην τρύπα. Τώρα ή φώκια βρισκό-ταν μερικές ίντσες μακρυά από ταβατραχοπέδιλά μου. Καθώς ανέβαι-να κολυμπώντας πίσω από τον Ντέ-ϊβ το ζώο άρπαξε το δεξί μουπτερύγιο μαλακά με τις ισχυρέςτου σιαγόνες, και το κράτησε γιαδέκα περίπου δευτερόλεπτα. Έπει-τα, καθώς ο Ντέϊβ τραβήχτηκε έξωαπό το νερό, ή φώκια άφησετο πτερύγ'ιό μου. Σχεδόν ταυτόχρο-να, ή φώκια κι εγώ, τινάξαμε ξα-φνικά τα κεφάλια μας στο άνοιγματης τρύπας. Με μία ώθηση, τηςέδωσα ένα ελαφρό κτύπημα πάνωστο ρύγχος της, και μετά βγήκαμε κόπο από το νερό. Ό Ντέϊβ κιεγώ παρατηρούσαμε το ζώο πουάνέπνεε βαθειά και ρυθμικά, γιατρία λεπτά, με τα ρουθούνια της,να διαστέλλονται και να συστέλλον-ται, σαν γιγάντιες μηχανικές βαλ-βίδες. Προτού καταδυθεί ξανά έκλει-σε και έσφιξε τα ρουθούνια της, μαςέρριξε μια ματιά, κι αυτό ήταν όλο.

Νομίζω ότι δεν θα μπορούσα να εί-μαι περισσότερο ευχαριστημένος γιατην συμπτωματική υποδοχή πού μαςέκανε έτσι όπως είμαστε όμοιοι μεφαντάσματα, φορώντας λαστιχένια

Ό άνθρωπος αρχίζει να γίνεται ένα λογικό ονάφού εγκαταλείποντας την κενόδοξη εγωπάθεια του,προσπαθεί να επικοινωνήσει και με τα όντα που συμ-βιούν μαζί του στον πλανήτη. Οί φώκιες μιλούν;Ναι και ίσως λένε τα ίδια λόγια με τον ποιητή:«Γύρε αν θέλεις να υψωθείς»,

Αυτό το είδος της φώκιας, Oυέατελλ(Weddell) με το σκυλόμορφο πρόσωποεισπνέει αέρα ανάμεσα από το παράθυρο της (τρύπα αναπνοής) προς τονκόσμο δηλ, μέσα άπό μια τρύπα πάχονς 6 πόδια στον Ανταρκτικό Πάγο.Τολμηροί επιστήμονες, σκάβοντας ανάμεσα σε τέτοια ανοίγματα, μέσαστο άγνωστο, για πρώτη φορά κολύμπησαν μαζί με τα πελώρια αυτάθηλαστικά, για να μάθουν τα μυστικά της ζωής τους στα πολικά, ύδατα.

31

ρούχα, μάσκες στο πρόσωπο, καιτις αναπνευστικές συσκευές στηνπλάτη. Γι' αυτήν είμαστε σύντρο-φοι της θαλάσσια πλάσματα, καιέτσι μας έκανε να βγάλουμε το ρη-τό μας: «—Αν θέλεις να μελετήσειςμία φώκια, γίνε και εσύ φώκια—»—Η φώκια Ούέντελ — ή επιστη-μονικά όπως είναι γνωστή, Lepto-nychotes Weddelli,—είναι το μεγα-λύτερο θηλαστικό των Νοτίων Πε-ριοχών, ένα υπέρ φυσικά μεγάλο όν,πού φθάνει σε μήκος, τα 10 πό-δια, και σε βάρος πάνω άπό 1,000πάουντς. Ή πρώτη μας. αποστολήτο 1963 — πού ενίσχυε το «Πρό-γραμμα Έρευνας του Ανταρκτικούτων Ηνωμένων Πολιτειών», του«Έθνικού Επιστημονικού Ιδρύμα-τος» ύστερα από άδεια της «Ζωολο-γικής Εταιρείας της Ν. Υόρκης»,πρόσφερε την πιθανότητα να λάβου-με μέρος σε μια μοναδική ερευνητι-κή αποστολή. 'Ετσι σε μια αποστο-λή, διαρκείας πέντε (5) εβδομάδων,κατά το επόμενο χρόνο, σχεδιάζαμενα μελετήσουμε, αυτά τα θαλάσσιαμαστοφόρα, στο φυσικό τους περι-βάλλον, κάτω άπο τον πάγο. Πρώ-τα απ' όλα, θέλαμε να μάθουμε πώςπλέουν οί φώκιες πολύ κάτω άποσκεπασμένη με πάγο, επιφάνεια όπουλιγότερο άπο το 1+ από το φώςτου ήλιου φθάνει μέχρι κάτω. Πώς,κάνοντας βουτιές, πού φθάνουν σεβάθος περίπου 1.500 πόδια, καιδιαρκούν μισή ώρα, μπορούν και ξα-ναγυρίζουν, στις τρύπες πού χρησι-μοποιούν για να αναπνέουν; Και πώςβρίσκουν στο σκοτάδι των βυθώντα ψάρια και τα γαριδόμορφα πλά-σματα πού με αυτά τρέφονται. (Υπο-θέταμε ότι χρησιμοποιούν το ήχοακουστικό σύστημα — (echo-loca-tion) — ή άλλως «Sonar»)

Δεύτερον, θέλαμε να μάθουμε, πώςσυννενοούνται μεταξύ τους οί φώ-κιες με την φωνή. Τι είδους «ομι-λία» χρησιμοποιούν;

Τρίτον, πώς στη πιο παγωμένηπεριοχή της γης, μπορούν οί φώκιεςνα ζουν στις πιο χαμηλές Θερμοκρα-σίες τόσο στην επιφάνεια, όσο καιμέσα στα παγωμένα νερά κάτω απ'αυτήν. Ψάχνοντας για απαντήσειςστο «Ινστιτούτο 'Ωκεανογραφίας»—(«Woods - Hole») — στα ερωτή-ματα μας ήλθαμε σε επαφή με ειδι-κούς στην βιο-ακουστική, τον Ούΐ-λιαμ Ε. Σέβιλ και τον ΟύΐλιαμΑ. Ούάτκινς—, των οποίων την ερ-γασία επίσης ενίσχυε το «ΕθνικόΈπιστημονικόν 'Ιδρυμα». Η «Ζω-ολογική Εταιρεία της Ν. Υόρ-κης» συμπεριελάμβανε δύο έκπλη-

Οί άνθρωποι του βυθού στον Ανταρκτικό εξοπλίζονται για μια κατάδυσημέσα στο φοβερό μυστηριώδες βασίλείο κάτω στον ωκεανό.

κτικά ικανούς βιολόγους - δύτες, καιφωτογράφους του βυθού, τον ΠώτερΡ, Γκίμπελ, τον Ντεϊβιντ Ο. Λάβα-λυ, του Ναυτικού των Η Π Α, κιεμένα. 'Εγκατασταθήκαμε στη βά-ση μας κοντά στον σταθμό του ΜάκΜούρντο των Ηνωμένων Πολιτειών840 μίλια άπο τον Ν. Πόλο. Γιατην εργασία μας στείλαμε περίπουδύο τόννους εφόδια αεροπορικώς,στην Ανταρκτική — τα πάντα, άποτα πιο τέλεια ηχητικά συστήματα,μέχρι γυαλιά ηλίου. Όλος ο ακουστι-κός μας μηχανισμός, για να άκούμεκαι να καταγράφουμε σε ταινία τουςήχους από τις φώκιες θα στεγαζότανσε μία προκατασκευασμένη καί απο-μονωμένη καλύβα ύψους 12 επί 20πόδια, εφοδιασμένη με θερμάστραελαίου και ένα ψευτοπαράθυρο (piche-re unlow). Θά κατεβάζαμε τα ει-δικά μικρόφωνα μας, από μια τρύ-πα, πού θα κάναμε στο πάτωμα τηςκαλύβας.

«Το «SOC» σχεδιάσθηκε για ναπαρακολουθούμε τίς Φώκιες».

Για να παρακολουθούμε τις φώ-κιες, ενώ ταυόχρονα θα τίς ακούγα-με. Ό Μπίλ Σέβιλ, είχε προτείνεικαι ό Ντέϊβιντ Λάβαλυ είχε σχεδιά-σει, — ενώ το «'Εθνικό Έπιστημο-κό 'Ιδρυμα», είχε κατασκεύασει —ένα από τα πιο περίεργα μηχανή-ματα, πού εμφανίσθηκαν ποτέ στην'Ανταρκτική, ένα Υποβρύχιο παρα-

τηρητήριο, για πάγο (S.O.C.). «Αυ-τός ό κωνοειδής κύλινδρος, που είχεχρώμα πορτοκαλοκίτρινο, πού εί-χε είσοδο μία σήραγγα 12 ποδών,και έξη παράθυρα, μπορούσε να χω-ρέσει δύο άνδρες. Θά στερεωνότανεμε ειδικά καλώδια, κάτω από τηνεπιφάνεια του πάγου. 'Ελπίζαμε,μέ αυτό τό σύστημα, ν' ακούσουμετους υποβρύχιους ήχους από τις φώ-κιες, σε ακτίνα 5 μιλίων, Υπολογί-σαμε ότι υπήρχαν εδώ, στην περιο-χή του Mακ Μούρντο, 400 ως 500φώκιες. Μία μέρα μετρήσαμε πρό-χειρα σχεδόν 300 μουστακοφορου-θούνια, πάνω στόν πάγo. 'Εδώ πάνωστην ακτή, την εποχή της Ανοί-ξεως στην Ανταρκτική, ή πιο κρύαήμέρα πού περάσαμε είχε μόνο22F κάτω του μηδενός, και σε σκιά.Ή θερμοκρασία μερικές φορές μπο-ρούσε να ανέβει στη θερμοκρασίαπήξεως. Ακόμα και στην ψυχρό-τερη εσωτερική περιοχή, οι απότο-μες και άγριες καταιγίδες, είδικάοί άνεμοι, είναι πού κάνουν την Αν-ταρκτική τόσο ψυχρή. Αυτή ή κατά-σταση και ή τελεία απομόνωση τηςΗπείρου από τον Ανταρκτικό Ωκε-ανό, — είναι τα πιό γνωστά χαρα-κτηριστικά της περιοχής. Οι φώκιεςΟυέντελ είναι άξια παρατηρήσεωνζώα, γιατί είναι ικανά να ζούν καιπάνω και κάτω από τον πάγο, σ'αυτές τίς δύσκολες για διαβίωση θά-λασσες.

Τρέφονται κάτω από το νερόκαι όμως πρέπει να αναπνέουν και

32

Ή κρύα περιοχή της γης προστα-τεύει τις φώκιες Ουέντελλ, που ονο-μάζονται έτσι από τον Βρεττανόθαλασσοπόρο Τζέϊμς Ουέντελλ, πούάνεκάλυψε την θάλασσα του Wel-dell το 1823. Ή περιοχή της άνακα-λύψεως βρίσκεται στον παγωμένοωκεανό (3) μίλια από τον σταθμότου Μάκ - Μούρντο (McMurdo),μόνιμη βάση έρεύνης των Ηνωμέ-νων Πολιτειών.

Πάνω και κάτω από τον πάγο, οί επιστήμονες μελε-τούν τις φώκιες: πως πλέουν, επικοινωνούν, αναπνέουν,και βόσκουν. Βυθισμένα στο νερό ύδρόφωνα συλλαμ-βάνουν την «ομιλία» της φώκιας, για να γραφτεί, σεμαγνητοτενίες κατάλληλα τοποθετημένες μέσα στηνκαλύβα. Το λεξιλόγιο τους αρχίζει από υψηλά τερετί-σματα και φθάνει σε χαμηλά βογγητά. Οι δύτες περ-νούν ανάμεσα από τις τρύπες, για φωτογραφικές απο-στολές. Εκεί κάτω αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο ναχάσουν το δρόμο τους και να φύγουν μακρυά απότον αέρα. 'Av και οι φώκιες δέχονται τους ανθρώπουςσαν θαλάσσια θηλαστικά, οί συσκευές τους όμως τουςπροκαλούν την περιέργεια.

να γεννούν τους σκύμνους τους (τανεογέννητα της φώκιας) στην ξηρά.Οι τρύπες πού διατηρούνται ανοι-κτές όλο το χρόνο με συνεχής χρή-ση και με πριόνισμα με τα δόντιατους αποτελούν τον μοναδικό δεσμότους μεταξύ των δύο κόσμων. Κατάτην διάρκεια Όκτωβρίου-Νοεμβρίου— εποχή της Ανοίξεως εδώ — οίπερισσότερες απ' αυτές τις φώκιεςσυγκεντρώνονται σε φωλιές όπουοί θηλυκές γεννούν τα μικρά τουςπού έχουν βάρος 60 - 70 πάουντςκαι μήκος 5 πόδια. Στίς πιο θερμέςημέρες οί ενήλικες φώκιες λιάζον-ται και μοιάζουν σαν ομάδες απόσαύρες ενώ τα μικρά τους περι-πλανώνται έκεί κοντά ενώ στις πιοκρύες τα μικρά της φώκιας σκεπα-σμένα άπό χιόνι μαζεύονται κοντάστις μητέρες τους σε απάνεμο μέ-ρος. Σέ διάστημα έξη εβδομάδωνοί μικρές φώκιες πλησιάζουν σε βά-ρος τα 200 πάουντς χάνουν το χνου-δωτό μαυριδερό τους τρίχωμα πούόνομάζεται «Lanugo» και συνηθίζουντο νερό. 'Αλλες ενήλικες φώκιες μα-ζεύονται σε αποικίες πού δεν έχουνφροντίδες ανατροφής μικρών κατά

μήκος ανοιγμάτων στην παγωμένηθάλασσα ή κοντά στην ακτή.

Ή κοινή διαβίωση παρ' όλα αύ-τά δεν είναι κανόνας απαράβατοςΜεμονωμένες φώκιες τυχαία βρέ-θηκαν κοντά σε απομονωμένες τρύ-πες μέσα στον πάγο. Οί εξερευνή-σεις μας κάτω από τον πάγο μεκαταδύσεις, ύδρόφωνα, και παρατη-ρήσεις με το «SOC» θα μας βοη-θούσαν να καταλάβουμε την άλληπλευρά της ζωής αυτών των αμφί-βιων θηλαστικών.

«Κακοφωνία του ήχου πλημμυρίζειτους ακροατές»

Λίγο χρόνο μετά πού φθάσαμε στοΜάκ Μούρντο ένα αεροπλάνο τύπουΗρακλής C - 130 προσγειώθηκεφέρνοντας το παρατηρητήριο μου.Θέλαμε να βρούμε. μια τοποθεσίαμακριά από την βάση και το διά-δρομο των Παγοθραυστικών περί-που 1.000 πόδια μακρυά από τηθάλασσα. Μετά από μερικές βυθο-μετρήσεις βρήκαμε μια τέτοια το-ποθεσία και αρχίσαμε να διαμορ-φώνουμε κατάλληλα ένα χώρο για

να τοποθετήσουμε το παρατηρητή-ριο στον πάγο.

Σέ τέσσερεις μέρες ένα αλυσι-δωτό σύμπλεγμα από παγοπρίονατσιμπίδες και δυναμίτες μετακίνη-σαν περίπου 22 τόννους πάγου πά-χους 6 πόδια για να ανοίξουμετρεις τρύπες μία για τα ύδρόφωναστο πάτωμα της βίο - ακουστικήςκαλύβας μία άλλη για τους δύτεςκαι τις φώκιες ακριβώς κάτω απότο ψευτοπαράθυρο της εξωτερικήςπλευράς του παρατηρητηρίου καιμία τρίτη με άνοιγμα επτά τετρα-γωνικά πόδια για την τοποθέτησητου «SOC». Αρχίσαμε να μετακι-νούμε την καλύβα μας προς το μέ-ρος πού βρισκόταν ή τρύπα τηςσε απόσταση 3 μίλια αλλά στο πρώ-το μισό μίλι μας σταμάτησε έναςσφοδρός άνεμος, την άλλη μέρα σύ-ραμε την καλύβα ως το υπόλοιποτης διαδρομής. Κατά το σούρουποό Μπίλ Ούάτκινς είχε τοποθετήσειένα υδρόφωνο κι έτσι συγκεντρω-θήκαμε κοντά όλοι για να ακούσου-με. Αυτά πού ακούγαμε μας ακι-νητοποίησαν για ώρες Το νερό έμοια-ζε «ζωντανό» με τους παράξενους

33

Τροφή για φώκιες, μεγάλοι 'Ανταρκτικοί Βακαλάοι σπάνια φτάνουν στηνεπιφάνεια έκτός και αν τους μεταφέρουν από τον βυθό οι φώκιες. Δια-σχίζοντας το σκοτάδι οι φώκιες βρίσκουν την ειδική τους τροφή — Dis-sostichus Mawsoni — χρησιμοποιώντας τηv ηχοακουστική μέθοδο (Echo -Location), όπως πιστεύουν oι επιστήμονες.

θορύβους πού έκαναν οί φώκιες.Δεν υπήρχε ούτε μία στιγμή σιω-πής στον «σιωπηρό κόσμο» αντί-θετα μία ατελείωτη χορωδία άπότρεμουλιαστές φωνές φώκιας τριλ-λίσματα και σφυρίγματα.

«Δεν πρέπει να απορούμε που οίφώκιες βγαίνουν και κάθονται πάνωστον πάγο» είπε ο Dave Laval-lee. «Θέλουν να ξεφεύγουν άπο όλοαυτά το- θόρυβο» πρόσθεσε, Δύο μέ-ρες αργότερα Τεχνικός του Ναυτι-κού με την γνωστή ευφυία τουςκατέβασαν το «S.O.C.» στήν κατάλ-ληλη θέση του. Δύο φώκιες έπια-

σαν αμέσως θέση να χρησιμοποιή-σουν το άνοιγμα για να αναπνέουντο ίδιο άνοιγμα όπου είχε τοπο-θετηθεί το S.O.C.. Γρήγορα βλέ-παμε και ακούγαμε συγχρόνως τηνΦώκια Weddell στην πρώτη μεγά-λης διαρκείας σπουδής της ακουστι-κής συμπεριφοράς αυτού του μεγά-λου, θαλάσσιου θηλαστικού στο πε-ριβάλλον του. Ό Lavallee ο Gi-mbel κι εγώ πρώτοι βουτήξαμεκοντά στο «S.O.C.» για να τοπο-θετήσααμε φώτα και να καθαρίσου-με τα παράθυρα του.

'Επειτα ήλθε ή ώρα να μετα-

Μία πολύτιμη καρφίτσα με διάμε-τρο μία ίντσα, ένας λαμπερός αστε-ρίας δηλ. στολίζει τον βυθό της θά-λασσας.

Κουνώντας τα πτερύγια ένας δύτηςκολυμπά προς ένα κρυστάλλινο στα-λακτίτη, που κρέμεται στον παγω-μένο ωκεανό. Τα γεμάτα νερά θη-λάκια μέσα στον παγωμένο σταλα-κτίτη κρατούν στη ζωή τα πλάσμα-τα της θάλασσας που ανάμεσά τουςανήκει κι ένα μικρότερο δείγμα βα-καλάου του Ανταρκτικού Ώκεα-νού, και πολύ μικρά, γαριδόμορφα,αμφίποδα.

μορφωθούμε και εμείς σε «φώκιες».Κοντά σε μια σχισμή στον πάγοόπου τα νερά ήταν ρηχά βρήκαμε 4τρύπες πού είχαν κάνει οί φώκιεςόπου οί δύο από αυτές ήταν αρκε-τά μεγάλες για τους δύτες. Θα κα-τεβαίναμε με τα συνηθισμένα ανα-πνευστικά μας μέσα αλλά οι στο-λές μας είχαν κατασκευαστεί είδικάγια μας με πάχος 5 /16 της ίντσαςκαι από ειδική πλαστική ύλη (αφρώ-δες νεοπρίνιο). Το μόνο ακάλυπτομέρος του δέρματος ήταν ένα μι-κρό κομμάτι γύρω από το στόμαπού όπως ξέραμε από προσωπικήμας πείρα δεν θα γινόταν ανυπόφο-

ρα κρύο στους 286 F του νερού τηςθάλασσας. Εξετάσαμε τα εξαρτή-ματα μας να μην γίνεται διαρροή καιβουτήξαμε στο νερό ένας - ένας. Κα-θώς κατεβαίναμε εισχωρώντας στααπαγορευμένα σύνορα είχαμε ένασυναίσθημα ότι βρισκόμαστε σεάλλο πλανήτη. Φοβόμουν. Αυτό πρα-γματικά ήταν το «άγνωστο» τόσοεχθρικό περιβάλλον πού μόνο στηγη συναντάς. Αλλά καθώς συνη-θίζαμε μέσα σ' αυτόν τον κρυστάλ-λινο κόσμο ο φόβος ανακατευότανμε ένα ευχάριστο συναίσθημα απόέλλειψη βαρύτητας. Είχαμε γίνει«ένα» με την θάλασσα!

Τα πλημμυρισμένα από φως μάτια, κυττάζουν προς την θήκη πού έχειμορφή κάδου μέσα στό σκοτεινό ωκεανό, καθώς οί δύτες — σαν αστρο-ναύτες που επιπλέουν στό διάστημα — κινούνται κυκλικά μέσα σε έναπλήθος φυσαλλίδες. Το φως πού αντανακλάται χρωματίζει τους κρυστάλ-λους από πάγο, πού έχουν καθήσει πάνω στη στολή του δ ύ τ η , στην αρι-στερή πλευρά.

«Τα Ανταρκτικά Νερά γεμίζουνζωή».

Ή ορατότητα αποδείχθηκε υπέ-ροχη. Μπορούσαμε να δούμε σε από-σταση 7 - 5 υάρδες οριζόντια προςτην ασημένια κορδέλλα της σχισμήςτου πάγου. Πάνω άπό μας ανάμε-σα από σωρό παγωμένους κρυστάλ-λους — μερικές φορές 3 - 4 πό-δια μήκος — ερχόταν ένα απαλό γα-λάζιο- άσπρο φως, Ή κάτω πλευράτου πάγου είχε σκούρα στίγματα πουσχημάτιζαν μάζας διάτομων (Μι-κροοργανισμών).

Ανάμεσα στους κρυστάλλους ζού-σε ένα είδος ανταρκτικού «βακα-λάου» μήκους 1-3 ίντσες και μι-κρού μεγέθους γαριδόμορφα άμφίπο-δα. Μέσα στα ίδια νερά βρήκαμεπλήθος άπό λεπτά πλάσματα μικράκτενοφόρα ή κτένια ένα είδος μα-λακίου, μικρά πτερόποδα ή φτερω-τούς σαλιάγκους. πού είχαν μήκοςπάνω από τα 3 /4 της ίντσας, καιφτερούγιζαν τα πτερά τους, σαντους ανθρώπους, πού προσπαθούννα ζεσταθούν, όταν ή μέρα είναικρύα.

Πελώρια μαλάκια, που το μήκοςτου σάκκου τους έφτανε τα 2 πό-δια με πλοκάμους, πάνω από 35 πό-δια μήκος. Ακολουθήσαμε τις αχτί-νες που έστελνε το φως της μέραςπρος τα κάτω, και στον πυθμένα.παρατηρήσαμε αφθονία ζωής: αστε-ρίες, τοποθετημένοι σε σειρά, μή-κους 2 - 1 8 ίντσες, δύο διαφορετι-κών ειδών, ένας μεγάλος πορτοκαλ-λόχρους τύπος και ένας μικρότεροςχρώματος μπλε, πού πάντοτε εί-χαν τα άκρα των πλοκαμιών τουςανεστραμμένα, πιθανόν ψάχνονταςγιά τροφή, εύθραυστους αστε-ρίες, nemertine(s) ή προβοσκιδοει-δή, σκουλίκια πάνω άπό 3 πόδιαμήκος και διάμετρο 1 ίντσας. Έδώκι έκεί κομμάτια κρύσταλλοι απόπάγο, είχαν σχηματισθεί πάνω στηλάσπη. Τα ίδια ψάρια και άμφίποδαπού βρέθησαν ανάμεσα στους κρυ-στάλλους, πάνω ψηλά υπήρχαν επί-σης και στους κρυστάλλους στον πυ-θμένα. Πολλά από τα ζώα του πυ-θμένα έτρέφονταν άπό τα περιττώ-ματα της φώκιας. Οι φώκιες συνέ-βαλαν στην παραγωγή μιας απίστευ-τα, πλούσιας αλυσιδωτής- τροφής,πού εύρισκαν από πολύ μακρυά,πού απέδιδαν θρεπτικές ουσίες καιγονιμοποιούσαν την περιοχή.

Απ' όλ' αυτά θά μπορούσα νακρίνω, ότι κάτω στον πυθμένα υπήρ-χε μεγάλη ποικιλία ζωής, όπως α-παντάται οπουδήποτε στον κόσμο.Στήν πραγματικότητα, την καλοκαι-

ρινή περίοδο, οι Ανταρκτικές θά-λασσες θεωρούνται ότι είναι οι πλου-σιώτερες της γης.

Με 24 ώρες φως του ήλιου καιμε τα θρεπτικά προϊόντα, που συσ-σωρεύονται, όταν ή θάλασσα είναισκεπασμένη από πάγους, δημιουρ-γείται μία καταπληκτική αύξησηαπό φυτά και ζώα.

