Πρόλογος

Οι αρχαίοι πρόγονοί μας αγαπούσαν να εξετάζουν τα προβλήμα-τα του ανθρώπου, της κοινωνίας, του κόσμου. Ήταν φιλοπερίερ-γοι και ερευνητικοί από τη φύση τους. Στο βιβλίο αυτό ο αναγνώ-στης θα βρει μια επιλογή από τις σοβαρές, ιλαρές ή σατιρικές, αλ-λά πάντα ευφυείς «γνώμες» των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίεςσυνθέτουν και αποδεικνύουν τον προφανώς πολύ υψηλού επιπέ-δου ενιαίο τρόπο σκέψης τους. Επιλέξαμε ιδέες και γνώμες πουέχουν σχέση με τη ζωή και τα προβλήματά της και είναι προσιτέςστον καθένα. Για να διευκολύνουμε την κατανόησή τους, προτιμή-σαμε να αποδώσουμε σχετικά ελεύθερα τα αρχαία ρητά και γνω-μικά στη νεοελληνική, επιλέγοντας να προβάλουμε κυρίως το ου-σιαστικό τους νόημα παρά την ακριβή τους μετάφραση. Συχνάπαραθέτουμε και το πρωτότυπο αρχαίο κείμενο, ιδιαίτερα στιςπεριπτώσεις όπου αυτό έχει διατηρηθεί αυτούσιο ως τις μέρεςμας, εν είδει «ρητού», ή παρουσιάζει γλωσσικό ενδιαφέρον. Στιςπεριπτώσεις όπου η μετάφραση του πρωτότυπου ρητού είναι προ-φανής, προτιμήσαμε να παραθέσουμε μόνο το αρχαίο κείμενο.

Το βιβλίο αυτό δεν προτείνει μια άνευ όρων «κατάδυση» στο πα-ρελθόν. Μακριά από οποιαδήποτε ακαδημαϊκή προσέγγιση, αλλάκαι από κάθε διάθεση αρχαιοπληξίας, καταγράφει μερικά από ταπιο αξιοθαύμαστα και ελκυστικά δημιουργήματα της σκέψης τωναρχαίων προγόνων μας. Σκοπός αυτής της καταγραφής δεν εί-ναι να αποδείξει την, αναμφισβήτητη ούτως ή άλλως, αξία της αρ-χαίας ελληνικής σκέψης, η οποία εξάλλου δεν έχει καθόλου ανά-γκη τη δική μας αποδοχή, καθώς έχει διαπεράσει με επιτυχία τοαμείλικτο φίλτρο του χρόνου και έχει φτάσει αλώβητη μέχρι τις μέρεςμας, ασκώντας διαχρονική γοητεία σε όλα τα μήκη και τα πλάτη τηςγης.

7

Το βιβλίο αυτό είναι μια πρόταση για το παρόν. Παραθέτει «λό-για σοφών ανδρών», συχνά αντικρουόμενα μεταξύ τους, γιανα δείξει το εύρος και τη διαχρονικότητα της αρχαίας ελληνικήςσκέψης. Είναι τεράστια η ευχαρίστηση που θα αντλήσει κανείςδιαβάζοντας πώς οι πρόγονοί μας κατάφεραν, με μαστοριά αξιο-θαύμαστη, να συμπυκνώσουν σε μία ή δύο προτάσεις ολόκληρες κο-σμοθεωρίες. Και είναι μεγάλη η ανακούφιση που θα νιώσει οαναγνώστης όταν θα διαπιστώσει ότι οι δικές του, σημερινές,σκέψεις και αντιλήψεις, οι δικοί του προβληματισμοί, έχουν ήδηδιατυπωθεί χιλιάδες χρόνια πριν από τους αρχαίους Έλληνεςτου πνεύματος, με ζηλευτή οικονομία λόγου.

