1

ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ἀριστοτέλους Ἠθικὰ Νικομάχεια Β6, 10-16

Οἷον καὶ φοβηθῆναι καὶ θαρρῆσαι καὶ ἐπιθυμῆσαι καὶ ὀργισθῆναι καὶ ἐλεῆσαι καὶ ὅλως

ἡσθῆναι καὶ λυπηθῆναι ἔστι καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον, καὶ ἀμφότερα οὐκ εὖ· τὸ δ’ ὅτε δεῖ καὶ

ἐφ’ οἷς καὶ πρὸς οὓς καὶ οὗ ἕνεκα καὶ ὡς δεῖ, μέσον τε καὶ ἄριστον, ὅπερ ἐστὶ τῆς ἀρετῆς.

Ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τὰς πράξεις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον. Ἡ δ’ ἀρετὴ περὶ

πάθη καὶ πράξεις ἐστίν, ἐν οἷς ἡ μὲν ὑπερβολὴ ἁμαρτάνεται καὶ ψέγεται καὶ ἡ ἔλλειψις, τὸ

δὲ μέσον ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦται· ταῦτα δ’ ἄμφω τῆς ἀρετῆς. Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ

ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου.

Ἔτι τὸ μὲν ἁμαρτάνειν πολλαχῶς ἔστιν (τὸ γὰρ κακὸν τοῦ ἀπείρου, ὡς οἱ Πυθαγόρειοι

εἴκαζον, τὸ δ’ ἀγαθὸν τοῦ πεπερασμένου), τὸ δὲ κατορθοῦν μοναχῶς (διὸ καὶ τὸ μὲν ῥᾴδιον

τὸ δὲ χαλεπόν, ῥᾴδιον μὲν τὸ ἀποτυχεῖν τοῦ σκοποῦ, χαλεπὸν δὲ τὸ ἐπιτυχεῖν)· καὶ διὰ

ταῦτ’ οὖν τῆς μὲν κακίας ἡ ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἔλλειψις, τῆς δ’ ἀρετῆς ἡ μεσότης· ἐσθλοὶ μὲν

γὰρ ἁπλῶς, παντοδαπῶς δὲ κακοί. Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετὴ ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι οὖσα

τῇ πρὸς ἡμᾶς, ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ᾧ ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν. Μεσότης δὲ δύο κακιῶν, τῆς

μὲν καθ’ ὑπερβολὴν τῆς δὲ κατ’ ἔλλειψιν· καὶ ἔτι τῷ τὰς μὲν ἐλλείπειν τὰς δ’ ὑπερβάλλειν

τοῦ δέοντος ἔν τε τοῖς πάθεσι καὶ ἐν ταῖς πράξεσι, τὴν δ’ ἀρετὴν τὸ μέσον καὶ εὑρίσκειν καὶ

αἱρεῖσθαι.

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Ο.Π. Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΡΙΝΑ

ΜΑΚΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑ 04 - 03 - 2018

2

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε το απόσπασμα: «Ἡ δ’ ἀρετὴ περὶ

πάθη καὶ πράξεις ... ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν».

(Μονάδες: 10)

Β1. «Οἷον καὶ φοβηθῆναι ... στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου»: Στο συγκεκριμένο

απόσπασμα ο Αριστοτέλης ορίζει την ηθική αρετή ως μια μορφή μεσότητας. Να αναφέρετε

με ποιο συλλογισμό οδηγήθηκε στο συμπέρασμα αυτό και με ποια κριτήρια

προσδιορίζεται, κατά τον φιλόσοφο, η μεσότητα στην ανθρώπινη συμπεριφορά.