Ή παρατήρηση της φώκιας απο-δείχθηκε σχετικά εύκολη. Τα ζώαφαινόντουσαν να αδιαφορούν για μας,και μας άφηναν να τα πλησιάσουμεανάλογα με τα κέφια τους. Δεν τιςείδαμε ποτέ να τρώνε ή ζευγαρωμέ-νες, άλλα τις είδαμε να κοιμούνταιαπευθείας κάτω απ' τόν πάγο, Ήφώκια Ουέντελ πρέπει να κοιμά-ται μ' αυτό τον τρόπο κατά περιό-δους, γιατί ό αέρας στους πνεύμονεςτης, τους δίνει την ελαστικότητα πούχρειάζεται, για να παραμένει ασφα-λής από τον πάγο, πού έρχεται σεεπαφή, θαυμάζει κανείς αυτό τονμεγαλοπρεπή μεταβολισμό, πού επι-τρέπει να αναπαύεται κανείς μέσαστο πιο κρύο περιβάλλον της γης,γιατί ή θερμή μεταδοτικότης του νε-ρού σ' αυτήν την θερμοκρασία είναι23 φορές μεγαλύτερη απ' αυτήν τουαέρος στην ίδια θερμοκρασία. Αυτόσημαίνει, ότι το ανθρώπινο σώμα.

επί παραδείγματι, θα μπορούσε νανα κρυώσει 23 φορές γρηγορώτεραστους 28.6°F. μέσα στο νερό, απ'ότι στον αέρα, στην ίδια θερμοκρα-σία. Το σώμα, πού δεν προφυλάγε-ται δεν θα μπορούσε να παράγειθερμότητα τόσο γρήγορα, ώστε ναείναι αρκετή για να επιζήσει αυτόπερισσότερο από λίγα λεπτά, Εντε-λώς τυχαία είδαμε φώκιες να μαλ-λώνουν, μερικές φορές μάλλον έντο-να κάποτε έτυχε να παρακολουθή-σω ένα τέτοιο καυγά, από το «SOC»ενώ ό Λάβαλυ και ό Γκίμπελ κο-λυμπούσαν μακρυά. Οι δύο φώκιεςβρισκόντουσαν, ακριβώς 5 πόδια κά-τω από την παγωμένη επιφάνεια,σχεδόν αγνοώντας τους δύτες πουβρισκόντουσαν 12 πόδια μακρυάτους. 'Οταν οι φώκιες πλησίασανμεταξύ τους, άκουσα την μία να εκ-πέμπει έναν ήχο, ένα μακρύ παρα-τεταμένο τρίλλισμα. 'Επειτα έκα-ναν δυνατούς υπόκωφους θορύβους,οι λαιμοί τους δε έπάλλονταν από τηνδύναμη των «ήχων». 'Ανοιξαν ταστόματα τους και κίνησαν τα κεφά-λια τους, κάνοντας κύκλους αντίθε-τα από τις κινήσεις, πού κάνουν οίδείχτες των ρολογιών. 'Επειτα τι-νάχτηκαν προς τα πάνω, και μιαδυο φορές ήλθαν σε επαφή χωρίς

Φυλάγοντας το μικρό της — νήπιο ηλικίας τριών εβδομάδων — μία μη-τέρα φώκια Ουέντελλ φωνάζει: «Wa - Α - ΑΗ» για να δείξει ότι δια-μαρτύρεται για την ανθρώπινη παρουσία στο περιβάλλον της. Τα μικράτης φώκιας όταν γεννιώνται έχουν βάρος 60 με 70 πάουντς. Τρέφονταιμε γάλα πού περιέχει περισσότερο άπο 50Α βούτυρο κερδίζοντας έτσικαθημερινά σε βάρος 3-4 πάουντς. Μερικές ανήλικες ζυγίζουν περισ-σότερα από 1000 πάουντς.

36

ζημιές. Κουλουριάζονταν και παρα-μορφωνόντουσαν με προσποίηση.

Αυτή ή πάλη συνεχίσθηκε 30 πε-ρίπου λεπτά έπειτα οί φώκιες χώ-ρισαν και κολύμπησαν μακρυά. Όαγώνας αυτός φαίνεται να έγινεγια το ποιος θα επικρατήσει, με τημία να προσπαθεί να επιβάλλει τηνκυριαρχία της πάνω στην άλλη. Σ'έναν άλλο καυγά ήταν περισσότεροεπιθετικές. 'Εκαναν κυκλικές κινή-

Τό απομονωμένο κυκλικά παράθυρο,το μοναδικό σε μισό μίλι, σημαίνειζωή ή θάνατο για την φώκια, πούπρέπει να το βρεί για να αναπνεύσει,

σεις και κάθε μία προσπαθούσε νααρπάξει τον λαιμό της άλλης, Επλη-σίασαν και στριφογύρισαν με λύσ-σα, αλλά χωρίς να χύσουν αίμα.Αυτός ό καυγάς φαίνεται να έγινε,για την προστασία μιας περιοχής,πού χρησίμευε σαν αναπνευστικήοδός, και να διώξουν μακρυά ένανανεπιθύμητο επιδρομέα. Οι ΦώκιεςΟύέντελ, μας διασκέδαζαν, μας κα-τέπλησσον και μας κρατούσαν τε-λείως απασχολημένους, όλες τις έβδομάδες πού τις παρατηρούσαμε. Τααποτελέσματα της εργασίας αυτής— συμπεριλαμβάνουν περισσότερο α-πό 75 μίλια εγγράφων ταινιών, —δεν έχουν τελείως τακτοποιηθεί καιαναλυθεί, αλλά έχουμ,ε φθάσει σε αρ-κετά δοκιμαστικά συμπεράσματα.Μιλώντας ανοιχτά, φυσικά, είμαστεπεπεισμένοι, ότι το ήχο-άκουστικό(Cecho-location) σύστημα της φώ-κιας, μοιάζει σε πολλά σημεία μετον τρόπο πού χρησιμοποιούν ταδελφίνια, για να βρουν τροφή. Προςτο παρόν δεν έχουμε συγκεκριμμέ-νες αποδείξεις, ότι αυτοί οί θόρυ-βοι είναι πού υποδηλώνουν αυτήντην iκανότητα. Είμαστε αρκετά βέ-βαιοι ότι oi φώκιες χρησιμοποιούντο ήχο-άκουστικό σύστημα, για ναανακαλύψουν άναπνευστικές τρύπες.και να κυνηγήσουν την τροφή τους,ιδίως κατά την διάρκεια της μα-

κριάς Ανταρκτικής Νύκτας. Κατα-γράψαμε αρκετά ευκρινείς τύπουςήχων, καθώς παρατηρούσαμε απόκοντά τις φώκιες. Νομίζουμε ότι έναμικρό τρίλλισμα μπορεί να χρησι-μοποιηθεί από αυτές σαν ηχητικόσήμα. Οι Φώκιες Waddells μπο-ρούν να χρησιμοποιήσουν αυτόν τονήχο ή άλλους θορύβους για να προ-σανατολισθούν στον πυθμένα της θά-λασσας, ή στην επιφάνεια της. Εί-μαστε επίσης απολύτως πεπεισμέ-νοι ότι οι φώκιες Ούέντελ μπο-ρούν να επικοινωνήσουν μεταξύ τουςκατά κάποιο τρόπο. 'Οταν μία φώ-κια είναι σοβαρά ταραγμένη κουνάμε θόρυβο τα δόντια και τις σιαγό-νες της ταυτόχρονα. Αυτός ό θόρυ-βος είναι μία προειδοποίηση ή απει-λή. Είναι σαν να λέει: « Π ρ ό σ ε -χ ε ! » . "Ενας άλλος ήχος, είναι έναυπόκωφο τρίλλισμα, πού μοιάζει σανκάποιος να κτυπά την κοιλιά του.Κι αυτό επίσης, είναι μια προειδο-ποίηση, ή απειλή. 'Ενας τέταρτοςθόρυβος πού ακούσαμε, σαν μελω-δικό κελάϊδημα πουλιού, μπορεί νααρχίσει από ψηλή νότα και να φθά-σει στο τέλος σε ένα σιγανό ύπόκω-φο θόρυβο. Αυτό το ακούσαμε μό-νον, όταν ή φώκια βρισκόταν κοντάστην τρύπα. Φαινόταν σαν να έλεγε:«Κύττα αύτη την τρύπα .Είναι δικήμου. Είναι ό τόπος όπου αναπνέω».Σχεδιάζουμε να συγκεντρώσουμε πε-ρισσότερες πληροφορίες για την «ο-μιλία» της φώκιας σε μελλοντικέςμας αποστολές.

«Το Λίπος σαν προστατευτικό μέ-τρο κατά του φοβερού κρύου».

Επίσης φθάσαμε σε αρκετά συμ-περάσματα για το πώς οι φώκιεςμπορούν να ζουν στον παγωμένο Αν-ταρκτικό. Ό ασυνήθης μεταβολι-σμός τους δίνει ένα μέρος σ' αυτήνμας την ερώτηση. Ό μεταβολισμόςτους είναι μερικές φορές παρόμοιοςμ' ένα κλίβανο, και το θερμικό σύ-στημα της φώκιας Ούέντελ καίειδύο φορές περισσότερο πιο γρήγο-ρα, απ' όσο το θερμικό σύστημα τωνζώων της ξηράς. Ε π ί πλέον ή φώ-κια καλύπτεται από ένα παχύ στρώ-μα λίπους, πού αποτελεί ένα απότα καλύτερα μονωτικά της φύσεως.Αυτό, το λίπος, μαζί με μια ασυ-νήθιστη ικανότητα, πού έχουν νασυμπιέζουν τα αίμμοφόρα αγγείατους, διατηρεί την θερμότητα τουκλιβάνου, ώστε να μη διαφύγει. Ταμικρά της φώκιας Ούέντελ, είναιικανά να ζήσουν κατά την νηπιακήνηλικία, πάνω στον πάγο, γιατί κα-λύπτονται από χνουδωτό σκούρο τρί-χωμα πού διατηρείται και τα προ-

στατεύει τις πρώτες έξη περίπουεβδομάδες. 'Αν αυτό το στρώμα άπομαλλί σαν γούνα πού τα καλύπτειβραχεί ή υγρασία σχεδόν αμέσωςπαγώνει και οί κρύσταλλοι του πά-γου πέφτουν διατηρώντας τα μικράτης φώκιας στεγνά. Παραδόξωςοι θερμότερες θερμοκρασίες είναιπερισσότερο επικίνδυνες, αν ή υγρα-σία δεν παγώσει το δέρμα των μι-κρών παραμένει υγρό και ψυχρό.

Μιά καί μιλάμε για τους μικρούςσκύμνους πρέπει να πούμε όταναπορρίπτουν το τρίχωμα τους (lanu-go) έχουν εξοπλιστεί με αρκετή πο-σότητα από λίπος ικανό να ταπροστατεύσει στην θάλασσα. Το γά-λα της φώκιας Ούέντελ είναι 40 -5 0 + εμπλουτισμένο σε βούτυρο. Μ'αυτήν την πλούσια δίαιτα το νήπιοτης φώκιας κερδίζει βάρος 3 έως 4

πάουντς κάθε ήμέρα όπου το πε-ρισσότερο άπο αυτό είναι λίπος.

'Ολ' αυτά καί άλλες πληροφορίεςπού συγκεντρώσαμε, δεν είναι πα-ρά μια μικρή αρχή. Πολλά υπάρ-χουν ακόμα, να άποκαλυφθούν, όπωςαύτά πού άφορούν στην συγγένειατης φώκιας στο περιβάλλον τηςοτον Άνταρκτικό. Ό άνθρωπος έχειαρχίσει να εξετάζει συστηματικάένα από τα μεγαλύτερα μυστηριώ-δη βασίλεια, πού έχουν μείνει ανε-ξερεύνητα ακόμα στή, γη την ζωήστις θάλασσες.

Είμαστε στην αρχή μιας νέαςεποχής έξερευνήσεως του Ανταρ-κτικού. Ή ήρωϊκή εποχή πέρασε,αλλά ή επιστημονική εποχή τηςυποβρύχιας έξερευνήσεως έχει μόλιςδειλά αρχίσει, στο ελάχιστα φιλόξενοαυτό κράτος της γήϊνης σφαίρας.

Κάρλετον Ρέυ

Στιλπνή σαν σφαίρα, μια φώκια Ούέντελλ βάρους 800 πάουντς πλέει μέσααπό την τρύπα της στον πάγο. Ελπίζει με μακρυές βουτιές, πού ενεργούνέτσι ώστε συμπιέζοντας την επιφάνεια των αίμοφόρων αγγείων της, ναεξασφαλίζει ένα σταθερό εφοδιασμό με αίμα την καρδιά και τον εγκέφαλο.

37

ΑΡΘΟΥΡΚΛΑΡΚ

Μετάφραση : Κώστας Δόλκας

Αρχίζοντας την σειρά της επιστημονικής φαντα-σίας παρουσιάζουμε τον 'Αρθρουρ Κλάρκ: τον πρώ-το της επιστημονικής φαντασίας. Νομίσαμε σκόπιμοκαι χρήσιμο να προτάξουμε ένα βιογραφικό σημείω-μα για μια πληρέστερη παρουσίαση.

κόμα και στον άνήδεοαναγνώστη, το όνομα του'Αρθρουρ Κλάρκ είναι συν-δεδεμένο με την επιστημο-

νική φαντασία. Μερικοί όμως α-κόμα δεν συσχετίζουν το όνοματου με το Παγκοσμίου φήμης Κι-νηματογραφικό έργο του ΣτάνλεϋΚίούμπρικ «Έτος 2001: Μια 'Ο-δύσσεια του Διαστήματος»,

Στά 55 του χρόνια ό Κλάρκ βρί-σκεται στην κορυφή του δέντρουτης επιστημονικής φαντασίας έπίδυο δεκαετίες καί δεν δείχνει ση-μεία παρακμής,

Οί παγκόσμιες πωλήσεις των 14μυθιστορημάτων του και των δω-δεκάδων τόμων μικρότερων διη-γημάτων του φθάνουν σε πολλάεκατομμύρια αντίτυπα, και αυτόςαπολαμβάνει, χωρίς συστολή, τουςεπαίνους καί την γερή περιουσίαπου του έφεραν και τα βιβλία, αλ-λά και το φιλμ 2001.

'Ενας κριτικός τον έκρινε σαν«τον καλύτερο συγγραφέα έπιστη-μονικής φαντασίας, στην Αγ-γλία, καί ένα από τους καλύτε-ρους στον κόσμο». Το περιοδικόΝιου Γιόρκερ τον αποκάλεσε «μίααπό τις πραγματικά προφητικές φυ-σιογνωμίες της εποχής του Δια-στήματος», Λίγοι θα το αμφισβη-τήσουν. 'Αν λάβουμε υπ' όψη τοναριθμό και την έκταση της συγ-γραφικής εργασίας του, είναι έναςαπό τους πιο εμπνευσμένους συγ-γραφείς στο κλάδο του.

Από το 1951 το μικρό διήγηματου «Ανωτερότητα», έγινε σχεδόνυποχρεωτικό ανάγνωσμα για τουςφοιτητές των θετικών επιστήμωνστο Τεχνολογικό Ινστιτούτο Μα-σαχουσέτης. Καί το 1962, όταν τουαπονεμήθηκε το Βραβείο Ούνέσκο-Καλίγκα για τη συμβολή του στηνεκλαΐκευση της επιστήμης, ή δη-μοσίευση των έργων του μυθιστο-ριογραφίας καί πραγματειών, είχεφτάσει τα 10 εκατομμύρια αντίτυ-πα σε 15 γλώσσες, έκτός από 300άρθρα και περισσότερα, καθώς καιδιηγήματα, σε περιοδικά και εφη-μερίδες σε όλο τον κόσμο.

Όταν ήταν 13 ετών, παρουσίασετις πρώτες φανταστικές του ιδέεςστο περιοδικό του γυμνασίου Τών-τον, όπου φοιτούσε, 'Ηταν ένας μι-κρός με μικρό κεφάλι, φορούσε γυα-λιά και ήταν γνωστός στους συμ-μαθητές του σάν «ό καθηγητής». Τουάρεσε ακόμα να γράφει ποιήματα,ιδιαίτερα με θέματα για τά θαύμα-τα του ουρανού. Από νωρίς αλλη-λογραφούσε με άλλους νεαρούς α-στρονόμους καί οπαδούς της επι-στημονικής φαντασίας, πού πί-

στευαν στην «κατάκτηση του δια-στήματος».

Ή Βρεταννική Διαπλανητική Ε-ταιρεία είχε ηλικία μόνο λίγο μη-νών, όταν ό Κλάρκ έγινε μέλοςτης. Τρία χρόνια αργότερα, ότανπήγε στο Λονδίνο για να εργαστείσαν υπάλληλος σε ένα κρατικό γρα-φείο, βοήθησε στην οργάνωση τωνδραστηριοτήτων της .εταιρείας καίφύλαγε τα πενιχρά οικονομικά της.Το διαμέρισμα του στο Γκρέϊζ 'Ιννήταν τόπος συγκεντρώσεως για μιαμικρή ομάδα ενθουσιωδών οπαδώνπού ασπάστηκαν το θέμα της άστροναυτικής παρά τη γελοιοποίησηπού τους έκαναν αυτοί πού τουςαποκαλούσαν «ψώνια». Εκεί έγρα-ψε τις πρώτες ιστορίες του, γιαένα δημοσίευμα πού έβγαινε με πο-λύγραφο από τον Βρεταννικό Σύν-δεσμο Επιστημονικής Φαντασίας,και πού τον βοήθησε να σταθείστα πόδια του το 1937.

Καθώς μαζεύονταν τα σύννεφατου πολέμου, ό Κλάρκ έγραφε άρ-θρα στο περιοδικό «Ιστορίες καιΘαύματα», όπως «Ή αυριανή Αυ-τοκρατορία του Άνθρωπου», και«Μπορούμε τώρα να πάμε στη σε-λήνη με πύραυλο». Στά χρόνια τουπολέμου ύπερέτησε στη ΒασιλικήΠολεμική Αεροπορία, προαγόμε-νος από ραδιοτεχνίτης σε ανθυπο-σμηναγό και διδάσκοντας τους νεο-σύλεκτους τη νέα θαυμαστή συ-σκευή, δηλαδή το ραντάρ. Το μυ-θιστόρημα του «Γλιστερό Μονο-πάτι» (1969), προέρχεται από αυτήτην περίοδο. Επίσης δημοσίευσετο πρώτο τεχνικό του άρθρο στοπεριοδικό «Μηχανικός Ασυρμά-των» καί πήρε το πρώτο βραβείοστο περιοδικό «Τετράμηνη Επι-θεώρηση της Βασιλικής Πολεμι-κής Αεροπορίας» σε ένα διαγωνι-σμό συγγραφής με μια πραγματεία,πού είχε τον τίτλο «οί πύραυλοικαι το μέλλον του πολέμου». Πε-ριγράφοντας ψυχρά τα τρομερά α-ποτελέσματα ενός ατομικού πολέ-μου, πού τότε ήταν ένα εφιαλτικόόνειρο της επιστημονικής φαντα-σίας, προκάλεσε αίσθηση στ' ανώ-τερα κλιμάκια των ενόπλων δυνά-μεων.

Με λιγότερη τρομακτική σημα-σία, το 1945, σε ένα άρθρο τουστο περιοδικό «Ασύρματος κό-σμος» με τον τίτλον Εξωγήινεςραδιοφωνικές αναμεταδόσεις έδει-χνε πώς διαστημικοί δορυφόροιθα μπορούσαν να χρησιμοποιη-θούν για να κατορθωθεί ή παγκό-σμια τηλεοπτική κάλυψη.

Πριν τελειώσει ό πόλεμος, άρχι-σε να έχει επιτυχίες με τις ιστο-ρίες του, πού εμφανίστηκαν γιαπρώτη φορά στο αμερικανικό πε-ριοδικό «Καταπληκτική έπιστημο:

νίκη φαντασία» καί στο βρεταννι-κό περιοδικό «Φαντασία», όπουπαρουσιάστηκε και σαν ΤσάρλςΟυΐλις καί Έγκ Ο'Μπράϊαν.

Το πειστικό του άρθρο «Ή πρό-κληση του Διαστημοπλοίου» (1946)το ακολούθησε το 1950 το πρώτοτεχνικό βιβλίο με τίτλο «Διαπλα-νητική πτήση». Δύο χρόνια αργό-τερα, στο βιβλίο του «Ή εξερεύνη-ση του Διαστήματος», παρουσίαζεμια αισιόδοξη εικόνα πού ερχότανσε πλήρη αντίθεση με τις φοβε-ρές προβλέψεις εκείνων πού θρη-νούσαν «τον αγώνα δρόμου προςτην σελήνη» σαν ένα άχρηστο αγώ-να για γόητρο μεταξύ των παγκό-σμιων δυνάμεων. 'Εγινε έτσι τοβιβλίο του μηνός στη Αμερικήκαί καθιέρωσε τον συγγραφέα τουσαν μπέστ - σέλλερ. Επίσης τουέφερε την Απονομή Διεθνούς βρα-βείου Φανταστικής Συγγραφής γιατο καλύτερο βιβλίο του 1952.

Με τα βιβλία του Ή Άμμος τουΆ ρ η (1951), Νησιά στον Ουρανό(1952) και Προανάκρουσμα στοΔιάστημα (1953) επεδίωξε να ανα-πτύξει το θέμα των διαστημικώνταξειδιών με ρεαλιστική φανταστι-κή περιγραφή. Πολλά από αυτάσήμερα έχουν γίνει πραγματικό-τητα από τότε ή αποδείχθηκαν πο-λύ κοντά στην πραγματικότητα.Άλλα ή αναγνώριση του σαν σο-βαρού συγγραφέα στο κλάδο τουεπιβεβαιώθηκε πέρα άπό κάθε, αμ-φιβολία από την εκτίμηση πού τουέδωσαν οί αμερικανοί κριτικοί το1953 για το μυθιστόρημα του «Τοτέλος της Παιδικής Ηλικίας», Σ'αυτό είναι φανερή ή επιρροή τουΌλαφ Στράπλεντον στις φιλοσο-φικές του ιδέες. (Το βιβλίο αυτόμεταφράσθηκε Ελληνικά με τίτλο«Οί Έπικυρίαρχοι»).

'Ισως το πιο δημοφιλές από ταμυθιστορήματα του, «Ή πόλη καιτα αστέρια», πού ακολούθησε το1956 καί τοποθετείται σε ένα μέλ-λον μετά έ ν α δισεκατομμύριοχρόνια από τώρα είναι επίσης έπιρ-ρεασμένο από τον Στάπλεντον γε-γονός πού παρουσιάζεται στα πιοποιητικά γραπτά του Κλάρκ.

Το 1961 το βιβλίο του «ΠτώσηΣεληνόσκονης», προκάλεσε εκδο-τική ιστορία στις Ηνωμένες Πολι-τείες, γιατί ήταν ή πρώτη διαπλα-νητική ιστορία, πού δημοσιεύθη-κε στη Συνοπτική Βιβλιοθήκη του

περιοδικού Ρήντερς Ντάϊτζεστ. Σ'αυτό το μυθιστόρημα ό Κλάρκ πε-ριέγραψε την αγωνιώδη προσπά-θεια για τη διάσωση των επιβατώνενός σεληνόπλοιου πού πιάσθηκεστην μετακινούμενη άμμο ενός σε-ληνιακού κρατήρα. Σέ ένα προη-γούμενο μυθιστόρημα, «Φως τηςΓης» (1955), μιλούσε για μια πικρήσύγκρουση πίστεως πού οδήγησεσε ανοικτό πόλεμο μεταξύ τωνπρώτων αποίκων της σελήνης.

Κατά την διάρκεια της αποστο-λής του Απόλλων II έλαβε μέ-ρος στην τηλεοπτική κάλυψη τηςπρώτης προσελήνωσης, πού έκανετο Τηλεοπτικό Δίκτυο Κολούμπια,και πού έκάλυπτε την μεγαλύτερηακροαματικότητα στην ιστορία τηςτηλεοράσεως. Καί όταν ό Νήλ Άρ-μστρογκ, ό Μάϊκ Κόλλινς καί ό«Μπάζ» Άλντριν συνεργάστηκανγια να γράψουν την ιστορία τουςγια την αποστολή στο φεγγάρι, γιατο βιβλίο «Πρώτοι στη Σελήνη»(1970), ήταν σχεδόν αναπόφευκτοότι επρεπε να περιλάβουν έναν επί-λογο 20.000 λέξεων του Κλάρκ,

Το 1955, μαζί με τον συνεταίροτου Μάϊκ Ουίλσον, πού είχαν συγ-γράψει αρκετά βιβλία γι' αυτό τοθέμα, εξερεύνησε τον 'Υφαλο τουΜεγάλου Φράγματος της Αυστρα-λίας και συγκέντρωσε αρκετό υλι-κό για το βιβλίο του «Ή Ακτήτων Κοραλιων», Αυτή ή εμπειρίατου έδωσε επίσης την ίδέα για τομυθιστόρημα του «Ή βαθιά Όρο-σειρά» 1957, που ασχολείται με τηνκαλλιέργεια των θαλασσών και θεω-ρήθηκε ότι είχε αρκετή εμπορικήσημασία ώστε να γράψει γι' αυτόή αμερικανική οικονομική εφημε-ρίδα «Γουώλ Στρήτ Τζόρναλ».

Αναγκασμένος να παραμερίσειτα συνεργά του της καταδύσεως,δημιούργησε το πιο εντυπωσιακόέργο του, πραγματεία. Ή «Υπό-σχεση του Διαστήματος» (1968)πού είναι εξ ίσου συναρπαστικό,όπως όλα σχεδόν τα μυθιστορήμα-τα του, μια έρευνα στο απώτερομέλλον των διαπλανητικών ταξει-διών, Στο πιο πρόσφατο μυθιστό-ρημα του «Ραντεβού με τον Ράμα»(1973), διακρίθηκε, επιτυγχάνονταςμια τέλεια ισορροπία μεταξύ τουεπιστημονικού και του φανταστι-κού, με ίση μεταχείρηση του μυ-στηρίου και της αγωνίας.