Το βιβλίο αυτό φιλοδοξεί να «ανοίξει» δρόμους για το μέλλον.Μπορούμε να συμφωνήσουμε με τους λόγιους της αρχαίας Ελλά-δας, μπορούμε και να διαφωνήσουμε μαζί τους, καθώς τα λόγιατους σκοπό είχαν να εκφράσουν τις αντιλήψεις της δικής τουςεποχής. Οφείλουμε όμως σε κάθε περίπτωση να τους «ακούσουμε»,όπως θα ακούγαμε τις συμβουλές των γονιών μας, του παππού και τηςγιαγιάς μας, ανεξάρτητα από το αν θα ακολουθήσουμε τις προτροπέςτους ή όχι.

Τα επιτεύγματα της τεχνολογίας μπορεί κανείς να τα χρησιμο-ποιεί χωρίς απαραίτητα να έχει προηγουμένως εμβαθύνει στιςδιαδρομές που οδήγησαν στη δημιουργία τους. Μπορούμε, γιαπαράδειγμα, να χρησιμοποιήσουμε τον υπολογιστή μας χωρίς ναγνωρίζουμε πού βασίζεται η λειτουργία του. Αντίθετα, στις αν-θρωπιστικές επιστήμες, τη φιλοσοφία, την ιστορία, την κοινωνιο-λογία κ.λπ., απαιτείται να ξεκινήσουμε κυριολεκτικά από το μηδένκαι να προσπαθήσουμε να κατακτήσουμε μόνοι μας τη γνώση καιτη σκέψη που προηγήθηκε, πριν καταφέρουμε να διατυπώσουμεκαι να υποστηρίξουμε τις δικές μας θεωρίες. Σ’ αυτή μας τη μονα-χική περιήγηση στους λαβύρινθους της διανόησης, τα λόγια των αρ-

Πρόλογος

8

χαίων Ελλήνων, ο ιδιοφυής τρόπος που σκέπτονταν και που επεξεργά-ζονταν τα πράγματα, μπορούν να γίνουν σωτήριοι «σηματοδότες»στους δαιδάλους της δικής μας πορείας προς τη γνώση και την αυτο-γνωσία.

Μόνο κέρδος μπορούμε να αποκομίσουμε από τη «συμπυκνω-μένη» σοφία των προγόνων μας. Και, στους «ενδιαφέροντες» και-ρούς που μας έλαχε να ζήσουμε, ίσως οι συμβουλές των αρχαίωνΕλλήνων αποδειχθούν πιο χρήσιμες, και κρίσιμες, από ποτέ.

Νίκος Δραμουντάνης

Πρόλογος

9

Περιεχόμενα

Αγάπη – Έρωτας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Αδιαφορία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Αδράνεια – Τεμπελιά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Αίτιο – Αποτέλεσμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Αλήθεια – Ψέμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Αλκοόλ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Αλλαγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Ανάγκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Ανθρώπινες σχέσεις – Συναναστροφές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Άνθρωπος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Ανοχή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Αντιθέσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

Άντρας – Γυναίκα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Ανωτερότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Αξία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Απογοήτευση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

Απολαύσεις – Ηδονές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

Αρετή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Βιασύνη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

Βλακεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Βοήθεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Γάμος – Οικογένεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

Γέλιο – Χιούμορ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Γονείς – Παιδιά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Δημοκρατία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

11

Δίκαιο – Άδικο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Δράση – Πράξη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

Εγκαρτέρηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

Εγκράτεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

Εγώ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

Ειρήνη – Πόλεμος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

Εκδίκηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

Ελευθερία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

Ελληνισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

Ελπίδα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

Εμπειρία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

Εμπόδια – Δυσκολίες. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

Εμφάνιση – Ομορφιά – Σώμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

Έπαινος – Κολακεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

Εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

Ευγένεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

Ευγνωμοσύνη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

Ευτυχία – Δυστυχία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Εχθροί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

Ζωή – Θάνατος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Θάρρος – Δειλία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

Θέληση – Δύναμη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

Θεός – Θρησκεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

Θυμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

Ισχυρογνωμοσύνη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Καλό – Κακό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

