Χρύσα Αρβανίτη

Νευρολόγος

B’ Νευρολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Νοσοκομείο ATTIKON

Με τη συνείδηση το άτομο έχει κάθε στιγμή

επίγνωση της ύπαρξής του, αλλά και του

περιβάλλοντος (του έξω κόσμου) με τις

δυνατότητες που του δίνουν οι αισθητικοί και

αισθητηριακοί μηχανισμοί.

Tο επίπεδο της συνείδησης είναι ανατομικά

τοποθετημένο στο ανώτερο μέρος του

εγκεφαλικού στελέχους και στο διεγκέφαλο

(θάλαμο και υποθάλαμο)

Tο περιεχόμενο της συνείδησης είναι

τοποθετημένο στα εγκεφαλικά ημισφαίρια

Η συνείδηση εξαρτάται

Aπο τους μηχανισμούς της εγρήγορσης που

ξεκινούν στο ανώτερο εγκεφαλικό στέλεχος και το

διεγκέφαλο και από ένα σχετικά ακέραιο

εγκεφαλικό φλοιό

Αν και μπορεί να υπάρξει εγρήγορση χωρίς

περιεχόμενο της συνείδησης, εντούτοις δεν μπορεί

να υπάρξει περιεχόμενο συνείδησης χωρίς

εγρήγορση.

Η εγρήγορση αποτελεί

πρωτόγονη λειτουργία του

εγκεφαλικού στελέχους

που συγχρονίζεται από το

σύστημα του ανιόντος

ενεργοποιού δικτυωτού

σχηματισμού, στον οποίο

διοχετεύονται τα

ερεθίσματα από τους

αισθητικούς αποδέκτες

μέσω των αισθητικών

προσαγωγών οδών.

Ο δικτυωτός

σχηματισμός αποτελεί

δίκτυο πυρήνων και

ινών στη γέφυρα και

τον μεσεγκέφαλο μέχρι

και τον υποθάλαμο και

θάλαμο, όπου μέσω

θαλαμικών πυρήνων

ακτινοβολεί διάχυτα

στον εγκεφαλικό φλοιό.

Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings

Figure 13.21c

Υπνηλία: Ληθαργική κατάσταση με εύκολη αφύπνιση

και άνοιγμα ματιών σε παραγγέλματα. Ο ασθενής όταν

ξυπνήσει δίνει σωστές απαντήσεις με λόγο.

Σύγχυση: Ο ασθενής έχει συγκεχυμένη αντίληψη για το

τι συμβαίνει γύρω του με αδυναμία διατήρησης λογικής

ροής, σκέψης και ενέργειας. Υπάρχει διαταραχή

προσανατολισμού και προσοχής. Συνήθως οφείλεται σε

μεταβολικά- τοξικά αίτια.

Παραλήρημα: Συγχυτική κατάσταση με υπερδιέγερση

του συμπαθητικού (ταχυκαρδία, εφίδρωση), με

υπερκινητικότητα ή και ψευδαισθήσεις (συνήθως

οπτικές) και με κατάργηση του προσανατολισμού.

Παρατηρείται σε οργανικά ψυχοσύνδρομα.

Θόλωση της συνείδησης (stupor): Ληθαργική

κατάσταση με ατελή και παροδική αφύπνιση σε αλγεινά

ερεθίσματα. Ατελής αντίδραση σε παραγγέλματα, ενώ οι

αντιδράσεις απόσυρσης είναι σχετικά οργανωμένες

(οξείες εγκεφαλοπάθειες μεταβολικής – τοξικής –

λοιμώδους αιτίας ή ΚΕΚ).

Ελαφρύ κώμα : Ο ασθενής δεν αφυπνίζεται από

ερεθίσματα, οι κινητικές αντιδράσεις απόσυρσης είναι

σχετικά αποδιοργανωμένες. Προστάδιο του κώματος και

ένδειξη βαριάς εγκεφαλικής βλάβης.

Πλήρης απώλεια συνείδησης και απουσία

αντίδρασης και στα πιο αλγεινά ερεθίσματα.