Τώρα δουλεύει στο πρώτο απόδύο μυθιστορήματα, που λένε ότιαποτελούν τη μεγαλύτερη λογοτε-χνική συμβολή στην ιστορία τηςεπιστημονικής φαντασίας. Του ευ-χόμαστε καλή τύχη!

39

Κανένας δεν μπορούσε να θυμη-θεί πότε είχε αρχίσει ή φυλή τομεγάλο ταξείδι της: ή χώρα τωνμεγάλων, κυματιστών πεδιάδων, πούυπήρξε ή πρώτη πατρίδα της, δενήταν τίποτε άλλο τώρα παρά έναμισό - ξεχασμένο όνειρο. Για πολ-λά χρόνια ο Σάν και ό λαός τουέφευγαν από μια χώρα χαμηλώνλόφων και αστραφτερών λιμνών

και τώρα είχαν συναντήσει τα βου-νά. Τούτο το καλοκαίρι πρέπει νατα περάσουν για να πάνε στις νό-τιες χώρες γιατί δεν υπήρχε και-ρός για χάσιμο.

Ό λευκός τρόμος, πού είχε κα-τεβεί από τους Πόλους, συντρίβον-τας ηπείρους, κάνοντας τες σκόνηκαι παγώνοντας ακόμα και τοναέρα μπροστά του, βρισκόταν λι-γότερο από μιας μέρας πορεία πί-σω τους. Ό Σάν άναρωτιώταν ανοί παγετώνες μπορούσαν να σκαρ-φαλώσουν στα βουνά, πού βρισκό-ταν μπροστά του, και μέσα στηνκαρδιά του τόλμησε να ανάψει μιαμικρή φλόγα ελπίδας, ίσως τα βου-νά να γίνονταν φράγμα πού πάνω

του ακόμα και ό σκληρός πάγοςνα χτυπούσε μάταια. Στίς νότιεςχώρες, πού μιλούσε ό θρύλος, όλαός του ίσως εύρισκε καταφύγιοεπί τέλους.

Χρειάστηκαν πολλές εβδομάδεςγια να ανακαλύψουν ένα στενό πέ-ρασμα πού θα μπορούσε ή φυλήκαι τα ζώα να ταξιδέψουν. 'Οτανήλθε το μεσοκαλόκαιρο, στρατο-πέδευσαν σε μια μοναχική πεδιά-δα, όπου ό αέρας ήταν αραιός καιτα αστέρια έλαμπαν με μια λαμπρό-τητα, πού κανένας τους δεν είχεδει πρίν. Το καλοκαίρι τελείωνε,όταν ό Σάν πήρε τους δύο γυιούςτου και προχώρησε μπροστά γιανα εξερευνήσει το δρόμο. Τρειςμέρες σκαρφάλωναν και τρεις νύ-χτες κοιμώντουσαν όσο καλύτεραμπορούσαν πάνω στις παγωμένεςπέτρες. Το τέταρτο πρωινό δενυπήρχε τίποτα μπροστά, έκτός απόένα μικρό ύψωμα, πού αποτελούσεμια πυραμίδα από πέτρες, πού εί-χαν τοποθετήσει έκεί άλλοι τα-ξειδιώτες πριν από αιώνες.

Ό Σάν αισθανόταν να τρέμει, όχιαπό κρύο, καθώς περπατούσαν προςτην μικρή πέτρινη πυραμίδα. Οίγυιοί έμειναν πίσω. Κανένας δενμιλούσε, γιατί διακινδύνευαν πολ-λά. Σέ λίγο θα ήξεραν, αν όλεςοί ελπίδες τους είχαν προδοθεί.

Ανατολικά και δυτικά, ό τοίχοςτων βουνών καμπύλωνε σαν να αγ-κάλιαζε την γη, πού βρίσκοντανκάτω από αυτόν. Κάτω απλώνον-ταν μια επίπεδη πεδιάδα πολλάχιλιόμετρα μήκος και ένας ποτα-μός την διασχίζε με μεγάλες στρο-φές. Ήταν ένα εύφορο μέρος, πούή φυλή θα μπορούσε να καλλιεργή-σει τα σπαρτά της, ξέροντας ότι δενθα υπήρχε άνάγκη να φύγει πρινέλθει ό θερισμός.

Τότε ό Σάν σήκωσε τα μάτια τουπρος τα νότια, και είδε την κατα-δίκη όλων των ελπίδων του. Γιατίεκεί, στην άκρη του κόσμου, έλαμ-πε εκείνο το θανατηφόρο φως, πούείχε δει τόσο συχνά στα βορεινά.Το γυάλισμα του πάγου κάτω απότον ορίζοντα.

Δεν υπήρχε δρόμος προς τα εμ-πρός. 'Ολα εκείνα τα χρόνια τηςφυγής, οί παγετώνες από τον νότοπροχωρούσαν για να τους συναν-τήσουν. Σύντομα θα συντρίβοντανκάτω απ' τους κινούμενους τοίχουςτου πάγου...

Οί νότιοι παγετώνες δεν έφθασανστα βουνά, παρά μια γενεά αργό-τερα. Εκείνο το τελευταίο καλο-καίρι, οί γυιοί του Σάν έφεραντους ιερούς θησαυρούς της φυλής

στη μαχητική πέτρινη πυραμίδα,πού υψωνόταν πάνω στην πεδιάδα.Ό πάγος πού έλαμπε κάποτε κάτωαπό τον ορίζοντα ήταν τώρα σχε-δόν στα πόδια τους, την άνοιξηθα έπεφτε πάνω στα βουνά.

Κανένας δεν καταλάβαινε τουςθησαυρούς τώρα. Προέρχονταν απόένα παρελθόν πού ήταν πολύ μα-κρυνό για να το καταλάβει οποι-οσδήποτε ζωντανός τώρα. Ή προέ-λευση τους χάθηκε στην ομίχληπού περιέβαλλε τη χρυσή εποχή.Το πώς βρέθηκαν τελικά στη κα-τοχή της περιπλανώμενης αυτήςφυλής, ήταν μια ιστορία, πού δενθα την μάθαινε κανείς τώρα, ποτέ.Γιατί ήταν ή ίστορία ενός πολι-τισμού, πού εϊχε περάσει και δεν θαξαναγύριζε πια.

Κάποτε όλα αυτά τα τρομεράλείψανα τα λάτρευαν για κάποιααγαθή αιτία. Τώρα είχαν γίνει ιε-ρά, αν και ή σημασία τους χάθηκεπρο πολλού. Τα γράμματα στα πα-λιά βιβλία είχαν ξεθωριάσει πριναπό αιώνες, αν και πολλά από αυ-τά διαβάζονταν ακόμα, αν υπήρχεβέβαια κάποιος, πού μπορούσε νατα διαβάσει. Πολλές γενεές είχανπεράσει από τότε πού ό καθέναςμπορούσε να χρησιμοποιήσει μιασειρά έπταψήφιων λογαρίθμων, έ-ναν άτλαντα του κόσμου, και τηνΈβδομη συμφωνία του Σιμπέλιους,πού είχε τυπωθεί όπως φαίνεται,τουλάχιστον από το εξώφυλλο, απότου Χ.Κ. Τσού, και Υιούς στην πό-λη του Πεκίνου, το έτος 2021 μ.Χ.

Τα παλιά βιβλία τοποθετήθηκανευλαβικά στην μικρή κρύπτη, πουείχε δημιουργηθεί για να τα δεχτεί.Ακολούθησε μια πολύχρωμη συλ-λογή από κομμάτια χρυσά και λευ-κόχρυσα, νομίσματα, ένας σπασμέ-νος τηλεφακός, ένα ρολόι του χε-ριού, μια λάμπα, ένα μικρόφωνομια λεπίδα από ξυριστική μηχανή,μερικές μικροσκοπικές λυχνίες ρα-διοφώνου, τα απομεινάρια πού έμει-ναν πίσω από την μεγάλη παλίρ-ροια του πολιτισμού πού παρήκμα-σε για πάντα. 'Ολα αυτά τοποθετή-θηκαν μαζί προσεκτικά στη τε-λευταία τους θέση. 'Υστερα τοπο-θετήθηκαν τρία άλλα λείψανα, ταιερότερα από όλα γιατί ήταν αυτάπού είχαν καταλάβει και λιγότερο.

Το πρώτο ήταν ένα κομμάτι με-ταλλο με παράξενο σχήμα, πού έ-δειχνε τον χρωματισμό εντατικήςθερμότητας. "Ετσι όπως φαινότανήταν το πιο άξιολύπητο από όλατα σύμβολα του παρελθόντος, σαννα μιλούσε για τα μεγαλύτερα κα-τορθώματα του ανθρώπου και το

μέλλον, πού ίσως γνώριζε, Στό τρα-πεζάκι από μαόνι πού πάνω τουήταν τοποθετημένο, υπήρχε μια ά-σημένια πλάκα με την επιγραφή.

«Βοηθητικός άναφλεκτήρας απότην δεξιά μηχανή προωθήσεως τουδιαστημοπλοίου Αυγερινός, Γη, Σε-λήνη 1985 μ.Χ.».

'Υστερα ακολούθησε ένα άλλοθαύμα της αρχαίας επιστήμης μίασφαίρα από διαφανές πλαστικό μεπαράξενα κομμάτια μέταλλο, χω-μένα μέσα σ' αυτό. Στό κέντρο υ-πήρχε μια μικρή κάψουλα από συν-θετικό ραδιοστοιχείο, τριγυρισμέ-νη από τις οθόνες μετατροπής, πούμετακινούσε την ακτινοβολία τηςστο κάτω μέρος του φάσματος.'Οσο καιρό το υλικό ήταν σε ενέρ-γεια ή σφαίρα αποτελούσε ένα μι-κροσκοπικό ραδιοφωνικό πομπό,πού εξέπεμπε κύματα προς όλες τιςκατευθύνσεις. Από αυτές τίς σφαί-ρες είχαν κατασκευαστεί πολύ λί-γες, είχαν σχεδιαστεί σαν παντοτι-νοί φάροι για να δείχνουν τίς τρο-χιές των Αστεροειδών. Ά λ λ ά οάνθρωπος δεν έφτασε ποτέ στουςΑστεροειδείς και οί φάροι δενχρησιμοποιήθηκαν ποτέ.

Τελευταίο από όλα ήταν ένα επί-πεδο στρογγυλό κουτί, πολύ πλα-τύ σχετικά με το βάθος του. Ήτανβαριά σφραγισμένο, και κάτι κτυ-πούσε μέσα του, καθώς το κουνού-σαν. Ή παράδοση της φυλής προέ-βλεπε ότι θα γινόταν καταστροφή,αν ποτέ ανοιγόταν το κουτί καίκανένας δεν ήξερε ότι προστάτευεένα από τα μεγάλα έργα τέχνηςπού είχε γίνει σχεδόν πριν από δύοχιλιάδες χρόνια.

Ή εργασία τελείωσε. Οί δύο άν-δρες κύλισαν τις πέτρες, πίσω στηθέση τους και άρχισαν σιγά να κα-τεβαίνουν την βουνοπλαγιά. Ακό-μα και την τελευταία στιγμή, ό άν-θρωπος είχε σκεφτεί το μέλλον καιπροσπάθησε να διατηρήσει κάτιγια τις γενεές πού θα έλθουν. Τοχειμώνα, τα μεγάλα κύματα πάγουάρχισαν την πρώτη τους επίθεσηστα βουνά κτυπώντας από βορράκαι νότο. Οί πρόποδες των λόφωνκατακλύστηκαν με την πρώτη επί-θεση καί οί παγετώνες τους συνέ-τριψαν ώσπου έγιναν σκόνη. Ά λ λ άτα βουνά κρατούσαν γερά, και ότανήρθε το καλοκαίρι ό πάγος υπο-χώρησε για λίγο.

'Ετσι κάθε χειμώνα ή μάχη συ-νεχιζόταν και ό βρυχηθμός των χιο-νοστιβάδων, ή συντριβή των πε-τρωμάτων και οί εκρήξεις του πάγουπού έσπαγε, γέμιζαν τον αέρα μεαναταραχή. Κανένας από τους πο-

λέμους του ανθρώπου δεν ήταν πιοάγριος και δεν είχε κατακλύσει τε-λείως τη γη όσο έτούτος. Ώσπουεπί τέλους τα παλιροιακά κύματατου πάγου άρχισαν να ύποχωρούνκαί να σέρνωνται αργά κάτω στίςπλαγιές των βουνών, πού δεν είχανυποτάξει ποτέ τελείως, παρ' όλοπού οί κοιλάδες και τα στενά ήτανγερά πιασμένα μέσα στη λαβή τους.

Ήταν εμπόδιο τα βουνά. Οί πα-γετώνες είχαν συναντήσει τον ό-μοιο τους. Άλλά ή ήττα τους ήρθεπολύ αργά, ώστε να φανεί χρήσι-μη στον άνθρωπο.

'Ετσι οί αιώνες πέρασαν. Καισύντομα συνέβη κάτι, πού πρέπεινα συμβαίνει μια φορά τουλάχιστονστην ιστορία κάθε κόσμου στο σύμ-παν άσχετα με το πόσο απομακρυ-σμένος καί μοναχικός είναι.

Το διαστημόπλοιο από την Α-φροδίτη ήρθε μετά από 5000 χρό-νια, αλλά το πλήρωμα του δεν ήξε-ρε τίποτα για το τί είχε συμβεί.Ενώ βρισκόταν ακόμα πολλά εκα-τομμύρια χιλιόμετρα μακρυά, τατηλεσκόπια είχαν δει το μεγάλοστρώμα πάγου, πού έκανε την γηνα μοιάζει σαν το λαμπρότερο ου-ράνιο σώμα μετά τον ήλιο. Εδώκαι εκεί το εκθαμβωτικό στρώμαπάγου παραμορφωνόταν από μαύ-ρες κηλίδες, πού φανέρωναν τηνπαρουσία θαμμένων σχεδόν βου-νών. Αυτό ήταν ό,τι φαινόταν απόψηλά. Οί τρικυμισμένοι ωκεανοί,οί πεδιάδες καί τα δάση οί έρημοικαί οί λίμνες, όλα αυτά πού ύπήρ-ξαν ό κόσμος του ανθρώπου, σκε-πάσθηκαν ίσως για πάντα κάτω απότον πάγο.

Το διαστημόπλοιο πλησίασε τηγη και μπήκε σε τροχιά σε απόστα-ση περίπου 1.500 χιλιόμετρα απόαυτήν. Επί πέντε μέρες περιφερό-ταν γύρω από τον πλανήτη, ένώοί φωτογραφικές του μηχανές κατέ-γραφαν ό,τι έμεινε ορατό ενώ εκατόόργανα περίπου μάζευαν πληροφο-ρίες, πού θα έδιναν εργασία γιαπολλά χρόνια στους επιστήμονεςτης Αφροδίτης. Δεν σκόπευαν νακάνουν προσγείωση, Δεν υπήρχεκαί μεγάλο ενδιαφέρον για κάτιτέτοιο. Την έκτη ήμέρα όμως ή ει-κόνα άλλαξε. 'Ενας πανοραμικόςανιχνευτής, άφού έφτασε στο ανώ-τατο όριο μεγεθύνσεως, ανακάλυψετην εξασθενημένη ακτινοβολία ε-νός φάρου, που είχε ηλικία 5000ετών. Κατά τη διάρκεια όλων εκεί-νων των αιώνων έστελνε σήματα συ-νεχώς με όλο και χαμηλότερη ισχύόπως ή καρδιά, πού δουλεύει με ρα-διενέργεια, αδυνατούσε συνεχώς.

Ό ανιχνευτής έπιασε τη συχνό-τητα του φάρου, Στήν αίθουσα έλεγ-χου ένα κουδούνι χτυπούσε ζητών-τας να δοθεί προσοχή στο φαινό-μενο. Λίγο αργότερα το διαστημό-πλοιο από την Αφροδίτη ξέφυγεαπό την τροχιά του καί κατευθύν-θηκε προς τη γη, προς μια οροσει-ρά πού υψωνόταν ακόμα υπερήφα-να πάνω από τον πάγο καί σε μίαπυραμίδα από γκρίζες πέτρες, πούτο πέρασμα του χρόνου δεν τηνείχε επηρεάσει σχεδόν καθόλου.

Ό μεγάλος δίσκος του ήλιου,φλεγόταν άγρια μέσα σε ένα ουρα-νό πού δεν ήταν πια τυλιγμένοςμε καταχνιά, γιατί τα σύννεφα, πούέκρυβαν κάποτε την Αφροδίτη,είχαν εξαφανισθεί εντελώς τώρα.Οποιοδήποτε αιτία και αν είχε προ-

καλέσει την αλλαγή στην άκτινο-λία του ήλιου καί καταδίκασε έναπολιτισμό ή ίδια όμως δημιούργη-σε έναν άλλο, Λιγότερο άπό 5,000χρόνια πρωτύτερα οί ήμιάγριοι άν-θρωποι της Αφροδίτης είδαν τονήλιο καί τα άστρα για πρώτη φορά,

'Οπως ακριβώς ή επιστήμη στηγη είχε αρχίσει με την άστρονομία,το ίδιο συνέβη και στην Αφροδί-τη καί στο θερμό πλούσιο κόσμοπού ό άνθρωπος δεν είδε ποτέ ήπρόοδος υπήρξε απίστευτη γοργή,

Ίσως οί κάτοικοι της Αφροδί-της να ήταν τυχεροί, Δεν γνώρισανποτέ τον Μεσαίωνα, πού κράτησετον άνθρωπο αλυσοδεμένο επί χί-λια χρόνια. Απόφυγαν το μεγάλοεμπόδιο στη χημεία καί στην μη-χανική, αλλά ήρθαν αμέσως στουςπιο θεμελιώδεις νόμους της φυσι-κής της ακτινοβολίας. Κατά τονχρόνο, που ό άνθρωπος μπήκε στηπρόοδο άπό το χτίσιμο των Πυρα-μίδων ως την κατασκευή του δια-στημόπλοιου, πού προωθείται μεπύραυλο, οί κάτοικοι της Αφρο-δίτης πέρασαν από την ανακάλυψητης γεωργίας στην ίδια την άντι-βαρύτητα, δηλαδή το τελικό μυστι-κό, πού ό άνθρωπος δεν κατόρθω-σε να μάθει ποτέ.

Ό θερμός ωκεανός, πού μέσατου υπήρχε ακόμα το μεγαλύτερομέρος της ζωής του νεαρού πλα-νήτη κυλούσε τα κύματα του πούέσπαζαν νωθρά, πάνω στην άμμου-διά. Τόσο καινούργια ήταν αυτήή ήπειρος, ώστε ή άμμος ήταν χον-δρή καί τραχειά. Δεν είχε περάσειαρκετός καιρός γιά να την κάνειή θάλασσα λεία, Οί επιστήμονεςβρισκόντουσαν από τη μέση καίκάτω στο νερό, ενώ τα ωραία έρπε-τοειδή κορμιά τους έλαμπαν στονήλιο. Τα μεγαλύτερα μυαλά της

42

Αφροδίτης είχαν συγκεντρωθεί σ'αυτή τη παραλία από όλα τα νη-σιά του πλανήτη. Δεν ήξεραν ακό-μα, τί επρόκειτο να ακούσουν, ε-κτός από το ότι αφορούσε τον τρί-το κόσμο και την μυστηριώδη φυ-λή, πού τον κατοίκησε πριν απότον ερχομό του πάγου.

Ό ιστορικός στεκόταν στην ξη-ρά γιατί τα όργανα που ήθελε ναχρησιμοποιήσει δεν άγαπούσαν τονερό. Δίπλα του βρισκόταν ένα με-γάλο μηχάνημα, πού τράβηξε ταπερίεργα βλέμματα των συναδέλ-φων του. Ήταν κάτι πού αφορούσεστην οπτική, γιατί ένα σύστημα φα-κών προεξείχε από αυτό και πρό-βαλε σε μια οθόνη από λευκό υλι-κό, πού βρισκόταν λίγα μέτρα πα-ραπέρα.

Ό ιστορικός άρχισε να μιλά.Ανακεφαλαίωσε με συντομία αυτότο έλά πού είχε άνακαλυφτεί καιπού είχε σχέση με τον τρίτο πλα-νήτη και τους ανθρώπους του. Ανέ-φερε για τους αιώνες των άκαρπωνερευνών, πού στη διάρκεια τους δενμπόρεσαν να ερμηνεύσουν ούτε μία

φυλετικές συγκρούσεις, πού ήτανσυνηθισμένες στο δικό μας είδοςκατά τους προϊστορικούς χρόνους,ίσως να συνεχίστηκαν στον ΤρίτοΠλανήτη καί μετά την ανάπτυξητης τεχνολογίας. Μερικοί φιλόσο-φοι υποστηρίζουν ότι, οι γνώσειςγύρω από τις μηχανές δεν σημαί-νει υποχρεωτικά καί μεγάλο βαθμόπολιτισμού, και θεωρητικά είναιδυνατόν να γίνονται πόλεμοι σε μιακοινωνία πού κατέχει μηχανικήδύναμη, πτήσεις και ακόμα το ρα-διόφωνο. Μια τέτοια ιδέα είναιξένη στη δική μας νοοτροπία, αλ-λά πρέπει να δεχτούμε αυτή τηνπιθανότητα. Θα μπορούσε να είχεάμεση σχέση με την πτώση τηςχαμένης φυλής.—Πάντοτε νομίζαμε ότι, ποτέ δενθα μαθαίναμε κάτι για την σωμα-τική διάπλαση των πλασμάτων, πούέζησαν στον Πλανήτη Τρία, Επίαίώνες ολόκληρους οί καλλιτέχνεςμας απεικονίζουν σκηνές από τηνιστορία αυτού του νεκρού κόσμου,γεμίζοντας τις με κάθε είδους φαν-ταστικά όντα. Τα περισσότερα από

του ωκεανού όπως συνήθιζαν νακάνουν όλοι οί κάτοικοι της Αφρο-δίτης σε στιγμές ψυχολογικής εν-τάσεως. Ό ιστορικός περίμενε, ώ-σπου οί συνάδελφοι του ξαναφάνη-καν στο σημείο, πού αντιπαθούσαντόσο πολύ. Αυτός ό ίδιος αισθα-νόταν εντελώς άνετα χάρη στα μι-κροσκοπικά ραντίσματα, πού έπαι-ζαν συνεχώς πάνω στο σώμα τουΜε την βοήθεια τους, μπορούσε ναζήσει στη ξηρά για πολλές ώρες,πριν υποχρεωθεί να γυρίσει στονωκεανό,

Ή έξαψη υποχώρησε αργά, καίό ομιλητής συνέχισε.—Ένα από τα πιο αινιγματικά αν-τικείμενα πού βρέθηκε στον Πλα-νήτη Τρία, ήταν ένα επίπεδο μεταλ-λικό δοχείο, πού περιείχε ένα δια-φανές πλαστικό υλικό με μεγάλομήκος πού ήταν τρυπημένο στιςάκρες καί τυλιγμένο σφικτά σανμασούρι. Αυτή ή διαφανής ταινίαστην αρχή φαινόταν χωρίς να έχειώρισμένα χαρακτηριστικά, αλλάμετά άπό εξέταση με το νέο υπο·ηλεκτρονικό μικροσκόπιο άποδεί-

λέξη από τα γραφτά της γης. Οπλανήτης εκείνος είχε κατοικιθείαπό μια φυλή με μεγάλη τεχνικήικανότητα. Αυτό τουλάχιστον απο-δείχτηκε από τα λίγα μηχανήματαπού βρέθηκαν στην πέτρινη πυρα-μίδα, πάνω στο βουνό.—Δεν ξέρουμε είπε, γιατί ένας τό-σο αναπτυγμένος πολιτισμός εξαφα-νίστηκε. Είμαστε σχεδόν βέβαιοι,ότι είχε αρκετές γνώσεις, για ναεπιζήσει μια εποχή παγετώνων. Θαπρέπει λοιπόν να υπήρξε κάποιοςάλλος λόγος πού δεν τον γνωρίζου-με καθόλου. 'Ισως ασθένειες ή εκ-φυλισμός της φυλής να ήταν οίαιτίες. 'Εχει γίνει αποδεκτό ότι οί

αυτά μοιάζουν με μας κάπως αν καιπαραδεχόμαστε ότι, επειδή είμα-στε, ερπετά δεν σημαίνει ότι όληή ζωή πού έχει νοημοσύνη πρέπεινα είναι υποχρεωτικά έρπετοειδής.Γνωρίζουμε τώρα την απάντηση σεένα από τα πιο αινιγματικά προ-βλήματα της ιστορίας. Επί τέλουςμετά από έρευνα πετακοσίων ετών,ανακαλύψαμε την ακριβή μορφήκαι φύση της ζωής πού κυλούσεστον Τρίτο Πλανήτη.

Ακούστηκε ένα μουρμουρητόεκπλήξεως από τους συγκεντρωμέ-νους επιστήμονες, Μερικοί ξαφνιά-στηκαν τόσο πολύ, ώστε εξαφανί-στηκαν για λίγο μέσα στην άνεση

χτηκε το αντίθετο. Κατά μήκος τηςεπιφάνειας του υλικού, αόρατες σταμάτια μας, αλλά τελείως καθαρέςκάτω από την ορθή ποσότητα ακτι-νοβολίας, υπάρχουν κυριολεκτικάχιλιάδες μικροσκοπικές εικόνες.Πιστεύεται ότι τυπώθηκε πάνω σταυλικά με κάποιο χημικό μέσον, καιέχουν ξεθωριάσει με το πέρασματου χρόνου.