Περιεχόμενα

12

Καλοσύνη – Κακία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

Καταγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

Καχυποψία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

Κέρδος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

Κόσμος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

Λάθη – Σφάλματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

Λύπη – Πόνος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

Ματαιοδοξία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

Ματαιοπονία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

Ματαιότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

Μέλλον. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

Μέσα – Δυνατότητες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

Μέτρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

Μόρφωση – Εκπαίδευση – Αγωγή. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

Μυστικά. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

Νεότητα – Γηρατειά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

Νίκη – Ήττα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

Νους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

Ντροπή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

Ομιλία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

Πατριωτισμός. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

Πειθώ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

Πλεονεξία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

Πλούτος – Φτώχια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

Πολιτική – Εξουσία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

Πονηριά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

Περιεχόμενα

13

Προνοητικότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

Προσπάθεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

Σιωπή. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173

Σκέψη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

Σκληρότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

Σοφία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

Συκοφαντία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

Συμβίωση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

Σύνεση – Σωφροσύνη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

Συνήθεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

Σχεδιασμός. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

Σχετικότητα – Υποκειμενικότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Τάξη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182

Τέλος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182

Τέχνη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

Τύχη – Πεπρωμένο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

Υγεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

Υπερβολές. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

Υποτέλεια. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

Φήμη – Δόξα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

Φθόνος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

Φιλία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

Φιλοδοξία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

Φιλοσοφία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

Φόβος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

Φύση – Περιβάλλον . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

Περιεχόμενα

14

Χαρακτήρας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

Χρέη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

Χρόνος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

Ψυχή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

Βιογραφίες. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

Βιβλιογραφία – Πηγές. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

Ευρετήριο ονομάτων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325

Περιεχόμενα

15

� √ûÙÔÈ Û˘Ó¤¯ıÂÈÓ, àÏÏa Û˘ÌÊÈÏÂÖÓ öÊ˘Ó.

Δεν γεννήθηκα για να μισώ, αλλά για να αγαπώ.

Σοφοκλής, Αντιγόνη

� ò∂Úˆ˜ àӛηÙ ̿¯·Ó, ò∂Úˆ˜, n˜ âÓ ÎÙ‹Ì·ÛÈ ›ÙÂȘ, n˜ âÓ̷Ϸη֘ ·ÚÂÈ·Ö˜ Ó¿ÓȉԘ âÓÓ˘¯Â‡ÂȘ.

Έρωτα, ανίκητε στη μάχη, έρωτα, που παντού κυριαρχείς, εσύπου ξενυχτάς τα κορίτσια με τα τρυφερά μάγουλα.

Σοφοκλής, Αντιγόνη

� Το πιο όμορφο είναι αυτό που ο καθένας αγαπά.

Σαπφώ

� Όταν η φυσική ομορφιά στολίζει έναν ωραίο χαρακτήρα,αυτός που τον πλησιάζει πιάνεται σε διπλή παγίδα.

Μένανδρος

� ò∂ÚˆÙÈ ÌbÓ ÁÔÜÓ ¬ÛÙȘ àÓÙ·Ó›ÛÙ·Ù·È ‡ÎÙ˘ ¬ˆ˜ ☠̄ ÂÖÚ·˜,Ôé ηÏᘠÊÚÔÓÂÖ. √yÙÔ˜ ÁaÚ ôÚ¯ÂÈ Î·d ıÂáÓ ¬ˆ˜ ı¤ÏÂÈ,ÎàÌÔÜ ÁÂ.

Όποιος λοιπόν αντιτάσσεται στον έρωτα και χτυπιέται μαζίτου σαν πυγμάχος δεν σκέπτεται σωστά. Γιατί εκείνος κυ-βερνάει όπως θέλει και τους θεούς, και εμένα βέβαια.

Σοφοκλής, Τραχίνιαι

17

Αγάπη – Έρωτας

� Καθένας που τον αγγίζει ο έρωτας γίνεται ποιητής, και αςήταν άμουσος πριν.

Πλάτωνας, Συμπόσιον

� Ούτε πατέρας τον γιο ούτε εραστής την ερωμένη επιτρέπε-ται να απειλεί.

Μένανδρος

� Οι ερωτευμένοι είναι περισσότερο αξιολύπητοι παρά αξιο-ζήλευτοι.

