ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΔΟΜΗΣΗ18

Η τεχνολογίακαι τα πλεονεκτήματατων φυτεμένων δωμάτωνΩς φυτεμένο δώμα νοείται το δώμα το οποίο καλύπτεται από βλάστηση που αναπτύσσεται σε ελεγχόμενες συνθήκες με οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη. Συμπεριφέρεται δε σαν οποιαδήποτε άλλη βλάστηση στο έδαφος. Τα φυτεμένα δώματα είναι επίσης γνωστά ως Πράσινες Στέγες, Οικολογικές Στέγες, Πράσινες Οροφές, Ταρατσόκηποι, Roof gardens κ.α.

Θεόφιλος ΜατσουκάςΓεωπόνος - MSc Αρχιτέκτων Τοπίου

DIADEM GREECE - LANDCO GROUP

Κάνοντας ιστορική αναδρομή, θα λέγαμε ότι τα φυτεμένα δώματα πρωτοεμφανίστηκαν κατά την αρχαιότητα. Γνωστοί σε όλους είναι οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας στη Μεσοποταμία, οι οποίοι χρονολογούνται από το 600 π.Χ. Επίσης, υπάρχουν ενδείξεις ότι τόσο οι Βίκινγκς στη Βόρεια Αμερική όσο και οι Ινδιάνοι εφάρμοσαν παρόμοιες τεχνικές στα καταλύματά τους. Στον εικοστό αιώνα έγιναν ενδιαφέρουσες καινοτόμες εφαρμο-γές, όπως στο Κέντρο Rockefeller, στην πόλη της Νέας Υόρκης. Αυτές οι πράσινες ορο-φές συνεχίζουν ακόμη και σήμερα να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους και να ανθίζουν ύστερα από εβδομήντα χρόνια.

Πολλά πλεονεκτήματα

Η χρήση της τεχνολογίας Φυτεμένων Δωμάτων (Green Roof Systems) παρουσιάζει πολ-λά πλεονεκτήματα. Από μελέτες που έχουν γίνει κυρίως σε χώρες του εξωτερικού αλλά τελευταία και στην Ελλάδα απορρέουν ορισμένα βασικά πλεονεκτήματα τα οποία χαρα-κτηρίζουν την συγκεκριμένη τεχνολογία:• Μείωση των κατασκευαστικών απαιτήσεων της στέγης όσον αφορά στο φυσικό, χημι-κό ή βιολογικό στρες και ταυτόχρονα ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των υδατοστε-γανών μεμβρανών λόγω των μειωμένων αυξομειώσεων της θερμοκρασίας• Μείωση του κινδύνου φθοράς των υδατοστεγανών μεμβρανών από εξωτερικές μηχα-νικές πιέσεις καθώς και της επίδρασης των ανέμων• Προστασία από πιθανότητα πυρκαγιάς• Ενίσχυση της ηχομόνωσης του κτιρίου• Βελτίωση της θερμομόνωσης του κτιρίου τόσο κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιό-δου όσο και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού• Μείωση της ποσότητας των υδάτων που απορρέει στο σύστημα των αποχετευτικών αγωγών λόγω της δυνατότητας συγκράτησης νερού από βροχοπτώσεις• Φιλτράρισμα ρύπων από τη βλάστηση• Παραγωγή οξυγόνου και απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα

19

• Αισθητική αναβάθμιση και καλλωπισμός των κτιρίωνΣυνοψίζοντας μπορούμε να κατατάξουμε τα παραπάνω συγκριτικά πλεονεκτήματα ανά-λογα με τα αποτελέσματα που μπορούν να αποφέρουν.Περιβαλλοντικά οφέλη Οι πράσινες στέγες βελτιώνουν την ποιότητα της ατμόσφαιρας παράγοντας οξυγόνο και φιλτράροντας τη σκόνη και τους ρύπους, αντιμετωπίζουν το φαινόμενο της Αστικής Θερμικής Νησίδας μειώνοντας την κατά τόπους θερμοκρασία, συμβάλλουν στη δημι-ουργία βιοτόπων και στην ορθολογική διαχείριση του νερού.Οφέλη στην ενεργειακή απόδοση του κτιρίου Οι πράσινες στέγες προσφέρουν θερμομόνωση και υγρομόνωση. Η χρήση των σωμά-των ψύξης και θέρμανσης μειώνεται. Μια Πράσινη Στέγη προστατεύει την υποκείμενη μόνωση της οροφής από φθορές και πολλαπλασιάζει τη διάρκεια ζωής της. Κοινωνικά οφέλη Οι πράσινες στέγες αξιοποιούν κενούς χώρους και τους μετατρέπουν σε χώρους ανα-ψυχής. Δημιουργούν χώρους πρασίνου, κιόσκια, παιδότοπους χώρους κατάλληλους για ψυχαγωγία, κοινωνικοποίηση και ξεκούραση λειτουργώντας παράλληλα ως πόλος έλξης για τους περίοικους και επιλέγοντάς τους ως σημείο συνάντησης.Στις μεγαλουπόλεις, οι ελεύθεροι χώροι εκλείπουν και θα μπορούσαν να συμπληρωθούν χρησιμοποιώντας την τεχνολογία των Φυτεμένων Δωμάτων.Αισθητικά οφέλη Οι πράσινες στέγες ομορφαίνουν τα κτίρια και αναβαθμίζουν τις πόλεις. Οι άχρωμες και χωρίς αισθητική ταράτσες γίνονται κήποι και οι τσιμεντένιες μεγαλουπόλεις μετατρέπο-