(Μονάδες: 10)

Β2. Αφού βρείτε και σχολιάσετε τα δύο σημεία του κειμένου στα οποία ο Αριστοτέλης κάνει

«επίκληση στην αυθεντία», στη συνέχεια να εξηγήσετε πώς αξιοποιούνται από τον

φιλόσοφο, για να καταλήξει στο συμπέρασμα «καὶ διὰ ταῦτ’ οὖν τῆς μὲν κακίας ἡ

ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἔλλειψις, τῆς δ’ ἀρετῆς ἡ μεσότης». (Μονάδες: 10)

Β3. Στο πρωτότυπο κείμενο ο Αριστοτέλης καταλήγοντας για την αρετή υποστηρίζει: «ἡ

ἀρετή ἐστι ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς ἡμᾶς, ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ᾧ ἂν

ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν». Λαμβάνοντας υπόψη το μεταφρασμένο απόσπασμα που

ακολουθεί, να αναφερθείτε στην έννοια και στη λειτουργία του «λόγου» όπως

παρουσιάζεται στα δύο αποσπάσματα. Ποιες βασικές θέσεις του φιλοσόφου πιστεύετε ότι

καταδεικνύονται με αυτή την αναφορά;

Ἀριστοτέλους Πολιτικά Α 2, 10-11 Είναι, νομίζω, φανερό γιατί ο άνθρωπος είναι πολιτικὸν ζῷον περισσότερο απ’ ό,τι οι μέλισσες ή τα άλλα αγελαία ζώα: Όπως έχουμε ήδη πει πολλές φορές, η φύση δεν κάνει τίποτα δίχως λόγο και

χωρίς αιτία. Ας προσέξουμε ύστερ’ απ’ αυτό ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που είναι

εφοδιασμένο με την ικανότητα του λόγου. Η απλή φωνή δεν εκφράζει, ως γνωστόν, παρά μόνο τη

λύπη και την ευχαρίστηση· γι' αυτό και υπάρχει σε όλα τα ζώα· η φύση τους έδωσε, πράγματι, όλη

κι όλη αυτή την ικανότητα, να αντιλαμβάνονται το δυσάρεστο και το ευχάριστο και αυτά να τα

κάνουν φανερά το ένα στο άλλο· του λόγου όμως ο προορισμός είναι να κάνει φανερό τι είναι

ωφέλιμο και τι βλαβερό και, άρα, τι είναι δίκαιο και τι άδικο αυτό είναι, πράγματι, που ξεχωρίζει

τον άνθρωπο από τα άλλα ζώα: μονάχα αυτός αντιλαμβάνεται το καλό και το κακό, το δίκαιο και

το άδικο και όλα τα άλλα παρόμοια πράγματα – και, φυσικά, η συμμετοχή σε όλα αυτά είναι που

κάνει την οικογένεια και την πόλη.

(Mονάδες: 10)

3

Β4. Να εξηγήσετε για ποιους λόγους ο Αριστοτέλης αφιέρωσε το έργο του στη μελέτη των

επιμέρους αρετών του ανθρώπου και πώς μέσω αυτών προκύπτει ότι η ηθική φιλοσοφία

είναι μέρος της πολιτικής φιλοσοφίας. (Mονάδες: 10)

Β5 α. Να βρείτε με ποιες λέξεις του πρωτότυπου κειμένου παρουσιάζουν ετυμολογική

συγγένεια οι παρακάτω (γράψτε τουλάχιστον μία): αηδία, πραξικόπημα, ψεγάδι,

συνέντευξη, σχήμα, λιπόσαρκος.

(Μονάδες: 6)

β. Να γράψετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων στην αρχαία ελληνική (στον τύπο που

βρίσκονται): φοβηθῆναι, ἧττον, ἁμαρτάνεται, ἁπλῶς. (Μονάδες: 4)

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ο Πλάτωνας αναφέρει ότι όσοι νόμοι δεν νομοθετήθηκαν για το συμφέρον όλου του κοινωνικού

συνόλου δεν είναι σωστοί και δε χαρακτηρίζουν ένα υγιές πολίτευμα.