Αυτές οί εικόνες φαίνεται ότισχηματίζουν ένα χρονικό της ζωήςόπως ήταν στον Τρίτο Πλανήτηπάνω στην ακμή του πολιτισμούτου. Δεν είναι ανεξάρτητος. Οί δια-δοχικές εικόνες είναι σχεδόν πα-νομοιότυπες καί διαφέρουν μόνο

43

στη λεπτομέρεια ως προς την κίνη-ση. Ό σκοπός ενός τέτοιου χρονι-κού είναι φανερός, Χρειάζεται μό-νο να προβάλει κανείς τις σκηνέςμε γρήγορη ταχύτητα για να δώ-σει την ψεδαίσθηση συνεχούς κινή-σεως. Κατασκευάσαμε μια μηχανήγια να κάνει αυτή τη γρήγορη κί-νηση και προβολή ώστε να δοθείμια τέλεια αναπαραγωγή της δια-δοχής των εικόνων.

Οί σκηνές, πού πρόκειται να δή-τε τώρα μας μεταφέρουν πίσω πολ-λές χιλιάδες χρόνια στις ένδοξεςμέρες του γειτονικού μας πλανήτη.Δείχνουν ένα πολύ περίπλοκο πολι-τισμό πού πολλές δραστηριότητεςτου μπορούμε να τις καταλάβουμεμόνο αμυδρά. Ή ζωή εκεί φαίνεταινα υπήρξε πολύ βίαιη και ενεργη-τική γι' αυτό πολλά πού θα δήτεείναι πολύ αινιγματικά.

Γίνεται φανερό από αυτό πού θαδούμε ότι τον Τρίτο Πλανήτη κα-τοικούσαν διάφορα είδη ζωής, αλλάκανένα από αυτά δεν ήταν έρπε-τοειδές. Αυτό είναι βαρύ κτύπημαστην υπερηφάνεια μας, αλλά το ση-πέρασμα είναι πού ενδιαφέρει. Τοκυρίαρχο είδος ζωής φαίνεται ναήταν ένα δίποδο πλάσμα με δύοχέρια. Περπατούσε όρθιο και κά-λυπτε το σώμα του με κάποιο εύ-λίγιστο υλικό, ίσως για προστασίααπό το κρύο, γιατί ακόμα και πριναπό την εποχή των παγετώνων, αυ-τός ό πλανήτης είχε πολύ χαμη-λότερες θερμοκρασίες από τον δι-κό μας κόσμο.

Ά λ λ ά δεν θα προσπαθήσω ναεξαντλήσω την υπομονή σας περισ-σότερο. Τώρα θα δήτε και σεις τοχρονικό πού σας μίλησα πρίν. Έναλαμπρό φως έλαμψε από τον προ-βολέα. Ακούστηκε ένα απαλό βούϊ-σμα και πάνω στην οθόνη παρου-σιάστηκαν χιλιάδες παράξενα όν-τα να κινούνται μάλλον νευρικάπρος όλες τις κατευθύνσεις. Ή εί-κόνα μεγάλωσε και έδειξε ένα απόαυτά τα πλάσματα, 'Ετσι οί επιστή-μονες μπόρεσαν να δουν ότι, ή πε-ριγραφή του ιστορικού ήταν σω-στή. Το πλάσμα είχε δύο μάτια,τοποθετημένα μάλλον το ένα κοντάστο άλλο, αλλά τα άλλα χαρακτη-ριστικά του προσώπου του ήτανλίγο ακαθόριστα. Υπήρχε μια με-γάλη τρύπα στο κάτω μέρος τουκεφαλιού, πού άνοιγε ν' και έκλεινεσυνεχώς. 'Ισως είχε κάποια σχέσημε την αναπνοή του πλάσματος.

Οί επιστήμονες κυττούσαν γοη-τευμένοι καθώς τα παράξενα όνταμπλέκονταν σε μια σειρά από κατα-πληκτικές περιπέτειες. 'Εγινε κά-

που μια απίστευτα βίαιη σύγκρου-ση με ένα άλλο κάπως διαφορετικόπλάσμα. Δεν έμεινε αμφιβολία ότισκοτώθηκαν και τα δυο μετά τησύγκρουση τους, αλλά δεν συνέβητίποτα τέτοιο, 'Οταν τελείωσε ήσύγκρουση, κανένα από τα δύοπλάσματα δεν φαινόταν χειρότερα.'Υστερα στην οθόνη παρουσιάστη-κε ένα τρελλό τρέξιμο καθώς δια-νύονταν πολλά χιλιόμετρα σε ανοι-κτή χώρα από μια τετράτροχη μη-χανική κατασκευή πού ήταν ικανήνα κάνει καταπληκτικά κατορθώ-ματα αυτοκινήσεως. Το ταξείδι κα-τέληξε σε μια πόλη γεμάτη με άλ-λες όμοιες μηχανές πού κινούντανπρος όλες τις κατευθύνσεις με κα-ταπληκτική ταχύτητα. Κανένας δενπαραξενεύθηκε όταν είδε δύο απόαυτά τα μηχανήματα να συγκρούον-ται μεταξύ τους καί να καταστρέ-φονται.

Μετά από αυτή τη βίαιη σύγ-κρουση τα γεγονότα έγιναν ακόμαπιο περίπλοκα. Ήταν τώρα φανε-ρό, ότι θα χρειάζονταν πολλά χρόνια έρεύνης για να αναλύσουν καινα κατανοήσουν τι συνέβαινε 'Η-ταν επίσης φανερό ότι αυτό το χρο-νικό ήταν, έργο τέχνης, με κάποιαδιόρθωση σχετικά με το ύφος τουμάλλον παρά μια ακριβής αναπα-ράσταση της ζωής, όπως υπήρξεπραγματικά στον Τρίτο Πλανήτη.

Οί περισσότεροι επιστήμονες αι-σθάνθηκαν εντελώς ζαλισμένοι, ό-ταν τελείωσε ή διαδοχή των εικό-νων. Σέ μια τελευταία κίνηση τοπλάσμα, πού υπήρξε το κέντρο τηςπροσοχής μπλέχθηκε σε κάποιατρομακτική αλλά ακατανόητη κα-ταστροφή. Ή εικόνα περιορίσθη-κε σε ένα κύκλο, συγκεντρωμένηστο κεφάλι του πλάσματος. Ή τε-λευταία σκηνή από όλες ήταν ήόψη του προσώπου του πού κρά-τησε αρκετά λεπτά. Στήν όψη αυτήήταν ζωγραφισμένο έντονα κάποιοισχυρό αίσθημα, άλλα δεν μπορού-σε να μαντεύψει κανείς αν ήτανοργή, λύπη, προκλητικότητα, έγκα-τέρηση ή κάποιο άλλο αίσθημα.

Ή είκόνα εξαφανίσθηκε. Για μιαστιγμή παρουσιάσθηκαν κάτι γράμ-ματα στην οθόνη κατόπιν τέλειω-σαν όλα.

Για κάμποσα λεπτά είχε γίνειαπόλυτη ησυχία μόνο το πάφλασματων κυμάτων πάνω στην άμμο ακου-γόταν. Οί επιστήμονες τα είχαν χα-μένα και δεν μπορούσαν να μιλή-σουν. Ή γοργή ματιά στον πολι-τισμό της γης είχε μεγάλη επίδρα-ση σκέψη τους. Σχημάτισαν μικρέςομάδες και άρχισαν να μιλούν στην

αρχή ψυθιριστά καί ύστερα δυνα-τερα καθώς στο θέμα της συζητή-σεως όλων ήταν αυτό πού είχανδεί. Σύντομα ό Ιστορικός ζήτησενα του δώσουν προσοχή και μίλη-σε ξανά.

Τώρα σχεδιάζομε, άρχισε ένα με-γάλο πρόγραμμα ερευνών για νασχηματίσουμε δυνατές γνώσεις απόαυτό το χρονικό. Χιλιάδες αντίγρα-φα γίνονται για να μοιρασθούν σεόλους τους ερευνητές. Πιστεύω ναεκτιμήσετε τα προβλήματα, πουυπάρχουν σ' αυτό. Οί ψυχολόγοιιδιαίτερα έχουν ένα τεράστιο έργονα αντιμετωπίσουν. Ά λ λ ά δεν αμ-φιβάλλω ότι θα επιτύχουμε. Σέ κά-ποια άλλη γενεά από τώρα ποιοςμπορεί να πει τι δεν έχομε να μά-θουμε γι' αυτή την θαυμάσια φυλή.Πρίν φύγουμε ας κυττάξουμε πάλιτα μακρυνά ξαδέλφια μας, πού ήσοφία τους ίσως να ξεπέρασε τηνδική μας, άλλα πού όμως επέζησαντόσο λίγο.

Ά λ λ η μια φορά, ή τελική είκό-να έλαμψε πάνω στην οθόνη, ακί-νητη αυτή τη φορά, γιατί ο προβο-λέας είχε σταματήσει. Με κάποιοφόβο οί επιστήμονες κυτταξαν τηνακίνητη είκόνα του παρελθόντοςένώ στη συνέχεια το μικρό δίποδοόν τους κύτταζε στα μάτια με τηνχαρακτηριστική του έκφραση υπε-ροπτικής κακοκεφιάς.

Για τον υπόλοιπο χρόνο, θα συμ-βόλιζε την ανθρώπινη φυλή. Οι ψυ-χολόγοι της Αφροδίτης θα ανέλυ-σαν τίς πράξεις του καί θα παρατη-ρούσαν κάθε κίνηση του, ώσπουνα ξαναπλάσουν το πώς σκεφτό-ταν. Χιλιάδες βιβλία θα γράφοντανγι' αυτό το όν, Περίπλοκες φιλοσο-φίες θα έπινοηθούν για να εξηγή-σουν την συμπεριφορά του. Ά λ λ άόλη αυτή ή εργασία, όλη αυτή ήέρευνα θα είναι εντελώς μάταιη.'Ισως το υπερήφανο καί μοναχικόπρόσωπο στην οθόνη να χαμογε-λούσε είρωνικά στους επιστήμονες,πού άρχιζαν τη μεγάλη άκαρπη ε-ρευνά τους. Το μυστικό του θα ή-ταν ασφαλισμένο όσο υπήρχε τοσύμπαν, γιατί κανένας δεν θα διά-βαζε ποτέ την χαμένη γλώσσα τηςγης. Εκατομμύρια φορές κατά επο-χές παρουσιάζονται εκείνες οί τε-λευταίες λίγες λέξεις στην οθόνηκαι κανένας δεν θα μπορεί να μαν-τέψει τη σημασία τους.

'Αρθουρ Κλάρκ

44

ΓΚ. ΖΟΡΑΜΠ

μπορούμενα δημιουργησουμε

Τά μοναδικά στο είδος τους πειράματα του διάσημουμέντιουμ Ντ. Ντ. Χόμ (D.D. Home). Ένα φάντασμαπαίζει φυσαρμόνικα μπροστά σε ομάδα παρατηρητών.Όλες οι υλοποιήσεις ανήκουν στην κατηγορία τωνΨυχικών φαινομένων. Ικανότητες ορισμένων ατό-μων, πού μπορούν να προβάλλονται έκτοπλασματικά.

Πιστεύω ακράδαντα, ότι οι εμφα-νίσεις σαν ζωντανών ατόμων πούέχουν πεθάνει ή είναι ετοιμοθάνα-τοι ή οι πειραματικές έκτοπλασμα-τικές προβολές καθώς και τα περι-βόητα κατεβάσματα στον 'Αδη, εί-ναι φύσεως καθαρά υποκειμενικής.Δηλαδή όλες οι εντυπώσεις και οίαισθήσεις πού δημιουργούνται προ-έρχονται άπο την ίδια την πηγή,πού προβάλλει και τις εικόνες τωνονείρων μας, και είναι το ίδιο πέρααπό την πραγματικότητα όσο είναικαι αυτά πού αναφέραμε πιο πάνω'Ολες αυτές οί περιπτώσεις άνήκου-στην ίδια κατηγορία με τις παραι.

Μετάφραση: Κλειώ-Κοασίν

σθήσεις, πού μπορούμε να προκα-λέσουμε τόσο σ' αυτούς πούχουνασθενικό μυαλό, όσο και σ' αυτούςπού είναι φυσιολογικά υγιείς. Ά λ λ άκαι αν ακόμα τέτοιου είδους παραι-σθήσεις αποδειχτούν αληθινές, δη—λαδή δημιουργηθούν εικόνες, πού νασυνδέονται με αυθεντικές εξωπρα-γματικές αισθήσεις, χωρίς όμως ναμπορεί ν' αποδειχτεί καθαρά και μεφυσικά μέσα ή προέλευση τους, τό-τε οι εικόνες αυτές είναι ασφαλώςυποκειμενικής φύσεως και ή προέ-λευση τους χιμαιρική, και ως προςτήν αιτία πού τις προκαλεί δεν δια-φέρουν καθόλου απ' αυτήν πού προ-καλεί τα όνειρα μας. 'Οσο και ανσυμφωνούμε όμως, με τα παραπά-νω, ίσως κατά βάθος να αναρωτιό-μαστε μήπως υπάρχουν έστω καιπολύ σπάνιες περιπτώσεις, που ήοπτασία να είναι χαρακτηριστικάπερισσότερο αντικειμενική και υλι-κή.

να φαινόμενα, πού χαρακτηρίζονταιυπερφυσικά. Τα φαινόμενα πού προ--καλούσε ό Χόμ, ελέγχονταν συχνάμε μέσα σχεδόν τέλεια για την επο-χή τους, αν βέβαια αναλογιστούμετην τελειότητα που είχαν αυτά τοδεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Βέ-βαια αυτά τα μέσα ελέγχου ήτανπρακτικά, τα. καλύτερα, πού χρησι-μοποιήθηκαν τόσο κατά την εποχήτου Χόμ, όσο και λίγο αργότεραγια την εξακρίβωση και άλλων φαι-νομένων άλλων διάσημων μέντιουμ.Κατά τις συνεδριάσεις της Ευγε-νίας Πολαντίνο, που ήταν ή καλύ-τερη Ιταλίδα φυσική, μέντιουμ, ήορατότητα των φαινομένων σε σύγ-κριση με αυτή του Χόμ, ήταν πολύκατώτερη.

'Εχουμε άφθονες μαρτυρίες ατό-μων, πού παρακολούθησαν τις συν-δριάσεις του Χόμ καί αναφέρουν, ότι«είδαν» να υλοποιούνται μπροστάτους χέρια, βραχίονες, δάκτυλα και

Ό Ντ. Ντ. Χόμ που μπορούσε να

Σάν απάντηση, μπορούμε να ανα-φέρουμε την περίπτωση του Ντ.Χόμ, πού τα έκτοπλασματικά τουφαινόμενα αν και χρονολογούνταιπερισσότερο από ένάμισυ αιώνα, έ-χουν όμως τέτοια πειραματική αξία,ώστε μέχρι σήμερα να αναφέρονταισαν παράδειγμα, κάθε φορά πουπρόκειται να υποστηριχτούν ορισμέ-

παρουσιάζει φαντάσματα.

άλλα. Φαινόμενα ολόσωμης παρου-σίας φαντασμάτων, πού να έχουντη μορφή ανθρώπου, δεν φαίνεταινα συμβαίνουν πολύ συχνά.

Τα πειράματα με τον Χόμ.

'Ενα πραγματικό φάντασμα, πούπαρακολούθησαν όμαδικά πολλοί αυ-

τόπτες μάρτυρες, παρουσιάστηκεστις 7 Μαίου του 1873. Ό κ, Στέν-τον Μόζες, πού ήταν παρών σ' αυτήτην εκδήλωση, έγραψε στο σημειω-ματάριό του τις έντυπώσεις του. 'Αλ-λοι αυτόπτες μάρτυρες ήταν ο κοςκαι ή κα Κρούξ, ο λοχίας Κόξ, οίκύριοι Χομ και ή Δνίς Ντάγκλας,πού στο σπίτι της είχε γίνει ή συ-ωεδρίαση και ή παρακολούθηση, τουφαινομένου.

Ή σημείωση του Στέντον Μόζεςαναφέρει ;

«Ό Χόμ σηκώθηκε τότε άπο τηνκαρέκλα του, μπήκε στην τραπεζα-ρία, πού ήταν πιό μέσα, και έφερετη φυσαρμόνικα και την τοποθέτη-σε πάνω στο σκαλιστό τραπεζάκι.Ή φλόγα του καμινέτου σβύστηκε,ή λάμπα του πετρελαίου επίσης, τοάεριόφως πίσω από το παράθυρο στοβάθος του δωματίου χαμήλωσε καιεμείς βρισκόμαστε στο μισόφωτο.Στό βάθος του δωματίου το παρά-θυρο ανοιγόκλεινε κτυπώντας δυνα-τά. 'Ολο το βράδυ, σε όλη τη διάρ-κεια της συνεδριάσεως, ό Χόμ έστε-κε κοντά στο καμινέτο και μας πλη-ροφορούσε διαρκώς, «Τώρα ό Ντάνείναι εδώ. Αυτή τη στιγμή αγγίζειτην... κλπ.».

'Ολοι μας είδαμε να κατεβαί-νει ένα χέρι ψηλά άπο τις κουρτί-νες και να παίζει τη φυσαρμόνικα.'Ηταν ένα χέρι χοντρό και ή αντα-νάκλαση του πάνω στο σκούρο πα-ράθυρο ήταν έντονη.

'Υστερα με τον ίδιο τρόπο φάνη-κε ένα κεφάλι και όταν ειδοποιήθη-κε ή κυρία Κρούξ να μπει στην αί-θουσα και να καθήσει στη σημαδε-μένη καρέκλα, τότε άρχισε να πα-ρουσιάζεται «κάτι» καί να υλοποιεί-ται στη μέση της απόστασης. Τοπαράξενο αυτό σχήμα τρεμούλιασεκοντά στη πόρτα και προχώρησεπρος την Κρούξ, πού αμέσως έβαλετις φωνές. Τότε, το παράξενο σχή-μα, εξαφανίστηκε.

Ό Σέρ Ούΐλλιαμ Κρούξ, ό περί-φημος φυσικός, πού ήταν παρών στηνίδια συνεδρίαση αναφέρει, το περι-στατικό αυτό, μερικούς μήνες αργό-τερα, σε επιστημονικό περιοδικότον Ιανουάριο του 1874.

Ό Κρούξ γράφει; «Το παρακάτωπεριστατικό είναι άκόμα έντονώτερο. 'Οπως και στο προηγούμενο, όμεσάζων ήταν πάλι ό κύριος Χομ.Μια σιλουέττα φαντάσματος βγήκεαπό μια γωνιά του δωματίου, πήρετην φυσαρμόνικα και γλίστρησε στοδωμάτιο γύρω - γύρω παίζοντας τομουσικό αυτό όργανο.

Ή σιλουέττα ήταν ορατή στουςπαρόντες για άρκετά λεπτά ενώ

συγχρόνως φαινόταν και ό Χόμ.'Οταν όμως το «φάντασμα» έφτα-σε κοντά σε μια κυρία, που καθότανκάπως παράμερα και από φόβο φώ-ναξε, ή οπτασία διαλύθηκε».

Με το θάνατο του Στέντον Μό-ζες, σχεδόν είκοσι χρόνια αργότερα,ή κυρία Μάγιερς έδειξε το σημειω-ματάριο στην κυρία Κρούξ, πού α-πάντησε με την παρακάτω επιστο-λή με ημερομηνία 9 Μαρτίου 1893:

Το φάντασμα πού παίζει φυσαρ-μόνικα.

«Ή παρακάτω εξιστόρηση είναιπερίληψη μιας από τις πιο ενδιαφέ-ρουσες συνεδριάσεις, πού είχα βρε-θεί με τον κύριο Χόμ και πολλέςφορές την διηγήθηκα στους φίλουςμου.

Ό Χόμ με πήρε από το χέρι καιμε οδήγησε στην διπλανή τραπεζα-ρία. Μου είπε να καθήσω στη κα-ρέκλα, πού ήταν δίπλα στο παρά-θυρο και στο σκαλιστό τραπεζάκι,με το πρόσωπο γυρισμένο προς τησυντροφιά, πού βρισκόταν στο άλλοδωμάτιο. Το κρύσταλλο του παρα-θύρου ήταν τελείως καθαρό και δια-φανές και το άεριόφως, πού έκαιγεστο άλλο δωμάτιο, φώτιζε αρκετάκαλά τα αντικείμενα. Ό Χόμ κα-τόπιν με άφισε έκεί και πήγε νασταθεί ανάμεσα στα δύο δωμάτια,Τη φυσαρμόνικα, πού κρατούσε σταχέρια του, την πήρε σχεδόν αμέ-σως μία αέρινη σιλουέττα, πού σεπολύ λίγο διάστημα πήρε μορφή αν-θρώπινη, τυλιγμένη σε μια κάπασαν από σύννεφο, άϋλη και πήγε καιστάθηκε δίπλα στο Χόμ. Ή φυσαρ-μόνικα άρχισε να παίζει. Δεν θυ-

μάμαι όμως πια μελωδία ήταν. Ήαέρινη σιλουέττα με πλησίαζε σιγά -σιγά, εξακολουθώντας πάντοτε ναπαίζει, μέχρι πού σχεδόν με άγγι-ξε. Ό Χόμ στεκόταν πάντοτε κον-τά στίς συρόμενες πόρτες. Καθώςμε πλησίαζε το φάντασμα, αισθα-νόμουν ένα κρύο ρεΰμα να με δια-περνά, ολοένα και περισσότερο καιτη στιγμή πού μου έτεινε τη φυσαρ-μόνικα, πού δεν άπήχε περισσότεροαπό τριάντα πόντους πάνω από τοέδαφος, τότε δεν μπόρεσα να κρα-τηθώ και άρχισα να φωνάζω.

Αμέσως ή σιλουέττα χαμήλωσεκαι απλώθηκε σχεδόν στο πάτωμααφήνοντας ορατό μόνο το κεφάλι καίτους ώμους, ενώ εξακολούθησε ναπαίζει τη φυσαρμόνικα. Αμέσωςό Χόμ καί ο άντρας μου έτρεξανκοντά μου καί δεν θυμάμαι στη συ-νέχεια τι ακριβώς συνέβη. Το γεγο-νός πάντως είναι, ότι ή φυσαρμό-νικα δεν έπαψε αμέσως να παίζει.

Ό λοχίας Κρόξ ταράχτηκε πολύ,πού έχασα τη ψυχραιμία μου καιμου είπε πειραγμένος: «Κυρία Κρούξκαταστρέψατε την ωραιότερη εκδή-λωση πού έτυχε ποτέ να παρευ-ρεθώ».

«Καί πάντοτε λυπάμαι, όταν σκέ-πτομαι ότι αύτή ή έλλειψη αυτοκυ-ριαρχίας μου την πιο κρίσιμη στι-γμή διέκοψε τόσο απότομα το τόσοενδιαφέρον φαινόμενο».

Ό Χόμ δημιουργούσε τα φαντά-σματα.

Το παραπάνω φαινόμενο, δείχνειμοναδικά χαρακτηριστικά του φαν-τάσματος, γιατί τα περισσότερα

«πνευματικά» σχήματα, που παρου-σιάστηκαν με τη δύναμη του μεσά-ζοντα Χόμ, αποκαλύπτονται σαν«σκιές» ή «μια τέλεια λευκή» ή «μίασιλουέττα αέρινη, μισο-διαφανής»κ.λ.π. Τέτοια «πνευματικά σχήμα-τα» δεν τα έβλεπαν όλοι όσοι ήτανπαρόντες στη συνεδρίαση, Πολλέςφορές, μόνο ένας ή δύο άπο αυτούςμπορούσαν να τα διακρίνουν. 'Αλλοι,άν και ήταν σε τέτοια θέση ώστενα μπορούν να δουν καί αυτοί, όμωςδεν έβλεπαν τίποτα.

Τα χέρια ή οί βραχίονες, πού πα-ρατηρούνταν μόνο, στην ίδια συνε-δρίαση, ανήκαν καί αυτά στο ίδιοσχήμα ή σιλουέττα, με πολλές όμωςοπτικές παραλλαγές, γιατί καί αυτάπολλές φορές τα έβλεπαν μόνο έναςή περισσότεροι από τους παρόντες,ενώ οι άλλοι δεν έβλεπαν καί πάλιτίποτα,

'Εχω την εντύπωση ότι οί υλο-ποιήσεις διαφόρων μελών του σώ-ματος, όπως χέρια, κεφάλια, δάχτυ-λα κλπ. καθώς καί οι ολόσωμεςανθρώπινες φιγούρες, πρέπει να θεω-ρούνται σαν άπλες παραλλαγές ενόςίδιου τύπου, απο τα ψυχικά φαινό-μενα. Τα φαινόμενα αυτά πολύ λίγοδιαφέρουν μεταξύ τους, όπως καίόσο ακριβώς μπορεί να διαφέρειστην ψυχοκινητική ή μετακίνησηενός κύβου από τη μετακίνηση ενόςτραπεζίου, πού έχει βάρος έκατόκιλά. 'Ολες οί υπερφυσικές μετακι-νήσεις ανήκοιυν στα φαινόμενα τηςψυχοκινητικής κατηγορίας. Το ίδιοόλοι οι τύτεοι υλοποιήσεως (κεφά-λια, χέρια, βραχίονες, ολόκληρεςμορφές, καθώς επίσης καί οι ψευ-τόποδες τής Εύσεβίας Παλλαντίνοκαί όλες οι άποτυπώσεις, που έκανε

47

Μια μοναδική φωτογραφία από Αγγλική γκραβούρα. Οί κύκλοι στο έδα-φος με τα διάφορα στοιχεία παρέχουν μια υποτυπώδη προστασία σ' αυτούςπου προσκαλούν τον νεκρό.