νται σε οικολογικές πόλεις γεμάτες βιότο-πους και με καθαρό περιβάλλον. Οικονομικά και διαχειριστικά οφέληΟι πράσινες στέγες συγκρατούν το νερό της βροχής οπότε μειώνουν τον συντελε-στή εκτόνωσης στο αποχετευτικό σύστη-μα. Αποτέλεσμα αυτής της ιδιότητας είναι η οικονομικότερη λειτουργία του αστικού συστήματος αποχέτευσης, η καλύτερη διαχείριση των υδάτων και η αποφυγή πλημμύρων.Επενδυτικά οφέληΗ χρήση της τεχνολογίας των φυτεμένων δωμάτων αναβαθμίζει στο σύνολο κτίρια, πόλεις, χώρες με εμφανή αποτελέσματα τόσο στην αξία του κτιρίου όσο βέβαια και στη διαφήμιση και την αναβάθμιση της εικόνας μιας πόλης ή μιας χώρας. Το χα-μηλότερο ενεργειακό κόστος, το χαμηλότε-ρο επίπεδο θορύβου, τα μειωμένα έξοδα συντήρησης και η αισθητική αναβάθμιση οροφών και ακάλυπτων περιοχών, αποτε-

ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΔΟΜΗΣΗ20

λούν αδιαμφισβήτητα πλεονεκτήματα, τα οποία ανεβάζουν την αξία κτιρίων, περιο-χών και πόλεων.

Μοντέρνες εφαρμογές

Νέες εφαρμογές φυτεμένων δωμάτων συ-ναντάμε τόσο στην Βόρεια Αμερική όσο και στην Ευρώπη. Στην Ευρώπη πρωτο-πόροι εμφανίζονται οι Γερμανοί, οι οποίοι πέραν των εφαρμογών και της τεχνογνω-σίας την οποία έχουν αποκτήσει, έχουν θεσπίσει ειδικούς νόμους και έθεσαν στό-χους βιώσιμης ανάπτυξης στις πόλεις τους. Δημόσια αλλά και ιδιωτικά κτίρια φιλοξε-νούν στις οροφές τους απόλυτα ελεγχόμε-νη βλάστηση, ενώ σε πολλές περιπτώσεις λειτουργούν και ως πόλος έλξης για διάφο-ρες δραστηριότητες.Στη Γερμανία, από το 1980, αναπτύχθηκε ραγδαία η εφαρμογή φυτεμένων δωμά-των με ετήσια άνοδο της βιομηχανίας συ-στημάτων 15-20 %. Το 2003, καταγράφη-κε το 15% των οροφών της χώρας να είναι “πράσινες”. Πάνω από το 50% των πόλε-ων της Γερμανίας προωθούν τα φυτεμένα δώματα μέσω ειδικών διατάξεων, επιδοτή-σεων και μείωσης της φορολογίας. Αντίστοιχη ανάπτυξη της τεχνολογίας φυ-τεμένων δωμάτων παρατηρήθηκε και στην Βόρεια Αμερική όπου μεγαλουπόλεις όπως το Σικάγο, η Νέα Υόρκη, το Κολόμπο και το Σιάτλ εφάρμοσαν σε μεγάλο εύρος και υπό την αιγίδα των κυβερνήσεών τους, κα-λύπτοντας με συστήματα φυτεμένων δω-μάτων πολύ μεγάλες δομημένες επιφάνει-