Οι λειτουργίες του ΑΝΣ συνεχίζουν να

εξασφαλίζουν τη στοιχειώδη επιβίωση.

Σύνδρομο εγκλεισμού (locked – in syndrome)

Οφείλεται σε αμφοτερόπλευρη γεφυρική βλάβη με

καταστροφή των φλοιονωτιαίων και

φλοιοπρομηκικών οδών, κατά την οποία ο

ασθενής είναι τετραπληγικός με πλήρη αναρθρία

και φαινομενικά σε κώμα, αλλά έχει πλήρη

εγρήγορση και μπορεί να επικοινωνεί μόνο με

βλεφαρισμό ή κάθετες οφθαλμικές κινήσεις.

Vegetative

Locked-in

Φυτική κατάσταση ή άγρυπνο κώμα

Εμφανίζεται μετά από οξεία διάχυτη φλοιική βλάβη

(υποξία, ισχαιμία, τραύμα) ή αποτελεί το τελικό

στάδιο μιας διάχυτης εγκεφαλοπάθειας.

Ο ασθενής έχει αυτόματη κινητικότητα, ανοίγει τα

μάτια σε εξωτερικά ερεθίσματα, έχει αυτόματη ή

κατόπιν ερεθισμού αφύπνιση, διατηρεί κύκλο

ύπνου-εγρήγορσης, αλλά έχει τέλεια απουσία

επίγνωσης εαυτού και του περιβάλλοντος.

Ψευδοκώμα. Κατάσταση φαινομενικού κώματος

που απαντάται σε ψυχιατρικές καταστάσεις.

Ακινητική αλαλία. Ο ασθενής είναι άλαλος,

ακίνητος, φαίνεται ξύπνιος με ανέκφραστα μάτια

που προσηλώνονται σε κινούμενα αντικείμενα.

Διατηρείται κάποιος βαθμός εγρήγορσης, ενώ

εμφανίζονται πρωτόγονα αντανακλαστικά.

Βλάβη στις έσω μετωπιαίες περιοχές.

Κατάσταση ελάχιστης συνείδησης: (Minimal

Conscious State)

Πρόκειται για κατάσταση βαριάς συνειδησιακής

διαταραχής από διάχυτη φλοιική βλάβη.

Διάκριση από τη φυτική κατάσταση

Ο ασθενής μπορεί ν’ ακολουθήσει μια απλή παραγγελία

(π.χ. να κλείσει τα μάτια), ν’ απαντήσει σε απλές

ερωτήσεις κάνοντας μια ανάλογη κίνηση με ένα ναι ή ένα

όχι ή μπορεί να εκφράσει συναισθηματική συμπεριφορά

(κλάμα, χαμόγελο).

0 = Ο άρρωστος είναι

ξύπνιος και συμμετέχει σε

συζήτηση

1 = Ο άρρωστος είναι σε

κατάσταση υπνηλίας, αλλά

ξυπνά με ελαφρά ερεθίσματα

και αντιδρά με λόγο και σε

απλά παραγγέλματα. Έχει

καλές αντιδράσεις

απόσυρσης στον πόνο

(υπνηλία)

2 = Ο ασθενής δεν είναι

ξύπνιος, αλλά επίμονα

ερεθίσματα προκαλούν

ατελή και παροδική

αφύπνιση. Έχει

περιορισμένη αντίδραση

στα παραγγέλματα και δεν

αντιδρά με λόγο.

Υπάρχουν ακόμα σχετικά

οργανωμένες αντιδράσεις

απόσυρσης (θόλωση

συνείδησης)

3 = Ο ασθενής δεν ξυπνά

ακόμη και σε έντονα

αλγεινά ερεθίσματα, αλλά

συνεχίζει να κάνει

αντιδράσεις απόσυρσης

στον πόνο οι οποίες είναι

σχετικά αποδιοργανωμένες

(ελαφρύ κώμα)

4 = Απουσία αντίδρασης

και στα πιο αλγεινά

ερεθίσματα, αλλά μπορεί

να υπάρχουν

αντανακλαστικές

στερεοτυπικές αντιδράσεις,

όπως δυσκαμψία

απεγκεφαλισμού (κώμα)