πάνω στο νωπό άργιλλο προσώπωνκαί χεριών), μπορούν να περιλη-φτούν στη ίδια κατηγορία, δηλαδήτων ψυχικών υλοποιήσεων. Φυσικά,όμως γνωρίζει κάθε αναγνώστης,το τηλεκινητικό φαινόμενο αύτή τηστιγμή είναι δυνατόν να γίνει μεπερισσότερη ευκολία κατανοητό, γιατί εξηγείται καλύτερα, από ό,τι τοφαινόμενο της υλοποιήσεως, αν καίγι' αυτό το τελευταίο κατέχουμε

αρκετές και αξιόλογες προσπάθειες,χάρι στα πειράματα των Ντ. Ντ.Χόμ καί Εύσεβίας Παλλαντίνο.

'Ας σταθούμε όμως λίγο σε ό,τιμας περιέγραψε ή κυρία Κρούξ σχε-τικά με το φάντασμα.

Άφού λοιπόν το είδαν όλοι οιπαρευρισκόμενοι στη συνεδρίαση αυ-τό άπό ομιχλώδες σχήμα, πήρε μιακαθαρά ανθρώπινη μορφή, και ήταντυλιγμένο σε μανδύα σαν αέρινο πέ-

πλο (γιατί αν καί φαινόταν ό μαν-δύας, όμως ή κυρία Κρούξ διέκρινεπίσω άπο το φάντασμα, τους άλλουςπαρευρισκόμενους, πού βρίσκοντανσε απόσταση τέσσερα ή πέντε μέτρασχεδόν). Μπορεί ας πούμε όμως τοκεφάλι καί οι ώμοι της σιλουέτταςνα ήταν λιγότερο διαφανείς, από ό,τιτα αλλά μέλη του σώματος, ό Στέν-τον Μόζες όμως δεν μας αναφέρεικαθόλου για αυτό το χαρακτηριστι-κό του φαντάσματος.

Τώρα μπορεί να δημιουργηθείτο ερώτημα:

«Τι πράγμα ή ποιον αντιπροσώ-πευε το φάντασμα;». 'Ηταν μήπωςκάποιος νεκρός, πού ξαναγύριζε έτ-σι στον κόσμο των ζωντανών; Ήήταν μήπως ένα πνεύμα στα πρώ-τα του βήματα, ή μια νεράιδα, έναξωτικό; 'Η μήπως μια προβολήτου αστρικού σώματος του Χόμ, όδεύτερος, εαυτός του δηλαδή; Δενείναι δυνατόν να δώσουμε μια σα-φή απάντηση στο ερώτημα αυτό,μπορούμε όμως να υποθέσουμε, ότιτο φάντασμα σ' αυτή τη συνεδρία-ση του Λονδίνου, ίσως να ήταν δη-μιούργημα των δυνατοτήτων τουΧόμ, όπως ακριβώς συνέβαινε καιστις δυναμικές ψυχοκινητικές επι-δείξεις του, ή τα αξιόλογα φαινό-μενα χατά τις επιδείξεις υπερφυσι-κών ψυχικών ύπεραισθήσεων.

Εμείς υποθέτουμε ότι ό Χομ είχεμια ειδική προδιάθεση στη δημιουρ-γία φαντασμάτων, πού αποτελούσεμέρος άπο τα πολλά υπερφυσικάχαρίσματα του. Το ίδιο μπορούμενα πούμε και για τις υλοποιήσεις,πού έκανε ο Χόμ, όπου εμφανίζον-ταν χέρια, βραχίονες, δάκτυλα κλπ.Αυτές οι υλοποιήσεις, πού παρατη-ρήθηκαν στις πνευματιστικές συνε-δριάσεις του Χόμ, ποικίλλουν απότο χέρι ενός παιδιού ως την μεγάληκαι δυναμική παρουσίαση ένός αν-θρώπου. Μερικοί βραχίονες είχανκαι μανίκια!

Εμφανίστηκαν όμως καί άμορ-φες μάζες, πού σήκωναν το τραπεζο-μάνδηλο καθώς περνούσαν άπό κον-τά. Κατά τη δική μου άποψη, όλεςαυτές τις εκδηλώσεις πρέπει να τιςθεωρήσουμε ότι ανήκουν στα αξιό-λογα ψυχικά χαρίσματα του Χομκαι όχι στη βοήθεια υπερφυσικώνοντοτήτων, πνευμάτων, αστρικώνσωμάτων κλπ., δηλαδή ότι οφεί-λονται στη δική του καί μόνο ικα-νότητα.

Σήμερα με τη βοήθεια των παρα-ψυχολογικών δεδομένων, έχω τηνεντύπωση ότι. το λογικό συμπέρα-σμα για τα φαινόμενα πού αναφέ-ραμε, δηλαδή ή αιτία γι' αυτά τα

48

φαινόμενα, ήταν αυτός ο ίδιος όΧόμ.

Γιατί, όπως στα ψυχολογικά φαι-νόμενα, όπου βαριά τραπέζια η έπι-πλα μετακινούνται χωρίς κανείς νατα αγγίξει, το δυναμικό πεδίο ήτανό Χόμ, έτσι και στις εκπληκτικέςεκδηλώσεις υπερφυσικών εμφανί-σεων το πεδίο παραγωγής τους ήτανπάντα ό Χόμ.

Μπορούμε να βγούμε έξω άπο τοσώμα μας; (Έκτοπλασματικά;)

'Αν υποθέσουμε ότι πιθανόν ό Χόμνα προκαλούσε όλα αυτά τα φαινό-μενα, ψυχοκινητικά και άλλα, τότεθα πρέπει και άλλοι άνθρωποι πουθα έχουν βέβαια τις ίδιες δυνατό-τητες με τον Χόμ, να μπορούν ναπροκαλούν τέτοια φαινόμενα και εκ-δηλώσεις. Ό αναγνώστης δεν πρέ-πει να ξεχνά, ότι και ή ΕύσεβίαΠαλλαντίνο, αν και σε λιγότερη έν-ταση, μπορούσε και αύτή να προ-καλέσει παρόμοια φαινόμενα.

Αναφέρθηκαν ακόμα περιπτώ-σεις ατόμων, πού μπορούσαν ναπροβάλλουν σε μακρυνή απόστασηεκτόπλασμα ή διπλότυπο του σώμα-τος τους, αυτό πού λέγεται «αστρι-κό σώμα» και πού όσοι έτυχε να τοδουν είχαν την εντύπωση ότι ή εικό-να πού έβλεπαν, δεν ήταν τελείωςυποκειμενικής φύσεως, άλλα είχεμια κάποια συμπύκνωση, όπως ακρι-βώς συνέβαινε στη περίπτωση τουφαντάσματος του Χόμ.

Μία πολύ γνωστή περίπτωση εί-ναι του κ. S.H.B. και των κυριώνΒέριτυ, πού στο σπίτι τους έγινεή εμφάνιση του «φαντάσματος» τουπρώτου.

Χάρη σε μια δύναμη της θελήσεωςτου, όπως πίστευε ό κ. S.H.B., μπό-ρεσε να προβάλλει τον εαυτό του ήκαλύτερα αυτό πού ονομάζουμε «δι-πλότυπο», «εκτόπλασμα», «αστρι-κό σώμα», «ψυχή» ή «πνεύμα.», στηνκρεβατοκάμαρα των αδελφών Βέρι-τυ, πού βρισκόταν σε απόσταση πέν-τε χιλιόμετρα μακρυά από το σπί-τι του. Δύο από τις κυρίες το είδανκαθαρά στο δωμάτιο τους ντυμένομε βραδυνό κουστούμι. Ακόμα καιή παντρεμένη αδελφή τους, ή κυ-ρία H.L., πού είχε πάει κατά σύμ-πτωση εκείνη τη μέρα να επισκε-φτεί τους γονείς και τις αδελφέςτης, και παρέμεινε να κοιμηθεί τοίδιο βράδυ κοντά τους, μόλις είδετην οπτασία, γνώρισε αμέσως τονκύριο S.H.B., παρ' όλο πού τον είχεδει μια ή δυο φορές μόνο. Καθώςήταν ξαπλωμένη, το «φάντασμα»την πλησίασε, της έπιασε με τα χέ-

ρια του τα μακριά ξανθά μαλλιά της.'Υστερα πήρε το χέρι της, κυτά-ζοντάς το επίμονα, σαν να ήθελενα διαβάσει στις γραμμές του τηντύχη της. Κατά τη γνώμη των ει-δικών, πού ασχολούνται με φαντά-σματα, ή περίπτωση αυτή είναι κα-θαρή και νομίζω ότι μπορούμε ναδεχτούμε χωρίς επιφυλάξεις την ομο-λογία, των αδελφών Βέριτυ, ότι πρά-γματι συνέβη το περιστατικό, ακρι-βώς όπως περιγράφεται.

Ή περίπτωση του κυρίου S.H.B.είναι ένα φαινόμενο συνειδητής προ-βολής «φαντάσματος». Αυτό το εί-δος έκτοπλασματικής αυτοπροβολήςδεν είναι σπάνιο και έχει αναφερθείπολλές φορές.

'Αλλο παράδειγμα είναι ή περί-πτωση της κυρίας Στόουν.

«—Τρεις φορές, κατά διαστήμα-τα, εμένα, την κυρία Στόουν, με εί-δαν διαφορετικά πρόσωπα, ενώ δένήμουν πλέον μέσα στο σώμα μου,

Συγκεκριμένα την πρώτη φορά,πού μου συνέβη αυτό, με είδε ήκουνιάδα μου, πού καθόταν μαζίμου εκείνο το βράδυ μετά τη γέν-νηση του πρώτου μου παιδιού. Κύτ-ταξε λοιπόν μια στιγμή τυχαία στοκρεβάτι μου, όπου κοιμόμουν, καιείδε καθαρά, το σώμα. μου, δηλα-δή εμένα και το «εκτόπλασμα μου».Το πρώτο, ήταν το φυσικό μου σώ-μα, το δεύτερο ένα σχήμα πιο αιθέ-ριο, αλλά πιο καθαρό, 'Εκλεισε ταμάτια της πολλές φορές, αλλά πάν-τοτε όταν τα ξανάνοιγε ή οπτασίαβρισκόταν εκεί δίπλα μου και δενέφυγε παρά, όταν πέρασε ορισμένοςχρόνος. Σκέφθηκα ότι αυτό ίσωςήταν προμήνυμα θανάτου μου, αλλάγια πολλούς τώρα μήνες δεν μου συ-νέβη τίποτα κακό».

Δεν είναι πάντοτε παραισθήσεις.

Τελευταία στην ιατρική βιβλιο-γραφία γίνεται λόγος για πολλάάτομα, πού έχουν υποστεί εγκεφα-λικούς τραυματισμούς ή πού παρου-σιάζονται να έχουν αλλοιωμένες δια-νοητικές καταστάσεις, Στά άτομααυτά δημιουργούνται παραισθήσειςκαι νομίζουν ότι αισθάνονται ή βλέ-πουν το «εκτόπλασμα τους», 'Ομως,απ' ό,τι είμαι σε θέση να γνωρίζω,το «εκτόπλασμα» αυτό δεν το έχειδει κανείς άλλος έκτος από τουςίδιους ασθενείς και ακόμη ότι δεναναφέρονται πουθενά επίσημα. Γε-νικά, χωρίς αμφιβολία σχεδόν τέ-τοιες περιπτώσεις πρέπει να θεω-ρούνται πάντοτε παραισθησιακού χα-ρακτήρα. Στήν περίπτωση όμως τηςκυρίας Στόουν, πού μετά τον τοκε-

τό της βρισκόταν σε πολύ κρίσιμηκατάσταση και το «εκτόπλασμα»της το είδε ή κουνιάδα της, πούήταν υγιέστατη, δεν ήταν μια πα-ραίσθηση, αλλά ένα πραγματικό γε-γονός πιο αντικειμενικό, πού υπάρ-χει στο χώρο και στο χρόνο. Τοίδιο μπορούμε να πούμε και για τηνδεύτερη εμφάνιση του «φαντάσμα-τος» της κυρίας Στόουν.

«Τη δεύτερη εμφάνιση μου είδεή ανεψιά μου, πού έμενε μαζί μαςστό Ντόρτσεστερ. 'Ηταν πολύ πρωίμιας ανοιξιάτικης μέρας, Ανοίγον-τας την πόρτα του δωματίου της,ή ανεψιά μου με είδε να κατεβαίνωτην σκάλα, πού ήταν ακριβώς απέ-ναντι από το δωμάτιο της. 'Ημουνντυμένη στα μαύρα, γιατί κρατού-σαμε πένθος για την πεθερά μοι»,με γιακά με μπερέ λευκά. Ή άνε-

Τό κάστρο Γκλάμισσ το πιο πασί-γνωστο κάστρο στην Αγγλία λόγωτων πολλών δολοφονιών που έλα-βαν χώρα εκεί.

ψιά μου δεν μίλησε όταν με είδε,αλλά σκέφτηκε ότι θα πήγαινα ίσωςστο δωμάτιο των παιδιών.

Στό πρόγευμα, είπε στο θείοτης:

Ή Θεία σηκώθηκε πρωί σήμερα,Την είδα να μπαίνει στο δωμάτιοτων παιδιών.

«Μα όχι, Τζέην, απάντησε ο άν-τρας μου, και μάλιστα επειδή δεναισθάνεται καλά θα προγευματίσειστο κρεβάτι της».

49

Είναι πάντοτε ζωντανός, αυτός πουδημιουργεί ένα φάντασμα;

Ή τρίτη φορά πού εμφανίστηκετο φάντασμα της κυρίας Στόουν,ήταν περισσότερο μια τοπική εμφά-νιση σε στιγμές κρίσιμες. Την είδεή έπιστάτισα μιας έπαυλης κοντά,στη θάλασσα. Ή έπιστάτισα αυτή,πού αγαπούσε πολύ την κυρία Στό-ουν, ήταν μια γυναίκα της απόλυ-της εμπιστοσύνης. Αύτη λοιπόν, α-ναγνώρισε αμέσως την κυρία Στόουν,που ήταν ντυμένη στα λευκά και ήόψη της ήταν πολύ χλωμή, σχεδόνασθενική. Την ώρα πού συνέβαινε ήεμφάνιση αύτη, ή ίδια ή κυρίαΣτόουν ήταν στο κρεβάτι άρρωστη,πολύ αδύνατη, καταβλημένη και γιαπολλές βδομάδες βρισκόταν μεταξύζωής και θανάτου.

Αυτό το είδος του φαινομένου έκ-τοπλασματικής προβολής, όπου ένασυγκεκριμένο πρόσωπο εμφανίζεταιαρκετές φορές σε διάφορα μέρη καισε διαφορετικές περιστάσεις, ενώτο φυσικό του σώμα δεν μπορεί ναβρίσκεται εκείνη τη στιγμή παρόν,έχει αναφερθεί αρκετές φορές κατάτα τελευταία διακόσια χρόνια. Μιαπερίπτωση, πού αναφέρθηκε πολύσυχνά, είναι και της δεσποινίδαςΈμιλί Σαγέ, μιας γαλλίδας δασκά-λας ενός οικοτροφείου για κορίτσιαστη Λιβωνία (1842).

Το «εκτόπλασμα» της δεσποινί-δας Σαγέ εμφανίστηκε αρκετές φο-ρές στις μαθήτριες της καί το θέα-μα αυτό τις είχε πολύ τρομοκρατή-σει.

Ή περίπτωση της δεσποινίδαςΣαγέ δεν έχει καταγραφεί επίσημασε κανένα αρχείο, όμως, δεν υπάρ-χει αμφιβολία, ότι σε γενικές γραμ-μές έχει πολλά κοινά χαρακτηριστι-κά άλλων περιπτώσεων, πού έχουνεπισήμως καταχωρηθεί, Για το λό-γο αυτό την περίπτωση της μπορού-με να τη δεχτούμε σαν πραγματικήκαί σαν τέτοια να υποστηρίξουμετη θεωρία μας, δηλαδή ότι υπάρχειειδική προδιάθεση ή ικανότητα ενόςατόμου στη δημιουργία ή στο σχη-ματισμό φαντάσματος.

Σέ ότι άφορα όμως στο γεγονόςκαί σε ό,τι είπαν σχετικά, ότι τοδιπλότυπο του σώματος ή εκτόπλα-σμα της δεσποινίδας Σαγέ ήταν ελα-στικό στην αφή, άφίνοντας να εν-νοηθεί ότι περιείχε στοιχεία υλο-ποιήσεως, δεν μπορούμε να απαν-τήσουμε ακόμα με απόλυτη βεβαιό-τητα.

'Αν λάβουμε υπ' όψη την πιθα-νότητα, ότι μπορούμε να βρεθούμεαντιμέτωποι με μια ειδική διάθεσηή ικανότητα ατόμων να δημιουργούνφαντάσματα, τότε θα πρέπει να ά-ναρωτηθούμε, άν οί εμφανίσεις ζων-τανών, ετοιμοθάνατων ή νεκρών εί-ναι δημιούργημα τής ειδικής ικα-νότητας της έκτοπλασματικής προ-βολής, ατόμου, πού είτε είναι πα-ρόν, είτε απουσιάζει.

Μια τέτοια άντίληψη μας κάνειασφαλώς να υποθέσουμε ότι καί ορι-σμένες περιπτώσεις εμφανίσεων πούείχαν φανερά αντικειμενικά χαρα-κτηριστικά υλοποιήσεως για παρά-δείγμα, υπάγονται καί αυτές στηκατηγορία των έκτοπλασματικών δυνατοτήτων ορισμένων ατόμων, καιόχι σε πνευματικές υλοποιήσεις ή,αντίθετα, σε παραισθήσεις. 'Αν δε-χτούμε αυτή την αντίληψη, μπο-ρούμε εύκολα να πούμε, ότι ή πολύγνωστή περίπτωση της εμφανίσεωςτης «Κυρίας με τα μαύρα» καί ήεπίσης γνωστή περίπτωση εμφανί-σεως του πατέρα του κυρίου Ρ..,δημιουργήθηκαν με την ειδική δυνα-τότητα της έκτοπλασματικής προ-βολής, πού είχαν δύο ζωντανά πρό-

Μιά φανταστική άπεικόνιαη ενόςφαντάσματος του Σμίθφιλντ, μιαπεριοχή φημισμένη για την παρου-σία των φαντασμάτων εκεί.

σωπα, δηλαδή ή δεσποινίδα Μόρτονγια την «Κυρία με τα μαύρα» καί όίδιος ό κύριος P., για τις άλλες πε-ριπτώσεις. Και φυσικά το ίδιο μπο-ραύμε να πούμε για το 99,99% όλωντων περιπτώσεων της ίδιας φύ-σεως.

Το πρόβλημα των ενδυμάτων στιςεμφανίσεις.

'Οταν θέλησαν να έξακρίβώσουντη φύση και την αιτία των διαφό-ρων εμφανίσεων των φαντασμάτων,οι διάφοροι ερευνητές παρατήρη-σαν, ότι αυτά περιγράφονται πάντο-τε «ντυμένα», να φορούν καπέλλο,με ρολόι η κάποτε και να κρατούνμπαστουνάκι στο χέρι (περίπτωσηνα έχει εμφανιστεί γυμνό φάντασμαείναι ως τώρα άγνωστη τουλάχι-στο στην Ευρώπη), Αυτό τους έκανενα σκεφτούν, ότι οπωσδήποτε οιεμφανίσεις αυτές πρέπει να θεω-ρούνται υποκειμενικές καί άΰλες,όπως συμβαίνει ακριβώς με τις εικό-νες των ονείρων μας, τις παραισθή-σεις κ.λ.π. Αυτό, πού οί πρωτοπό-ροι, της παραψυχολογίας ονόμαζαν«ελεγχόμενη παραίσθηση» ίσως νασυνδεόταν με κάτι το απροσδιόρι-στο, κάτι «γνωστό στον αυτόπτημάρτυρα. Όμως, σε γενικές γραμ-μές, τα παραισθησιακά χαρακτηρι-στηκά του παρέμεναν αναλλοίωτα.Οι φημολογούμενες εμφανίσεις φαν-τάσματος κατά την ώρα του θανά-του ατόμου υποστήριζαν ακόμα δενήταν παρά τηλεπαθητικά φαινόμεναη εγκεφαλικές εικόνες πού άνή-καν στο πεδίο των ψυχικών αισθή-σεων και αυτό άκριβώς το άπο-δείκνυαν τα ενδύματα πού περι-γράφονταν κατά τις εμφανίσεις.

Παρ' όλα αυτά αναλογίζομαι κατάπόσο αληθεύει η όχι αυτή ή θεωρία.Στή περίπτωση του φαντάσματοςτης κυρίας Κρούξ, πού είδαν καιόλοι οί άλλοι παρευρισκόμενοι τηςσυνεδριάσεως του Λονδίνου, δενήταν μια ομαδική παραίσθηση, αλλάκάτι που περιείχε ύλη ή ουσία, αςπούμε, και ενεργούσε από το εξω-τερικό περιβάλλον πάνω στις αισθή-σεις των παρευρισκομένων. Δεν μπο-ρούμε να αφήσουμε απαρατήρητοτο γεγονός, ότι και αυτό το φάντα-σμα ήταν ντυμένο έστω καί μ' ένααέρινο μανδύα, πού έμοιαζε μισο-διαφανής. Τώρα κατά τη δική μουγνώμη είναι πολύ μικρό το διά-στημα, πού χωρίζει τον «αέρινομανδύα» από το «βραδυνό κοστούμι»μ' αυτό δηλαδή πού ο κ. S.H.B, εμ-φανίστηκε στίς κυρίες Βέριτυ Τηνίδια παρατήρηση μπορούμε να κά-

50

νουμε και στη περίπτωση πού εμφα-νίστηκε ό πατέρας του κυρίου Ρ...,Και αυτός εμφανίστηκε σε ομάδαάτόμων. Φορούσε τη στολή αξιω-ματικού του Εμπορικού Ναυτικούκαι το σημαντικότερο , διαγράφτηκεή «σκιά» του στον τοίχο, όταν πέρα-σε μπροστά από μια αναμένη λάμπα!Και στις δυο περιπτώσεις ή εμφά-νιση του φαντάσματος έγινε σε ομά-δα ατόμων. 'Ηταν ντυμένα έτσι,ώστε να κρύβουν τη γύμνια τους, αν

Ό 'Αγγλος χημικός φυσικός Ουλ-λιαμ Κρούξ.

μπορεί φυσικά να υποθέσει κανείς,ότι, αν βγάλουμε από τα φαντά-σματα τα ενδύματα τους μπορεί ναείναι γυμνά. Και τις δυο περιπτώ-σεις δυσκολευόμαστε να τις εξη-γήσουμε με τη τηλεπάθεια ή μεκάποιο άλλο παράγοντα, πού θαμπορούσε να επηρεάσει τήν ομή-γυρη με την ίδια τηλεπαθητική, αςπούμε, εικόνα, όραμα, ή παραίσθη-ση, τη στιγμή πού και στις δυοπεριπτώσεις υποστηρίχθηκε, ότι ήοπτασία πήρε στα χέρια της αντι-κείμενα πραγματικά, μια φυσαρμό-νικα στη πρώτη περίπτωση και ταμαλλιά και το χέρι της ξαπλωμένηςγυναίκας στη δεύτερη, δίνοντας έτσιτην εντύπωση ότι καταλάμβανε κά-ποια σχετική «μάζα» και είχε κά-ποια φυσική δύναμη. Κι αυτό έγινεκυρίως με το φάντασμα, πού μπρο-στά στην κυρία Κρούξ «χώθηκε»στο πάτωμα ή διαλύθηκε, αλλάάφησε να φαίνεται το κεφάλι και οιώμοι, ενώ εξακολουθούσε να παί-ζει τη φυσαρμόνικα. Ενώ δηλαδήή μισή φιγούρα χάθηκε, δεν φαι-νόταν, και ή άλλη μισή ήταν ορατήκαί εξακολουθούσε να κρατά και ναπαίζει το όργανο, πού πρέπει ναζύγιζε αρκετά κιλά, αυτό προϋπο-θέτει φυσικά καί κάποια μυϊκή δύνα-μη των «υλοποιημένων» χεριών.

Μπορούμε ν' αγγίξουμε τα φαντά-σματα.

Το αξιόλογο αυτό φαινόμενο μπο-ρούμε να το κατανοήσουμε τελείως,

αν υποθέσουμε ότι το φάντασμα πούήταν δημιούργημα των εξαιρετικώνδυνατοτήτων του Χόμ. δεν κρα-τούσε καί δεν έπαιζε την φυσαρμό-νικα με την δύναμη των δικών τουχεριών, αλλά ότι σηκωνόταν, μετα-κινιόταν καί έπαιζε χάρη στις τηλε-κινητικές ικανότητες του Χόμ, γεγο-νός πού είχε συμβεί άλλωστε καίάλλες φορές στις συνεδριάσεις του.Τότε ή φυσαρμόνικα έπαιζε μόνητης ή έμενε μετέωρη ή κρατιότανεαπό τη μια μόνο πλευρά από άτομοπού παρακολουθούσε τις συνεδριά-σεις.

Επίσης πολλές φορές συνέβαινετα «πνευματικά» μπράτσα η χέριατου Χόμ να πιάνουν διάφορα αντι-κείμενα καί να τα κινούν. Αυτά τααντικείμενα μπορούσαν πολύ καλάνα μετακινηθούν από την ψυχοκινη-τική δύναμη του Χόμ καί όχι βέβαιααπό τη μυϊκή δύναμη των «υλο-ποιημένων» χεριών.

Από την άλλη πλευρά υπάρχουνμαρτυρίες, πού λένε, ότι τα χέριααυτά, τα «πνευματικά», χαιρέτη-σαν με χειραψία μερικούς από τουςπαρευρισκομένους καί ότι αυτοί αι-σθάνθηκαν να σφίγγονται τα δά-κτυλα τους, όπως είπαν, αρκετάδυνατά.