Πλάτωνας, Φαίδρος

� Ευτυχισμένοι όσοι αγαπούν όταν τους ανταποδίδεται ίση α-γάπη.

Βίωνας ο Βορυσθενίτης

� ºÂÜ, ÊÂÜ, ‚ÚÔÙÔÖ˜ öÚˆÙ˜ ó˜ ηÎeÓ Ì¤Á·.

Αχ, πόσο μεγάλο κακό για τους θνητούς είναι οι έρωτες!

Ευριπίδης, Μήδεια

� Τον έρωτα τον σταματάει η πείνα ή η έλλειψη χρημάτων.

Μένανδρος

� Είναι πολύ καλύτερος ο ψυχικός από τον σωματικό έρωτα.Ξενοφώντας

� Η φιλία (: αγάπη) είναι μια ψυχή που κατοικεί σε δύο σώματα.Αριστοτέλης

18

Αγάπη – Έρωτας

� Η επιθυμία όταν διπλασιάζεται γίνεται έρωτας. Ο έρωτας ό-ταν διπλασιάζεται γίνεται τρέλα (: μανία).

Πρόδικος

� √î ¤Ú· ÛÙ¤ÚÍ·ÓÙ˜, Ô¥‰Â ηd ¤Ú· ÌÈÛÔÜÛÈ.

Αυτοί που αγάπησαν υπερβολικά, αυτοί και μισούν υπερβολι-κά.

Παροιμία

� √éÎ öÛÙ’ âÚ·ÛÙc˜ ¬ÛÙȘ ÔéÎ ·Âd ÊÈÏÂÖ.

Αυτός που αγαπάει αγαπάει πάντοτε (: δεν σταματάει να αγα-πάει).

Ευριπίδης, Τρωάδες

� Έρωτας και ασχήμια βρίσκονται σε αιώνιο πόλεμο μεταξύτους.

Πλάτωνας, Συμπόσιον

� Ο έρωτας είναι σαν το μεθύσι. Κάνει τους ανθρώπους θερ-μούς, εύθυμους και διαχυτικούς.

Πλούταρχος

� Ο έρωτας στις δυσκολίες είναι εφευρετικότατος.

Ευριπίδης

� Αυτός που δεν δίνει αγάπη σε κανέναν δεν παίρνει αγάπηαπό κανέναν.

Δημόκριτος

19

Αγάπη – Έρωτας

� Δa ÌáÚ· ÁaÚ ¿ÓÙ’ âÛÙdÓ \∞ÊÚÔ‰›ÙË ‚ÚÔÙÔÖ˜, ηd ÙÔûÓÔÌ’çÚıᘠàÊÚÔÛ‡Ó˘ ôÚ¯ÂÈ ıÂĘ.

Όλα τα τρελά και τα ανόητα για τους ανθρώπους έχουν ως α-φετηρία την Αφροδίτη και σωστά το όνομα της θεάς αυτήςαρχίζει όπως και η λέξη αφροσύνη.

Ευριπίδης, Τρωάδες

� Δεν πρέπει να τιμωρείται όρκος που δίνεται για τον έρωτα.

Σοφοκλής

� Τίποτα δεν είναι ούτε ισάξιο ούτε σημαντικότερο από την α-γάπη.

Μένανδρος

� Δ˘ÊÏe˜ ï öÚˆ˜.Θεόκριτος

� Μην αγαπάς και μη μισείς υπέρμετρα, γιατί δεν αποκλείεται ναμισήσεις αυτόν που αγαπάς και να αγαπήσεις αυτόν που μι-σείς.

Βίας ο Πριηνεύς

� Αργόσχολος και για τους αργόσχολους είναι ο έρωτας.

Ευριπίδης, Δανάη

� Από έναν ερωτευμένο γέρο δεν υπάρχει πλάσμα πιο άθλιοεκτός από έναν άλλον γέρο, κι αυτόν ερωτευμένο.

Μένανδρος

20

Αγάπη – Έρωτας

� ΔáÓ ÔåÎÈáÓ ìÌáÓ âÌÈÌڷ̤ӈÓ, ìÌÂÖ˜ ÷ô‰ÔÌÂÓ.