Τομέας Εκτίμησης Βαθμός

Άνοιγμα Οφθαλμών (Ο)

Αυτόματο

Στην Ομιλία

Στον πόνο

Κανένα

4

3

2

1

Καλύτερη Κινητική Απάντηση (Κ)

Εκτελεί παραγγέλματα

Εντοπίζει πόνο

Φυσιολογική κάμψη (αποφυγή πόνου)

Ανώμαλη κάμψη (Αποφλοίωση)

Έκταση (Απεγκεφαλισμός)

Καμία (πλήρης χαλαρή παράλυση)

6

5

4

3

2

1

Λεκτική Απάντηση (Λ)

Προσανατολισμένη

Συγκεχυμένη ομιλία

Ακατάλληλες λέξεις

Ακατάληπτοι ήχοι

Καμία

5

4

3

2

1

Ταξινόμηση κώματος

Βαθύ, με GCS ≤ 8

Μέτριο, GCS 9 - 12

Ελαφρύ, GCS ≥ 13

GCS<7

κώμα

GCS=3 Εγκεφαλικός Θάνατος

Κώμα προκαλείται

1. Από διάχυτες

αμφοτερόπλευρες

φλοιικές βλάβες

Κώμα προκαλείται

2. Από βλάβη του

δικτυωτού σχηματισμού

στο στέλεχος

Κώμα προκαλείται

3. Από βλάβη και του

φλοιού και του στελέχους

Ετερόπλευρη ημισφαιρική βλάβη δεν οδηγεί σε κώμα,

εκτός αν προκαλεί εγκολεασμό και συμπίεση του

εγκεφαλικού στελέχους.

Αμφοτερόπλευρες θαλαμικές και υποθαλαμικές βλάβες

μπορεί να προκαλέσουν κώμα.

Σε στελεχιαίες βλάβες η εμφάνιση του κώματος

εξαρτάται από την ταχύτητα εγκατάστασης της βλάβης

και από την έκταση της βλάβης (έμφρακτα και

αιμορραγίες προκαλούν κώμα, ενώ δεν προκαλούν οι

απομυελινωτικές βλάβες).

Φάρμακα και μεταβολικές διαταραχές προκαλούν κώμα

μέσω καταστολής του φλοιού και του ανιόντος δικτυωτού

σχηματισμού.

J Neurol Neurosurg Psychiatry 2001;71(suppl I):i13–i17

Διακοπή της ενεργειακής παροχής (υποξία,

ισχαιμία, υπογλυκαιμία)

Αλλαγή της νευροφυσιολογικής απάντησης των

κυτταρικών μεμβρανών (φάρμακα, αλκοόλ, τοξικές

καταστάσεις, αναισθησία, επιληψία)

Plum and Posner 1982

◦ 500 consecutive cases of coma

101 supratentorial (44/101 ICH)

65 subtentorial lesions (40/65 brainstem

infarcts)

326 diffuse or metabolic brain dysfunction

149 drug intoxication

Οι ενδοκρανιακές δομικές αιτίες κώματος

περιλαμβάνουν:

Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια

Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις

Νεοπλάσματα

Λοιμώξεις

Οι λειτουργικές αιτίες προκαλούν διάχυτη εγκεφαλική

δυσλειτουργία και οφείλονται σε:

Ενδοκρινικές

Τοξικές

Φαρμακευτικές

Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις (διάσειση, θλάση)

Υπαραχνοειδής αιμορραγία

Υπερτασική εγκεφαλοπάθεια

Μηνιγγίτιδα

Εγκεφαλίτιδα

Μετα - επιληπτικές καταστάσεις

Ανοξική εγκεφαλοπάθεια

Υποξία και Υπερκαπνία

Μυξοίδημα

Υπερωσμωτικό και Υποωσμωτικό κώμα

Υπογλυκαιμία και Διαβητικό κώμα

Υποφυσιακή και Επινεφριδιακή ανεπάρκεια

Στερητικές διαταραχές

Νεφρική ή Ηπατική εγκεφαλοπάθεια

Σύνδρομο Reye

Σοβαρές διαταραχές ηλεκτρολυτών

Οξείες δηλητηριάσεις από

Ναρκωτικά βαρβιτουρικά

Ηρεμιστικά

Αλκοόλη

Τοξιναιμία της κύησης

Ιστορικό

Κλινική εξέταση

Νευρολογική εξέταση

1. Κώμα χωρίς εστιακά σημεία

και μηνιγγισμό (ισχαιμικής,

ανοξαιμικής, μεταβολικής,

τοξικής ή φαρμακευτικής

αιτίας)