Οί περιπτώσεις αυτές όχι μόνοδεν ήταν υπερφυσικές, αλλά τα χα-ρίσματα καί ή δυνατότητα του Χόμνα υλοποιεί ήταν τέτοιες, ώστε έκτόςαπό τα μέλη πού εμφάνιζε ο Χόμήταν σε θέση να κατασκευάσεικαί το ένδυμα πού ήταν βέβαια αέ-ρινο, τόσο για το μανδύα όσο καί γιατα μανίκια. 'Οσο κι αν έδιναν όμωςτην εντύπωση, ότι ήταν φυσικά καίυλικά τα μέλη των φαντασμάτων,τίποτα δεν τα εμπόδιζε να διαλυ-θούν σε μια στιγμή όλα μαζί: γιατίόμως μια τέτοια ξαφνική καί τέ-λεια εξαφάνιση υλοποιημένων αντι-κειμένων δεν έφερνε μία ατομικήέκρηξη ή κάτι τέτοιο; Σ' αυτό τοερώτημα θα πρέπει να μας απαντή-σει ένας ειδικός ατομικός φυσικός.Το σημείο λοιπόν πού θέλω να υπο-γραμμίσω, είναι ότι δεν είναι τυ-χαίο, το ότι ένα σχήμα - φάντασμαχάνεται ξαφνικά πίσω άπό ένα χον-τρό τοίχο, ή εξαφανίζεται στον αέρα,όπως πολλές φορές συνέβη και μετον Χόμ, καί με τον κύριο Ρ, ή τηνΔα Μόρτον. Πηγαίνοντας μακρύ-τερα μάλιστα θα έλεγα, ότι κατάκάποιο τρόπο, όλα αυτά πρέπει ναέχουν μια φυσική πηγή δημιουργίαςή κατασκευής ή πιο καθαρά θα έλε-γα ότι κάποιος άνθρωπος έχει τηδυνατότητα, να κατασκευάζει καίνα προβάλει αυτά τα φαντάσματα.

'Αν δεχτούμε λοιπόν τα παραπάνω,δεν είναι οπωσδήποτε αναγκαία ήυπόθεση, ότι ξαφνικά υλοποιείται,το «αστρικό σώμα», ή ή ψυχή ή τοπνεύμα κάποιου νεκρού καί παίρνειμια ορατή φυσική φόρμα για ναεμφανιστεί στούς ζωντανούς.

Θα ήθελα ακόμα να υπογραμμί-σω, ότι ή προδιάθεση, για την ώραυποθετική ακόμα, στη δημιουργίαφαντασμάτων, θα μπορούσε να συγ-κριθεί παράλληλα με τη προδιά-θεση της παραγωγής φωτός, όπωςστη περίπτωση της «φωτεινής γυ-ναίκας του Πιράνο», ενός χωρίουκοντά στην Τεργέστη, Ή γυναίκααυτή πού ήταν 42 ετών και μητέρα

Μπορείτε να δημιουργήσετε φαντά-σματα, όπως κάνουν στην Σκωτία,Ουαλλία, Ιρλανδία, Αγγλία καί Α-μερική. Παίρνετε μια μεγάλη κολο-κύθα τις ανοίγετε μάτια, μύτη καιστόμα, τοποθετείτε μέσα ένα κερίή μια άλλη εστία φωτός και τηντοποθετείται σε μέρος όπου παρου-σιάζονται φαντάσματα. Τα φως θατα αιχμαλωτίσει κι εσείς θάχετε ένααυθεντικό φάντασμα.έξη παιδιών, όταν κοιμόταν, δημι-ουργούσε μια φωτεινότητα στο μέ-ρος της καρδιάς της, τόσο έντονη,ώστε φωτιζόταν όλο το πρόσωποτης. Πολλοί γιατροί καί επιστή-μονες μελέτησαν το φαινόμενο αύτό,πού παρουσιάστηκε αρκετές φο-ρές. Νομίζω λοιπόν, ότι υπάρχει πο-σοτική διαφορά ανάμεσα στο φαινό-μενο της παραγωγής φωτός, καίτης δημιουργίας φαντασμάτων. Πρέ-πει λοιπόν να λάβουμε υπ' όψη όλααυτά καί να δεχτούμε ότι φωτεινάμάλλον φαινόμενα παρήγαγε ό Χόμκαί όλοι οι άλλοι, πού κάθε άλλοπαρά «φαντάσματα» ήταν.

Γκ. Ζόραμπ

51

χωματουγικεςαναπαραστασεις

Δώσαμε μία υπόσχεση πού σκοπεύουμε να τηνκάνουμε βίωμα: την αναζήτηση της αλήθειας μεσυνέπεια και σοβαρότητα, 'Οσοι υποστηρίζουν τά-περί εξωγήινων ισχυρίζονται ότι τα σχέδια στό ορο-πέδιο της Νάσκα είναι κατάλοιπα διαστημοδρομίωνκαί είναι ορατά μόνο από πολύ ψηλά. Τι υποστηρί-ζει όμως καί ή αντίθετη πλευρά; Το θέμα δεν κλείνειμ' ένα άρθρο, θα ακολουθήσουν κι' άλλα, Ό αναγνώ-στης ας βγάλει τα συμπεράσματα ό ίδιος.

ΓKEOPΓK ΓΚΕΡΣΤΕΡ

Μ ε τ α ξ ύ των πολλών γρίφωνπού μας κληροδότησε ήπροϊστορία, ίσως ο πιο

αξιόλογος είναι το γεγονός ότι οάνθρωπος πολύ πριν μπορέσει ναπετάξει, δημιούργησε αναπαραστά-σεις σε τόσο τεράστιες διαστάσεις,ώστε μόνο άπο ψηλά να μπορείκανείς να τις δει ικανοποιητικά.

Παρόμοιες μορφές που έχουνδημιουργηθεί άπο αναχώματα ή καίανάλογα αρχαία έργα βρίσκονταιτόσο στον Παλαιό όσο και στόΝέο Κόσμο: στα κρητιδικά υψί-πεδα της νοτίου Αγγλίας, στη Πε-ρουβιανή «πάμπα» καί στην έρημοΆτακάμα (Atacama) της Χιλής,στίς κοιλάδες του πόταμου Κολο-ράντο καί των παραποτάμων του,στίς γεμάτες λάβα περιοχές τηςερήμου Σονόρα (Sonora), του Με-ξικού, ακόμα καί στους λειμώνεςκαί τα δάση του άνατολικού μισούτμήματος της βορείου Αμερικής.

Τόσο πολυάριθμα είναι τα έργααυτά, τόσο δύσκολο είναι να τακαταλάβη κανείς ώστε στο σημείοαυτό το μόνο σχεδόν πού μου απο-

52

μένει να κάνω είναι να σχολιάσωτα σπουδαιότερα από αυτά.

Στά ερημικά οροπέδια από όπουπηγάζει ό ποταμός Ρίο ΓκράντεΝτε Νάσκα και Πάλμα (Rio Gran-de de Mazca y Palma) στο νότιοΠερού υπάρχουν μορφές από χω-ματουργικά έργα με άφθαστο γιαολόκληρο τη νότια Αμερική πλού-το και ποικιλία. Αυτά τα έργα απο-τελούν πραγματικό λαβύρινθο, απότρίγωνα, ορθογώνια τραπέζια, γραμμες ζικ - ζάκ, ευθείες γραμμές, κυ-ματοειδείς γραμμές και σπειροει-δείς. 'Ολες αυτές οί γραμμές και τασχήματα αναπαριστάνουν μορφέςπτηνών, ερπετών, τετραπόδων κάτισαν σκύλους, ενός πιθήκου, μιαςαράχνης και μιας φάλαινας. Η ει-κονογραφική μέθοδος των καλλι-τεχνών αυτών, πού έζησαν πριν απότην εποχή του Κολόμβου, ήταναπλή, άλλα και αποτελεσματική.'Εφεραν στο φως το ανοικτού χρώ-ματος έδαφος μετακινώντας τους λί-θους της επιφάνειας πού το σκέπα-ζαν και πού είχαν μαυρίσει απότη σκόνη της ερήμου. Οί γιγαν-τιαίες διαστάσεις των εικόνων αυ-τών εμπνέουν θαυμασμό. Μία απόαυτές, πτηνό την ώρα πού πετά έχειδιαστάσεις εκατό τριάντα μέτρωναπό την κορυφή του ράμφους τουμέχρι έκεί πού τελειώνουν τα φτε-ρά της ουράς του, ενώ ορισμένασφηνοειδή τρίγωνα εκτείνονται σεαπόσταση χιλιομέτρων. Είναι απο-δειγμένο με βεβαιότητα ότι, οί μορ-φές αυτές χρονολογούνται από μίαή περισσότερες περιόδους του πο-λιτισμού Νάσκα (Nazca) (από το300 π.Χ. περίπου μέχρι το 900 μ.Χ.),οί μορφές δε πού αναπαριστάνον-ται στα σχεδιαγραφήματα μας είναιήδη γνωστές από τα αξιοθαύμαστααγγειοπλαστικά έργα Νάσκα,

'Ορισμένες ομοιότητες με τις χω-ματουργικές μορφές του νοτίου Πε-ρού μπορούμε να διακρίνουμε σεέργα πού βρέθηκαν γύρω στις κά-τω διακλαδώσεις του ποταμού Κο-λοράντο, στην Καλιφόρνια, τηνΑριζόνα και την μεξικανική πολι-τεία Σονόρα. Και εδώ επίσης υπάρ-χουν ευθείες γραμμές πλάϊ στις ά-ναπαραστατικές απεικονίσεις πούασφαλώς συνδέονται μεταξύ τουςαπό άποψη εννοιολογική. Η πα-ράδοση του Κολοράντο, όμως φθά-νει μέχρι δυόμισυ χιλιάδες χρόνια.Οι παλιότερες διατάξεις λίθων χρο-νολογούνται από την εποχή τωναρχαίων βιοτεχνιών λίθων, πούυπήρχαν κατά τις αρχές της πρώ-της χιλιετίας π.Χ., ενώ οί περισσό-τερες από τίς μορφές των ζώων άνή-

Χωματουργικές μορφές κοντά στήν περιοχή Νάσκα, του νοτίουΠερού. Το αποτέλεσμα τούτο γινόταν δυνατό με μετακίνηση τουεπιφανειακού βράχου, ό οποίος ήταν σκεπασμένος με σκοτεινό-χροη σκόνη της ερήμου. 'Ετσι ερχόταν στην επιφάνεια το κάτωέδαφος πού παρέμενε προστατευμένο και ήταν ανοικτότερου χρώ-ματος. Οί διαστάσεις των εικόνων είναι εντυπωσιακές: ή αναπα-ράσταση πτηνού πού πετά φθάνει σε μήκος εκατό τριάντα μέτρααπό ράμφος μέχρι την ουρά, ενώ ένα από τα ερπετά έχει μήκοςεκατόν ενενήντα μέτρα και μια αράχνη σχεδόν πενήντα. Μυθικάόντα και παραμορφωμένα τέρατα συμπληρώνουν την πανίδα τηςγιγάντιας αυτής πινακοθήκης. Οί άναπαριστάμενες μορφές μαςείναι γνωστές και από τα κεραμουργικά έργα Νάσκα.

53

κουν πιθανώς στην τελευταία πριντο Κολόμβο περίοδο. 'Αν θεωρή-σουμε και εμείς, όπως οί αρχαιολό-γοι τα απεικονιζόμενα στο Μπλύθ(Blythe) της Καλλιφόρνιας τετρά-ποδα σαν πραγματικούς ίππους, τέ-τοιες εικόνες πού έγιναν αργότεραδίνουν το κλειδί για τον καθορισμότης αρχαιότερης πιθανής χρονολο-γίας πού κατασκευάστηκαν αυτοίοί ίπποι: στην βόρεια 'Αμερική, όαυτόχθων ίππος εξαφανίστηκε δέ-κα χιλιάδες χρόνια πρίν ενώ τηνευρωπαϊκή ποικιλία έφεραν οί Ι-σπανοί στην νοτιοδυτική Αμερι-κή, περίπου το 1540.

Πολλές θέσεις της περιοχής τουΚολοράντο μοιάζουν με ένα πα-λίμψηστο, δηλαδή ή μια εικόναπροστίθεται πάνω στη άλλη κατάτη διαδρομή των αιώνων. Οί τεχνι-κές μέθοδοι άλλαξαν κατά τηνπορεία του χρόνου. Οί αρχαιότερεςεικόνες φιλοτεχνήθηκαν ανάγλυ-φες, και το περίγραμμα τους στηνέρημο γινόταν με λίθους. Οί Αμε-ρικανοί αρχαιολόγοι τις μνημο-νεύουν συχνά, με τον όρο «αγάλ-ματα με χαλίκια». Αργότερα εφαρ-μόσθηκε ή μέθοδος της λαξεύσεως,'Ολη ή εικόνα ανασκάπτονταν μεαπόξεση της πέτρινης επιφάνειας,ενώ ή μορφή σχηματιζόταν συχνάμε συσσώρευση, μικρών λίθων κα-

54

Τουλάχιστον οι γραμμές, τα τρίγωνα και τα τετράπλευρα πούβρίσκονται παράλληλα προς τα γιγάντια ζώα πάνω στην πάμπακαι πού συχνά συγκλίνουν για να σχηματίσουν αξιοπρόσεκτα «κέν-τρα ακτινοβολίας» φαίνεται ότι δίαφυλάτουν τις αστρονομικές γνώ-σεις των δημιουργών τους. Έπι παραδείγματι, το ράμφος ενόςπτηνού καταλήγει σε γραμικό σύμπλεγμα, που είναι καθαρά συν-δεδεμένο με τον τόκο, όπου άνατέλει ο ήλιος κατά το χειμερινόηλιοστάσιο. Μέσα στό λαβύρινθο των ευθειών γραμμών υπάρχουνπολυάριθμα διπλά σπειράματα. Δυστυχώς ό παναμερικανικόςαυτοκινητόδρομος περνά μέσα από αυτήν την προ το Κολόμβοπινακοθήκη, πολλοί μάλιστα οδηγοί αυτοκίνητων δεν μπόρεσαννα αντισταθούν στον πειρασμό να μην αφήσουν τα αποτυπώμα-τα τους υπό μορφήν αποτυπωμάτων τροχων-πειστήρια της σύγ-χρονης ανοησίας μέσα στα ιερογλυφικά της προϊστορικής σοφίας.

τα μήκος του περιγράμματος. Υ-πάρχει ακόμα ασυμφωνία, όσον ά-φορά στους πολιτισμούς πού ανή-καν οί Ινδιάνοι, δημιουργοί αυτώντων σχεδίων. Ό αδέξιος ρυθμόςτους βρίσκεται σε απόλυτη αντί-θεση προς την κομψότητα πού έ-χουν τα σχέδια Νάσκα.

Εκεί, πού χωρίζουν περίπου οίανατολικές από τις δυτικές πολι-τείες υπάρχουν τεράστια αναχώμα-τα πού δημιουργήθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα από διάφορους χωματουρ-γικούς πολιτισμούς. Αυτά χρησι-μεύουν σαν λόφοι ή σαν εξέδρεςγια θρησκευτικές ιεροτελεστίες. 'Ο-ρισμένα από αυτά κατασκευάστη-καν με μορφή φιδιού, άλλα χελώναςπτηνού, αρκούδας, σαύρας, αλε-πούς και βουβαλιού. Ή αναγνώρι-ση τους όπως είναι φυσικό, είναιεύκολη μόνο με πρόσθεση μεγά-λης φαντασίας. Οί κατασκευαστέςτων αναχωμάτων αυτών δεν τα χρη-σιμοποιούσαν πάντοτε σαν χώρουςένταφιασμού. Ά λ λ ά και όταν ταχρησιμοποιούσαν για τάφους δενπεριείχαν πολύτιμα αντικείμενα,όπως αυτά πού βρίσκονται άφθονασε τυπικά ένταφιαστικά αναχώμα-τα, Για το λόγο αυτό, είναι δύσκο-λο να προσδιοριστεί ή χρονολο-γία κατασκευής των χωμάτινωναναπαραστάσεων, Τα περισσότερα

55

Ή ομάδα Σνά - Μαγκιλλ περιλαμ-βάνει τα μισά από τα γνωστά ανα-χώματα της περιοχής που γίνεταιλόγος, περιέχει και κατασκευές κοι-νωνικές και γραμμικές, καθώς επί-σης και αναχώματα σε μορφή πτη-νών και άρκτων.

Ή ομάδα των δέκα άρκτων, πουβαδίζουν. 'Ολες οι ζωικές μορφέςτης ομάδας αυτής έχουν μήκος πε-ρίπου είκοσι πέντε ως τριάντα μέ-τρα, ύψος μόνον ενενήντα έκατοστό-μετρα. Προς το παρόν τόσο ή ομάδααυτή όσο και ή ομάδα Σνά -Μαγ-κίλλ δεν αναγνωρίζονται ούτε απότο έδαφος ούτε από τον αέρα λόγωτης άφθονης βλάστησης. Οι αρχέςτης περιοχής ακόμα αποθαρρύνουντην παρατήρηση από κοντά σε κάθεμεγαλεπίβολο επισκέπτη και τούτοόχι χωρίς δικαιολογημένη αιτία: ήμέχρι τώρα άθικτη ομάδα Σνά -Μαγκίλλ αποτελεί «αρχαιολογικήδεξαμενή» για μελλοντική έρευνα.

από αυτά πρέπει να κατασκευάστη-καν μετά το 500 ένώ οι αρχαιολό-γοι τον πιο εντυπωσιακό από αυ-τούς, τον Μέγα 'Οφι του Όχάϊο,τον τοποθετούν σε πολιτισμό πουαναπτύχθηκε εκεί μεταξύ 1000 π.Χ.και 400 μ.Χ.

Κατά τη διάρκεια του δέκατουενάτου αιώνα, τα αναχώματα αυτάαποτελούσαν χαρακτηριστικό γνώ-ρισμα των τοπίων του Μισσισσιπήκαι του Όχάϊο μέχρι την στιγμήπού οί ληστές τάφων η οί καλο-προαίρετοι ερασιτέχνες αρχαιολό-γοι και γεωργοί της υπαίθρου απο-δεκάτισαν το κληροδότημα αυτό.Και όμως, υπολογίζεται ότι παρα-μένουν περίπου πέντε χιλιάδες άνα-

Ό λόφος της Μικρής 'Αρκτου (μετεχνητή αποτύπωση του περιγράμ-ματος), στό Εθνικό Μουσείο Μορ-φών εξ Αναχωμάτων στην Άΐόβα.Ή περιοχή αυτή χαρακτηρίσθηκεσαν «διατηρητέα» το 1949. Περιέ-χει μέσα στα πέντε τετραγωνικά χι-λιόμετρα της εκατό ενενήντα έναγνωστά προϊστορικά αναχώματα,είκοσι εννέα από τα όποια είναι διαμορφωμένα σε σχήμα άρκτων καιπτηνών. Στή περιοχή αυτή το οικο-δομικό έργο άρχισε γύρω στα500 μ.Χ.

Τα σχήματα των μορφών άπό ανα-χώματα όπως βρέθηκαν στο Γουϊ-σκόσιν και τις γειτονικές περιοχέςτης Μιννεζότα του Ίλλινόϊς καιτης Αιόβα. Α και Β αναχώματα χω-ρίς συγκεκριμένη αναπαράσταση σχηματίζουν ομάδα με τις μορφές απόαναχώματα. Γ πάνθηρα Δ αετός. Εκολυμβητικό πτηνό ΣΤ πτηνό. Ζ άρ-κτο. Η βούβαλο, Θ χελώνα. Ι σαύ-ρα, 'Οπως είναι φανερό ή αναγνώ-ριση όρισμένων από τα ζώα αυτάαπαιτεί μερικές φορές αρκετή φαν-τασία.

56

χώματα με αναπαραστάσεις, σχε-δόν όλα στο Γουϊσκόσιν, Ή μόνηομάδα με αξιόλογο μέγεθος σε άλ-λο σημείο είναι το Εθνικό Μνη-μείο Άναπαραστατικών Αναχωμά-των στην άλλη πλευρά του Μισ-σισσιπή, απέναντι από την μικρήπόλη Πρέρυ ντύ Σέγιεν στο Γουϊ-σκόσιν, πού βρίσκεται κάτω απότην ομοσπονδιακή προστασία.

Προκατειλημμένοι εναντίον των«έρυθροδέρμων» οί άποικοι του δέ-κατου ένατου αιώνα απέδωσαν ταεκπληκτικά αυτά χωματουργικά έρ-γα σε πληθυσμό μη ινδιάνικο. Οίανασκαφές όμως έχουν διαλύσει κά-θε αμφιβολία, σχετικά με την ίν-διάνικη προέλευση των αναχωμά-των.

Ας επιστρέψουμε τώρα στο Πα-λαιό Κόσμο. Οι δημιουργοί τωνμορφών πού βρίσκονται στην Αγ-γλία σε σχήμα λόφων, χρησιμο-ποιούσαν μόνο μεθόδους λαξεύσεωςστη κρητιδική γη του λόφου προςτα νότια, όπου υπήρχε και λεπτήστιβάδα χλόης, οί καλλιτέχνες ερ-γάζονταν άποκόπτοντες λουρίδεςτύρφης. Τα πειράγματα των φοι-τητών «ή μωρία των αξιοπρεπώνανθρώπων», ή ανία των στρατιω-τών, πού φρουρούσαν την περιοχήκαι ή ευγνωμοσύνη των τοπικώνσυμβουλίων προς τίς βασιλικέςπροσωπικότητες έχουν εμπλουτί-σει τους λόφους αυτούς με σημαν-τικό αριθμό παρόμοιων επίγειωνμορφών από το δέκατο όγδοο αίώ-να και εδώ. Ή πραγματική όμωςώθηση για την δραστηριότητα αυ-τή δόθηκε από τρεις πρωτότυπεςδημιουργίες πού ανάγονται στην

Οι μορφές ενός γίγαντα ανθρώπουκαι ενός τετραπόδου αποτελούν τηδεύτερη ομάδα, μόλις σε άπόστασηενός χιλιομέτρου από την πρώτη.Ή ανθρώπινη μορφή εμφανίζει μή-κος πενήντα ένα μέτρα από την κε-φαλή μέχρι τα πόδια και εκτείνεταισε απόσταση σαράντα οκτώ μέτρααπό το ένα χέρι μέχρι το άλλο. Δενυπήρχε χαμμιά αμφιβολία για τοφύλο της μορφής αυτής, ότι ανήκεισε θηλυκό, μέχρι που οι βάνδαλοιάρχισαν το έργο της παραμορφώ-σεως. Μέχρι το 1952 διακρινότανκαι κάποια μικρή ιδέα μαλλιών. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη από τιςμορφές της Μπλύθ, Το τετράποδο(ίππος), πού βρίσκεται κοντά είναιεπίσης μεγαλύτερο από το αντίστοι-χο της πρώτης ομάδας. Φθάνει σεμήκος τα δέκα έξη μέτρα και σε ύψοςτα δέκα τρία.

Γιγάντιο πουλί μια χωματουργική μορφή κοντά στή Nazca του ΝοτίουΠερού, που το μήκος του φτάνει τα εκατό πενήντα μέτρα.

Ό γίγαντας του Σερνέ Άμπάς εί-ναι χωρίς αμφιβολία το πιο έντυπω-σιακό παράδειγμα της «διά τύρφηςτέχνης» της νότιας 'Αγγλίας άσχετααν ή μορφή αυτή θεωρηθεί ότι πα-ρίστάται το Ρωμαϊκό - ΒρεττανικόΗρακλή του τρίτου αιώνα, ή μια

πολύ αρχαιότερη θεότητα της γονι-μότητας, ανάλογη προς τον Πρίαμοτων Ελλήνων.

57

ανατολή της αγγλικής ιστορίας,στο Λευκό 'Ιππο του Ούφφινγκτον(Uffington) και σε δυο μορφές γι-γάντων. Επειδή ό λευκός ίπποςθεωρείτο πάντοτε το σταθερό σήματων Αγγλοσαξόνων ηγετών, ή ανα-παράσταση ενός τέτοιου ζώου στηνπαρυφή των λόφων του Μπέρκ-σάϊρ νομιζόταν την εποχή εκείνηότι αποτελούσε μνημείο της νίκηςτων Αγγλοσαξόνων κατά των Δα-νών.

Σήμερα όμως, υπάρχουν πιο πει-στικοί λόγοι πού συνδέουν τον'Ιππο του Ούφφινγκτον με εκείνο,πού είναι γνωστό σαν ΦρούριοΟύφφινγκτον, ένα κυκλικό χωμα-τουργικό έργο της εποχής του σι-δήρου πού βρίσκεται στο χείλοςενός γειτονικού λόφου. Ή θεωρία,ότι το έργο αυτό ανάγεται σε επο-χή προ δύο χιλιετιών, υποστηρί-ζεται από το γεγονός ότι υπάρχουννομίσματα της εποχής του σιδή-ρου (κελτικά), πού φέρουν αναπα-ραστάσεις ίππων σε άνάλογο, ρυ-θμό με αυτόν πού παριστάνεταιστο Ούφφινγκτον. 'Οσον άφορατην προσωπογραφία του γίγανταστο χωριό Σερνέ Άμπάς στο Ντόρ-σετ ό 'Αγγλος αρχαιολόγος ΣτούαρΠίγκοττ, αυθεντία στο κλάδο αυτό,πιστεύει ότι συνδεόταν με τη λα-τρεία του Ηρακλή, πού διαδόθηκεστη Βρετανία από τον αυτοκράτο-ρα Κόμμοδο κατά το δεύτερο αίώ-να. 'Ισως όμως ή παραπάνω μορφήνα απέκτησε το γεμάτο ρόζους ρό-παλο του Ηρακλή αργότερα. Όλόφος, πάνω στον όποιο είναι σχε-διασμένος ό γίγαντας βρίσκεταισε περιοχή πλούσια σε κατάλοιπατης νεολιθικής εποχής, της επο-

χής του ορείχαλκου και της επο-χής του σιδήρου. Ο δεύτερος απότους γίγαντες, ό Μακρός 'Ανθρω-πος του Ουΐλμινγκτον στο Σάσσεξσε τίποτα δεν είναι κατώτερος σεπροϊστορική εμφάνιση, αν βέβαιαπρόκειται να βγάλει κανείς συμ-περάσματα από τα πολυάριθμα μνη-μεία που βρέθηκαν στα περίχωρααν και για μερικά άπα αυτά υπάρ-χει τάση να θεωρούνται σαν με-σαιωνικής προελεύσεως. Για τoμετριασμό της σχετικής διαφωνίαςκαθόλου δεν βοήθησαν οι «ανιστο-ρητές» του δεκάτου ενάτου αιώνος,πού μετέβαλαν με πείσμα τόσο τημορφή του γίγαντα όσο και αυτόπού κρατούσε στα χέρια του.