Ενώ καίγονται τα σπίτια μας, εμείς τραγουδάμε.

Παροιμία

� \∂ÌÔÜ ı·ÓfiÓÙÔ˜ Á·Ö· ˘Úd ÌÂȯı‹Ùˆ.

Αφού εγώ πεθάνω, ας αναμειχθεί η γη με τη φωτιά (δηλαδή:δεν με ενδιαφέρει ό,τι κι αν γίνει).

Αγνώστου

� Η απόλαυση σταματά εκεί όπου αρχίζει η αδιαφορία.

Αρκτίνος

� √é ÊÚÔÓÙd˜ ̂ πÔÎÏ›‰Ë.

Δεν τον νοιάζει τον Ιπποκλείδη (δηλαδή: αδιαφορεί).

Ηρόδοτος

21

Αδιαφορία

� \∞ÚÁ›· Ì‹ÙËÚ ¿Û˘ ηΛ·˜.Σόλωνας

� Η δουλειά δεν είναι ντροπή· ντροπή είναι η τεμπελιά.Ησίοδος

� Η τεμπελιά κάνει λίγα τα πολλά.Μένανδρος

� Η δειλία αυξάνεται από την ηρεμία και τη ραθυμία, ενώ η αν-δρεία από τις ταλαιπωρίες και τον πόνο.

Ιπποκράτης

� Ο ύπνος την ημέρα φανερώνει ή σωματικό πρόβλημα ή τε-μπελιά ή αμορφωσιά.

Δημόκριτος

� Ο θεός δεν βοηθάει αυτούς που τεμπελιάζουν.Σοφοκλής

� Πρέπει να βοηθούμε τους άπορους, όχι να ενισχύουμε τουςάεργους.

Σόλωνας

� \∞‰‡Ó·ÙÔÓ ÙeÓ ÌˉbÓ Ú¿ÙÙÔÓÙ· Ú¿ÙÙÂÈÓ Âs.

Αυτός που δεν ασχολείται με καμία εργασία δεν είναι δυνα-τόν να ευτυχεί.

Αριστοτέλης

22

Αδράνεια – Τεμπελιά

� Η αμάθεια φέρνει θράσος και η περισυλλογή νωθρότητα.

Θουκυδίδης

� Αν έχεις κάτι δύσκολο να κάνεις, ανάθεσέ το σε έναν τεμπέ-λη. Θα βρει έναν εύκολο τρόπο να το κάνει.

Σωκράτης

� Αυτός που αναπαύεται [διαρκώς] για τίποτα δεν είναι άξιος,όχι περισσότερο από αυτόν που δεν υπάρχει στη ζωή.

Πλάτωνας

� Ο έρωτας είναι των αργόσχολων ασχολία.

Διογένης ο Κυνικός

� Κανένας δεν είναι ένδοξος αν είναι τεμπέλης, αλλά οι κόποιγεννούν τη δόξα.

Ευριπίδης

� Μην τεμπελιάζεις, ακόμα και πλούσιος αν είσαι.

Πιττακόςο Μυτιληναίος

� \∞ÚÁe˜ ÁaÚ Ôé‰Âd˜ ıÂÔf˜ ö¯ˆÓ àÓa ÛÙfiÌ· ‚›ÔÓ ‰‡Ó·ÈÙ’ iÓ͢ÏϤÁÂÈÓ ôÓ¢ fiÓÔ˘.

Κανένας οκνηρός (: μη εργαζόμενος), όσο κι αν έχει στο στό-μα του τους θεούς και τους θερμοπαρακαλάει, δεν θα μπο-ρούσε χωρίς μόχθο να μαζέψει (: να κερδίσει) τα απαραίτηταγια τη ζωή.