2. Κώμα χωρίς εστιακά

νευρολογικά σημεία και με

μηνιγγισμό (υπαραχνοειδής

αιμορραγία, μηνιγγίτις)

3. Κώμα με εστιακά

νευρολογικά σημεία

(ενδοκρανιακή αιμορραγία,

έμφρακτο, όγκοι ή

αποστήματα)

Ιστορικό

ΚΕΚ Διάσειση, εγκεφαλική θλάση, εγκεφαλικό

οίδημα, ενδοκρανιακό αιμάτωμα

Παλαιά ΚΕΚ Χρόνιο υποσκληρίδιο αιμάτωμα

Αιφνίδιο κώμα Υπαραχνοειδής ή ενδοεγκεφαλική

αιμορραγία

Βαθμιαία συνειδησιακή απώλεια Όγκος,

εγκεφαλίτις, μεταβολικό κώμα

Απώλεια ούρων, σπασμοί μετακριτικό κώμα

Ψυχική νόσος απόπειρα αυτοκτονίας

Τοξικομανία Τοξικό κώμα

Επίπεδο συνείδησης GCS

Αντανακλαστικά στελέχους αντίδραση

κορών, αντανακλαστικό κερατοειδούς,

οφθαλμοαιθουσαίο

Κινητικές αντιδράσεις μυϊκός τόνος,

αυτόματες και προκλητές κινήσεις και

αντανακλαστικά

Αξιολόγηση επιπέδου συνείδησης

Σύγχυση : αδυναμία διατήρησης λογικής ροής

σκέψης και ενέργειας με υπόστρωμα τη διαταραχή

προσοχής.

Στούπορ : ατελής αφύπνιση σε πρόσταγμα ή σε

αλγεινά ερεθίσματα και ατελής ή ανύπαρκτη

αντίδραση με λόγο.

Ελαφρύ κώμα : κατάσταση στην οποία αλγεινά

ερεθίσματα δεν αφυπνίζουν τον άρρωστο.

Βαθύ κώμα : απουσία αντίδρασης και στα πιο

αλγεινά ερεθίσματα.

Περιορισμοί λόγω μη συνεργασίας του ασθενούς

Εκτίμηση κορών, αναπνοής, οφθαλμικών

κινήσεων και κινητικών αντιδράσεων

Μέγεθος, σχήμα, συμμετρία και αντίδραση των

κορών

Γενικός κανόνας: στις περισσότερες μεταβολικές

εγκεφαλοπάθειες οι κόρες είναι μικρές και το

φωτοκινητικό αντανακλαστικό διατηρείται.

Η ατροπίνη και η εγκεφαλική ανοξία προκαλούν

μυδρίαση, ενώ τα οπιοειδή προκαλούν μύση.

Ετερόπλευρη μυδρίαση εγκολεασμός

Οίδημα θηλών αυξημένη ενδοκράνια πίεση

Κόρες μικρές με καλό ΦΚΑ

μεταβολικό/τοξικό κώμα

με διεγκεφαλική διαταραχή

Κόρες μέσου μεγέθους,

ανώμαλες, χωρίς ΦΚΑ

βλάβες μεσεγκεφαλικής

καλύπτρας με προσβολή του

πυρήνα του ΙΙΙ νεύρου

Άμφω κόρες σε μέγεθος

καρφίδος με ελάχιστη

αντίδραση γεφυρική

βλάβη, ναρκωτικά

Κόρες: ◦ Ετερόπλευρη διεύρυνση κόρης, μη αντιδρώσα ή με

μικρή αντίδραση στο φως μεσεγκεφαλική βλάβη ή εγκολεασμός

◦ Μικρές αντιδρώσες κόρες (1-2.5mm) μεταβολική εγκεφαλοπάθεια

◦ Πολύ μικρές αντιδρώσες κόρες (<1mm) αμφοτερόπλευρη γεφυρική βλάβη, ναρκωτικά, βαρβιτουρικά ή βενζοδιαζεπίνες