Πότε δημιουργήθησαν οί γιγάν-τιες αυτές μορφές της Προϊστορίαςείναι δύσκολο να πούμε με βεβαιό-τητα. Ή αίτία όμως για την κατα-σκευή τους θέτει ένα ακόμα μεγα-λύτερο πρόβλημα.

Ό, Αμερικανός Πήλ Κόζοκ, πούανακάλυψε τις μορφές Νάσκα λέειότι ή περιοχή, πού βρέθηκαν αυτές,εκτείνεται σε απόσταση πενήνταχιλιομέτρων από βορρά προς νότο,και αποτελεί το μεγαλύτερο βιβλίοαστρονομίας στον κόσμο. Ή Μα-ρία Ράϊχ από τη Γερμανία, ή μεγα-τερη σήμερα αυθεντία για τα έργααυτά, κατέληξε στην άποψη μετάαπό μελέτη πού έκανε εκεί έπί σει-ρά ετών, ότι τα σχεδιαγραφήματαπού τοποθετήθηκαν πάνω στα προϋ-πάρχοντα, αποτελούσαν ουσιαστι-κά τη συσσώρευση μιας σταθεράαυξανόμενης γνώσεως της αστρο-νομίας και της χρονολογίας πούαπόκτησαν οί ίερείς αστρονόμοιτων άρχαίων χρόνων, Η ερμηνεία

αυτή όμως αδυνατεί να συμπεριλά-βει ορισμένες άλλες πλευρές όλουτου θέματος: όλα τα σχεδιαγραφή-ματα Νάσκα δεν παριστάνουν γραμ-μές που να άντιστοιχούν στον ιση-μερινό η σε μεσημβρινούς ενώ οίμορφές ζώων ειδικά παραμένουν μυ-στήριο προς το παρόν.

Οί Αμερικανοί αρχαιολόγοι ανα-ζήτησαν ένα κλειδί για να ερμη-νεύσουν τους γίγαντες του Κολο-ράντο σε ένα έργο πού έκανανπρόσφατα Ινδιάνοι Πίμα. Πρόκει-ται για μια προσωπογραφία γίγαν-τα πού λαξεύθηκε πάνω σε λόφοκοντά στο Σάκατον της Αριζόναςσαν ανάμνηση για την εξόντωσητου τέρατος πού κατέτρωγε παιδιά,Στις μυθολογίες ορισμένων νοτιο-δυτικών φυλών εμφανίζονται γί-γαντες τόσο με καλές όσο και μεκακές ιδιότητες, οι δε ινδιάνοι συν-δέουν τις μορφές αυτές με αυτέςτων χωματουργικών έργων, 'Αλλοιαρχαιολόγοι επεσήμαναν την όμοιοτητα μεταξύ των σχεδιαγραφημά-των καί των ανάγλυφων βράχωντης νοτιοδυτικής Αμερικής καιαναρωτήθηκαν κατά πόσον τα σχε-διαγραφήματα κατείχαν μαγικές ι-διότητες πού να συνδέονται με τοκυνήγι. Οί σημερινοί Ινδιάνοι, ά-νατρέχοντες στην παραδοσιακή σο-φία του λαού τους αντιμετωπίζουνμε συγκατάβαση τη βαθειά έννοιαπού αποδίδεται από τους λευκούςανθρώπους στα βραχώδη σχεδια-γραφήματα τοος. Ή ερμηνεία γιατις άναχωμάτινες μορφές στο ανα-τολικό τμήμα των Ηνωμένων Πο-λιτειών, τις ανάγει σε μορφή «το-τεμισμού», 'Οσες από αυτές χρη-σιμοποιούνται σαν αναχώματα εν-

Ό Λόφος τον «Μεγάλου Όφεως»στο Όχάϊο. Ό όφις αυτός καθώςελίσσεται κατά μήκος ενός λόφου,που βρίσκεται κοντά σε ένα ρυάκι,έχει μήκος περισσότερο από τετρα-κόσια μέτρα. 'Απεικονίζεται με ανοι-κτό το στόμα σε μια προσπάθεια νακαταπιεί ένα αυγό. Το περίγραμμασχεδιάσθηκε αρχικά με μικρούς λί-θους καί βώλους από πηλό. Κατόπινδιαμορφώθηκε το σώμα τον φιδιούμε συμπλήρωση του μεταξύ των πε-ριγραμμάτων κενού χώρου από με-γάλες ποσότητες κίτρινου πηλού,που πήραν από γειτονικό λατομείο.Στό έργο αυτό δέν υπάρχουν στοι-χεία καθορισμού ούτε της εποχήςτου, ούτε και του πολιτισμού τωνδημιουργών του.

58

ταφιασμού, φέρουν τις ακριβείς θέ-σεις για ενταφιασμό στα πιο ζω-τικά σημεία του σώματος του ζώουπού απεικονίζεται, και κυρίως τηνπεριοχή της κεφαλής της καρδίαςκαι των βουβώνων. Και ό Λευκός'Ιππος του Ουφφινγκτον θα ήτανδυνατό να ερμηνευτεί σαν είδοςτοτέμ, ή τουλάχιστον σαν φυλετι-κό σύμβολο, οί Κελτικοί λαοί πούεγκαταστάθηκαν τότε στην νότιαΑγγλία ειδικά μάλιστα οί περί-φημοι και τρομακτικοί άμαξηλά-τες, όπως ήταν οί Βέλγοι, έγνώρι-ζαν χωρίς αμφιβολία πώς να δαμά-ζουν τους ίππους.

Ή αρχαία απεικόνιση του γί-γαντα Σερνέ Άμπάς υποδηλώνειτην ύπαρξη λατρείας της γονιμό-τητας, πού υπήρχε μάλιστα πολύχρόνο πριν εισβάλουν οί Ρωμαίοιστην Βρετανία. Δεν είναι όμως δυ-νατό να διαφεύγει το γεγονός ότι

Ό γίγαντας του Σερνέ Άμπάς Ντόρσετ της Αγγλίας. Ή μορφή αυτήμήκος πενήντα πέντε μέτρα από τορόπαλο της μέχρι τα πόδια της. 'Ηεγκάρσια διατομή των αυλάκων πά-νω στην τύρφη, που αποτελούν τοπερίγραμμα της, αποκαλύπτει τρι-γωνικό σχήμα. Το βάθος αυτών ωςκαι το πλάτος στο ανώτερο σημείοείναι περίπον εξήντα έκατοστόμετρα,Για την κατασκευή της μορφής αυ-τής έπρεπε να μετακινηθούν, είκοσιτόννοι τύρφης και κρητιδικής γης.

όλες αι παραπάνω απόψεις παρα-βλέπουν το κύριο πρόβλημα. Για-τί τα έργα αυτά έγιναν σε τόσομεγάλη κλίμακα, ώστε οί παραστά-σεις τους να είναι σχεδόν αδύνατονα γίνουν αντιληπτές από ένα πα-ρατηρητή πού βρίσκεται στη γη;

Από τις τρεις μορφές πού έχουνγίνει σε λόφους στην Αγγλία, όΛευκός 'Ιππος του Ούφφινγκτονείναι ή μορφή πού βρίσκεται σε τέ-τοια θέση που να μη μπορεί κα-νείς να δει το σύνολο της από κον-τά και από το έδαφος. Στήν περί-πτωση του γίγαντα Σερνέ Άμπάςείναι τουλάχιστον δυνατό να σχη-ματίσουμε μια σχετικά ικανοποιη-τική εικόνα από μια λοφώδη θέσηπού βρίσκεται εκεί κοντά.

Από τον αέρα όμως οί μορφέςαυτές άποτελοόν πραγματικά όρο-θέσια — μέχρι σημείου μάλιστα τοΥπουργείο Αμύνης να διατάξει«συσκότιση» τους κατά την διάρ-κεια του δεύτερου παγκόσμιου πο-λέμου: μετά το 1940, πράσινο χρώ-μα, κλαδιά και λουρίδες χλόης έ-κρυβαν τίς μορφές αυτές από τουςΓερμανούς αεροπόρους.

Το ερώτημα κατά πόσο ό άνθρω-πος τοποθέτησε πάντοτε τον θρη-σκευτικό του κόσμο σε κατακόρυ-φο επίπεδο να άντικρύζει με ελπίδατους ουρανούς και με τρόμο τα βά-θη δεν είναι δυνατόν να συζητη-θεί εδώ. Διάφορες ερμηνείες όμωςόπως ή θεωρία κατά την οποία,τα τρίγωνα και τραπέζια Νάσκαπού σχηματίζουν σχήμα σταυρούαποτελούν προϊστορικό «διαστη-μικό λιμάνι» για τους θεούς-άστρο-ναύτες πού έφεραν τον πολιτισμό,δεν είναι δυνατόν να άντιμετωπι-στούν με σοβαρότητα.

Δυο υποθέσεις πού αφορούν τίςμορφές χωματουργικών έργων καιτις αναπαραστάσεις πάνω σε λό-φους, τόσο στον Παλαιό όσο καίτον Νέο Κόσμο, είναι δυνατό ναγίνουν αποδεκτές σαν γεγονότα.Πρώτον ότι ήταν αποτέλεσμα ομα-δικής προσπάθειας. Δεύτερον ότιέχρησίμευαν για εκπλήρωση απαι-τήσεων κάποιας θρησκείας. Οί α-ναπαραστάσεις πάνω σε αναχώμα-τα απαιτούσαν μετακίνηση τόσηςποσότητας χώματος, ώστε όλο τοέργο ήταν αδύνατο να συντελεστείχωρίς τη συμμετοχή μεγάλου άρι-θμού ανθρώπων. Οί κατασκευαστέςκατοικούσαν όπως είναι φανερόσε μικρές μεμονωμένες κοινότητεςόλη τη διάρκεια του έτους, αλλάσυναντιόντουσαν κατά την περίο-δο της σποράς καί του θερισμού.Μόνο κατά τη διάρκεια αυτών των

Ό Μακρός 'Ανθρωπος του Ουΐλ-μινγκτον στο Σάσσεξ. O Γίγανταςαυτός έχει ύψος εβδομήντα μέτρα,οί δε ράβδοι είναι κάπως μεγαλύτε-ροι, Οί χάνδακες πάνω στην κρητι-δική γη πού αποτελούν και το περί-γραμμα του, έχουν πλάτος περισσό-τερο από εβδομήντα, εκατοστόμετρα.Ή μορφή αυτή υπήρξε αντικείμενοπολλών υποθέσεων επί σειρά αιώ-νων, κατά καιρούς δε νόμιζαν ότιπαριστάνει τον Απόλλωνα, τον 'Ερ-μή, το Μπάλντερ, τον 'Οντίν, τοΜπεοβούλφο, τον θώρ} την Ίνδοϊ-στική θεά Βαρούνα, το Μωάμεθκαι τον Απόστολο Παύλο. Ίσωςόμως αυτό να απετέλεσε ένα είδοςχαιρετισμού του Κοινοβουλίου τωνΒενεδικτίνων στο Ούίλμινγκτον προςτους διαβάτες προσκυνητές.

δύο συναντήσεων, την άνοιξη καίτo φθινόπωρο υπήρχαν διαθέσιμα,άφθονα εργατικά χέρια για την επί-τευξη τέτοιων φιλόδοξων σχεδίων.Ακόμα και ή μεταμόρφωση ενόςσκαριφήματος υπό κλίμακα σε γι-γάντιο σχέδιο στην πάμπα Νάσκα -πιθανώς χρησιμοποιήθηκαν βαθμο-λογημένα σχοινιά — δεν θα ήτανδυνατό να επιτευχθεί χωρίς την πα-ρουσία πραγματικής στρατιάς βοη-θών. Οί θρησκευτικοί σκοποί ξε-πληρώνονταν όχι μόνον από αυτάτα ίδια τους τα έργα αλλά πιθανώςκαι από την εκτέλεση τους.

59

Ό Λευκός 'Ιππος του Ούφφινγκτον. Γενικό μήκος εκατό δέκα μέτρα. Το περίεργο σχήμα τουζώου έκανε μερικούς παρατηρητές κατά τα πιο πρόσφατα χρόνια να διατυπώσουν την υπόνοιαότι σκοπό είχε να αναπαραστήσει αλεπού ή ίσως δράκοντα η ακόμα και μεγάλο σκυλί ή καιίχθυόσαυρο.

Δεν είναι ίσως τυχαίο το γεγο-νός ότι οί σύγχρονοι καλλιτέχνεςπού είναι οπαδοί της «έδαφοτε-χνίας» καί εργάζονται στα υψίπε-δα της Νεβάδας στους αγρούς τρι-φυλιού του Ουισκόνσιν, στους αμ-μόλοφους της Σαχάρας και στα πε-δία λάβας των Μεξικανικών ηφαι-στείων σκέπτονται όχι τόσο γιατην αντοχή των έργων τους στοχρόνο όσο τις ενεργείς δημιουρ-γικές επεξεργασίες. Εκείνο πού ή-ταν ιεροτελεστία στο παρελθόν έ-χει γίνει γεγονός σήμερα. Στό Πε-ρού, το Μεξικό, την Καλιφόρνιακαί την Αριζόνα το κλίμα της ερή-μου αποτελεί εγγύηση για την αν-τοχή των έργων αυτών στο χρόνο.

Λιγώτερο ευμενής είναι ή πρόγνω-ση προκειμένου για τα δείγματατέχνης χλόης, στην νότια Αγγλίαλόγω του επηρεαζόμενου από τονΑτλαντικό 'Ωκεανό κλίματος τηςπεριοχής, Οί βροχοπτώσεις ξεπλέ-νουν την εκτεθειμένη κρητιδικήγη καί ή εύχυμη χλόη σβύνει μεταχύ ρυθμό τα σχεδιαγραφήμματα.Παρ' όλα αυτά οί γίγαντες καί ο'Ιππος του Ούφφινγκτον επιβίωσανγια αίώνες. Οί κάτοικοι της περιο-χής συνήθιζαν να «επιδιορθώνουν»τον 'Ιππο του Ούφφινγκτον κάθεεπτά χρόνια και οί γίγαντες επίσηςυποβάλλονταν σε προσπάθεια δια-διατηρήσεως. Την αναφυόμενη ανε-πιθύμητη χλόη άφαιρούσαν καί άν-

τικαταστούσαν την ξεπλυμένη απότις βροχές κρητιδική γη, πιθανόνκατά τακτά χρονικά διαστήματα,Ή συχνότητα των εργασιών αυτώνκαθορίζονταν από ιερούς αριθμούς,Σύμφωνα με μία άποψη. ή ιεροτε-λεστία της «έπιδιορθώσεως» τουΊππου του Ούφφινγκτον ήταν μία«ελαφρά τη καρδία» αναπαράστα-ση της δημιουργίας του Ίππου καισυνοδευόταν από χορούς καί αθλο-παιδιές. Ποτέ δεν θα πληροφορη-θούμε πόσοι γιγάντιοι ίπποι καιάνθρωποι χάθηκαν για τους μετα-γενέστερους από αμέλεια.

Γκεόργκ Γκέρστερ

ΓΡΑΦΤΗΤΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΕΣΣ ΤΑ

ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΝΤΑΙ'Οσοι γράφονται

συνδρομητέςνα στέλνουν ΜΟΝΟΝ

ταχυδρομικές επιταγές

60

Κατά την γνώμη του καθηγητήΔ. Ρ. Μπέϊτς του Κουήνς Κόλλετζτου Μπέλφαστ είναι ανώφελη κάθεπροσπάθεια που καταβάλλουν οίεπιστήμονες του πλανήτη μας γιανα έρθουν σ' επαφή με τους υπάρ-χοντες εξωγήινους πολιτισμούς.Ό σοφός Ιρλανδός επιστήμοναςπιστεύει ότι οί κάτοικοι των άλλωνκατοικειμένων πλανητών, είναι τό-σο εξελιγμένοι και τόσο έξυπνοιώστε δεν διακινδυνεύουν ούτε ταχρήματα του,ς, αλλά ούτε κουρά-ζουν και την φαιά ουσία τους, για ναέρθουν σ' επαφή με εμάς τους γήι-νους, πού σε σύγκριση με αυτούς εί-μαστε σ' όλα κατώτεροι. Έτσι με τηθεωρία του αυτή ό Μπέϊτς παρέχειμια ψυχρολουσία σ' όλους αυτούςπού ετοιμάζουν προγράμματα καιδιαστημικές πτήσεις για το προ-σεχές μέλλον. Απ' το 1920 οίγήινοι επιστήμονες μελετούν τρό-πους για να μπορέσουν να έρθουνσ' επαφή με κατοίκους άλλων πλα-νητών, του ήλιακού συστήματος.Ό Φρειδερίκος Γκάους, ένας απ'τους μεγαλύτερους μαθηματικούςόλων των καιρών, ήταν απ' τουςπρώτους πού γοητεύθηκαν απ' αυ-τή την ιδέα και πρότεινε να κατα-σκευάσουν μία ειδική ρυμοτομίατων δασών και των κάμπων τηςΣιβηρίας, έτσι ώστε να μπορούννα καταλάβουν oι επισκέπτες απ'το διάστημα, ότι οί γήινοι γνωρί-ζουν την γεωμετρία. 'Επίσης πρό-τεινε μια πιθανή εφεύρεση ενόςείδους «φωτεινού τηλέγραφου» με-ταξύ των πλανητών, με την βοή-θεια ειδικών κατόπτρων, τα όποιαθα έστελναν στο διάστημα τήν άν-τανάκλαση των ηλιακών άκτίνων.

Ό Γάλλος εφευρέτης ΚάρλοΚρός, θέλησε να πραγματοποιήσειαυτή την ιδέα του Γκάους και κα-τασκεύασε με έξοδα του κράτουςένα κολοσσιαίο κοίλο κάτοπτρο,του οποίου το άντανακλόμενο ηλια-κό φως θα έπεφτε στην επιφάνειατου πλανήτη 'Αρη. Το κάτοπτροαυτό σκόπευαν να το τοποθετή-σουν κάπου στον τροπικό κύκλο,'Ομως ό Κρός απέτυχε γιατί παρ'όλες τις προσπάθειες του οί σύγ-χρονοι του δεν τον πήραν στα σο-βαρά. Από τότε μέχρι σήμερα πολ-λές θεωρίες παρουσιάστηκαν καιπροσπάθειες έγιναν στον κόσμο μαςόμως καμμιά δεν πέτυχε. Τώρα όΜπαίητς με την παράξενη θεωρία

του φαίνεται να δίνει ίσως το τε-λικό χτύπημα. Πρέπει να τονίσου-με όμως ότι ή πρόοδος δεν στα-ματά παρά τις προσπάθειες των μη-δενιστών και των άρνητών της εξε-λίξεως. Ή επιστήμη δεν βασίζε-ται στην άγονη σκέψη άλλα στηνέρευνα, στην επιμονή και στηνφαντασία των ανθρώπων.

Ό καθηγητής Φρίντς Βίντεμαν,σε ένα διεθνές συνέδριο πού έγινεστην Τυρρηνία τον Μάϊο του 1974,υποστήριξε ότι θεωρητικά ό άνθρω-πος σήμερα θα πρέπει να ζει του-λάχιστον έως 300 χρόνια. Αυτή ήθαυμάσια προοπτική υποστηρίχτη-κε και από τον Δόκτορα Σλεπίκο,πού παρουσίασε στο συνέδριο τασυμπεράσματα των τελευταίων έρευνών των σχετικών με την δυναμικό-τητα του εγκεφάλου, πού έγινανστο «Κέντρο Βίντεομαν» της Τυρ-ρηνίας. Σχεδόν ταυτόχρονα μια ο-μάδα ερευνητών του αμερικάνικουΠανεπιστημίου του Μίτσιγκαν α-νακοίνωσε ότι ανακάλυψε έναν τρό-πο παρατάσεως της ανθρώπινηςζωής έως τα 200 χρόνια. Πρόκει-ται για μια φαρμακευτική ουσίαπού προκαλεί την πτώση της θερ-μοκρασίας του σώματος και μ' αυ-τόν τον τρόπο παρατείνει την ζωήκαι αναστέλλει το γήρας. Ή ου-σία αυτή δοκιμάστηκε ήδη πειρα-ματικά σε ζώα και έντομα και τααποτελέσματα της είναι πολύ εν-θαρρυντικά. Μελλοντικά τα πειρά-ματα αυτά θα έπεκταθούν καί στουςανθρώπους.

είναι σε θέση να κατασκευάσουντο «Γκρέηζερ» ή «ακτίνα γάμμαλέιζερ», ένα όπλο πού πυρπολείμε ακτίνες γάμμα, τόσο ισχυρές,ώστε να κεραυνοβολεί από μεγάληαπόσταση έναν άνθρωπο ή να ενερ-γοποιεί, μία βόμβα νετρονίων. ΌΜπάλντουιν όπως λέει πήρε τηνπληροφορία αυτή κατά την διάρ-κεια ενός συνεδρίου πού έγινε τό1974 στο Νοβοσιμπίρσκ της Σοβιε-τικής Ενώσεως από Σοβιετικούςεπιστήμονες, οί οποίοι του πρό-τειναν να συνεργαστεί μαζί τουςγια την τελειοποίηση των περί-πλοκων μαθηματικών υπολογισμώναύτού του νέου τύπου όπλου λέη-ζερ. Κατά τον Μπάλντουιν πάντο-τε, αυτό το γκρέηζερ έχει ένα κυ-λινδρίσκο μικρό όπως ή μύτη ενόςμολυβιού, πάνω στον όποιο συγ-κλίνουν λοξοειδώς οί ακτίνες λέη-ζερ πού παράγονται από μίαν σει-ρά στρογγυλών γεννητριών. Ο μι-κρός κύλινδρος αποτελείται απόένα λεπτό κεντρικό νήμα βηρύλου,εμποτισμένο από ένα άγνωστο ισό-τοπο καί περικυκλωμένου από έναλεπτό στρώμα ούρανίου 235 η πλου-τονίου 239. Το όλο σύστημα περι-τυλίγεται σε μια ουσία με βάσητο ισότοπο του υδρογόνου. Τηνστιγμή τής έκπυρσοκροτήσεως οίακτίνες λέηζερ προκαλούν τη θερ-μοπυρηνική καύση των ισοτόπωντου υδρογόνου. Παράγονται κατ'αυτόν τον τρόπο στήνουν συνέ-χεια τα νετρόνια που «έπιτίθονται»στο νήμα βηαύλου, προκαλώνταςέτσι κατά μήκος του νήματος μιατρομερή ποσότητα άκτίνων γάμμα.Και εδώ είναι ή διαφορά μεταξύμιας απλής ακτίνας λέηζερ και τουγκραίηζερ, Ή πρώτη παράγεταιαπό τα ηλεκτρόνια πού είναι γύρωαπό τον ίδιο τον πυρήνα. Προβλέ-πεται ότι στο προσεχές μέλλονένα όπλο όπως το γκραίηζερ, σί-γουρα θα φέρει επανάσταση τόσονστην επιστημονική έρευνα καί στηστρατιωτική άμυνα όσον καί στιςτηλεπικοινωνίες.

Σύμφωνα με μία πληροφορία πούανακοινώθηκε από τον ατομικόεπιστήμονα Τζώρτζ Σ. Μπάλντουιν,πού διδάσκει θεωρητική φυσικήστο Πολυτεχνικό Ίνστιτούτο, Ρέν-σελϊαρ οί σοβιετικοί επιστήμονες

61

ΑΤΛΑΝΤΙΔΑέρευνα

για τους χαμένους κόσμουςJAMES WELLARD Μετάφραση: Κώστας Δόλκας

Υπάρχει μια ακριβής περιγραφήεδώ πού βασίζεται σε κάποια χρο-νικά, του παλατιού του Μίνωα τουΚρητικού βασιλιά. Τα χρονικά ανέ-φεραν ότι ο Μίνωας είναι γόνος τουΔία πού γεννήθηκε όταν ό Δίας με-ταμφιεσμένος σε ταύρο ήρθε σ' επα-φή με την Ευρώπη και ό οποίοςπαρεκάλεσε τον Ποσειδώνα να τουστείλει έναν ταύρο από την θάλασσαγια θυσία για τον πόλεμο πού έκανεμε την Αθήνα. 'Ολα αυτά τα ζη-τήματα θα εξετασθούν αργότερα ότανθα γίνει λόγος για την πιθανή τοπο-θεσία της Άτλαντίδας,

Ό ναός του Ποσειδώνα, μαςλέει ό Πλάτων, ήταν φημισμένος για«κάποια βαρβαρική λαμπρότητα»και για το άγαλμα ενός ηνίοχου (άρ-ματηλάτη) με έξη φτερωτά άλογακαι γύρω του μια ζωοφόρο με εκατόνηρηΐδες να καβαλάνε δελφίνια.