Ευριπίδης, Ηλέκτρα

23

Αδράνεια – Τεμπελιά

� ^∂Óe˜ ηÎÔÜ Ì‡ÚÈ· ≤ÔÓÙ·È.Σοφοκλής

� ò∞Ó¢ ·åÙ›Ô˘ Ôé‰¤Ó âÛÙÈÓ.Αριστοτέλης

� ¶Úe˜ ΤÓÙÚ· Ìc Ï¿ÎÙÈ˙Â, Ìc ·›Û·˜ ÌÔÁ÷ɘ.

Μην κλοτσάς καρφιά κι αγκάθια για να μην πληγωθείς και πο-νέσεις με τα χτυπήματα.

Αισχύλος, Αγαμέμνων

� ò∞ÍÈ· ‰Ú¿Û·˜, ôÍÈ· ¿Û¯ˆÓ.

Ανάλογη και ισάξια η πράξη με το πάθημα.

Αισχύλος, Αγαμέμνων

� Όπου κανείς πονάει, εκεί φέρνει και το χέρι του.

Παροιμία

� Όλες οι ανθρώπινες πράξεις έχουν ως αίτιο ένα από τα εξήςεπτά: τύχη, φύση, παρόρμηση, συνήθεια, λογική, πάθος, πόθο.

Αριστοτέλης

� Αν θέλεις να σου λένε καλά λόγια, μάθε πρώτα να λες καλά λό-για και, αφού μάθεις να λες καλά λόγια, να κάνεις καλές πρά-ξεις, και τότε θα ακούς καλά λόγια για σένα.

Επίκτητος

24

Αίτιο – Αποτέλεσμα

� §ÈÌe˜ ÎfiÚÔÓ âÔ›ËÛÂ, ο̷ÙÔ˜ àÓ¿·˘ÛÈÓ.

Η πείνα δημιούργησε τη χόρταση, η κούραση την ανάπαυση.

Ηράκλειτος

� ¶ÚÔÛ‰fiη ‰b ‰ÚáÓ Î·ÎᘠηÎfiÓ ÙÈ Ú¿ÍÂÈÓ.

Αν συμπεριφέρεσαι άσχημα και κάνεις κακό σε κάποιον, τό-τε να περιμένεις ότι κι εσύ θα εισπράξεις κάποιο κακό.

Ευριπίδης, Ηρακλής

� Όπου από την αιτία απουσιάζει η λογική, από εκεί αρχίζει η α-πορία.

Πλούταρχος

� √é‰bÓ àÙ¤ÎÌ·ÚÙÔÓ, Ôé‰bÓ Ù˘ÊÏfiÓ.

Τίποτα δεν είναι χωρίς αιτία, τίποτα δεν είναι χωρίς εξήγηση.

Πλούταρχος

� Τίποτα δεν γίνεται από το τίποτα, και τίποτα δεν καταστρέφε-ται ώστε να γίνει τίποτα.

Δημόκριτος

� Άραγε το καλό είναι καλό επειδή αρέσει στους θεούς ή αρέ-σει στους θεούς επειδή είναι καλό;

Πλάτωνας

� Δεν πρέπει να ερευνούμε τα γεγονότα ξεκινώντας από τις αι-τίες, αλλά τις αιτίες ξεκινώντας από τα γεγονότα.

Μύσων ο Χηνεύς

25

Αίτιο – Αποτέλεσμα

� º›ÏÔ˜ ÌbÓ ¶Ï¿ÙˆÓ, Ê›ÏÙ·ÙË ‰b àÏ‹ıÂÈ·.Αντιφάνης

� Οι πολλοί δεν κουράζονται να βρουν την αλήθεια, αλλά κατα-φεύγουν στις έτοιμες ερμηνείες που έχουν διατυπώσει άλλοι.

Θουκυδίδης

� \∂Ó ÔúÓ̌ˆ àÏ‹ıÂÈ·.Η αλήθεια βρίσκεται στο κρασί.

Αλκαίος

� ∞éÙÔÜ ÁaÚ Î·d ̂ ƒfi‰Ô˜ ηd ‹‰ËÌ·.Αίσωπος

� Αυτά που λέω μοιάζουν με αλήθεια, χωρίς όμως να είναι. Υ-ποκειμενικές δοξασίες είναι όσα λέγονται.