Οφθαλμοκεφαλικό

αντανακλαστικό

Οφθαλμοαιθουσαίο

αντανακλαστικό

Στροφή της κεφαλής για τις πλάγιες κινήσεις και

κάμψη – έκταση για τις κάθετες κινήσεις.

Φυσιολογικό στο κώμα όταν κατά την κίνηση

προκαλείται στροφή των ματιών σε κατεύθυνση

αντίθετη με την προκαλούμενη κίνηση.

Σε ασθενείς με μερική ή πλήρη συνείδηση δεν

παράγεται ή είναι κατασταλμένο. (Ζητούμε από τον

ασθενή να προσηλώσει το βλέμμα σε ένα σημείο καθώς

μετακινούμε το κεφάλι παθητικά στην πλάγια και μετά στην κάθετη

θέση. Φυσιολογικά τα μάτια παραμένουν αντανακλαστικά στο

σημείο προσήλωσης. )

Εισαγωγή 50 κ. ε. ψυχρού νερού στον έξω

ακουστικό πόρο με το κεφάλι σε κάμψη 30 μοιρών

Φυσιολογική αντίδραση είναι νυσταγμός με

βραδεία τονική απόκλιση προς το πλάγιο του

διακλυσμού και επανορθωτική ταχεία νυσταγμική

φάση προς το άλλο πλάγιο.

Το οφθαλμοαιθουσαίο αντανακλαστικό για κάθετες

κινήσεις γίνεται με σύγχρονο διακλυσμό άμφω.

Ψυχρός διακλυσμός προκαλεί στροφή των ματιών

προς τα κάτω, ενώ θερμός διακλυσμός προς τα

επάνω.

Αντιδράσεις σε κωματώδη

ασθενή:

1. Απουσία βραδείας φάσης

(στελεχιαία διαταραχή)

2. Βραδεία φάση

φυσιολογική άμφω, αλλά

χωρίς ταχεία φάση (άμφω

ημισφαιρική διαταραχή)

3. Βραδεία και ταχεία φάση

φυσιολογική (ψυχογενές

κώμα)

Εξέταση τενοντίων αντανακλάσεων, μυικού τόνου,

πελματιαίων αντανακλάσεων

Αναζήτηση παρετικού άκρου

◦ Α) Ανύψωση του άνω και κάτω άκρου και στη συνέχεια

απελευθέρωση

◦ Β) Αντίδραση απόσυρσης στον πόνο

Παθολογικές στάσεις σε μορφή απεγκεφαλισμού ή αποφλοίωσης, υπερκινησίες

Οργανωμένες αντιδράσεις στον

πόνο ακέραιες φλοιικές

οδούς και ακέραιο εγκεφαλικό

στέλεχος

Συμμετρικές αντιδράσεις

απόσυρσης μεταβολικό κώμα

Ασύμμετρες κινητικές αντιδράσεις ή

απουσία κινήσεων στο ένα πλάγιο

βλάβη κινητικής ή αισθητικής

οδού στο αντίθετο πλάγιο

Ασταθείς και μεταβαλλόμενες

αντιδράσεις ψυχογενές

κώμα ή επιληπτικά φαινόμενα

Ανώμαλες κινήσεις

(πτερυγοειδής τρόμος,

μυόκλονος) μεταβολικό –

τοξικό κώμα

Χαλαρότητα των άκρων

μεταβολικό – τοξικό κώμα

Κάμψη στα άνω άκρα (αγκώνες και καρποί) και έκταση

στα κάτω άκρα

Μεταβολικό κώμα (εμφανίζεται καθώς το κώμα βαθαίνει)