Τα διαμερίσματα του παλατιούήταν εφοδιασμένα με λουτρά, με ζε-στό και κρύο νερό, ανοιχτά και κλει-στά, δηλαδή λουτρά για τον βασι-λιά, τους ακολούθους του, τη βασί-λισσα, τι γυναίκες του παλατιού, καιακόμα τα άλογα και τα βόδια. Τοαπέραντο συγκρότημα των βασιλι-κών κατοικιών προστατευόταν απόένα τοίχο, πού φρουρούσαν ειδικάστρατεύματα.

Πέρα από τον τοίχο του παλατιούβρισκόταν ή ωραία εξοχή με βουνά,ποτάμια, λίμνες και λειβάδια πούόλα οδηγούσαν κάτω προς την ακτή.Ή ακτή είχε αρκετά μεγάλα λιμά-νια, πού ήταν συνεχώς απασχολη-μένα με εμπορικά πλοία, πού έφτα-ναν ή έφευγαν, ξεφορτώνοντας φορ-τία και επιβάτες μέρα και νύχτα.

Ή ευημερία του νησιού και ήευτυχία των κατοίκων του ήταν απέ-ραντη και συνέχισε να είναι όσο αυ-τοί ήταν υπάκουοι στους νόμους τουθεού, έκτιμώντας την αρετή πάνω

62

από κάθε άλλο, ακόμα και τα υλικάαγαθά. Αλλά μόλις έγιναν πλεονέ-κτες και άπληστοι, άρχισαν να χά-νουν την αγάπη της αρετής και τηςσοφίας, πού ήταν το θεϊκό μέροςτου χαρακτήρα τους καί που το κλη-ρονόμησαν από τον αρχικό προγο-νό τους τον Ποσειδώνα. Δεν ήτανπια τόσο ευγενικοί ό ένας στον άλλοή τόσο δίκαιοι στις σχέσεις τουςμε ξένες δυνάμεις. Με λίγα λόγια,άρχισαν να καταπιέζουν τον δικότους λαό και να σκλαβώνουν τουςλαούς άλλων χωρών, κατακτώνταςόλη την βόρεια Αφρική ως την Αί-γυπτο και την Ευρώπη ως τηνΑθήνα.

'Ηταν σ' αυτό το στάδιο της ιστο-ρίας 9.000 χρόνια πριν από τηνεπίσκεψη του Σόλωνος στην Αίγυ-πτο περίπου το 570 π,χ, πού οιΑθηναίοι έγιναν οι σωτήρες της Ευ-ρώπης, αποκρούοντας τα μεγάλαστρατεύματα της Άτλαντίδας. Τουςαπώθησαν ως τις Στήλες του Η ρ α -κλή (Γιβραλτάρ) έλευθερώνοντας ό-λα εκείνα τα έθνη, πού κατέκτησανοι εισβολείς.

Τι θα συνέβαινε μετά από αυτήτη μεγάλη χερσαία νίκη των Αθη-ναίων κατά της Ατλαντίδας; Δενθα γίνει ποτέ γνωστό γιατί σ' αυτήτην κρίσιμη στιγμή μια σειρά σει-σμών καί πλημμύρων καταβρόχθι-σε ολόκληρο τον αθηναϊκό στρατόμέσα σε μια τρομακτική μέρα καινύχτα. Αυτός ό κατακλυσμός πούανάλογος δεν υπάρχει στην γραπτήιστορία, έκανε την Ατλαντίδα να βυ-θιστεί βαθιά στη θάλασσα καί ναεξαφανισθεί για πάντα, μαζί με τιςπόλεις τους ναούς, τα λιμάνια, ταδάση, τα βουνά καί τις πεδιάδες.Τίποτα δεν απόμεινε για να θυμί-ζει στους ανθρώπους, ότι υπήρχε κά-ποτε ένα ισχυρό κράτος πέρα απότις στήλες του Ηρακλή, καί τα μό-

να ίχνη για την ύπαρξή της μένουνοι ύφαλοι καί οι όχθες πού οι θαλασ-σοπόροι βρίσκουν σε εκείνα τα νεράτου Ατλαντικού, εκεί όπου κάποτεορθωνόταν το νησί της Ατλαντίδαςπάνω από τη θάλασσα καί πού προ-σέχουν να τα αποφεύγουν.

Αυτή είναι μια περίληψη τηςιστορίας της Ατλαντίδας, όπως πα-ρουσιάζεται σε δύο από τους διάλο-γους του Πλάτωνα, στον Τίμαιοκαί στον Κριτία. Γι' αυτό ή ερευνη-τική δουλειά, πού χρειάζεται να γί-νει για να ανακαλύψουμε αν ο χαμέ-νος κόσμος, πού περιγράφει ό έλλη-νας φιλόσοφος είναι μύθος ή πρα-γματικότητα, πρέπει να αρχίσει μετα πρόσωπα του δράματος, δηλαδήτους ανθρώπους πού αναφέρουν αυτήτην αφήγηση.

Υπάρχουν μερικά σπουδαία πρό-σωπα. Πρώτα ό Πλάτων, δηλαδή όκυριότερος μαθητής του αγαπητούδασκάλου του, του Σωκράτη. 'Ητανό Πλάτων, πού έγραψε αυτούς τουςφημισμένους διάλογους καί πού θαέλαβαν χώρα είτε στην αρχαία αγο-ρά, είτε στα περιβόλια έξω από τηνΑθήνα κατά τον θαυμαστό 5ο αιώ-

να π.Χ. Αναφέρει σε μας τα σχό-λια του εκδότη, ας πούμε, πού έκανεο ίδιος ό Σωκράτης ό όποιος επει-δή έψαχνε για την αλήθεια σε όλητη ζωή του, είναι φανερό ότι ήθελενα μάθει την πηγή αυτής της ς κατα-πληκτικής ιστορίας. Σύμφωνα μετον Πλάτωνα το σχόλιο του Σωκρά-τη ήταν το εξής. «Μήπως ή διήγη-ση του Κριτία, δεν έχει το πολύμεγάλο πλεονέκτημα να είναι γεγο-νός καί όχι φαντασία; Πώς καί πουάλλού θα βρούμε άλλο επιχείρημα,άν εγκαταλείψουμε αυτό»;

Η απάντηση του φιλόσοφου έβαλ-λε σε. αμηχανία τους μελετητές απότότε, γιατί δεν ξέρουμε τι να υποθέ-σουμε. Να το θεωρήσουμε σαν γνώ-

μη ενός πολύ έξυπνου παρατηρητήτης ζ ω ή ς , ή μήπως αυτά τα λόγιαείναι λίγο ειρωνικά, κάτι που έναςγέρος σοφός θα μπορούσε να πεισε ένα μάλλον ορμητικό νεαρό,

Αυτή ή άποψη μας οδηγεί στονχαρακτήρα του Κριτία, που μαζίμε άλλους δύο νεαρούς αριστοκράτεςτον Τίμαιο και τον Έρμοκράτη ήτανκαλεσμένοι του Σωκράτη. Ό Κρι-τίας φαίνεται πώς ήξερε και έκτι-μούσε την επιμονή του οικοδεσπότητου για την αλήθεια, γι' αυτό προ-λογίζει την αφήγηση του για τηνΑτλαντίδα με ορισμένα γεγονόταπού παρουσιάζει σαν απόδειξη, ότιδηλαδή ή ιστορία του «αν και φαί-νεται παράξενη, είναι βέβαια αλη-θινή».

Ό Σωκράτης χωρίς αμφιβολίαθα ρώτησε πώς μπορούσε να είναιβέβαιος ότι οποιαδήποτε ιστορία, ή-ταν αληθινή. «Γιατί την εγγυήθηκεποιος άλλος από τον Σόλωνα, δηλα-δή τον μεγαλύτερο νομοθέτη μας»,απήντησε ό Κριτίας και πρόσθεσε,«πώς ό ίδιος ό Σόλων την είπε στονπροπάππο μου τον Δροπίδη, πούήταν συγγενής του και πολύ αγαπη-τός φίλος». Ακόμα «ό παππούς μουείχε τα αρχικά γραπτά του Σόλω-να και αυτά τα χαρτιά βρίσκοντανακόμα στην κατοχή μου».

Και πόσο άμφισβητίσημη έγινεαυτή ή παρατήρηση. Γιατί όσοι πι-στεύουν στην Ατλαντίδα, υποστη-ρίζουν ότι δεν θα υπήρχε απολύτωςκανένας λόγος για τον Πλάτωνα ναμας δώσει αυτές τις λεπτομέρειεςγεγονότων, έκτός αν ό Κριτίας έλε-γε μια ιστορία που ήταν όπως λέει«παράξενη, αλλά βέβαια αληθινή».Με άλλα λόγια γιατί να αναφέρειέναν 'Ελληνα ήρωα όπως τον Σόλω-να, έναν προπάππου, δηλαδή τονΔροπίδη πού ήταν επίσης πολύ γνω-στός στην Αθήνα και την ύπαρξηενός πραγματικού χειρογράφου, πούβρισκόταν ακόμα στην κατοχή τουΚριτία, ένα γεγονός πού ό Πλάτωνθα μπορούσε να το επιβεβαιώσει,εφ' όσον οί δύο άντρες ήταν συγγε-νείς;

Αντίθετα, εκείνοι πού απορρί-πτουν την πραγματικότητα της Ά-τλαντίδας, και ό καθηγητής Τζόβετμεταξύ αυτών, απαντούν ότι όλεςαυτές οι λεπτομέρειες είναι απλάκαι μόνο ένα λογοτεχνικό τέχνασμαγια ν' ακονίσει την όρεξη του ανα-γνωστικού κοινού. 'Ενα τέχνασμαπού χρησιμοποιήθηκε χιλιάδες φο-ρές απ' την εποχή του Πλάτωνακαι χρησιμοποιήθηκε αποτελεσμα-τικά με την ίδια μορφή στο πασί-γνωστο μυθιστόρημα του Πιέρ Μπε-

νουά «Ή Ατλαντίδα», στο όποίοή τοποθεσία της Άτλαντίδας στομέσον της Σαχάρας αναφέρθηκεστα χαρτιά ενός νεαρού ανθυπο-λοχαγού.

Ε π ί πλέον, λένε οί δύσπιστοι,αύτός, ο ίδιος Κριτίας πού ισχυ-ρίζεται ότι έχει τ' αρχικό χειρό-γραφο του Σόλωνα πού περιέχειτις σημειώσεις του τον καιρό πούεπισκέφτηκε τους αιγυπτίους ιε-ρείς, δηλώνει σ' ένα άλλο σημείοότι πέρασε την νύχτα διερευνώνταςτην μνήμη του για λεπτομέρειεςτης ιστορίας πού ό παππούς του,ηλικίας ενενήντα χρονών, του είχεπει όταν ό ίδιος ήταν παιδί δέκαχρονών. Δεν αναφέρονται εδώ οίσημειώσεις με τις όποίες, υποθέ-τει κανείς ότι ό Κριτίας θα μπορούσε-νά φρεσκάρει την μνήμη του.

Ακόμα μια άλλη θεωρία υπο-θέτει ότι ενώ ό Σόλων άκουσε πρα-γματικά κάποια τέτοια ιστορία απ'τους αιγυπτίους, οί ιερείς ανέφε-ραν απλώς τις λαϊκές παραδόσειςκάποιας αρχαίας εισβολής, σαν ε-κείνη του μυστηριώδους θαλάσ-σιου λαού πού, γύρω στον 13ο αι-ώνα π.χ. κατέστρεψε πρώτα τονΜυκηναϊκό πολιτισμό και κατό-πιν έπετέθηκε στην Αίγυπτο κάνον-τας θαλάσσιες αποβάσεις. Μια τέ-τοια θεωρία γίνεται όλο και πιοπιστευτή αναφορικά με τις δυσχέ-ρειες πού υπήρχαν για να διατηρη-θούν εθνικά αρχεία εκείνους τουςβίαιους καιρούς, όταν ή μια δύναμηεισβολής μετά την άλλη έφτανε απ'τον βορρά καί την ανατολή στιςαστικές κοινότητες της ανατολικήςΜεσογείου. Βέβαια, ξέρουμε απόαιγυπτιακά μνημεία ότι υπήρχαντέτοιοι εισβολείς όπως ό «θαλάσ-σιος Λαός», μεταγενέστεροι πολε-μιστές, της εποχής του ορειχάλκου,πού τελικά αποκρούστηκαν, κατάτην εισβολή τους στον πολιτισμένοκόσμο, όχι απ' την Αθήνα, αλλάαπ' τον Ραμσή Γ (περίπου 1195-1164 π.Χ.). Επομένως μας βάζεισε πειρασμό να δούμε την αρχήτου μύθου της Άτλαντίδας στουςθρύλλους των ελλήνων και τωναιγυπτίων πού είχαν λόγους ναθυμούνται και να διατηρούν τηνιστορία εκείνου του άγνωστου λαούπού παρουσιάστηκε ξαφνικά απόάγνωστη κατεύθυνση με τ' άρματατου και πέρασε την θάλασσα με ταπλοία του, ένας λαός με όπλα φτια-γμένα από ένα ανώτερο μέταλλο,τον ορείχαλκο της Άτλαντίδας, ήτον σκληρό μπρούντζο πού «έλαμπεσαν φωτιά». Και τότε, σαν μιαεπιπλέον χάρη στον ξακουστό και

σεβαστό αθηναίο Σόλωνα, oi αιγύ-πτιοι ιερείς, ενώ έδειχναν στονφιλοξενούμενο τους μια στήλη στηνοποία ήταν γραμμένη με ιερογλυ-φικά ή νίκη του Ραμσή Γ κατάτου θαλάσσιου Λαού, δεν τον βεβαί-ωσαν ότι και οί έλληνες πολέμησαντους εισβολείς και σ' αυτούς πρέπεινα ανήκει ένα μερίδιο της τιμής καιδόξας για την ήττα των κατοίκωντης Άτλαντίδας,

'Αλλά ή λύση αυτού του μυστη-ρίου δεν είναι και τόσο απλή όπωςφαίνεται.

Τουλάχιστον, δεν φάνηκε έτσισ' άλλους φιλοσόφους και ιστορι-κούς του κλασσικού κόσμου. ΌΗρόδοτος δεν το αναφέρει καθό-λου, αν και άκουσε γιά ένα λαόπού ονομάζει 'Ατλαντες οί οποίοικατείχαν την ενδοχώρα της Λιβύης.Ό 'Αριστοτέλης, όπως είδαμε, απέρ-ριψε αυτή την ιστορία ως απλό μύθο.Και όμως άλλοι, εξ ίσου σοφοίάντρες οπως ό Κράντωρ, αποδέχτη-καν την αφήγηση του Πλάτωναως αυθεντική με την δικαιολογίαότι δικοί του φίλοι είχαν δει τιςστήλες πάνω στις όποίες το συμ-βάν ήταν γραμμένο με ιερογλυφι-κά. 'Απορεί κανείς αν υπήρχαν 'Ελ-ληνες εκείνη την εποχή, πού μπο-ρούσαν να διαβάσουν το πρωτό-τυπο και αν σύγχρονοι αιγύπτιοιδιερμηνείς έμοιαζαν μ' εκείνους τουςοδηγούς τουριστών σήμερα πού λέ-νε στους τουρίστες ότι θέλουν ν'ακούσουν. Ακόμη άλλοι συγγρα-φείς, περιλαμβανομένου κι ενός λίγογνωστού γεωγράφου με τ' όνομαΜάρκελλος πού έκανε μια συλλο-γή αφηγήσεων ταξειδιωτών. Στήσυλλογή ανέφερε επτά νησιά στονΑτλαντικό ωκεανό, ένα απ' τα

όποία ήταν ιερό στον Ποσειδώνα,και του οποίου οι κάτοικοι διατη-ρούσαν απ' τους προγόνους τουςτην ανάμνηση ενός εξαιρετικά με-γάλου βασιλείου πού ονομαζότανΑτλαντίς, το όποίο κυβερνούσε

όλα τ' άλλα νησιά του Ατλαντικούωκεανού.

'Οταν αρχίζουμε να εξετάζουμετα σχόλια, μεταγενέστερων και κα-λύτερα πληροφορημένων γεωγρά-φων και ιστορικών, βρίσκουμε γενι-κά κάποια απροθυμία εκ μέρουςαυτών των μελετητών να έκτεθούν.Χωρίς αμφιβολία, ό λόγος είναιότι κατά τον πρώτο αιώνα μετάΧριστόν, ό γνωστός κόσμος ήτανπολύ μεγαλύτερος απ' ό,τι ήτανστην εποχή του Πλάτωνα. Ό Α-τλαντικός ωκεανός, πού κάποτε, εθε-ωρείτο ως ακατάλληλος για τηνναυσιπλοία, έγινε προσιτός. Νέες

63

χώρες ανακαλύφτηκαν και οι αρ-χαίοι χάρτες διορθώθηκαν. Συνε-πώς, μερικοί απ' τους πιο σοφούςάντρες της εποχής τους, όπως όΠοσειδώνιος, ό δάσκαλος του Κικέ-ρωνα, ό Στράβων, ένας απ' τουςκαλύτερους γεωγράφους της κλασ-σικής εποχής, και ό Πλίνιος ό ιστο-ρικός, προσέχουν πολύ να μην είναιδογματικοί στο θέμα της Ατλαντί-δος. Ή άποψη τους ήταν ότι οίπραγματικές αποδείξεις για τηνύπαρξή της, ήταν ομολογουμένωςμηδαμινές. Και όμως, το γεγονόςότι βίαιοι γεωφυσικοί κατακλυσμοίπού έλαβαν χώρα κατά την πάροδοτων χιλιετηρίδων, και μάλιστα λά-βαιναν χώρα, ακόμα και τότε δη-μιούργησε την εντύπωση ότι ήτανδυνατό πράγματι ολόκληρα νησιάότι μπορούσαν να βυθιστούν μέσασε μία νύχτα, κάτω απ' την Θάλασσα.

Άπό το τέλος της κλασσικήςπεριόδου ως το τέλος του Μεσαίωνα,ή Ατλαντίδα φαινόταν να ξεχά-στηκε, ή να θεωρήθηκε σαν μιαουτοπία για την οποία μυστικιστέςκαι ουμανιστές σαν τον ΤόμαςΜούρ έδειχναν πολύ ενδιαφέρον. Δύομεγάλα γεγονότα στην σύγχρονηιστορία ανανέωσαν το ενδιαφέρονγι' αυτόν τον χαμένο κόσμο. ΉΑναγέννηση των Γνώσεων και ήανακάλυψη μιας νέας ηπείρου. Γιατίό Πλάτων είπε οριστικά στον Τί-μαιο ότι υπήρχε μία ήπειρος στηδυτική πλευρά του Ατλαντικού ωκε-ανού, «γιατί αυτή ή θάλασσα μέσαστα Στενά του Ηρακλή (δηλαδήτο Γιβραλτάρ) είναι μόνο λιμάνι,πού έχει στενή είσοδο, άλλα εκείνηή άλλη είναι ή πραγματική Θάλασσακαι ή γύρω ξηρά μπορεί να ονο-μαστεί πραγματικά ήπειρος». ΌΚολόμβος έφτασε σ' εκείνη τηνήπειρο το 1497. Το μεγάλο τα-ξείδι του φάνηκε ότι απέδειξε,αν όχι την πλήρη αυθεντικότητατης Ατλαντίδος του Πλάτωνα, του-λάχιστον την πιθανότητα ότι κά-ποια τέτοια έκταση ξηράς υπήρξεκάποτε και βρισκόταν, έπι πλέον,εκεί όπου είπε ότι κάποτε ήκμασε,δηλ. πέρα από τις Στήλες του'Ηρακλή.

Μελετητές της Αναγέννησης, πούήρθαν σ' επαφή πάλι με τις ελληνικέςγνώσεις της αρχαιότητας, επανε-ξέτασαν την περιγραφή του Πλά-τωνα γι' αυτόν τον χαμένο κόσμοτης Ατλαντίδος. Και πολλοί απ'αυτούς σύντομα πείστηκαν ότι όΚολόμβος την ανακάλυψε εκεί πούό έλληνας φιλόσοφος είπε ότι βρι-σκόταν. Αδιαφορώντας για τις πρα-γματικές λεπτομέρειες πού δίνει ο

64

Πλάτων και αδιαφορώντας ακόμηγια ιστορικά και γεωγραφικά γεγο-νότα, οί υποστηρικτές της αμερι-κανικής θεωρίας της Άτλαντίδαςεπινόησαν ένα σωρό επιβεβαιωτι-κές αποδείξεις για να δικαιολογή-σουν τις ιδέες τους. Και αυτό, φυ-σικά, είναι χαρακτηριστικό της αμ-φισβήτησης αυτής πού διαρκεί επί2.000 χρόνια τώρα. Μικρές καιτυχαίες ενδείξεις όπως ή ανακά-λυψη ενός τόπου πού ονομάζεταιΆστλάν στο Μεξικό παρουσιάστη-καν με έμφαση σαν «απόδειξη»Και με βάση παρόμοια περιστατικά,διακυρήχθηκαν γελοίες θεωρίες απόμελετητές του 18ου αιώνα ακόμηκαι της ολκής του Ζώρζ Μπυφόρ,του γάλλου φυσιοδίφη, και αργό-τερα του γιατρού Αλεξάντερ φόνΧούμπολτ.

Αλλά αυτές οί παλιές θεωρίεςως πριν την πιθανή τοποθεσίατης αυτοκρατορίας πού εξαφανί-στηκε κάτω απ' τα κύματα βασί-στηκαν περισσότερο πάνω στην φαν-τασία του συγγραφέα και λιγώτεροπάνω σε οποιαδήποτε απόδειξη,γεγονός που είναι ευνόητο αν λά-βουμε υπ' όψη μας την κατάστασητων γεωγραφικών και γεωλογικώνγνώσεων εκείνου του καιρού. Μά-λιστα, διάφοροι σοφοί διακύρηξαντην αγαπημένη τους θεωρία μεδιάφορα υπολείμματα πολυμάθειαςπού πήραν άπο κλασσικούς γεω-γράφους. Ιδέες όπως ότι, ή Μεσό-γειος θάλασσα σχηματίστηκε ότανό Ατλαντικός ωκεανός ξέσπασεαπ' τη δύση μέσω των Στενώντου Γιβραλτάρ και ό Ινδικός ωκε-ανός άπό ανατολικά, μέσω της Ε-ρυθράς θάλασσας και του κόλπουτου Σουέζ, Αντίθετα, ο Σουηδόςεπιστήμονας 'Ολαφ Ρούντμπεκ, έ-νας άνθρωπος τεραστίων γνώσεωνπού ανακάλυψε το λυμφατικό σύ-στημα προτίμησε να διερευνήσειτα ισλανδικά έπη του 13ου αιώνα,ψάχνοντας για ενδείξεις —κυρίωςστο Snorri's Edda και S a e u n d ' sEdda— για ν' «αποδείξει» ότι ήΑτλαντίδα βρισκόταν στην πατρί-

δα του κοντά στην Ουψάλα τηςΣουηδίας.

Ή προσέγγιση του προβλήμα-τος κατά τον 19ο αίώνα για τηνεντόπιση του ξακουστού νησιού,ήταν πιο «επιστημονική» καθώςοι πρόοδοι στην γεωγραφία καιιδιαίτερα στη γεωλογία πρόσθεσανπολλές γνώσεις για την διαμόρφω-ση της γης. Ε π ί πλέον, είχε ανα-πτυχθεί ένα λογικό σύστημα προϊ-στορίας. Οί ερευνητές της Άτλαν-τίδας δεν άργησαν να χρησιμο-ποιήσουν τις νέες γνώσεις για ναστηρίξουν νέες θεωρίες, ούτως ώστεό 19ος αιώνας και τα πρώτα χρόνιατου 20ου ήταν ή χρυσή εποχή τωνάτλαντοφίλων ή, όπως αναφέρον-ται σ' αυτούς οί συκοφάντες τους,ή εποχή των άτλαντομανών.

'Ομως ήταν αρκετά εύκολο για,τους δύσπιστους να δυσφημίσουνόλες τις απόπειρες να βρεθεί ήΑτλαντίδα με την δικαιολογία ότι

σχολαστικοί όπως ό 'Ολαφ Ρούντ-μπεκ μετέτρεψαν την περιγραφήτου Πλάτωνα σε καθαρές ανοησίες.Παρέμεινε το γεγονός ότι πολλοίσοφοί και αρκετά ισορροπημένοιπαρατηρητές διατήρησαν ανεπηρέ-αστη τη σκέψη τους όσον άφοράαυτή την αμφισβήτηση, καί μεδυσκολία, θα μπορούσε κάποιος νακατηγορήσει τον Ουίλιαμ 'ΕβαρτΓκλάντστον ότι ήταν δύστροποςάνθρωπος, όταν υπέδειξε ότι θαήταν μια χρήσιμη εξάσκηση καιγια τους μελετητές και για την ωκε-ανογραφία ό εξοπλισμός ένός εξε-ρευνητικού πλοίου πού θα μελε-τούσε αυτό το πρόβλημα.

Αυτό το πρόβλημα λοιπόν μελε-τήθηκε σοβαρά και εξακολουθείν' απασχολεί διάφορους εμπειρο-γνώμονες, ιστορικούς, αρχαιολό-γους, γεωλόγους, ωκεανογράφους,ήφαιστιολόγους και κλασσικούς με-λετητές. Απέχει πολύ άπο το ν'απορριφθεί ως «ευγενές ψέμμα».Αντίθετα, αρχίζει να γίνεται απο-

δεκτό σαν το σκιερό περίγραμμαενός των πιο θεαματικών συμβάντωντης ιστορίας, Αυτός είναι ό λόγοςπου ή έρευνα για την Ατλαντίδααποτελεί ένα τόσο γοητευτικό κε-φάλαιο στα χρονικά των ανακα-λύψεων. (Συνεχίζεται)