Ξενοφάνης

� Ωραίο πράγμα είναι η αλήθεια και κάτι σταθερό, φαίνεται ό-μως ότι δεν είναι εύκολο να πείθει κανείς τους άλλους γι’ αυτήν.

Πλάτωνας, Νόμοι

� Στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε τίποτα, γιατί η αλήθεια εί-ναι κρυμμένη στο βάθος των πραγμάτων.

Δημόκριτος

� Τα λόγια που φανερώνουν μια αλήθεια είναι απλά.

Ευριπίδης

26

Αλήθεια – Ψέμα

� \∞Âd ÁaÚ ≥‚Ë ÙÔÖ˜ Á¤ÚÔ˘ÛÈÓ ÂéÌ·ıÂÖÓ.

Πάντα υπάρχει νεανική ορμή στους γέροντες να μάθουν τηναλήθεια.

Αισχύλος, Αγαμέμνων

� °ÏáÛÛ· Ï·Óı¿ÓÔ˘Û· Ùa àÏËıÉ Ï¤ÁÂÈ.Μένανδρος

� Ο χρόνος φέρνει την αλήθεια στο φως.Μένανδρος

� Δεν δίνουν καρπό τα ψεύτικα λόγια.Σοφοκλής

� Όταν κρύβεις την αλήθεια, είναι σαν να θάβεις χρυσάφι.

Πυθαγόρας

� Τα φαινόμενα νικούν ακόμη και την αλήθεια.

Σιμωνίδης ο Κείος

� Κανένα ψέμα δεν αντέχει στον χρόνο.

Σοφοκλής

� Η αλήθεια έρχεται μερικές φορές στο φως χωρίς να κοπιά-ζουμε να τη βρούμε.

Μένανδρος

� Καλύτερα να λέγεται ένα ωφέλιμο ψέμα παρά μια βλαβερήαλήθεια.

Μένανδρος

27

Αλήθεια – Ψέμα

� \∞e ·ÏÈÎÔ˜ ̤¯ÚÈ ̄ ÂÈϤˆÓ ÔÏÏa ¤ÏÂÈ.

Από το ποτήρι μέχρι τα χείλη πολλά γίνονται.

Παροιμία

� Είναι ντροπή ο μεθυσμένος να βρίσκεται πλάι σε νηφάλιους

και ο νηφάλιος πλάι σε μεθυσμένους.Θέογνις

� Να μεθάς δεν είναι ποτέ σωστό, παρά μόνο στις γιορτές.

Πλάτωνας

� [Ο Σόλωνας, όταν ρωτήθηκε από τον Περίανδρο, ενώ πίνα-

νε μαζί και αυτός δεν μιλούσε, αν σιωπά επειδή δεν έχει τίπο-

τα να πει ή επειδή είναι ανόητος, απάντησε:] «Κανένας ανόη-

τος δεν μπορεί να μείνει σιωπηλός σε ένα συμπόσιο».

Σόλωνας

� l√˜ ‰’ iÓ ÌÂı˘ÛıÂd˜ Á’ âÓ ‰fiÌÔȘ Ì›Ó÷Ë, ÛÔÊfi˜.

Συνετός είναι εκείνος που, όταν μεθύσει, δεν βγαίνει στους

δρόμους, αλλά μένει στο σπίτι του.Ευριπίδης, Κύκλωψ

� \∂Ó ÔúÓ̌ˆ àÏ‹ıÂÈ·.

Η αλήθεια βρίσκεται στο κρασί.Αλκαίος

28

Αλκοόλ

� ∫àÎÂÖÓfi Ê·ÛÈÓ ·éÙfiÓ, ó˜ âÁg Îχˆ,ÙcÓ ·˘Û›Ï˘ÔÓ ôÌÂÏÔÓ ‰ÔÜÓ·È ‚ÚÔÙÔÖ˜.√úÓÔ˘ ÁaÚ ÌËΤْ ùÓÙÔ˜ ÔéÎ öÛÙÈÓ ∫‡ÚȘÔ鉒 ôÏÏÔ ÙÂÚÓeÓ Ôé‰bÓ àÓıÚÒÔȘ öÙÈ.