Ημισφαιρική – διεγκεφαλική ανατομική βλάβη

Σε ετερόπλευρη βλάβη εντοπίζεται στο αντίθετο πλάγιο

Έκταση και πρηνισμό στα άνω άκρα και έκταση, έσω στροφή και

πελματιαία κάμψη στα κάτω άκρα

Η δυσκαμψία αυξάνει με τα ερεθίσματα πόνου και μπορεί να φτάσει

μέχρι οπισθότονο

Βλάβη μεσεγκεφάλου - άνω γέφυρας (πρωτοπαθής βλάβη,

εγκολεασμός)

Ετερόπλευρη βλάβη προκαλεί δυσκαμψία απεγκεφαλισμού στο

αντίθετο πλάγιο

Παρατηρείται και σε μεταβολικό κώμα (αμφοτερόπλευρη)

Βλάβη στη γεφυρική

καλύπτρα

Έκταση των άνω

άκρων και ελαφρά

κάμψη των κάτω

άκρων

Πάρεση ενός μέλους

Αντανακλαστικά

Μυικός τόνος

Ανύψωση του μέλους και

ακολούθως απελευθέρωση

(το παρετικό άκρο πέφτει σαν

« ξένο σώμα »)

Ετερόπλευρη διαταραχή της κόρης

Βολβοστροφή

Ασυμμετρία προσώπου

Κεφαλοστροφή

Ετερόπλευρη υπο - υπερτονία

Ασύμμετρες αντανακλάσεις

Ετερόπλευρο σημείο Babinski

Εστιακές κρίσεις

Ζωτικά σημεία και γενική εξέταση

Νευρολογική εκτίμηση και GCS

Βασικός εργαστηριακός έλεγχος (γενική αίματος, γλυκόζη, ηλεκτρολύτες, BUN, κρεατινίνη, PT, PTT, αέρια αίματος, τοξικολογικός έλεγχος)

ΗΚΓ

CT εγκεφάλου (εστιακά νευρολογικά σημεία, οίδημα οπτικής θηλής, πυρετός)

ΟΝΠ (πυρετός, λευκοκυττάρωση, μηνιγγισμός.

ΗΕΓ (status)

κ/α αίματος, ορμόνες (κορτιζόλη, θυρεοειδικές), επίπεδα φαρμάκων

MRI

Ιστορικό

Φυσική εξέταση

Εργαστηριακός έλεγχος

Εξασφάλιση ζωτικών λειτουργιών με βάση τον

κανόνα ABC

Απελευθέρωση του αεραγωγού (Airway)

Διατήρηση της αναπνοής (Breathing)

Υποστήριξη της κυκλοφορίας (Circulation)

Ακινητοποίηση της αυχενικής μοίρας της ΣΣ

Αντιμετώπιση τυχόν επιληπτικών σπασμών

ABC

A –Open the

airway B –breathing C –circulation

ABCs: Διασωλήνωση αν GCS < 8 Σταθεροποίηση ΑΜΣΣ Οξυγονοθεραπεία IV πρόσβαση Υποστήριξη κυκλοφορίας Γλυκόζη 50 % IV 50mL (αμέσως μετά τη λήψη

εργαστηριακών, πριν τις απαντήσεις)

Θειαμίνη 100mg IV

Εμπειρική αγωγή: - πιθανή λοίμωξη: κεφτριαξόνη και

βανκομυκίνη / ακυκλοβίρη - πιθανές λήψεις ναρκωτικών-φαρμάκων:

ναλοξόνη, φλουμαζενίλη, γαστρική έκπλυση / ενεργός άνθρακας

- πιθανή ενδοκράνια υπέρταση: μαννιτόλη - πιθανό status: λοραζεπάμη, φαινυτοίνη

◦ Αργή αναπνοή: οπιοειδή ή βαρβιτουρικά,

υποθυρεοειδισμός

◦ Βαθειά, γρήγορη αναπνοή:

Kussmaul respiration: πνευμονία, διαβητική ή

ουραιμική οξέωση, πνευμονικό οίδημα

Ορισμένες οσμές είναι χαρακτηριστικές κάποιων

παθολογικών καταστάσεων όπως:

Διαβητικής κετοξέωσης

Δηλητηρίασης με αλκοόλ

Ουραιμίας

Σφύξεις

Βραδυκαρδία: όγκοι εγκεφάλου, μυξοίδημα,

οποιοειδή

Ταχυκαρδία: υπερθυρεοειδισμός, ουραιμία

Αρτηριακή πίεση

Υψηλή: υπερτασική εγκεφαλοπάθεια

Χαμηλή: Αδδισωνική κρίση, αλκοόλ, βαρβιτουρικά

Υποθερμία Υπερθερμία

Υποφυσιακή

ανεπάρκεια

Υποθυρεοειδισμός

Χλωροπρομαζίνη

Έκθεση σε χαμηλές

θερμοκρασίες

Λοιμώξεις : εγκεφαλίτις,

μηνιγγίτις, πνευμονία

ΑΕΕ :υπαραχνοειδής

αιμορραγία, βλάβη στη

γέφυρα

Μεταβολικά αίτια:

θυρεοτοξίκωση,

αδδισωνική κρίση

Τοξικά αίτια: belladonna,

δηλητηρίαση με σαλικυλικό

Κεφαλή και αυχένας

Κεφαλή

Ενδείξεις κάκωσης

Αυτιά και μύτη: αιμορραγία και απώλεια ΕΝΥ

Βυθός: οίδημα, αιμορραγίες

Σημείο Kernig : μηνιγγίτις, υπαραχνοειδής αιμορραγία

Δέρμα

Θλάσεις, μωλωπισμός: τραυματικά αίτια

Ξηρό δέρμα: ατροπίνη

Υγρό δέρμα: υπογλυκαιμικό κώμα

Cherry-red: δηλητηρίαση με CO

Ουλές από βελόνες: κώμα από λήψη ναρκωτικών

Εξάνθημα: μηνιγγίτις, ενδοκαρδίτις

Χορήγηση οξυγόνου

Εξασφάλιση της βατότητας των ανώτερων αεροφόρων

Οδών με αεραγωγό τύπου Guedel ή ρινοφαρυγγικό

αεραγωγό, εφόσον ο ασθενής είναι σε πλάγια θέση

ανάνηψης.

Ενδοτραχειακή διασωλήνωση.

Εξασφάλιση επαρκούς κυκλοφορίας

Τοποθέτηση ενδοφλέβιου καθετήρα για άμεση ταχεία

Χορήγηση υγρών ή φαρμάκων.

Διατήρηση της θερμοκρασίας του σώματος

Ειδική θεραπεία της πρωτοπαθούς αιτίας της

διαταραχής

Γενικά υποστηρικτικά μέτρα των ζωτικών

λειτουργιών

Προστατευτικά μέτρα της εγκεφαλικής λειτουργίας

με σκοπό την πρόληψη δευτεροπαθούς

νευρολογικής βλάβης (↑ ICP)

Εκτέλεση αιμοληψίας (προσδιορισμός γλυκόζης,

ηλεκτρολυτών, αερίων του αρτηριακού αίματος, γενική

εξέταση αίματος, μέτρηση του ασβεστίου, της ουρίας και

της κρεατινίνης)

Θα πρέπει να φυλαχθούν ούρα και αίμα για ενδεχόμενη

τοξικολογική εξέταση

Ενδοφλέβια χορήγηση 50 ml διαλύματος γλυκόζης

50%, αν το αίτιο του κώματος δεν είναι άμεσα

εμφανές

Αν υπάρχει υποψία κατάχρησης ναρκωτικών ή αν το

αίτιο του κώματος δεν είναι άμεσα εμφανές, χορηγείται

υδροχλωρική ναλοξόνη (Narcan) σε δόση 0,4-1mg iv

Σε υπόνοια κατάχρησης οινοπνεύματος θα πρέπει να

χορηγηθεί θειαμίνη (σύνδρομο Wernicke)

Η πρόγνωση του κώματος εξαρτάται από την αιτιολογία του κώματος