ες. Η Ουάσινγκτον ήταν η πρώτη Πολιτεία η οποία αποφάσισε όλα τα νέα δημόσια κτίρια να είναι πράσινα, όπως σχολεία, κο-λέγια, γραφεία, φυλακές κ.α. Η Ιαπωνία, επίσης, παίρνει σημαντικές αποφάσεις και στηρίζει τις πράσινες στέ-γες έχοντας να επιδείξει σύγχρονες και και-νοτόμες κατασκευές. Η πιο εντυπωσιακή ίσως παρέμβαση σε κτίριο είναι ο φυτικός τοίχος ο οποίος καλύπτει τμήμα του κτιρί-ου του Μουσείου Quai Branly στο Παρίσι. Ο σχεδιασμός του μουσείου έγινε από τον γάλλο αρχιτέκτονα Ζαν Νουβέλ, ενώ υπεύ-θυνος για το φυτικό τοίχο ήταν ο διάση-μος βοτανολόγος Πάτρικ Μπλαν, ο οποίος εξειδικεύεται σε κάθετες φυτεύσεις.Το σύστημα που εφαρμόζει αποτελείται από πιάτα PVC πάχους 10mm, πάνω στα οποία είναι ενσωματωμένες δυο στρώσεις πολυαμίδης. Όλο το σύστημα καλύπτεται, από την οροφή έως τη βάση του κτιρίου, μέσω μιας μεταλλικής κατασκευής στήρι-ξης, η οποία αφήνει ένα κενό αέρος μετα-ξύ του φυτικού τοίχου και της υπόλοιπης κατασκευής. Ο φυτικός αυτός τοίχος περι-λαμβάνει 15.000 φυτά και 150 διαφορε-τικά είδη.Αυτό είναι το πιο απτό παράδειγμα ότι οι τεχνικές που μπορεί να εφαρμοστούν για φυτεμένα δώματα αλλά και πολύ πιο πολύ-πλοκες κατασκευές, όπως οι κατακόρυφοι φυτικοί τοίχοι είναι εφικτές και εφαρμόσι-μες σε νέες και παλαιές κατασκευές.Στην Ελλάδα δειλά άρχισαν να γίνονται κάποιες εφαρμογές κυρίως με βάση τη

διάθεση ορισμένων γεωπόνων και αρχιτε-κτόνων τοπίου, αλλά και ορισμένων δημο-τικών αρχών. Εφαρμογές έχουν γίνει πάνω σε δημόσια κτίρια αλλά και ιδιωτικά, με με-γάλη επιτυχία και άριστα αποτελέσματα. Η εγκατάσταση φυτεμένου δώματος σε κεκλιμένη οροφή στο δήμο Ρέντη, την οποία σχεδιάσαμε και υλοποιήσαμε, ήταν η πρώτη εφαρμογή σε μη επίπεδη οροφή στην Ελλάδα, αλλά και από τις λίγες που έχουν εφαρμοστεί περιλαμβάνοντας και αυτοματοποιημένο υπόγειο αρδευτικό δί-κτυο. Τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά, ενώ το έργο συνεχίζει να στολίζει την κε-ντρική πλατεία του Δήμου. Τα προϊόντα φυτεμένων δωμάτων βελτιώ-νονται και σήμερα τα συστήματα τα οποία χρησιμοποιούνται είναι πλήρη καλύπτο-ντας όλες τις ανάγκες για μια ποιοτική, ασφαλή και λειτουργική κατασκευή. Η οι-κονομικότητα της κατασκευής σε συνδυα-σμό με τα ενεργειακά και περιβαλλοντικά οφέλη που προσδίδουν στο κτίριο εντάσ-σουν σταδιακά τα φυτεμένα δώματα στον αρχικό σχεδιασμό και μελέτη του κτιρίου.

Τύποι φυτεμένων δωμάτων

Τα φυτεμένα δώματα μπορούν να διαχω-ριστούν, ανάλογα με τη χρήση και το πά-χος υποστρώματος, στις εξής κατηγορίες:Εκτατικό φυτεμένο δώμαΕίναι το φυτεμένο δώμα το οποίο εγκα-θίσταται σε οροφές με χαμηλό πάχος και προσδίδουν ενεργειακά, περιβαλλοντικά και αισθητικά οφέλη. Το πάχος υποστρώ-