Όπως έχω ακουστά, λένε πως αυτός (: ο Διόνυσος) και εκεί-

νο χάρισε στους ανθρώπους, δηλαδή το αμπέλι, που απομα-

κρύνει τις λύπες. Γιατί, όταν δεν υπάρχει πλέον κρασί, ούτε έ-

ρωτας υπάρχει κι ούτε τίποτε άλλο ευχάριστο στους ανθρώ-

πους.Ευριπίδης, Βάκχαι

29

Αλκοόλ

� Δa ¿ÓÙ· ®ÂÖ Î·d Ôé‰bÓ Ì¤ÓÂÈ.Ηράκλειτος

� Δεν μπορείς να μπεις δυο φορές στο ίδιο ποτάμι.

Ηράκλειτος

� Η φύση δεν γνωρίζει εξαφάνιση παρά μόνο μεταμόρφωση.

Αναξαγόρας

� Στην αλλαγή βρίσκουν ανάπαυση τα πράγματα.

Ηράκλειτος

� Ο κόσμος είναι μια [διαρκής] αλλαγή, η ζωή είναι αποκύημα

της φαντασίας.Δημόκριτος

� Οι πολύ δύσκολες καταστάσεις φέρνουν και μεγάλες αλλαγές.

Ευριπίδης

30

Αλλαγή

� \∞Ó¿ÁÎ÷Ë ‰’ Ôé¯d ‰˘ÛÌ·¯ËÙ¤ÔÓ.

Με την ανάγκη δεν πρέπει να μάχεται κανείς.

Σοφοκλής, Αντιγόνη

� Όπου υπάρχει ανάγκη πρακτικής βοήθειας, ολότελα ανώφε-

λη είναι εκείνη που περιορίζεται στα λόγια.Αίσωπος

� \∞Ó¿Áη ηd ıÂÔd ›ıÔÓÙ·È.Σιμωνίδης ο Κείος

� ¢ÂÖ ‰b ̄ ÚËÌ¿ÙˆÓ, t ôÓ‰Ú˜ \∞ıËÓ·ÖÔÈ.

Υπάρχει ανάγκη χρημάτων, Αθηναίοι.Δημοσθένης

� º›ÏÔ˜ ηd ¥Ô˜ âÓ àÓ¿ÁÎ÷Ë ‰ÔÎÈÌ¿˙ÔÓÙ·È.Αίσωπος

� ∫·ÎeÓ àÓ¿ÁÎË, àÏÏ’ Ôé‰ÂÌ›· àÓ¿ÁÎË ̇ ÉÓ ÌÂÙa àÓ¿Á΢.

Είναι κακό να υπάρχει ανάγκη, αλλά δεν είναι αναγκαίο να ζού-

με με την ανάγκη.Επίκουρος

� Η ντροπή δεν ταιριάζει σε όποιον έχει ανάγκη.

Όμηρος

31

Ανάγκη

� ¶Ï›ÛÙˆÓ ê„¿ÌÂÓÔ˜ ÏfiÁˆÓ ÎÚÂÖÛÛÔÓ Ôé‰bÓ \∞Ó¿Áη˜ Ëy-ÚÔÓ.

Ασχολήθηκα με πάρα πολλά ζητήματα, μα δεν βρήκα τίποτεπιο δυνατό από την Ανάγκη.

Ευριπίδης, Άλκηστις

� \πÛ¯˘ÚfiÙ·ÙÔÓ àÓ¿ÁÎËØ ÎÚ·ÙÂÖ ÁaÚ ¿ÓÙˆÓ.

Θαλής ο Μιλήσιος

� Δεν υπάρχει νόμος που να υπερισχύει της ανάγκης.

Μένανδρος

� Η δύναμη της ανάγκης είναι ακαταμάχητη.

Αισχύλος

� ò∞Ó¢ ÙáÓ àÓ·Áη›ˆÓ à‰‡Ó·ÙÔÓ Î·d ̇ ÉÓ Î·d Âs ̇ ÉÓ.

Αριστοτέλης

32

Ανάγκη