Ταύτας δήπου φαμὲν ἡμεῖς νῦν οὔτ᾽ εἶναι πολιτείας, οὔτ᾽ ὀρθοὺς νόμους ὅσοι μὴ συμπάσης

τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ κοινοῦ ἐτέθησαν· οἳ δ᾽ ἕνεκά τινων, στασιώτας ἀλλ᾽ οὐ πολίτας

τούτους φαμέν, καὶ τὰ τούτων δίκαια ἅ φασιν εἶναι, μάτην εἰρῆσθαι. Λέγεται δὲ τοῦδ᾽

ἕνεκα ταῦθ᾽ ἡμῖν, ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ ὅτι πλούσιός ἐστίν τις, δώσομεν, οὔθ᾽

ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος, ἰσχὺν ἢ μέγεθος ἤ τι γένος· ὃς δ᾽ ἂν τοῖς τεθεῖσι

νόμοις εὐπειθέστατός τε ᾖ καὶ νικᾷ ταύτην τὴν νίκην ἐν τῇ πόλει, τούτῳ φαμὲν καὶ τὴν τῶν

τιθέντων ὑπηρεσίαν δοτέον εἶναι τὴν μεγίστην τῷ πρώτῳ, καὶ δευτέραν τῷ τὰ δεύτερα

κρατοῦντι, καὶ κατὰ λόγον οὕτω τοῖς ἐφεξῆς τὰ μετὰ ταῦθ᾽ ἕκαστα ἀποδοτέον εἶναι.

(Πλάτωνος Νόμοι, 715 b- c )

ὁ στασιώτης: οπαδός πολιτικού κόμματος, οι συνωμότες (στον πληθυντικό αριθμό)

οἱ ἐφεξῆς: οι επόμενοι

4

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Γ1. Να μεταφράσετε το κείμενο που σας δίνεται.

(Mονάδες: 20)

Γ2. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας

ζητείται:

συμπάσης: την κλητική ενικού αριθμού στο αρσενικό γένος

στασιώτας: τη γενική ενικού αριθμού

ἰσχύν: τη δοτική του ίδιου αριθμού

εὐπειθέστατος: τον θετικό βαθμό του επιρρήματος

τῷ πρώτῳ: την ίδια πτώση στο αρσενικό γένος του αντίστοιχου απόλυτου αριθμητικού

ἐτέθησαν: το ίδιο πρόσωπο στην οριστική παρατατικού της ενεργητικής φωνής

εἰρῆσθαι: το β΄ πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής παρακειμένου στην ίδια φωνή

δώσομεν: το απαρέμφατο αορίστου β΄ στην ίδια φωνή

κεκτημένος: το γ΄ ενικό πρόσωπο ευκτικής ενεστώτα

φαμέν: το β΄ ενικό πρόσωπο υποτακτικής ενεστώτα

(Mονάδες: 10)

Γ3α. Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι παρακάτω όροι και να αναφέρετε ποιον όρο

προσδιορίζουν: τῶν τοιούτων, μέγεθος, τοῖς τεθεῖσι, τὴν νίκην. (Mονάδες: 4)

Γ3β. «Ταύτας δήπου φαμὲν ἡμεῖς νῦν οὔτ᾽ εἶναι πολιτείας, οὔτ᾽ ὀρθοὺς νόμους ὅσοι μὴ

συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ κοινοῦ ἐτέθησαν»: να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο

στον ευθύ λόγο. (Mονάδες: 2)

Γ3γ. «Λέγεται δὲ τοῦδ᾽ ἕνεκα ταῦθ᾽ ἡμῖν, ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ ὅτι

πλούσιός ἐστίν τις, δώσομεν, οὔθ᾽ ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος, ἰσχὺν ἢ

μέγεθος ἤ τι γένος»: στην παραπάνω περίοδο να βρείτε τη δήλωση του αναγκαστικού

αιτίου και να αναφέρετε τον τρόπο εκφοράς του. (Mονάδες: 4)

ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