21

ματος είναι από 10-20 εκ. Παρουσιάζει χαμηλό κόστος εγκατάστασης και χαμηλό κόστος συντήρησης. Το φορτίο στην ορο-φή είναι πολύ μικρό και συνήθως χρησι-μοποιούνται φυτά έρπουσας ανάπτυξης, εδαφοκάλυψης, χλοοτάπητας, αρωματικά.Εντατικό φυτεμένο δώμαΔιαθέσιμο για εφαρμογές πλήρους κηποτε-χνικής διαμόρφωσης, όπως σε ένα φυσικό έδαφος. Μπορεί να γίνει χρήση ποικιλίας βλάστησης, καθώς και υλικών. Απαραίτητη είναι η σωστή υπόβαση και η αντοχή του δώματος.Ημιεκτατικό φυτεμένο δώμαΕίναι μια μέση κατάσταση, η οποία επιτρέ-πει αρκετές κηποτεχνικές εφαρμογές, ενώ παρουσιάζει ευελιξία τόσο στη σχεδίαση και την εφαρμογή όσο και στην οικονομία της κατασκευής.Ανάλογα με την κλίση του δώματος μπο-ρούν να διακριθούν σε:• Οριζόντιο φυτεμένο δώμα• Κεκλιμένο φυτεμένο δώμα• Κατακόρυφο φυτεμένο δώμα - τοιχίο

Ανατομία ενός τυπικού φυτεμένου δώματοςΈνα τυπικό φυτεμένο δώμα περιλαμβάνει, κατά σειρά, τα εξής στρώματα: • Βλάστηση και υλικά εδαφοκάλυψης• Φυτικό Υπόστρωμα Ανάπτυξης• Στρώμα αποστράγγισης, αερισμού, απο-θήκευσης νερού και ελέγχου ριζών• Μόνωση• Προστατευτική Μεμβράνη, Έλεγχος ριζών

• Μεμβράνη οροφής• Δομική Υποστήριξη Στρατηγικές ανάπτυξης στην Ελλάδα

Η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσα από μια οδη-γία της, καθορίζει ότι όλα τα νέα κτίρια από 01.01.2006 πρέπει να έχουν ενεργει-ακή ταυτότητα ενώ θα γίνεται επιθεώρηση από ειδικά κλιμάκια. Ήδη σε άλλες χώρες της Ευρώπης έχουν δημιουργηθεί επιθε-ωρητές προκειμένου να ακολουθηθεί η οδηγία. Στην Ελλάδα ακόμη αναμένεται η εφαρμογή. Δυστυχώς, λόγω της καθυστέ-ρησης εφαρμογής τόσο της συγκεκριμέ-νης οδηγίας όσο και μιας ολοκληρωμένης ενεργειακής στρατηγικής στα κτίρια, τελευ-ταίες έρευνες αποδεικνύουν ότι τα κτίρια στην Ελλάδα καταναλώνουν πολλαπλάσια ενέργεια από ότι σε Βόρειες Χώρες, αποτέ-λεσμα δυσανάλογο του κλίματος των περι-οχών. Κατά τους θερινούς μήνες, η κατα-νάλωση ενέργειας λόγω της ανεξέλεγκτης χρήσης των κλιματιστικών οδηγεί πολλές φορές σε μπλακ άουτ το δίκτυο της ΔΕΗ. Η χρήση της τεχνολογίας των φυτεμένων δωμάτων μπορεί να μειώσει την ενερ-

γειακή κατανάλωση σε ένα κτίριο και να ισορροπήσει τη δυσανάλογη σχέση κλί-ματος - ενεργειακής κατανάλωσης. Η μεί-ωση που μπορεί να επιτευχθεί σχετίζεται με τον αριθμό των ορόφων και το σχήμα του κτιρίου. Ένα χαμηλό κτίριο μεγάλης επιφάνειας μπορεί να έχει πολύ καλύτε-ρα αποτελέσματα. Σε οποιαδήποτε όμως περίπτωση τα αποτελέσματα είναι θετικά και η ενεργειακή κατανάλωση μπορεί να μειωθεί έως και 40% στο κτίριο.Στην Ελλάδα, λόγω της υψηλής ηλιοφάνει-ας και ζέστης τους περισσότερους μήνες του χρόνου, η χρήση της συγκεκριμένης τεχνολογίας μπορεί να αποφέρει εξαιρετι-κά αποτελέσματα. Ειδικότερα στην Αθήνα και στις μεγαλουπόλεις, το κλίμα βελτιω-νεται σημαντικά δεδομένου του οφέλους που θα προκύψει από τη μείωση της θερ-μοκρασίας, την παραγωγή οξυγόνου και την απορρόφηση ρύπων και σκόνης. Έχει παρατηρηθεί ότι η διαφορά θερμοκρα-σίας μεταξύ μιας φυτεμένης οροφής από μια οροφή με πλάκες ή με απλή μόνωση μπορεί να φτάσει στους 3ο - 6ο C.Με την υιοθέτηση μιας ολοκληρωμένης ενεργειακής στρατηγικής καθώς και την ένταξη της τεχνολογίας φυτεμένων δωμά-των στην αρχική σχεδίαση των κτιρίων τα οφέλη θα είναι πολλαπλά για το περιβάλ-λον και τον άνθρωπο.